Top Banner

of 22

PELLET - 2000 - Lex Mercatoria Tiers Ordre Juridique

Jul 12, 2015

Download

Documents

proximima
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript

LALEX MER CA TORIA, TIERSORDRE JURIDIQUE? REMARQUESINGENUESD'UN INTERNATIONALISTEDEDROITPUBLIC par AlainPELLET Professeurl'UniversitdeParisX DirecteurduCEDIN- MembredelaCDI J.Alorsqu'ilest,avecBertholdGoldman 1,sonspiritusrector2,l'un des inventeurs delalexmercatoria3,PhilippeKahnfaitfigure,dansla vritableguerredereligionquis'estlivre,etcontinuedeselivrer, autourdelanotion,decroyantparraison.C'estqu'iln'estpasfacile d'treprogressistelorsquel'onestjuriste;orleddicatairedeces lignesestlafoisl'unetl'autre.Etl'oncomprendaismentquele 1 V.surtout Frontiresdudroitetlexmercatoria ,Archivesdephilosophie dudroit,1964,pp.177-192etLalexmercatoriadanslescontratsetl'arbitrage internationaux ,JDI,1979,pp.475-499;dans Lalexmercatoria:pointdevue franaisaprsquaranteansdecontroverses(Mc GillLaw JI.,1992,p.414), PhilippeKahnfaittatd'uneopinionpubliedanslejournalLeMondeet rdigeparBertholdGoldmanaulendemaindelanationalisationducanalde Suez ,soithuitansavantla thorisation de1964. 2K.P.BERGER,TheCreepingCodificationof theLexMercatoria,La Haye/Londres/Boston,Kluwer,1999,p.82. 3 V.avanttoutsonapportlaconceptualisationd'unethoried'une socitinternationaledescommerants,Laventecommercialeinternationale,Paris, Sirey,1961,450 p.et l'analys(:deladimensioncontractuelledelalexmercatoria, not.dansLexmercatoriaetpratiquedescontratsinternationaux:l'exprience franaise,inLecontratconomiqueinternational- Stabilit,volution,Travauxdes VIlesjournesd'tudesjuridiques JeanDabin,Louvain-la-Neuve,22-23novembre 1973,Bruxelles,Bruylant/Paris,Pedone,1975,pp.171-211ou L'interprtation descontratsinternationaux ,JDI,1981,pp.5-28. 54SOUVERAINETEETATIQUEETMARCHESINTERNATIONAUX juristedoivefaireviolencel'hommedeprogrspourdfendreun conceptdontlemoinsquel'onpuissedireestqu'ilnetraduitpasune visionvigoureusementsociale"delasocitinternationalealors qu 'il admirablementlesintrtsploutocratiquesdespouvoirs conomiquesprivs. Commelathorieducontratsansloi4 oucellede l'internationalisationdesStatecontracts5,aveclesquellesellen'estpas dpourvuedetoutlien,iln'estpasdouteuxquelafinalit profonde"delalexmercatoriaestdeservirdesintrtsdetype conomique,,6;c'estaussi,ajoutePhilippeKahn,salimiteetsa faiblesse,,7.Etsi,dansunpremiertemps,ils'estagidefairechapper l'exploitationdesressourcesnaturellesdanslesnouveauxEtats indpendantsduSudl'emprisedelarglementationtatique,ilest clairquelalexmercatoriaestdevenueunpuissantoutildela mondialisationentenduecommel'unificationdumonde,vucomme unvastemarchrgipardesrglesuniformesinspiresparl'idologie capitalistelibraleettenduesverslamaximisationduprofitdes entreprisesprives. Sauf fairepreuved'unegrandecandeurlibrale,laperspective decetensemblenormatifolaloiduprofitdicteledroitpeut difficilemententhousiasmerl'hommedeprogrs;l'hommede science,lui,doits'enaccommoder.Carlephnomneestl: l'hypothsederglestransnationales,quelespartenairesdes changesconomiquesinternationauxsedonneraientprogressivement eux-mmes,notammentdanslecadredeleursorganismes professionnels,etquelesarbitres,contractuellementdsignspour rsoudreleurslitiges,constatent,etparl-mmeprcisent,voire laborentleurintention,,8est,aujourd'hui,avre.Onpeuts'en lamenter;onnepeutlenieretiln'estsansdoutemmeplusdemise des'enconsolerenyvoyantunaccidentdeparcoursdansl'histoire 4V.not.M. ArbitrationandEconomicDevelopment Agreements,TheBusinessLawyer,1960,pp.860ets.ouA.VERDROSS, ProtectionofPrivatePropertyunderQuasi-InternationalAgreements, NederlandsTijjdschrift voor Internationaal Recht,1959, pp.355et s. 5 V.P.WEIL, ProblmesrelatifsauxcontratspasssentreunEtatetun particulier >>, Rec.coursLa Haye,1969-III, vol.128,pp.93-240. 6 Ph.KAHN,Droitinternationalconomique,droittdudveloppement, lexmercatoria:conceptuniqueoupluralismedesordresjuridiques? ,in Ledroit desrelationsconomiquesinternationales- Etudesoffirtes Berthold Goldman,Paris,Litec, 1982,p.100. 7 Ibid. 8B.GOLDMAN,Lalexmercatoriadanslescontratsetl'arbitrage internationaux , JDI,1979,p.475. SUBVERSIONDELASOUVERAINETE55 dudroit,,9tantlathorieforgeaudbutdesannessoixanteparat treenprofondesymbioseaveclelibralismeambiant.DuraZex! Toutaupluslejuristepeut-ilprendrequelquedistanceen affirmantsaneutralitscientifiquefaceuneralitdontilnepeut gurequeprendreacteetenconstatantqu'elleestlersultatde l'observationd'unphnomnesocial:lespratiquesprofessionnelles sontunsimpleobjetd'observationcommepeutl'trelepapillonpour l'entomologisteoulebgoniapourlebotaniste ,,10. II. Aquelquesraresetbrillantesexceptionsprs11,les internationalistesdedroitpublicontpeuparticipauxcontroverses surlaZexmercatoriaquisontrestes,pourl'essentiell,confinesaux privatistes,aumoinsenFrance. Ilestvraique,d'essentiellementfranco-franaisqu'iltait l'origine 12,ledbats'est,aujourd'hui,largementdplacversle mondeanglo-saxon 13olafunesteetrigidesparationentredroit publicetdroitprivestmoinsmarquequedansl'hexagonel4. Toutefois,l'approcheglobaleestdemeuremajoritairement privatiste ,commelemontre,parexemple,l'obstinationdesauteurs quisepenchentsurlaquestionyintroduirelaproblmatiquedes conflitsdelois. BertholdGoldmanlui-mmeaffirme,danssesNouvelles rflexionssurlaZexmercatoria,que l'applicationde:laZexmercatoria doittredcidecommecelledetouteautreloi- autrementdit,par 9 A.KASSIS,Thoriegnraledesusagesducommerce,Paris,LGD],1984 .p.11. 10Ph.KAHN,La lexmercatoria: point devuefranaisaprsquaranteans decontroverses ,McGi11 Law)1.,1992,p.427. 11V.not.M.VlRALLY, Untiersdroit?Rflexionsthoriques,inLe droit desrelationsconomiquesinternationales- Etudesoffertes Berthold Goldman,Paris, Litec,1982,pp.373-385. 12V.cependantl'apport britannique larsurrectiondelarflexionsurla lawmerchantavec,notamment,lestravauxdeC.SCHMITTHOFF,runisdans Chia-luiChenged.,CliveM.Schmitthoff'sSelectEssaysonInternationalTradeLaw, Dordrecht,Nijhoff,1988,802p. 13Cf.E.GAILLARD, Trenteansdelexmercatoria.Pouruneapplication slectivedelamthodedesprincipesgnrauxdudroit ,JDl.1995,p.6. 14Lesprisesdepositionysontaussimoinsradicales;cf.lescepticisme distancdeLordM.].MUSTILL,TheNewLex Mercatoria:TheFirstTwenty-Fi7Je Years,inLiberAmicorumfor theRightHonorableLordWilberforce,M.BosandI. Brownlieeds.,Oxford,ClarendonPress,1987,pp.149-182.V.cependantles critiquestrsvivesdeF.MANN, LexFacitArbitrum,inLiberAmicorum for MartinDomke,TheHague,Nijhoff,pp.157-183oudeK.HIGHET,The Enigmaof theLex Mercatoria);',TulaneLaw Review,1989,pp.613-628. 56SOUVERAINETEETATIQUEETMARCHESINTERNATIONAUX lejeud'unergledeconflit ...15.Demme,aprsavoiresquissune autrerponselaquestiondel'applicabilitdudroitmercatique16, M.Stckern'enrevientpasmoinslavisionprivatisteclassiqueselon laquelle:Evenif thelexmercatoriais found tobethesubstantivelawof the dispute and therebyavoids thedifficult questionwhichofthesel/eral nationallaws is tobeapplied (. .. ),thennevertheless(.. .) theremust besomesyslemofconflict oflaw todeterminewhetherthelexmercatoriaoranationalZ,lWistogovernthe relationshipbetweentheparties 17.Et,demaniresigni:ficative,mmele ProfesseurLagarde,l'undesopposantslesplusdcidsetcohrents lalexmercatoria,neconoitl'itinraireintellectuel[del'arbi.tre] menantla[texmercatoriaentantque]loiapplicablequecomme l'applicationd'unergledeconflit18. Cedernier,ilestvrai, flaireledanger:commeillerelve,si leseulfaitqu'uncontratmetteenjeulesintrtsducommerce internationalsuffitl'enracinerdanslalexmercatoria, [i]lestclair que,pourunjugetatique,acceptercettevolontd'application( toutlemoinsenvahissante!)( ... ),ceseraitretirertoutleursensaux rglesdeconflitdeloislaboresenmatiredecontratsparson propreordrejuridiqueetsouventmmeparvoiedeconvention internationale19.C'estque,dslorsquel'onadmetquelalex mercatoriaconstitueunvritable tiersordrejuridiquediffrentetdu droitinternationaletdudroitinterne,iln'yaplusli(!uderaisonneren termesdeconflitdelois- etcecivautnonseulementpourlesjuges tatiques,maisaussipourlesarbitresmercatiquesou transnationaux20 eux-mmes. C'est,vraidire,toutfaitvidentpourcesderniers,dpourvus defor21 etquin'ontpas-- entoutcas,ilsnedevraientpasavoir - se poserlaquestion: organesdelalexmercatoria(commelaCourde 15EtudesLalive,p.252.V.cependant lesdoutesd'E.GAILLARD, Trente ansdelexmercatoria- Pouruneapplicationslectivedelamthodedesprincipes gnrauxdudroit ,op.cit.,pp.14-15.V.aussiF.OSMAN,Les principes gnraux de lalexmercatoria- Contribution l'tuded'unordre juridiqueanational,Paris,LGDJ, 1992,pp.367et s. 16Oneof themotivestodevelopa newlexmercatoriaistoavoid complicate.d questionsof conflictoflaw.Sowhytobother witha choiceoflaw question?,Ch.W.O. STOEKER,TheLex Mercatoria: towhatExtent doesitexislC?, JI.of Internl.Arb., 1990,p.109. 17Ibid. 18NotesousCAParis,1reCh.suppl.,13juillet1989,Compania ValencianadeCementosPortland.PrimaryCoal,Rev.arb.,1990,p.673. 19Approchecritiquedelalexmercatoria,inLedroitdesrelations conomiquesinternationales- EtudesoffertesBertholdGoldman,Paris,Litec,1982, p.145. 20 J'utiliseraici-aprscesdeuxadjectifscommetantinterchangeables. 21E.GAILLARD,Trenteansdelexmercatoria.l?ouruneapplication slectivedelamthodedesprincipesgnrauxdudroit ,op.cit.,p.8. SUBVERSIONDELASOUVERAINETE57 LaHayeest l'organedudroitinternationaI22),celle-ciest- serait -leurloi naturelle,celle-lmmequ'ilsontpourfonctiondemettre enuvre,commelesjugesnationauxdoiventappliquerledroit interneetlesjuridictionsetarbitresinternationaux,ledroit international.Mais,mmeauxjugesnationaux,lerecoursla mthodedesconflitsdeloisnes'imposenullement- toujoursdans l'hypothseonoussommesenprsenced'unvritableordre juridique:sielleestvrifie,lalexmercatorian'estpasundroittranger, territorialementsitu,maisuncorpusjuris,comparableaudroit internationalpublic,encelaaumoinsqu'ilestdpourvud'assise territorialedtermine,sibienquelaraisonprofondedurecoursaux rglesdeconflit(quelepublicisteexpliqueparlasouverainet territoriale)disparat. III.L'absencedeterritorialitdelalexmercatoriaconstituedureste visiblementpourladoctrineprivatisteunmotif deperplexit,aupoint queM.DeLyyvoitmmethemainproblems'opposantsa reconnaissancecommeunordrejuridiqueautonome23.Tellesemble treaussilaconclusionduProfesseurHeuzqui,adhrantlathse delancessairelocalisationducontrat,yvoitlapreuvedela parfaite inutilit destentativesvisantrigerlalexmercatoriaenvritableordre juridique24. C'estpeut-treprendreleproblmel'envers.Certes,sile contratesttoujoursetncessairementlocalis,tousleseffortstendant prouverl'existenced'unordrejuridiquemercatiquesontvains:par essence,lalexmercatoriaestdlocalise;saraisond'treestdefaire chapperlesrapportsdesacteurstransnationauxl'applicationd'un droitnational,quelqu'ilsoitauprtextequ'ilyserait inadapt.Et forceestdereconnatrequecetteinadaptationn'estpeut-trepasune pureinventiondesoprateursconomiquesprivs:au-deldemotifS moinsavouables25,nombredecontratstransnationauxparaissent,en effet,l'observateurextrieurqu'estl'auteurdeceslignes, difficilementrattachablesunterritoirequelconque,soitparceque leurexcutionest,paressence,nonlocalisable