Panitikan at rehiyon

Panitikan At Rehiyon CHERRY Y. OSTERIA

Panitikan

  galling sa salitang “pang|titik|an” – titik ay nangangahulugan Literatura mula sa salitang Latin na “Litterana”

Nagpapahayag ng mga kaisipan, mga damdamin, mga karanasan, hangarin at diwa ng mga tao.

Nagsasalaysay din ito sa pamahalaan, lipunan at mga pananampatalaya at mga karanasang may kaugnay ng iba’t ibang uri ng damdamin tulad ng pag-ibig, kaligayahan, kalungkutan, pag-asa, pagkapoot, paghihiganti, pagkasuklam, sindak at pangamba.

Dalubhasang Pilipino

Noong 1983, para kay Arrogante, isang talaan ng buhay ang panitikan kung saan nagsisiwalat ang isang tao ng mga bagay na kaugnay ng napupuna niyang kulay ng buhay at buhay sa kanyang daigdig na kinabibilangan. Ginagawa ito ng isang tao sa pamamagitan ng malikhain pamamaraan.

Noong 1995, inilarawan ni Salazar ang panitikan bilang isang lakas na nagpapagalaw sa lipunan. Dinagdag pa niyang isa itong kasangkapang makapangyarihan na maaaring magpalaya sa isang ideyang nagpupumiglas upang makawala. Para sa kanya, isa rin itong kakaibang karanasang pantaong natatangi sa sangkatauhan.

Panitikan sa Rehiyon 1(ILOKANO)

H

SK

T

Kabisera• Lungsod ng Laoag

• Vigan

• San Fernando

• Lingayen

Hilagang Kanluran ng Luzon

• bulubundukin at maburol• malawak na kapatagan ang Pangasinan

Lokasyon at topograpiya

• Ang mga katangian ng mga nasa Region 1 ay ang pagiging masipag at matipid.

Ang mga mamamayan dito ay halos mga Ilocano.

• Ang mga relihiyon dito ay Romano Katoliko, Protestante at mga Iglesia ni Cristo. Ilocano

69%

Tagalog3% Pangasinense

28%

Mamayan at Katangian

1. Ang mga taong nakatira sa bayan na ito ay matatagpuan sa maliit na baybayin na ‘’look’’. Ang unlaping ‘’I’’ nangangahulugang ‘’mula sa’’ o ‘’ilog’’.

2. Nagmula sa ‘’loko” na ang ibig sabihin ay ‘’bayan sa kapatagan’’at dinadagdagan na lamang ng ‘’I’’. 

ILOKANO-Ang tawag sa lipi ng naninirahan sa nasabing lugar.

KURDITAN-Ang tawag sa kanilang panitikan.KURDIT-‘’sumulat’’

Tingguian / Itneg

• Itneg ay kung ano ang Tingguians ay kilala sa Samtoy (Ilokano) salita.

• Ang Tingguian ay nakuha mula sa kataga ng Tingue, na nangangahulugan na mountaineers• Tingguian, samakatuwid, ay tumutukoy sa "Ang mga tao ng bundok".

Mga Katutubo

Likas na Yamang Mineral• asbestos• ginto• apog • tanso• silica

• Bigas ang pangunahing produktong agrikultura.

• Hanapbuhay ay paggawa ng mga muebles mula sa yantok at kawayan.

Likas na Yaman, Kabuhayan at Industriya

• Ang Pangasinan ay kilala rin sa bangus at pagawaan ng asin.

• Tabako ang pangunahing produktong komersyal.

Likas na Yaman, Kabuhayan at Industriya

DOCTRINA CHRISTIANA Ni Cardinal Berllarmine na isinalin ni P. Francisco Lopez. Ito ang kauna-unahang libro ng mga ilokano. Naglalaman ito tungkol sa unang tulang iloko at mga bahagi na naisulat ng mga

katutubong script.A.KANTAHING BAYAN

1. Pinagbiag-ito ay awiting nagpapahayag ng kuwento ng bayani. Nahahati sa dalawang uri: ang awiting nagpapahayag ng kaisipan at saloobin.

2. Dallot-awit sa mga kasalan,binyag at ibang pang pagtitipon na sinasaliwan ng sayaw at pagbibigay ng payo sa bagong kasal.

-Isang uri ng pagtatali ng lalaki at babae sa saliw ng tulali.• TULALI- isang plawtang iloko na may 6 na butas. Halimbawa: Da mangngalap ken agsansana(ang mga mangingisda at mag-aasin) Salin ni Deogracia del Castillo-Santo3. Badeng-sang awit pag-ibig na ginagamit ng mga kalalakihang nanghaharana. Halimbawa: Manang biday ; Pamulinawen; Naraniag a bulan

4.Dung-aw-awit para sa mga patay Halimbawa: As-asug daguiti kararrua; Agtig-ab ti lubong 5. Dasal na patungkol sa mangmangkik -ang mga mangmangkik ay espiritu sa kagubatan na dinadasalan upang hindi sila magalit.6. Arinkenken-paligsahan ng mga lalaki at babae .Ang tema nlia ay tungkol sa karapatan at responsibilidad.7.Hele o duayaya- Awit na pampatulog sa mga bata8.Awit sa pagtatanim,paggapas, pangingisda, at bago tumungo sa digmaan.

B.SALAYSAYING BAYAN1.ALAMATHalimbawa:1. Bakit umakyat sa damo ang mga suso? Ni Jose E. Tomeldan ng Binalonan, Pangasinan2. Ang kauna-unahang unggoy ni Sotero Albano ng Dingras, Ilocos Norte3. Ang alamat ng bigas4. Alamat ng pinaupong bangkay2.KUWENTONG BAYANHalimbawa:5. Ang tatlong magkakapatid na lalaki6. Ang tatlong magkakapatid na masuwerte7. Si juan tamad8. Ang gintong tuntunin

3.EPIKOHalimbawa:Biag ni lam-ang ni Pedro Bukaneg

BURBURTIA O BURTIA -ito ang katumbas ng bugtong g tagalog kung saan sinusukat nito ang kaisipan ng mga ilokano.

Halimbawa:a.no baro ket narukop no daan nalagda ,sagot( tambak)

PAGSASAO- salawikain sa tagalog.,may aral at bibigkas ng patulaHalimbawa: ti adda siniglot na isu ti adda bukraen naARASAAS- katumbas ito ng bulong sa tagalog. Halimbawa: Umaykan , dika agbatbati, Puwera dildilawV.MAIKLING KUWENTOSARITA-ang tawag ng mga ilokano sa kanilang maikling kuwento.Ito’y nanganagahulugang kuwento sa tagalog.1. Ti langit iti innamnamatayo( ang langit ang pag-asa)

Pinakadagdag ng pulyento na biag ni aida

Panitikan sa Rehiyon 2LAMBAK NG CAGAYAN

 Mga Lalawigan at Kabisera:· Batanes – Basco· Cagayan – Tuguegarao· Isabela – Ilagan· Nueva Vizcaya – bayombong· Quirino – Cabarroguis

Mga halimbawa ng ilog na matatagpuan sa rehiyon: Cagayan River – Pinagkukunang tubig para sa irigasyon. Pinakamahabang ilog sa Pilipinas• Chico River• Magat River• Pinacanauan River  Halos lahat ng mga lugar sa Cagayan Valley ay napalilibutan ng bulubundukin na katatagpuan ng mga kagubatan.

Mga Katutubo sa Rehiyon II:• Ivatan sa Batanes• Gaddang at Ibanag sa Cagayan, Isabela, at

Nueva Vizcaya• Dumagat• Isneg• Ita• Igorot Mga punung-kahoy na matatagpuan sa bulubundukin ng rehiyon• Benguet Tree• Narra Tree• Ipil-ipil• Teak• MahoganyLikas na Yaman Mineral ng Rehiyon• Bakal• Pilak• Ginto• Limestone• manganese• Graba• bato 

 Mga Produkto Rehiyon• tabako• palay• mais• gulay at prutas• kape• cacao• sibuyas• halamang-ugat• table• rattan• kawayan

EPIKO -.Ang isa sa pinaka tanyag na epiko sa Cagayan ay ang kuwento ni Biuag at Malana o "Biuag anni Malana" sa lokal na dayalekto.

SALOMON- Ito ay isang epikong inaawit kasabay ng “cinco-cinco” o instrumentong may limang kuwerdas tuwing Pasko sa harap ng altar.

Anni i ibini wagi?(What are you sowing, brother?)

Said the farmer: Batu i paddag gunak ku ibini.(I am sowing pebbles.)

Said Mary: Batu nga imulam, batu nga emmu gataban.(Pebbles that you sow, pebbles that you reap.)

VERZO- Ang verzo ay katumbas ng coplas ng mga Espanyol. Ito ay isang awit na may apat na linya at tugma. Karaniwang ginagawa o nililikha ng versista ang verso sa mismong okasyon tulad ng kasal at binyag.

Arri ka mavurung ta Kabaddi ku lalung, kuakKu mamayappak, kannak

Ku utun, gukak.

(Worry not my being a small cock,For when i fly to attack)

• AWIT- Ang mga awit ay mga kantang para sa pag-ibig at madalas ang mensaheng dinadala nito ay pangako, pagtatapat, paninigurado, mga pagtuturo at pag-alalay na maibibigay.

PAGAYAYA

      Pagayaya ay a metallugaring      I pattaradde tam ngamin,      Pagayaya I palu paggia      Pangawanan ta zigariga,      Pare nakuan tu yao nga gayam,      Makeyawa tam mulamuagang      Kegafuanan na kapawan      Na ziga nganufulotan.

      (REJOICING )

      Happiness is the end      Of our being together      Happiness is the well-being      And elimination of suffering.      May it be that this occasion,      Bring us satisfaction      Which will make us forget      Our hatred and suffering.)

• SALAWIKAIN- Ang mga salawikaing Ibanag o "unoni" sa lokal na dayalekto ay pwedeng isang prosa o maaari rin itong tula. Ito ay paturo at kinapupulutan ng aral.

I buruasi nga inikkao, nu ari atazzi, alawa nikaw.      (Borrowed clothes are either loose or tight.)

Awat tu serbi na ru nga kukua, nu marake i pinangngapangngua.      (Wealth is useless if character is worthless.)

• BUGTONG- Ang "palavvun" o bugtong ay ginagamit nang mga Ibanag bilang isang anyong pang-kasiyahan o kung sa ibang kaso, maaari rin itong isang anyo ng tagisan ng talino. Ito ay itinuturing na pang-relaks kung pagod

Pira y levu naVulauan y unag na - Illuk

(What is golden that is surrounded with silver? - Egg)

Panitikan sa rehiyon 3GITNANG LUZON

Lalawigan• Pampanga • Bulacan • Bataan• Nueva Ecija• Tarlac • Zambales

Etno-linggwistoko• Tagalog• Ilokano• Kapampanga

n• Pangasinense

• Pangingisda, panghahayupan, pagsasaka, pagmimina, pagtrotroso, at paggawa ng asukal at produktong yari sa rattan. Idagdag pa ang paggawa ng parol na may pandaigdigang kalidad• Kilala rin ang lugar sa mga

pangunahing produkto katulad ng bigas, mais, isda, kawaya at mga mineral tulad ng ginto, tanso, platinum, at iba pa.

AWITING BAYAN• Basulto – ito’y naglalaman ng mga matatakinghagang

salita na pankaraniwang ginagamit sa pagpastol ng mga kambing, baka, kalabaw, at iba pang mga hayop

• Goso – tumutungkol sa moralistikong aspekto ng kanilang kalinangan. Ito ay may tiyak na aral at inaawit sa saliw sa gitara, biyolin, at tamburin tuwing Araw ng mga Patay

• Pamuri – nag-ugat sa salitang “puri” at inihahanay sa isang uri ng awit ng pag-ibig ng mga Kapampangan

• Pang-obra – nagpapakita ng pagpapahalaga sa mga gawaing ng mga kapampangan

PANITIKAN NG KAPAMPANGAN

• Paninta – awit bilang pagpaparangal ng mga Kapampangan sa isang hayop, bagay, lugar o tao na kanilang labis na pinahalagahan. Ipinalalagay din itong isang awit ng pag-ibig

• Sapataya – awiting nag-uugnay sa mga kapampangan sa kanilang paniniwalang politikal. May himig ito ng pangangatwiran o pagtatalo habang sinasaliwan ng isang sayaw sa saliw ng kastanyente.

• Diparan – naglalaman ng mga salawikain at kasabihan ng mga kapangpangan. Ang kanilang paksa ay hango sa katotohanan na kanilang naranasan sa buhay.

D U L A• Karagatan – inihahayag sa paraang patula ang pagsasadula ng kanilang karagatan. Ito

ay nag-ugat sa isang kasaysayan ng isang prinsesa na sadyang naghulog ng singsing sa dagat upang mapakasal sa katipang mahirap na maninisid ng perlas.

• Duplo – ito’y nilalaro rin sa lamayan ng mga patay kung saan nagpapaligsahan ang mga kalahok sa laro sa kanilang husay sa pagtula

• Kumidya – laging hango sa pag-iibigan ng isang prinsipe at prinsesa. Ang lanbanan ng mga Kristiyano at muslimang binibigyan ng mahahalgang bigat dito at laging nagtatapos sa pagtatagumpay ng mga Kristiyano at pagbibinyag ng mga Muslim sa Kristiyanismo.

• Zarzuela – mula sa zarzuela ng mga Kastila na nag-ugat sa lugar kung saan ito ang unang itinanghal sa Espanya, ang Zurzuela de la Provincia de Guenco.

LALAWIGAN NG NUEVA ECIJA

• Ito a may pinakamalawak na lupain sa rehiyon 3• Tinaguriang palabigasan ng Pilipinas na nasa hilagang-silangang bahagi ng gitnang Luzon• Ito ay may kabuuang sukat na 560,220 kilometro parisukat• 1705 – pinangalanang Nueva Ecija ang lalawigan ng isang kastila nangangalang Cruzan

alinsunod sa ngalan ng kanyang bayan sa Espanya, ang Ecija, Seville

AKDANG PANRELIHIYONPASION

Isang akdang panrelihiyon na naglalaman ng buhay at pagpapakasakit ni HesukristoCENAKULO

Isa pang paraan ng pagpapahayg ng akdang ito Pagsasabuhay ng paghihirap ni Kristo hanggang sa

kanyang kamatayan

Panitikan sa Rehiyon 4-ACALABARZON

KLIMAAng Lalawigan ng Batangas, Cavite at Occidental Mindoro ay may dalawangtiyak na panahon: tag-init mula Nobyembre - Abril samantalang

tag-ulan sa ibang buwan ng taon

Ang Rizal at Laguna ay may mga bahaging nakakaranas ng ikatlong uri ngklima.Hindi tiyak ang panahon. Tagtuyo mula sa isa hanggang tatlong buwan. May bahaging nakakaranas ng dalawang tiyak na panahon

Ang Marinduque,Romblon at Oriental Mindoro ay may hindi rin tiyak napanahon. tag-ulan sa buong taon, tagtuyo mula isang

hanggangtatlong buwan.

LIKAS NA YAMAN,INDUSTRIYA AT PRODUKTO

Niyog ang pangunaning produkto ng rehiyon.

nagtatanim din sila ngiba pang produkto tuladng palay,mais tubo, kapeprutas at gulay.

Palay ang inaani sa Laguna at Batangas

Matatamis na Lansones naman ang sa Paete, Liliw at Nagcarlan

Saging, pinya at abokado naman sa bayan ng Cavite

Mga kilalang manunulat sa rehiyon

IV-A Jose Rizal ( Laguna) > Sa aking mga kababata > Noli Me Tangere ( Huwag mo akong salingin) > El Filibusterismo -1891 > Huling Paalam -1896 > Sobre la indolencia de los filipinos ( Hinggil sa katamanran ng mga Flipino.) > Ala Juventud Filipina ( Sa kabataan Pilipino) > Filipinas Dendro de cien anos ( Ang Pilipinas sa loob ng Isangdaang taon).

Teo S. Baylen ( Cavite) - Bawat Hukay -Takipsilim at lumang lambat Rev. Fr. Arnel S. Vitor (Rizal) - Ang tutong Buenaventura S. Medina Jr. ( Cavite) - kapangyarihan at punong-kahoy Alejandro S. Abadilla (Cavite) - Ako ang daigdig at sanaysay sa Tula Claro M. Recto (Quezon) - Noong bata pa ako

Clemente M. Bautista > kilalang komentarista sa estasyon ng

DZRH. > Pinatunayang di lamang sining ng

musika at pagguhit ang talento ng mga taga-Angono Rizal, gayundin sa larangan ng panitik.

MAY DAIGDIG SA KARAGATAN Ligaya Tiamson Rubin > Taga- Angono , Rizal > Kasalukuyang nagtuturo sa U.P > Tagapangulo ng Departamento ng Filipino

at Literatura. PAANO NAGSUSULAT ANG ISANG INA

Panitikan sa Rehiyon 4-BMIMAROPA

Occ. Mindoro

Oriental Mindoro

Marinduque

Romblon

Palawan

Ang MIMAROPA ay binubuo ng mga sumusunod : 

> Occidental Mindoro > Oriental Mindoro > Marinduque > Romblon  > Palawan

MIMAROPA

Madalas makaranas ng

Bagyo Lungsod ng CalapanSagana ang Rehiyon sa

mga likas na yaman

LIKAS NA YAMAN

KAKAHUYAN

KABUNDUKAN

KARAGATAN

PAGMAMARMOL

PAGBUBUHANGIN

PANGINGISDA

PAGHAHALAMAN

NIYOG

BUKO

MAIS

KAPE

KALAMANSI

SAGINGSUHA

RAMBUTAN

ORIENTAL MINDORO

KASAYSAYAN

PANGKAT

ETNIKO

WIKA

HANAP

BUHAY

MAIT THE THREEISLAND

“MINA DE ORO”

ARAYAN

ALAANANBUHID

HUNUO

TADYAWAN

TAGALOG ILOKANO

CEBUANO

PAGMAMARMOLPAGGAWA NG MGA

KASANGKAPAN SA BAHAYPAGHAHAYUPAN

OCCIDENTAL MINDORO

-TAGALOG( 70%)

-ILOKANO( 15%)

-BISAYA( 10%)

-MANGYAN

-PALAY-NIYOG-MGA PRUTAS-MGA BUNGANG UGAT(ROOT CROPS)-GULAY

-PAGTATANIM

PANGINGISDA

-PAGMIMINA

-TAG-TUYOT(Dec-Mayo)

-TAG-ULAN

MAMAMAYAN PANGUNAHINGPRODUKTO

HANAPBUHAY KLIMA

MARINDUQUE

HUGIS-PUSO NA ISLA

TAG-ULAN at TAG-INIT

TAGALOG

PANGINGISDA at PAGTATANIM

MORIONES FESTIVAL

PANGUNAHING PRODUKTO

(BIGAS, MAIS, ASUKAL)BINUBUO NG 6 NA MUNISIPALIDAD

(BOAC, BUENAVISTA,GASAN, MOGPOG, STA.CRUZ,

TORRIHOS)

ROMBLON

KATUTUBO

HANAP-BUHAY

KASAYSAYAN

PRODUKTO

TRIBO NG MANGYAN

NEGRITO NG PANAY

PAGMAMARMOLPANGINGISDA, PAGTATANIM

NAGALUMYOM

MADALAS MAKARANAS NG BAGYO

MARMOL

NIYOG

PALAWAN

KASAYSAYAN

HANAPBUHAY KLIMA

PA-LAU-YU

PARAGUA

PALAWANS

PANGINGISDA

PAGSASAKA

PANGANGASOPAKIKIPA

GKALAKALAN

TAG-ULANTAG-

ARAW

TAGALOG55%CUYUNAN

30%

HILI-GAYNO

N11%

PALAWANO4%

WIKA SA PALAWAN

Ang Ambahan at Urukan ng MINDORO

Ambahan- tulang paawit na ginagamitan ng iskrip, paksa nitoy panunuyo at pag-ibig.

Urukan- tulang paawit na puspos ng mga salita ng karunungan at katutubong ulat ng mga matatanda

- sinasaliwan ng gitara, plawta, lira o anumang “string instrument”.

Mga Panitikan

Ambahan I Kawayan sa may inwagLabong una naragdagPoon danga lungalagPaggamot di mabayad

bamboos with the climbng vinesEven if the leaves fall downThe trunk will be strong and fineFirmly rooted, straight they stand,In the good and fertile land

Sulat mangyan

Ambahan IIAko gabay putyukanAko dayo mangaptanBaliti nan-gubayanNakan kis-ab sugutanBunglo kasagunsunanHo bay si dis mangaptanSa sanga panulusanBilog bag-o sangbayang,

Im a common honeybeeI don’t want to settle downAt the side of the big treeThe reason: because I sawMany marks of ownershipThe place where I settle

downIs a branch close to the topOnly there where I land.

Panubong- Isang tulang paawit bilang pagpaparangal sa isang

dalagang may kaarawan o panauhin sa kanilang baryo.

- Ang panubong ay pamutong o putungan sa mga tagalog na ang kahulugan ay pagpuputong ng mga bulaklak sa dalagang may kaarawan

- May 3 bahagi ito, karaniwan ang tagaputong ay binata:

1. sisimulan ang pag-awit sa tarangkahan ng bahay ng dalaga.

2. pag-umaakyat na sa haggdan ang dalaga.3. sa loob ng bahay

Manunulatn.v.m. gonzales - kilalang makata, mamamahayag, manunulat at

isang guro - isinulat ang mga sumusunod at naisalin sa ibat

ibang wika sa india > warm hand > children of the asa-covered loom. - noong ipinagbawal ang wikang ingles sa panahon ng

hapon > lungsod nayon at dagat- dagatan