Optimale functionaliteit in het ouder worden Een multi-actor perspectief op positieve gezondheid in kleine kern Nijmegen, 12 februari 2015 Kim Hamers, Juna Verheij, Dick Hogewind & Hub Hamers
Optimale functionaliteit in het ouder worden Een multi-actor perspectief op positieve gezondheid in kleine kern
Nijmegen, 12 februari 2015
Kim Hamers, Juna Verheij, Dick Hogewind & Hub Hamers
Gewijzigde bevolking 1950, 2011 en 2031 (CBS)
Bron: Hamers, Hub, Naar duurzame zorg. De restauratie van onze
kathedraal. Intreerede, HAN / Nijmegen, november 2012
Uitgaven aan zorg als percentage bbp 2011
Bron: OECD Health Data 2011, Uitgaven aan zorg als percentage
BBP, gepubliceerd op Skipr, 4 juli 2011
Over gezondheid
WHO (1948):
– Een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en
niet louter het ontbreken van ziekte of gebrek.
Nu:
– Toename chronische ziekten, ook als winst van de curatieve geneeskunde.
– Oude definitie voldoet niet meer, leidt tot overmedicalisering!?
– Inzet op ‘energieke samenleving’ (de actieve groep 55/65-75 jarigen)!
Huber e.a. (2011):
– Het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het
licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven.
– Deze benadering is flexibeler en dynamischer en neemt de veerkracht van
mensen mee. Mensen kunnen met een ziekte om leren gaan en daarnaast
toch nog behoorlijk gezond in het leven staan. Met deze definitie kunnen
mensen dus gezond zijn, naast het hebben van een ziekte.
Bron: http://www.gezondnl.nl/prevent-model.html
“Kwetsbaarheid model”
Bron: Campen, C. v., & Ross, J. A. (2011). Kwetsbare ouderen /
Cretien van Campen (red.): Den Haag : Sociaal en Cultureel
Planbureau, 2011.
“Causaliteit in kwetsbaarheid & zorg”
Lichamelijke kwetsbaarheid
Levensloop- Sociale
determinanten kwetsbaarheid
Intramurale zorg
Psychische
kwetsbaarheid
En: kwetsbaarheid kan tijdelijk zijn!
De maatschappelijke situatie
Kleine kernen (vooral in krimpregio´s) kampen met:
Dubbele vergrijzing
Slechtere gezondheid
Problemen in de arbeidsmarkt
Jongeren trekken weg
Voorzieningenniveau staat onder druk
Slechte markt voor verkoop woningen
Maar ook:
– Sociaal vitaal, rijk verenigingsleven, korte lijnen, overzichtelijk, etc.
– Veel voordelen, variërend per kern
– Kortom: het is niet alleen kommer en kwel!
Enkele andere overall bevindingen
Senioren blijven in eigen woning, ook bij afnemende vitaliteit en mobiliteit:
– geen nieuwbouwopgave, maar een aanpassingsopgave particuliere
senioren.
– Kunnen senioren de overwaarde inzetten?
Ruimtelijke consequenties verkeersmobiliteit en recreatie!
Meer draagvlak voor winkel-, vrijetijds- en zorgvoorzieningen!
Investeren in technologische en organisatorische oplossingen (juist op het
platteland), in de sfeer van:
– e-health, domotica, glasvezel/snel ‘tweezijdig’ internet;
– de ‘energieke samenleving’ (zorgcoöperaties);
– als zorg onvermijdelijk is: liefst thuis;
– bij institutionele zorg, in directe omgeving, liefst kleinschalig, wel van
goede gegarandeerde kwaliteit!
Zinvolle interventies?
Het vertrekpunt is om op basis van de integrale behoefte van senioren
een passend en duurzaam aanbod te creëren waarbij hun positie
versterkt wordt. Daarin zal de nadruk op thuis en op de kwaliteit van
de thuissituatie liggen. Preventie is een belangrijk aandachtspunt. Het
gaat erom de senior in zijn eigen sociale systeem te versterken, om
het stimuleren van de eigen kracht, maar ook om tegenwicht bij
optredende kwetsbaarheid te bieden juist om deze meer dan nu
tijdelijk te doen zijn.
Gekozen is voor een reeks interventies die sociale en zorginnovatie
op drie fronten combineren:
– leefstijl & vroegtijdige herkenning;
– vitale leefomgeving;
– specifieke (herstel)programma’s en case-management.
mKBA
Baten per type interventie Structureel per jaar
Leefstijl / vroegtijdige signalering 137 mille
Vitale leefomgeving (fysiek & sociaal) 537 mille
Specifieke interventies 126 mille
Totaal 800 mille
Kosten Structureel per jaar
50 mille
Impact naar belanghebbende / type interventie
Gekapitaliseerd per jr. In harde Euro’s
Burgers
Leefstijl 69 mille
Vitale leefomgeving 269 mille
Overheid
Leefstijl 34 mille 34 mille
Vitale leefomgeving 107 mille 107 mille
Specifieke interventies 94 mille 94 mille
Vrijwilligers/dorpsnetwerk 261 mille
Bedrijfsleven
Vitale leefomgeving 161 mille
Verzekeraars
Leefstijl 34 mille 34 mille
Specifieke interventies 32 mille 32 mille
Burgerinitiatief Modelwaarde 25 mille
Totaal 1,1 miljoen 286 mille
Formele zorg verminderen, kwaliteit van leven verhogen
Actieve burgers in de Zorgcoöperatie, ‘leveren’ naar verwachting:
Maatschappelijke kosten baten analyse (mKBA)
Bevestigd in de eerste interviews en praktijkervaringen.
Aanpak langs twee lijnen:
– De eerste lijn is “de burger voorop”
– De tweede lijn: het bevorderen van het nieuwe wonen in kleine kernen
Welke is de discours over optimale functionaliteit van senioren:
– In relatie tot het ouder worden in kleine kernen. En daarin zijn we
(narratief) benieuwd welke opvattingen senioren hierover zelf hebben en
hoe dit zich verhoudt tot de opvattingen van anderen hierover.
Vandaag rapporteren wij over:
– De praktische aanpak vanuit de zorgcoöperatie, wat dit oplevert, en wat er
naar de (nabije) toekomst aan de orde is, op sociaal vlak, in zorg &
welzijn, maar ook wat betreft ‘enabling wonen’.
Zorgcoöperatie Schaijk
Achtergrond:
– Huidige financiering gezondheids- en welzijnszorg is
onhoudbaar.
– Zorgcoöperatie Schaijk wil partij in oplossing zijn.
Visie:
– Zelf en gezamenlijk verantwoordelijk voor eigen en
elkaars gezondheid en welzijn zijn.
Doelstellingen:
– Bevorderen van onderlinge solidariteit
– Bevorderen dat mensen met plezier in eigen dorp
kunnen blijven wonen en blijven participeren aan onze
samenleving.
Zorgcoöperatie Schaijk
Concrete doelen
– Alternatief bezuiniging op zorg en welzijn
– Uitbouw dorpsnetwerk
– Zorgwoningen en infrastructuur
– Aanvullingen op openbaar vervoer
– Bevorderen samenwerking instellingen
Diensten
Ontmoetingscentrum
Boodschappendienst
Vervoersdienst
Klussendienst
Bezoekersdienst
Uitleen duofiets
Project: “Alleen samen”
Alleen Samen
Wijkverpleegkundige/ gezondheidsopbouwwerker
– Werkt “gekanteld” en maakt gebruik van; eigen kracht,
hulpmiddelen, sociaal netwerk, vrijwilligers, etc, in de
hulpverlening aan individuen in samenwerking met de
huisartsen, thuiszorgorganisaties (2), gemeente en
ouderenwerk.
– Kent en maakt gebruik van sleutelfiguren, talenten en
ander aanbod bij hulp aan kwetsbare burgers met de
nadruk op zelfmanagement, eigen regie en één gezin,
één plan.
– Daarnaast worden signalen en vragen vanuit de
individuele hulpverlening gebundeld om te komen tot
een passend aanbod voor een specifieke doelgroep.
Werkzaamheden
Gezondheidsopbouwwerk
– Alternatieve diensten ontwikkelen (o.a. mantelzorgontmoeting)
Preventie activiteiten
– Gezondheidsvoorlichting (o.a. vallen)
S1 functie wijkverpleging
– Signaleren, Coördineren, Doorverwijzen, etc.
– Toeleiden naar hulp, ondersteuning, zorg, etc.
S2 functie wijkverpleging
– Indiceren ZVW
Optimale functionaliteit in het ouder worden
Een multi-actor perspectief op positieve gezondheid
Opvattingen vanuit de ‘literatuur’:
– Kwetsbaarheidmodel
– Invloed van de (sociale en fysieke) omgeving
– Beleidsontwikkelingen
Opvattingen van senioren zelf
Opvattingen van (andere) betrokken partijen
De opvattingen ten opzichte van elkaar
Hoe de opvatting van de (kwetsbare) burger, senior centraal
te plaatsen?
Aanpak op hoofdlijnen
We verzamelen materiaal:
In gesprek met senioren.
In gesprek met belanghebbenden vanuit gemeenten,
zorgcoöperatie, zorgaanbieders, etc.
(Woon- & zorg) visies, structuurplannen,
bestemmingplannen, foto´s, materiaal uit media, etc.
Kortom:
– alles wat er toe doet m.b.t. de (kwetsbare) burger / senior
inclusief diens omgeving waarin hij/zij leeft.
Vanuit positieve gezondheid
Twee lijnen:
– “De burger voorop”, hier in de vorm van de zorgcoöperatie
– “Het nieuwe wonen”
Dus interventies als:
o Sociale infrastructuur, met inzet vanuit Zorgcoöperatie, op
leefstijl en vroegtijdige herkenning
o Fysieke infrastructuur (wonen/woonomgeving, een vitale
leefomgeving) vormgeven aan een enabling environment
o Zorginfrastructuur, met aandacht voor specifieke
(herstel)programma’s en case-management
Fysieke infrastructuur
o Geografisch
o Topografisch
o Woning
o Woonomgeving
o Technologie
´Enabling Environment´
Bron: http://www.veldacademie.nl/nieuws/2012/12/start-ontwikkeling-
monitor-woonservicegebieden-v1
Bron:
http://perssupport.nl/apssite/binaries/content/galler
y/afbeeldingen/persberichten/2014/06/05/WT1jpg
´Enabling Environment´
De fysieke woonomgeving zo inrichten dat deze voor ieder
voldoet, ongeacht beperkingen en handicaps.
Draagt bij aan het sociale welzijn van (kwetsbare) burgers /
senioren.
o Adequate huisvesting, comfortabel, levensloopbestendig
wonen.
o Een passende woonomgeving, het sociaal verkeer stimulerend,
maar ook wat betreft gezond leven, bewegen, etc.
o Dit alles mede in relatie met optredende behoefte aan
(in)formele zorg, de inzet van zorgtechnologie en domotica,
maar ook een passend zorgaanbod in directe omgeving.
Een eerste toetsing
Toegankelijkheid op straat
Eenzaamheid, vooral in huis
Veiligheid woonomgeving
Voorlopige conclusies
Hypothesen vanuit
kwetsbaarheidmodel lijken houdbaar
Bedoelde interventies lijken goed uit te
pakken, ook en vooral voor kwetsbare
burgers / senioren
Naast aandacht voor zorg en welzijn
ook aandacht voor de fysieke
omgeving
Contactgegevens ir. Kim Hamers, architect / onderzoeker, partner Hamers Arquitectura
t 06 36219677
http://www.hamersarquitectura.nl/
Juna Verheij, wijkverpleegkundige, via BrabantZorg verbonden aan de Zorgcoöperatie Schaijk
t 06 23327092
http://www.zorgcooperatieschaijk.nl
Dick Hogewind, Hoofdocent HAN MZD, lid kenniskring lectoraat OZD
dr. ing. Hub Hamers CMC, bijzonder lector OZD, leading lector KC Duurzame Zorg, partner
Hamers Arquitectura
t 06 54780268
@HamersHub
http://www.linkedin.com/pub/hub-hamers/19/62a/a55
http://www.han.nl/onderzoek/kennismaken/duurzame-zorg/
http://www.han.nl/start/corporate/centres-of-expertise/krachtigekernen/
http://www.hamersarquitectura.nl/
Referenties Adriaansen, M., & Hamers, H. (2012). Slimme zorg, minder zorg. Terugdringing AWBZ gefinancierde
zorg. Nijmegen: Hogeschool van Arnhem en Nijmegen.
Algilani, S., Östlund-Lagerström, L., Kihlgren, A., Blomberg, K., Brummer, R. J., & Schoultz, I. (2014).
Exploring the concept of optimal functionality in old age. Journal of Multidisciplinary Healthcare,
2014(7), 69-79. doi: http://dx.doi.org/10.2147/JMDH.S55178
Clarke, A. E. (2005). Situational Analysis: Grounded Theory after the Postmodern Turn. Thousand
Oaks, CA: Sage.
Corbin, J., & Strauss, A. L. (2008). Basics of Qualitative Research: Grounded Theory Procedures and
Techniques (3rd ed.). Thousand Oaks: Sage.
Eriksson, M., & Emmelin, M. (2013). What constitutes a health-enabling neighborhood? A grounded
theory situational analysis addressing the significance of social capital and gender. Social Science &
Medicine, 97(0), 112-123. doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.socscimed.2013.08.008
Glaser, B. G., & Strauss, A. L. (1967). The discovery of grounded theory: strategies for qualitative
research. Gedownload
Huber, M., Knottnerus, J. A., Lawrence, G., Henriëtte van der, H., Alejandro, R. J., Daan, K., . . .
Henk, S. (2011). How should we define health? BMJ, 343.
Jansen, E., Baur, V., De Wit, M., Wilbrink, N., & Abma, T. ((submitted)). Co-designing cooperation:
action research and dialogue as a pathway for older people’s participation in health care. Retrieved
from
Jansen, E., & Kwakernaak, M. (2013). Co-designing cooperation: action research and dialogue as a
pathway for older people’s participation in health care. Retrieved from
Rebergen, G., Hamers, H., Drie Landerdse zorgcoöperaties. Een impacttracering. Zutphen /
Nijmegen, augustus 2014.
Robson, C. (2011). Real world research : a resource for users of social research methods in applied
settings. Chichester: Wiley.