Ouderen en seksuele diversiteit Informatie voor zorgprofessionals Ik heb nooit mezelf mogen zijn. Homoseksualiteit is van alle tijden.
Ouderen en seksuele diversiteit Informatie voor zorgprofessionals
Ik heb nooit mezelf mogen zijn.
Homoseksualiteit is van alle tijden.
Onzichtbare Ouderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Overzicht materiaal bewustwording seksuele diversiteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Casuïstiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Interview . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Oefening: intake gesprek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Tips voor een goed gesprek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Tips voor zorgprofessionals en organisaties in zorg en welzijn . . . . . . . . . . 14
Bronnenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Inhoudsopgave
2 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS
Onzichtbare ouderen
Het Nationaal Ouderenfonds werkt aan het bestrijden van eenzaamheid onder
ouderen. Een groep die speciale aandacht vraagt, zijn de zogenaamde ‘onzicht-
bare ouderen’ of ‘roze ouderen’. Er zijn veel homoseksuele, lesbische, biseksuele
en transgender (LHBT) ouderen die zich onzichtbaar voelen. Deze ouderen zijn
opgegroeid in een tijd waarin homoseksualiteit niet werd geaccepteerd. Uit angst
voor negatieve reacties houden ze hun geaardheid vaak voor zich, soms hun
leven lang. Dit kan leiden tot (verborgen) eenzaamheid en allerlei klachten, wat
deze ouderen extra kwetsbaar maakt.
LHBT-ouderen in woonzorginstellingen
Veel homo- of biseksuele ouderen zijn bang voor negatieve reacties van medebe-
woners in zorginstellingen (20%). Ook vrezen zij dat personeel niet kan omgaan
met hun seksuele identiteit (10%)1. Uit gesprekken die het Nationaal
Ouderenfonds voerde met woonzorginstellingen blijkt dat er in woonzorginstel-
lingen op het onderwerp homoseksualiteit (en seksualiteit in het algemeen) een
groot taboe rust. Managers in de zorg geven aan vaak niet stil te staan bij het feit
dat er homoseksuele en lesbische ouderen in hun huis wonen. Terwijl ongeveer 1
op de 10 Nederlanders op iemand van hetzelfde geslacht valt2 en Nederland
ongeveer 400.000 homoseksuele ouderen telt3.
Specifieke uitdagingen LHBT-ouderen4
Volgens J. Schuyf4 krijgen LHBT-ouderen te maken met vergelijkbare uitdagingen
als andere ouderen. Hun gezondheid gaat achteruit, ze zijn minder mobiel, komen
minder onder de mensen en ze worden afhankelijk van zorg. Daarnaast hebben
LHBT ouderen specifieke kwetsbaarheden. Vooroordelen en onwetendheid zorgen
voor uitsluiting, discriminatie, pesten en geweld. Eenzaamheid komt veel voor
onder deze groep. Het alcohol en tabak gebruik is hoger dan gemiddeld. Een
deel van de oudere homomannen is hiv-positief. Het stigma rond hiv is groot.
Veel ouderen houden het dus voor zich dat ze hiv-positief zijn en dat kan een-
zaamheid verergeren. Er zijn signalen dat LHBT-ouderen een grote vraag-
verlegenheid kennen en sterk hechten aan eigen regie. Tegelijkertijd is er ook
sprake van handelingsverlegenheid bij de mensen om hen heen: men weet niet
hoe te handelen, zijn bang dat ze iets verkeerds zeggen, laten zich afschrikken
door de trotse houding of hebben vooroordelen over de leefstijl van LHBT
ouderen waardoor ze geen hulp willen bieden.
1 Lisdonk, J. van & Kuyper, L. (2015), Rapport 55-plussers en seksuele oriëntatie. Sociaal en Cultureel
planbureau.
2 Felten, H & Boote (2015), Handreiking LHBT emancipatie, Movisie
3 Linschoten, M & Boers, H. (2014), Handboek De Roze Loper, Consortium Roze 50+
4 Hermans, M. & Schuyf. J, (2014) Handreiking Informele zorg en zelfredzaamheid van LHBT-ouderen,
Movisie
3 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS
4 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS
LHBT staat voor Lesbisch, Homoseksueel,
Biseksueel en Transgender.
Activiteiten Nationaal Ouderenfonds voor LHBT ouderen
Het Nationaal Ouderenfonds zet zich, samen met het Blauwe Fonds, in voor deze
ouderen. We vragen aandacht voor seksuele diversiteit bij woonzorginstellingen,
eerstelijnshulpverleners en in het onderwijs. We willen middels voorlichting
bijdragen aan kennisoverdracht aan (toekomstige) zorgprofessionals, zodat zij in
de praktijk goed om kunnen gaan met diversiteit en alle ouderen goede zorg
kunnen bieden. En natuurlijk steunen we ouderen die zich niet geaccepteerd
voelen door hun omgeving vanwege hun geaardheid. Onze vrijwilligers en
medewerkers worden hiervoor opgeleid.
Aandacht voor Seksuele Diversiteit op school
Sinds 1 december 2012 zijn scholen verplicht aandacht te besteden aan seksuali-
teit en seksuele diversiteit5. Door deze aandacht wordt de toekomstige profes-
sional zich bewust wat het inhoudt om goede zorg aan iedereen te bieden. Het is
immers een onderdeel van het toekomstige werk. Van iedere beginnende be-
roepsbeoefenaar in zorg en welzijn wordt verwacht dat deze sensitief is voor het
onderwerp en kan omgaan met diversiteit.6
In dit document vindt u verwijzingen naar lesmateriaal over seksuele diversiteit,
lessuggesties, een menukaart met activiteiten die u hierbij kunt inzetten, casuïs-
tiek en tips om homoseksualiteit bespreekbaar te maken.
5 Rutgers, Kennisinstituut, Seksualiteit, Kerndoelen.
6 Calibris, (2014), Keuzedeel mbo diversiteit.
Overzicht materiaal bewustwording seksuele diversiteit
Onderstaand een selectie van informatie over seksuele diversiteit. Veel materiaal
is gratis online beschikbaar.
Lesmateriaal over seksuele diversiteit (beroepsmatig)
• Tips LHBT professioneel omgaan met LHBT- cliënten. Hanneke Felten (Movisie
2015).
• Presentatie met aantallen en informatie over homoseksualiteit. Te vinden in
het Stappenplan LHBT.
• Roze in beeld, beeld en filmmateriaal over homoseksualiteit in de media, incl.
lessen.
Boeken over ouderen en seksualiteit
• Machteld Beun (2014): Ouderen en Welzijn van nu. Bohn Stafleu van Loghum.
Het boek besteedt onder andere aandacht aan diversiteit en seksualiteit.
• Aagje Swinnen (2011): Seksualiteit van Ouderen: Een multidisciplinaire
Benadering. Amsterdam University Press. ‘Seksualiteit en ouderen’ biedt een
antwoord op de vraag hoe het lichamelijke verouderingsproces van invloed is
op de seksuele behoeftes en activiteiten van oudere mannen en vrouwen.
• Andermans Leven, door Betsie van Ravenhorst (2015). In ‘Andermans Leven’
vertellen tien LHBT’ers over hun leven.
• Stormachtig Stil, Eveline van de Putten (2013). Oudere homoseksuele mannen,
lesbische vrouwen, transgenders en biseksuelen vertellen openhartig over hun
(liefdes)leven.
Activiteiten voor het creëren van bewustwording rondom ouderen en seksuele diversiteit
• Grijze Muren, korte film over pesten en homoseksualiteit.
• Oudkast, reizende theatershow over homoseksuele ouderen.
• Theater Expres, improvisatietheatergroep die theaterstuk verzorgt over pesten,
waarbij het onderwerp seksuele diversiteit ook aan bod komt.
• Voorlezen uit Stormachtig Stil door Eveline van de Putten De schrijfster leest
voor uit het boek om de dialoog over LHBT’ers op gang te krijgen.
• Voorlezen uit Andermans Leven door Betsie van Ravenshort. In ‘Andermans
Leven’ vertellen tien LHBT’ers over hun leven.
• Tentoonstelling door Stichting IHLIA – reizende foto tentoonstelling met levens-
verhalen van LHBT ouderen, in te huren door organisaties en instellingen.
LHBT-ouderen
• Informatie voor en over LHBT-ouderen Roze 50+.
• Handreiking Informele zorg en zelfredzaamheid van LHBT-ouderen, Movisie.
• Informatie over het project Onzichtbare Ouderen van het Nationaal
Ouderenfonds dat aandacht vraagt voor LHBT-ouderen, incl. tiplijsten.
Materiaal bestellen
Wilt u de folder, flyer, brochure of tiplijsten als gedrukt exemplaar ontvangen?
Neem dan contact op met het Nationaal Ouderenfonds via [email protected]
5 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS
Casuïstiek
Een casus kan als praktijkvoorbeeld worden gebruikt bij de uitleg over persoons-
gerichte zorg, professionele houding, belang van een goede zorgrelatie met cliënt
en zijn/haar directe omgeving, ethiek etc. Dit kan op allerlei manieren; als
toelichting of als basis voor een discussie of een rollenspel.
Onderstaand vindt u een aantal korte casussen om in de les te gebruiken.
Vervolgens een interview met Ans, een oudere lesbische vrouw. Aansluitend een
casus met een rollenspel erbij.
6 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS
“Ik heb geleerd om alleen te zijn”, vertelt Theo (82). “In het
verleden ben ik vaak gepest of voelde ik me onveilig. Daarom
vertel ik niet dat ik op mannen val. Ik wil niet liegen, maar ik heb
het gevoel dat het niet anders kan. Ik voel nooit echt aansluiting.
Ik praat niet over mijn ervaringen en emoties.”
Opmerking: Eenzaamheid ligt op de loer bij deze cliënt. Bespreek met
elkaar hoe u om kunt gaan met deze cliënt. Wat kunt u hem adviseren
en waarom?
Meneer Perera (85) is door een val plotseling hulpbehoevend
geworden. Tijdens het intakegesprek breng je zijn sociale vangnet
in kaart. Hierbij vraag je naar een eventuele partner, en/of kinde-
ren. Meneer Perera geeft aan dat hij een vriend heeft, Vincent.
Opmerking: Bespreek met elkaar waarom het relevant is om open
vragen over relaties te stellen aan cliënten. Indien we meneer Perera
vragen of hij getrouwd is, (een vrij standaard, gesloten vraag) zal hij
ontkennend antwoorden. Vraagt men echter naar een partner/iemand
die belangrijk voor hem is, dan komt men te weten dat meneer een
vriend heeft.
7 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS
Mevrouw de Vries is 74 jaar. Ze kan niet meer zelfstandig wonen
door een chronische ziekte en woont sinds kort in een verzor-
gingstehuis. De foto van haar overleden vriendin durft ze niet in
haar woning te zetten. Mevrouw de Vries mijdt het contact met
medebewoners.
Opmerking: Eenzaamheid ligt op de loer bij deze client. Bespreek met
elkaar hoe u om kunt gaan met deze client. Wat kunt u haar adviseren
en waarom?
Meneer Polat (84) is licht dementerend. Door een val is meneer
rolstoelafhankelijk geworden en opgenomen op de verpleegafde-
ling van het woonzorgcentrum. Hier krijgt hij wekelijks bezoek van
zijn partner (man, 70). Meneer is weduwnaar en heeft één dochter.
Zij komt eens per maand naar de overleggen voor haar vader. De
dochter erkent en accepteert de vriend van haar vader niet.
Opmerking: Bespreek met elkaar hoe u om kan gaan met deze situatie.
Zouden jullie de partner van meneer Polat uitnodigen voor het
zorgoverleg?
Interview
‘Uiteindelijk heb ik vrijheid gevonden’ Tekst: Josephine Krikke, 2016
“Ik voelde me altijd een buitenstaander”, vertelt Ans Brugman (66).
“Maar gelukkig voel ik me nu een homoseksuele wereldburger. Ik heb
vrijheid gevonden.” Ontdek het verhaal van mevrouw Brugman, die
zich net als veel homoseksuele ouderen onzichtbaar voelt.
De Amsterdamse Ans Brugman is een bezige bij. Ze speelt cello, gaat naar yoga
en doet aan gym voor ouderen. Óók bezoekt ze elke maand de Roze Salon voor
oudere homoseksuele vrouwen.
“Ik heb het goed. Dit had ik een aantal jaar geleden niet kunnen zeggen.” Met
vallen en opstaan heeft ze zich losgemaakt van een traumatische jeugd en een
leven waarin ze zich vaak alleen voelde staan.
Uit de kast “Ik voelde me altijd een buitenstaander, behalve in een periode na mijn 28e. Ik
studeerde pedagogische wetenschappen met de afstudeerrichting Lesbische en
Vrouwen Studies en ging later aan de slag als psychiatrisch verpleegkundige. Ook
ontmoette ik mijn eerste liefde, Astrid, en kwam ik uit de kast. Mijn moeder belde
al mijn zussen op met de opmerking dat ‘Ans beslist niet lesbisch was.’ Zo stond
zij in het leven: alles ontkennen wat niet in haar straatje past. Mijn vader gaf zijn
mening al snel op. Hij kon niet tegen mijn moeder op.”
Loodzware jaren“Mijn drukke leven in combinatie met mijn verleden, resulteerde rond mijn 40e in
een zware depressie. De diagnose was PTSS, posttraumatische stressstoornis. Ik
raakte uit het arbeidsproces, was angstig, volgde veel therapie. Loodzware jaren
waren het.”
Mishandeld“In 2005 ging ik wonen in een woongroep voor senioren. Als enige homoseksuele
vrouw kwam ik helaas terecht in een traditionele man-vrouwverhouding. Ik ben
zelfs mishandeld en heb hier aangifte van gedaan. Ik heb me nog nooit zo
eenzaam gevoeld als hier.”
Homoseksuele wereldburger“Gelukkig heb ik een paar goede vriendinnen buiten de woongroep, met wie ik
regelmatig afspreek. En ik heb me aangesloten bij ‘de roze dames’. Ik vind een
vorm van vrijheid door buitenshuis zinvolle bezigheden te zoeken zoals muziek,
filosofie en roze bijeenkomsten. Ik voel me een homoseksuele ‘wereldburger’.
Als ik me toch alleen voel, troost ik mij met Spinoza’s gedachtegoed.”
8 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS
Oefening: intakegesprek
Onderstaand een oefening voor een intakegesprek met drie rollenspellen, de
cliënt, de professional en de toehoorder.
Instructie: Verdeel de groep in drietallen en deel de rollenspellen uit. Speel met
elkaar het rollenspel. De toehoorder observeert en geeft aan het einde feedback.
Het verhaal van de heer Perera
De heer Perera woont in zijn eigen woning aan de rand van de stad. Hij is door
een val plotseling hulpbehoevend geworden. Hij heeft zijn heup bezeerd en kan
op dit moment niet lopen. De arts heeft hem medicijnen (pijnstillers) voorge-
schreven. Vandaag komt er een zorgprofessional langs voor een intakegesprek.
9 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS
Ik heb nooit mezelf mogen zijn.
Homoseksualiteit is van alle tijden.
Rol 1 de cliënt
Casus meneer Perera
Instructie
Lees de casus door.
Rolverdeling:
1. Zorgprofessional
2. Cliënt
3. Toehoorder
Jij speelt de rol van de cliënt (85 jaar). Speel de casus met elkaar.
De toehoorder observeert en geeft aan het einde feedback.
Meneer Perera
U woont in uw eigen woning aan de rand van de stad. U bent door een val
plotseling hulpbehoevend geworden. U heeft uw heup bezeerd en kunt op dit
moment niet lopen. Daarnaast slaapt u ook slecht, heeft u hartkloppingen en bent
u erg moe.
Uw arts heeft u medicijnen (pijnstillers) voorgeschreven. Deze moeten worden
opgehaald bij de apotheek. U kunt dit uiteraard niet zelf doordat u momenteel
niet kunt lopen. Normaal gesproken kookt u zelf, maar dit lukt nu ook niet.
U heeft sinds 4 jaar een vriend, Vincent (76). Er staan een aantal foto’s van u
samen in uw woning. Hij woont in de buurt. U bent zeer gelukkig met hem. De
buren negeren u sinds ze u een keer hand in hand hebben zien lopen met
Vincent. Ook heeft u een rare kaart ontvangen met ‘rot op’ er op. Dit bezorgt u
een vervelend gevoel. U vraagt zich af of u hier wel veilig woont.
U bent terughoudend geworden in het vertellen over uw relatie met Vincent
gezien uw ervaringen uit het verleden en heden (rare reacties, genegeerd
worden).
Vandaag komt er een zorgprofessional langs voor een intakegesprek.
10 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS
Rol 2 de zorgprofessional
Casus meneer Perera
Instructie
Lees de casus door. Maak groepjes van drie.
Rolverdeling:
1. Zorgprofessional
2. Cliënt
3. Toehoorder
Jij speelt de rol van zorgprofessional. Speel de casus met elkaar.
De toehoorder observeert en geeft aan het einde feedback.
Rol zorgprofessional
Je bent zorgprofessional en gaat vandaag op bezoek bij meneer Perera (85). Je
bent ingeschakeld omdat meneer door een val plotseling hulpbehoevend is
geworden en alleen woont. Je wilt weten hoe het met hem gaat, wat er gebeurd
is, wat hij nodig heeft en je brengt zijn sociale netwerk in kaart. In zijn woning
staat een aantal foto’s. Meneer Perera is erg vriendelijk. Hij ziet er bleek uit.
11 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS
Rol 3 de toehoorder
Casus meneer Perera
Instructie
Lees de casus door. Maak groepjes van drie.
Rolverdeling:
1. Zorgprofessional
2. Cliënt
3. Toehoorder
Jij speelt de rol van toehoorder. Speel de casus met elkaar. De toehoorder
observeert en geeft aan het einde feedback.
De zorgprofessional gaat vandaag op bezoek bij meneer Perera (85). Hij/zij is
ingeschakeld omdat meneer door een val plotseling hulpbehoevend is geworden
en alleen woont. De zorgprofessional gaat in kaart brengen hoe het gaat en wat
meneer nodig heeft.
Rol toehoorder
Observeer het gesprek tussen meneer Perera en de zorgprofessional.
• Hoe loopt het gesprek?
• Is er goed contact? Waaraan merk je dat?
• Gebruikt de zorgprofessional LSD*, OMA**?
• Stelt hij/zij open vragen?
• Heeft hij/zij een open houding?
• Hoe reageert meneer Perera?
• Komt de zorgprofessional erachter wat er aan de hand is met meneer Perera?
Als het gesprek is afgerond , geef dan feedback op het gesprek.
• Wat ging er goed? Waarom?
• Wat kan er beter? Licht toe!
*LSD: Luisteren, Samenvatten en Doorvragen
**OMA: Eigen Oordelen Mening, Advies thuis laten.
12 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS
Tips voor een goed gesprek
De juiste vraag 7
Versie A Stanley voert een gesprek met meneer Nooijer.
Versie B
Uit bovenstaande blijkt dat het stellen van de juiste vraag essentieel is om meer
te weten te komen over relaties.
Tip: Stel open vragen over relaties
• Heeft u een partner (gehad)?
• Is er iemand (geweest) die belangrijk voor u is?
• Wie beschouwt u als familie?
• In hoeverre is de persoon (op de foto) belangrijk voor u?
• Is hij of zij…..
7 Gebaseerd op: Felten, H, (2015), Professioneel handelen met betrekking tot LHB, Met andere woorden,
Movisie.
13 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS
Stanley: ‘Goedemorgen meneer Nooijer. U woont hier alleen begrijp
ik. Is uw vrouw overleden of bent u nooit getrouwd geweest?’
Bas Nooijer: ‘Ik ben nooit getrouwd geweest.’
Stanley: ‘Ook geen kinderen?’
Bas Nooijer: ‘Nee.’
Stanley: ‘Een echte vrijgezel dus!’
Bespreek met de studenten: Wat valt op aan dit gesprek? Wat is Stanley
te weten gekomen over meneer Nooijer? Zijn netwerk? Welke vragen
zou hij hem ook kunnen stellen?
Stanley: ‘Goedemorgen meneer Nooijer. Woont u hier alleen? Is er
iemand in uw leven die belangrijk voor u was of nog steeds is?’
Bas Nooijer: ‘Ja, er is jarenlang wel iemand geweest, maar die is
overleden vijf jaar geleden.’
Stanley: ‘Woonde u samen met deze persoon?’
Bas Nooijer: ‘Ja, hij kwam bij mij wonen toen zijn kinderen de deur uit
waren. We waren heel gelukkig. Ik mis hem nog steeds. Zijn
kinderen zie ik nog steeds. Ik ben ook opa van zijn
kleinkinderen.’
Bespreek met elkaar: Wat valt op aan dit gesprek? Wat is Stanley te
weten gekomen over meneer Nooijer? Zijn netwerk?
Tips voor zorgprofessionals en organisaties in zorg en welzijn
Wat kunt u zelf doen om seksuele diversiteit bespreekbaar te maken?
Tips voor zorgprofessionals
• Geef het goede voorbeeld.
Spreek op een normale manier over seksuele diversiteit en neem homo-
seksualiteit mee in voorbeelden die u gebruikt (heb het ook in voorbeelden
over homoseksuele stellen).
• Spreek collega’s, cliënten en vrijwilligers aan op ongelukkige opmerkingen.
Grapjes kunnen mensen helpen om homoseksualiteit bespreekbaar te maken,
maar kunnen mensen ook kwetsen – bedoeld of onbedoeld. Uit gesprekken
met zorgprofessionals is gebleken dat seksuele diversiteit een gevoelig thema
is, en hierover veel onbekendheid bestaat. Opmerkingen kunnen een aan-
leiding vormen voor een klein gesprek. Spreek collega’s maar ook cliënten
hierop aan wanneer zij – (on)bewust - kwetsende opmerkingen gebruiken.
• Ga zorgvuldig om met de informatie die cliënten jou geven, het is belangrijk
dat je staat voor vertrouwelijkheid.
Geef aan dat informatie niet zomaar wordt genoteerd, en je deze informatie
niet zomaar bespreekt met collega’s.
• Wees je bewust van stereotypen; ze kloppen vaak niet met de werkelijkheid.
Homoseksuele en lesbische ouderen herken je niet aan uiterlijk, gewoonten
of kledingstijl. Andere stereotypen en vooroordelen zijn gekoppeld aan seks.
Maar seksuele geaardheid gaat verder dan alleen seksuele voorkeur: Iemands
geaardheid maakt deel van iemands persoon. Dit is niet anders dan voor
hetero’s. Relaties met anderen gaan verder dan alleen wat je tussen de lakens
doet, en ook zonder relatie ben je hetero.
• Stel open vragen over relaties.
Vraag bijvoorbeeld naar een partner in plaats van naar een man of vrouw.
Of vraag: Is er iemand die belangrijk voor u is? Wie beschouwt u als familie?
Zie ook Gesprekstips.
14 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS
Tips voor organisaties in zorg en welzijn
• Kijk of de organisatie een gedragscode heeft.
Wordt homoseksualiteit hierin expliciet vermeld? Er bestaat een belangrijk
verschil tussen voorgeschreven gedragsregels en fatsoensnormen. Het zou
ideaal zijn wanneer acceptatie van verschil voor iedereen vanzelfsprekend is,
maar helaas is dit niet altijd zo. Daarom is het goed wanneer de zorg-/
welzijns organisatie en alle medewerkers en vrijwilligers hierin één lijn trekken
en samen opkomen voor de acceptatie van alle ouderen. Laat hierin blijken dat
jullie je als organisatie opstellen tegen discriminatie en negatieve uitingen.
Verwijs hierin naar de richtlijnen van beroepsverenigingen zoals die van
verpleegkundigen en verzorgenden.
• Laat op de website en in communicatiemiddelen blijken dat de organisatie
open staat voor alle ouderen.
Dit kan impliciet, door het gebruik van foto’s van twee mannen of twee
vrouwen naast elkaar. Maar ook door het expliciet vermelden van LHBT
ouderen, naast verschil in culturele achtergrond of geloofsovertuiging.
• Vraag nieuwe medewerkers en vrijwilligers bij de eerste ontmoeting hoe
zij aankijken tegen culturele verschillen en verschillen in levensstijl, geloof
of seksuele geaardheid.
Bespreek ook hoe de organisatie hier tegenaan kijkt.
• Geef goede voorlichting aan medewerkers en vrijwilligers.
Licht medewerkers en vrijwilligers goed voor. Train ze bijvoorbeeld op
gespreks voering en omgaan met verschillen.
• Werk samen met opleidingsinstellingen – studentenprojecten.
Een manier om het thema diversiteit bespreekbaar te maken, is het bieden van
een praktijkonderzoek aan een afstuderende student. Dit kan op mbo, hbo, wo
niveau.
• Verwijs op de website en in brochures naar organisaties die zich in de
omgeving inzetten voor de acceptatie van LHBT ouderen.
Zo worden op sommige plaatsen roze salons georganiseerd, en hebben een
aantal gemeenten ambassadeurs die lokaal aandacht vragen voor de acceptatie
van seksuele diversiteit.
• Organiseer eens een activiteit waarbij diversiteit en/of seksualiteit wordt
besproken.
Op de menukaart staan een aantal mogelijkheden opgesomd, van een film-
vertoning tot een discussiegroep met collega’s.
• Doe een tolerantiescan.
Een tolerantiescan heeft als doel de sociale acceptatie van lesbische vrouwen,
homoseksuele mannen en biseksuele mensen te bevorderen. De tolerantiescan
geeft instellingen inzicht in hoeverre hun aanbod aansluit bij de doelgroep.
Doe de Kiwa Tolerantiescan©.
15 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS
16 | OUDEREN & SEKSUELE DIVERSITEIT / INFORMATIE VOOR ZORGPROFESSIONALS
Bronnenlijst
Calibris, (2014), Keuzedeel mbo diversiteit behorend bij een of meerdere
kwalificatie dossiers. Overnomen uit: Felten, H. Boers, H. Kluft, M, (2016)
Stappenplan om de professionele aandacht voor seksuele diversiteit te vergroten
‘Als je mensen gelijk wilt behandelen, moet je dat op verschillende manieren
doen’ Movisie.
Felten, H, (2015), Professioneel handelen met betrekking tot LHB, Met andere
woorden, Movisie.
Felten, H & Boote (2015), Handreiking LHBT emancipatie, Movisie
Hermans, M. & Schuyf. J, (2014) Handreiking Informele zorg en zelfredzaamheid
van LHBT-ouderen, Movisie
Linschoten, M & Boers, H. (2014), Handboek De Roze Loper, Consortium Roze 50+
Lisdonk, J. van & Kuyper, L. (2015), Rapport 55-plussers en seksuele oriëntatie.
Ervaringen van lesbische, homoseksuele, biseksuele en heteroseksuele
55-plussers. Sociaal en Cultureel planbureau.
Rutgers, Kennisinstituut, Seksualiteit, Kerndoelen, geraadpleegd op 1 juni 2016,
http://www.seksuelevorming.nl/visie-en-beleid/overheidsbeleid-en-regelge-
ving/kerndoelen