“Orhangazi (Bursa) Karsak Köyü Kırsal Mimarlık Envanteri, TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 3/2004, Kasım 2005, s. 229-258

229

TÜBA Kültür Envanteri Dergisi 3 / 2004

Orhangazi (Bursa) Karsak Köyü K›rsalMimarl›k Envanteri

Deniz MAZLUM*/ Zeynep ERES*/ Tu¤ba BARLIK*/ fierife TÜRK*

ANAHTAR SÖZCÜKLER/ KEYWORDS

Bursa, Orhangazi, Karsak, k›rsal mimarl›k, geleneksel konut, kerpiç, ahflap karkas

Bursa, Orhangazi, Karsak, rural architecture, traditional dwelling, adobe construction, mud-brick,timber structure

ÖZET/ SUMMARY

* Yrd. Doç. Dr. Deniz MAZLUM (Proje Yürütücüsü); Arfl. Gör. Zeynep ERES (Proje Yürütücü Yard›mc›s›); Y. Mimar Tu¤ba BARLIK, Mimarfierife TÜRK / ‹TÜ Mimarl›k Fakültesi Mimarl›k Bölümü, Taflk›flla ‹STANBUL

Karsak köyü, Bursa’n›n Orhangazi ilçesine 12km uzakl›kta, ‹znik Gölünün güneybat›s›ndayer almaktad›r. Köy, kuzey-güney do¤rultu-sunda akan Karsak Deresinin do¤u kenar›n-da, dereye paralel olarak do¤rusal bir biçim-de geliflmifltir.

Karsak, geleneksel konut mimarl›¤›n›n zenginörnekleriyle oldu¤u kadar, bu mimarl›¤›n bi-çimlenmesine katk›da bulunmufl çok kültürlünüfusu nedeniyle de incelenmeye ve belge-lenmeye de¤er bir yerleflme olarak de¤erlen-dirilmifl ve bu çal›flma kapsam›nda 120 adetkültür varl›¤›n›n envanteri ç›kar›lm›flt›r. Bununyan› s›ra Karsak’›n, do¤al çerçevesi, k›smenkorunmufl sokak dokusu, avlular› ve bahçele-riyle sergiledi¤i pitoresk özellikler de yans›t›l-maya çal›fl›lm›fl ve haz›rlanan dijital harita üze-rinde, köy yaflant›s›n›n gerekleri olarak ev bah-çelerinde yer alan f›r›nlar, ah›r ve samanl›klarda dahil olmak üzere her ölçekteki kültür var-l›¤› ifllenmifltir. Çeflitli aç›lardan yap›lan tespit-lerin bu haritaya ifllenmesiyle elde edilen ana-liz paftalar› ve bu paftalarla ilgili de¤erlendir-meler, Karsak’› daha yak›ndan ve genifl ölçek-te tan›maya olanak vermifltir.

Karsak’›n, civar köylerdeki gibi ipekböcekçili¤i-

The village of Karsak is situated in the Bursaregion, 12 km away from the Orhangazidistrict, southwest of ‹znik Lake. The villageis a linear settlement along the eastern bankof the Karsak brook.

Rich examples of traditional houses and apopulation of different ethnic origin, whichcontributed to the formation of thisarchitecture, make Karsak a settlementworth studying and documenting. In theframework of this study, 120 culturalproperties have been inventoried.Furthermore, the natural setting of Karsak,the partially conserved street pattern, thepicturesque courtyards and gardens havealso been documented. The culturalproperties at every scale, including ovens,sheep folds and barns are indicated on thedigital map, which was later used for theanalytical surveys of the village for differentaspects.

The economy of Karsak, up to the 1970’s, asin many other neighbouring villages, wasbased on sericulture, but after the 1970’solive production became the primaryeconomical activity. The house architecture,

G‹R‹fi

‹znik Gölünün güneybat›s›nda yer alan, Bursa ilininOrhangazi ilçesine ba¤l› Karsak köyü ile ilgili k›rsalmimarl›k envanteri çal›flmas›, ‹stanbul Teknik Üni-versitesi (‹TÜ) Mimarl›k Fakültesi Restorasyon Ana-bilim Dal› ö¤retim üyelerinden Yrd. Doç. Dr. DenizMazlum’un yürütücülü¤ünde, ayn› anabilim dal›n-dan Arfl. Gör. Zeynep Eres’in (Proje Yürütücü Yar-d›mc›s›), yüksek lisans ö¤rencisi Mimar fierifeTürk’ün (Proje Yard›mc›s›) ve doktora ö¤rencisi Y.Mimar Tu¤ba Barl›k’›n (Proje Yard›mc›s›) kat›l›m›ylagerçeklefltirilmifltir. 2003 y›l› Haziran ay›nda baflla-yan alan çal›flmas› toplam 10 gün sürmüfl, bu kap-samda köyün tüm mimari kültür miras› bileflenleribelgelenmifl ve toplam 120 envanter fifli haz›rlan-m›flt›r. 2003 y›l›nda TÜBA-TÜKSEK Türkiye KültürEnvanteri Projesi kapsam›na al›nm›fl olan bu çal›fl-man›n Türkiye k›rsal mimarl›k envanterine bir katk›olarak de¤erlendirilmesini sa¤layan Türkiye BilimlerAkademisi’ne (TÜBA) teflekkürü borç biliriz.

Alan çal›flmas› s›ras›nda, konaklama ve ulafl›m ola-naklar›, Orhangazi Belediyesinin deste¤i ve Asil Çe-lik Fabrikas›n›n katk›s›yla sa¤lanm›flt›r. Karsak halk›-n›n yak›n ilgisi ve yard›mseverli¤i de çal›flma koflul-lar›n› rahatlatmada ve köyün gizlerini çözmedeönemli bir rol oynam›flt›r. Bu çal›flman›n verimli bi-çimde sürdürülmesinde önemli bir pay› olan yar-d›mlar› için bu iki kuruma ve Karsak halk›na içtenlik-le teflekkür ederiz.

Karsak köyünün de içinde bulundu¤u ‹znik Gölühavzas› k›rsal yerleflmeleri, geleneksel ekonomileriipekböcekçili¤ine dayanan ve göl çevresinde benzerözellikler gösteren co¤rafi ortam koflullar›na ba¤l›olarak, mimari özellikleri de genel anlamda benze-flen yerleflmelerdir. Envanter çal›flmas› kapsam›ndabir ön çal›flma olarak ‹znik Gölü çevresinde yer alank›rsal yerleflmeler taranm›fl, bunlar›n büyük bir bölü-münde günümüzde de k›rsal yap› gelene¤inin halenvarl›¤›n› sürdürdü¤ü saptanm›flt›r. Bu çerçevede,

TÜBA-KED 3/2004

Deniz MAZLUM/ Zeynep ERES/ Tu¤ba BARLIK/ fierife TÜRK

230

ne dayal› olan ekonomisi, 1970’li y›llardan iti-baren zeytincili¤e yönelmifl, zamanla zeytinci-lik en baflta gelen geçim kayna¤› olmufltur.‹pekböce¤i yetifltirilen y›llarda yarat›lm›fl olan,ahflap karkasl› kerpiç dolgulu konut mimarl›¤›,mekânsal özellikleri ve boyutlar›yla, bu etkinli-¤e uygun özellikler sergilemektedir: En üstkatta, tüm kat boyunca uzanan, ara duvarlarlabölünmemifl ayd›nl›k ve ferah “çardak”lar,ipekböceklerinin tohumdan ç›kt›klar›, gelifltik-leri ve kozalar›n› ördükleri alanlard›r.

Zeytincilik de konut mimarl›¤›n› etkilemifl, an-cak bu kez zemin katta belli düzenlemeler ya-p›lm›flt›r. Zeytincilik için ev içinde, içine sala-mura zeytin bas›lan ve “ma¤aza” olarak adlan-d›r›lan havuzlar infla edilmifltir.

Karsak konut mimarl›¤›n›n en eski ve de¤erliörnekleri, ahflap çatk›lar aras›na kerpiç dolguolarak, 19. yüzy›l sonu - 20. yüzy›l bafl›nda, 3-4katl› olarak infla edilmifl yap›lard›r. Zamanlaterk edilen ve haraplaflmaya bafllayan bu yap›-lar›n ço¤unda bir ya da iki kat indirilmifl, özgüngabari ve cephe özellikleri ortadan kalkm›flt›r.Bu kayba ra¤men, yörenin kerpiç dolgulu ah-flap karkas mimarl›¤›na ait pek çok de¤erli ay-r›nt›y› bar›nd›ran, yap›m tekniklerine iliflkinönemli veriler sa¤layan bu yap›lar› ve genelolarak Karsak köyünü inceleyen ve belgeleyenbu çal›flman›n, Türkiye k›rsal mimarl›k envan-terine bir katk› getirmesi umulmaktad›r.

dating from the years of sericulture, exhibitsvery particular spatial properties anddimensions. The upper level, which isreserved for silkworm and cocoon production,is an illuminated, single unit space in thesetimber framed, mud-brick in-filled houses.

The olive production also affected the shapeof architecture, this time at ground level,where some basins were constructed for thestorage and processing of olives.

The oldest and richest examples of Karsakresidential architecture are the 3-4 storeyhouses built at the turn of the 20th century.These timber framed and mud-brick in-filledhouses were abandoned in time, moreoverthe rapid process of deterioration resulted inthe destruction of one storey or two, thusdestroying the original façades. In spite of thisfact, we believe that this study aiming at thedocumentation of these buildings, which stillpreserve many valuable details and importantdata about construction techniques, cancontribute to the rural inventory of Turkey.

Orhangazi (Bursa) Karsak Köyü K›rsal Mimarl›k Envanteri

231

gölün güney kesiminde yer alan Sölöz, Yukar› Sölöz,Narl›ca köyleri ve Karsak köyünün yan› s›ra bu kö-yün yak›n çevresinde bulunan Gemiç, Gürle ve YeniGürle köyleri ile gölün kuzeydo¤usunda yer alan El-beyli, ‹nikli, Ömerli ve Tacir köyleri dikkat çekici ör-nekler olarak de¤erlendirilmifltir.

Bölgenin geleneksel ekonomik bütünlü¤ü içinde de-mografik zenginli¤in ve zaman içindeki nüfus de¤ifli-minin bir sonucu olarak, köylerde hem yerleflme do-kusu biçimlenifli, hem de yap› tipleri aç›s›ndan fark-l›l›klar gösteren renkli bir mimarl›k kültürü de söz ko-nusudur. Ayn› köy içinde bile farkl› dönemleri ve kül-türleri iflaret eden farkl› yap› gelenekleri bulunabil-mektedir. Bu nedenle, bölge köylerinin her biri tekilolarak kapsaml› belgelemeyi gerektirmektedir. Yap›-lan kaynakça taramas› ve Bursa Kültür ve Tabiat Var-l›klar›n› Koruma Kurulu ile yap›lan görüflme sonu-cunda, flimdiye de¤in bir belgeleme çal›flmas›n›nyap›lmam›fl oldu¤u saptanan Karsak köyü, envanterçal›flmas›na bafllamak için uygun bulunmufltur.

Karsak köyü k›rsal mimarl›k envanteri çal›flmas›n›nana amac›, zengin ve çeflitli bir k›rsal mimarl›k mi-ras›na sahip olan bu yerleflmeyi tan›tmak, yap›salkültür bileflenlerini saptamak, belgelemek ve yer-leflme ölçe¤inde kapsaml› bir analiz yapmak olaraksaptanm›flt›r.

Hedeflerden biri de konuyla ilgili olarak Osmanl› ar-flivlerinde yap›lacak belge araflt›rmas›d›r. Tarihselyap›lar› ve olaylar› ayd›nlatmada çok de¤erli kaynak-lar olduklar› bilinen ve pek çok araflt›rmac› taraf›n-dan kullan›lan Osmanl› arflivlerinin köy ölçe¤indekibir çal›flma için ne gibi veriler sa¤layabilece¤i ve k›r-sal bir yerleflmenin geliflimini ayd›nlat›p ayd›nlatma-yaca¤› sorusuna bir yan›t aramak da, bu çal›flman›ndaha dolayl› bir amac› olarak ortaya konmufltur.

ÇALIfiMA YÖNTEM‹

YÖNTEM

Yukar›da da belirtildi¤i gibi Karsak köyü, yerleflmeölçe¤inde geleneksel özelliklerini büyük oranda ko-rumaktad›r. Köyün yap› stokunun %43’ü halen gele-neksel yap›lardan oluflmaktad›r. Bunun yan› s›ra, ge-leneksel sokak biçimleniflinin ve yol kaplama özellik-lerinin de büyük ölçüde de¤iflmeden günümüzeulaflm›fl olmas›, bu yerleflmenin bir bütün olaraktüm özellikleriyle belgelenmesi gereklili¤ini ortayakoymufltur. Böyle bir çal›flma ileride gerçeklefltirile-bilecek ve yerleflmeyi “SIT” olarak de¤erlendirecekbir koruma yaklafl›m› için de temel olacakt›r. Bu ba¤-lamda alandaki mimari özellikleri saptama çal›flmas›tüm yap›lar için gerçeklefltirilmifl ve toplam 312 ya-p›n›n belgelemesi yap›lm›flt›r. Bu yap›lar›n 110’u kül-tür varl›¤›, di¤erleri ise günümüz yap›lar›d›r. TÜBA-TÜKSEK Türkiye Kültür Envanteri Projesi kapsam›n-da 110’u yap› 10’u yap› ö¤esi olmak üzere toplam

120 kültür varl›¤›n›n envanteri ç›kart›lm›flt›r.

Alanda yap›lan saptamalar› izleyen büro çal›flmas›s›ras›nda da, çal›flma öncesinde sa¤lanm›fl ve tümverileri güncellefltirilmifl 1970 tarihli harita dijital or-tama aktar›lm›fl ve çeflitli aç›lardan yap›lm›fl analiz-ler, renklerle belirtilen lejandlara ba¤l› olarak bu ha-ritaya ifllenerek analiz paftalar› haz›rlanm›flt›r.

Çizim, foto¤raf ve envanter formu belgelemelerininyan› s›ra köy sakinleriyle de görüflme yap›larak yer-leflmedeki toplumsal ve mimari de¤iflimler üzerinefikir edinilmifl, bir yap› ustas›yla yap›lan görüflmesayesinde de geleneksel yap› infla süreci ve malze-me sa¤lama olanaklar› hakk›nda bilgi al›nm›flt›r.

Büro çal›flmas› s›ras›nda yürütülen Osmanl› Arfliviaraflt›rmalar›n›n ilk aflamas›nda, köyün yap›lar›yla il-gili bilgi içeren bir belgeye rastlanmam›fl, köyün ad›-n›n geçti¤i iki belgenin, köyde yaflayan kiflilerle ilgilioldu¤u görülmüfltür1. Çal›flman›n izleyen bölümüiçin arfliv çal›flmalar› sürdürülecektir.

KARSAK KÖYÜNÜN TANITILMASI

Bursa ilinin Orhangazi ilçesine ba¤l› olan Karsak kö-yü, ilçeye 12 km uzakl›kta, ‹znik Gölünün güneybat›-s›nda, Kat›rl› Da¤lar›n›n yamac›nda, dar bir vadideyer almaktad›r (lev. 1: res. 1-2). Bu vadi, Gemlik Kör-fezi ile ‹znik Gölü aras›nda bulunan Karsak Bo¤az›naaç›l›r (Faik Sabri 1929: 50). Köy, kuzey-güney do¤rul-tusunda akan Karsak Deresinin do¤u kenar›nda,yüksek bir set üzerinde, do¤rusal bir biçimde ve çokyo¤un bir yeflil örtünün ortas›nda geliflmifltir. Yer-leflme ile aras›ndaki önemli kot fark› nedeniyle dere,kendisine paralel olan köyün siluetine ve yaflant›s›-na kat›lan bask›n bir ö¤e de¤ildir.

Karsak köyüne ulafl›m, Gemlik-Adapazar› yönünde,‹znik-Adapazar› yol ayr›m›ndan yaklafl›k 1 km sonra,bu yola ba¤lanan 3 km uzunlu¤undaki bir yolla sa¤-lanmakta, bu yol köyde sonlanmaktad›r (lev. 1: flek.1). Köyden, arkas›ndaki Kat›rl› Da¤lar›na, buradakimesirelere ve ormana ulaflan toprak yollar vard›r.Kuzey-güney do¤rultusunda uzanan ana yolun do¤utaraf›nda, yükselen kotlardaki setler üzerinde kade-meli biçimde yer alan evler, çeflitli mahalle öbeklerioluflturmakta, evlerin bitiminde hemen zeytin bah-çeleri bafllamaktad›r. Buna karfl›l›k, ana yolun bat›yakas›nda yaln›z bir s›ra ev infla edilmifltir ve bu ev-ler dereye kadar uzanan zengin arka bahçeleriyledikkati çekmektedir.

Karsak köyünde 7 mahalle bulunmakta, en kuzeyde,köy giriflinde Afla¤› Mahalle, sonra güneye do¤ru s›-ras›yla Okul Mahallesi, Kocatafl Mahallesi, EyrekMahallesi, Koç Mahallesi, Cami Mahallesi ve Yukar›Mahalle (ya da yayg›n deyiflle Roman Mahallesi) yeralmaktad›r (bkz. lev. 10: Karsak köyü durum plan›).

Karsak’ta, 1909 y›l›nda 224 hane yaflad›¤› ve 1927’denüfusun 682 oldu¤u bilinmektedir (Kaplano¤lu 1988:

TÜBA-KED 3/2004


232 TÜBA-KED 3/2004

117). Son say›mda (2000) köyün nüfusu 453 olarakbelirlenmifltir. Kad›n ve erkek nüfus aras›nda denge-li bir da¤›l›m söz konusudur.

Karsak’›n son iki dönemdeki muhtarlar› SüleymanTayyar ve Mücahit Ünver ile yap›lan görüflmelerde,köyün, 1960’l› y›llardan bafllayarak özellikle Gemlik,Bursa, Yalova ve ‹stanbul’a göç verdi¤i ve zeytintoplama dönemi olan ekim-aral›k aylar›nda nüfusunyaklafl›k 200 kifli artt›¤› ö¤renilmifltir. Öte yandan budönemde günübirlik gelifl-gidifller de olmakta, yakla-fl›k 200 hanesinin yar›dan fazlas› bofl olan köye geçi-ci bir canl›l›k gelmektedir. Köyde sürekli ikamet edennüfusun büyük ölçüde yafll›, yaln›z kalm›fl kiflilerdenoluflmas› dikkat çekicidir. Görkemli ancak bak›ms›zbir evin küçük bir bölümünde yaflayan yafll› Karsak-l›lar›n varl›¤›, köyde en çarp›c› ilk izlenimlerden biri-ni oluflturmaktad›r.

Köyde en baflta gelen üretim ve geçim kayna¤› zey-tinciliktir. 1960’l› y›llar›n ortalar›na kadar ba¤c›l›k dayap›lm›fl, fl›ral›k ve pekmezlik beyaz üzüm yetifltiril-mifltir. Bu dönemde k›smen tütüncülükle de u¤rafl›l-m›flt›r. Ba¤lar›n sökülmesi ve yerlerine zeytin ekil-mesiyle bafllayan süreç, 1975 y›l›na gelindi¤indebüsbütün h›z kazanm›fl ve bu tarihte tümüyle zeytin-cili¤e geçilmifl olmas›, köy ekonomisinde önemli biryer tutan ipekböcekçili¤inin körelmesine ve terkedilmesine yol açm›flt›r. Bu tercihte en bask›n etme-nin, ekonomik yararlar oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Öteyandan, zeytin a¤açlar›na uygulanan tar›msal ilaçla-r›n dut a¤açlar›n› da etkiledi¤i, zehirli yapraklarlabeslenen ipekböceklerinin öldü¤ü ve bunun, art›k“para yapmayan” ipekböcekçili¤ini de öldürdü¤üköy sakinlerince belirtilmifltir.

Karsak’ta zeytincili¤in yan› s›ra bu¤day ekimi de ya-p›lmaktad›r. Ancak bu¤day sat›lmamakta, her evinkendi gereksinmelerini karfl›lamada kullan›lmakta-d›r. Yine ev sakinlerinin tüketimi için sebze ve mey-ve yetifltirilmektedir.

Karsakl›lar, “düzgün ve namuslu” bir köyde yafla-man›n onurunu tafl›makta, flimdiye de¤in köyde hiç-bir cinayet ifllenmemifl oldu¤unu gururla belirtmek-tedirler. Öte yandan, sakinlerine vicdan özgürlü¤ütan›yan ayd›n bir köy olmas›, Ramazan ay› boyuncakahvesinin aç›k tutulmas› ve bu dönemde oruç tut-ma yönünde toplumsal bir bask› uygulanmamas›,köylülerin övünerek anlatt›¤› bir özelliktir. 1988 y›l›n-da %85 olarak belirlenmifl olan okuma-yazma oran›(Kaplano¤lu 1988: 117) aradan geçen sürede dahada artm›fl olmal›d›r. 1927 y›l›nda 45 ö¤rencili 3 s›n›f›bulunan ilkokulun 1984 y›l›nda 2 s›n›f› ve 60 ö¤ren-cisi oldu¤u ö¤renilmektedir (Kaplano¤lu 1988: 117).Zorunlu ö¤retimin 8 y›la ç›kmas›ndan sonra, Karsakköyü ilkokulu ifllevsiz kalm›fl, say›lar› 10’u geçmeyenilkö¤retim ö¤rencileri köy servisiyle her gün YeniGürle’deki okula tafl›nmaya bafllam›flt›r. Önceleri kö-yün merkezi bir yerindeyken daha sonra kuzeye, köy

girifline tafl›nan okul yap›s›, bofl ve ifllevsiz olarakdurmaktad›r.

Karsak’ta sa¤l›k oca¤› bulunmamakta, gerekli du-rumlarda Gemlik’e gidilmektedir. Bu durumun biryak›nma konusu oldu¤u ve eski ilkokulun yerindeyap›lm›fl olan betonarme dü¤ün salonunun sa¤l›koca¤›na dönüfltürülmesinin dilendi¤i, köylüler tara-f›ndan çeflitli söylefliler s›ras›nda dile getirilmifltir.

Karsak köyünün en çarp›c› özelliklerinden biri de, birköy ölçe¤ini aflacak kadar çeflitli ve zengin etnik ya-p›s›d›r. Türkler, Ermeniler, Rumlar, “93 Harbi” diyean›lan 1877-78 Osmanl›-Rus Savafl›’ndan sonra Rus-lar taraf›ndan iflgal edilen Artvin’den kaçan Gürcü-ler, Lozan mübadili Pomaklar ve Çingeneler köyüntarihi içinde dönem dönem bir arada yaflayarak“kozmopolit” diye nitelendirilebilecek ilginç bir kül-tür mozai¤i oluflturmufltur. Bugün köyde Türkler,Gürcüler ve “›rgatl›k” yapan Çingeneler yaflamakta-d›r. Köyün kimi sakinleri Karsak’›n eski bir Osmanl›köyü oldu¤unu, ad›n› da Orta Asya’da yaflayan, tilki-ye benzer bir hayvandan ald›¤›n› öne sürmekte2, ki-mileri de “karsak” sözcü¤ünün Ermeniceden gelmiflolabilece¤ini belirtmektedir (Ö¤üt 1997: 122).

Köy giriflinde iki ayr› mezarl›k yer almaktad›r. Bun-lardan biri köyün ileri gelen, varl›kl› kiflilerine, di¤eride s›radan köy sakinlerine aittir. “A¤a Mezarl›¤›” di-ye an›lan yerde, köyün en varl›kl› ve nüfuzlu ailesi ol-du¤u söylenen ve soyad› yasas›n›n ç›kmas›ndansonra Karsak soyad›n› alm›fl olan Halil A¤a ailesininbireyleri yatmaktad›r. Daha genifl olan di¤er mezar-l›kta vaktiyle çok say›da eski mezar tafl› bulundu¤u,ancak bu tafllar›n ço¤unun yerlerinden sökülerek ça-l›nd›¤› ö¤renilmiflse de, halen 18. ve 19. yüzy›llaraait 6 adet mezar tafl›n›n (env. no: H22C001.114 -H22C001.119/ lev. 3: res. 11-17) yerlerinde korunmufloldu¤u saptanm›flt›r. Bu tafllardan en eskisi (env. no:H22C001.115/ lev. 3: res. 13) H 1185 (1771/72) tarihli-dir ve Serdengeçti A¤as› Abdülkadiri A¤a’ya aittir.Köyün mesiresi olarak kullan›lan alanda, yerli halk›n“maflatl›k” diye adland›rd›¤› bir Ermeni mezarl›¤› ol-du¤u, ancak bugüne ulaflmad›¤› köy muhtar› taraf›n-dan belirtilmifltir. Bu mezarl›¤a ait iki mezar tafl›n›ndevflirme malzeme olarak kullan›ld›¤› görülmüfl, Yu-kar› Mahalledeki çeflme önüne yerlefltirilmifl tafl›n(env. no: H22C001.094/ lev. 3: res.17), 1844-1904 y›l-lar› aras›nda yaflam›fl olan çiftçi Garabet Davuzyan’aait oldu¤u saptanm›flt›r.

1958 y›l›nda yap›lan ve köyün bugünkü merkezindeyer alan kârgir cami, an›tsal yap›s›yla dikkat çekici-dir. Caminin girifl kap›s› yan›nda, kuzeydo¤u duva-r›na bitiflik olarak yer alan eski minaresine ait kaideüzerindeki kitabede “Halil A¤a o¤lu ‹brahim Karsak1958” yaz›s› okunmaktad›r. Bu kârgir minare, 17A¤ustos 1999 depreminde hasar görünce, yaln›zkaidesi b›rak›larak sökülmüfl, daha sonra, kuzeydo-¤u duvar›n›n arka kesiminde, uyumsuz, yeni metal


TÜBA-KED 3/2004

bir minare infla edilmifltir (lev. 2: res. 7). Köyün yafl-l› sakinleri, köyün eski camisinin de yine ayn› yerdebulundu¤unu, ancak daha küçük bir yap› oldu¤unubelirtmifllerdir.

Karsak yerleflme merkezinin hemen güneyinde gö-rülen duvar parçalar› ile istinat duvar›n›n, uzuncabir süre önce ortadan kalkm›fl olan kiliseye ait oldu-¤u köy sakinlerince belirtilmifltir. K›smen bir sebzebahçesi olarak de¤erlendirilmifl alanda görülen iz-ler ve az say›da kal›nt›, kilisenin boyutlar› ve konu-mu hakk›nda bilgi verecek nitelikte de¤ildir. Yap›alan›n›n temizlenmesi ve yap›yla ilgili eski belgele-re ulafl›lmas› durumunda kilise hakk›nda ayr›nt›l›bilgi edinilebilecektir3.

Köyün bugüne ulaflmam›fl bir baflka yap›s›, 1970tarihli haritada görülen ancak haritan›n haz›rlan-mas›ndan bir süre sonra ortadan kalkt›¤› ö¤renilenhamamd›r. Yerleflmenin merkezi bir kesiminde yeralan bu hamam›n kubbeli, tafl bir yap› oldu¤u kö-yün eski sakinlerince belirtilmifltir. Hamam›n yerigünümüzde bofltur ve eski yap›ya ait hiçbir izerastlanmamaktad›r.

Köy dokusunu oluflturan yap› türleri ve ö¤eler

Konutlar

Köyde farkl› dönemlerde yap›lm›fl ve farkl› özelliklergösteren konut tipleri vard›r. Bunlardan en eskisi,zemin kat› tafl y›¤ma ve sa¤›r cepheli, üst katlar› ah-flap karkas aras› kerpiç dolgulu, 3, bazen 4 katl› veç›kmal› olan tiptir (lev. 2: res. 10; lev. 8: res. 48). Butip konutlar ipekböcekçili¤inin yo¤un olarak yap›ld›-¤› dönemden kalmad›r ve köy sakinlerince “gâvurevleri” olarak an›lmaktad›r. Bunlar genellikle tabanalan› büyük olan, dikdörtgen planl›, an›tsal görü-nümlü, yüksek yap›lard›r. Zemin kat ifllik olarak kul-lan›lmakta, üst katlarda sofa ve sofaya aç›lan odalarbulunmaktad›r. Genellikle çok ferah bir hacim olansofa, ipekböceklerinin tohumdan t›rt›l olarak ç›kt›kla-r›, gelifltikleri ve daha sonra t›rt›llar›n kozalar›n› ör-dükleri mekând›r. Birçok örnekte, en üst kat›n odala-ra bölünmedi¤i ve “çardak” diye adland›r›lan bumekân›n bütün olarak kullan›ld›¤› görülmüfltür. Kö-yün eski, geleneksel yap›lar› aras›nda, daha küçükölçekli, küçük sofal› olanlar› da vard›r.

Karsak konutlar›nda karfl›lafl›lan ilginç bir ayr›nt›, ze-min katlarda düzenlenmifl olan dükkânlard›r (lev. 7:res. 37-38, 43). Bakkal olarak kullan›ld›¤› ö¤renilenbu tek birimli dükkânlardan baz›lar›, evin bir odas›-n›n dönüfltürülmesiyle elde edilmifltir ve yap›n›npenceresi geniflletilerek, ahflap kepenkli vitrin olufl-turulmufltur. Günümüzde yaln›z iki bakkal bulunanköyde, 30-40 y›l önce 10’u aflk›n bakkal›n hizmet ver-di¤i ö¤renilmifltir.

Bu çal›flma kapsam›nda incelenen ve ölçülerek çizi-mi yap›lan geleneksel ev (env. no: H22C001.092/lev. 9), bir süre önce bir kat› indirilmifl olan ve Kar-

sak’›n en eski evlerinden biri oldu¤u söylenen O¤uzailesi evidir. Köyün ana yolu üzerinde, bafllang›çta3 katl› olarak infla edilmifl bu evin bahçesine, anayola aç›lan kap›dan girilmektedir. Evin girifli bahçe-ye bakan güney cephesinin ortas›ndad›r. Zeminkatta, giriflte yer alan ve “avlu” denilen, tafll›k nite-li¤indeki mekân›n do¤u bölümü bölünerek küçükbir oda ve aç›k bir mutfak kazan›ld›¤› için, tafll›k bü-tünlü¤ünü kaybetmifltir.

Girifl kap›s›n›n bat› taraf›nda ise tafll›ktan 172 cmyüksekte, “k›rma” diye adland›r›lan bir ara kat bu-lunmakta, bu ara kat›n alt›nda tafll›¤a aç›lan ah›r yeralmaktad›r. Baflka bir deyiflle k›rma, ah›r üstünde,tafll›¤a bakan ve evin iflli¤i olarak kullan›lan bir aç›kset niteli¤indedir. K›rmaya tafll›ktan ahflap basamak-larla ulafl›l›r. Bu basamaklar›n bafllang›c›nda, hay-vanlar›n ifllik kat›na ç›kmas›n› önlemek için, yaklafl›k80 cm yüksekli¤inde alçak bir kap› yer almaktad›r.K›rman›n köflesindeki kap›dan evin bat› cephesindeç›k›nt› yapan helaya girilmektedir.

K›rmadan birinci kata ç›kan ahflap merdiven, “çar-dak” diye an›lan genifl sofaya ulaflmaktad›r. Bu sofa-dan da k›rmadaki helan›n tam üstünde, ancak dahagenifl olan bir baflka helaya ulafl›lmaktad›r. Gelenek-sel yerleflmelerde s›kça karfl›lafl›ld›¤› gibi, helay›evin d›fl›nda, evden ba¤›ms›z olarak yapmak yerineevle bütünlefltirmek, ancak yine de evin d›fl›nda b›-rakmak, yap› kullan›c›lar›n›n yaflama kültürünü yan-s›tan ilginç bir çözümdür.

Birinci kat›n do¤u taraf›nda yer alan iki odadan ku-zeyde bulunan›, gerek içerdi¤i ocak, gusülhane gibiö¤eleri, gerek soka¤a taflarak büyüyen boyutlar›ylaevin baflodas› niteli¤indedir. Aile bireylerinden al›-nan bilgiye göre, 2. kat, 2002 y›l›nda çat› onar›m›nagiriflildi¤inde pek çok ahflap ö¤enin kurtar›lamaya-cak kadar bozulmufl oldu¤u görüldü¤ü için iptal edil-mifltir. Bu kat›n, böceklik olarak kullan›lan tek bir me-kândan olufltu¤u ö¤renilmifltir.

1950’li y›llardan itibaren Karsak’ta geleneksel sis-temden farkl›laflan bir yap›m sistemi ortaya ç›km›fl;harman tu¤las›yla y›¤ma olarak infla edilen betonar-me döflemeli yap›lar, kerpiç evlerin yerini almayabafllam›flt›r. Bu yap›lar›n baz›lar› küçük ölçekli ve ka-re planl›yken, baz›lar› daha önceki yap›larla yaklafl›kayn› taban alan›na sahip büyük, dikdörtgen planl›-d›r. Geleneksel yap›m sistemlerini sürdürmemeklebirlikte bu konutlar, ölçekleri ve gabarileriyle köy do-kusuna uyum sa¤lam›fllard›r.

Ah›r ve samanl›klar

Yerleflmede, giderek azalmakla birlikte, büyük ve kü-çük bafl hayvanc›l›k yap›lmaktad›r. Ancak hayvanc›-l›k temel geçim kayna¤› olmay›p ev içi ekonomi için-dir. Buna ba¤l› olarak, yerleflme d›fl›na da taflan bü-yük ah›rlar infla edilmemifltir. Ancak pek çok evinkendine ait bir ah›r› ve samanl›¤› bulunmaktad›r.Köy halk› taraf›ndan “dam” olarak adland›r›lan bu

233


234 TÜBA-KED 3/2004

yap›lar, genellikle y›¤ma kerpiç yap›m sistemiyle in-fla edilmifltir ve ayn› çat› alt›nda alt kat ah›r, üst katsamanl›k olarak kullan›lmaktad›r (lev. 6: res. 30-33).Baz› evlerde evin zemin kat›ndaki tafll›¤›n bir bölü-mü ah›r olarak ayr›lm›flt›r.

F›r›nlar

Karsak köyündeki f›r›n yap›lar›, geliflmifl yap›salözellikleri ve boyutlar›yla dikkat çekicidir. F›r›nlar›ntemel özellikleri yuvarlak ya da dörtgen bir platformüzerinde yer almalar›, dairesel planl› kubbe biçimliolmalar› ve f›r›n yap›s› üzerinde de tek ya da iki yü-zeyli k›rma çat›l› dörtgen bir sundurman›n bulunma-s›d›r (lev. 6: res. 34-36). Ya¤›fl›n yo¤un oldu¤u bubölgede kerpiç çamuruyla s›val› bu yap›lar›n d›fl ha-va koflullar›ndan etkilenmemesi ve f›r›n›n kullan›ms›ras›nda d›fl hava koflullar›ndan korunmas› için busundurma genellikle büyük tutulmufltur.

Yerleflmede konut yap›lar›n›n büyük ço¤unlu¤ununkendine ait bahçesinde f›r›n› bulunmaktad›r. Ancak,köy sakinleri f›r›n kullan›m›n›n çok seyrekleflti¤ini veancak bayram vesilesiyle f›r›nlar›n yak›l›r oldu¤unu,biraz da üzülerek belirtmifllerdir. Köy yaflant›s›n›nkentlileflmesi ve köy bakkal›nda her gün taze ekmeksat›lmas›, f›r›nlar›n ifllevsiz kalmas›n›n nedeni olarakgösterilmektedir.

Çeflmeler

Günümüzde flebeke suyu kullan›lmakla birlikte köy-de çeflitli dönemlerde yap›lm›fl çok say›da sokakçeflmesi bulunmaktad›r. Bunlardan, köyün giriflin-de, mezarl›k duvar›na bitiflik olan› tarihi niteliktedir(env. no: H22C001.100) ve iki kenar›nda küçük, bur-mal› sütunlar yer almaktad›r. Karsak köyünün çefl-melerini besleyen kaynak sular›n›n yak›n çevredeün yapt›¤› ve di¤er köylerden de buraya su almayagelindi¤i köylülerce belirtilmifl ve çal›flmam›z s›ra-s›nda buna tan›k olunmufltur. Köy kahvesinin alt›n-daki çeflmede “Çiftep›narlar Kaynak Suyu, 1979”yaz›s› dikkati çekmektedir.

Yap›m teknikleri ve malzemeleri

Köydeki konut mimarl›¤›nda genellikle karma yap›msistemi kullan›lm›flt›r (lev. 4 ve lev. 14). Bu karma sis-temde zemin kat y›¤ma, üst kat karkast›r. Y›¤ma sis-temde hem tafl hem kerpiç kullan›m› söz konusudur.Duvar›n temelden belli bir yüksekli¤e kadar olan bö-lümü mutlaka tafltan örülmekte, onun üstü ço¤un-lukla kerpiç olarak devam etmekle birlikte, zemin ka-t›n bitimine kadar tafl duvarl› olan örnekler de vard›r.Bu yap›m sisteminde, ister tafl, ister kerpiç olsun,duvar örgüsü ahflap hat›ll›d›r. Yap›n›n üst katlar› isegenellikle aras› kerpiç dolgulu ahflap karkas olarakyap›lm›flt›r. Ancak ahflap karkas sistemin boflluklar›-n›n tu¤la ya da ender olarak küfeki tafl› ile doldurul-du¤u örnekler de görülmektedir. Yöresel deyiflle“keveke” ya da “köveke” tafl›, bir zamanlar köye ya-k›n da¤l›k yerlerden sa¤lanm›flt›r. Yontulmas› çok

kolay olan ve topra¤›n alt›ndan blok halinde ç›kar›-lan bu tafl›n kör baltalarla bile ayr›ld›¤›, köy sakinle-rince belirtilmifltir.

Geleneksel Karsak konutlar›nda kat döflemeleri ah-flap olarak yap›lmakta, yerel söyleyiflle ana tafl›y›c›dikmeye “divan dire¤i”, bu dikmeye ba¤lanan anakirifle de “salma direk” denilmektedir.

Karsak köyünün en yafll› yap› ustas›, Gürcü bir baba-n›n o¤lu olan Osman Kantar’d›r. 80 küsur yafl›nda ol-du¤unu ve baba mesle¤i olan mobilyac›l›¤›n ard›n-dan 1950 y›l›ndan sonra inflaatç›l›¤a bafllad›¤›n› söy-leyen Osman Usta, önceleri kerpiç, sonra y›¤ma tu¤-la evler, ard›ndan da betonarme yap›lar infla etti¤inibelirtmifltir. Yaklafl›k 50 y›ld›r kerpiç inflaat›n terkedildi¤ini söyleyen usta, yeni yetiflenlerin kerpiç ifl-çili¤ini hiç bilmemesinden yak›nmaktad›r. Bu du-rum, kerpiç yap›lar›n onar›m› konusunu da güçlefltir-mifl, harap duruma düflen kerpiç yap›lara sürekli ba-k›m yapmak ya da bunlar› onarmak yerine, yerleriney›¤ma tu¤la ya da betonarme yap›lar infla edilmifltir.

1950’li y›llar, Karsak’ta konut mimarl›¤› aç›s›ndande¤iflim ve dönüflümün bafllang›c› olmufl, bu tarih-ten itibaren yerleflmede, betonarme döflemeli y›¤matu¤la yap›lar infla edilmeye bafllanm›flt›r. Günümüz-de ise yeni inflaatlarda betonarme iskeletli yap›lartercih edilmekte, köyün genel dokusuna ayk›r› biryap›laflma ortaya ç›kmaktad›r (lev. 8: res. 49-50).

‹pekböcekçili¤i ve zeytincili¤in ev mekânlar›nayans›mas›

Yak›n zamana kadar bölgenin temel ekonomisinioluflturan ipekböcekçili¤inin ve 1970’li y›llardan bafl-layarak ön plana geçen zeytincili¤in ev mekân›n›nbiçimlenmesinde büyük etkisi olmufltur.

‹pekböce¤i yetifltirme ifli tamamen ev ortam›nda ya-p›lmas› gereken bir ifltir. Bu nedenle ev içinde müm-kün oldu¤unca çok böcek yetifltirebilmek için evleriniç hacimleri büyük tutulmufltur ve kat say›s› da bunedenle köy evlerinde rastlanandan daha fazlad›r(genellikle 3 ya da 4 kat). Sa¤›r olan zemin kat› ifllikolarak kullan›lan yap›lar›n üst katlar› ipekböcekçili¤i-ne ayr›lm›flt›r. Bu mekânlar genellikle ç›kmal› ve fe-raht›r. Merdivenle ç›k›lan büyük bir sofan›n çevre-sinde iki ya da daha çok say›da oda yer almakta, enüst katta ise hiç oda bölünmesi olmayan, tamamenipekböcekçili¤i için ayr›lm›fl bir sofa bulunmaktad›r.‹pekböce¤i yetifltirilen mekânlar›n havadar olmas›gere¤i, böyle bir plan flemas›n› zorunlu k›lm›flt›r.

Zeytincilik için ev içinde “ma¤aza” olarak adland›r›-lan havuzlar gerekmektedir. Bunlar evin zemin kat›n-daki ifllikte yer al›r. Günümüzde ma¤azalar, ifllik me-kân›n›n bir k›sm›n›n 1-1.5 m yüksekli¤inde duvarlar-la bölünüp düzgün dikdörtgen gözler oluflturulma-s›yla sa¤lan›r. Bu gözler üstü aç›k sabit havuz biçi-mindedir. Bunlar›n içine salamura zeytin bas›l›r. Da-ha eski yap›larda, içine zeytin bas›lan 1.5-2 m çap›n-


TÜBA-KED 3/2004 235

daki ahflap f›ç›lar da gözlenmifltir. Zeytincilikle ilgilitüm ifllemler evin zemin kat›nda yap›lmakta, üst kat-larda bu üretime iliflkin bir mekân bulunmamaktad›r.

Özellikli do¤a

Köyün yak›n›nda yer alan flelaleler köyün mesiresinioluflturmaktad›r. Ulu ç›narlar›n ve çeflmelerin bulun-du¤u bu alan, özellikle H›d›rellez’de Karsakl›lar›n git-ti¤i bir bölgedir. Öte yandan, Kat›rl› Da¤lar›nda yeralan Çol Gölüne de, nisan ay›nda “kabalak” bitkisi-nin toplanmas› için gidildi¤i ve yörede “suduran” yada “kürtüküne” diye adland›r›lan bu bitkinin sevilenbir yeme¤inin yap›ld›¤› ö¤renilmifltir.

Yukar›da belirtildi¤i gibi Karsak Deresi, köyün ya-flant›s›nda yeri olan bir ö¤e de¤ildir. Bir zamanlarde¤irmenin çark›n› çeviren ya da yafll› köylülerinan›msad›¤› gibi, Haziran 1942’de taflarak tüm eskitafl köprüleri y›kacak kadar dizginlenemez olan sula-r›, günümüzde çok azalm›fl ve dere yata¤› epeycedaralm›flt›r.

Buna ba¤l› olarak da 1928 y›l›nda dere üstünde ku-rulmufl olan ‹shaklar Un De¤irmeni daha sonra yeni-lenerek elektrikle çal›fl›r bir duruma getirilmifl, günü-müzde ise faaliyetine son vermifltir.

Yerleflmedeki de¤iflimler

Karsak köyünde 1950’li y›llardan itibaren de¤iflimbafllam›fl, köy kuzey yönünde geliflmifl, buraya yenimahalleler eklenmifltir. Ayn› biçimde köyün güneykesiminde, derenin karfl› taraf›nda da bir geliflmesöz konusudur. Ancak, “Roman Mahallesi” diye an›-lan bu alanda daha çok yoksul kimselere ait nitelik-siz bir yap›laflma dikkati çekmektedir.

Konut mimarl›¤›ndaki de¤iflimler ve yeni yap›laflmalar

Yerleflmenin geleneksel konutlar›ndaki de¤iflim afla-¤›daki durumlar uyar›nca olmufltur:

• Hane nüfusunun azalmas›, bak›m güçlüklerive ipekböcekçili¤inin terk edilmesi nedeniy-le ahflap karkas aras› kerpiç dolgulu gelenek-sel yap›lar›n bir ya da birkaç kat›n›n indiril-mesi;

• Tarihi yap›n›n bir bölümünün y›k›larak beto-narme olarak yeniden yap›lmas›;

• Tarihi yap›ya banyo ve mutfak katmak üzere,arka ya da yan cephelere, delikli tu¤la ya dabriket dolgulu niteliksiz betonarme ekler ya-p›lmas›;

• Tarihi yap›n›n y›k›larak ayn› yere yaklafl›k yada tam ayn› ölçülerde (taban alan› ayn›) ye-ni yap› yap›lmas›;

• Tarihi yap› yan›na, bahçelik alan ya da avluniteli¤inde olan bofl yere yeni betonarme ya-p› yap›lmas›;

• Özellikle köy giriflinde yo¤unlaflan yeni beto-narme yap›laflmalar.

Yap›lan analiz çal›flmalar›

Karsak köy yerleflmesinin kültür varl›¤› olarak nite-lendirilebilecek tüm bileflenleri bu çal›flma kapsa-m›nda saptanm›fl ve envanter formlar› düzenlenmifl-tir. Bu de¤erlendirmede ana ölçüt, eskili¤in ya da öz-günlü¤ün yan› s›ra geleneksel yap›m tekniklerinin,ölçeklerin ve gabarilerin korunmas› olarak belirlen-mifltir. Analizlerde ise özelliklerine ya da özgünlükle-rine bak›lmaks›z›n, mevcut tüm yap›lar dikkate al›n-m›flt›r. Bu tercihin bafll›ca nedeni, eski-yeni uyumu-nu irdeleyebilmek, de¤iflim sürecini izlemek ve birkarfl›laflt›rma yapabilmektir. Haz›rlanan 1/1000 öl-çekli haritalara, çeflitli aç›lardan yap›lan ve belirle-nen lejandlara göre ifllenen analizler afla¤›daki konu-lar› kapsamaktad›r:

Durum plan›

Bu paftada (lev. 10) tüm yap›lar çat› örtüleri belirtile-rek ifllenmifl, köy içi aç›k alanlar, yol ve sokak doku-lar› belirtilmifl ve saptanm›fl olan bellibafll› a¤açlarile mezarl›k, zeytinlik gibi alanlar iflaretlenmifltir.

Doluluk-boflluk analizi

Bu paftada (lev. 11), üzerinde bir yap› bulunan tümparseller, yap›n›n niteli¤ine bak›lmaks›z›n iflaretlen-mifl, y›k›k yap›lara ait izlerin bulundu¤u parseller be-lirtilmifl, köyiçi aç›k alanlar ve avlularla yollar ay›rtedilmifltir.

Tarihsel yap›n›n varl›k durumu

Bu haritada (lev. 12), her bir parsel üzerinde tarihselbir yap› bulunup bulunmad›¤› belirtilmifl, tarihsel biryap›ya ait kal›nt› ve izlerin saptand›¤› yerler iflaret-lenmifltir.

Yap›lar›n tarihsel aç›dan de¤erlili¤i

Levha 13’teki bu de¤erlendirmede:

• Geleneksel tarihi yap›lar• Geleneksel dokuyla uyumlu, ancak geleneksel

sistemde üretilmemifl yap›lar• Geleneksel dokuyla uyumsuz betonarme/ briket

yap›lar

belirlenerek haritaya ifllenmifltir.

Yap›m sistemi

Köyde yer alan yap›lar›n yap›m sistemlerine göre s›-n›fland›r›lmas›yla ortaya ç›kan afla¤›daki türler, ilgi-li haritada (lev. 14) belirtilmifltir:

• Ahflap karkas, aras› kerpiç dolgulu yap›lar• Ahflap karkas, aras› tu¤la dolgulu yap›lar• Ahflap karkas, üzeri ba¤dadi s›val› yap›lar• Y›¤ma kerpiç yap›lar• Y›¤ma tafl yap›lar• Y›¤ma tu¤la yap›lar

• Y›¤ma briket yap›lar• Betonarme karkas yap›lar

Yap›lar›n kat say›lar›

Bu paftada (lev. 15), tüm yap›lar›n kat say›lar› belir-tilmifltir.

Yap›lar›n ifllevleri

Yap›lar›n ifllevleri ile ilgili haritada (lev. 16), afla¤›dabelirtilen ifllev türlerine sahip yap›lar belirtilmifltir:

• Konut• Ah›r, samanl›k ve ambar• F›r›n• Bakkal• Kahvehane• Ma¤aza-ya¤hane• Cami• De¤irmen• Dü¤ün salonu• Muhtarl›k • Kooperatif bürosu

Yap›lar›n sa¤laml›k durumlar›

Sa¤laml›k analizleriyle ilgili haritada (lev. 17), yap›-sal aç›dan bir de¤erlendirme yap›lm›fl ve belirlenen4 grup iflaretlenmifltir:

• ‹yi durumda olan yap›lar • Orta durumda olan yap›lar • Kötü durumda olan yap›lar• Y›k›k yap›lar

Yol kaplamas›

Köyün korunabilmifl sokak dokusu, Arnavut kald›r›-m› kaplamal› bir dokudur. Kimi sokaklarda, yine tafl-larla düzenlenmifl basit kald›r›mlar da dikkati çek-mektedir. Bu analiz paftas›nda (lev. 18), sokak ve yol-lar›n kaplamas› belirtilmifl, asfalt, beton ya da toprakyollar iflaretlenmifltir.

Tarihsel yap›da kat indirme uygulamas›

Bu haritada (lev. 19), özgün gabarisini koruyan yap›-lar ile bir ya da birkaç kat› indirilmifl olan yap›lar ifla-retlenmifltir.

SONUÇ/ ANAL‹ZLER‹N DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹

Karsak köy yerleflmesini oluflturan yap›lar›n yaklafl›k% 43’ü geleneksel tarihi yap›lardan oluflmaktad›r.Gabari ve boyutlar› bak›m›ndan geleneksel dokuylauyumlu olan, ancak geleneksel sistemde üretilme-mifl yap›lar›n oran› % 26, geleneksel doku ve mimar-l›kla uyumsuz, y›¤ma briket ve betonarme yap›lar›noran› da % 31’dir.

Yap›m sistemleri aç›s›ndan de¤erlendirmede, tarihiyap›lar›n % 53’ünün ahflap karkas aras›na kerpiç dol-gulu yap›ld›¤› görülmüfltür. Bu oran, ahflap karkasaras› tu¤la dolgulu yap›lar için % 25 olarak belirlen-mifltir. Köyün geleneksel yap›lar› aras›nda, gerek ya-

p›m sistemi, gerek iflçilik ve üslubuyla ay›rt edilengösteriflli yap› Halil A¤a Kona¤›d›r (env. no:H22C001.068). Ahflap karkas, üzeri ba¤dadi s›val›olan kona¤›n ön cephesindeki bezemeli yüzeyde ya-p›m tarihi olarak H 1323 (1905/06) yaz›s› okunmakta-d›r. Karsak köylüleri aras›nda yayg›nl›k kazanm›fl birsöylentiye göre bu konak, aileye ‹stanbul’dan gelenbir gelin için yapt›r›lm›flt›r.

Yap›lar›n sa¤laml›k durumlar›na göre yap›lan analiz-de, tarihi yap›lar›n yaln›z % 7’sinin iyi durumda oldu-¤u saptanm›flt›r. Bu oran, geleneksel Karsak mimar-l›¤›n›n h›zl› bir bozulma süreci içine girmifl oldu¤unuortaya koymaktad›r. Korunmuflluk durumu “orta”olarak belirlenen tarihi yap›lar›n oran› ise % 38’dir.Tarihi nitelikteki yap›lar›n % 23’ü kötü durumday-ken, yap›lar›n % 20’sinin yaln›z temel ya da duvarkal›nt›lar› tespit edilebilmifltir. %12’ye varan bir oranda 1970 tarihli haritada yer ald›¤› halde günümüzeulaflmam›fl tarihi yap›lara aittir. Bu yap›lar›n hiçbirizi kalmam›fl olsa da, köy sakinleriyle yap›lan görüfl-meler yard›m›yla tarihi nitelikte olanlar› saptanm›flve analiz paftas›na ifllenmifltir.

Tarihi nitelikte olup olmad›¤›na bak›lmaks›z›n tümyap›lar dikkate al›narak yap›lan bir de¤erlendirme,iyi durumda olan yap›lar›n oran›n›n %57 oldu¤unugöstermektedir. Bu oran›n görece yüksek olmas›n›nnedeni, tüm yap› stokunun yar›dan fazlas›n› olufltu-ran betonarme, tu¤la ve briket yap›lar›n ço¤unluklahalen kullan›lan ve bak›m› yap›lan yap›lar olmas›d›r.

Kat say›lar› aç›s›ndan yap›lan de¤erlendirme, tarihiyap›lar içinde % 66’l›k oranla 2 katl› yap›lar›n en yük-sek say›da oldu¤unu göstermifltir. Bunu, % 19’lukoranla 3 katl› yap›lar, % 15’lik oranla tek katl› yap›lar iz-lemektedir. Ne var ki, özgün kat say›lar› her yap›da ko-runmufl olmad›¤›ndan, bu saptama geleneksel katyükseklikleri hakk›nda sa¤l›kl› bir bilgi vermemektedir.

Gerçekten de Karsak köyü geleneksel yap›lar›ndakarfl›lafl›lan ilginç bir bozulma nedeni, tarihi yap›la-r›n yaklafl›k % 25’inde saptanm›fl olan kat indirmeuygulamas›d›r. ‹pekböcekçili¤inin bafll›ca ekono-mik u¤rafl oldu¤u y›llarda, özellikle de 19. yüzy›l so-nu - 20. yüzy›l bafl›nda üretilmifl olan 3-4 katl›, ferahmekânl›, görkemli konutlar, zamanla hem bu etkin-li¤in ortadan kalkmas› nedeniyle, hem de bak›m veonar›m sorunlar›n›n çözümünü kolaylaflt›rmak içinbir ya da birkaç kat› azalt›larak küçültülmüfltür. Sa-çaklarda ve çat› kirifllerinde yap›lan gözlemler, buuygulaman›n söz konusu oldu¤u yap›lar› ortayakoymaktad›r. Pek çok örnekte eski çat›ya ait tümö¤elerin özenle kald›r›lm›fl oldu¤u ve kat indirimin-den sonra çat›n›n kalan kat›n üzerine yeniden yer-lefltirildi¤i anlafl›lmaktad›r.

Tarihsel yap›lar›n ço¤unlu¤u halen özgün çat› biçi-mini ve malzemesini korumaktad›r. Bunlar›n %76’s› alaturka kiremitle kapl› iken, % 22’sinde çat›


236 TÜBA-KED 3/2004


TÜBA-KED 3/2004 237

örtüsü Marsilya kiremitiyle, %1’inde oluklu levhay-la yenilenmifltir.

‹fllev analizleri, %75’lik oranla konutun ön s›rada gel-di¤ini göstermektedir. Geleneksel Karsak konutlar›n-da, bar›nma ifllevinin yan›nda hayvanc›l›k ve ayr›caönce ipekböcekçili¤i, ard›ndan zeytincilik de ev çat›s›alt›nda yer ald›¤›ndan bu oran yüksektir. Konuttanba¤›ms›z birimler olarak yer alan ah›r, samanl›k veambarlar›n say›s› 24 olarak saptanm›flt›r. Kimi onar›mve eklerle de¤iflmifl olsalar da bu ek yap›lar›n büyükço¤unlu¤u geleneksel niteliklerini sürdürmektedir.

Öte yandan, tafl bir seki üstünde ve bir sundurma al-t›nda yer alan, içi ve d›fl› kerpiç s›val›, kubbe biçimlitu¤la f›r›nlar›n (lev. 6: res. 34-36) köy peyzaj› içindekarakteristik bir yeri vard›r. Ne var ki, günümüzeulaflm›fl 30 adet geleneksel f›r›n›n –yukar›da da belir-tildi¤i gibi, art›k seyrek olarak kullan›ld›¤›ndan– birsüre sonra ortadan kalkabilece¤i düflünülmektedir.

ÖNER‹LER

Tarihsel k›rsal mimarl›k birikimi, giderek de¤iflmekteolan geleneksel tar›m ekonomisine ba¤l› k›rsal ya-flam biçiminin somut verilerini bar›nd›rmakta vegeçmifl bir yaflam modelinin maddi verileri olarakbelgelenmeyi ve korunmay› gerektirmektedir. Ulus-lararas› An›tlar ve Sitler Konseyi (ICOMOS) taraf›n-

dan düzenli olarak haz›rlanan “tehlike alt›ndaki kül-tür varl›klar›” raporlar›, dünyada özellikle k›rsal kül-tür varl›klar›n›n h›zla ve hiç belgelenmeden yok ol-makta oldu¤unu ortaya koymaktad›r.

Türkiye’de de k›rsal mimarl›k gelene¤i çok zengin ol-mas›na karfl›n, yap›lan mimari belgeleme çal›flmala-r›n›n say›s› fazla de¤ildir. Bu çal›flma kapsam›ndadaha önce mimari belgeleme yap›lmam›fl olan Kar-sak köyü ele al›narak, bu köyün mimari birikimininortaya konulmas› amaçlanm›flt›r.

Karsak köyü, geleneksel ahflap karkasl› - kerpiç dol-gulu mimarl›¤›n art›k yok olmaya yüz tutmufl örnek-leriyle oldu¤u kadar, ilginç restitüsyon denemeleri-ne konu olabilecek hamam, kilise gibi günümüzeulaflmam›fl an›tsal yap›lar› ve bir zamanlar bar›nd›r-d›¤› çok renkli ve çok kültürlü nüfusuyla da dikkatiçeken bir yerleflmedir. Günümüzde de¤iflmifl ve yokolmufl yap›larla ilgili veriler hâlâ varken, baflka birdeyiflle yerleflmenin geleneksel bütünlü¤ünü “oku-mak” olanakl›yken, bu konuda daha fazla tarih, arflivaraflt›rmas› ve mimarl›k çal›flmas› yaparak Karsak’›ngeleneksel kurgusunu çözmek mümkün görünmek-tedir. Bunun yan› s›ra bu çal›flman›n, di¤er yöre köy-lerini de kapsayacak biçimde geniflletilmesi, sosyo-lojik ve etnografik araflt›rmalara esin kayna¤› olmas›dile¤imizdir. �

NOTLAR1. Bu belgeler Baflbakanl›k Osmanl› Arflivi (BOA)

DH.EUM.AYfi. 34/34 ve BOA. A.MKT.DV. 134/29’dur.

2. Tarama Sözlü¤ü’nde çakala benzeyen ve postundankürk yap›lan “karsak” adl› bir hayvan›n ad› geçmek-tedir. (Türk Dil Kurumu 1969)

3. Bu kilisenin Surp Asdvadzadzin Kilisesi oldu¤u, ayr›-ca köyde erkekler için Gevontyan, k›zlar için San-

tukhdyan mekteplerinin de bulundu¤u çok yeni biryay›ndan –8-19 Ocak 2005 günleri aras›nda gerçek-lefltirilen “Sireli ye¤payr›s (Sevgili kardeflim) Orlan-do Carlo Calumeno Koleksiyonu’ndan Kartpostallar-la 100 Y›l Önce Türkiye’de Ermeniler Sergisi”nin ka-talo¤undan– ö¤renilmifltir (Köker 2005: 33).

KAYNAKÇA

DARKOT, M. Besim ve Metin TUNCEL1981 Marmara Bölgesi Co¤rafyas›. (‹stanbul Üniversite-

si 2510; ‹stanbul Üniversitesi Co¤rafya Enstitüsü118). ‹stanbul: ‹stanbul Üniversitesi Co¤rafya Ens-titüsü.

Faik Sabri1929 Türkiye Co¤rafyas›. ‹stanbul: ‹stanbul Devlet Mat-

baas›

KAPLANO⁄LU, Raif

1988 Orhangazi, Dün, Bugün, Yar›n. Ankara: Asl›nlarOfset.

KÖKER, Osman (ed.)2005 Orlando Carlo Calumeno Koleksiyonu’ndan Kart-

postallarla 100 Y›l Önce Türkiye’de Ermeniler, ‹s-tanbul: Birzamanlar Yay›nc›l›k.

Ö⁄ÜT, H. 1997 “Geçmiflten Bugüne, Yüzy›llar›n Miras› Osmanl›

Köyleri”, Gezi Traveler: 2 (Kas›m 1997): 123-134.

Türk Dil Kurumu

1969 XIII. Yüzy›ldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yaz›lm›flKitaplardan Toplanan Tan›klar›yla Tarama Sözlü¤ü cilt IV.(Türk Dil Kurumu Yay›n› 212). Ankara: Türk Dil Kurumu.

AArrflfliivv bbeellggeelleerrii

Baflbakanl›k Osmanl› Arflivi BOA.DH.EUM.AYfi. 34/34(Karsak köyünde yaflayanlarla ilgili belge.)

Baflbakanl›k Osmanl› Arflivi BOA. A.MKT.DV. 134/29 (Kar-sak köyünde yaflayanlarla ilgili belge.)


238 TÜBA-KED 3/2004

Envanter no Yap› türü Yap›m sistemiH22C001.001 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.002 s›radan konut y›¤ma kerpiçH22C001.003 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.004 ambar y›¤ma kerpiçH22C001.005 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.006 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.007 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.008 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.009 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.010 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.011 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.012 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.013 samanl›k ve ah›r ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.014 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.015 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.016 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.017 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.018 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.019 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.020 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.021 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.022 samanl›k ve ah›r ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.023 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.024 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.025 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.026 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.027 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.028 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.029 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.030 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.031 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.032 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.033 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.034 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.035 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.036 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.037 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.038 s›radan konut y›¤ma kerpiçH22C001.039 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.040 s›radan konut y›¤ma kerpiçH22C001.041 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.042 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.043 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.044 s›radan konut ahflap karkas + ba¤dadi s›val›H22C001.045 samanl›k ve ah›r ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.046 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.047 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.048 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.049 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.050 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.051 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.052 s›radan konut y›¤ma kerpiçH22C001.053 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.054 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.055 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.056 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.057 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.058 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.059 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.060 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolgu

Envanter no Yap› türü Yap›m sistemiH22C001.061 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.062 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.063 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.064 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.065 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.066 seçkin konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.067 seçkin konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.068 seçkin konut ahflap karkas + ba¤dadi s›val›H22C001.069 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.070 s›radan konut y›¤ma kerpiçH22C001.071 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.072 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.073 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.074 s›radan konut y›¤ma kerpiçH22C001.075 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.076 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.077 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.078 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.079 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.080 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.081 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.082 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.083 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.084 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.085 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.086 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.087 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.088 s›radan konut y›¤ma kerpiçH22C001.089 samanl›k ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.090 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.091 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.092 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.093 s›radan konut ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.094 mezar tafl› ahflap karkas + tu¤la dolguH22C001.095 ah›r y›¤ma kerpiçH22C001.096 s›radan konut ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.097 ah›r y›¤ma taflH22C001.098 s›radan konut y›¤ma kerpiçH22C001.099 s›radan konut y›¤ma kerpiçH22C001.100 çeflme ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.101 ah›r y›¤ma taflH22C001.102 samanl›k ve ah›r y›¤ma kerpiçH22C001.103 bakkal y›¤ma taflH22C001.104 samanl›k ve ah›r y›¤ma kerpiçH22C001.105 samanl›k ve ah›r y›¤ma kerpiçH22C001.106 samanl›k y›¤ma kerpiçH22C001.107 ambar y›¤ma taflH22C001.108 ah›r y›¤ma taflH22C001.109 samanl›k ahflap karkas + kerpiç dolguH22C001.110 ma¤aza y›¤ma kerpiçH22C001.111 samanl›k ve ah›r y›¤ma kerpiçH22C001.112 samanl›k y›¤ma kerpiçH22C001.113 mezarl›kH22C001.114 mezar tafl›H22C001.115 mezar tafl›H22C001.116 mezar tafl›H22C001.117 mezar tafl›H22C001.118 mezar tafl›H22C001.119 mezar tafl›H22C001.120 f›r›n

EK 1: KARSAK KÖYÜ ENVANTER L‹STES‹


TÜBA-KED 3/2004 239

fiek. 1. Karsak köyü ve çevresindeki yerleflimler.

Res. 1. Karsak köyünün güneyden görünümü.

fiek. 2. Karsak köyünün genel yerleflme dokusu.

Res. 2. Karsak köyünün bulundu¤u vadi.

Levha 1


240 TÜBA-KED 3/2004

Res. 3. Karsak köyünün bat›dan görünümü. Res. 4. Karsak köyünün bat›dan görünümü.

Res. 5. Yukar› Mahallenin güneyden görünümü. Res. 6. Ana yoldan görünüm.

Res. 7. Geleneksel sokak dokusu. Res. 8. Geleneksel sokak dokusu vetarihi yap›lar (env. no: H22C001.067).

Res. 9. Yerleflmenin do¤u ucundada¤ yolunun bafllang›c›.

Res. 10. Geleneksel sokak dokusu ve tarihi yap›lar(env. no: H22C001.060 ve H22C001.059).

Levha 2


TÜBA-KED 3/2004 241

Res. 11. Köyün giriflindeki mezarl›k(env. no: H22C001.113).

Res. 12. Tarihi mezar tafl› (env. no: H22C001.114).

Res. 14. Tarihi mezar tafl› (env. no:H22C001.116).



Res. 17. Garabet Davuzyan’a ait oldu¤usaptanan tarihi mezar tafl› (env. no:H22C001.094).

Res. 13. Serdengeçti A¤as›Abdülkadiri A¤a’ya ait tarihi mezartafl› (env. no: H22C001.115).

Levha 3


242 TÜBA-KED 3/2004

Res. 23. Halil A¤a Kona¤›n›n ç›kmas›.

Res. 21. Halil A¤a Kona¤›n›n girifli.

Res. 22. Halil A¤a Kona¤› (env. no:H22C001.068), genel görünüm.

Res. 18. Kerpiç dolgulu ahflap karkas yap› (env. no:H22C001.055).

Res. 19. Tu¤la dolgulu ahflap karkas yap› (env. no:H22C001.015).

Res. 20. Y›¤ma kerpiç yap› (env. no: H22C001.087).

Levha 4


TÜBA-KED 3/2004 243

Res. 24. H22C001.066 envanter numaral› yap›n›nbat›dan genel görünümü (Haziran 2003).

Res. 27. H22C001.066 envanter numaral› yap›n›nbat›dan genel görünümü (Kas›m 2003).

Res. 29. H22C001.066 envanter numaral›yap›n›n kuzey cephesi (Haziran 2003).

Res. 28. H22C001.066 envanter numaral› yap›n›nkuzey cephesindeki s›va üstü nak›fl (Haziran 2003).

Res. 25. H22C001.066 envanter numaral› yap›n›nkuzeyden görünümü (Haziran 2003).

Res. 26. H22C001.066 envanter numaral› yap›n›nkuzeyden görünümü (Kas›m 2003).

Levha 5


244 TÜBA-KED 3/2004

Res. 32. Ah›r-samanl›k birlikteli¤ine örnek (env. no: H22C001.045).

Res. 33. Ah›r-samanl›k birlikteli¤ine örnek (env. no: H22C001.102).

Res. 34-36. Karsak köyünden üç f›r›n örne¤i

Res. 30. Ah›r-samanl›k birlikteli¤ine örnek(env. no: H22C001.111).

Res. 31. Ah›r-samanl›k birlikteli¤ine örnek(env. no: H22C001.105).

Levha 6


TÜBA-KED 3/2004 245

Res. 37. Bakkall› ev örne¤i (env. no: H22C001.060).

Res. 38. Bakkall› ev örne¤i (env.no: H22C001.078).

Res. 39. Geleneksel bir kap›.

Res. 43. Bakkall› ev örne¤i (env. no: H22C001.014).

Res. 40. H22C001.075 envanternumaral› yap›.

Res. 41. H22C001.075 envanternumaral› yap›n›n köfle pah›.

Res. 42. H22C001.027 envanternumaral› yap›n›n “divan dire¤i”.

Res. 44. H22C001.041 envanternumaral› yap›n›n güneyindeki ahflapyap›n›n hat›ll› kerpiç duvar›.

Levha 7


246 TÜBA-KED 3/2004

Res. 45. Kat› indirilmifl bir yap›da saçaktan ayr›nt› (env.no: H22C001.035).

Res. 46. Kat›indirilmifl biryap›da saçaktanayr›nt› (env. no:H22C001.064).

Res. 48. Kat›indirilmifl biryap›n›n genelgörünümü (env. no:H22C001.048).Res. 47. Kat› indirilmifl bir yap›da saçaktan ayr›nt› (env.

no: H22C001.034).

Res. 49. Köy içinde yeni betonarme yap›lar.

Res. 52. Harapdurumdaki birtarihi yap› env. no:H22C001.027).

Res. 51. Harap durumdaki bir tarihi yap› (env. no: H22C001.076).

Levha 8

Res. 50. Köyiçindeki yenibetonarmeyap›lardan biri.


TÜBA-KED 3/2004 247

fiek. 3. H22C001.092 envanternumaral› yap›n›n zemin vebirinci kat plan›.

Res. 53. H22C001.092envanter numaral› yap›n›nsokak cephesi.

Levha 9


248 TÜBA-KED 3/2004

fiek. 4. Karsak köyü durum plan›.

Levha 10

Alaturka kiremit kapl› çat›Marsilya kiremit kapl› çat›Teras çat›/ oluklu levha kapl› çat›Köyiçi aç›k alanYol/ sokakMezarl›kZeytinlik


TÜBA-KED 3/2004 249

fiek. 5. Karsak köyü doluluk-boflluk analizi.

Levha 11

Dolu parselYeri bofl duran y›k›k yap› alan›Köyiçi aç›k alan, avlu vb.Yol/ sokak


250 TÜBA-KED 3/2004

fiek. 6. Karsak köyünde tarihsel yap›n›n varl›k durumu (Haziran 2003 tespitlerine göre).

Levha 12

VarY›k›k (parselde izi var)Yok (parselde hiçbir iz kalmam›fl)


TÜBA-KED 3/2004 251

fiek. 7. Karsak köyü tarihsel de¤erlilik analizi.

Levha 13

Geleneksel tarihi yap›Geleneksel dokuyla uyumlu yeni yap›Geleneksel dokuyla uyumsuz,biriket yada betonarme yap›


252 TÜBA-KED 3/2004

fiek. 8. Karsak köyündeki yap›lar›n yap›m sistemi analizi.

Levha 14

Ahflap karkas, aras› kerpiç dolguAhflap karkas, aras› tu¤la dolguAhflap karkas, üzeri ba¤dadi s›val›Y›¤ma kerpiçY›¤ma taflY›¤ma tu¤laY›¤ma briketBetonarme karkas


TÜBA-KED 3/2004 253

fiek. 9. Karsak köyündeki yap›lar›n kat say›s› analizi.

Levha 15

Tek katl›2 katl›3 katl›3 + katl›


254 TÜBA-KED 3/2004

fiek. 10. Karsak köyündeki yap›lar›n ifllev analizi.

Levha 16

KonutAh›r, samanl›k ve ambarF›r›nBakkalKahvehaneMa¤aza/ ya¤haneCamiDe¤irmenDü¤ün salonuMuhtarl›kKooperatif bürosu


TÜBA-KED 3/2004 255

fiek. 11. Karsak köyündeki yap›lar›n sa¤laml›k durumu analizi.

Levha 17

‹yiOrtaKötüY›k›k


256 TÜBA-KED 3/2004

fiek. 12. Karsak köyü yol kaplamas› özellikleri.

Levha 18

Tafl kaplamaTafl kald›r›mToprakAsfalt/ beton


TÜBA-KED 3/2004 257

fiek. 13. Karsak köyünde, tarihsel yap›da kat indirme uygulamas›.

Levha 19

Kat›/ katlar› indirilmifl tarihsel yap›Özgün gabarisini koruyan tarihsel yap›

“Orhangazi (Bursa) Karsak Köyü Kırsal Mimarlık Envanteri, TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 3/2004, Kasım 2005, s. 229-258

Documents