OPUSCULA ET TEXTUS - mgh-bibliothek.de · dictorum Thomae, quae incipit "Veritatis et sobrietatis verba loquor". 3. Ratio editionis. Cur textus ex quaestionibus et.quodllbetls Thomae

OPUS CULA ET TEXTUSHISTORIAM ECCLESIAE EIUSQUE VITAM ATQUE

DOCTRINAM ILLUSTRANTIA

SERIES SCHOLASTICAEDITA CVRAl'iTIßUS

M. GRAB~IANN ET FR. PELSTER S. J.

FAse. v, THOMAE DE SUTTON O. P.

/

QUAESTIONES DE REALI DISTINCTIONEINTER ESSENTIAM ET ESSE

SECUl'iDUM FIDDf MANUSCRIPTORUMPRIMUM EDILIIT•

FRANCISCUS PELSTER S. J.

MONASTERII 1928TYPIS ASCHENDORFF

THOl\1AE DE SUTTON O. P.

QUAESTIONES DE REALI DISTINCTIONEINTER ESSENTIAM ET ESSE

SECUNDUM FIDEM MANUSCRIPTORUM

PRIMUM EDIDIT

FRANCISCUS PELSTER S. J.

MONASTERII 1928TYPIS ASCHENDORFF

Cum facultate superiorum ordinis.

Imprimatur ..

Monasterii, die 3. Septembrls 1928.. Vlearlu8 Episcopi Generalis

De manrl.

PetersCons, ecctes,. No. 5~50

Druck der Aschendorffschen Buchdruckerei, Milnster I. W.J"

Introductio ..1. Thoma s d eSu tt on , ex provincia Angllae ordinis

Praedicatorum. videtur natus esse circa annum 1260. Eiusnomen primum occurrit circa a. 1285, quo tempore studensfuit Oxoniae et a. 1292i93, quo anno ibidem in ecclesia Prae- ,dicatorum sermones ad scholares habuit Extant autem hi ser-.IDones in cod. Q.46Cathedralis Wigorniensis {Worcester) et Ineod- 92Collegii Novi (New College) Oxoniensis. Thomam tunctemporis theologicis studiis vacasse vel etiam baccalarium.fuisse multum probabiJe est. Magister regens In schola Prae-dicatorum eo anno fuit Thomas Jorz, postmodum cardinalis,cancellarius autem totius universitatis mazlster Simon deGandavo: Circa annum 1298, ut ex cod. Q. 99 CathedralisWigorniensis elucet, ipse Oxoniae cathedram magistralernsui ordinis tenuit; quo tempore apud Minores Johannes deBassat rexit et Inter magistros seculares Richard de Ciive,

, }toger de Wesenham, W. de Hikham, Klrkeby, Segrave nomi-nantur. Sub eo Guillelmus de Macklesfield O. P. In vesperiisdisputavit et magister Iactus est. Post aliquos annos denuooxoniae munus magistri sublisse videtur. Mortuus est postannum 1311, quia in scriptis suis mentionem facit ConciliiViennensis. Thomas Sutton Inter asseclas, quos Thomas de 'j\quino, cuius' doctr inam contra veterem scholam Francisca-.'nam, contra Henricum de Gandavo, Johannem Duns Sco- .tum, Robertum Cowton strenue detendit.: in Anglia tuncbabuit, primum locum obtinere vIdetur. Eminet ampla eru-dltione, clara expositlone, solida doctrlna, Ita tamen se-quitur Thomam, ut non semel influxum subierit aliorumv. gr. Aegidii Romani, Godefredi de Fontibus.

2.' Scripta Thomae de SuUon: Quaestiones dispu-tatae et quatuor quodlibeta. Elenchum harum quaestio-num, quae omnes, si .unum alterumve textum excipias.non sunt editae, habes apud Ehrle in opere, quod in biblio-graphia enumerabitur. Pro delenslone doctrinae S. Tho-

6 Introductio.

mae scripsit contra librum primum et quartum CommentariiOxoniensis Johannis Duns Scoti. Liber primus huius apo-logiae a. l!i23Venetiis apud Joannem Scotum typis man-datus est. Praeterea opus, quo Duns Scoti Quodlibet refu-tare conatur, manuscriptum habetur in Bibliotheca CollegiiS. Magdalenae' Oxoniensis. . Alios tres libros elaboravitcontra libros priores Commentarii in Sententias, quem fe-cerat Robertus Cowton O. Mtn. Ad defcndendam unitatemformae composuit iunior duos tractatus: Unus Contra plu-ralitatem Jormarum ex parte extat inter opuscula S. 'I'ho-.mae, integer editus est a De Maria, Opuscula phltosophlcaet theologIca selecta S. Thomae Aquinatis, Tifani TlburinitH86,I 39j-436; alter De productione formae substantialisinter textus huius seriei edetur. Exposuit Aristotelis librosDe caelo et mundo, cuius exposItionis saltem pars incod. 247 Bibliothecae Collegii Mertonensis Oxoniae conser-vata est. Etsi alii aliter sentiant, multum mihi probabilevIdetur Thomam scripsisse etiam Concordantiam quandamdictorum Thomae, quae incipit "Veritatis et sobrietatisverba loquor".

3. Ratio editionis. Cur textus ex quaestionibus et.quodllbetls Thomae potius quam Henrici de Gandavo velAegidil Romani, qui saec. 13 in hac controversia de realidistinctione inter essentiam et esse primas partes obtinue-runt, selecti sint, ratio praecipua in eo est, quod Thomasstatum quaestionis et omnia fere argumenta, quae iis tem-poribus ab utraque parte proponebantur, ita exponit utbrevior atque interdum etiam clarior sit quam isti auctores.Ipse de hac materia initio paulo aliter sensit quam postea.Cum iuvenis magister Quodlibeto 1 q. 17 controversiam ma-gis verborum quam sententiarum diversitate contineri cen-seret, postea tamen, sub influxu Aegidii Romani, ut videtur,omnIno realem illam distinctionem propugnavit. Notandum •est tamen, ut ex ipso textu elucebit, Thomam non quoadomnia explicationem et argumenta Aegidii sua facere.

-Textus ipse quaestionis disputatae ope trium manu--~ 'scriptorum, quodlibeti ope duorum quae extant manuscrip-

torum constitutus est. Sunt autem haec: Cod. 138 CollegiiMerton, Oxoniae [membroH.338 (2 coI.) 31,4X22,3 em saec. 14n. 31Oy-314'J, Cod. B IV 4 Bibliothecae UnIversitatis, Ba-sileae [membro fi. 1+191 (2 coI.) 34,5:!X 25 em saec. 14n. 71·-74'], Cod. Amplonianus FoI. 369Bibliothecae Munici- .

,.

Introductlo. 7

palis, Erforcliae [membron. 200+ I (2 coI.) 29X1!I,5 em saec.14in. (fr. 1-92') saec.14 ex. (fi. 93'-200r), rr, 25'-27YJ. Codex.Amplonlanus quodlibeta non continet. Inter haec manu-scripta eminet Cod. Mertonensis ita tamen, ut nec ipse suiserroribus careat; est fundamentum editionis .. Cod. Basi-Jeensis, etsi multo magis vitiatus sit, nihilominus pluries-correctioni alterius codicis inservit. . Codex Amplonianusbabet quidem textum satis correctum, sed saepius paululumabbreviatum et mutatum. Cum propter paucitatem manu-scriptorum, quae extant, saepe de textu .primigenio nihilcerti effici posset, in illud intendi, ut ante omnia textum cor-rectum constituere conarer. Quia autem Codex Mertonen-sis hac re eminet, cum Amplonianus certo mutationes subie-rit lectionem variantem, quae communis erat Mertonensiet' Basileensi, in textum ipsum recepi. Hinc inde tamen,uando Basileensis et Amplonlanus, qui inter se satis dll-

lerunt. eontra Mertonensem concordant. illos secutus sum.ceteroquin nullo modo in mente est affirmare lectionemelectam sernper esse veram aut certo probabiliorem. Innotis non solum illos auctores, quos explicite reIert Thomas,'ndicavi, sed quantum potui etiam illos qui sub formula1quidam' latent. Hac in re in memoriam revocare oportet• omine plurali saepissime unum auctorem deslznarl, 'n 4. De q r ae st to n e. quam Thomas disceptat, paucabOC loco dici possunt. Initium sumpsit ab interpretationequorundam locorum, qui inveniebantur apud Boethium Debebdomadibus et Hilarium De Trinitate, apud Avicennamin sua Metaphysica et in Libro de causis. Verum est hancdistinctionem inter quod est et quo est vel inter quod estet esse, uti tunc vocari solebat, iam adhiberi a Philippocancellario (de Greve t 1238) in sua Summa de bono, aJohanne de Rupella t+ 1245) in Summa de anlma, ab Al-berto Magno in Libro sententiarum et in Summa de crea-turis (c. 1245) eamque impugnari a Richardo Rufo in Librosententiarum (c. 1250),sed non semel difficillimum est deter-,JIlinare, quid üsdem terminis, qui sensu omnino diverso .usurpabantur, intellexerint et de quanam distinctione, utrumde reali an de intentionali, loquantur. De doctrina S. Tuo-JIlse hac in re non est una sententia. Dubium inde facileoriri potuit, quod Thomas ipsam quaestionem in terminisnullibi proponat et praeterea omnes illos terminos atqueomnes comparationes, quae apud alios multiplici sensu eo-

I

'8 Introductio.

que saepe maxime diverso occurrebant, recipiat iisque suapropria eogitata exprimat. Plurimi interpretes iis Iocis in-nixi, qui magis realem distinctionem inter essentiam et essesuadere videntur, Thomam inter asseclas huius distinctionisenumerant. Horum tamen interpretationi duo maxime ob-stant: Primo Thomas asserit in angelis naturam et suppo-situm conerete spectatum, ad quod esse omnino pertinet.ratione quidem distingui, re autem identificari (Cf. De pot.q. 9 a. 1; S. th. I q. 3 a. 3). Deinde in Commentario ad 1. 4 'Metaphysicae Icet. 2, ubi quaestionem magis ex professo pro-ponit, iterum iterumque asserit et duobus argumentis probathominem et ens hominem secundum suas formales rationesesse unum re, differre autem ratione ; nomina rei et entissignificare omnino idem sed secundum diversas rationes'substantiam rei esse unam et ens per se ipsam et non pe;aliquid additum; etsi aliud sit [se. secundum rationem] esserei ab eius essentia, nomen tamen entis, quod imponatur ab

, ipso esse, significare idem cum nomine, quod imponatur'abessentia. Difficultas eo maior fit, quod inde ab, ipsis 'temporibus S. Thomae baec eadem argumenta ex Aristotele 'et Averroe sumpta praecipua arma sunt, quibus adversariirealem illam distinctionem impugnarunt. Quare alii inter-pretes potius censent Thomam negasse illam distinctionem.Adhuc sub iudice lis est. ,

Quaestio vehementius agitari coepit post ipsam mortemS, Thomae. Ex una parte Sigerus de Brabantia, Henricusde Gandavo, Riccardus de Mediavilla, Godefredus de Fon-tibus, Petrus de Alvernia innixi potissimum argumentisAverrols negarunt distinctionem inter esse et essentiamesse realem. Inter eos fuit autem quaedam differentia, cum'Henricus et post eum Riccardus introducerent distinctionemsuam secundum intentiones, cum tamen Sigerus et Gode-fredus admitterent solummodo distinctionem quandam se-cundum modum significandi. Alterius partis dux et ante- 'signanus fuit Aegidius Romanus, qui pluribus scriptis centraHenricum hanc distinctionem strenue propugnavit Emusecutus est in oppugnando Henrico Robertus de Colletortosive de Orford O. P. Post eum autem scripsit Thomas deSutton, qui quidem Henricum et Godefredum ita impugnat,ut ab Aegidii explicatione et argumentis paululum deflectat.Videtur etiam aIludere ad unum alterumve alium adver- -,sarlum, cuius tamen nomen adhuc, latet. ,

I ,

I.

. ." ~,"

Introductio. 9

, 5. Bibliographia. De vit a et scriptis Thomae desutton vide: M de Wulf, \ Histoire de Ia PhilosophieMedievale, Louvain 1925. II 44-47., Oberweg-Geyer. Die Patristische und Scholastische

Philosophie, Berlin 1928, 542 sq.F. Ehr l e ;' Thomas de Sutton, sein Leben, seine Quo-

libet und seine Quaestiones disputatae: Festschrift Georgvon Hertling, Kempten-München 1913, 426-450.

F. Pelster, Thomas von Sutton O. Pr., ein Oxlorder-, Verteidiger der thomistischen Lehre: Zeitschrift für kath ..Tbeol. 46 (1922) 212-253, 361-401. .' ,

Idem, Schriften des Thomas von Sutton in der Uni-versitätsbibliothek zu Münster: 1. c. 48 (1923) 483-49-1. ". J. K oc h, Durandus de S. Porelano : Baeumker Beiträge

26 I,. Mllnster 1927, 153 sq. 31i9-374:De quaestione controversa eiusque valor evvl-

desis praeter nota compendia philosophiae ut Schillinl,Mercier, Hugon, Remer, Gredt, La Housse, Urraburu, Frlck,Lehmen, van de Woestyne ampliorem expositionem apudIOres auctores v. gr.:, ' .'

p , J. a S. Th o m a e, Cursus Philosophicus Thomlstlcus,Philosophia Naturalis p. I, q. 7.' , , (, Fr. Suarez, Metaphyslcae 'disputattones dlsp. a1 tota. :J. M. Piccirelll, Disquisitio metaphysica, theologica.

critica de distinctione actuatam inter essentiam existentiam-ue creati entis intercedente, Neapoli 1906. ' "

q N. De I Pr a d o, De veritate fundamentali philosophiaechristianae. Friburgl Helvetiorum 1911.

, ehr. Peseh, Ist die Annahme eines 'sachlichen Unter-schiedes zwischen Wesenheit und Dasein in den GeschöpfendaS notwendige Fundament der ganzen I Philosophie undder spekulativen Theologie: ScholastikT (1926) ,11-49.216-234.

De historia problematis agunt i- P. Duhem, LeSyst~me du Monde V, Paris 1917, 285-316. ,

M. Orabmann, Doctrina S. Thomae de distinctionereali inter essentiam et esse ex documentis ineditls saeculiXIII illustratur: Acta Hebdomadae Thomisticae, Romae 1924.131-100. ' .

M. O. Roland Gosselin, Le De ente etessentia, Lesa'ulchoir, Kain 1926. . ., Ex scriptoribus saeculi 13 exeuntis, quorum'

10 Introductio.

opera typis mandata extant, imprimis nominandi sunt:Henricus a Gandavo, Quodlibeta Venetiis 1613. Q.l q.9;Q.l0 q. 7; Q.11 q.3.

Aegidius Romanus, Quaestiones de esse et essentia,Venetiis 15113,q. 9-12.

o Idem, Sententiarum l. I, Venetiis 1492, 1521, d. 8.Idem, Quodlibeta, Venetiis 151'2,Q. 1 q.7.Godefridus de Fontibus, Quodlibeta, Louvain 1904,

Q.3 q. 1. Praeterea: Sigerus de Brabantia, Utrum ensvel esse in rebus causatis pertineat ad essentiam causa-torum vel sit aliquid additum essentie illorum; apud M.Grabmann. Neuaufgefundene Quaestionen. Sigers von Bra-bant zu den Werken des Aristoteles: Miscellanea FrancescoEhrle, Roma 1924, I 133-138.

Riccardus de Mediavilla, Sententiarum l. 2, Brixlae1591, d. 3 a. 1 q. 1.

I d em, Quodlibeta, Brixiae 1591, Q. 1 q. 8. o

Petrus Johannis Oliv!, Quaestiones I, Ad ClarasAquas 1922,q. 8.o. Signa codicum: M = Mertonensis 138, B = BasileensisB. IV 4, A = Amplonianus FoI. 359

.Quaestio Disputata. XXVI a.M 310vß

secundo queritur utrum In angelo sit realis com- B 74raposlclO essencie et esse exlstencle, Ita quod esse A 25vaUlud slt extra racionem essen eIe aliquid absolu-

tum additum essencle.5

1 Et arguitur qu od'no n : Priscianus capitulove constructione verborum 1. dicit quod "innni-tuIIl significat [ipsam. rem, quam. continet verbum ..currere enim est cursus per significationem, scriberescriptura. legere leccio." Eadem ergo racione esse

10. •. signifICat esssenciam,2. Preterea: idem Prtscl anus " dicit quod hoc

-verbum ,est' significat substantiam uniuscuiusque. Sedsubstancia est essencia. Ergo .esse significat essen-

15 ciaIll, et ita non est extra intellectum essencie. .Dicebatur. quod Priscianus 3 loquitur de modo

significandi, non autem de re significata,' quam ver-buJIl significat. .. 3. Contra: verbum quodcunque sive infinitivi

20 Illodi sive alterius modi significat agere vel pati quan---- . .:2 Secundo queritur om A 3 exlstencle] essen eie B 6 -et

om .A de capitulo JI 9 per] propter.A . et scribere M12 Priscianus] post A . 14 est] esse B

1 Institutiones Gram. 1. 18 c. 43; ed. Hertz, Llpslae 1859, II 226.II L. c. I. 18 c. 2; ed. Hertz II 210cr. 212, 226.8 L. c. I. 18 c. 43-44; ed. Hertz Il 226 sq,

"" 12 QUIlt'stioncs de reali distinctione.I'

tum ad modum significandi, etiam hoc verbum ,est' 1.Si ergo hoc verbum ,est' significat substanciam, nonpotest hoc intelligi quod significat per modum sub-stancie, sed oportet hoc intelligere principaliter de resignificata quod hec sit substancia. 5

4. Preterea: in hoc distinguitur verbum a nomineet pronomine quod tam nomen quam pronomen signi-ficat per modum substancie, verbum autem per mo-dum motus. Si igitur ,est' significat per modum sub-stancie, non est verbum, sed nomen vel pronomen i' 10quod Ialsum est.

5. Preterea: esse est illud quo. res dicitur forma-liter ens. Sed unumquodque dicitur ens formaliter,

M3ltra U per suam essenciam, sicut probat Philosophus 40I Methaphisice 2. Ergo esse non est aliquid additum 11>

B Hr{1essencie faciens composicionem Ucum ea.: ,', Dicebatur quod unumquodque per suam essen-

ciam formaliter dicitur ens, non tamen dicitur peressenciam existens; per esse vero unumquodque di-citur existens, non tamen ens, nisi ens acciplatur æparticipialiter, idem sc. quod existens. \

6. Contra: unumquodque dicitur existens per ali-quid formaliter; ergo per aliquam formam. Esseergo, quo aliquid dicitur existens, erit forma aliqua.Sed non est forma accidentalfs, qua angelus dicitur 25

existere. Ergo est forma substancialis. Sed forma2 SI-SUbstanclam] significat substanclam 111 4 Intclligere

de re slgnlücata principali A 7 quod] quia A 8 per2 om A16 ea] Ipsa B 20 acclpttur ä 21 partlcularlter B, participative A24 ergo] Igitur M existens] ens B erit] est M 26 est formaaubstantlalls. ' Sed om B.ti

1 L. c. I. 8 c. 1; ed. Hertz I. 369: Verbum est pars orationiscum temporibus et modis. sine casu, agendi vel patiendi slgnt-flcatlvum. , I

, 2 Met. l. 4 (r) c. 2 1003b 26...,.30; versio lat, 1.4 eo, 3; Thom•.,I. 4 Icet. 2.

I'

I

~.

, \

Quaestio disputata XXVI a. 13

substaneialis angeli est sua esseneia. Ergo esse eiusnon est aliud ab essencla.:

7. Preterea: si esse est aliud ab esseneia, ergoest alia res. Sed omnis res est essencia aliqua. Ergo

r, esse angeli est alia esseneia ab essencia angeli; quodest inconveniens. Ergo vel est idem cum esseneiavel oportet ponere in angelo duas essencias 'substan-eiales; quod est absurdum .

. 8. Preterea: si esse est aliud ab essencia qua-o cunque, quero, si esse sit aliquid vel non .. Si non1 sit. aliquid, sequitur quod sit nlchil, quia niehil et ali-quid sunt eontradictoria. Si vero sit aliquid, oportetquod sit aliqua essencia. Illa ergo essencia existitper. aliquid formaliter. Aut igitur per seipsam autper aliquod additum. Si per seipsam, ergo eadem

15 raeione quecunque alia essencia existit per seipsamforlDaliter. Si per aliquid additum, erit procedere in.nfinitum, ita quod infinita requirantur ad hoc quodI liquid existat; quod est impossibile. . .. a .9. Preterea: si esse importat actualem existendam,

20 que est aliud ab essencia, aut inportat illud aliudsc. illam actualitatem de principali significatione autde IDodo significandi. . Si de principali significacione,cuID idem significat esse et fuisse et Iore, tunc· di-

25 eendo .a erit' significatur ipsum actualiter existere'sicut dicendo ,a est'; quod Ialsum est .. Si autem illama,ctualitatem non inportat nisi de modo significandisub presenti tempore, ergo essencia et esse non dil-ferunt· nisi penes diversos modos significandi sicut

30 abstractum et concretum, ut albedo et album. . Et .ita. non faciunt realem composicionem.--; 2 est aliquId A 7 si angelis A 13 Illa ergo essencla oln Aexistens B.A. 22 llIam actualitatem) actualem illam exlsten-clam A significato.A 23 significato A 25 a] angelus A26 al angelus ~ • 27 de] ex A

I.

14 Quaestiones de realI distinctione.

10. Preterea: melius est ponere unum quam duo,quando omnia salvantur per unum. Sed ponendoquod 'esse non sit aliud ab essencla, sed quod situnum salvantur omnia,que oportet salvari se. quid-quid potest salvari per ponentes quod esse sit aliud 5

. ab esseneia. Quidquid se. consequitur ad essenciameciam consequitur ad esse. Ergo melius est ponerequod esse sit de essencia quam quod sit aliud abesseneia.

11. Preterea: unius produccionis est unus per se 10

terminus. Sed produccio substancie per se terminaturad formam sive esseneiam. Unde forma est terminusgeneracionis. Terminatur eciam per se ad esse.Ergo cum non terminetur ad duo, sed ad unum ter-minum, esseet essencia non sunt duo, sed tantum 15

unum I.

Dicebatur quod licet esse et essencia sint duo,sunt tamen unius per se terminus producclonls, quiacomponunt unum, quod est terminus unus.

12. Contra: illud quod convenit composito ex duo- 20

bus, secundum quod compositum est, non convenitalteri componencium per se accepto; sicut homini, utcompositus est, convenit quod sit animal,' sed nonconvenit anime quod sit animal, sed quod sit parsanimalis. Si igitur convenit· composito ex essencia 25et esse quod sit terminus produccionls per se, secun-dum quod compositum est, non conveniet essenciequod sit per se terminus 'producclonis, similiter necipsi esse. Et ita forma non est terminus generacio-

2 posito A 4 scilicet om A 4-5 quidquid-ponentes]secundum ponentes A 6 scilicet consequitur] sic sc, sequitur Bsie sequitur A 8 de essencla] unum et idem cum essencia A11 substancie] vere B . 22 alteri] alicui A

lcf Met. I. c. p. 12..,

Quaestio disputata XXVI•. 15,

nis, sed pars termini; similiter esse non 'est terminusgeneracionis, sed pars termini; quod est contra Philo-sophum 1. Hec enim est vera: ,forma est terminusgeneracionis'; esset autem Ialsa, si esset pars termini., 13. Preterea: predicamenta distinguuntur secun- ,

5 dum diversos modos predicandi generales, quorum unus A 25~ (l

non est reducibilis ad alium; sicut patet de substancia 'et quantitate [adde et qualitate], quia secundum sub-stanciam predicatur illud quod pertinet ad essenciamsubiecti, secundum quantitatem vero illud quod est

10 IJlensura subiecti, secundum qualitatem vero id quodest disposicio subiecti. Si igitur per esse dicatur ali-quid existens et hoc predicamentum .neque est deessencia subiecti neque est mensura neque disposicio

_ et sic de aliis, sequitur quod sit predicamentum perla se. Et ita erunt plus ,quam II 10 predicamenta. ,

, 14. Preterea: omne quod est in rerum natura pos- lii 311r{l, sibile intelligi, oportet quod contineatur sub ente. Si·gitur esse sit aliquid intelligibiIe, continetur sub ente~t itavel erit substancia vel accidens. Sed non est "

%O accidens. Ergo relinquitur quod sit substancia et perconsequens essencia. \ ' "

15. Preterea: sicut se habet' instans ad substan-eiam mobilis, ita se babet tempus ad esse eius. Ergo

25 permutative: sicut se habet instans ad tempus, ita se---- '3 ests] et A 8 alium] alterum A 12 qualitatem) quan-titatem lrf 14 predicamentum] Ipsum A 14-15 de eseeucla]de substancia neque essencia M 15 disposicio subiecti A 21 est,ofT!. BA'

1 Aristoteles videtur potius contrarium dicere v. gr. Met. I. 7(Zl c. 8, 10\3 b !'i-6, Thomas 1.7 Icct. 7; versio lat, 1.7 eo. 27.palam ergo quod nec species flat nec quodcumque oportet vo-care In sensibili formam, Dec eius est generatio... Et quiageneratio est eius quod fit, palam est quod Dec generatio estforme, sed compositi.

16 Quaestiones de reall distinctione.

habet substancia mobilis ad esse. Sed instans 'ettempus sic se habent, quod unum includitur in aliose. instans in tempore. Ergo similiter esse Includiturin substaneia mobilis.': 16. Preterea: Boecius in Libro de ebdomadi- 5

I b us ' dicit quod diversum est ,esse aliquid', quod nonest esse simpliciter, et ,esse in eo quod est', quiaillic in primo significatur accidens, quando sc. diciturde re aliquid quod non sit ens simpliciter: in' 2 oautem significatur substancia, sc. cum dicitur aliquid 10

esse in eo quod est. Esse igitur actualis existenciesignificat substanciam. ', 17. Preterea: idem dlcit Bo e clu s " quod in "omnicomposito aliud est esse et quod habet esse". Sedomne simplex quod est, est idem cum eo quo est. 15Sed angelus est simplex. Ergo est idem cum suo esse.

18. Preterea: id quod est' absolutum non potestadvenire alicui de novo sine' sui mutacione. Sed insacramento altaris esse advenit illis speciebus Iactatranssubstanciacione; non enim manet esse panis et 20

vini, per quod prius extiterunt ille species. Ergo eumille species maneant, advenit eis novum esse.

Dicebatur quod illa accideneia habent naturaliterproprium esse aliud ab esse substancle et per illud

2 se om B 3 in-includitur om ,M 10 cum de re A15 estz] esse BA 16 estzl et B ' suo om A . 18 convenire .A19 convenit A 20-21 et vini om II lJ

1 Quomodo substantiae In eo quod sint, bonae sint, cum nonsint substantlalla bona, liber ML 64, 1311; ed. Pelper, Lipstae1871, 169: Diversum est tantum esse aliquid et esse aliquid Ineo quod est; Illic enim accidens, hic substantla slgnlrlcatur.

t L. c. ML 64, 1311; ed. Peipcr 169: Omni composito aliudest esse, aliud Ipsum est. Notandum tarnen est ad utrumque lo--cum Boethlum nomine "esse" non exlstentlam significare, sed: -essentlam,

Quaestio disputata XXVI&. 17

propi'i'!m esse sunt post transsubstanciacionem sicutante.

19. Contra: quando aliquod analogum dicitur depluribus per attribucionem ad unum primum, in illo

~ primo invenitur illud analogum formaliter et non inaliis, sicut sanum dicitur de multis I per attribucio- B 7.{va

nem' ad corpus sanum et ibi tantum invenitur sanitasformaliter. Si igitur esse dicitur. analogice de' esseproprio accidencium et de esse substancie tanquam

o de primo, non invenietur esse formaliter nisi in sub-·1 stancia. 'Illo igitur esse substancie sublato non ma-

nebit aliquod esse accidencium proprium formaliter,qUO possint existere.

20. Preterea: esse primo convenit supposito, et~nature per suppositum. Suppositum Igitur' includit

1;) esse. Sed suppositum et natura sunt idem in angelis ..Ergo natura includit esse.

. 21. Preterea: illud quod est' absolutum, si faciatPlodum predicandi non reducibilem ad alios modos,'

20 non minus facit predicamentum per se quam id quodest relativum, quod non habet realitatem nisi ex Iun-dalDento. Sed esse est absolutum et facit alium mo-dum predicandi ab aliis. Cum igitur relacio sit pre-dicamentum per se, sequitur quod esse sit per se

%5 predicamentum, si non sit idem cumessencia. Sednon est predicamentum per se. .Ergo includitur inessencia, ita quod per essenciam res dicitur existens,quia per esse, quod includitur in essencia. ,

J 22. Preterea: illud quod est perfectissimum in ali-~qUO genere non babet reduci ad illud quod est minus

. 1 post] per B 10 ,Invenitur Ä ' 11 sublato] subiuncto B, .ubtr8ctO .A 12 accidentis A 13 possit Ä ' 19 predlcandl;ealem A ad-modos] ad aliquem alium modum predicandl A26 ergo] Igitur Ä 27 res] Deus Ä 28 quia] et Ä

p e 18ter. Quaestiones de realI distinctione. 2

.... , ..

18 Quaestiones de reali distinctione.

perfectum. Sed esse est perfectissimum quod est inre. Ergo non est in genere per reduccionem, .seddirecte et ita non est extra essenciam speciei.

23. Preterea: quando aliquid producitur in [esse], esseeius prius non est et postea est; et quando res cor- srumpitur, esse eius prius est et postea non est. Esse 'igitur est indifferens ad esse et non -esse. Si igituresse est aliud ab essencia propter hoc quod essenciaest indifferens ad esse et non -esse, sequitur quodesse sit aliud a seipso, cum similiter sit Indlüerens. 10

Consequens falsum. Ergo antecedens.24. Preterea: si verbum incarnatum dimitteret na-

turam humanam, quam assumpsit, ita ut natura hu-mana illa maneret separata, illa natura depositahaberet novum esse subsistencie, si esse differat ab 15

essencia. Sed hoc esse non potest; quia illud essenon produceretur per se neque per creacionem nequeper generacionem _. quia tam generacio quam crea.cio terminatur ad rem subsistentem, esse autem na-ture humane non est subsistens - nec produceretur 20

illud esse per removens prohibens - quia removensprohibens non est causa alicuius nisi per accidens. _Et ideo oportet dare aliam causam, que est causa

],I 311 va IIper se. Talem vero causam per se non est invenire,nisi esset generans vel creans; quod eciam esse non 25

potest. Et ita 'illud novum esse 'non haberet causam;quod est inpossibile. Et hoc sequitur, quia esse po-nitur. aliud' ab essencia. Ergo hoc est inpossibile.

25. Preterea: esse angeli est quedam similitudoesse divini, sicut essencia angeli est quedam similitudo 3D

essencie divine. Si igitur ad hoc quod esse angeli2-3 non-ita om A 5 eius om A

sed A 6 eius om A est2] esse A11 consequens est A ergo et A23 ideo om MB 25 eclam om A

cst2] erit A et2)10 simpliciter esse A

21 removens et M26 habet BA

Quaestio disputata XXVI-. 19

sit limitatum oporteat ponere aliquid aliud substratumipsi esse, per quod limitetur, eadem racione necesseest ponere aliquid substratum ipsi essencie, per quod!imitetur. Sed hoc est Ialsum, quia essencia angeli

:; est subsistens et non est recepta in aliquo. Ergo nec.esse recipitur in essencia.

26. Preterea: veritas, bonitas, unitas nichil adduntsuper essenciam absolutam et positivam. Sed entitas.est transscendens sicut et bonitas. Ergo nichil addit

10 super essenciam aliud ab essencia.Oppositum arguitur: 1. Quia in Deo esse non

est aliud ab essencia, ideo Deus non habet causam suiesse, D cum non possit intelligi non existens. Si igitur A 26raiD angelo esse non sit aliud ab essencia, angelus non

15 poterit intelligi non existens et per consequens angelusJlon habet causam sui esse. Sed hoc est falsum.

, Ergo esse angeli est aliud realiter ab essencia et itaest ibi composlcio realis. • \

. Ad hoc dicebatur quod non est simile de Deo et20 de angelo; quia esse in angelo non inportat nisi ha-

bitudinem essencie ad causam eIricientem et ideo estextra intellectum essencie, esse autem in Deo non.inportat habitudinem ad causam et' est de intellectuessencie et ideo causam non potest habere sicut an-

25 gelUS. Contra: sl esse inportat relacionern ad causam,

esse est in genere relacionis. Sed illud quod est ingenere relacionis est. realiter aliud ab essencia sub-stancie, quia predicamenta sunt distincta secundum

30 suas reaIitates. Ergo adhuc videtur quod esse faciatcomposiGionem realem cum essencia in angelo. '

2. Preterea: esse existencie inter omnia videtur

.1 oportet A substractum MB 3 subtractum MB8-10 essenciam-super om BA 10 essencla] esse A' 13non-]nisi A 28 aliud om B

2*

20 Quaestiones dereall distinctione.

esse magis absolutum; quia est actus entis ut est inse, non ut ordinatur ad alterum. Ergo esse noninportat relacionem ad causam.

3. Preterea: . esse existencic est quiddam reale.Si igitur non est aliquid reale aliud ab essencia, opor- a .tet quod sit reale de intellectu essen eie. Omne enim 'reale, quod est idem cum essencia hominis, est de in-tellectu hominis ut animalitas, racionalitas et huius-modi. Ergo similiter omne reale, quod non est aliudab essencia specilica ' angeli, includitur in. essencia 10

illa et est de intellectu eius. Esse ergo angeli estde intellectu essencie angeli. Non igitur potest essen-cia angeli intelligi Don existens.. Et per consequensnon potest habere causam sui esse sicut nec Deus.

4. Preterea: cum esse existencie sit reale quod- 15

dam, oportet quod significetur. per aliquod Domen reiextra animam. Si significetur per nomen essenciespecialis, est de intellectu essencie et per consequensnon est intelligibile quod essencia non existat, stcuthomo non-animal non est intelligibile. Quod au- 20

tem non est intelligibile non potest fieri a Deo. ErgoDeus non potest facere quod angelus non existat eteadem racione non potest angelum producere, ut exi-stat. Sed noe est falsum. Et ita redit primum argu-mentum quod angelus non habet causam. SI dicatur 25

quod esse est reale et significatur per nomen alteriusrei quam per nomen essencie, sequitur quod sit aliud

, reale ab essencia et faciat composicionem realem cumessencia.

5. Preterea: alia questio est ,an est' et alia est 30

1 esti om B 2 ordinatum A 5 igitur esse A 6 realeabsolutum A 9 omne] esse BA 10-11 includltur- angeliom B 12 ergo] Igitur BA 18 specialis) splritualis A 20 noniest A 27 aliud] aliquid A.

Quaestio disputata XXV1-. 21questio ,quid est', ut dicitur 2° Posteriorum 1. Ergoaliud est scire de aliqua re .an est' et scire ,quidest', quia questiones sunt equales numero hiis quevere scimus. Esse igitur rei estaliud a quidditate.

5 Dicebatur quod questio ',an est' est alia a que-stione ,quid est', quia esse non convenit quidditati ex .proprietate quidditatis, sed ex ordine ad causam. "" . 6. Contra: quanto ~liquid I proplnquius se tenet Ucum : ~~~!Ilessencia, tanto magis convemt essencie ex sua pro-. , .

10prietat~. !lnde propria passio cuiuslibet ~ubs~ancieconvemt ei ex sua natura.Sed esse p~opmqulUs setenet cum, essencia quam aliqua alia propria passio.'Ergo esse maxime convenit unicuique ex sua natura.

. 7. Preterea: sl esse esset inclusum in essencia,15 esset idem cum forma. Sed hoc non' est verum, ut.patet in rebus materialibus, cu~ forma sit actus ma-, terie, non autem actus composltl. Non ergo est essede essencia.

8. Preterea: quia animal est de essencia hominis,20 semper fuit homo animal; semper enim fuit hec vera

JIomo 'est animal'. Si igitur esse est de esscncia~ngeli, semper fuit angelus existens. Ergo non habetcausam sui esse.

'9. Preterea: Deus est causa angeli per intellectum:5 et voluntatem. Aut igitur Deus intellexit. angelum

e"istentem, antequam crearetur, aut non existentem. ante sui creacionem. Si intellexit cum existentem,---. "

. 1 est om B , 2°] primo A 2 aliqua alia B selre2om A 4 rei] res B om A aliud] res alia A', fi est2 om A

• 1 exl de B 9-10 convenit-substancle om BA 12.allquaom BA 13 natura] essencia N 14 esse om A 17 autemest BA 18 de] In A . 19 quia] sl A 25 intelligit A

. 21 Intelligit A eum] essenclam B1 Anal. Post. L 2 c. 1 89b 24, 3-1; versio lat. 1. 2 eo 1; Thom.

1. 2 Iect. 1..I

\ ,

22 Quaestiones de reali distinctione."-

antequam crearetur, ergo angelus habuit esse, ante-quam produceretur ad esse. Si intellexit eum nonexistentem, ergo existere non est de sua essenela;quia niehil potest· Intelligi cum opposlto eius quodest de sua esseneia, quia includitur contradlccio ut 5

hec ,homo non-animal'.10.Preterea: Philosoph us dicit 7Methaphi siee I

quod querere .propter quid homo est homo' ntchüest querere, quia hoc non habet causam quod ipsumsit ipsum propter quid autem querit causam.' Si 10

igitur esse sit idem essencie in angelo, angelus -nonhabet causam sui esse. .

11. Preterea: in Commento Libri de c aus is tdicitu~ quod intelligencie, quas angelos dicimus, ha-bent essen ciam et esse. Sed idem non copulatur sibi 15

ipsi. Ergo esse, quod copulatur cum essencia, nonest idem cum essencia.

12. Preterea: quando. unum eontradictoriorum,quod est pure nichil, inest alicui de se, sl aliud con- 'tradietoriorum quod est positivum et reale insit sibi 20

per aliquam eausam, illud faciet composicionem eumeo. .Sed substancie angeli convenit de se non esse.Ergo si 'esse convenit ei in ordine. ad causam, esse-faciet eomposicionem eum substancia angeli .. ,

6 non est A 8 querens A 10 ipsum om Aesse A 23 in om B 24 facit A

1 Mel I. 7 (Z) c. 17 1041 8 14, 22-24; versio lat. I. 7 eo 59:Hoc quidem Igitur propter quid ipsum est ipsum nihil est que-rere. •. Hoc quidem igitur palam, quia Don quaerit, quare quiest horno homo est. .Allquid ergo de aliquo quaerit propter quidexistit. Thom. I. 7 Iect. 17.

! Versio, quam S. Thomas [Ieet. 9] interpretatus est babet:Et intelligentia est habens yleachim quod est esse et 'forma. Ed.Bardenhewer, Freiburg 1882, 173: Et Intelligentia est habeasheiyatin et formam.

15 Idem

Quaestio disputata XXVI-. 23, 13. Preterea: omne reale positivum et absolutum, ' ,

quod participatur, ab alio. in quo suscipitur, realiter, differt ab illo participante, sicut forma, que partici-patur a materia, realiter differt a materia. Sed esse

s est reale positivum absolutum et participatur abessencia sicut ab illo in quo recipitur. Non enimparticipatur ab essencla sicut genus a specie, quiatunc contraheretur esse per dHrerenciam aliquam adgenus determinatum; quod est impossibile, quia tunc

10 ens esset genus ad X predicamenta. Ergo esse rea-liter differt ab essencia.

Responsio. Quidam 1 ponunt. quod in angeloesse non facit realem eomposicionem eum essencia.Dicunt enim quod esse non differt realiter ab essen-

~ eia Dec tamen differt ab ea tantum secundum racio-,o> nem. Sed differunt essencia et esse quodam medio

JIlodo sc. secundum intencionem et faciunt composl-eionem intencionalem, sicut genus et dlüerencla ut,animal et racionale. g Unde non est esse de intellectu ~ 26r{J

:20 essencie, quamvis non differat ab essencia realiter.Sed ista posicio quantum ad presens deficit in'

duobus: Primo in hoc quod ponit aliqua differreneque secundum rem neque secundum racionem, sedplUS quam secundum racionem et minus quam secun-

.25 dum rem 2. Talis enim differencia esse non potest;quia quecunque duo accepta, si aliquo modo differunt,aut differencia eorum est in re extra animam aut

, I

1-5 reale-est om B 5 et om BA 6 essencla] esse Asicut) tanquam A suscipitur B, 7 essencla] esse A 12 po-nunt) dicunt A 19 unde et A

1 Henr. de Gandavo Quod!. 1 q. 9; Quod!. 10 q. 7 ed. Venet .. 1613 I r, 11', II r, 155'. 156r• : ••

2 cr. Aegid. Rom. Quaestiones de esse et essentla q. 9 ed.-Ven, 1503, f. 19',

24 Quaestiones de realI distinctione.

tantum est in racione considerante unum et idem in.re sub diversis racionibus. Si diHerencia eorum sitex parte rei, talia vocamus differencia secundum rem.

I Si autem illorum differencia sit tantum in intellectuconsiderante unum et idem secundum rem sub diver- asis racionibus, talia vocamus differencia secundum.solam racionem .. Nichil aliud enim est aliqua differrere quam difrerenciam eorum esse in re ; et similiternichil aliud est aliqua differre racione tantum quamipsa differre non in re, sed tantum secundum diver- 10

. M 312ra sas raciones in intellectu nec I potest esse alia diffe-. rencia aliquorum media inter istos duos modos diffe-

rendi, quia res non possunt habere nisi duplex esse, sc. in anima vel in intellectu et extra animam. . Ubiautem non est res alia, ibi non est eius ab alia re lr. .differencia nec eciam a seipsa. Illa ergo que dicun-tur differre intencione vel diUerunt secundum remvel differunt secundum solam racionem. Et ita non'est nisi figmentum ponere diHerenciam mediam inter

. differenciam realem et differenciam secundum raclo- 20

nem. Et ita si esse non differat sola racione abessencia, sequitur quod differat realiter ab ea. et Ia-ciat composlcionem realem.

Qui autem invenit differenciam mediam inter dU-. Ierenciam realem et differenciam secundum racionem, %a

. oportet quod inveniat quoddam esse rei medium interesse suum in intellectu et esse suum extra animam;et per consequens quod ponat medium inter contra-dictoria .. Ens enim, quod sufficienter dividitur in ensnature extra intellectum' et in ens· racionis in intel- 30

1 est om A . 1-2 In re] reA 2 sub] in B "Istorum M7 alIqua] alla A 13 potest .A 14 inI! om M 16 ergo]autem.d 21 animam} intellectum B28 consequens oportet A.29 enim om M

Quaestio disputata XXVIa. 25lectu, contradictorie opponitur. Non-ens enim simpli-citer idem quod nichil ,est, esse autem dicitur sicut etens. Igitur si esse rei sit aliquod medium inter essein intellectu et esse extra intellectum, illud esse erit

5 medium inter esse et non-esse; que sunt contra-dictoria, quia nec erit non-esse simpliciter nec esse,quod ei opponitur cont_radictorie. Nec valet exem-plum de genere et d~fferencia,ut de animali et racio-. naH; quia cum genus et differencia sint partes secun-.dum racionem ipsius speciei, ut dicitur 5 Methaphi-

10 sice 1, quia sunt partes racionis ostendentis quid, estspeciei, non differunt genu~ et differencia, prout suntin eodem, nisi secundum raclonem ; et in diversisdifferunt secundum rem, ut animal in leone realiter

5 differt a racionali. Unde propter differenciam generis1 et differencie non debet poni medius modus differendi,sicut isti ponunt. '.

Secundo deficit hec posicio in hoc quod ponit In-coDlPossibilia, quod ~sse non est de intellectu essencie

20 et tamen quod non differat ab essencia realiter. Hocenim verum est quod esse non est de intellectu .essen-cie· 'create. Sed si non differret ab esseneia realiter,

'necessarium esset dicere quod" esset de intellectu', essen eie. Cum enim esse actuale sit quiddam positi-25 vum et absolutum reale extra animam, oportet quod. sit de. intellectu alicuius realis. Aut igitur erit deintellectu essencie aut alterius realis ut' accidentis. ,Si autem non I differt realiter ab essencia, man~feste B 75r~

~ " .---1 opponuntur A Non-ens] non-enti M non est B2 idem om MB 3 rel om ~V medium om M ,11 quod A18-:-19 lnpossibllla A, 25 et om M I

1 er. Met. I. 5 (.1) c. 6 1016a 24; verslo·lat.l. fi eo 10:, Dicun-tur autem unum quorum genus unum, dlllerens oppositis dine-rentlis.


'Sequitur quod non erit de intellectu alterius realisessencie, a qua non differt' realiter. Et ita relin-quitur quod sit de intellectu essencie. Si tamenesse inportaret privacionem sicut hoc nomen unum,quod significat indivisionem, que est privacio divi- r.sionis, posset non differre ab essencia et tamen nonincludi in intellectu essencie., sicut hoc nomen ,homo'non includit in suo intellectu _unum. Propter quod.non est nugacio, cum dicitur ,homo unus' vel ,ensunum'. Similiter etsi esse inportaret relacionem non- 10

realem, sed relacionem secundum racionem sicut bo-num quod importat relacionem ad appetitum, adhucposset esse non differre ab essencia realiter et tamennon includi in intellectu essencie specifice. Bonumenim non predicat aliud secundum rem a· subiecto, 15

de quo predicatur, sed tamen non est de intellectualicuius substancie create. Unde non est hec nuga-cio .Michael bonus' vel ,Gabriel bonus' sicut nec ,hichomo bonus'. Sed ex quo esse Michaelis non inpor-tat quid privativum nec relativum, sed positivum et 20

absolutum, oportet quod si non, differet realiter ab.essencla ?llichaelis,' quod includeretur in intellectuipsius. Et esset nugacio .Michael existens', sicut est

111312rp nugacio .Mlchael substancia' vel ,homo animal'. n Patetigitur quod male ponunt qui dicunt quod esse non 25

differat realiter ab essencia et tamen non est de in-'tellectu essencie.

Propter hoc alii 1 ponunt qnod esse, cum realiter•

1 realis quam A 3-4 si-prlvaclonem om B 4 esse om A5 que] quod A 6 non] enim B esse A 7 Includeretur A10 eelam si B respectum!tl 11 respectum M 15 Don om B18 nec] vel A. 19 Michael A 20 relacionem A et] vel A24 Michael aubstancia] animal homo A 26 differt A tamen om JJ

, 1 Godetrldus de ,Fontibus Quod!. 3 q. 1 ed. Louvain 1904, II164-166.

Quaestio disputata XXVI". 27non differat ab essencia, est de intellectu essencie,ita quod / essencia non potest intelligi 'sub 'oppositoipsius sc, sub non-esse. Sed ista posicio nullo modopotest stare, quia, destruit totam fidem de erenclone

5 rerum et gubernacione et ponit omnia esse eterna .etnicbilesse creatum in rerum natura. QU9d enim exsua natura non potest intelligi a non esse, non potest A 26 va 'habere. causam sui esse, sed naturaliter habet esse.Si enim posset per aliquam, causam produci a non-

10 esse in. esse, posset Intelligi non esse,antequam pro-duceretur, ita quod vere posset intelligi non existensante suam produccionem et existens post producclo-nein. Sed sl esse sit de intellectu essencle;: repugnatei quod intelligatur non existens et ante sui produc-

15 cionem .' Quod enim est de intellectu alicuius sempersibi conv~nit et oppositum eius nunquam ei convenireotest. Semper enim homo est animal. et. pro quo-

Punque tempore intelligatur homo velpro quacunque~ensura, animal est de intellectu eius. Unde quam-is antichristus nondum sit productus, tamen. modo

20 ~ rO isto tempore homo est de intellectu antichristi et.PiJIliliter animal, quia sunt de essencia eius. Similiter~ itur sl esse non differret realiter ab essencia, sedl~set de intellectu eius, eternaliter esset de intellectue jUs, ita quod pro nulla duracione posset intelligi non

%5 e"tstens., Et per consequens non esset lntelllgibilee dt. ,uod pro ucere ur a non - esse IU esse per aliquam'qaUsam, sed ex natura sua- haberet esse omnis talis

. c ssencia et ita esset eterna nullam causam habens.30 tnde August~nus dicit Libro, de libero arbitrio 1

_:...-16 inest et convenit A numquam] non A ei] sibiA

. 1~ bomo vel). et A 24 eternaliter] essencialiter A 27 quod

nOD B1 Locum Don Invenl.; er. De libero arbitrio 1. 2 c.8 ML 32,1252.

i ..


quod nichil est magis eternum quam racio circuli decirculo; . similiter duo et tria esse quinque, quia pre-dicatum est de intellectu subiecti. Propter quod eclam 'bene dicit Philosophus sep timo Metaphisice 1

quod "querere ,propter quid homo est homo', nlehil sest querere; quia homo non habet causam et propterquid querif causam". Patet igitur quod posicio, .queponit esse de intellectu cuiuslibet essencle, ponit om-nia esse eterna et nichil esse creatum a non-essein esse nec aliquid posse creari; que omnia repu- 10

gnant non solum fidei, sed racioni et· sensui. ..Propterea necessario est dicendum et absque omni

ambiguitate tenendum quod. esse actuale realiter dif-fert ab essencia creata et facit realem composicionemcum ea: . Ad cuius evidenciam considerandum est 13

quod cum in omni eo quod est oporteat ponere essetanquam illud quod est maxime actualitatis seu per-tecclonls in ente, oportet ponere aliquod. ens, cuiusessencia sit ipsum esse tantum et quod sit primumens et prima causa cuiuslibet entis. Et hoc ens est ID

Deus. Si enim sua essencia non esset tantum essesed esset composita ex esse et quodam alio, essetens compositum. Omne autem compositum habet cau-sam unientem ea,' ex quibus .compoultur. Que enim'

-diverse sunt secundum se, non conveniunt in unum esnisi per aliquam causam, que ipsa uniat. Et pretereasimplex est prius composito. Primum igitur ens nonhabet esse compositum. cum . quodam alio, sed est.

3 quod] hoc B eelam] et M 8 cuiuscunque A 9 cau-satum B 10 omnia sunt Incooveolcocia et A 11 sed eciam A

i 12 prcterea B 15 ea) essencla A' 16 est om A 18 etoportet A '19 et-sit] Id est A 20 et1 om M est B alterius. entls M ens est] eos M est A 21 esset tantum esse] tan-tum est M 26 Ipsa] lila M

1 Mel L 7 (Z) c. 17. 1041a H,22-24. er. p. 22 n.l.

Qual'stIo disputata XXVI&. .', . 29

ipsum esse subsistens; alioquin non potest esse primaCs.usa. Tale autem ens, quod sit ipsum esse sub-',sistens, non potest esse nisi unum tantum, sicut osten-dit Avicenna SO Methaphisice sue 1. Esse enim

5 subsistens, cum sit primum et non sit limitatum peraliud inperfeccius, quod sit potenciale respectu esse,coIllprehendit in se omnem perfeccionem essendi. Siautem essent plura esse subsistencia, oporteret eadifferre; aliquid ergo conveniret uni,' quod non con-veniret alteri. Sed hoc est inpossibile; quia esse sub-

10 • ti t f .'sistens, necessario con me omnem per eccionem etcaret omni' privacione perfeccionls ex hoc quod esteSse primum, non admixtum alicui potencialitati. Et.ta. s! ponantur plura esse Bsubsistencia, tota. pertec- 111 312~a

. ~iO unius est in alio et non malor-neque minor; et '.13 Ita non erit' aliquid in eis, per quod Idistinguantur,~on igitur poterit esse nisi unum esse subsistens.Et bOC est Deus. Qui cum sit maxime et verissimenS, necesse est quod nichil aliud habeat esse nisi

e b eo tanquam a causa prima. Primum enim in20 a t I' . t .oJ1lni genere es causa a lorum ommum, que sun ID

illO genere. .' 'I . I

Ulterius considerandum est quod non est possibileliquOd ens esse causatum a primo ente, in quo cau-

aato esse sit de essencia, sicut esse non potest esse.%5 s... ... t b t tin Ipsa essencia ; quia, Sleu pro a um es supra, res,---1 potest om A 2 ipsum) primum A' 3 sicut) ut A 4 enim,n A 5 sit om A 6 aliquid aliud A 6-12 quod sit-

oaret) quod sit possibile, illud esse comprehendit In se omnemc erfeeclonem et caret A 14 tota om A 16 erit) contingit A!tlquld reperiri A 18 et verissime) entItatis sicut A 20 prima·

f1'I, B ' 23 estl om A 24aliquod-cau!Satum] quod sit aliquodo 8' creatum A causatum) et causaturn B 24-25 causato]encreato A 26 In om M

1Met. I. 8 c. 5 ed. Ven. 1508, I. 99r:y•

-.


de cuius natura est esse, non potest habere causamsui esse, quia non potest intelligi nlsi existens, proquacunque duracione intelligatur. Deus autem estcausa omnium rerum per intellectum et voluntatem,secundum quod vult quod habeant esse post non- 5

esse. Et per consequens _intelligit res sub non-esseproducibiles ad esse post non-esse .. Nullius igitur

B 75 rß causati esse est de essencia. Et propterea n non po-test esse aliquod ens, . in cuius essencia sit esse tan-quam genus et aliquid aliud· tanquam differencia; 10

quia cum tale ens limitatum esset 'causatum, esse nonforet de eius essencia tanquam forma generis veldifferencia. Unde sicut ens in sua communitate nonpotest esse genus et habere dlllerenclam contrahen-tem, ita nec hoc- nomen existens potest esse genus Ir.nec habere differenciam contrahentem ad genus, quodest substancia, vel ad aliud genus, sed necesse estquod omnis natura ,seu essencia causata sit totaliteret quantum ad genus et quantum ad differenciam velin genere substancie vel in alio genere de numero 20 ,

10 predicamentorum et quod esse suum actuale dif-ferat ab eo realiter, ut sic causari possit a primo.

A 26vP ente a 'non-esse in esse et ut sit limitatum D peressenelam, que non est tante , actualitatis, quante estesse, sed comparatur ad esse sicut potencia ad actum. 25

Et sic tale ens non est actus purus, sed habet poten-cialitatem admixtam. Sic et omne ens preter Deumhabet esse participatum, non sicut species participat

" genus, quod est de intellectu eius, sed' sicut materiaparticipat formam, que realiter a materia. participante 30

differt.2 esse om BA 7 Igitur) enim A 8 causati] creati A

esse om M 14 et) nec A 18 causata] creata A 21 actualeom A 23 sit om A' 25 actus ad potenciam A 27 adiunctam.Asic et] et sic B ct sicut A Deum] divinum A

Quaestio disputata XXVI·. 31Unde aliqui doctores I bene ostendunt racione

. necessaria quod esse differat ab essencia angeli rea-liter ex hoc quod essencia angeli habet esse partici-patum. P~tet en.i~ per ~a qu~ dicta sunt quod essen- .

5 da non SlC participat esse, quod habeat esse limita- .tUJIl per differendam contrahentem esse ad' consti-tuendum essenciam, de cuius intellectu sit esse, utideo dicatur participare esse id est partem eius ca-pere, quia est de essencia eius, que est llmitata, sicut

10 species participat genus. Sed oportet quod habensessenciam sic participet esse, quia capit non totamperfeccionem essendi, sed partem, in, quantum esse}imitatur per essenciam, in qua suscipitur; que essen-cia -est limitata ad genus determinatum et ad speciem.

, Et sic limitatur esse per essenciam, sicut forma equilil Iimitatur per hoc 'quod recipitur in materia tanquamIn susceptivo particlpante.. Isto enim modo actus'1 articipatur a potencia; et isto, modo participatum~ealiter differt a participante et non est de intellectu

~ ipsiUs. . .Unde patet quod. male dicunt qui, p on un t "

essenciam participare esse sic, quod essencia creataapit a Deo seipsam includentem esse, quod esse est

~ars respectu esse divini; et quod non capit. aliud ase secundum rem, sed quod est inter capiens et cap-

%5 tuID relacio racionis tantum, sed quod inter capienset Deum, a quo' capit, est relacio realis. Istud dictum. est erroncum, quia secuntur multa inconveniencia, utdictum est, si ponatur quod essencia sic participet

30 eSse, quod esse sit de suo intellectu; sequitur sc. quod~ alii A 9 quia] que B 21 dicunt illi A 22 cau-sata 'B 27 capitur .ti 30 sc.] enim A

1 Aegld. Rom. De esse et essentla q. 9; q. 11 ed. Ven 1503,fi. 20"-21', 24·-25 '. , . -

2 Cf. Henr. de Gand. Quodl.l0 q. 7; ed. Ven. 1613, rr.153T, 154Y•


. nichil sit causaturn . in rerum natura et quod omniasint eterna.

Sed de hoc oritur dubium. Si enim essencia nonposset intelligi non exlstens, si includeret esse, et ita

M 312 v p nec posset habere causam sui esse: D eadem racione b. videtur sequi quod essencia non. habeat causam sui

esse, si esse ponatur diUerre realiter ab essencia,quia illud esse non potest intelligi non esse, sicuthomo, non potest. intelligi non-humo Inec aliquidpotest intelligi sub suo opposito. Ergo si esse rea- 10

liter differt ab essencia, adhuc illud esse non habebltcausam et, per consequens essencia non erit producta'in esse a non -esse, sed erit eterna eciam secun-dum suam actualem existenciam. .Et . ita , secuntureadem inconveniencia posito quod esse differat ab 15

essencia realiter,' que secuntur ponentes quod essenon differt realiter ab essencia, ut videtur.

,Ad hanc vero dubitacionem tollendam adverten-dum est quod quamvis aliquid non-contractum nonpossit intelligi cum suo opposito, ipsum tamen con- 20

tractum per aliquid diminuens potest intelligi cumsuo opposito v. gr. album per se sumptum' non potestintelligi non-album, album tamen secundum dentespotest intelligi noa-album simpliciter vel' non-albumsecundum I faciem. Vel melius exemplum est de:!5forma,· que naturaliter est separata a materia sc.forma 'angeli non limitata per materiam; non enimpotest intelligi noa-separata. Anima tamen sepa-rata, que est contracta per materiam, potest intelliginon-separata, . quia non per naturam suam est so

1 creatum A 3 de] ex .A dubitncio B sl] sic A6 essencla] esse .A 10 opposito esse A 12 causam sui Aessenela] creatura A om B 16 realiter om A' consequuntur Bposito .A 26 que non A 30 naturam] materiam B

. \

Quaestio disputata XXVI·. 33

separata, sed propter inproporcionem corporis; et ideoseparata pro uno 'tempore potest intelligi non-sepa-rata pro alio tempore. Nunc autem si esse sit in

ti essencia rei, illud e~se non erit contractum neque,s per differenciam neque per aliquod susceptivum, utvisum est. Et ideo esse tale non potest intelligi nonesse et per consequens nec talis essencia potest in-telligi non esse. Sed sl ponamus quod esse sit con-tractum per esseneiam, in qua recipitur tanquam di-

10minutum per esseneiam, a qua participatur, potestillud esse intelligi non esse pro aliqua duracione sicutet essencia, in qua recipitur. Tale enim esse, none:x:istit nisi per, accidens. Sed quia esse per se con-venit rei subsistenti, ideo sicut illud cuius est esse

~'potest intelligi non esse ante suam producclonem .etla post suam desltlonem, ita illud esse, quod est actua-

)itas eius, potest intelligi non esse ante produccionem. illius, cuius est et post suam desltlonem.. Et prop-

terea non secuntur illa ineonveniencia ponendo quod:IO esse realiter differt ab essencia, que secuntur ponendoquod esse non differt ab essencia. I

, Quamvis autem esse substanciale angeli vel alte-rius substancie create, realiter, differat: ab essencla,non. tamen est dicendum quod pertineat ad aliud

25 genus quam ad genus substaneie, sed reducitur adgenUS substancie, in qua recipitur non tanquam in-perfectum in genere illo, 'sed tanquam actualitas etperfeccio eius quod per se est in genere nec tanquamprincipium essen eie, sed tanquam id quod resultat ex

so essencia tanquam per se consequens essenciam pro--..ductam.

, erit] est BA 5 aliquod] aliud A 6-8 et-esselom BA 8 sl ponamus] supponamus M '11 aliqua] alia B14 et Ideo M '19 consequuntur B sequitur A 29 sequitur A24 pertineat] participat B."

Pellter, Quaestionell de reali dlstincUone. 3

'I '

I-,


Hiis visis respondendum est ad argumenta.Ad primum dicendum quod infinitum verbi adiec-tivi significat rem verbi cum suo esse. Currere enim'significat cursum esse, legere significat leccionem ~!~~;:esse B sicut vivere B significat vivum esse. Sed in- &

Iinltum huius verbi substantivi ,est' propter suamcommunitatem Jignificat esse tantum et nullam spe-cialem essenciam. Unde non est simile de esse etde aliis Inflnitivis, que significant actus speciales.

° Ad 2m dicendum quod, quando Priscianus 1 dicit 10

quod hoc verbum ,est' significat substanciam unius-cuiusque, ipse accipit substanciam large pro quacun-que essencia vel essenciali. Esse autem actuale, licet'non sit infra essenciam participantem, est tamen eiessenciale tanquam. primo consequens ad ipsam. 1&

Ad 3 m dicendum quod hoc verbum ,est' significatsubstanciam id est actualitatem substancie id est.essencie, et hoc tam a slgnllicaclone quam a modo,

OM 313ra prout se. est presentis n temporis; prout enim est fu-turi temporis, distrahitur ad significandum actualitatem 20

essendi .in futuro pocius quam actualitatem essendisimpliciter. Non tamen est dicendum quod hoc ver-bum ,est' significat per modum substancie, sicut eciamracio concludit. Et per hoc patet quid sit dicendumad 4m, quia bene concludit. 25

Ad 5 ID dicendum quod ens potest accipi dupliciter:vel nominaliter -' et sic dicitur denominative abessencia et sic non dicitur aliquid ens formaliter peresse -; vel potest accipi ens participialiter se. idemquod existens - et sic dicitur denornlnatlve ab esse so

2-3 activi BA 4 esse et .l/, 5 sicut] et M 6 sub-atautlvl om A 9 infinitis A 21 existendi B 23 eclam] et A24 et om A 25 quia) quod A 26 dupliciter] 2r BC. B

1 Institutiones I. 18 Co 2. Cf. p. u.

r'Quaestio disputata XXVIa. 35

et sic non dicitur aliquod creatum ens per suamessenciam -. Unde equivoce accipitur ens.

Ad 6m dicendum quod unumquodque dicitur exi-stens per aliquid formaliter, sl large accipiamus for-

a JIlant pro quolibet actuali. Si tamen accipiamus for-JIlant stricte, non est hoc verum. 'Et ideo non sequiturquod esse, quo res dicitur existens, sit forma aliquastricte loquendo. Si tamen quamcunque actualitatemvocemus formam, concedendum est quod esse sit.forma; est, enim actualitas rei. Unde cum volumus

10 significare aliquam' rem esse in actu, dicimus quodipsa est.

Ad 7. dicendum similiter quod hoc nomen ,res'I potest accipi proprie vel large sive communiter.' Siaccipiatur proprie, sic esse non est res, sed actualitas

15 rei, sicut non est essencia, sed actualitas essencie.Si autem res accipiatur communiter pro quocunquereali, sic potest concedi quod esse sit res; est enimrealis actualltas essencie. Et ideo non sequitur quodesse sit aliqua essencia.

20 Ad 8. dicendum similiter quod, prout aliquod estcommune' ad omne, quod non est nichil, esse. est ali-quid. Sed ex hoc non sequitur quod sit alia essen-cia, sed est fallacia consequentis.· Si vero aliquidaccipiatur stricte id est ,aliud quid', idem sc. quod

25 essencia, sic esse non est aliquid, sed est actualltasalicuius, qua existit essencia formaliter.' Esse auteme"istit seipso formaliter, licet per accidens; et none"istit per aliquid additum. Et ideo non' est prece-dere in infinitum. :

30 Ad 9. dicendum quod ~sse inportat actualltatem-5 tamen) autem A' 14 si autem ..A. 16 essencla) esse A19 realis) talis .A. 20 aliqua] alia B 21 similiter est B23 alia res ab B 31 esse] ens B


aliam ab essencia ex principali sila stgntücactoue,sive significetur per tempus presens sive per preteri-tum sive per Iuturum, Nam fuisse significat actuali-tatem existendi in preterito, fore autem significatactualitatem existendi in futuro. Unde dicendo .a erit' l)

significatur. actualitas ipsius a pro tempore futuro,sed non pro presenti. Sed quod futurum est vel pre-teritum, in quantum tale, non est in actu. Ideo distra-hitur actualitas per tempus preteritum et futurum.Et quia quod est in presenti tempore est in actu, ideo 10

convenienter significatur actualis existencia rei perverbum' presentis temporis. Unde esse divinum, aquo participatur omne aliud esse, neque habet preteri-tum neque futurum, sed tantum presens. .

Ad 10. dicendum quod sl ponatur esse non dif- 15

,ferre ab essencia, non possunt omnia salvari, quia exhoc sequitur nichil posse produci ab aliqua causaet .ita destruitur ordo rerum in universo et motus COf-'porum, quem ad sensum videmus.

Ad. 11. dicendum' quod terminus cuiuslibet pro- 20

duccionis necessario comprehendit duo se. formam,per quam res constituitur in specie, et esse actualorei producte. Et utrumque ipsorum potest dici ter-minus vel linis productionis, tamen ambo faciuntunum perfectum terminum, quia ambo sunt intenta a 25

producente; sicut grave existens sursum appetlt tarn-quam finem locum deorsum, sed no~ nisi ut ibi sit,unde appetit esse in loco illo. Nec est inconveniensquod forma dicatur terminus per se et similiter quod,esse dicatur' terminus per se, et tamen ambo consti- 30

2 significetur] significante B5 a] angelus A . a] angeli A /om B divinum) dlmlnutum AIdeo A 23 Ipsorum] Istorum A

3 sive per] vel B 4 essendl A8 Ideo om BA 12 temporis

17 aliqua] alia B 18 Ita]27 ut om M 28 appel B

Quaestio disputata XXVI·. 37tuunt unum terminum; sicut principium eilectivumcaloris dicitur ignis,' similiter et calor ignis 'diciturprincipium caloris, cum tamen ignis cum suo calore

. est unum principium ellectivum caloris.5 ',Ad 12. dicendum quod nichil prohibet aliquid con-venire ......composito secundum unam racionem Oet se- 1.1 S13r,8

. cuo'dum aliam racionem convenire utrique componen-cium; sicut igni calido convenit esse principium erfec-tivum caloris, io quantum ignis est suppositum habeas

o calorem, calor eciam est principium effectivum ca-t loris alio modo, se. in quantum est potencta. activa.

Similiter dicendum est in proposito: forma et essesunt unus, totalis .termlnus produccionis secundumunam racionem, quia se. totum intenditur ab agente.

s Forina tamen est terminus vel finis produccionis, in1 quantum intenditur determinata species, quam forma

constituit, esse autem est effectus produccionis et.terminus et finis, prout est a Deo tanquam a causa;esse enim est proprius eUectus Dei secundum pro-priam virtutem, quecunque vero alia causa dat esse

%O bOc habet, in quantum lin ea est virtus prime cause. A 27rpAd 13. dicendum quod X predicamenta sunt di-

~ersa genera rerum sive essenciarum, que diversos,JIlodos predicandi habent de 'substancia prima, in qua

"sunt omnes essencie et de qua omnes predicantur.:a vnumquodque enim ens per su~m, essenciam est in'genere predicamentali, esse autem non est in genere,'visi prout contrahitur per essenciam, 'in qua suscipi-tur et a qua participatur. 'Unde Deus, qui est esse

30 purum non limitatum per aliquid, non est in aliquopredicamento, sed habet a perfecciones omnium pre- B rsv P_--'---

, S cum tamen] cum .4. - 'tamen B suo om A 18 et om BA.19 enim' est) non enim est B . enim A 21 est om M 25 et-predicantur om.A et om B

Quaestiones de reali distinctione.

dicamentorum, esse autem participatum, quia partici-patur ab essenclis X generum, constituit predicaclo-nem pertinentem ad omnia X genera, ita quod pre-dicacio, que est per esse substancie, pertinet perreduceionem ad genus substancie et sic de aliis; esse 5

enim dividitur per X genera sicut et ens. Et ideo adquodcunque genus reducitur esse, ad idem genus re-ducitur predicacio, que est secundum esse. Et itanon pertinet ad aliquod predicamentum aliud a Xpredicamentis. 10

Ad 14. dicendum quod omnis essencia continetursub ente, prout ens proprie accipitur. Sed sicut ensproprie sumptum continet sub se omnem esseneiam,

. ita esse continet sub se omne esse se. esse hominis,esse linee, esse albedinis. Unde sicut omne ens est 15

substancia vel accidens, ita omne esse est esse sub-stancie vel accidentis.

Ad 15. dicendum quod instans, quod est mensuramobilis, de quo instanti procedit argumentum, nonest intrinsecum tempori tamquam inclusum in tem- 20

pore; niehil enim de tempore manet, cum sit succes-sivum, instans autem quod est mensura mobilis, sem-per manet. Unde non sequitur quod esse, de quofit meneio in argumento, includatur in substaneia mo-bilis. Est eeiam defectus in argumento; equivoeatur 25

enim esse. Nos enim loquimur de esse actualls exi-stencie, Philosophus 1 autem, quando dicit quodtempus mensurat motum et esse eius, accipit esse

3 pertinentem] participantem 13 4-5 per reduccionem] adpredlcaelonern pertinentem A 6 distinguitur BA 7 esse om A14 hominis et Ä 15 linee et A 25 equlvocatur] univocatur B26 enim] non A

1 Physica 1.4 c. 12, 221a 4-7; versio lat. l. 4 eo 112; Thom.1. " Iect. 20.

,.

/Quaestio disputata XXYI-. 39

pro duraclone. Et ideo fallit argumentum secundumequivocacionem.

Ad 16. dicendum quod, quando Boecius 1 dicitquod, cum dicitur aliquid esse in eo quod est, signifi-

e ca.tur substancia; intelligit quod forma, que facit huius-modi esse, babet constituere substanciam rei, nonquod esse sit substancia rei,' sed substanciale, n,onaccidentale.~ Ad 17. dicendum quod in simplicibus rebus, ubi

'o nulla. est composicio, idem est esse et quod est. Sedisto modo simplicitatis angelus non est simplex, sed,solus Deus. Sed tamen Boecius 2 loquitur pluraliterde talibus simplicibus propter multas perfecciones,que sunt in Deo, sicut loquitur Apostolus, cum dicit

;; ad Romanos primo L20: Invisibilia Dei per ea, que1 facta sunt intellecta conspiciuntur.

Ad 18. dicendum quod in sacramento altaris posttraDssubstanciacionem panis non advenit, novum esse'Uis speciebus, sed conservantur a Deo in suo esse,

o ~uod prius habebant. Cuilibet enim essencie, eciam20 accidentali, competit naturaliter proprium esse, quod

est actualitas ipsius. Potest autem Deus conservareaccidencia in esse sine subiecto, quod est proximacausa.

Ad 19. dicendum quod nomen analogum dicitur2& de multis in ordine ad aliquod unum. Sed ista ana-_. IOgia id est ordo vel attribucio multorum ad unumdupliciter potest esse: vel secundum esse alicuiusforDlaliter existentis in illis multis ._ quod tamen--, 2 equivocaclonem] unlvocum B equlvocum A 3-5 quando-substancla om A 6 habet om B 9 ubi om A 10 idemest] realis ex A 15 ad Oll' A 17 post] BubM 19 con-servatur B 20 eclam] et M 27 ad unum om A

1 ML 64, 1311. CI. p. 16. t L., c.

, I


maxime reperitur secundum esse in illo primo, cui.M 313va n attribuuntur -; vel potest esse formaliter secundum

esse in illo primo tantum" sed secundum comparaoio-nem in aliis respectu illius. Exemplum primi est desapiencia, que analogice invenitur in Deo et angelis r.et hominibus, in quibus, omnibus est sapiencia secun-dum esse et formaliter, sed perfectissime est in Deo;in aliis autem est secundum quandam participacio-nem et imitacionem sapiencle divine; et similiter estde aliis perfeccionibus, que sunt in Deo et in crea- 10

turis ut de bonitate, libertate et similibus. Et taleanalogum est in omnibus formaliter, sed secundumprius et posterius. Exemplum secundi analogi est decalido; quod analogice dicitur de sole et de igne;non enim est calor in' sole formaliter, sed effective; 15

causat enim calorem. Similiter eciam isto modo herbadicitur calida effective, se. quamvis sit frigida forma-liter. Et tale analogum invenitur formaliter in. primo,ad quod fit attribucio, non autem in aliis. Calorenim. non est formaliter in herba, que efficit in ho- ~mine calorem, nec in urina, que significat calorem incorpore hominis, sed est formaliter in corpore humano'sumente herbam' et facienteurinam. Primo modo

. ens est analogum dictum de substancia et aecldentt-bus; accidencia enim sunt essencie formaliter, licet 25

secundum quid, sed substancia est essencla simpliciter.Unde accidens dicitur ens, quia est entis, quod estsubstancia tanquam, aliquid ipsius substancie, nonautem tanquam per se ens, sicut substancia est perse ens. Unde illud analogum ens est formaliter quod- 30

libet, de quo dicitur; quia essencia, secundum quam.\

1 esse non A 3-4 comparaciooem] composiclonem A .. 10 loz om A 11 consimilibus A 16--simlllter eclam] et A19 non om B 31 quia] quod B

Quaestio disputata XXVI•.

denominatur aliquid ens, reperitur' formaliter in om-nibus. Et eodem modo esse est analogum ad essediversorum generum, quia formaliter reperitur in omni-bUS generibus, ut dictum est.: Sed isto modo sanum

:; non Udicitur analogice de multis secundum esse sanl- A 27vatatis in omnibus, de quibus dicitur sanum, sed secun-·dum comparacionem In ordine ad sanitatem in eo,de quo primo dicitur; in quo prImo tantum sanitasest formaliter. Sanum enim diclt~r de medicina, non

10 quia sanitas sit in medicina formaliter,. sed quia me-dicina facit sanitatem esse formaliter in animali; dletavero dicitur sana, quia conservat sanitatem animalis;urina dicitur sana, quia significat sanitatem animalis.patet igitur quod alius modus analogie est de esse

,; et de sano. Et ideo non procedit argumentum.re Ad 20. dicendum quod esse primo. convenit sup-

posito, quo~ est s~bsistens. et continens esse et acci-dencia omnia; subsistere enim, quod est per se esse, estproprie esse et primo. Nature aut~m non' subsistenticonvenit esse, quia natura est in supposito, quia natura

!O se babet ut pars suppositi. Et ita nature conveIl:it esseper äccidens sc~per suppositum tam in angelis quam insubstanciis sensibilibus, Et de substanciis sensibilibusIJlanifestum est quod natura in eis non est subsistens,'quia non est individuata de se natura speciei ut hu-

25 IJlanitas .. ;Natura eciam individuata ut hee humanitas. non· est subsistens;' quia de modo significandi in ab-stracto significat. cum prescisione ipsius esse et om-nium accidencium, que sunt in hoc homine. Sic autempon existit, sed existit cum illis, a quibus differt rea-

30 liter sc. cum esse -et <\umaccidentibus. Sed hic homo_----5 de om A

prll1lo om A. compositi A

7 comparaclonem] operaclonem B '8 dc-9 est onl M ., 15 de om A 21 aupposltl]

26 eciam om .A 30 a om B


est subsistens eo quod de modo significandi in con-ß 76ra creto concernit omnia accidencia 8 et esse, tanquam

habens ea, licet faciant realem composicionem in ipso'et cum ipso. In angelis autem natura vel essencianon est suppositum subsistens, quia quamvis natura 5

in eis de se sit individuata, tamen de modo signifi-candi in abstracto natura excludit esse et omnia acci-dencia, cum quibus existit eo quod ab illis differtrealiter; nomen enim abstractum significat cum pre-scisione omnium realiter differencium a significato suo. 10

Unde gabrielitas non concernit esse nec accidenciaGabrielis. Et ideo non est suppositum subsistens.Sed Gabriel est suppositum subsistens, quia de modosignificandi concernit esse et accidencia omnia, quo-rum tamen nullum significat; sicut album, quod solam 15

qualitatem significat, concernit subiectum et alia acci-dencia annexa. In Deo autem natura est idem cum

r . supposito, quia in Deo nichil est, quod differat reali-ter anatura. Et ideo modus significandi in abstracto

M 313v,8 U non tollit ibi ydemptitatem nature cum supposito 20

nec cum esse nec cum aliquo attributo; nomen enimabstractum non dicit prescisionem illius quod est rea-.liter idem cum suo significato.

Sed tu dicis: in angelis natura et suppositum suntidem, quia secundum Philosophum 1 in hiis que non 25

concipiuntur cum materia idem est ,quod quid est' et. illud cuius est. Falsum est igitur illud dictum.

1-2 concrecione M " et-Ipso om A 13 sed-sub-sistens om BA 16-17 accidencla om M 26 concipiuntur)componuntur A •. '

1 Met. l. 7 (Z) c. 6 1031a 28!versio Iat. 1. 7 eo 21: In dictisvero secundum se semper necesse idem esse [quod quid eratesse et unumquodque] 1031b 18. Ex his itaque rationibus patetunum et Idem non secundum accidens esse ipsum unumquodqueet quod quid erat esse. er. Thom l. 7 Icct. 5.

Quaestio disputata XXVI-.

Ad quod dico quod ,quod quid est' et ,quidditas'videntur se habere sicut concretum et abstractum. Etideo quamvis concedatur quod ,quod quid est' sit idemcuro angelo sicut Philosophus dicit loquens de ,quod

r, quid est' in concreto, non tamen debet concedi in ab-stracto quod quidditas vel natura angeli sit idem cumangelo vel cum supposito. Si autem omnino haberevolueris quod Philosophus dixerit quod in simplici-bUS idem est quidditas et habens quidditatem sc: sup-

tO positum, tunc dictum suum est sic intelligendum, quodnon differunt nisi per modum significandi. Et sicsunt idem, in quantum suppositum non addit supraquidditatem aliam rem, que sit de eius significato.Quia enim forma angeli, que est quidditas eius, estde se limitata et indivlduata et non per aliquid aliud,

15 ideo ipsa, prout concretive significatur, est substanciaprima, que est suppositum, et abstracte. significataest quidditas. ,Unde quidditas et suppositum ibi nondifferunt nisi sicut Danielitas et Daniel. Ista tamendifferencia sufficit .ad negandum unum de alio. Anf-

%O JIla.litas enim non est animal nec humanitas est homo.sed quia suppositum non includit aliquid in sua signi-(ieacione ultra essenciam in angelis, sicut addit insubstanciis materialibus, pro tanto dicit Philosophusquod in simplicibus sc. in angelis idem est quidditas

25 cuIIl eo supposito, cuius est, non autem in compositise" materia et forma, in quibus suppositum includitJllateriam signatam, per quam forma individuatur ultraessen ciam speciei. Et sic in eis plus differ~nt natura

30 speciei et suppositum quam concretum et abstractum;

3 quod quid) quid B ,- 5 quod quid} quid B 6-7 cumangelo} quod angelus A 7 autem] tamen A 8 quod lpse B15 IImitata et om B 25 se.] id est A 26 cum-est] cumeO cuius est Id est cum supposlto A est om B

43

../


quia differunt non solum in modo significandi in ab-.stracto et in concreto, sed secundum rem, quia sup-positum includit rem, que non est de racione essencie.Non sic autem in angelis, ut dictum est; tamen ineis non est idem penitus natura et suppositum propter 6

diversum modum significandi sc. in abstracto et con-creto, quia natura significat in abstracto per modum.partis, sed suppositum in concreto per modum tocius.. .Ad 21. dicendum quod relacio est essencia di-stincta ab essenciis aliorum generum; et ideo est pre- 10

dicamentum per se. Sed esse quamvis sit absolutum, .quia tamen non est aliqua essencia, ideo non potestessepredicamentum per se, sed reducitur ad illudpredicamentum, in quo est essencia, cuius est esse.

, Predicamentum enim distlnguitur secundum esscncias 15

A 27 v{J generales, que sunt limitate nature de se, esse U autem \est de se illimitatum; et ideo non potest pertinere adaliquod predicamentum de se, sed prout llmltaturper essenciam participantem esse, in quantum essein essencia limitata recipitur. Et ita est aliud ab æ 'essencia. ,

Ad 22. dicendum quod esse non est directe ingenere, sed tantum per reduccionem, et hoc est prop-ter suam perfeccionem. Perlecclus enim est esse dese quam illud quod de se est limitatum ad aliquod 25

predicamentum. Quod autem est directe in predica-mento est de se limitatum. Unde repugnat perfeccioni. ipsius esse quod sit directe in predlcamento. Sed, per reduccionem est in predicamento illo, in quo estres vel essencia, per quam limitatur. \ 30

:\ '

4 tamen] Igitur ..4. 6-7 sc, - concreto om A' 7 sIgnIfI-catur M 10 ab aliis A 11-13 sed - se om B 12 quia]quid M alia A 15 predicamentum-dlstingultur] predlea-menta distinguuntur B preterea ens distinguitur A 16 de]per A ,25-27 ad-limitatum om BA 29 est om B

Quaestio disputata XXVI-. 45Ad 23.' dicendum quod oportet essenclam creatam

esse indifferentem ad esse et- non esse et per con-'sequens oportet quod suum esse sit aliud ab ipsa. SIenim essencia aliqua creata includeret esse, illa essen-

s cia . non esset limitata per aliquod susceptivum adaliquod genus, sed esset ipsum esse subsistens habensomnem perfeccionem essendi et non posset intelliginon existens et per consequens non haberet causamsui esse, sicut est de Deo. Sed si esse ponatur aliudab essencia creata, nichil istorum sequitur, quia esse

10 IiIllitatur per essenciam, inquantum recipitur ad deter-Illinatum genus et ad speciem determinatam generis perreduccionem. Et quia esse non dicitur ,existens proprie,I sed solum quia-res, cuius est esse, est existens, ideo M 3Ura,

15 sicut Illa res est de se in dillerens ad esse et non-esse,ut • 'se. prius habeat non-esse et postea esse, ita esse eius estindifferens, ut sit et non sit. Et prius est et postea nonest per corrumpcionem rei, cuius est, sl sit res cor-rUIDptibilis; 'vel prius non est, ante produccionem sc,

~ rei, cuius est, et postea est per eius produccionem, si sit[res nono] corrumptibilis. Non tamen sequitur quodesse per talem indifferenciam sit aliud a seipso, sicutsequitur quod esse sit aliud ab essencia propter talemfndiHerenciam; quia essencia sic est indillerens quod

%5' ipsa est susceptiva ipsius esse, susceptivum autem estaliud ab eo quod suscipitur, sed esse non estsuscep-,tivum sui ipsius. Et ideo .non sequitur quod sit aliuda seipso, quamvis ß sit indifferens, ut sit et non sit. B 76r{J

Ad 24. dicendum 'quod, si verbum Dei deponeret .30 naturam humanam assumptam, ipsa haberet novum---' '"'1 causatarn B 2 etl ad Ä 4 causata B ' 7 omnem]

cOIIlmunem.A 10 causata B 11 suscIpitur M 14 quIa om, Aest ,existens] existens dicitur .Ä 15 et ad !ri I' 17 prius]prima BA ,18 res nonA 19 vel] secundum B BC.) om A23 se, quod A 29 deponat .Ä

'/


esse subsistencie et per illam deposicionem eausa-retur illud esse tanquam per removens prohibens.Per assumpcionem namque ipsius a verbo inpediturnatura humana, ne esse subsistencie consequatur eam,quia assumitur ad esse divinum subsistens. Et ideo I)

illa assumpcione deposita, si ponatur per inpossibile,statim consequeretur aliud esse subsistencie. Et illudesse esset per se a causa illius nature per se, sedper accidens esset per deposicionem a verbo tanquamper remocionem prohibentis. Causa autem per se 10

illius esse esset Deus, in quantum est causa naturehumane Christi; inpedimentum autem faciens illiusesse est Deus. inquantum causans eius unionem. adesse divinum in verbo; removens autem impedimen-tum esset Deus, inquantum esset deponens naturam 15

assumptam et conservans eam, quia ad deposicionemnaturaliter consequeretur esse novum ad illam natu-ram depositam. Et est exemplum ad hoc: Si aliquisin loco sursum causaret grave et ipsum ibi causatumipse idem detineret ibidem et deinde permitteret grave 20

sibi ipsi, statim consequeretur motus gravis ad' deor-sum et unus et idem esset causa per se movens, in-quantum dans formam, et causa impediens motum,inquantum detinens ipsum sursum, et eciam _causaremovens Impedimentum se. movens per accidens, in- 25

quantum cessans est a detencione eius.Ad 25. dicendum quod non est simile de limita-

cione essende et de limitacione esse actualls. Essen-cla enim, que non est esse, est de se limitata ad

1-2 crearetur A 2 removens et .tf 4 natura- cense-, q~atur] nature humane esse subsistencle consequatur B naturehumane esse subsistcncle quod consequitur A 11 esset] est A.15 esset2 om M 16 servans A 18 est om M 19 crearet Acreatum A 21 ad om A 26 ad dctenclonem A

Quaelitio disputata XXVI-. 47genus determinatum et ad speciem, quia includit inse 'differenciam limitantem genus ad speciem et limi-tata similitudo Dei non est, ideo quia de se est limi-tata, Ideo non est necesse ponere aliquod eius su-

a sceptivum, per quod limitetur. Sed esse non est dese Iimitatum, sicut patet de Deo, qui est esse illimi-tat um. Et ideo oportet ponere ad limitandum essealiquod de se limitatum, in quo recipiatur, et hoc estessencia. Unde non est eadem racio de essencia, que

10 est de esse quoad limitacionem.Ad 26. 'dicendum quod non est simile de veritate,

bonitate, unitate et de esse existencie, quia esse nonsignificat respectum, sed inportat quiddam. positivumet absolutum secundum suam racionem, quam addit

15 supra essenciam, tamquam non-inclusum Inessencia.Absolutum autem positivum, additum supra essenciamoportet esse aliud realiter ab essencia. Sed veritasiuportat racionem respectlvam additam supra essen-daIll; dicit enim conformitatem entis ad Intellectum.

%O SiIlliliter bonitas Inportat respectum additum supraessen ciam ; relativum autem racionis additum supraessenciam non est aliud re ab essencia. Unitas au-teIll importat prlvaclonem .et Ideo nichil reale addItsupra esseneiam, sed indivisionem .. Esse autem addit.

%5 supra essenciam quidabsolutum et positivum, non'uclusum in essencia. Et ideo est aliud realiter ab~ssencia, non quia est transcendens, sed propter cau-

. sa[11 istam sc. quia est positlvum absolutum, non in-clusum in essencia. Unde essencia participat ,esse tan-

30 quam lictualitatem sibi additam a Deo, qui est esse sub-sistens, cuius nomen sit benedictum Insecula, Amen..---1-3 qula-estl om A 7-8 et-de se] requirit aliquod A15 tamquam] tamen BA 21 autem om A 25 et om A26 essencla] esse B 29-31 tanquam - benedictum1 et aliquamactualitat~m a Deo A .

.Tertium Quodlibet. Quaestio VIlIs.M 194va ' .', ',B 131v p Queritur utrum lo creaturis sit realls compositio , ',' " esseocle et esse per creaciooem.' '

. ,- ., '

Arguitur' quod' sic: 1. Quia "essencia illius crea-ture, que creatur ex nichilo non est de se necesse esse, liquia tunc non indigeret creacione aut alia factione adhoc quod esset, nec est inpossibile esse, quia tunc nonposset fieri. Ergo oportet quod sit possibile esse. Siergo Deus velit facere illud possibile esse actu, vel,oportet quod inprimat seipsum illi possibili, ut sit sic tO

: ' in actu vel aliquam aliam actualitatem" I. .Primomodo non, quia sic esse divinum esset receptum etlimitatum. Ergo oportet quod inprimat essende ali-quam aliam actualitatem, per quam ipsa sit in esse

B 132ra actuali. Et sic 'erit ibi realis D composicio essencie 15! et esse et hoc per creacionem. ,

2. Contra: Illud quod producitur presupposito ali-.quo non exit in esse per ereacionem, sed, magis pergeneraci6nem, quia creare est ex nichilo aliquid pro-ducere. Sed esse producitur presupposita essencia, 20

ut videtur. Ergo. non erit in creatura composletorealis essencie et esse per creacionem ,2.

2 sit ~m' B , 4 qula] quod M Il .ergo] Igitur (?) Ii, 9 velit] voluit B 10 quod Deus .11 13 ergo) Igitur (?) B, 18 esse allco B, l!Oproducitur in M m2 addit non '21 nonerit) novum B 22 et esse om B

l'Aegid. Rom'.De esse et essentla q. 12 ed. Ven. 1504, r. 27va.CI. Henr. Gand. Quod!. ~O q. 7 ed. Ven. 1613 I. 153ra, 158va.

2 er.' Henr. Gand. 1. c. f. 152v.

Tertium Quodlibet. Quaestio VIlla. 49Respon~lo. Hic sunt duo videnda: Primo utrum

in creatu ris sit realis composicio esseneie etesse; 2° utrum crcacio exigat· illam realemcomposicionem. \

5 De primo multi et magni tenent quod ID crea-turis non est realis composicio essencie et esse, sedquod differant vel sola racione secundum quos-daID 1 vel intencione secundum al io s ', non autemrealiter. Et hoc probant multipliciter:

o . 1. Si enim esse differat realiter ab essencia, cum1 per esse res sit ens, sequeretur quod res non essetens per se formaliter, sed per aliud 3.

2. Preterea: esse rei actuale est quid causatumef' est in actu. Aut ergo est formaliter per esse ad-

, ~ ditum aut per seipsum. Si primo modo, eadem ra-ie ciOne illud esse additum, cum sit causatum, habebit

aliud esse additum, per quod formaliter erit. Et eritsic processus in' Inünitum.' quod est inpossibile. ,Si2 o IDodo tunc sequitur eadem racione, quod essenciaest per seipsam formaliter et per nichil additum, quia

20 ea.dem racio :est de uno causato et de alio quoad

"bOC • ' . .3. Preterea: si esse sit additum essencie, vel erit

accidens vel substancia. Si accidens, tunc substanciaest per suum accidens, quod est inconveniens. Si sit

%5 6ubstancia, vel erit natura vel forma vel compositum.sed materia est de essencia substancie et .slmiliter-----, 7 quod] quia B 10 realiter om B. 13 actualitate B ' .16 esset B 17 erit Il est B 19 sequeretur n 20 seipsam)e B nlchtl] ullum B 21 racio est] raclone B· 27 sed) 81 Bs . .

1 Godelr, de Fontibus .Quod!. 3 q.·l ed. Louvain 1904, II164-166. .' .. .

Il Henr. Gand. Quod!. 1 q.9 I. 11r; Quod!. 10 q.7 r.l11r•D er. Henr. Gand. Quod!. 1 q. 9 r. 10~. .4 Cf. Henr, Gand. I. c. '

Pel.ster, QuaestioD€II de reali dlsuncuone, 4


forma et' eciam compositum ut humanitas est ipsaessencia. Ergo esse quod ponitur esse additum essen-cie est essencia vel aliquid ipsius essencie 1.

4. Preterea: essencia et esse se habent ad invicemsicut lux et lucere vel cursus et currere. Sed ista D

non diHerunt realiter. Ergo nec essencia et esse.Alia est posicio m agnorum doctorum 2 quod! ,

-In creaturis composicio essen eie et esse est realis, itaquod essencia et esse realiter differant. Et illa po-sicio videtur michi esse vera et necessaria precipue 10

propter unam racionem quam adducunt, que neces-, sario concludit: QuiCflUidenim non est de intellectuessencie illud facit realem eomposicionem cum essen-cia et differt realiter ab ea, sl illud sit aliquid realein eo, in quo est essencia. Null!! enim essencia po- 15 .

test intelligi sine illis, que sunt partes essencie. Sed.omnis essencia creata potest intelligi sine esse. Pos-sum enim intelligere humanitatem sine existenciaactuali. Ergo esse, cum non sit de intellectu essencie,differt realiter .ab essencia et facit realem 'cornposl- 20

ciODemcum ipsa. ,Istam racionern qui d am 3 conantur solvere et

dicunt quod illud quod non est de intellectu esseneie,si addat aliquid absolutum supra essenciam, tunc

li 194v P differt realiter ab essencia; D si autem non addit nisi l!5

respectum, non oportet quod realiter differat ab essen-cia, sed solum secundum intencionem. Nunc autem

2 essej] esse essencle B 2-3 esse additum essencle)additum B 9 differant] dicuntur B 10 precipue om B14 si] sicut B :'0 differt) dicitur B

1 er. Henr. I. c.li Aegld. Rom. Scnl I. 1 d. 8 q. 5 ed. Ven. 1492 sine tot.;

Quaest. de esse et essentla q.9-12 ed. Ven. 1503; Quodl. 1 q. 7ed. Ven. 1502 I. 5T• •

S Henr. Gand. Quodl. 10 q. 7 I. 154T.

Tertium Quodlibet Quaestio Villa. 51esse nichil absolutum .,addit super esseneiam, sedtantum respectum ad eüiclens essenciam. Non enimin se et absolute considerata dicitur essencia, sedconsiderata in ordine ad divinam essenelam, a qua

5 procedit sub racione effectus vel inmediate per crea-cionem vel mediante agente naturali per generacionem.Sic' convenit ei esse existencie, "non quod esse sitrespectus vel suo nomine dicat respectum, ut dicunt.sed quod ipsa essencia, ut est sub tali respectu, est

10 quedam existencia" I.Sed isti relinquunt racionem omnino insolutam.

-Si enim esse non est respectus nec suo nomine dicitrespectum nec eciam aliquid absolutum additum essen-cie, tunc oportet quod suo nomine dicat ipsam essen-

s ciaßl saltem sub aliqua racione. Si igitur accipiatur1 aliqua essenein specifica ut humanitas, que. includitin sua racione omne illud quod est de essencia sua,necessario includet' esse. Non ergo poterit intelligibumanitas, nisi intelligatur existens, quia non potestaliquid intelligi sine eo quod est de sua racione sicut

20 non potest intelligi homo, nisi intelligatur animal.Sed manifestum est quod humanitas potest intelligi

. _sine: aetuali existencia; non enim includuntur' oppo-sita, si dicatur humanitas non existens. Ergo existerenon est essencia nec aliquid essencie, sed quiddam

%5 absolutum additum esseneie.Si dicatur quod essencia creata non habet ex pro-

~rietate nature sue, quod ipsa sit esse existencie, sedin quantum est effectus Dei, prout est Dei similitudo,et ideo potest essencia creata intelligi sine esse suo,

30 ---- .1 supra B essenclam] essenclaliter J[ 2 non enim]

enIIll,b[ non B 12 est] sit B dicit] dicat B 14 ipsam]suaIll B 20 sine eo] nisi Intelligatur Illud B 22 quod] quia B25 quid B 28 essencla B

1 Henr. Gand. ·1. c.

•


a quo differt non sola racione, sed eciam intencione,quia istud esse suum est participatum 1: ista vernanichil faciunt ad solucionem argumentl. Si enim essenon nominat aliquid absolutum additum nec nominatrespectum, oportet quod esse conveniat essencie essen- scialiter, sicut animal convenit homlnl. Si enim. nequeest absolutum additum essencie neque respectivum,

I ergo nichil addit penitus supra esseneiam, sed nomi-nat istam essenciam absolutam sub aliqua raclona-alia et ita racio ipsius esse includetur in racione 10

essencie, sicut racio animalis includitur Tn racionehominis. Et illo modo essencia quelibet ut humanitasparticipat esse, sicut homo participat animal et que-libet species participat suum genus, et per consequensessencia quecunque non potest intelligi non-existens,15sicut homo non potest intelligi non-animal, quia in-'plicat contradiccionem.

Dicet forte aliquis quod esse inportat relacionemad causam efficientem et ideo non est de intellectuessencie. Sed hoc est irracionabile, quia inter omnia, 20

que conveniunt rei, esse' est maxime absolutum' , ,unumquodque enim prius est in se absolute in exi-stencla actuali quam comparetur ad aliud.' Omnis Igl-.tur relacio fundata in re presupponit esse tamquamquid absolutum. . , . . 25

Preterea ea que sunt in creaturis relativa, quandoattribuuntur Deo, adhuc sunt relativa sicut pater etfilius; que autem sunt absoluta in creaturis similitersunt absoluta in divinis, ut iusticia, fortitudo et huius-modi. Sed certum est quod esse in Deo est quid 30 .

2 verba tamen B 5 essencia B 9 Istam essenclam]Ipsam M " 10 alia] absoluta M Includitur B 13 partlclpat2]'participabit M . 16 potest om B 18 aliquis om B .'22 ab-solute] allca B 24 tamquam] tam M 28 similiter) semper B

I

I ct, Henr. Gand. I. c~

Tertium Quodlibet. Quaestio VIII·. 53

absolutum sicut essencia; unum est esse trium per-sonarum sicut una essencia. Ergo esse in creaturanon est relatlvum, sed absolutum .

.Aliter eelam quidam I putant solvere predictam:; racionem dicentes quod essencia non potest intelligisine esse, inmo esse includitur intellectu cuiuslibetessencie. Et ita respondent n per. interempcionem, B 132rpcum dicitur quod humanitas potest intelligi sine esseactuali. Quamvis. enim humanitas possit intelligi

10 simplici apprehensione non componendo esse. eidem,prout significat hec proposicio ,Homo est vel huma-nitas est', tamen non potest intelligi humanitas sim-plici apprehensione, quin in illa simplici apprehensione .. ' ,includatur existencia, sicut in intellectu Meius includi- M 195ra .

;; tur animalitas vel essencia. ,1 , 'Sed istud omnino' falsum est. Esse enim in actu

In' rerum natura non significatur de aliquo' nisi mediante.bOC' verbo ,est' vel ,existit', quod idem significat in-dicativo modo cum tempore presenti vel per partiet-

20 pium suum sc. existens. Esse enim est actualitas cuius-libet rei create; itaque non significatur in actu nisi dica-tur quod ipsa est ut humanitas est vel dicatur existens,ut homo existens. Si enim dicatur homo, non signi-, {icatur essencia eius in actu, sed significatur tamquam

25 indifferens ad esse actu et ad non esse actu. Sienim hoc nomen ,homo' significaret existens actu velesse actuale, hoc esset nugacio ,homo existens' sicutbOC ,exist~ns existens'. Et hoc eciam esset inplica-

1 sicut] sic B 2 una] vera B . 4 eclam] Igitur (?) B .8 cum dicitur) ostendi B 9 enim om B 11 bec] sed B13 quin] quando B 14 Includitur B 16 enim om B17 significat M 18-19 In lndicativo B 21 rei] realIs naturenitaque) ita quod B significat B nisi quod B . 22 est om j[25' Don ad M 26 Ia actu B 28 eelam om B '

1 Non Inveni quis sub hoc nomine lateat.

54 Quaestiones de reali dlsünctlone.

_ - cio contradiccionis ,homo non -existens' sicut hoc. .exlstens non-existens'. Sed manifestum est quodnon est nugaclo ,hic homo existens' neque lnpllcan-tur opposita ,hic homo non-existens'. Ergo existerenon est de intellectu essencie hominis. Potest igitur b

homo Intelligl sine esse actuali sicut et dici, prouthomo intelligitur simplici apprehensione. Et ita istaresponsio non valet.

Argumenta, que sunt adducta ad opposi-tum, non est difficile solvere. Ad primum dicen- IO

dum quod, licet esse sit aliud ab essencia, tamenens, prout est nomen, predicat ipsam essenciam sicutdicit Philosophus 4 Methaphisice 1. Et ideo nonsequitur quod res non sit ens per se formaliter, sedbene sequitur quod res non sit ens prout est parti- 15

cipium existens nisi per aliquid quod est extra essen-ciam. Et hoc non est inconveniens. Tamen esse,quo essencia dicitur existens non est sic aliud abessencia quod sit alterius predicamenti, sed est perreduccionem in eodem genere predicamentali cum 20

essencia. Unde esse actuale substancie presupponl,tur omni suo accidenti.

Ad 2m dicendum quod esse actuale formaliter estper seipsum, ita quod. seipso denominatur existens.Sed non est eadem racio de essencla, quod ipsa dica- 25

tur existens per seipsam, quia esse est. actualitas

1 hoc] homo B 2-4 sed -exist~ns om B 7 Ita om B15 res om B 15-16 participium] per participaclonem (?ppClm) B·17 tamen] cum B 20 predicamentall om B 22 omni] cum B2. seipso] de Ipso B nominatur B 25 est] om B

1 Alludit ad Met. L 4 (I') c.2 1003b 26; versio lat. l. 4 cO.3:Idem enim unus homo et ens homo et homo. Aliter tamen ex-plicat Thom. I. " lect. 2: Hoc nomen horno Imponitur a quldditate .sive Il Datura hominis et hoc nom~n res imponitur Il quidditatetantum; hoc vero nomen ens Imponitur ab actu essend I.

Tertium Quodlibet Quaestio VIIIa. 55essen eie addita ei et non est actualitas respectu suiipsius tamquam quiddam additum sibi ipsi. Et quam-vis esse sit causaturn sicut essencia, tamen essenciaest causata tamquam participans, esse vero tamquam

:; participatum; et quamvis essencia sit quedam per-.feccio, tamen esse est maior perfeccio, maior actua-Iitas.

Ad 3m dicendum quod ista divisio in substanciamet accidens est divisio entis, et eodem modo dividitur

10 esse, quod est actualitas entis, sc. in esse substancieet esse accidentis. Esse autem substancie non estsubstancia neque materia neque forma neque compo-situm, sed actualitas substancie tam materie quamforme et compositi ad genus substancie pertinens et

15 non ad aliud genus. , .Ad 4. dicendum quod lucere 1 non solum inportat

lucem nomine suo, sed eclam esse ipsius et per con-sequens aliquid realiter differens a luce. Et similitercurrere non solum inportat cursum, sed eius esse, quod

20 realiter differt ab eo, sicut esse differt ab essenciaet quamvis lucere derivetur' a luce grammatice 10-.quendo, non tamen, oportet quod omnino idem signi-ficent lux et lucere nec sapiencia et sapere nec enset esse.

25 Hoc viso quantum ad primum quodsc.oportetponere realem composicionem essencie et esse increaturis videndum est de secundo sc. utrumpropter creacionern salvandam oportet ponere istamrealem composicionem. Et dicunt aliq u i quod cum

2 addituml habitum B 3 creatum B .. creata B tanquam]sicut B 10 quo B actualitas] accidens B sc.] sed B13 tamquam M 14 et21 quam B 16 lux B solum om B17 lucere B 20 differt) distinguitur B 27 sc.] videlicet B

1 er. Aegid. Rom. De esse et essentia q. 9 ed, Ven. 101. 20y•


essencia sit possibile esse, cui possibili acquiritur esseactu per creacionem, oportet quod esse, quod acqui-ritur per creaeionem, sit aliud secundum rem ab illopossibili, cui acquiritur. Alioquin niehil acquirereturper creaeionem. Et ponunt exemplum de generactona, ä

per quam acquiritur forma ipsi materie, que est inpotencia ad eam.. Nisi forma realiter differret a ma-teria, ' nichil acquireretur per generacionem et tuncgeneracio .non salvaretur, quia generacio non essetalicuius rei produccio. Similiter si ponatur esse et 10

essenciam non differre realiter, creacio non erit pro-duccio et ita non salvatur creacio.

Sed iste modus ponendi composlclonem realem esseet esseneie non est conveniens ad salvandum creacio-nem; imo iste modus destruit creacionem. In crea- lä

, 11{ 195rp cione ß enim nichil presupponitur tamquam potenciale,, . quod per creacionem fiat in actu, qui actus sit aliud .

realiter a protenciali. Creacio enim est ex nichilo.I ' In nichilo autem nulla est potencia. Non ergo crea-

doni presupponitur aliqua potencia, cui adquiratur 20 .

actus. Sed increato est tantum illud quod adquiriturper creacionem .. Per hoc enim distinguitur creacio ageneracione quod in generacione .materia, .que estquiddam potenciale, presupponitur in creacione autem .niehil rei preexistit, sed totum quod est in re per 2;)

creacionem est productum. Et ideo oportet videre,si alieo alio modo creacio requirat realem composi-cionem esse et esseneie, quia iste niodus est repugnansracioni creacionis.

Advertendum est autem quod ereacio est produc- 3()

cio rei a non-esse / in esse sicut et generaclo,' dil-

7 eam] Ipsam B . 9.salvatur B 12 essencla B 14 lIle B15 ille B 17 potencla B 19-20 In creaclone B 23 generacloa creaclone B. 28 Ille B est repugnans] repugnat B30 est1 om B 31 In] ad B

.,, I

Tertium Quodlibet. Quaestio VIIIa. '

ferenter tamen, ut iam dictum est. Et quantum adhae creacio differt a produccione, que est in divinissc- a generacione filii et a processione spiritus sancti.Non enim procedit Illius .Dei a non-esse in esse"

5 quia esse suum non est dependens ab aliqua causa,cum sit prima causa. Accipit enim filius a patre idemnumero esse, quod pater habet, non aliud numero.Et ideo sicut es~e patris non est dependens neque esteX non -esse vel ex nicbilo, ita et esse Illll, Ideo

10 autem persona producta in divinis non procedit a.non -esse, quia sua essencia est unum esse. PropterbOC enim non potest intelligi non esse et per conse-quens non potest produci a non-esse, quamvisaccipiat esse. Quod enim producitur a non-esse in

15 esse illud secundum suam naturam est indifferensad utrumque se. ad esse et non-esse et ita sua na-tuTa non includit esse. Illa' ergo essencia, que nondiffert realiter ab esse, non potest esse producta a.non-esse et per consequens non potest esse producta

20 per creacionem. . Et isto modo necesse est ponereessenciam creatam realiter differre a suo esse ad hocquod salvetur creacio, que est produccio a non-esseet eodem modo oportet ponere hoc, ut salvetur gene- . ,racio in rebus creatis.

25 Ad primum D argumentum dicendum quod non B p2vœbene probat conclusionem, quamvis vera sit. Cumenim dicitur quod essencia creature non est necesse

, esse nec inpossibile esse, sed possibile esse, dico quodessencia creature, antequam creetur neque est necesse

30 esse de se neque possibile esse de se. Sed est nonpossibile esse de se;' quia est nichil. Alioquin creari

1 iam om B 2 alla B 8 sic B 9 vel om Bproductlo B 10-11 a non-esse ad esse B . 15 illud autem Bnaturam] materia B 16 etj] et ad B 16-17 eti-nontInon vero B 28 essei om B 31 est) cum B

\ '


non posset, cum creacio sit ex nichilo. Unde Ialsaest ymaginacio, qua a Iiqui 1 ymaginantur quod percreacionem esse inprimatur essencie sicut per gene-racionem forma Inprimitur materie. Sed vera ymagl-nacio est quod tam essencia quam esse producatur 5

per creacionem, essencia se. determinati generis par-'ticipans esse ab esse separato; quia. alia modo essemultiplicari non potest nisi per diversa particlpancia.Unde ponere essenciam non differre ab esse est po-nere tantum unum ens, quod est esse separatum, ita 10

quod nichil aliud habeat esse. •Ad 2m cum dicitur quod esse producitur presup-

posita essencia respondendum est per interempcionem,quia non presupponitur essencia ipsi creacioni, sedproducitur per creacionem in esse tamquam terminus 15

creacionls . et ambo sc. essencia et esse sunt unusterminus creacionis sicut in generacione forma et essesunt unus terminus generacionis.

5 producantur B 14 Ipsi creacloni] propter creaclonem M1 Aegld. Rom. QuodL 1 q. 7 ed. Ven. 1502 t 5·.

Quaestio IX a.

Queritur utrum creatura posset adnlchtlarl, sl non ?II 196rp .dllterrent Io ea realiter essencla et esse. B 132va

Et arguitur quo d sic, quia "inipsa essencla5 possumus salvare potenciam et actum. Una enim eteadem essencia est respectu unius magis in potencia etrespectu alterius actualior, Si igitur' in ipsa essenciapossumus salvare racionem potenele et actus, ipsapoterit adnichilari et creari" t, licet non sit realiter

10 differens ab esse.Co n tr a "adnichilari idem est quod perdere esse.

sed essencia, si sit idem cum SUDesse, non potestperdere esse, quia nichil potest perdere seipsum.,ErgO. essencia non potest adnlchllarl" 2, nisi dillerat

15 ab esse.Responsio. Ista questio. dependet ex questione

I

precedente inmediate, et si consideremus diligenterea que dicta sunt circa eam, apparebit quod creatura

'_ DOD' posset. adnichilari, si essencia eius et esse non20 differrent realiter. Ostensum est enim quod si essencia

ß et esse sint idem secundum rem, talis essencia non !II 196vapotest intelligi non existens, sed a quocumque intelli-gatur, oportet quod intelligatur existens de sua natura,

. circumscripto. quocunque alio. Non ergo. est intelligi-25 biIe qUüd per aliqua,m causam producatur de non -esse

2 creatura] natura B 11 idem om B quod om B12 si] cU,m B 1-1 dlrrerat essencia B 19 possit B':1 A~gid. Rom. De esse et cssentia q.11, ed. Ven. Ifl02 r. 26 ••li L. c. r. 27'.

c,..

, ,

60\ ,

Quaestiones de reali distinctione.

/

ad "esse, quia tunc intelligeretur sua essencla non -exi-stens 'quoddam, antequam produceretur, quod essenon posset, sl esse de intellectu essencie esset. Quia'enim racionale est de intellectu hominis, ideo sl in-telligatur homo, antequam producatur in esse, necesse 5

est quod intelligatur racionalis. Sequitur ergo quodessencia, que non differt' ab esse existencie, nonpotest produci' ex non -esse vel ex nichilo, quia tuncintelligeretur sine eo quod est de eius intellectu etcum' opposito, eius quod est de suo intellectu; sicut 10

si homo intelligeretur non -racionalis, ubi includiturcontradiccio sicut hic ,Homo non est homo', eodemmodo includeretur contradiccio in' intellectu' cuius-libet essencle. Si autem essencia non potest produciex nicbilo, eadem racione non potest cedere in nichil 15

vel redigi in nicbilum, quod est adnichilari. Si enimposset adnlchilari, posset intelligi non-existens .. Et ,ita existere in actu non esset de intellectu suo et perconsequens esse esset aliud ab ipsa essencia. ,

Patet eciam ex hoc quod hoc includit contradlccio- :mnem se. esse creature non differre secundum rem abessencia. Si enim est creatura, potest produci a non-esse et potest redigi ad non -esse et per consequenspotest intelligi sub opposito ipsius esse. Si vero esse'eius non differt ab essencia, intelligere essenciam est 2f)

intelligere esse in actu, ita quod non potest, intelligisub opposito ipsius esse et per consequens non potestproduci a non-esse nec potest redigi in non-esse.Esse igitur creature non .dlllerre ab, essencia includit

, ista contradictoria: ..posse produci a non-esse et non- 30

posse produci a non-esse. Et similiter includit, istacontradictoria: posse redigi ad non-esse et non posse .

1 Intelligitur B 6 est om B 9 eius] suo B 10 sicut] sie B11 non Intelligeretur racionalis Bibi B 12 est om B 20'ln-eluditur M 22-23 a non-esse ,ad esse B 24 Ipsius] Illius B

Tertium Quodlibet Quaestio: IX•. 61

redigi' ad non -esse, et similiter ista potest intelliginon-esse et non potest intelligi non-esse. ','

Et non solum secuntur ista inconveniencia sc. quodnulla res posset creari et quod nulla res possit ad-

suichilari, sed eciam destruit ista posiclo tam genera-/ cionem et corrumpcionem quoad substauelas quama.lteracionem et alias omnes producciones quoad 'acci-,dencia; quia secundum istam posicionem omnia erunt'eterna et nichil poterit produci in esse per aliquam

o traDsmutacionem nec amittere esse, sicut-ex dictis est1 ostensum. Eadem enim racio esset de omnibus rebus'quod essent eterne et intransmutabiles et incorrumpti-biles, que est de Deo, cuius esse non differt ab essen-cia. Ex hoc enim directe 'sequitur quod Deus sit

5 eternus, incorrumptibilis, intransmutabilis; et idem se- ,1 queretur de omnibus essenciis, si esse earum non

differret ab eis.Sed dicunt aliqui 1 quod non est eadem racio de

Deo et de aliis rebus, quia in Deo essencia et essenon differunt nisi secundum raclonem tantum, in aliis

20 nutem non differunt sola racione, sed differunt secun-diIm Intencionem et ita plus quam secundum racio-neID, non tamen differunt realiter, sed medio modo,inter ~ifferenciam secundum racionemet diHerenciam, secundum rem.

Z5 Si autem ista verba examinemus, invenientur in-possibilia; inpossibile enim est quod sit aliqua dil-ferencia media inter differenciam realem et dilieren-

4 possit B 8 omnia om B 17 omnibus aliis Bi7 dHferat B 21 diUerunt om B '25 alia B1 Henr. Gand. Quod!. 10 q. 7 f. 155r-,". CI. ,Aegld. q. 12

f. 27 r. Henricus J. 155'" Ita concludit: Baptizetur ergo Ille modus,medius et detur ei nomen, et si non competenter possit appellaridifferentia secundum Intentionem, ut, omnino idem sit differre in- .tentlone et ratione, detur ei aliud nomen. Fatuum enim est dlspu- ....'tare de nomine, quando notum est de re. '

'.

I,


ciam secundum racionem; inpossibile enim esi quodres differt ab aliquo positive, nisi secundum quodhabet aliquam realitatem. Essencia autem creaturenon habet esse nisi vel extra animam in allco sup-posito vel in intellectu, qui cognoscit eam. Ergo essen-scia creature non potest differre ab esse suo actualinisi vel secundum illam realitatem, quam habet extraanimam in suo supposito, vel secundum illam realita-tem, quam habet in intellectu. Differre autem primomodo vocamus differre secundum rem ; quod enim in 10

re extra animam non est humanitas, illud differt rea-liter ab humanitate et facit composicionem realem

" cum humanitate, si sit in eodem supposito. Differre~ ~~~;; autem 20 modo D est n differre secundum racionem

tantum. Quando enim racio cognoscens rem unam 15

sub diversis racionibus et illi rei secundum diversasraciones attribuit nomina diversa ut a et b, tunc aet b differunt racione tantum; quia nullam habentdifferenciam ex parte rei cognite, sed tantum ex parteintellectus, qui sub diversis racionibus rem congno- 2()

scat; v. gr. punctus continuans unam partem linee cumalia unum simplex est ex parte rei, sed ab intellectuconsideratur sub diversis racionibus sc. sub racioneprincipii et sub racione finis. Et ita principium etfinis ibi differunt tantum secundum racionem. Similiter 2:)

iste homo et illud animal demonstrato Petro nondifferunt nisi racione tantum, quia ex parte rei" non

I est dülerencia, quia per eandem formam et eandemmateriam est homo et animal, tamen apud intellectumhabent raciones allco modo diversas. Et dico aliquo somodo diversas, quia non sunt omnino diverse; racioenim hominis includit in se racionem animalis tam-quam suam partem et pars et totum non sunt omnino

3 ab aliquo om B "aliam M 5 non] nullam"B esse]realltatem B 9 autem a M 22 linee om B 23 simpliciter B2~ raclone tantum B 26 demonstrando B 27 quod B

Tertium Quodlibet. Quaestio IX·. 63diversa nec omnino idem. Cum igitur essencia etesse creature nullam realitatem habent nisi vel in reextra animam, ubi non possunt differre nisi secundum -rem, -vel in intellectu habente istorum raciones, ne-

:; cesse est, ex QUOnon differunt tantum secundum raclo-nem, Quod differant secundum rem.

Si enim medio modo differunt oportet quod ha-beant realitatem, que neque sit in re extra intellectumneque in intellectu; quod est inpossibile, quia includit

o contradiccionem se. quod idem sit alico modo et nullo1 JIlodO ens. quod enim neque est apud intellectum ne-_que in re extra intellectum, illud nichil est sc. nequeens nature neque ens racionis. Quod igitur poniturres. et ens nichil est, et ita idem est aliquo modo ens

_ et nullo modo ens; quod directe opponitur primoI" principio, quod est: Inpossibile est aliquid simul esse

et non esse. Oportet ergo necessario dicere· quodubi non est differencia realis aliquorum, ibi sit tan-tUIIl 'differencia secundum racionem et hoc sive raciounius includatur in racione alterius et non econtrario

20 sive racio unius sit omnino extra racionem alterius.Utroque enim modo invenimus attributa in dlvinigdifferre secundum racionem tantum; potencia enim inveo et omnipotencia sola racione differunt et tamen

, oII1Dipotencia includit racionem potencle et non econ-!5 trario. Similiter generacio Iilil includit processionem

filii et non econtrario; et sola racione dHferunt. . Po-teDcili tamen et sapiencia in Deo sola racione dif-ferunt et neutrius :racio includit racionem alterius,

30 sed excludit. Hoc pro tanto dico, quia aliqui 1 men-

4 in inteIlectu] intellectum B habente] habentes M haben-teJIl B utraque lectio corrupta videtur 6 quod] quam .Il 7 dif-ferant B 9 neque om B - ,10 sit ens B 13 ens raelonls]non-eos B 18 est aliqua B· 21 sit-raclonem) omnino non sitde raelone il 27-29 Potencia-diUerunt om M

1 Henr. Gand. locis citatis

Quaestiones de reali distinctione.,

daciter fingunt quod, quando conceptus unius excluditconceptum alterius, tunc differunt intencione et nonsola racione, sive excludat totaliter sive in parte.Hoc autem manifeste Ialsum est, quia tunc attributaomnia in divinis non different sola racione nec eclam 5

aliqua res inmundo differret sola racione a seipsa"quia non possunt accipi alique due raciones eiusdem rei, 'nisi una racio excludat aliam vel totaliter vel in parte.

Preterea eo .quod res est vel non est, est oraclo .vera vel Ialsa, Sed hec est Ialsa, ut dicunt 1, .essen- 10

cia est 'suum esse' et hec denotat idemptitatem esseet essencie in re.. Ergo in re extra animam non estydemptitas essencle et esse.' Ergo in re est diHeren-cia vel diversitas eorum et per consequens differuntsecundum rem. Si autem dicas quod hec est vera 15,essencia est esse in abstracto', ut humanitas est esse ,tunc uon poterit humanitas intelligi sine esse et se-cuntur inpossibilia multa superius adducta; esse enimerit de racione humanitatis et humanitas non, potestintelligi absque hoc quod intelligatur id quod est de 20 '

sua racione et ita non poterit intelligi nisi intelligatur' 'existens, quod falsum est.• Ad argumentum dicendum quod, si essenciaet .esse' in creaturis non differrent realiter, quelibet'essenein esset purus, actus et nulla' essencia esset z;aetualior quam alia nec per potenciam eciam divinam

, B 133ra destrui posset creatura; IIquia ipsum non -esse Inclu-deret contradiccionem 'et nichil tale subiacet divinepotencie quod contradlcclonem includit. '

t excludit] concludit (?) non includit B 2~3 dlfrerunt-racione] non differunt sola racione, sed Intenclone B , 5 dU-ferunt B 6 alia B differat B 9 ests om B ,13-14 dlfrerencla]ydemptltas B 14 et om B 20 absque} sine B 24 non om B 'dlrrerunt B 29 concludit M ' , '

1 Henr. Quod!. 1 q. 9.=O~C=

OPUSCULA ET TEXTUS - mgh-bibliothek.de · dictorum Thomae, quae incipit "Veritatis et sobrietatis verba loquor". 3. Ratio editionis. Cur textus ex quaestionibus et.quodllbetls Thomae

Documents