OSTEOPOROZ Risk Faktörleri ve Tedavi Prof. Dr. Reyhan Çeliker Acıbadem Üniversitesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon ABD
OSTEOPOROZ Risk Faktörleri ve Tedavi
Prof. Dr. Reyhan Çeliker Acıbadem Üniversitesi
Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon ABD
İçerik p Epidemiyoloji p Risk faktörleri p Medikal Tedavi p Rehabilitasyon
Osteoporoz
p Porous bone: Gözeli kemik
p Düşük kemik kütlesi ve kemik mikroyapısının bozulması sonucu kemik kırılganlığının ve kırık olasılığının artması ile karakterize bir hastalıktır.
Postmenopozal OP p 51-75 yaş arasında görülür p Omurga ve el bilek kırıkları sık p Olası neden östrojen eksikliği
Senil OP p 75 yaş üzerinde görülür p Kadınlarda 2 kez fazla p Kalça, kol, bacak kırığı sık p Olası neden yaşlanma
Osteoporozun önemli bir toplumsal sağlık problemi olmasınının nedeni
Eşlik eden kırıklardır.
Kırık insidansı
p İki dönemde artış gösterir. Birinci artış p Gençlerde, özellikle erkeklerde görülen
travmatik kırıklardan oluşur. Uzun kemiklerde sıktır. İkinci artış p Osteoporotik kırıklardan oluşur. Kalça,
vertebra ve önkolda sıktır.
En sık osteoporotik kırıklar Omurga
Kırığı
Önkol kırığı
Kalça Kırığı
Kalça kırığı
p Yaşla birlikte artar. p %98’i 35 yaş üzerinde,
p %80 kadındır.
Vertebra Kırığı
p Genellikle asemptoma@k@r, p Prevalans %12, p Yaşla artar, p Kadınlarda fazladır.
Önkol kırıkları p Kadınlarda ve
p 40-‐65 yaş arası sıkJr.
p Düşme paterni yaşla birlikte değişir.
Yaşam boyu kırık riski p 50 yaş üzerinde p kalça, vertebra ve önkol için
p Kadında %40 p Erkekte %13
Risk faktörleri
p Major p 65 yaş üzeri olmak p Vert. Komp. kırığı p Ailede kırık öyküsü p 3 aydan uzun KS tedavisi p Malabzorpsiyon p 1er hiperparatiroidi p Düşme eğilimi p Hipogonadizm p Erken menopoz
p Minör p RA p Hipertiroidizm p Antikonvülzan tedavi p 57 kg’ın altında olmak p Sigara p Aşırı alkol alımı p Aşırı kafein alımı p Dietle düşük Ca alımı p Kronik heparin tedavisi
Brown JP. CMAJ 2002; 167(Suppl 10): S1-34
Kemik mineral yoğunluğu
p Kırığı olmayan kişilerde kırık riskini belirlemenin en güvenilir yolu DXA ile KMY ölçümüdür.
p DXA, OP tanısında altın standarttır. p KMY’unda her bir SD azalma kırık riskini 2
katına çıkarır. p Risk her zaman yaş ile birlikte
değerlendirilmelidir. 1. Marshall D, et al. BMJ 1996;312:1254-1259.
WHO sınıflaması p Genç erişkine göre KMY (T skoru) p Normal: -1 SD’dan fazla olması
p Osteopeni: –1 SD ile –2.5 SD arasında olması
p Osteoporoz: –2.5 SD’dan düşük olması
p Yerleşmiş OP: –2.5 SD’dan düşük olması ve ek olarak kırık saptanması
Geçirilmiş frajilite kırığı p İkinci kırık riski yaş,
geçirilmiş kırık sayısı ve yerine bağlı olarak 2-9 kat artar.
p Bir vertebra kırığı, 2. vertebral kırık olasılığını 4 kat
p İkiden fazla vertebra kırığı yeni kırık olasılığını 12 kat arttırır.
Kanis JA. Lancet 2002; 359: 1929-36
Geçirilmiş frajilite kırığı p Vertebra kırığı olanların %20’sinde 1 yıl
içinde ikinci kırık görülür. p Vertebra kırığı olması kalça kırığı riskini
1.5 kat arttırır.
p Bir kalça kırığı olanda ikinci kalça kırığı riski artmıştır.
p Önkol kırığı geçirenlerde kalça ve vertebra kırığı daha sıktır.
Ettinger B,et al. JAMA 1999;282:637-645.
p Kadın ve erkeklerde
herhangi bir bölgede geçirilmiş kırık olması ikinci kırık riskini, hiç kırığı olmayanlara göre 2.2 kat arttırmaktadır.
Klotzbuecher CM, et al. J Bone Miner Res 2000;15:721-739.
Yaş p Major kırık risk faktörüdür. p 45 ile 85 yaş arasında kırık olasılığı kadınlarda 8 kat, erkeklerde 5 kat artış gösterir.
p Yaşa bağlı OP prevalansı n 50-54 yaş %4 n 65-69 yaş %14 n 75-79 yaş %27.0 n 85-89 yaş %45.1
Cheung A. CMAJ 2004; 170(1).
Ailede kırık öyküsü
p Annede kalça kırığı bulunması major bir risk faktörüdür.
p Anneanne ve erkek akrabalardaki kırık öyküsü de dikkate alınmalıdır.
p Hereditenin KMY’una %50-80 oranında etkisi olduğu bildirilmektedir.
Glukokortikoid kullanımı p 2-3 aydan uzun süre sistemik kullanım
kırık için major risk faktörüdür. p Günlük 7.5 mg ve üzeri prednizolon eşik
doz kabul edilir.
p 7.5 mg altında risk analizi yapmalı ve KMY bakılmalıdır.
Düşme eğilimi p Kişiye özel ve çevresel faktörler ile artar. p Genel düşkünlük, kas kuvvetinde azalma,
görme bozukluğu, ilaç kullanımı ve yürümede yavaşlama önemlidir.
p Kadınlarda fazla p 3/4’ü ev içi düşmedir.
Osteoporoz Tedavi
OP Tedavisinde Amaç p Kırıkların önlenmesi p KMY’nin korunması
ve arttırılması p Kırık ve deformitelere
bağlı belirtilerin iyileştirilmesi
p Yaşam kalitesinin arttırılması
Tedavide kullanılan ilaçlar
A. Kemik rezorpsiyonunu↓ p Kalsiyum p HRT p SERM p Bifosfonatlar p Kalsitonin B.Kemik formasyonunu ↑ § Floridler § Parathormon
C.Her iki etkiye sahip § D vitamini § Anabolik steroidler § Stronsiyum ranelat
İdeal ilaç
p Kırık üzerine etkin, p Güvenilir, p Hasta uyumu kolay olmalıdır
Kalsiyum: Günlük tüketim p Kadın 20-50 yaş: 1000 mg
n 50 yaş üstü: 1000-1500 n 65 yaş üstü: 1500
p Erkek 25-65 yaş: 1000 n 65 yaş üstü: 1500
Kalsiyum
p Süt ürünleri ve yeşil sebzeler zengin p Süt ürünü içermeyen bir dietle maksimum
300mg Ca alınabilir p Ca preparatları önerilir p Bölünmüş dozda ve 2 yemek arasında
alınmalı p Yan etkisi yok, nadiren kabızlık olabilir
Vitamin D
p Ultraviole etkisi ile ciltte sentezlenir p Eve bağımlı, yeterli güneş ışığı
görmeyen, kapalı giyinen, dengeli beslenmeyenlerde ve yaşlılarda Vit D desteği gerekir.
p Günlük doz 400-800 IU’dir.
Vitamin D metabolitleri
p Kalsitriol: 1,25 diOH Vit D’nin sentetik formudur. 0.5-1 mcgr/gün önerilir.
p Alfakalsidol: 1 alfa hidroksi vitamin D prohormondur. 1 mcgr/gün verilir.
p İntestinal Ca abzorpsiyonunu stimule eder. p Vit D preparatlarının yan etki oranı düşük (%5). p Hiperkalsemi ve hiperkalsiüri açısından izlenir.
Bifosfonatlar
Alendronat ve Risedronat Vertebra ve kalça kırıklarını önler
Omurga ve kalçada KMD’yi ↑ Haftalık tabletleri var Etidronate Vertebral kırıkları önler;
Vertebra dışı kırıklara etkisi yoktur, Omurgada KMD’yi ↑, femur boynunda korur
Brown JP, Josse RG. CMAJ 2002;167(10 suppl):S1-S34.
Bifosfonatlar
İbandronate Vertebra ve kalça kırıklarını önler
Omurga ve kalçada KMD’yi ↑ Aylık oral tabletleri ve 3 aylık IV formu var.
Zolendronate Vertebra ve kalça kırıklarını önler, Postmenopozal OPda etkin, Kemik metastazına bağlı ağrı ve kırık riski azalır Yılda 1 kez IV uygulanır.
Brown JP, Josse RG. CMAJ 2002;167(10 suppl):S1-S34.
Bifosfonatlar p Vertebra kırığı olan
postmenopozal OP’da,
p Glukokortikoide bağlı OP tedavisinde ve
p Erkek OP’da 1.basamak tedavidir. Premenopozal kadında
önerilmez.
Hormon Replasman Tedavisi
p Postmenopozal kadınlarda, p Vertebral ve vertebra dışı
kırıkları önler,
p Tüm bölgelerde KMD’yi↑ p Vazomotor semptomlar
üzerine etkilidir. p Meme ve endometrium Ca riski nedeniyle yakın takip edilmelidir.
Brown JP, Josse RG. CMAJ 2002;167(10 suppl):S1-S34.
SERMler-Raloksifen
p Omurga ve femur boynunda KMD’yi ↑ p Vertebral kırıkları önler, p Vertebra dışı kırıklarda etki sınırlı. p Meme Ca insidansını azaltır, p Endometrial hiperplazi veya kanser riskini arttırmaz
p Venöz tromboembolizm riski ↑ p Vazomotor semptomları ↑
Brown JP, Josse RG. CMAJ 2002;167(10 suppl):S1-S34.
Kalsitonin
p Vertebral kırık riskini azaltır p Vertebra dışı kırıkları önlemez p Akut vertebral kırıklarda ağrıda etkili p Kanser riskinde artış nedeniyle kullanımı
sınırlandı. p Nazal sprey ve IM formları var.
Strontium Ranelat p Kemik oluşumunu stimule eder; p Kemik rezorpsiyonunu azaltır.
p Omurga ve femur boynunda KMD’yi ↑ p Yeni vertebral kırık riskini azaltır p Periferik kırık ve kalça kırığı riskini azaltır
p 2gr toz şeklindedir. Yatmadan önce alınır. p Ca ve diğer besinler biyoyararlanımını azaltır.
*Meunier PJ. N Eng J Med 2004;350:459-468 **Rejinster JY. Ost Int 2003;14(supl 7)
Parathormon-Teriparatide
p PTH kemik üzerine bifazik etkilidir. p Yüksek dozda rezorpsiyonu, düşük
dozda formasyonu arttırır.
p Vertebral kırıkta %65, vertebra dışı kırıkta %53 azalma sağlar.
p Omurgada %9 ve femur boynunda %6 KMD artışı görülür.
p Etki 3 ayda ortaya çıkar.
Parathormon-Teriparatide p Yüksek kırık riski olan postmenopozal ve erkek
OP’da kullanılabilir.
p Kırık sonrası iyileşmeyi hızlandırır. p Günlük 20mcgr SC uygulanır. p Hiperkalsemisi olanlarda, emziren ve gebe
kadınlarda, kemik kanseri veya kemik metastazı olasılığı olanlarda kullanılmaz.
p Hayvan çalışmalarında osteosarkom bildirilmiştir. p 2 yıldan uzun kullanılmaz.
Osteoporoz Rehabilitasyon
Rehabilitasyon
p İstirahat p Analjezik ilaçlar p Korse p Fizik tedavi p Egzersiz p Yardımcı cihazlar p Kalça eklemine koruyucu yastıklar
İstirahat p Uzun süre yatak istirahati ile OP artar. p Kas kaybına yol açar. p Erken dönemde korse ile mobilizasyon
önerilir.
Analjezik ilaçlar p Parasetamol p Nonsteroid antiinflamatuarlar p Tramadol p Opioidler p Kas gevşeticiler p Antidepresanlar p Osteoporoz tedavisi
Korse p Polietilen korse daha stabil, p Hiperekstansiyon ortezi kullanımı daha rahat, ağrı daha az, hasta daha mobil En az 6 hafta önerilir.
Hiperekstansiyon ortezleri
Yürümeye yardımcı cihazlar
Trokanterik yastık
Egzersiz
p Aerobik egzersizler
p Germe egzersizleri
p Denge egzersizleri
p Kuvvetlendirme egzersizleri
Aerobik egzersizler p Yürüme kemik yoğunluğu, kas kuvveti,
koordinasyon ve dengeyi arttırır. p Haftada en az 3 gün 30 yapılmalıdır. p Bisiklet ve yüzmenin etkisi az.
Germe egzersizleri p Eklemlerin fleksibilitesini arttırır, p Düşme ve yaralanmadan korur. p Ayakta, otururken ve yatarken yapılabilir. p 20-30 saniye germe, sonra gevşeme şeklinde uygulanır
Denge egzersizleri p Yaşlılarda düşmeyi %50 önler p Haftada 3 kez önerilir.
Kuvvetlendirme egzersizleri p Küçük ağırlıklar veya elastik bantlar ile
uygulanır. p Germe ve denge egzersizleri ile kombine
edilir.
Kaçınılması gerekenler p Egzersiz programı gözlem altında ve
giderek artan miktarda olmalı, p Manipulasyon ve p Fleksiyon egzersizlerinden p kaçınmalıdır.
Teşekkürler