This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Gelişim Dönemleri ve Havighurst’un Gelişim Görevleri .................10Gelişim Psikolojisinde Kullanılan Araştırma Desenleri .....................11
Kesitsel Araştırmalar ............................................................................11Boylamsal Araştırmalar .......................................................................12Sırasal Araştırma Deseni (Ardışık Desen) ......................................12Deneysel Desen .....................................................................................12
2. BÖLÜM
GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE GELİŞİM ALANLARI
Fiziksel Gelişim ...............................................................................................13
2.Tek Kelime Evresi (12-18 Ay) ..........................................................37
3. Telgrafik Konuşma (18-24 Ay) (Kelimelerin Birleştirilmesi Dönemi) ...................................................................37
4. İlk Gramer Süreci (2 Yaş- 5 Yaş) ....................................................37
Piaget ve Vygotsky’nın Dil Gelişimi Kuramlarının Karşılaştırılması .....................................................................................38
Kişilik ve Kimlik Gelişimi ..............................................................................40
Kişilik Nedir? ............................................................................................40
Sigmund Freud: Psikanalitik Kuram ...............................................40
Davranışçı Yaklaşımla Bilişsel Yaklaşım Arasındaki Temel Farklar ..........................................................................................71
2. BÖLÜM
KLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA
Koşullu Tepkileri Ortadan Kaldırma Yöntemleri..................................83
3. BÖLÜM
BAĞLAŞIMCILIK KURAMI (DENEME YANILMA YOLUYLA ÖĞRENME)
Temel Kavramlar ............................................................................................85
Thorndike’in Öğrenme İle İlgili Üç Temel Yasası ........................86
4. BÖLÜM
BİTİŞİKLİK KURAMLARI (UYARICI-TEPKİ BİTİŞİKLİĞİ)
Watson (En son ve En sık ilkesi) ...............................................................89
Eğitim Kavramı ............................................................................................ 215
Formal ve İnformal Eğitim ....................................................................... 215
Örgün ve Yaygın Eğitim ............................................................................ 216
Eğitim ve Kültür İlişkisi .............................................................................. 216
Sistem Yaklaşımı .......................................................................................... 216
eğitim bilimleripegem akademi
eğitim bilimlerieğitim bilimleri
viiiviii
içindekiler
Eğitim Sistemi .............................................................................................. 217
Eğitimin ve Eğitim Kurumlarının (Okulun) İşlevleri ........................ 217
Eğitim Sisteminde Öğretmenin Rolü ................................................... 217
Türk Milli Eğitimin Temel İlkeleri ........................................................... 218
2. BÖLÜM
PROGRAM GELİŞTİRMEDE TEMEL KAVRAMLAR
Eğitim Programı .......................................................................................... 221
Eğitim Programının Ögeleri ........................................................... 221
Öğretim Programı ...................................................................................... 221
Ders Programı ............................................................................................. 221
Müfredat Program ...................................................................................... 222
Posner’a Göre Program Türleri ............................................................... 222
Program Geliştirme .................................................................................... 223
İyi Bir Programın Özellikleri ..................................................................... 223
3. BÖLÜM
PROGRAM GELİŞTİRMENİN TEMELLERİPsikolojik Temel ........................................................................................... 225
Bireysel Temel .............................................................................................. 225
Konu Alanı Temeli ....................................................................................... 225
Tarihsel Temel .............................................................................................. 225
a. Dünyada Program Geliştirmeyle İlgili Bazı Önemli Tarihsel Gelişmeler ............................................................................ 225
b. Türkiyede Program Geliştirmeyle İlgili Bazı Önemli Tarihsel Gelişmeler ............................................................................ 225
Ekonomik Temel .......................................................................................... 226
Toplumsal (Sosyolojik) Temel ................................................................. 226
Felsefi Temel ................................................................................................. 226
a) Felsefenin Alanları ......................................................................... 226
b) Eğitim ve Felsefe İlişkisi .............................................................. 226
c) Eğitime Temel Oluşturan Başlıca Felsefi Akımlar ............... 227
d) Eğitim Felsefeleri ........................................................................... 227
Eğitim Programı Tasarımı Yaklaşımları ................................................ 228
a) Program Tasarım Yaklaşımları ................................................... 229
b) Program Geliştirme Yaklaşımları .............................................. 230
Eğitimde Program Geliştirme Modelleri............................................. 231
a) Tyler Modeli ..................................................................................... 231
b) Taba Modeli ..................................................................................... 232
c) Taba - Tyler Modeli ........................................................................ 232
d) Rasyonel Planlama Modeli (Teknokratik Model) ............... 232
e) Yenilikçi-Durumsal Model .......................................................... 232
f ) Süreç Yaklaşımı Modeli ................................................................ 232
2005 Yılında Hazırlanarak Uygulamaya Konulan Meb Program Geliştirme Modeli ..................................................................... 233
Program Geliştirme Sürecinin Planlanması ....................................... 233
Program Geliştirme Çalışma Gruplarının Oluşturulması...... 233
Çalışma Planı Türleri .......................................................................... 234
Eğitim Durumlarının Temel İlkeleri....................................................... 251
Eğitim Durumlarını Etkileyen Faktörler .............................................. 251
Eğitim Durumlarının Temel Boyutları .................................................. 251
9. BÖLÜM
ÖĞRETİMDE MATERYAL ve ARAÇ-GEREÇ KULLANIMI
Öğretimde Materyal ve Araç-Gereç Belirleme İlkeleri ................... 253
Öğretimde Araç-Gereç ve Materyal Kullanmanın Yararları.......... 253
Ders Kitaplarının Seçiminde Dikkat Edilecek İlkeler ...................... 253
a) İçerik .................................................................................................. 253
b) Dil, Anlatım ve Üslup ................................................................... 254
c) Öğrenme, Öğretme ve Ölçme-Değerlendirme .................. 254
d) Teknik, Tasarım ve Düzenleme ................................................. 254
10. BÖLÜM
EĞİTİM ve ÖĞRETİMDE PLANLAMA
Planlı Çalışmanın Yararları ....................................................................... 255Plan Yaparken Dikkat Edilmesi Gereken İlkeler ............................... 255Plan Türleri .................................................................................................... 255
A) Ünitelendirilmiş Yıllık Plan ......................................................... 255B) Ders Planı ........................................................................................ 255
Amacına Göre Değerlendirme Türleri ................................................. 257
eğitim bilimleripegem akademi
eğitim bilimleri
ixix
içindekiler
Programın Denenmesi ve Değerlendirilmesi ................................... 257
Program Değerlendirme Yaklaşımları ................................................. 258
Hedefe Dayalı Değerlendirme Yaklaşımı ................................... 258
Programa Süreklilik Kazandırılması...................................................... 259
Program Geliştirme Sürecini Engelleyen Etmenler ve Çözüm Önerileri .......................................................................................... 260
A) Yönetici tutum ve davranışlarına ilişkin engeller .............. 260
B) Öğretmen tutum ve davranışlarına ilişkin engeller .......... 260
C) Program geliştirme sürecinin okul ve ulusal düzeyde çalışmalarına öneriler ....................................................................... 260
Etkileşimli Video ................................................................................. 287
Teknoloji Destekli Öğretim Modelleri ................................................. 288
Bilgisayar Destekli Öğretim ............................................................ 288
İnternet Tabanlı Öğretim ................................................................. 289
Harmanlanmış (Karma) Öğretim .................................................. 289
Uzaktan Eğitim .................................................................................... 289
3. BÖLÜM
ÖĞRETİM MATERYALLERİNİ DEĞERLENDİRME
Öğretim Materyallerinin Değerlendirilmesi...................................... 291
Öğretim Materyallerinin Değerinin Belirlenmesi ................... 291
Materyal Tasarımında Süreç ve Ürün Değerlendirmenin Karşılaştırılması ................................................................................... 292
Probleme Dayalı Öğrenme (John Dewey) ......................................... 323Probleme Dayalı Öğrenmenin Aşamaları .................................. 323Probleme Dayalı Öğrenmenin Yararları ..................................... 323Sınırlılıkları ............................................................................................ 323
İş Birlikli Öğrenme ...................................................................................... 324İş Birlikli Öğrenmede Kullanılan Teknikler ................................. 325
Proje Temelli Öğrenme (John Dewey, Kilpatrick ve Bruner) ........ 326Proje Temelli Öğrenmenin Sınırlılıkları ....................................... 326
Aktif (Etkin) Öğrenme ............................................................................... 327
Yaşam Boyu Öğrenme .............................................................................. 328
İnternet Tabanlı Öğrenme ....................................................................... 328Sınırlılıkları ............................................................................................ 328
Basamaklı Öğretim (Nunley)................................................................... 329
Uzaktan Eğitim ............................................................................................ 329Yararları .................................................................................................. 329Sınırlılıkları ............................................................................................ 329
Yazılı Testler................................................................................................... 420
Kısa Cevaplı Testler (Boşluk Doldurmalı ya da Tamamlamalı Testler) ................................................................................ 421
Büyüme, kişinin bedeninde görülen boy ve kilo artışı, organ ve organ sistemlerinin hacimlerinde meydana gelen değişikliklerdir. Diğer bir ifadeyle bireyin fiziki yapısında kalıtıma ve zamana bağlı olarak meydana gelen niceliksel değişikliklerdir.
Örnek
Doğum öncesi dönemde embriyodaki hücre sayısının artma-sı, aydan aya bebeğin kilo alması, ergenlikte boyun uzaması ve vücut ağırlığının artması.
Büyümenin Özellikleri
1. Niceliksel artış söz konusudur. 2. Kalıtım ve çevreden etkilenir. 3. Büyümede organlar tek başlarına ve farklı hızlarda büyüye-
bilirler. Yani büyüme, vücudun değişik organlarında değişik hızlarda gerçekleşir. Örneğin; ergenlikte elleri ayaklar, ayak-ları kollar, kolları bacaklar, bacakları gövde takip eder.
4. Büyümenin en hızlı olduğu dönemler sırasıyla doğum ön-cesi dönem, bebeklik ve ergenlik dönemidir.
5. Olgunlaşmanın ön koşuludur.
KPSS2008
Fatma Hanım seneye okula başlayacak olan yeğeni Bertuğ’a bir hediye vermek ister. Çocuk giysileri satan bir mağazadan Bertuğ’un yaşını söyleyerek bir pantolon satın alır. Hediyesini yeğenine verdiğinde, uzun süredir görüş-memelerine karşın, satın aldığı pantolonun yeğeninin be-denine tam olduğunu görür, çok sevinir.
Yukarıdaki paragrafta gelişim psikolojisine özgü kavram-lardan hangisine vurgu yapılmaktadır?
A) Büyüme B) Olgunlaşma C) Öğrenme
D) Hazırbulunuşluk E) Kritik dönem
Yanıt A
2. Olgunlaşma
Büyüyen organizmanın kendisinden beklenen işlevleri yerine getirebilecek fizyolojik güce erişmesidir. Olgunlaşma öğrenme-den bağımsız olarak ve kalıtımın etkisiyle meydana gelen bi-yolojik bir değişmedir.
Örnek
Bir bebeğin yürüyebilmesi, 6 aylık bebeğin desteksiz otura-bilmesi, 6 yaşındaki bir çocuğun kalemi düzgün tutabilecek duruma gelmesi, 1,5 yaşındaki çocuğun idrarını tutabilmesi, ergenlikte ilk adet görme, ilk meni akıtma, erkeklerde sesin kalınlaşması, 5 yaşındaki bir çocuğun renkleri, sayıları birbi-rinden ayırt edebilecek zihinsel yeterliliğe ulaşması gibi.
Olgunlaşmanın özellikleri:
1. Niteliksel değişimler söz konusudur.
2. Kalıtımın etkisiyle ortaya çıktığından kendiliğinden ve zaman-la meydana gelir. Öğrenmeden bağımsızdır yani olgunlaşma-nın olması için öğrenmeye gereksinim yoktur.
Çevrenin etkisi normal koşullarda olgunlaşmayı etkilememekte-dir. Olgunlaşma dışarıdan müdahale ile hızlandırılamaz. Ancak
olumsuz çevre şartları, kötü beslenme ve hastalıklar ol-
gunlaşmayı geciktirebilir. Olumsuz şartlar düzeldiğinde gecik-me telafi edilir, yani olgunlaşma hedefini yakalar. Örneğin uyarıcı yoksunluğunun yoğun olmadığı durumlarda çocuklar normal ola-rak yürümeyi öğrenir. İnsanın biyolojik donanımı yürüme davra-nışı için programlanmıştır. Ancak çocuğun tam yürümeye baş-layacağı sırada eşlik eden ateşli bir hastalık yürümenin sekteye uğramasına neden olabilir. Olumsuz koşulların olgunlaşmaya etkisi nadiren kalıcı sonuçlar bırakır. Örneğin kabakulak hastalı-ğının erkeklerde üreme özelliğini ortadan kaldırması gibi.
3. Fiziksel olgunlaşma örnekleri olduğu gibi zihinsel olgunlaş-ma örnekleri de vardır. Buna göre 5 yaşındaki bir çocuğun renkleri birbirinden ayırtedebilecek gerekli zihinsel yeterliğe erişmesi zihinsel olgunlaşmaya örnektir.
4. Öğrenmenin ön koşulu olgunlaşmadır.
5. Olgunlaşma, büyük ölçüde fiziksel gelişime eşlik eder. Diğer bir deyişle olgunlaşma büyümeyle birlikte oluşur. Birçok psi-ko-motor davranışın yapılabilmesi olgunlaşmaya bağlıdır.
KPSS2012
Büyük bir hevesle ilköğretime başlayan Hakan, ikinci dö-nemde okuma ve yazmayı öğrenir. Ancak yıl sonunda an-nesinin istediği gibi, çizgiyi taşırmadan düzgün bir şekilde yazmayı başaramaz.
Hakan’ın düzgün yazamamasının sebebi aşağıdakiler-den hangisiyle en iyi açıklanabilir?
A) Okuldan bıkması
B) Annesinin düzgün yazması için baskı yapması
C) Küçük kas gelişiminin yeterince tamamlanmaması
D) Öğretmeninin yeterince ilgi göstermemesi
E) Ellerini, kollarını etkili kullanamaması
Yanıt C
eğitim bilimleripegem akademi
eğitim bilimlerieğitim bilimleri
444
gelişim psikolojisi
KPSS2008
İlköğretim okuluna yeni başlayan Mehmet önlüğünü kendi-si giyebilmekte, ancak annesi defalarca göstermesine kar-şın, önlüğünün yakasını bir türlü ilikleyememektedir.
Mehmet’in önlük yakasını bir türlü ilikleyememesi, aşağıdaki ifadelerden hangisiyle açıklanabilir?
A) Yaka kullanmaya yeni başladığı için Mehmet deney-im eksikliği yaşamaktadır.
B) Annesinin aşırı koruyucu tutumu nedeniyle Mehmet iliklemeyi öğrenememiştir.
C) Mehmet yakasının düğmelerini ilikleyebileceği kritik döneme henüz ulaşmamıştır.
D) Mehmet’in el kasları yakasını ilikleyebilecek olgunluğa erişmemiştir.
E) Mehmet’in parmakları yakasını ilikleyebilecek kadar büyümemiştir.
Yanıt D
3. Hazırbulunuşluk
Hazırbulunuşluk, yeni bir öğrenme durumunda, bireyin önceden sahip olduğu özelliklerin tümünü kapsar. Buna göre bireyin yaşı, gelişimi, olgunluk seviyesi, tutumu, motivasyonu, yetenekleri, önceki bilgileri ve sağlık durumu yeni öğrenme ortamında etkili olan unsurlardır.
Özetle hazırbulunuşluk kavramı; olgunlaşma düzeyiyle birlikte, bireyin önceki öğrenmelerini, ilgilerini, tutumlarını, güdülenmişlik düzeyini, yeteneklerini, genel sağlık durumunu da içermektedir.
Hazırbulunuşluk Kavramında Yer Alan Öğeler:
Örnek
- Bölme ve çarpma işlemlerini öğrenecek olan bir çocuğun zihinsel olgunluğa ulaşmasının yanı sıra çarpma ve bölme için gerekli olan sayma, toplama ve çıkarma ile ilgili ön bil-gilere sahip olması.
- Bisiklet kullanmak için yeterli hazırbulunuşluk düzeyinde olan bir çocuk, bisiklet kullanmaya isteklidir; bisikleti kul-lanmak için gerekli olan kaslar ve diğer organları yeterli olgunluğa erişmiştir, bisikletin nasıl kullanılacağı ile ilgili ön koşul öğrenmelere sahiptir, genel sağlık durumu bisiklete binmesine uygundur.
4. Öğrenme
Organizmanın davranışlarında yaşantı kazanma sonucunda meydana gelen, nispeten kalıcı ve sürekli değişikliklerdir.
Gelişme, organizmanın büyüme, olgunlaşma ve öğrenme etki-leşimi sonucu sürekli ilerleme kaydeden değişmesidir. Diğer bir deyişle gelişme, büyüme, olgunlaşma ve öğrenme etkileşimleri-nin bir “ürünüdür”.
UyarıGELİŞME = BÜYÜME + OLGUNLAŞMA + ÖĞRENME
Örnek
İp atlama, sek sek oynama, toplama çıkarma yapabilme, duy-gularını ifade edebilme.
6. Gelişim
Gelişim, organizmanın döllenmeden başlayarak bedensel, zi-hinsel, sosyal ve duygusal yönden, sürekli ilerleme kaydeden değişimidir.
Gelişme ve gelişim kavramları arasındaki farklılığa bakıldığında; gelişim bir süreç iken bu sürecin ürünü ise gelişmedir.
Örnek
Bir çocuğun soyut düşünmesi “bilişsel gelişim” alanında yaşa-nan bir değişimdir. Bir çocuğun sek sek oynayabilmesi “fizik-sel gelişim” alanına ait bir değişimdir.
7. Değişim
Değişim, bir durumdan farklı bir duruma geçme yani “farklılaşma”dır. Her gelişim aynı zamanda bir değişimi de bera-berinde getirir ancak her değişim, gelişim olarak kabul edilemez.
Örnek
Daha önce bisiklete binemeyen bir çocuğun şimdi binebiliyor olması, daha önce sigara içmeyen birinin sigara içmesi gibi.
8. Değişme
Bir süreç olan değişimin sonunda gelinen noktadır.
eğitim bilimleripegem akademi
eğitim bilimleri
555
gelişim psikolojisi
Örnek
Ali’nin bisiklete biniyor olması, Zeliha’nın yalan söylemeye başlaması gibi.
9. Yaş
Yaş kavramı basit anlamda bireyin doğumundan itibaren dünya-nın güneş çevresindeki dönüşlerinin sayısıdır. Yaş, zaman ile eş anlamlı bir kavramdır ve kendi başına hiçbir şeyin nedeni değil-dir. Yaş kavramının yarattığı karışıklıklar nedeniyle, bazı gelişim psikologları evre (stage) kavramını kullanmayı yeğlerler. Yaş sadece biyolojik, kronolojik bir kavram değildir; aynı zamanda psikolojik, toplumsal bir gerçekliktir.
UyarıÖSYM yaş ve deneyim kavramlarıyla ilgili olarak korelasyon kavramına ilişkin bilgi gerektiren sorular sorabilmektedir. Korelasyonel araştır-malara ilişkin açıklamalar gelişim psikolojisinde kullanılan araştırma desenleri başlığı altında verilmiştir.
Örnek
Bireyin kendini kaç yaşında hissetiğine ilişkin yaşantılar çok bilindik bir durumdur. Buna göre bir genç 16 yaşında olmasına rağmen kendini bir yetişkin gibi hissediyor olabilir.
KPSS2009
Bir araştırmada ilköğretim öğrencilerine bir yıl arayla iki kez ilgi envanterinin uygulanmasından 0,62; üniversite öğren-cilerine uygulanmasından 0,80 korelasyon kat sayısı elde edilmiştir. Aynı çalışmada ilköğretim öğrencilerine ölçme aracının üç yıl arayla iki kez uygulanmasından 0,31; üni-versite öğrencilerine aynı zaman aralığında iki kez uygu-lanmasından 0,63 korelasyon kat sayısı hesaplanmıştır. Ayrıca üniversiteden sonra yaşamın sonuna kadar ilgi pu-anlarındaki kararlığın 0,70 civarında olduğu gözlenmiştir.
Bu araştırmaya göre, ilgi puanlarındaki kararlığın artı-şı, gelişim psikolojisine özgü aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanabilir?
A) Büyüme B) Öğrenme C) Hazırbulunuşluk
D) Kritik dönem E) Yaş
Yanıt E
10. Deneyim
Yaşantı olarak da adlandırılabilir. Deneyim sürecinde bireyler duyu organları yoluyla çevresiyle belli bir etkileşimde bulunarak sahip oldukları şemaları genişletirler.
Örnek
Görme duyusunun temelindeki sinir bağlarının varlığını sür-dürmesi için deneyim gereklidir. Yani genetik programın iş-lemesi için görsel deneyime ihtiyaç duyulur. Dahası belirli deneyimlerin zamanlaması da önemlidir. Örneğin bir görsel deneyimin doğumda yaşanması ile daha ileriki dönemlerde yaşanmasının yaratacağı etki arasında epeyce farklılık olması çok doğaldır.
KPSS2012
Doğuştan görme engelli Ahmet, yetişkinlik döneminde ger-çekleştirilen bir ameliyatla görme yetisini kazanır. Ancak bu yetiyi kullanma düzeyi, görme problemi olmayan bireylerle aynı seviyeye ulaşamaz.
Bu durum, aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklana-
bilir?
A) Uyum sağlama B) Bireysel farklılıklar
C) Dengeleme D) Olgunlaşma
E) Yaşantı
Yanıt E
KPSS2011
Yapılan boylamsal bir çalışmada, ikiz erkek kardeşlerin 5 yaşındaki ilgi alanları arasında .80; aynı çocukların 18 ya-şındaki ilgi alanları arasında ise .60 korelasyon katsayısı saptanmıştır.
Buna göre, ilgi alanları arasındaki korelasyon katsayısı farklılığını, aşağıdakilerden hangisi en iyi açıklar?
A) Olgunlaşma B) Kritik dönem C) Yaşantı
D) Cinsiyet E) Büyüme
Yanıt C
1.2. GELİŞİMİN İLKELERİ
1. Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşimin bir ürünüdür.
Kalıtım yoluyla anne-babadan alınan özellikler çevreyle etkileşe-rek bireyin gelişiminin yönünü belirler.
Örnek
Kalıtım yoluyla getirilen zeka kapasitesinin tam olarak kulla-nılabilmesi için, bireyin bilişsel gelişimini besleyen bir çevre içinde etkileşimde bulunması, zengin yaşantılar kazanması gerekmektedir.
Çevrenin etkisi bireyin kalıtsal özellikleriyle sınırlıdır. Bu duruma ilişkin bir örnek zihinsel yetersizliği olan bir çocuğa en iyi çev-resel koşullar sunulsa da zekasını normal düzeye yükseltmek mümkün değildir.
eğitim bilimleripegem akademi
eğitim bilimlerieğitim bilimleri
666
gelişim psikolojisi
2. Gelişim süreklidir, ileriye doğrudur ve belli aşamalarda
gerçekleşir.
Gelişim ileriye doğrudur ve birikimli bir süreçtir. Gelişimde her aşama, kendinden öncekine dayalı, kendinden sonraki aşamaya ise hazırlayıcıdır. Ancak bu gelişim aşamaları birbirinden keskin çizgilerle ayrılmış değildir, birbiriyle iç içe geçmiştir.
Örnek
Ergenlik döneminde aile ve evlilik hayatına hazırlanmak bir gelişim görevidir. Bunun için ergenin karşı cinsle olgun ilişkiler geliştirmesi ve duygusal bağımsızlığını kazanması gerekmek-tedir. Eğer ergen bu görevi başarıyla yerine getirirse sonraki dönem olan genç yetişkinlikte eş seçme ve aile kurma görev-lerini de başarıyla yerine getirebilir.
İnsan gelişimi, döllenmeden başlayıp bireyin ölümüne kadar sürer; doğum öncesi ve doğum sonrası olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Doğum öncesi dönemde yumurta (dölüt), embriyo ve fetüs evreleri bulunmaktadır. Doğumdan sonra dönemde ise sırasıyla bebeklik, ilk çocukluk, son çocukluk, ergenlik, genç ye-tişkinlik, orta yetişkinlik, yaşlılık evreleri bulunmaktadır.
3. Gelişimde genel bir eğilim (yordanabilir bir sıra) vardır.
Gelişim baştan ayağa, içten dışa ve genelden özele doğru ger-çekleşir: Bu ilkeye “gelişimin sırası” ilkesi de denilmektedir. Bu ilkeye göre bedensel ve motor gelişim sırasında yapısal ve işlev-sel özellikler belli bir sırayla ortaya çıkarlar.
Örnek
Çocuklar önce emeklerler ardından yürürler ve koşarlar.
KPSS2011
Gelişimle ilgili yapılan araştırmalar, akranlarına göre konuş-mayı geç öğrenen çocukların okumayı da geç öğrendiklerini göstermektedir.Bu durumu en iyi açıklayan gelişim ilkesi aşağıdakiler-
den hangisidir?
A) Gelişimde bireysel ayrılıklar vardır.
B) Gelişim yordanabilir bir sıra izler.
C) Gelişim genelden özele doğrudur.
D) Gelişim nöbetleşe devam eder.
E) Gelişim hızı her dönemde aynı değildir.
Yanıt B
- Gelişim baştan ayağa doğru gerçekleşir: Önce, başın hareketi kontrol edilir. Daha sonra göğüs, karın, bacaklar ve ayağın kontrolü sağlanır. Döllenmeden itibaren bedenin baş bölgesi öncelikle gelişip büyür. Bedenin öteki bölümleri başa yakınlığına göre sırasıyla büyüyüp gelişirler. Bu ilkeye
bağlı olarak, bebekler önce başlarını dik tutmayı başarırlar. Bunun ardından sırasıyla destekli oturma, emekleme, ayağa kalkma, ayakta durma, desteksiz yürüme gelir.
KPSS2006
Yeni doğum yapan Hatice, bebeğinin başının diğer organ-larına göre büyük olduğunu fark eder ve kaygılanarak be-beğini bir doktora götürür. Doktor korkulacak bir şey olma-dığını belirtir.
Bu durumu en iyi açıklayan gelişim ilkesi aşağıdakiler-
den hangisidir?
A) Gelişim baştan ayağa doğru olur.
B) Gelişimde bireysel ayrılıklar vardır.
C) Gelişim içten dışa doğru gerçekleşir.
D) Gelişimde kritik dönemler vardır.
E) Gelişim genelden özele doğrudur.
Yanıt A- Gelişim, içten dışa doğru gerçekleşir: Önce iç organlar
daha sonra dış organlar büyüyüp gelişir. Örneğin iç organ olan kalp, dördüncü haftada oluşup atmaya başlarken, bebeğin cinsel organı on altıncı haftada ultrason yardımıyla görülebilir hale gelmektedir.
- Gelişim, genelden özele doğru gerçekleşir: Gelişimde önce genel gelişim daha sonraları ise özelleşmeler yani ayrıntılar ortaya çıkar. Örneğin doğum öncesi dönemde döl-lenmeden sonra insanın genel görünümü ortaya çıkar; sonra alt sistemler, daha sonra da alt sistemlerin ayrıntıları gelişir. Doğum sonrası aşamada ise çocuklar önce tüm vücuduyla hareket eder ve bütün kaslarını kullanırlar. Örneğin; çocuk top oynarken önce bütün vücuduyla topu tutar. Daha sonra küçük kasları geliştikçe sadece elleriyle hatta parmaklarıyla topu tutabilir hale gelir.
4. Gelişim bir bütündür.
Gelişim psikolojisi, her ne kadar bedensel, zihinsel, sosyal ve duygusal gibi farklı alanlara ayrılsa da gelişim alanları birbirleriyle etkileşim içindedir. Buna göre bir gelişim alanındaki olumlu ya da olumsuz bir özellik diğer gelişim alanlarını da aynı yönde etkiler.
Örnek
Fiziksel bakımdan güzel bir çocuk, başkalarının yoğun ilgisini çeker, sevilir. Sevilen çocuğun duygusal gelişimi olumludur. Kendine güven duyar. Başkalarını sevebilir ve olumlu ilişkiler kurabilir. Bu nedenle, sosyal gelişimi de olumlu bir şekilde etkile-nir. Sosyal bir çocuk, çevresiyle daha çok etkileşimde bulunaca-ğından bilişsel gelişimi olumlu yönde etkilenebilir. Sonuç olarak, tüm gelişim alanları birbirleriyle iç içedir ve etkileşim içindedir.
eğitim bilimleripegem akademi
eğitim bilimleri
777
gelişim psikolojisi
5. Gelişimde nöbetleşe ilkesi vardır.
Çeşitli dönemlerde gelişim alanları nöbetleşerek ön plana ge-çebilir. Bir gelişim alanının çok hızlandığı dönemlerde, diğerleri duraklama gösterebilir.
Örnek
Yürümenin ön plana çıktığı dönemde, konuşma duraklama gösterebilir. Örneğin 0-1 yaş arası dönemde bedensel gelişim çok hızlı iken, 1 yaşından sonra bedensel gelişim başlangıçta-ki hızını kaybetmeye, devinsel gelişim ve dil gelişimi ise daha hızlı gerçekleşmeye başlar.
6. Gelişimde bireysel farklılıklar söz konusudur.
Her bireyin kalıtımsal ve çevresel özellikleri farklı olduğu için bi-reysel farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle aynı anne-ba-badan doğan kardeşler arasında da farklılıklar söz konusudur.
Tek yumurta ikizlerinin ise genetik potansiyelleri birbirlerine denktir. Buna bağlı olarak da gelişim özellikleri açısından birbir-lerine benzeme olasılıkları yüksektir. Ancak tek yumurta ikizleri-nin tümüyle aynı yaşantıları geçirmeleri mümkün olmadığı için gelişim özellikleri bakımından birbirlerinin tıpatıp aynı olmaları beklenemez. Bu ilke doğrultusunda her birey tektir. Buna göre gelişim boyunca ilk önce emeklemek, yürümek, koşmak; önce sesler çıkarmak- birkaç anlamlı sözcük kullanmak-cümle kur-mak gibi aynı sırayı izleyen benzer süreçlerden geçilse de ta-şınan farklı kalıtsal yapılar ve çevresel koşullar nedeniyle hiçbir birey tam anlamıyla diğerine benzemez.
KPSS2013
Yağız ve Mert, 5 yaşlarında iki çocuktur. Yağız, kendini sözel olarak çok iyi ifade etmekte ve başkalarıyla rahat iletişim kurmaktadır. Mert ise henüz kendini sözel olarak iyi ifade edememekte ve başkalarıyla iletişimde çekingen durmaktadır.Bu durumu en iyi açıklayan gelişim ilkesi aşağıdakiler-den hangisidir?A) Gelişim bir bütündür.B) Gelişimde bireysel farklılıklar vardır.C) Gelişim, nöbetleşe devam eder.D) Gelişimde kritik dönemler vardır.E) Gelişim, genelden özele doğrudur.
Yanıt B
7. Gelişimde kritik dönemler (zamanlama) vardır.
Gelişim sürecinde, bazı gelişimsel özelliklerin kazanılması açı-sından belirli zaman aralıkları o gelişimsel özellikle ilgili dene-yimlere en açık olunan dönemlerdir. Bu dönemlere “kritik dö-nem” denilmektedir.
Kritik dönemi, “Demir tavında dövülür.” ve “Ağaç yaşken eğilir.” atasözleri çok iyi ifade etmektedir. Kritik dönemde çevrenin etkisi destekleyici olabileceği gibi engelleyici nitelikte de olabilir.
Örnek
Gebeliğin ilk 3 ayı, 0-1,5 yaş arası temel güven duygusunu kazanma, 6 yaş okuma-yazma öğrenme, okul öncesi dönem kavram gelişimi, 6-11 yaş ikinci dilin kazanılması.
KPSS2013
Bir araştırmada; kedi yavruları, hayatlarının üçüncü hafta-sından on beşinci haftasına kadar süren dönem boyunca sadece dikey çizgiler görebildikleri bir ortamda büyütül-müşlerdir. Daha sonra hem yatay hem de dikey çizgilerin bulunduğu bir ortamda teste tabi tutulan kediler yalnızca dikey çizgileri görebilmişler ancak daha önce hiç karşılaş-madıkları yatay çizgileri görememişlerdir.Bu durum, aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?
A) Olgunlaşma B) Kritik dönem
C) Hazırbulunuşluk D) Büyüme
E) Transfer
Yanıt B
KPSS2012
Yaşamın ilk iki yılında, bebeğin deneyimlerine bağlı olarak duyusal alanında kapsamlı bir gelişme olur. İç kulaktaki vestibular sistem, hareket ve denge duyularını yönetir ve diğer duyu sistemlerini etkiler. Bazı bulgular, bebeklerde ve yeni yürümeye başlayan çocuklarda vestibular sistemin yeterince uyarılmamasının daha sonra öğrenme zorlukla-rına neden olabildiğini göstermektedir. Bu sistemin, yaşamın ilk yıllarında yeterince uyarıl-maması sonucunda ortaya çıkan öğrenme zorluklarını aşağıda verilen gelişim kavramlarından hangisi en iyi açıklar?
A) Olgunlaşma B) Kritik dönem C) İlerleme
D) Büyüme E) Dengeleme
Yanıt B
KPSS2010/2
Kritik dönem kavramı çevresel etkenlerin gelişimi nasıl etkile-diğini anlamada çok önemlidir. Gelişim süreci incelendiğinde insana ait her organ ya da davranışın, belirli yönlerinin sabit zamanlarda geliştiği görülmektedir. Bu sabit zamanlara kritik dönem denmektedir.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi gelişim sürecinde kritik dönemlerinin bulunduğu görüşünü doğrulayan bir örnek olabilir?
A) Ters doğan Ayşe, doğum sırasında beynine bir süreoksijen taşınmaması sonucu ileriki yıllarda normalinaltında zekaya sahip olmuştur.
B) Gebeliğin ilk üç ayında X ilacı kullanan Fatma, kolsuzbir bebek dünyaya getirmiştir.
C) Prematüre doğan İlker, iyi beslenerek birkaç ayiçinde normal doğan çocukların kilosuna erişmiştir.
D) Başından geçen olumsuz bir olay sonrasında kekele-meye başlayan Sabri, tüm çabalara rağmen kekemekalmıştır.
E) Doğuştan hipermetrop olan Zehra’nın bu görmebozukluğu yaşla birlikte giderek artmıştır.
Yanıt B
eğitim bilimleripegem akademi
eğitim bilimlerieğitim bilimleri
888
gelişim psikolojisi
KPSS2007
Gözlerinde kataraktla doğan ve 7 yaşına kadar tedavi ola-mayan çocuklar, daha sonra tedavi olsalar bile görme so-runlarıyla karşı karşıya kalabilirler.
Bu durumda, yaşamın ilk 7 yılı görme duyusu açısın-dan aşağıdakilerin hangisiyle nitelendirilebilir?
A) Duyusal-motor dönem
B) Olgunlaşma düzeyi
C) Hiyerarşik düzey
D) Kritik dönem
E) Gelişme dönemi
Yanıt D
1.3. GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
(Kalıtım-Çevre- Tarihsel Zaman)
Gelişim sürecinin kalıtımdan mı yoksa çevresel koşullardan mı etkilendiği konusu uzunca bir süre tartışılmıştır. İlk başlarda ge-lişim sürecinin tamamen kalıtımdan etkilendiği düşünülürken 20.yy’de gelişim üzerine yapılan araştırmaların çoğu öğrenme yaşantıları ve çevre etkisi üzerine yoğunlaşmaktaydı. Günümüz-de ise gelişim sürecinin hem kalıtımdan hem de çevresel koşul-lardan etkilendiği kabul edilmektedir.
Kalıtım
Bireye anne ve babadan genetik yolla geçen bazı özelliklerdir. Bunlar; cinsiyet, fiziksel özellikler (ten rengi, göz rengi, saç rengi ve biçimi, saçın kalınlığı, boy uzunluğu vb), kromozom dizilimin-den kaynaklı anomali durumları, bazı fiziksel, ruhsal hastalıklar, zeka kapasitesi, yaratıcılık, problem çözme becerisi ve düşünme kapasitesi, kişiliğin mizaç denen yönüdür. Kalıtım, gelişimi etkileyen önemli bir faktördür ve kalıtımın kap-samını annenin yumurta ve babanın sperm hücrelerinde bulu-nan 23’er adet kromozom belirlemektedir. Döllenme sırasında, yumurta ve spermdeki 23’er adet kromozom birleşerek zigotun çekirdeğindeki 46 adet kromozomu ya da 23 çift kromozomu meydana getirir. Kromozomlar her hücrenin çekirdeğinde bulu-nan yapı taşlarıdır ve kalıtsal olarak anne babaya ait özelliklerin yeni bireye geçmesini sağlarlar. İnsanda 23 çift kromozom var-dır. Her kromozomun içinde 20-100 bin arasında gen bulunmak-tadır. Kromozomlar içindeki genler, DNA’dan yapılmışlardır.
Genler, deoksiribonükleik asit (DNA) adı verilen amino asitten meydana gelir. Çoğu zaman DNA’ya “yaşamın özü” adı veril-mektedir. DNA canlının tüm özellikleri ile ilgili bilgiyi içerir. Yani, organların oluşumu, diğer genlerin düzenlenmesi, organizma için yaşamsal öneme sahip olan enzimlerin salgılanması vb. DNA tarafından yönlendirilir.
Genler, baskın (dominant) ve çekinik (resesif) olmak üzere iki çeşittir. Baskın genler kendi özelliklerini dölüte geçirme ko-nusunda baskın, çekinik genler ise zayıf özellik gösterenlerdir. Kahverengi göz, esmer ten, kıvırcık saç, çekik göz, kısa boy baskın gen özelliklerini; renkli göz, beyaz ten, düz saç, normal göz, uzun boy ise çekinik gen özelliklerini taşımaktadır.
Kromozomlar da kendi aralarında otozom ve gonozom olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Vücut hücresinde bulunan 23 çift kro-mozomun 22 çifti vücut yapısının özelliklerini belirler ve bu çift-lere “otozom” kromozom çiftleri denilirken, cinsiyeti belirleyen genleri taşıyan kromozom olan 23. kromozom çiftine “gonozom” denilmektedir. Cinsiyet kromozomları X ve Y olmak üzere iki-ye ayrılır. X dişiliği, Y ise erkekliği temsil eder. Dişilerde cinsiyet kromozom çifti XX, erkeklerde ise XY şeklindedir. Döllenmenin sonunda; dölütün kız ya da erkek olma olasılığı % 50 olup, be-beğin cinsiyeti, hangi cinsiyetteki spermin, yumurtayı döllediği-ne bağlıdır. Dölütün erkek olmasında ya da olmamasında dişi hücresinin hiçbir fonksiyonu yoktur. Belirleyicilik tamamen erkek hücresine bağlıdır.
KPSS2010/2
Fiziksel büyüme temelde …(I) …bağlı olarak gerçekleşen bir süreç olmakla birlikte …(II) …yetersizliği bu süreci olum-suz etkileyebilir.
Fiziksel gelişimle ilgili bu metinde, I ve II rakamlarının
yerine aşağıdaki hangi kavramlar getirilmelidir?
I II
A) Öğrenmeye Sosyal çevre
B) Yaşantıya Olgunlaşma
C) Fiziksel çevreye Sosyal çevre
D) Kalıtıma Beslenme
E) Olgunlaşma Uyarıcı
Yanıt D
KPSS2010/2
Ayrı ve birlikte yetiştirilmiş 2-6 yaşları arasındaki ikiz çocuk-lar üzerinde yapılan araştırmada, kardeşlerin zeka puanları arasındaki korelasyon katsayıları şöyle bulunmuştur: Ayrı yetiştirilen tek yumurta ikizleri r= .77 Birlikte yetiştirilen tek yumurta ikizleri r= .76 Ayrı yetiştirilen çift yumurta ikizleri r= .52 Birlikte yetiştirilen çift yumurta ikizleri r= .54
Buna göre aşağıdakilerden hangisi ikiz kardeşlerin
zeka puanları arasındaki korelasyonları en iyi açıklar?
A) Kalıtım B) Kritik dönem C) Çevre D) Olgunlaşma E) Yaş