Patates bitkisinde Toprak üstü organlar › files › 898-c54fe492-789d-41c6-9fc9... · Patates yumrularından faydalanmanın pek çok yöntemi vardır. Ülkelerin gelenek ve göreneklerine

PATATES

Prof. Dr. Necmi İŞLER

M.K.Ü. Ziraat Fakültesi

Tarla Bitkileri Bölümü

Patates yumrularından faydalanmanın pek

çok yöntemi vardır.

Ülkelerin gelenek ve göreneklerine göre çok çeşitli

yemekler yapılır.

Gıda sanayisinde çeşitli (patates unu, püresi, cips,

pomfrit, hazır çorba vs.) şekillerde işlenerek yine

yemeklik olarak kullanılır.

Nişasta elde edilir.

Alkol üretiminde kullanılır.

Patates yumruları doğrudan doğruya ve ayrıca fabrika

artıkları hayvan yemi olarak kullanılır.

Patatesin işlenerek hazır gıda olarak

kullanılmasının nedenleri

Kadınların büyük bir kısmının ev dışında çalışması ve

taze patatesi hazırlayarak pişirecek vakitlerinin az oluşu,

Patatesin depolanması ve hazırlanması için lokanta ve

buna benzer yerlerde fazla yer ve işçi isteğinin önlenmesi,

İşlenmiş patateslerde normal patatese nazaran zaiatın yok

denecek derecede az oluşu

Hayat seviyesinin artması ile insanların pahalı ve yüksek

değerli gıda maddelerine yönelmesi sonucu tüketiciye

cazip gelecek değişik paketleme ve reklama dayalı

modern pazarlama usulleri sayılabilir

100 g patatesin içeriği

Çapa bitkisi olarak önemi

Patates

Patatesin sistematik sınıflandırması:

Takım : Personate (Tubiflorae)

Familya : Solanacea

Cins : Solanum L.

Tür : Solanum tuberosum ssp. tuberosum

ssp. andigena

Kültürü yapılan patatesler tetraploid yapıda olup, kromozom sayısı 2n (4x) 48’dir.

Yabani bir patates

S. phureja

Yabani patates gen kaynakları,

Solanum Phureja

yumruları

Solanum phureja

S. stenotomum

S. juzepczukii

Solanum x juzepczukii veya Solanum x curtilobum

(soğuk havaya dayanıklı patates türleri, Güney

Peru ve Bolivya’da yetişmektedir.

Genetic resources and farmers’

varieties of Solanum phureja spp.

potatoes. Photo by kind courtesy of

Walter Amoros and the

International Potato Center, Lima,

Peru.

Solanum türleri

İşlenmiş patates ürünlerinden bazıları…

Patates

Patatesin anavatanı Güney Amerika’nın And Dağlarıdır.

İlk olarak M.Ö. 5000 yıllarında Peru’nun güneyinde

bulunan Titicaca gölü civarında kültüre alınmaya

başlamıştır.

Patatesin 240 yabani türü bulunmakta olup, bunlardan

160 tanesi yumru bağlamakta, 8 tanesinin ise kültürü

yapılmaktadır.

Patates

Patates, Avrupa kıtasına ilk olarak 16. yüzyılda İspanyol

gemiciler tarafından getirilmiştir.

Bugün dünyada, deniz seviyesinden 4.000 m

yüksekliklere, 50. güney enleminden 70. kuzey enlemine

kadar çok geniş bir alanda üretimi yapılmaktadır.

FAO 2004 verilerine göre dünyada 157 ülke resmi üretim

kaydı bulunmaktadır.

Kırmızı bölgeler patatesin ana vatanı,

Yeşil olan bölgeler üretim alanları

Çizelge. Ülkelere göre patates üretim alanları, üretim

miktarları ve verim değerleri (FAO, 2005).

Ülkeler Üretim alanı (ha) Üretim Miktarı (t) Verim (t/ha)

Çin 4,301,850 70,048,000 16,28

Rusya 3,134,380 35,914,240 11,46

Hindistan 1,400,000 25,000,000 17,86

Ukrayna 1,556,000 20,755,000 13,34

ABD 472,480 20,680,770 43,77

Polonya 713000 13,746,000 19,28

Almanya 295000 13,044,000 44,22

Belarus 507,690 9,902,100 19,50

Hollanda 161,280 7,488,000 46,43

Fransa 159,638 7,254,221 45,44

İngiltere 140,000 6,000,000 42,86

Kanada 170,530 5,170,790 30,32

Türkiye 200,000 4,800,000 24,00

Romanya 265,622 4,230,210 15,93

İran 190,000 4,180,000 22,00

Patatesin, Türkiye’ye

– 1850’li yıllarda Kafkasya üzerinden girdiği, veya

– Balkanlar üzerinden girerek Sakarya ovasında

yetiştirilmeye başlandığı tahmin edilmektedir.

Türkiye’de yetiştirilen Şekerpancarı, patates, tatlı patates,

yerelması ekim alanı, üretim ve verim durumu.

2011 2012 2013 2014 2015 Değişim (%)

(2010-2015)

Dikim Alanı (ha) 142.874 172.087 125.030 129.703 153.879 8,7

Üretim Miktarı (ton) 4.613.071 4.795.122 3.948.000 4.166.000 4.760.000 3,2

Verim (kg/da) 3.260 2.814 3.160 3.245 3.095 -5,1

Çizelge 1. Türkiye’de 2010-2015 yılları arasındaki patates üretim istatistikleri*.

*TUİK 2015, www.tuik.gov.tr

TÜRKİYE`DE YILLARA GÖRE PATATES ÜRETİMİ

YILLAR EKİLEN ALAN

(DEKAR)

ÜRETİM

(TON)

VERİM

(KG/DEKAR)

2000 2.050.000 5.370.000 2.620

2001 2.000.000 5.000.000 2.500

2002 1.980.000 5.200.000 2.626

2003 1.950.000 5.300.000 2.718

2004 1.776.000 4.770.000 2.686

2005 1.528.000 4.060.000 2.657

2006 1.579.084 4.366.180 2.765

2007 1.525.975 4.227.726 2.771

2008 1.478.883 4.196.522 2.838

2009 1.428.738 4.397.711 3.078

2010 1.388.660 4.513.453 3.250

2011 1.429.849 4.613.071 3.226

2012 1.720.867 4.795.122 2.786

2013 1.250.297 3.948.000 3.158

2014 1.302.304 4.175.013 3.206

2015 1.540.801 4.763.060 3.091

2016 1.885.290 5.826.250 3.100

Türkiye Patates Üretim Değerleri (fao)

Dikim alanı 2012 172.087 ha

Dikim alanı 2013 125.030 ha

verim 2012 2786.45 kg/da

verim 2013 3157.64 kg/da

üretim 2012 4.795.122 ton

üretim 2013 3.948.000 ton

Dünya ve Avrupa Patates Üretim değerleri

Dikim alanı 2012 19.278.548 ha Dikim alanı 2012 5.981.823 ha

Dikim alanı 2013 19.463.041 ha Dikim alanı 2013 5.725.707 ha

Verim 2012 1895.19 kg/da verim 2012 1947.61 kg/da

Verim 2013 1891.25 kg/da verim 2013 1973.21 kg/da

Üretim 2012 36.536.5367 ton Üretim 2012 116.502.463 ton

Üretim 2013 36.809.6362 ton Üretim 2013 112.980.347 ton

Türkiye kişi başına Tüketim : 50 kg

Toplam 5 milyon ton üretimin dağılımı

%10 Tohum………………………………….500.000 ton

%12 Endüstriyel üretimde……………500 000 ton

%10 Depolama Kaybı……………………500 000 ton

% 68 Yemeklik Tüketim……………… 3.700.000 ton

Türkiye’de Endüstriyel Patates Üreten Firmalar

Firma Alan (da) Mahsül (Ton) Sektör

Doğa Tohumculuk 22.000 85.000 Cips-Donuk

Konya Şeker 14.500 50.000 Donuk

Öztar 17.000 60.000 Donuk

Süleymanoğulları 5.500 20.000 Donuk-Yemeklik

Alper Tohumculuk 4.500 15.000 Donuk-Yemeklik

AYT Tarım 3.000 10.000 Donuk-Cips

İntar Tohumculuk 1.200 4.000 Cips

Diğer Firma

/Üreticiler

78.000 256.000 Cips/Donuk

Türkiye’de bölgelere göre patates üretim alanı, üretim

miktarı ve verim değerleri

%7

%52,5

%25

%16

0

20.000

40.000

60.000

80.000

100.000

120.000

İç Anadolu ve Geçit

Bölgeleri

Ege, Akdeniz ve

Marmara

Karadeniz ve kuzey

geçit

Doğu Anadolu

0

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

3.000.000

3.500.000

ha

kg/ha

ton

TR 71 Bölgesinde (Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir ve Kırşehir) 2003-2011 yılları

arasında patates dikiliş alanı (bin da), üretim miktarı (bin ton), verimi (kg)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Ekiliş Alanı 643 570 375 430 408 380 366 379 370

Üretim 2026 2059 1327 1554 1449 1367 1408 1448 1349

Verim 3232 3608 3607 3610 3549 3588 3848 3822 3786

Patates

Bitkisel Özellikler

Patatesin bitkisel özellikleri,

*Toprak üstü organlar ve

*Toprak altı organlar olmak üzere

iki kısımda incelenmektedir.

Patates bitkisinde

Toprak üstü organlar

Sap,

Yaprak,

Çiçek,

Meyve,

Tohum

Sap

Otsu yapıda olup, içi özle doludur,

Üç köşelidir,

Boğumlardan oluşmuştur, boğumlardan yan dallar ve yapraklar çıkar,

Yeşil renkli olup, bazı çeşitlerde antosiyan bulunmaktadır,

Üzeri tüylerle kaplıdır,

Uzunluğu 20 cm’den 150 cm’ye kadar değişebilmektedir,

Bir yumrudan oluşacak sap sayısı yumru iriliği ve göz sayısına bağlı

olarak değişir, ancak genel olarak

28-35 mm yumrularda ortalama 2,5 adet,

35-45 mm yumrularda ortalama 4 adet,

45-55 mm yumrularda ortalama 5 adet sap oluşmaktadır

Yaprak

*Bileşik yapraktır,

*Bir yaprakta 3-15

yaprakçık bulunur,

*Yeşil renkli olup,

üzeri tüylüdür,

*Yaprak şekli dar

veya geniş; düz

veya kabarık

olabilir,

Taç yapraklar

Henüz açılmamış çiçekler

Patates çiçek demeti

Çanak yaprak

*Patates çiçeği sapın ucunda demet şeklinde bulunur,

*Çiçek yapısı beşli olup, beşer adet çanak yaprak ve taç yaprak bulunmaktadır,

*Taç yaprakların rengi beyaz, sarı veya viole olabilmektedir,

*Çiçeklenme çeşit özelliği olup ayrıca çevre şartlarından çok etkilenmektedir.

Patates çiçeğinde stigma ve anterler

Stigma

Dişicik borusu

Anterler

Patates çiçeğinde,

5 adet erkek organ (anter),

1 adet stigma ve dişicik borusu,

1 adet yumurtalık (iki gözlü) bulunmaktadır,

Kendine döllenme özelliğine sahip olmakla birlikte önemli ölçüde yabancı

döllenme de olabilmektedir

Meyve ve Tohum

* Yumurtalık döllendikten sonra

gelişerek meyveyi oluşturur,

* Meyve yeşil renkte, küçük

domates görünümündedir,

* Meyve içerisinde tohumlar gelişir,

* Patates tohumları küçük yassı

yapıdadır,

* Bir meyve içerisinde 300 civarında

tohum bulunur,

Patates bitkisinde

Toprak altı organlar

Kök,

Stolon,

Yumru,

Patates bitkisinde toprak altı organlarından

Kökler

Patates yumrusu üzerindeki gözler, toprak içerisinde

sürmeye başladığında, bir taraftan da sürgün diplerinde

çok sayıda kökler oluşmaya başlar. Patates, saçak köklü

bir bitki olup, toprak ve yetiştirme şartlarına bağlı olarak

1 m. Derinlere kadar inebilmektedir. Ancak patatesin kök

sistemi, genellikle 30-40 cm toprak derinliğinde teşekkül

etmektedir. Saçak kökler, ince ve çok sayıda

oluşmaktadır.

Patates bitkisinde toprak altı organlarından

Stolon Patates bitkisinin toprak içerisinde kalan kök sisteminin

teşekkülü sırasında, kökler arasında beyaz uzantılar

meydana gelir. Bunlara stolon denir. Stolonlar dal

yapısında olup, klorofil içerirler. Toprak içerisinde beyaz

renkli olan stolonlar toprak yüzeyine çıkarıldığında yeşil

renge dönerler. Stolonlar dal yapısında olup, üzerinde

gözler bulunur ve bu gözlerin sürmesiyle dallanır. İklim

şartlarına ve çeşide bağlı olarak stolon uzunlukları 2-30

cm arasında değişmektedir. Bir bitkide meydana gelen

stolon sayısı, yumru üzerinde süren ana göz sayısına ve

toprak içerisinde kalan boğum sayısına bağlıdır.

Stolonların uç kısımlarının şişkinleşmesi ile yumrular

oluşur

*Sürgünler toprak içerisinde sürerken, dip kısımlarından da kökler gelişmeye başlar,

*Patates saçak köklü bir bitkidir,

*Kökler 1-1,5 m derinliğe inebilmesine rağmen genelde etkili kök derinliği 30-40 cm

arasındadır

Kök

Tohumluk yumru iriliği ilk gelişme dönemlerinde bitkilerin büyüme hızlarını

etkilemektedir…

*Toprak üstü sap ile benzer yapıda olup, karanlıkta uçlarının şişkinleşmesi ile

yumrular oluşmaktadır,

*Güneş ışığına maruz kaldığında klorofil oluşturarak, dal formuna

dönüşebilmektedir,

*Stolon dallanabilmekte ve üzerlerinde saçak kökler bulunabilmektedir

Stolon

1-Uç kısmına yakın yan tarafında bir yaprak taslağı ile uç kısmında beş

adet yaprak taslağı bulunana bir stolon,

2-Uç kısım şişkinleşmeye başlar; yan taraftaki yaprak taslağı ilk gözü

oluştururken, uçtaki beş yaprak taslağı taç kısmı oluşturur,

3-Stolonun uç kısmına yakın bölgedeki boğumlar gözleri oluştururken,

uç kısmında bulunan meristematik bölge taç kısmını oluşturur,

Stolon ucunda yumrunun oluşumu

Kaş

Lentisel

Taç

Göz

Pulcuk

Göbek kısmı

Stolon

Gözler

Öz veya pith

Parankima

hücreleri

Mantarsı epidermis

Periderm

İletim boruları

Kabuk

Yumrunun anatomik yapısı,

Lentiseller Göbek bağı

Yumru şekli ve rengi çeşitlere göre değişmektedir....

Gözler

*Patates yumrusu üzerinde bulunan ve yeni bitkilerin meydana gelmesini sağlayan tomurcukları

içeren yarım ay şeklindeki oluşumlardır,

*Göz sayısı, çeşitlerin genetik yapısı yanında, yumrunun iriliği ve yetişme koşullarına bağlı

olarak değişmektedir,

*Bir göz içerisinde üç tomucuk bulunur,

*Taç kısmında fazla, göbek kısmında daha az bulunur,

*Çeşitlere bağlı olarak yüzlek veya derin olabilir

Gözün enine kesiti,

Ana tomurcuk Yanal yaprakçık

İletim demetleri Yan tomurcuk

Yumrunun kimyasal bileşimi,

Nişasta, protein, vitaminler ve mineral maddeler yönünden zengindir,

Bir patates yumrusunda ortalama,

%75-80 su

%20-25 kurumadde

%12-20 nişasta,

% 1-4 protein bulunmaktadır,

* Patates yumrusu özellikle C vitamini açısından zengindir,

Ana sap

Yaprak

Yaprakçık

Saçak kökler

Stolon

Yeni oluşan yumru

Yumrunun fizyolojik gelişimi,

Dormansi

Patateste, yumru üzerinde bulunan gözlerin, çeşitli içsel

ve dışsal etmenlerle belirli bir süre sürgün oluşturmaması

dormansi olarak tanımlanmaktadır.

Bu tanımda yer alan genel anlamdaki dormansi kavramı, esas itibariyle iki ayrı aşamayı kapsamaktadır:

Dormansi

1.Patates yumrusu üzerinde bulunan gözlerin, sürgün gelişimi için gerekli

bütün koşulların uygun olması durumunda dahi çeşitli içsel nedenlerle bir süre sürgün oluşturmazlar.

Patateste bu döneme dinlenme dönemi veya doğal, yapısal, derin, dormansi gibi isimler verilmektedir.

2.Dinlenme dönemi sonrasında, patates yumrusu üzerinde bulunan bu gözler, sıcaklık, gün uzunluğu vb. dışsal etmenlerin uygun olmaması nedeniyle normal olarak bir süre daha sürgün oluşturmazlar.

İşte bu iki sürenin toplamı, patateste dormansi dönemi olarak isimlendirilmektedir.

Dormansi süresinin hesaplanmasında da iki ayrı yaklaşım bulunmaktadır :

1.Yumru oluşumunun başlangıcı ile gözlerin sürmeye başlamasına kadar geçen süre (gün veya hafta olarak)

2.Yumruların hasadı ile gözlerin sürmeye başlamasına kadar geçen süre (gün veya hafta olarak)

Dormansi süresine etki eden faktörler:

1- Yumruların olgunluk durumu ve irilikleri,

2- Yetişme dönemi içerisindeki iklim ve toprak

özellikleri,

3- Yumruda meydana gelen zararlanmalar ,

4-Depolama koşulları

5- Çeşit özelliği

Çeşit özelliği

Patates çeşitlerinin dinlenme süreleri birbirlerinden

önemli derecede farklılık göstermektedir.

Genellikle erkenci çeşitlerin dinlenme süresi, geçci

çeşitlerden daha kısadır.

Ancak son zamanlarda yapılan ıslah çalışmaları sonucu,

uzun dinlenme süreli erkenci çeşitler ile, kısa dinlenme

süreli geçci çeşitler elde edilmiştir.

Dinlenme süreleri kısa olan çeşitler, turfanda

yetiştiriciliğinde önem arz etmektedir.

Yumruların olgunluk durumu ve

irilikleri

Olgunlaşmış yumruların dinlenme süreleri,

olgunlaşmadan hasat edilen yumruların dinlenme

sürelerinden daha kısadır.

Yumru oluşumunda sonra geçen her gün, dinlenme

süresinin kısalmasına neden olmaktadır.

Yetişme dönemi içerisindeki iklim ve toprak

özellikleri

Kısa gün şartları altında yetiştirilen

yumruların dinlenme süreleri, daha kısa

olmaktadır.

Yetişme süresindeki (özellikle hasada

yakın dönemde) yüksek hava sıcaklığı,

dinlenme süresini önemli ölçüde

kısaltmaktadır.

Yumruda meydana gelen zararlanmalar

Yetişme süresi boyunca oluşan yumrular,

herhangi bir hastalık veya böceklerden

zarar gördüğünde, hasat sırasında yumruda

zedelenmeler meydana geldiğinde veya

dikim sırasında yumruların kesildiğinde

dinlenme süresi kısalmaktadır.

Depolama koşulları

Yüksek depo sıcaklığında depolanan yumruların

dinlenme süresi daha kısa olmaktadır.

Depo sıcaklığında meydana gelen sıcaklık değişmeleri de

dinlenme süresini önemli ölçüde kısaltmaktadır.

Depolama süresindeki yüksek depo rutubeti dinlenme


Işık, yumrularda olgunlaşmayı teşvik ettiği için, dinlenme


Sürgün oluşumunun engellenmesi için

kullanılabilecek kimyasallar

*IPC (isoppropyl N-phenylcarbamate) ve choloro-IPC,

*Maleik hidrazin,

*Dimetilnaftalen,

*Indol asetik asit,

*Technazene,

*Carvone (doğal inhibitör)

Dormansinin kırılması veya kısaltılması için

yapılabilecek uygulamalar

*Yumruların kesilmesi veya çeşitli nedenlerle zarar

görmesi,

*Depolama koşulları

-ani sıcaklık değişimleri,

-oksijen miktarının azalması,

-nispi nemin yükselmesi,

*Çeşitli kimyasalların uygulanması

Dormansinin kırılması için uygulanan kimyasallar

*Rindite: etilen klorohidrin, 1-2 dikloroethan ve

karbon tetraklorohidrin’in

7 : 3 : 1 oranında karışımından oluşmuştur

*Etilenklorohidrin,

*Karbon disülfid,

*Gibberellik asit,

*Thiourea,

*Benziladenin ve diğer sitokininler

Patates yumrusunda dinlenme döneminden sonraki

sürgün büyümesi

*Yumrunun fizyolojik yaşı,

*Sıcaklık,

*Nispi nem,

*Işık,

*Yumru iriliği ve

*Çeşitlerin genetik yapılarına göre değişkenlik

göstermektedir.

Patates çeşitlerinde sürgünler, insandaki parmak izi gibidir,

Her çeşitte sürgün yapısı farklı olup, çeşit ayrımında kullanılmaktadır...

Yumrunun fizyolojik dönemleri

1) Dormant dönem (sürgün gelişimi yok),

2) Apikal dominans (tepe baskınlığı) dönemi,

3) Normal sürgün dönemi,

4) Yaşlılık dönemi,

(1) (2) (3) (4)

Patates yumrusunun hasat sonrası

gelişmesinde dört farklı dönem

ayırdedilebilmektedir;

a) Uyku Dönemi(filizlenme yok).

b) Uç filiz hakimiyeti dönemi ( tek sürgün

devresi) (sadece bir tepe filizi var).

c) Normal filizlenme dönemi (normal sürgün

devresi) (çok sayıda filiz var).

d) İnce filiz dönemi (yaşlı yumru devresi)

(ince,zayıf ve genellikle dallanmış filizler

var).

Çevresel İstekleri İklim istekleri

Sıcaklık;

– Patates, bir serin iklim bitkisidir,

– Sürgün çıkışı için en az 8-10 ºC toprak sıcaklığı gereklidir

– Sürgün çıkışı için en uygun toprak sıcaklığı 20-25 ºC arasındadır,

– Yüksek sıcaklıklarda boğumarası uzunluğu, bitki boyu ve yaprak sayısı

artmakta, yaprak boyutu ve toplam alanı azalmaktadır.

– Yüksek sıcaklık (>30 ºC ), çiçeklenmeyi teşvik etmektedir,

– Yumru gelişimi için en uygun sıcaklıklar, 18-25 ºC arasındadır.

– Net fotosentez için optimum sıcaklık 20 ºC civarında olup, her 5 ºC ‘lik

sıcaklık artışı, net fotosentezi yaklaşık %25 azaltmaktadır.

– 10 ºC’nin altında bitki büyümesi oldukça yavaşlamakta; -1 ºC’den sonra

dondan zarar görmektedir.


Işıklanma ve gün uzunluğu:

– Patates, yumru oluşturma açısından kısa-gün, çiçeklenme ve meyve bağlama açısından uzun-gün bitkisidir.

– Uzun gün koşullarında vejetatif gelişme artmakta, yumru oluşumu gecikmektedir,

– Çok kısa günler (10-11 saat), bitkileri çok erken yumru oluşturmaya teşvik etmekte, bunun sonucunda bitki gelişimi düşük düzeyde kalmaktadır.

– Yüksek ışık yoğunluğu, fotosentez miktarını artırmakta, yumru oluşumu ve büyümesini hızlandırmaktadır.

– Düşük ışık yoğunluğu sapların daha ince ve uzun olmasına, yaprakların küçülmesine neden olmaktadır.

– Gün uzunluğuna hassasiyet açısından çeşitler arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır.


Su isteği ve sulama:

– Patates kuraklığa hassas bir bitkidir,

– Kuraklığa hassas olmasında, etkili kök derinliğinin az olmasının

önemli etkisi vardır.

– Yumru oluşumu öncesindeki su stresi, yumru bağlamayı

hızlandırmasına rağmen, stolon ve yumru oluşumunun

azalmasına neden olmaktadır,

– Yumrular oluştuktan sonraki su stresi ise yumru büyümesi ve

verimin düşmesine neden olmaktadır.

– Su, patatesin verim yanında içsel ve dışsal kalite özellikleri

üzerine de çok büyük etkiye sahiptir


Patatesin su isteğini başlıca üç dönem halinde ele almak gerekir:

1. Dikim ile çıkış arasındaki dönem:

• Hızlı ve yüksek oranda çıkış için mutlaka nemli bir ortam gerekir,

• Bu dönemdeki aşırı nem, oksijen yetersizliği nedeniyle tohumluk yumrunun çürümesine yol açabilir,

• Bu dönemde, aşırı yağış veya fazla sulama, toprak sıkışıklığına neden olabilir,

• Aşırı sıcak bölgelerde, çıkış öncesi kısa aralıklarla az miktarlarda su verilerek, toprak sıcaklığının azaltılması ve sürgünlerin zarar görmesi önlenebilir



2. Çıkış ile yumru oluşumunun başlaması arasındaki dönem:

• Bu dönemde hem pir, hem de kök gelişimi hızlı bir şekilde devam etmekte olduğundan su tüketimi yüksektir,

• Bu dönemde fazla verilecek su, köklerin yüzeysel oluşmasına neden olur,

• Bu dönemdeki kuraklık, yumru oluşumunun daha erken başlamasına neden olur,

• Ancak, oluşturulan yumru sayısı az olur.



3. Yumru oluşumunun başlamasından sonraki dönem:

• Hem pir, hem de yumru gelişimi devam ettiğinden, bitkinin suya en fazla ihtiyaç duyduğu dönemdir.

• Bu dönemde su eksikliği, net asimilasyon miktarının azalmasına ve bitkilerin erken yaşlanmasına neden olur.

• Bu dönemdeki kuraklık, yumru kalitesinin düşmesine, yumruların şekilsiz olmasına ve yumruda çatlaklar oluşmasına neden olur.

• Bu dönemde, yüksek sıcaklıkla birlikte kuraklık, ikinci büyümeye neden olur.

Patateste ikinci büyüme

Çevresel İstekleri Toprak istekleri

Patates bitkisi, fazla taşlı ve ağır topraklar dışında kalan hemen her türlü toprakta yetişebilmektedir.

Ancak optimum verim için toprağın derin, süzek, organik maddece zengin ve geçirgen yapıda olması gerekmektedir.

Fazla killi topraklarda yetiştirildiğinde, yumru büyümesi ve şekli iyi olmayacağı gibi hasatta da önemli sorunlar yaşanacaktır.

Patates tarımı için en uygun toprak pH derecesinin 6.0-6.5 civarında olması gerekmektedir.

Patates tuzluluğa hassas bir bitkidir.


Patateste sulama sıklığı:

–Bitkinin tükettiği su miktarı,

–Toprağın su tutma kapasitesi,

–Bitkinin kök derinliği,

–Evapotranspirasyon,

–Bitkinin gelişme dönemi,

–Çeşit,

–Mevcut sulama suyu miktarı,

gibi faktörlere bağlı olarak önemli farklılıklar gösterir.


Patates üretiminde yaygın olarak kullanılan

başlıca sulama yöntemleri:

–Karık (yüzey) sulama,

–Yağmurlama sulama

–Damla sulama,

Besin isteği ve gübreleme

Patates bitkisi, yetişme süresi boyunca

topraktan fazla miktarda besin elementi

kaldırmaktadır.


Hollanda şartlarında

3 t/da patates ürünü için

topraktan:

15 kg N,

6 kg P2O5,

35 kg K2O,

9 kg CaO,

3 kg MgO

kaldırıldığı hesaplanmıştır.

İngiltere şartlarında ise

3.75 t/da patates ürünü için

22.4 kg N,

6.8 kg P2O5,

33.8 kg K2O

kaldırıldığı hesaplanmıştır.


Görüldüğü gibi, patates bitkisi 1 ton yumru verimi için

topraktan yaklaşık:

5 kg Azot, 2 kg Fosfor ve 10 kg Potasyum kaldırmaktadır.

Patates verilecek N, P, ve K miktarları arasında

1 : 0,5 : 2 şeklinde bir oran bulunmaktadır.

Patatese uygulanacak P ve K gübrelerin tamamı dikim öncesi;

azotlu gübre ise 2 veya 3 parça halinde verilmelidir.


Çiftlik Gübresi

* Toprağın verimliliği yanında, organik madde içeriğinin artırılarak,

yapısının iyileştirilmesi açısından önemlidir,

* Azotlu gübrenin etkinliğini %20 oranında artırabilmektedir.

Hayvanın cinsine bağlı olarak 1 ton hayvan gübresinde yaklaşık olarak:

* 1.5 kg N,

* 0.6 kg P2O5,

* 4.0 kg K2O,

* 5.0 kg CaO,

* 1.7 kg MgO,

* 30 g Mn,

* 4 g Cu,

* 5 g B bulunduğu hesaplanmıştır.

Patates bitkisinin gübre

kullanımı

Patates bitkisinde gelişme

dönemlerine göre kuru madde

oluşumu

Bitki Besinleri Toprak Üstü

Kısımları Yumru Toplam

Azot 1.8 3.6 5.4 kg(N)

Fosfor 0.2 1.2 1.4 kg(P2O5)

Potasyum 3.0 5.0 8.0 kg(K2O)

Kalsiyum 1.0 0.3 1.3 kg(CaO)

Magnezyum 0.7 0.3 1.0 kg(MgO)

Çinko 3.7 38 75 gram (Zn)

Patates bitkisinin topraktan kaldırdığı besin

maddesi miktarları(kg besin maddesi/ton ürün)

Patates bitkisinin üst (tepe) ve yumru ile topraktan kaldırdığı besin

maddesi miktarları kg/ton

Konya Yöresi sulu şartlarında en

yüksek patates yumru verimi

17.0 kg N/da ve 14.0 kg P2O5/da

hesabıyla azotlu ve fosforlu

gübre uygulamaları sonunda elde

edilmektedir.

Azot eksikliği belirtileri

Patates azot eksikliğinin belirtileri:

*Başlangıçta yapraklar açık yeşil bir renk alır,

daha sonra sararmaya başlar,

*Vejetatif gelişme azalarak, bitkilerin

normalden daha küçük kalmasına yol açar,

*Bitkiler normalden daha önce ölmeye başlar,

Fazla miktarda verilen azotlu gübrenin ortaya

çıkardığı bazı olumsuz durumları şu şekilde

sıralanabilmektedir.

- Yumruda kuru madde birikimini engeller.

- Yumruda indirgen şeker miktarını yükseltir.

- Yumruda 2. büyümeyi teşvik eder.

- Erken hasatlarda yumruların depolanmaya

dayanıklılığını azaltır.

- Bitkide yumru oluşumunu geciktirir.

Bu nedenle, cips ve bonfırits endüstrisinde

kullanılacak yumruların yetiştirildiği tarlalarda fazla

azotlu gübre kullanılması tavsiye edilmez.

Fosfor eksikliği belirtileri

* Büyümenin ilk devrelerinde bitki gelişimi

yavaşlar,

*Yapraklar daha koyu ve mat bir görünüm alır,

*Bitkiler normalden biraz daha küçük kalır,

*Fosfor eksikliğinin ileri boyutlarında yaprak

kenarları kıvrılır ve siyahımsı-kahverengi bir

görünüm kazanır,

*Bitki başına yumru sayısı azalır,

*Virüs enfeksiyonlarına hassasiyet artar.

Fosforlu gübrelerin etkileri şu şekilde

sıralanabilmektedir;

- Bitkilerde erken devrede gelişmeyi

teşvik eder,

- Erken devrede yumru oluşumunu

teşvik eder.

- Bitki başına yumru sayısını artırır.

- Hastalıklara dayanmayı artırır.

Potasyum eksikliği belirtileri

İlk olarak yapraklar parlak ve koyu yeşil bir

görünüm alır,

Damar araları buruşuk bir görünüm kazanır,

Daha sonra yapraklar kahverengi ve bronz bir

renk alır,

Yaprak kenarları aşağıya doğru kıvrılır,

Boğum araları kısalarak bitkiler bodurlaşır,

yapraklar dışbükey bir görünüm kazanır

Bitkiler normalden daha önce ölmeye başlarlar,

Yumrularda kuru madde oranı azalır,

Yumruların zararlanmalara ve depolamaya

karşı hassasiyetleri artar,

Yumruların kalitesini düşüren hastalık ve

enzimsel faaliyetlerin oluşumu artar.

Patates bitkisine uygulanan potasyumlu gübreler,

büyüme ve gelişme yanında, bitkiye şu faydaları

sağlamaktadır.

- Yumruda kuru madde birikimini artırır,

- Yumruların depolanmaya dayanıklılığını artırır,

- Yumruda kabuk oluşumunu teşvik eder,

- Yumruda istenmeyen enzimlerin oluşumunu

engeller,

- Yumru et dokusunun sıkı yapılı olmasını

sağlar.

Çeşit seçimi ve tohumluk

Yetişme süresine göre patates çeşitleri:

1-Çok erkenci çeşitler (70-80 gün)- Monalisa, Concorde,

2-Erkenci çeşitler (80-90 gün)- Resy, Jaerla,

3-Orta erkenci çeşitler (90-100 gün)- Marfona, Ausonia,

4-Orta geçci çeşitler (100-120 gün)-Agria, Granola,

5-Geçci çeşitler (120-140 gün)- Van Gogh, Morene

6-Çok geççi çeşitler (140 günden uzun)-Irene, Kardal

olmak üzere altı grupta toplanmaktadır.


Çeşit seçiminde;

•Patates üretim bölgesinin özellikleri,

•Yetiştirme amacı,

•Bölgeye uygunluk gibi kriterler göz önüne alınmalıdır.

Normal yetişme koşullarında, geççi çeşitler her zaman

erkenci çeşitlerden daha yüksek verim verirler.

ÜLKEMİZDE TESCİLLİ ÇEŞİTLER

101(Nif), Adora, Agata, Agria, Alaska, Alpha, Anais,

Anna, Ari, Atlas, Banba, Binella, Carlita, Caspar, Condor,

Cosmos, Cycloon, Desiree, Dorado, Elfe, Elodie, Fabula,

Fasan, Felsina, Fianna, Florice, Granola, Hermes, Hertha,

Impala, Innovator, Isola, Jelly, Konsul, Korrigane, Lady

Claire, Lady Olympia, Lady Rosetta, Latona, Laura, Lola,

Lyra, Marabel, Maranca, Marfona, Melody, Milva,

Mondial, Morene, Obelix, Opal, Orla, Pamina, Panda,

Pasinler 92, Pepo, Planta, Provento, Quinta, Ramos,

Ranger Russet, Remarka, Resy, Russet Burbank, Safrane,

Sante, Satina, Shepody, Slaney, Soleia, Solide, Tomensa,

Universa, Van Gogh, Velox, Verdi, Victoria, Alegria,

Borwina, Everest, Gala, Louisana, Madeleine, Orchestra,

Safari, Triplo.

ÜRETİM İZİNLİ ÇEŞİTLER

Blondine, Caruso, Challenger, Electra,

Estrella, Europrima, Lady Blanca,

Lanorma, Omega, Toscana, Triomphe,

VR 808, Musica, Labadia, Krone, Juwel,

Bettina, Brooke, Shelford, Folva, Royal,

Atlantic, Petland dell, Ludmilla, Taurus,

Sagitta

Yıllara Göre Sertifikalı Patates Tohumluk

Üretimi ve İhtiyaç Karşılama Oranı

2005 2006 2007 2008 2009 2010 (%)

Patates 63.901 75.138 44.919 45.651 58.877 70.654 34

2011 2012 2013 2014 2015

Dikim Alanı (ha)* 142.985 172.087 125.030 129.703 153.879

Tohumluk İhtiyacı (ton)** 500.447 602.304 437.605 453.960 538.576

Tohumluk Üretimi (ton)*** 96.295 185.485 150.908 163.269 175.397

Tohumluk İthalatı (ton)*** 20.788 18.997 8.041 18.823 38.440

Tohumluk Yeterlilik Oranı

(%) 19,2 30,8 30,6 36,0 32,6

Türkiye’de 2011-2015 yılları arasındaki patates tohumluk istatistikleri.


Akdeniz kuşağında turfanda üretimde sadece yetiştirme süresinin kısa

olması nedeniyle erkenci çeşit önerilmesi doğru değildir!!!

Bu tip bölgelerde,

•Çıkış sonrası dönemlerde kısa gün koşulları (>12 saat) ve düşük

sıcaklık bitkilerde erken yumru oluşumunu teşvik ederek, bitki

büyümesinin yetersiz kalmasına neden olmakta,

•Nisan ayından sonra ise artan sıcaklıklar, yumru büyümesini

olumsuz etkilemekte; ayrıca bitkileri erken olgunlaşmaya

zorlamaktadır.

Bu nedenle, Akdeniz kuşağında yapılacak üretimler için, bu

iki stres faktörününden en az etkilenecek çeşitlerin seçilmesi

gerekmektedir.


Patatesin ticari anlamda üretiminde çoğunlukla tohumluk olarak yumrular

kullanılmaktadır. Ancak, patatesin yumru ile vejetatif olarak çoğaltılması,

üretimde önemli sorunlarla karşılaşılmasına neden olmaktadır

Yumruların vejetatif bir organ olması nedeniyle başta virüsler olmak üzere

birçok hastalık ve zararlı etmeninin taşınma riski artırmakta,

Patates yumrularının yüksek oranda su içermesi ve birim alan için gerekli

tohumluk miktarının (250-500 kg/da) fazla olması, üretimde taşıma ve

depolama maliyetlerini yükseltmektedir.

Özellikle sıcak iklime sahip bölgelerde çevresel faktörler tohumluk yumru

üretimini kısıtlamakta, bu bölgelerde patates üretimi başka bölge veya

ülkelerden ithal edilen tohumluk yumrulara bağımlı kalmaktadır.

Sonuçta bütün bunlar tohumluk maliyetini yükseltmekte ve toplam üretim

maliyetinin çok büyük bir kısmını (%30-70) tohumluk oluşturmaktadır.

Aynı zamanda her yıl insan gıdası olarak kullanılabilecek milyonlarca ton

patates tohumluk olarak kullanılmaktadır.


Yumru ile çoğaltımın sayılan bu olumsuzluklarından kurtulabilmek

için son zamanlarda alternatif tohumluk kaynağı olarak gerçek patates

tohumu (GPT) kullanımı üzerinde durulmaktadır.

GPT ile üretimde başta virüsler olmak üzere yumru ile taşınan birçok

hastalık etmeninin taşınmaması,

Birim alan için gerekli tohumluk miktarının çok az olması (4-5 g/da),

Tohumluk taşıma ve depolama maliyetinin düşük olması,

GPT kullanımının en önemli avantajları olarak görülmektedir


Ancak, patates üretiminde GPT kullanımının önemli avantajları olduğu

gibi bazı önemli dezavantajları da bulunmaktadır:

Yumru ile çoğaltımda tohumluk yumru içerisinde bulunan besin

maddeleri gelişen bitkiyi beslemekte ve bu nedenle daha güçlü ve hızlı

bir bitki gelişimi olmaktadır.

Ayrıca yumru ile çoğaltımda her ocakta birden fazla sap oluşmakta ve

daha yüksek bitki sıklığı elde edilmektedir.

Bunların sonucunda yumru ile çoğaltımda verim daha yüksek

olmaktadır.

Ayrıca GPT açık tozlanma sonucu elde edildiğinde kendilenme

nedeniyle verimde azalma olabildiği gibi, elde edilen ürün de

yeknesak olmamaktadır.


Patatesin ticari anlamda üretiminde çoğunlukla tohumluk olarak

yumrular kullanılmaktadır.

Tohumluk Patates Yumrularında Aranan Özellikler:

1-Tohumluk yumrular hastalıklarla bulaşık olmamalıdır,

2-Tohumluk yumrular, iyi koşullarda depolanmış olmalıdır,

3-Tohumluk yumrular uygun fizyolojik yaşta olmalıdır,

4-Sürmeyi engelleyici kimyasallar ile muamele edilmiş

olmamalıdırlar,

5-Yetiştirme amacına uygun irilikte olmalıdırlar,

6-Çeşit karışıklığı olmamalıdır,

*Yüksek verim için her zaman, tohumluk üretimine uygun koşullarda ve

tohumluk olarak üretilmiş yumrular tercih edilmelidir


Tohumluk Yumru İriliği ve Yumru Kesilmesi

* Dikim zamanında toprak ve hava koşulları uygun değilse

(çok sıcak, kurak, soğuk veya ıslak),

* Yetişme dönemi kısa ise

(hızlı sürgün büyümesi ve daha erken çıkış gerekir),

* Yetişme döneminin ilk bölümlerinde, ürünün gece donlarından,

dolu veya kuraklıktan zarar görme riski bulunuyorsa

büyük yumru kullanmak daha avantajlıdır.


Tohumlukların kesilerek dikilmesi :

* Tohumluktan tasarruf sağlanması,

* Tarladaki sap dağılımının iyileştirilmesi,

* Tohumluk yumru başına sap sayısını artırmak,

* Sürgün gelişiminin teşvik edilmesi,

gibi avantajlı yönlere sahip olmasına rağmen çok önemli

bir takım sorunları da beraberinde getirebilmektedir :


Aynı ağırlığa sahip bütün yumru, kesilmiş yumrudan daha fazla verim vermektedir.

Tüm yumru kesilmiş yumruya nazaran daha fazla kabuk yüzeyine sahip olduğu için daha fazla sap meydana getirir,

Normal koşullarda, kesilmiş yumrularda çıkış yüzdesi, yumrunun bölünme sayısı ile ters orantılıdır.

Tohumluk yumruların bazılarında hastalık etmeni bulaşık ise bu kesim sırasında kullanılan bıçaklar ile diğer tohumluklara da bulaşır ve sonuçta, tamamen hastalıklı bir tarla oluşabilir

Yumru kesimi hemen dikim öncesi yapıldığında, mevsim koşulları gereği ıslak ve soğuk toprağa dikilen kesik yumrulara hastalık bulaşması (özellikle Fusarium sp. ve Verticillium sp.) veya yumru çürümeleri daha sık görülmektedir

Dikim ve bakım işlemleri

Toprak hazırlığı:

Patates tarımında toprak işlenirken temel hedef,

• kök ve yumru büyümesini teşvik edecek,

• Yumruların düzgün şekilli olmalarını sağlayacak

şekilde, toprağın gevşek ve geçirgen yapıda olmasını

garanti altına alacak bir toprak işleme yapılmasıdır.

TOHUM YATAĞI HAZIRLIĞI Patates ,toprak altı organları için yeterli oksijeni ve nemi

sağlayan, aşırı su tutmayan, iyi yapılı, gevşek ve keseksiz bir

tohumluk yatağı ister. Hızlı bir gelişme sağlamak için, tohumluk

yumruların oldukça nemli, hafif ve gevşek toprağa dikilmeleri

gerekmektedir. Bu koşullar kök, stolon ve yumru gelişimi üzerine

son derece etkili olduğu gibi, yumruların bozuk şekilli olmalarını

da önler, ayrıca dikim, bakım ve hasat işlerini kolaylaştırır.

Tohum yatağının altındaki toprağın patates bitkilerinin ince

köklerinin içine giremeyecek kadar sıkı ve katı tabakalar

içermemesi gereklidir. Köklenmenin derin oluşu, bitkilerin

ihtiyaç duydukları suyu sağlamaları yönünden önem taşımaktadır.

Bu nedenle tohum yatağı hazırlanırken kök gelişimini engelleyen

sert tabakalar kırılmalı ,toprağın sıkışmasına ve geçirgen olmayan

toprak tabakalarının oluşmasına yol açan ağır makine ve aletler

kullanılmamalıdır.

TOHUM YATAĞI HAZIRLIĞI Tohum yatağının dikimden hemen önce ve toprak tam tavında iken

hazırlanması gerekir. Toprağın yaş iken işlenmesi kesekli olmasına yol açar.

Eğer toprak çok yaş ise beklemeli, çok kuru ise tohum yatağı hazırlamadan

önce sulama yapılmalıdır. Toprağın her işlenişinde nem kaybı söz

konusudur. Bu nedenle özellikle kurak koşullarda tohum yatağı toprak

işlemesi ile hazırlanmalıdır. Aşırı toprak işlemesi sonucunda , hafif topraklar

kaymak bağlama , erozyon ve kuraklık sorunlarıyla karşı karşıya kalabilirler.

Dikimden sonra patates yumruları nemli toprak koşulları ister. Toprak çok

kuru ise ,yumru ağırlık kaybeder ve çıkış gecikir. Ayrıca çıkabilen sap sayısı

azdır. Normal düzeyde toprak nemi olduğunda çıkış çabuk olur. Dikimden

hemen sonra filizlerden kökler gelişir ve topraktan su alımı başlar. Böylece

yumru ağırlığı da artar. Suyla doygun topraklarda ise yumrular oksijen

yetersizliği nedeniyle çürürler. Bu nedenle patates yumruları nemli bir

toprağa dikilmeli ve dikimden hemen sonra da ağır sulama yapılmamalıdır.

Toprak hazırlığı , toprağın yapısına ve üretim mevsimine bağımlılık

gösterir. İlkbaharda toprak tava geldiğinde derin sürülüp , diskaro ve sürgü

çekilerek gevşek bir tohum yatağı hazırlanmalıdır. Tarla hazırlığı sırasında

ayrık ve kanyaş gibi yabancı otlar tarladan uzaklaştırılmalıdır. Dikimden

önce yapılacak gübreleme ve yabancı ot mücadelesi , tohum yatağı

hazırlanırken tamamlanmalıdır.


Dikim zamanı:

Patates yumrularının sürebilmesi için en az 8-10 ºC’lik

toprak sıcaklığına gereksinim vardır.

Bölgenin son don tarihi geçmiş olmalıdır,

Yetiştirme amacı göz önünde bulundurulmalıdır,

Tohumlukların durumu göz önünde bulundurulmalıdır,

Ön Filizlendirme

Tohumluk olarak kullanılacak yumrular satın alındıkları veya depodan

çıkarıldıklarında henüz uyku devresinde iseler, doğrudan tarlaya

dikilmezler. Üzerinde sürgün oluşumu başlamış ve en azından gözlerin

uyanmış olması gerekir. Aksi taktirde uyku devresinde dikilen yumruların

sürgünleri topraktan çok yavaş çıkacağı gibi topraktaki hastalık

etmenlerinden de kolay etkilenir. Dikim sırasında üzerlerinde iyi gelişmiş

filizler bulunan tohumluk yumrular, filiz olmayan veya filizleri çok az

gelişmiş yumrulara oranla daha süratli ve düzenli bir çıkış yapmaktadırlar.

Çıkıştaki bu farklılık kolaylıkla 2 haftaya ulaşabilmektedir.

Özellikle yetiştirme mevsiminin kısa olduğu durumlarda bu çıkış farkı

önemli verim farkına yol açabilmektedir. Bunun yanı sıra dikimden çıkışa

kadar geçen süre genellikle birçok tehlikeye gebedir ve çıkışın süratli

olması her zaman arzulanan bir durumdur.

Ön Filizlendirme Ön filizlendirme özellikle aşağıdaki durumlarda yararlıdır;

Toprak dikim sırasında çok nemli ve soğuk ise,

Bölgedeki yetiştirme mevsimi kısa ve sınırlıysa,

Tohumluk zayıfsa, toprakta çürüme ve siyah siğil (Rhizoctonia

solani) hastalığı tehlikesi varsa,

Özellikle tohumluk üretimi için tekdüze bir çıkış isteniyorsa.

Yumrular elle ve dikkatli bir şekilde dikiliyorsa , 2 cm. boyundaki iyi

gelişmiş filizler idealdir. Ancak birçok durumda elle bile olsa dikim

dikkatli yapılamadığından filizlerin biraz daha kısa ve sağlam

olmaları tercih edilmektedir. Kısa ve sağlam filizler elde edebilmek

için tohumluk yumruların ön filizlendirmenin son birkaç haftasında

kuvvetli ışık altında tutulması gerekmektedir.

Ön filizlendirme özellikle aşağıdaki durumlarda

yararlıdır;

Toprak dikim sırasında çok nemli ve soğuk ise,

Bölgedeki yetiştirme mevsimi kısa ve sınırlıysa,

Tohumluk zayıfsa,toprakta çürüme ve siyah siğil

(Rhizoctonia solani ) hastalığı tehlikesi varsa,

Özellikle tohumluk üretimi için tekdüze bir çıkış

isteniyorsa.

Çizelge- Bölgelere göre patates üretim dönemleri.

Coğrafi bölgeler Ekim

zamanı

Hasat Zamanı Vejetasyon süresi

Trakya-Marmara Mart-Nisan Ağustos-Eylül 5-6 ay

Ege ilkbahar Şubat-Nisan Haziran-Temmuz 4-5 ay

sonbahar Ağustos Aralık-Ocak 4-5 ay

Akdeniz Aralık-Ocak Mayıs-Haziran 4-5 ay

İç Anadolu Mart-Mayıs Ağustos-Ekim 5-7 ay

Karadeniz Mart-Mayıs Ağustos-Eylül 5-6 ay

Doğu Anadolu Mayıs Eylül 4-5 ay

Güneydoğu Anadolu Şubat Mayıs 3-4 ay


Dikim sıklığı ve tohumluk miktarı

Patates yetiştiriciliğinde dikim sıklığının belirlenmesinde:

–Yetiştirme amacı,

–Yetiştiriciliğin yapıldığı bölgenin iklim ve toprak özellikleri,

–Dikim zamanı,

–Tohumluk yumru iriliği gibi faktörlerin göz önüne alınması gerekir


Dikim sıklığı ve tohumluk miktarı

Yumru iriliğine bağlı olarak dekara kullanılacak yumru sayısı ve tohumluk miktarı belirlenirken:

– Küçük yumrulardan (28-35 mm) ortalama 2.5 sap,

– Orta yumrulardan (34-45 mm) ortalama 4 sap,

– Büyük yumrulardan (45-60 mm) ortalama 5 sap elde edileceği hesaplanmalıdır.

Metrekaredeki sap sayısı arttıkça, m2’deki yumru sayısı artmakta, ancak bitki başına yumru sayısı, ortalama yumru iriliği ve bitki verimi azalmaktadır.

Hektara yumru verimi belirli bir sıklığa kadar artarken, bu noktadan sonra azalma gösterir.


Tohumluk Dikim Sıklıkları

Tipleri S15 S20 S25 S30 S35

YK 3.76 2.74 2.19 1.66 1.51

YO 6.79 5.00 4.05 3.31 2.90

YB 10.60 8.14 6.86 5.60 4.81

YE/2 6.93 5.23 4.19 3.55 2.94

YD/2 6.88 5.25 4.21 3.52 2.93

YB/3 4.62 3.55 2.80 2.33 1.96

YB/4 3.54 2.64 2.13 1.64 1.50

Çizelge . Farklı Dikim Sıklıkları ile Yumru Uygulamalarına Göre Hektara

Kullanılacak Tohumluk Miktarları (t/ha).


Dikim işlemi

Patates dikimi:

– Ocak yöntemine göre dikim,

– Karık yöntemine göre dikim,

– Pulluk arkasına dikim,

– Makine ile dikim olmak üzere farklı şekillerde

yapılabilmektedir.

– Ülkemizin önemli patates üretim bölgelerinde makine

ile dikim yaygındır.

Dikim yöntemi ne olursa olsun aşağıda

sıralanan koşullar yerine getirilmesi

gereklidir.

a- Tohumluk yumrular ,hafif nemli,ancak çamur olmayan ve sırt

yapılmadan önce kurumayacak toprak koşullarına dikilmelidir.

b- Tohumluk yumrular sabit ve uygun derinliklere ve sıra üzerinde

muntazam aralıklarla yerleştirilmelidir.

c- Dikimden sonra makine ile yapılacak işlemler için sıralar

arasındaki mesafeler baştan sona aynı düzgünlükte olmalıdır.

d- Tohumluk yumrular gübrelerle doğrudan temas halinde

olmamalıdır.

e- Tohumluk yumruların üzerindeki filizler zarar görmemelidir.

Patateste makine ile dikim

Patates dikim makinası


Kaymak kırma ve yabancı ot kontrolü

Patates tarlalarında bulunan yabancı otlar;

– Patates bitkisi ile besin maddesi, su, ışık ve yaşama alanı

açısından rekabet eder ve bitki gelişimini baskı altında tutar,

– Bunun sonucunda patates bitkisinde yumru verimi, yumru iriliği ve kalitesi düşer,

– Farklı bölgelerde yapılan çalışmalarda, yabancı ot yoğunluğuna bağlı olarak patateste yumru veriminin %14 ile %80 arasında azaldığı; yumru iriliği ve kuru madde oranının düştüğü saptanmıştır.

– Yabancı otlar birçok patates hastalık ve zararlısı için konukçu görevi görür,

– Hasatta bir takım zorluklara neden olur.


Kaymak kırma ve yabancı ot kontrolü

Etkili bir yabancı ot kontrolü için, arazide bulunan yabancı otların türü, üreme şekilleri ve yaşam döngülerinin iyi bilinmesi gereklidir.

Yabancı Ot Kontrol Yöntemleri:

– Kültürel yabancı ot kontrolü (mekanik ot kontrolü),

– Kimyasal ilaçlar (herbisit) kullanarak yabancı ot kontrolü,

– Kültürel ve kimyasal yöntemlerin birlikte kullanımı ile yabancı ot kontrolü.

Patateste karık usulü sulama

DAMLAMA SULAMANIN AVANTAJLARI

1. Su kullanımı azdır. Yağmurlama sistemine göre 4, karık sulama sistemine göre 6

defa daha az su kullanılmaktadır. Kullanılan suyun az olması ile enerji masrafları

önemli ölçüde azalmaktadır.

2. Ürün verimi yüksektir.

3. Sulama işçiliği düşüktür. Yağmurlama ve karık sulama sistemine göre sulama

işçiliği 15 defa daha düşüktür.

4. Çapalama işçiliği çok düşüktür.

5. Yakıt tüketimi ve pompa masrafları düşüktür.

6. Gübre kullanımını azaltır.

7. Gübreleme işçiliği çok azdır

8. Zirai ilaç kullanımı azdır.

9. Yabancı ot ve hastalıkları azaltır, istenmeyen bitkilerin çoğalmasını önler.

10. Toprağın tuzlanmasını önler.

11. Toprağın kolaylıkla hava almasını sağlar.

12. Ürünlerin tarlada çürümesi çok azdır.

13. Bitkinin büyümesi ve olgunlaşması düzenlidir.

14. Mahsülde erken olgunlaşma sağlar.

15. Çok büyük alanların sulanmasını kolaylaştırır.

Patateste damlama sulama

Yağmurlama sulama yönteminde arazi üzerinde belirli aralıklarla yerleştirilen

yağmurlama başlıklarından basınç altında havaya verilen sulama suyu burada arazi

yüzeyine düşer ve infiltrasyonla toprak içerisine girerek bitki kök bölgesinde

depolanır.Bu su uygulama biçimi doğal yağışa benzediği için yağmurlama yöntemi

adını almıştır.

Bu yöntem sulu tarıma uygun her türlü iklim koşullarında ve tarıma elverişli her türlü

toprakta ve yüzey sulama için uygun olmayan topografya koşullarında da

kullanılabilir. Ancak ağır bünyeli (killi) topraklarda yağmurlama hızı değerinin özenle

seçilmesi gerekir. Başka bir anlatımla, yağmurlama hızı toprağın su alma hızından

fazla olmamalıdır. Ayrıca bu yöntem hemen hemen tüm bitkiler için

kullanılabilir.Uygun başlık tipi, başlık ve lateral aralıkları seçildiği taktirde sulama

randıman ve sulama eşdeşliği yüksektir.

Suyun başlıklardan basınç altında verilmesi için basınçlı bir boru sisteminin bulunması

ve işletme basıncının ya pompa birimiyle ya da su kaynağının yüksekte olması şekliyle

yerçekimiyle sağlanması gerekmektedir.

Sulama suyu, kapalı boru sistemi ile tarlaya kadar getirilir ve sulanacak parsel içine

belli aralıklarla yerleştirilen sulama boruları(lateral) üzerinde bulunan tek veya çift

memeli başlıklarla belli bir basınç altında uygulanır.

Yağmurlama sulama sistemleri yarı ya da tam olarak çalıştırılabilir.

Patateste yağmurlama sulama

Patates çapa makinası

BOĞAZ DOLDURMA

Toprakta gelişmekte olan patates yumruları yeterli yükseklikte ve

uygun şekilli bir toprak tabakasıyla (sırt) örtülmüş olmalıdır(boğaz

doldurma). Tohumluk yumru çok derine dikilmiş ve dikim sırasında yalnız

küçük bir sırt yapılmış ise, daha sonra tohumluk yumrunun üzerine biraz

daha toprak çekilmelidir. Dikim derinliği ne kadar az ise ,karıklardan

sırtlara doğru o kadar çok toprak yığılmalıdır. Bu sırtların hasada kadar

muhafazası ,iyi bir ürün elde edilmesi için gereklidir. Aksi takdirde,

yumruların ışık almaları yeşillenmeye, yüksek sıcaklıklar sekonder

büyümelere yol açar ve patates güvesi zararı da ortaya çıkabilir. Bu toprak

tabakası ayrıca ,nem kaybını önler ve kök ile stolon gelişiminde uygun bir

ortam sağlar. Stolon boyu yalnızca bitki gelişme tipine değil ,sırtın

büyüklüğüne de bağımlıdır. Sırt yüksekliği genelde 12-18 cm'dir. Yağışlı

yerlerde 12 cm'den fazla, kurak ve sıcak yerlerde ise (güve zararı) 18

cm'den az olmamalıdır.

Patateste boğaz doldurma

Boğaz doldurma

Dikimden hemen sonra veya çıkıştan önce boğaz

doldurma yapılmalıdır. Çıkış sonrası boğaz doldurma

köklere zarar verebilir. Bitki gelişim devresinde

yapılacaksa azami dikkat edilmelidir.

Faydaları

Aşırı sıcaklarda ikinci büyümeyi önler

Düşük sıcaklıklarda dondan korur.

Yumruyu patates güvesinden korur.

Yumru gelişimini artırır.

Yumru yeşillenmesini önler (oluşan yumrunun ışık

almasını engellediği için)

Patateste yumru yeşillenmesi; patates yumrusu ışık gördüğü

zaman oluşan durumdur. İyi bir şekilde boğaz doldurma

yapılmadığında veya yumrular ışığa maruz kaldığında

oluşur. Solanin miktarı artarak kaliteyi ve tüketimi düşürür.


Hastalık ve zararlılarla mücadele

Hastalık Etmenlerinin Patates Bitkisinde Oluşturabilecekleri Zararlanmalar:

Tohumluğun çürümesine veya sürgünlerin zarar görmesine neden olarak yetersiz çıkış elde edilmesi,

Bitkinin yapraklarını etkileyerek yetişme süresinin ve sonuçta verimin azalmasına neden olurlar (esas olarak toplam ışık alımının azalması),

Virüs hastalıkları pir gelişimini ve asimilasyon miktarını azaltarak verim azalmasına neden olur (bitki tarafından alınan ışık miktarının azalması)

Bakteriyal ve mantari hastalıklar bitkilerde solgunluk yaratarak, yetişme süresi ve sonuçta verimin azalmasına neden olurlar (hem toplam ışık alımının hem de ışık kullanım etkinliğinin azalması),

Yumru üzerinde yaralar (bere, lezyon) oluşturlar,

Yetişme dönemi içerisinde veya depolama sırasında yumru çürümelerine yol açarlar,

Bitkinin kök sistemini zararlandırırlar,

Kabuk üzerinde lekeler oluşturarak pazar kalitesini düşürürler,

Yumruların şekilsiz ve küçük olmasına neden olurlar,

Patates bitkisindeki bu zararlı etkileri yanında, patatesten sonra ekilecek bitkileri de tehlike altına atarlar.



Başlıca Hastalık Kontrol Yöntemleri

1) Kültürel uygulamalar

1) toprak işleme, dikim ve boğaz doldurma işlemleri,

2) tohumluk hazırlığı,

3) su kaynakları, drenaj ve sulama,

4) hastalıklı bitkilerin çekilmesi ve pir öldürme,

5) hasat, ayırma-sınıflama ve depolama yöntemleri,

2) Temiz tohumluk kullanımı,

3) Yumru dezenfeksiyonu,

4) Pirlere fungusit uygulaması yapılması,

5) Hastalık taşıyıcı böceklerin kontrolü,

6) Ekim nöbeti uygulaması,

7) Fitosanitasyon



Patateste Görülen Bazı Mantari Hastalıklar:

Patates mildiyösü -geç yanıklık- (Phytophthora infestans),

Yaprak leke hastalığı -erken yanıklık- (Alternaria solani),

Rizoctonia -yumru siyah siğili- (Rhizoctonia solani)

Patates yumru kuru çürüklüğü (Fusarium spp.),

Patates solgunluk hastalığı (Verticillium spp.),

Kangren (Phoma foveata ve P. exigua),

Beyaz küf -sap kırıklığı- (Sclerotinia sclerotiorum),

Çökerten (Pythium spp.)

Patates siğili (Synchytrium endobioticum)



Patateste Görülen Bazı Bakteriyel Hastalıklar:

Bakteriyal çürüklük -kahverengi çürüklük- (Pseudomonas solanacearum),

Yumuşak çürüklük (Erwinia carotovora subs. carotovora),

Karabacak -sap çürüklüğü- (Erwinia carotovora subs. atroseptica),

Patates uyuzu (Streptomyces scabies),

Halkalı çürüklük (Corynebacterium sepedonicum),



Patateste Görülen Bazı Virüs Hastalıkları:

Yaprak kıvırcıklık virüsü -leafroll- (PLRV),

Y virüsü (PVY),

A virüsü (PVA),

X Virüsü (PVX),

S virüsü (PVS),

M virüsü (PVM),



Patateste Görülen Nematodlar:

Patates kist nematodu (Globodera rostochiensis ve G. pallida),

Patates çürüklük nematodu (Ditylenchus destructor),

Kolombiya kök-ur nematodu (Meloidogyne chitwoodi),

Kuzey kök-ur nematodu (Meloidogyne hapla),

Sap ve bulb nematodu (Ditylenchus dipsaci),

Kök cücelik nematodu (Trichodorus spp. ve Paratrichodorus spp.),

Kök-yara nematodu (Pratylenchus penetrans).



Başlıca Patates Zaralıları:

Patates yumru güvesi -PTM- (Phthorimeae operculella),

Patates böceği (Leptinotarsa decemlineata),

Sap kurdu (Hydroecia micacea),

Bozkurtlar-kesici kurtlar- (Agrotis segetum),

Telkurdu (Agriotis spp.),

Afitler (Macrosiphum euphorbiae, Myzus persicae, Aulacorthum solani, M.

ascalonicus)

Empoaska (Empoasca spp.)

Nisan-mayıs, mayıs, mayıs-haziran, temmuz ağustos eylül

Patatesin yetişme mevsimi (normal Patates)

Yeşil Aksam Öldürmenin Faydaları ;

Fiziksel olgunluğun süresinin azalmasını

sağlar.

Yapraktan yumruya hastalık geçişini sınırlar.

Hasat işlemleri kolaylaşır.

Stolonların yumrudan ayrılmasını kolaylaştırır.

Yeşil Aksam Öldürme Metodları ;

Mekaniksel olarak - Yeşil aksamın

silindirle çiğnenmesi ( kimyasal

uygulamadan hemen önceli etkili

olmaktadır. )

Kimyasal uygulama - Diguat

Hasat Koşulları

Muhtemel geç donlardan hasadın tamamlanması

için iyi planlama yapılmalıdır.

Patates iyi kabuk bağlamış ve kimyasal olarak

olgunluğa ulaşmış olmalıdır.

Hasatta toprak nemi %60 - 65 olmalıdır.

Yumru içi sıcaklık 10 C ile 18 C arasında olmalı

(sıcak ve soğuk koşullarda hasat yapmaktan

kaçının.)

Hasatta hangi sistem benimsenmiş olursa olsun aşağıda

belirtilen hususlar önem taşımaktadır;

a- Yumrular mümkün olduğunca kabuk

soyulması,kesikler,çatlaklar ve iç çürüklüğü gibi

zararlardan korunmalıdır.

b- Yumrular güneşe maruz kalmamalı,

c- Don zararından korunmalı,

d- Yumrular toprak ve bitki artıklarından kolayca

ayrılabilmeli,

e- Hasatta toprakta kalan yumruların bir sonraki

üretimde sorun olmasını önlemek için geride olabildiğince

az yumru bırakılmalıdır.

Patates söküm makinası

Serinyol ve Reyhanlı

Patates Hasadı

Patates depolama

Depolamada İzlenecek Yollar ;

Patates gelir gelmez analiz alınır ve bu analiz sonucuna göre uygun yere alınır.

Analiz esnasında ki tehlikeli duruma göre kamyon depo sahası dışına çıkarılır.

Patatesin hepsi bant sisteminin üzerinden geçerken ayıklanarak depolama alanına

alınır.

Depoya alınan patates sıcaklık durumuna göre soğutmaya tabii tutulur.

5 mt. Yükseklikte dökme olarak yapılır.(iki depo yaklaşık olarak 10.000 ton patates

alacak kapasitedir.)

Depolama biter bitmez depo kapıları kapatılarak patatesin 9 derecede ve %85-%95

nem oranında muhafazası sağlanır.

Depoda kalacağı zamana bağlı olarak çimlenmeyi engellemek ve fusariuma karşı

ilaçlamalar yapılır.

Fabrikanın isteğine göre uygun yerlerden sevk yapılır.

Yaklaşık depolama süresi 6-8 ay arasıdır.

Depo firesi ortalama % 20 olarak gerçekleşir.

Depolama yetiştiricilikten çok daha büyük bir risk taşımaktadır.

TOPRAĞA YAKIN PATATES

DEPOLAMA

Toprak üzerine oluşturulmuş

patates depolama

Patates bitkisinde Toprak üstü organlar › files › 898-c54fe492-789d-41c6-9fc9... · Patates yumrularından faydalanmanın pek çok yöntemi vardır. Ülkelerin gelenek ve göreneklerine

Documents