Overwegingen bij de herziening van Lettinga's \"Grammatica van het Bijbels Hebreeuws\"

$Page 1: Overwegingen bij de herziening van Lettinga's \"Grammatica van het Bijbels Hebreeuws\"$
Overwegingen bij de herziening van Lettinga’s

Grammatica van het Bijbels Hebreeuws

Dr. Martin F.J. BaastenVereniging Hebreeuws − Apeldoorn, 7 september 2015

door Van Peursen & Baasten (2012)


• Verwijzingen naar BijbeltekstenPs. lxxxvii 16 > Ps. 87:16


• Overbodig Latijneen substantivum > een substantiefmem encliticum > enclitische mem


• Archaïsche spellingpraepositie > prepositie



• Archaïsche spellingpraepositie > prepositie

• Archaïsch taalgebruik


elisie van een der constitutieve consonanten> elisie van één van de radicalen

deed zich steeds sterker de behoefte gevoelen> kwam er een toenemende behoefte

INLEIDING• Inzichten vergelijkende Semitistiek

AFRO-ASIATISCHE TALEN

Berber Tsjadisch Egyptisch Semitisch Kushitisch Omotisch

West-Semitisch Oost-Semitisch– Akkadisch– EblaïtischCentraal-Semitisch Mahrisch

Ethio-Semitisch

Noordwest-Semitisch Arabisch Sayhadisch

Kanaänitisch Aramees Ugaritisch– Phoenicisch– Moabitisch– Hebreeuws– …

AFRO-ASIATISCHE TALEN

Berber Tsjadisch Egyptisch Semitisch Kushitisch Omotisch

West-Semitisch Oost-Semitisch– Akkadisch– EblaïtischCentraal-Semitisch Mahrisch

Ethio-Semitisch

Noordwest-Semitisch Arabisch Sayhadisch

Kanaänitisch Aramees Ugaritisch– Phoenicisch– Moabitisch– Hebreeuws– …

KLANK- EN VORMLEER• ‘Stomme’ shwå

שלמה šlomo (niet: šәlomo of šelomo)



a. Fricativisering (ook wel ‘spirantisering’, vgl. § 5 c) treedt opbij bgdkpt:

2. wanneer een lettergreep met twee consonanten begint, waar-van de tweede een bgdkpt is: כתב ktob ‘schrijf!’, תבו כ kå·tbu ‘zijschreven’; יכתבו yik·tbu ‘zij zullen schrijven’.

§ 13. verdere veranderingen van de consonanten



a. 4. Een lettergreep die met een cluster van drie consonantenzou beginnen, krijgt na de eerste consonant een hulpvocaal i, b.v.>) זכרו zkru < zkuru, §§ 45 o, 14 p) ‘herinnert u!’; שמך (< šmkå,

§ 39 s) ‘uw naam’, >) לצדקה lṣdåqå, § 63 a 2) ‘tot gerechtigheid’.

§ 15. verdere bijzonderheden van de vocalen






>) זכר zkur) ‘herinner u!’>) זכרו zkru) ‘herinnert u!’







שמי (< šmi) ‘mijn naam’שמך (< šmkå) ‘uw naam’








>) לצדקה lṣdåqå) ‘tot gerechtigheid’








ביריחו (< biyriḥo < byriḥo) ‘in Jericho’

SYNTAXIS• Naamvallen als beschrijvende categorieën

• Informatiestructuur (topic, focus, extrapositie)

• Vorm en functie (lidwoord & bepaaldheid)

• Verbale en non-verbale zin

• Gesubstantiveerde zinnen

§ 74. HET GENITIVISCHE ATTRIBUUT

a. Bestaat het attribuut uit een substantivum, een gesubstantiveerdadiectivum of een substantivisch gebruikt participium, dan ontstaateen genitiefverbinding.

a. De status-constructusverbinding kan verschillende betekenisrela-ties uitdrukken:

1. een bezitsrelatie: בן־דוד ‘de zoon van David’,

b. In oudere grammatica’s wordt een naamwoordelijk element in extrapositieveelal casus pendens of nominativus absolutus genoemd.

§ 74. DE STATUS-CONSTRUCTUSVERBINDING

c. De genitiefverbinding kan tot uitdrukking brengen:1. een z.g. genitivus subiectivus: בן־דוד ‘de zoon van David’, מכה

אלהים ‘geslagen door God’ (Jes. Liii 4);

(11e ed., 2000)


a. Bestaat het attribuut uit een substantivum, een gesubstantiveerdadiectivum of een substantivisch gebruikt participium, dan ontstaateen genitiefverbinding.b. Zoals reeds opgemerkt in § 25 d, zijn in het Hebreeuws de naamvallen niet

meer formeel te onderscheiden. Toch biedt de indeling in naamvallen, zoals wedie kennen uit een oudere fase van het Noordwestsemitisch en uit andere Semiti-sche talen, een goed kader om de functies van het nomen te beschrijven. We moe-ten ze dan niet opvatten als morfologische, maar als syntactische categorieën. Wekunnen onderscheid maken tussen:1. het zelfstandige nomen dat fungeert als subject, als praedicaat in een nomina-

le zin of als vocativus: de nominativus (voor de z.g. nominativus absolutus zie§ 70 a);2. het nomen dat dient ter nadere bepaling van een ander nomen of adiectivum:

de z.g. casus nominalis of genitivus;3. het nomen dat dient ter nadere bepaling van een werkwoord: de z.g. casus ad-

verbialis of accusativus (§ 79).

(11e ed., 2000)





b. In oudere grammatica’s wordt een naamwoordelijk element in extrapositieveelal casus pendens of nominativus absolutus genoemd.



אלהים ‘geslagen door God’ (Jes. Liii 4);

(11e ed., 2000)







אלהים ‘geslagen door God’ (Jes. LIII 4);2. een z.g. genitivus obiectivus: יהוה יראת ‘de vrees, het ontzag

voor Jahwe’ (Spr. IX 10) (...)

(11e ed., 2000)



a. De status-constructusverbinding (§ 25) kan een grote varië-teit aan betekenisrelaties uitdrukken:

1. Bezit van diverse aard: בן־דוד ‘de zoon van David’, לך בית המ‘het paleis van de koning’, גל כף־ר ‘voetzool’ (…)

§ 74. de status-constructusverbinding


אלהים ‘geslagen door God’ (Jes. LIII 4);2. een z.g. genitivus obiectivus: יהוה יראת ‘de vrees, het ontzag

voor Jahwe’ (Spr. IX 10) (...)


s. Een genitiefverbinding kan ook omschreven worden door ,ל voor-al wanneer het betreffende nomen onbepaald moet blijven: לדוד מזמור‘een psalm van David’ (…).

q. Indien het eerste lid van een statusconstructus onbepaald moetblijven, terwijl het tweede bepaald is, kan dit niet worden uitgedruktmet een status-constructusverbinding en moet dit omschreven wordenmet behulp van de prepositie zie) ◌ל § ##).r. Uitzonderingen op deze regel zijn ... .


(11e ed., 2000)


s. Een genitiefverbinding kan ook omschreven worden door ,ל voor-al wanneer het betreffende nomen onbepaald moet blijven: לדוד מזמור‘een psalm van David’ (…).

s. I.p.v. een st.c.-verbinding kan een constructie met ◌ל ge-bruikt worden, vooral wanneer het betreffende nomen onbe-paald moet blijven: לדוד מזמור ‘een psalm van David’ (…) enwanneer een st.c.-verbinding onduidelijk wordt, b.v. פר דברי ס

ישראל למלכי הימים ‘ het boek der kronieken van de koningen vanIsraël’.


§ 70. CASUS PENDENS

a. Een casus pendens of nominativus absolutus (§ 74 b) is eennaamwoord of voornaamwoord dat buiten het eigenlijk zinsverbandvooraan de zin is geplaatst. Wat op de casus pendens volgt, is op zich-zelf een zelfstandige nominale of verbale zin, waarin de plaats van decasus pendens wordt ingenomen door een terugverwijzend pronomen(hetzij separatum, hetzij suffixum).

a. Extrapositie is de afzondering van een zinsdeel door het voor- ofachteraan buiten de zin te plaatsen, waarbij op de oorspronkelijkeplaats via een pronomen naar dit zinsdeel wordt verwezen.b. In oudere grammatica’s wordt een naamwoordelijk element in extrapositie

veelal casus pendens of nominativus absolutus genoemd. Voor het Hebreeuws, datgeen naamvallen (meer) heeft, zijn deze termen minder geschikt.

§ 70. EXTRAPOSITIE

(11e ed., 2000)



Oude informatie = topicNieuwe informatie = focus

Het boek ligt op tafel Op tafel ligt een boek

§ 70. topic en focus



Oude informatie = topicNieuwe informatie = focus

Afzonderen oude informatie = topicalisatie / extrapositieAfzonderen nieuwe informatie = focalisatie

§ 70. topic en focus

EXTRAPOSITIE :

De boer ploegde voort.De boer | ploegde voort.De boer | hij ploegde voort.

EXTRAPOSITIE :

De boer ploegde voort.De boer | ploegde voort.De boer | hij ploegde voort.

De boer ploegde voort.ploegde voort, | de boer.

Hij ploegde voort, | de boer.

FOCALISATIE :

| Ik kan niet lezen.| Lezen kan ik niet.

FOCALISATIE :


EXTRAPOSITIE :

Lezen, | ik kan dat niet.

FOCALISATIE :


EXTRAPOSITIE :

Lezen, | ik kan dat niet.

EXTRAPOSITIE + FOCALISATIE :

Lezen, | dat kan ik niet.

Bijbels Hebreeuws: informatiestructuurנו לה שלמים הם את אנשים הא ה‘die mannen zijn vredelievend jegens ons’ (Gen. 34:21)

extrapositie | focus subject predicaat | extrap.| hå’anåšim hå’éllε šlemim ’ittånu



| šlemim hå’anåšim hå’éllε ’ittånu



| šlemim hå’anåšim hå’éllε ’ittånu

hå’anåšim hå’éllε | šlemim hem ’ittånu


extrapositie | focus subject predicaat | extrap.


extrapositie | focus subject predicaat | extrap.| Yhwh gådol



| gådol Yhwh



| gådol Yhwh

Yhwh | gådol hu’



| gådol Yhwh

Yhwh | gådol hu’

gådol hu’ | Yhwh


extrapositie | focus subject predicaat | extrap.| Yhwh haggådol

| Yhwh haggådol

Yhwh | hu’ haggådol

Yhwh | hu’ haggådol

| Yhwh hu’ | haggådol

§ 77. HET GEBRUIK VAN ‘PERFECTUM’ EN ‘IMPERFECTUM’

c. 2. Ook bij fiëntische verba drukt het ipf. toekomende tijd uit:(…), maar daarnaast ook tegenwoordige tijd, om aan te geven dat dehandeling (volgens de spreker) aan de gang is (duratief aspect), zovooral vaak in vraagzinnen: מה waarom‘ תבכי ל schrei je?’ (1 Sam. i8), wat‘ מה־תבקש zoek je?’ (ben je aan het zoeken)? (met in het ant-woord geen ipf., maar een pt. (…) (Gen. xxxvii 15).

(11e ed., 2000)



מה־תבקש ‘wat zoek je?’ (ipf.)מבקשאנכי את־אחי ‘ik zoek mijn broers’ (ptc.)



מה־תבקש ‘wat zoek je?’ (ipf.)מבקשאנכי את־אחי ‘ik zoek mijn broers’ (ptc.)

מה־אתה ראה ‘wat zie je?’ (Jer. 1:11) (ptc.)ראהשקד אני מקל ‘ik zie een amandeltwijg’ (ptc.)

c. 5. Het ipf. wordt vaak gebruikt om modaliteit uit te druk-ken. Het correspondeert dan met het Nederlandse ‘kunnen’, ‘mo-gen’, ‘moeten’, ‘willen’, enz. Afhankelijk van de context kan de zinbetrekking hebben op het heden of op de toekomst, (…). Zovooral ook in vraagzinnen: wat‘מה־תבקש zoek je?’ (eig. ‘wat zouhet kunnen zijn dat je zoekt?’ (Gen. 37:15, met in het antwoorduiteraard gewoon een pt. voor de tegenw. tijd, zie § 78 d 3), מה לwaarom‘ תבכי huil je?’ (1 Sam. 1:8) (…).

§ 77. het gebruik van ‘perfectum’ en ‘imperfectum’

Overwegingen bij de herziening van Lettinga’s

Grammatica van het Bijbels Hebreeuws

Dr. Martin F.J. BaastenVereniging Hebreeuws − Apeldoorn, 7 september 2015

door Van Peursen & Baasten (2012)

Overwegingen bij de herziening van Lettinga's \"Grammatica van het Bijbels Hebreeuws\"

Documents