1 ZAŁĄCZNIK NR 10 DO PRODUKTU FINALNEGO OPRACOWANIE METODOLOGII, NARZĘDZI ORAZ PRZEPROWADZENIE BADAŃ SOCJODEMOGRAFICZNYCH DOTYCZĄCYCH GENEZY I SKALI BEZDOMNOŚCI NA TERENIE GMINY – MIASTA KOSZALIN. RAPORT Z BADAŃ Opracował: Maciej Dębski Sylwiusz Retowski Łukasz Browarczyk Redakcja: Maciej Dębski Gdańsk – Koszalin 2011
211
Embed
OPRACOWANIE METODOLOGII, NARZĘDZI ORAZ … NR 1.pdf · Metody badawcze zastosowane w badaniu - zestandaryzowany kwestionariusz wywiadu dla osób ... badań socjologicznych oraz najważniejszym
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
1
ZAŁĄCZNIK NR 10 DO PRODUKTU FINALNEGO
OPRACOWANIE METODOLOGII, NARZĘDZI ORAZ
PRZEPROWADZENIE BADAŃ
SOCJODEMOGRAFICZNYCH DOTYCZĄCYCH GENEZY I
SKALI BEZDOMNOŚCI NA TERENIE GMINY – MIASTA
KOSZALIN.
RAPORT Z BADAŃ
Opracował:
Maciej Dębski
Sylwiusz Retowski
Łukasz Browarczyk
Redakcja:
Maciej Dębski
Gdańsk – Koszalin 2011
2
Zawartość
Wstęp ................................................................................................................................................................. 3 1.1. Problematyka badawcza, cele główne oraz szczegółowe. ..................................................................... 8 1.2. Główne zagadnienia badawcze .............................................................................................................. 9
1.3. Hipotezy badawcze ...................................................................................................................... 13 1.4. Metody badawcze zastosowane w badaniu - zestandaryzowany kwestionariusz wywiadu dla osób
bezdomnych i zagrożonych bezdomnością ..................................................................................................... 16 1.5. Dobór respondentów do badania w badaniu ........................................................................................ 18 1.6. Raport z badań terenowych ................................................................................................................. 19 1.7. Przygotowanie do badań terenowych .................................................................................................. 21 1.8. Główne problemy związane z realizacją badań w świetle sprawozdań ustnych, pisemnych oraz
ankiety do ankietera ......................................................................................................................................... 22 2.1. Ogólna charakterystyka respondenta. .................................................................................................. 28 2.2. Przyczyny bezdomności w retrospektywnej ocenie osób bezdomnych oraz postrzeganie szans wyjścia
z bezdomności ................................................................................................................................................. 38 2.3. Ogólna charakterystyka psychologiczna osób bezdomnych oraz zagrożonych bezdomnością, na tle
porównawczym populacji ogólnej ................................................................................................................... 50 2.4. Modele radzenia sobie z zagrożeniem bezdomnością bądź sytuacją własnej bezdomności –
konsekwencje psychologiczne ......................................................................................................................... 58 2.5. Aktywność zawodowa osób bezdomnych oraz zagrożonych bezdomnością ...................................... 70 2.6. Zdrowie osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością .................................................................. 81 2.7. Relacje rodzinne osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością ................................................... 105 2.8. Sytuacja ekonomiczna osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością .......................................... 123 2.9. Kapitał społeczny w koszalińskiej populacji osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością ........ 145 ANEKS nr 1. Kwestionariusz wywiadu dla osoby bezdomnej ..................................................................... 161 ANEKS nr 2. Kwestionariusz wywiadu dla osób zagrożonych bezodmnością ............................................ 187
3
Wstęp
Miasto Koszalin, podobnie jak inne miasta Polski, obok swoich mocnych stron
wynikających z położenia geograficznego, historii, tradycji, ma swoją społeczną specyfikę.
Wynika ona przed wszystkim z najważniejszych problemów społecznych, które zidentyfikowane
wymagają pilnych działań w celu ich ograniczenia. Nie wdając się zbytnio w tej części pracy w
ideę problemów społecznych wskazać należy, że występowanie określonych problemów
społecznych jest elementem konstytuującym społeczeństwo (podobnie jak sfera języka,
tożsamości, kultury). Zaryzykować można stwierdzenie, iż społeczeństwo istnieje jedynie
wówczas, gdy w jego obrębie mamy do czynienia z odstępstwami stanowiącymi zagrożenie dla
funkcjonowania społeczeństwa, które zostały uznane za problem przez większość członków
społeczeństwa (Maris, 1988, s. 6-11). Innymi słowy problemy społeczne były, są i będą integralną
częścią życia jednostki i całości społeczeństwa. Do najważniejszych problemów społecznych
w Polsce, zaliczyć należy takie kwestie jak ubóstwo, alkoholizm, przemoc w rodzinie czy
przestępczość (Frysztacki, 2009). Ze swojej strony dodałbym jeszcze zagadnienia związane z
problemem niepełnosprawności, bezrobocia oraz bezdomności. W zależności od wieku
mieszkańców, posiadania bądź nieposiadania pracy, sytuacji rodzinnej w rodzinie założonej i
rodzinie pochodzenia, miejsca zamieszkania owe problemy przybierają bądź tracą na sile i swojej
wyrazistości. Każdy z nich chcąc nie chcąc staje się integralną częścią życia mieszkańców wielkich
aglomeracji miejskich oraz terenów małych miast i wsi.
Wydaje się, że istniejące problemy społeczne wynikają z innych i generują kolejne.
W aspekcie ubóstwa, niepełnosprawności, bezdomności czy innych problemów społecznych
możemy zidentyfikować problemy pochodne takie jak wykluczenie społeczne, stygmatyzacja
społeczna czy problem nierówności społecznej. Ważne jest również to, że pojawienie się
określonego problemu społecznego wymusza na członkach społeczeństwa określone działania
zmierzające do zlikwidowania „tymczasowego stanu zagrożenia”. W ten sposób powstają różnego
rodzaju ustawy, uchwały, rozporządzenia oraz innego rodzaju dokumenty o charakterze prawnym,
których głównym celem jest zmniejszenie skutków oddziaływania na społeczeństwo określonego
problemu społecznego. W tym kontekście wymienić należy takie dokumenty jak ustawa
o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, ustawa o przeciwdziałaniu
narkomanii, ustawa o finansowym wsparciu tworzenia lokali socjalnych, mieszkań chronionych,
noclegowni i domów dla bezdomnych, gminne programy przeciwdziałania przemocy w rodzinie,
4
gminne strategie rozwiązywania problemów społecznych czy programy wsparcia osób
bezdomnych, które mają zasięg zarówno lokalny, jak i ogólnopolski.
Mając świadomość, iż żadnego z wyżej wymienionych problemów nie można
bagatelizować, nie można też ich rangować ze względu na ważność w niniejszym opracowaniu
postanowiono bliżej przyjrzeć się problematyce bezdomności i zagrożenia braku dachu nad głową.
Przyznać należy, że o problemie tym pisze się coraz częściej w odmiennych kontekstach, ukazując
jego różnorodne oblicza i manifestacje. Można powiedzieć, że w ostatniej dekadzie XX wieku
mamy do czynienia z rozwojem lokalnych badań naukowych w tym zakresie, najczęściej
prowadzonych przez różnego rodzaju instytucje naukowe, jak również organizacje świadczące
pomoc osobom bezdomnym. Warto wskazać, że w różnorodnych opracowaniach naukowych coraz
częściej problem bezdomności łączony jest z innymi zagadnieniami, takimi jak przemoc w
rodzinie, przestępczość czy uzależnienia. O bezdomności pisze się również w kontekście polityki
społecznej, pracy socjalnej czy mieszkalnictwa. Mimo, że do tej pory nie udało się zrealizować
żadnych badań o zasięgu ogólnopolskim, w sytuacji głęboko odczuwanego deficytu teoretycznego
zakorzenienia w teoriach socjologicznych czy psychologicznych, można jednak powiedzieć, że o
problemie bezdomności wiemy coraz więcej. Coraz częściej słowo „bezdomność” pojawia się w
oficjalnych dokumentach gminnych, wojewódzkich i ogólnopolskich, coraz powszechniej znajduje
swoje miejsce w planach zajęć realizowanych przez różnego rodzaju jednostki edukacyjne
szkolnictwa wyższego. Rosnąca ilość realizowanych badań, ich wysoka jakość
i interdyscyplinarność ujawnia znaczenie problemu bezdomności, która staje się dla wielu gmin w
Polsce zadaniem kluczowym do rozwiązania, zaraz po problemie bezrobocia, niepełnosprawności
czy przemocy w rodzinie.
Problem społeczny, jakim jest bezdomność, choć piszę o nim przede wszystkim
w kontekście społecznym, nie jest intelektualną własnością socjologii. W tym kontekście
interesujące mnie zjawisko wpisuje się w interdyscyplinarne zagadnienia problemów społecznych
i jako takie może być udziałem innych nauk społecznych (psychologia, pedagogika, filozofia), jak
również przedmiotem zainteresowania religijnego, artystycznego, dziennikarskiego czy
ekonomicznego. Interdyscyplinarność zjawiska bezdomności wymusza nie tylko zastosowanie
różnych ujęć i koncepcji naukowych, ale również różnorodność praktycznego podejścia do
problemu celem jego ostatecznego rozwiązania. Można powiedzieć, że tak jak w przypadku
wielości istniejących podejść stricte naukowych istnieje obecnie w Polsce wielość form
praktycznego wsparcia, z którego osoba bezdomna może, ale nie musi skorzystać. Mowa tutaj nie
tylko o otrzymywanej pomocy finansowej, ale o możliwościach realnego uczestnictwa
5
w programach nastawionych na aktywizację zawodową i społeczną, o możliwej samopomocy
poprzez większą partycypację czy o korzystanie z usług różnorodnych narzędzi pracy socjalnej
takich jak indywidualny program wychodzenia z bezdomności czy metody streetworkingu.
Wielość podejść teoretycznych i praktycznych do zjawiska bezdomności powoduje
powstawanie różnorodnych organizacji, instytucji, których głównym celem staje się świadczenie
pomocy osobom bezdomnym. Ogólnie rzecz biorąc można podzielić je na instytucje publiczne,
takie jak ośrodki pomocy społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie oraz organizacje sektora
pozarządowego (stowarzyszenia, fundacje). Wachlarz organizacji/instytucji niosących pomoc
osobom bezdomnym uzupełniają wyznaniowe organizacje charytatywne takie jak katolicka
organizacja charytatywna Caritas Polska. Pomijając wątki związane z formalną osobowością
prawną organizacji / instytucji wskazać trzeba, iż wszystkie one pracują z osobami bezdomnymi
bądź to w celu zabezpieczenia życia i minimalnego funkcjonowania osoby bezdomnej, bądź to
w kierunku wyjścia z bezdomności. Do najważniejszych i największych organizacji
pozarządowych tego typu w Polsce zaliczyć należy Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta,
Sieć Współpracy Barka, Caritas Archidiecezji Kieleckiej czy placówki i oddziały prowadzone
przez Stowarzyszenie Monar. Wszystkie one posługują się różnorodną metodologią pracy z osobą
bezdomną, raz to kładąc nacisk na wychowanie i formację religijną, raz to na życie we
wspólnotach osób bezdomnych. Wśród wyżej wymienionych instytucji warto zwrócić uwagę na
ośrodki pomocy społecznej, które są gminnym „narzędziem” do realizacji zapisów ustawy o
pomocy społecznej. Najczęściej niestety ograniczają się one do świadczenia pomocy w postaci
zapewnienia schronienia, wyżywienia i odzieży oraz do finansowego wsparcia w postaci różnego
rodzaju zasiłków.
Omawiając strukturę raportu można powiedzieć, że składa się onz dwóch zasadniczych
rozdziałów. Pierwszy z nich charakter rozważań stricte metodologicznych. W tej części raportu
w sposób szczegółowy opisane zostały najważniejsze aspekty natury metodologicznej badania
osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością w Koszalinie. Najbardziej istotną częścią tego
rozdziału wydają się być rozważania poświęcone głównym i szczegółowym celom prowadzonych
badań socjologicznych oraz najważniejszym motywom realizowanych badań. W rozdziale
metodologicznym zawarto również treści odnoszące się do poruszanej problematyki badawczej, jak
również postawiono najważniejsze hipotezy badawcze, których statystycznej weryfikacji dokonano
w rozdziale trzecim niniejszej pracy. Na zakończenie rozważań metodologicznych opisane zostały
w sposób szczegółowy zastosowane w badaniu narzędzia badawcze dla osób bezdomnych
i zagrożonych bezdomnością.
6
Drugą część raportu z badań stanowi rozdział, w którym zaprezentowano analizę
statystyczną zebranych wyników badań. Raport z badań otwierają rozważania poświęcone ogólnej
charakterystyce osób bezdomnych pod kątem takich zmiennych niezależnych jak płeć, wiek,
wykształcenie, długość pozostawania w bezdomności czy miejsce zamieszkania osób bezdomnych
i zagrożonych bezdomnością. Analiza zebranego materiału przedstawiona została w postaci
dziesięciu artykułów tematycznych, skoncentrowanych wokół najważniejszych problemów
badawczych poruszanych w badaniach. Należą do nich rozważania o kondycji zdrowotnej
badanych osób, ich sytuacji ekonomicznej, kapitale społecznym, aktywności zawodowej, przyczyn
bezdomności i jej skutków, relacji rodzinnej. Ta część raportu ma swoich trzech autorów (Maciej
Dębski, Łukasz Browarczyk, Sylwiusz Retowski), którzy na etapie przygotowywania raportu
podzielili się między sobą zadaniami. Ostatnia część raportu – część czwarta – zawiera
podsumowanie najważniejszych wyników oraz rekomendacje dla pomocy społecznej i polityki
społecznej w zakresie wsparcia osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością w Koszalinie.
Całość raportu zamykają dwa aneksy, zawierające zastosowane w badaniu zestandaryzowane
kwestionariusze wywiadu.
Maciej Dębski
7
CZĘŚĆ I
METODYKA PROWADZONYCH
BADAŃ
8
1.1. Problematyka badawcza, cele główne oraz szczegółowe.
Wytycznymi dla realizacji badania okazały się badania realizowane w latach 2006-2007
przez Uniwersytet Gdański przy współpracy Pomorskiego Forum na rzecz Wychodzenia z
Bezdomności w Gdańsku wśród 194 osób bezdomnych zamieszkałych na terenie Gdańska, Sopotu
i Gdyni (Dębski, Retowski 2008)1. Podczas konstruowania narzędzi badawczych wykorzystano nie
tylko doświadczenie Uniwersytetu Gdańskiego, ale również wieloletnią współpracę Pomorskiego
Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności w Gdańsku i Miejskiego Ośrodka Pomocy
Społecznej w Gdyni. Ta ostatnia instytucja jako pierwsza w Polsce przeprowadziła badania wśród
osób zagrożonych bezdomnością zaś pytania pochodzące z badań gdyńskich znalazły swoje
miejsce w kwestionariuszu wywiadu wypełnianego przez osoby zagrożone bezdomnością (Dębska-
Cenian, Kowalewski, 2010, s.121-144).
Głównym celem badania było określenie genezy i skali bezdomności oraz zagrożenia
bezdomnością na terenie Gminy Miasta Koszalin. Chodzi tutaj o dokonanie diagnozy w takich
aspektach jak: płeć, wiek, wykształcenie, miejsce i forma przebywania, korzystanie z pomocy,
doświadczenie bezdomności: strukturalne i jednostkowe przyczyny bezdomności, długość
pozostawania osobą bezdomną, zdrowie osób bezdomnych, aktywność zawodowa osób
bezdomnych oraz sytuacja mieszkaniowa. Nie bez znaczenia w trakcie realizacji badań wśród osób
bezdomnych i zagrożonych bezdomnością były aspekty nawiązujące do zdrowia psychicznego
badanych respondentów, jak również kwestii relacji rodzinnych i prób wychodzenia z bezdomności
i zmiany swojego życia.
Obok celu głównego badania można wskazać również na cele szczegółowe, nie związane
bezpośrednio z uzyskaniem danych naukowych, lecz uzyskaniem praktycznych informacji
służących systemowi pomocy osobom bezdomnym. Wszystkie poniższe cele szczegółowe dotyczą
w dużej mierze osób bezdomnych przebywających poza placówkami. Do celów szczegółowych
zaliczyć można:
a) lepsze poznanie charakteru miejsc przebywania osób bezdomnych: wymierną korzyścią
z realizowanych badań socjodemograficznych jest również fakt lepszego poznania
1Badanie psychospołecznego profilu osób bezdomnych zrealizowane zostało w ramach Projektu „Agenda Bezdomności
– Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy” finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego (PIW
EQUAL)
9
charakteru miejsc, w których przebywają osoby bezdomne. Chodzi tutaj przede wszystkim
o rozpoznanie bieżących potrzeb osób bezdomnych i przekazanie ich do osób i instytucji
świadczących pomoc osobom bezdomnym. Podczas realizacji badania
socjodemograficznego dochodziło do sytuacji, w której osoba bezdomna była
informowana o możliwości korzystania z pomocy gminy a później z tej pomocy
korzystała,
b) nagłośnienie problematyki bezdomności: socjodemograficzne badania są doskonałą okazją
do zwrócenia uwagi społeczeństwa na problem bezdomności. Nie chodzi tutaj jedynie o
zaangażowanie mediów, ale przede wszystkim o udział wielu instytucji niekoniecznie
bezpośrednio związanych z systemem pomocy osobom bezdomnym,
c) stworzenie materiału do analiz porównawczych mających za zadanie określenie
najważniejszych różnic pomiędzy osobami bezdomnymi i zagrożonymi bezdomnością:
badanie socjodemograficzne to również doskonały materiał naukowy, który można
wykorzystać w procesie upowszechniania problematyki bezdomności. Poprzez porównanie
odpowiedzi osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością istnieje możliwość określenia
punktów krytycznych w życiu respondentów, które doprowadziły do bezdomności oraz
tych, które można wykorzystać w celu zapobiegnięcia stania się osobą bezdomną,
1.2. Główne zagadnienia badawcze
Problematyka badawcza poruszana w badaniu osób bezdomnych i zagrożonych
bezdomnością jest bardzo rozbudowana. Do najważniejszych zagadnień badawczych zaliczyć
należy:
a) Bezpośrednie i pośrednie przyczyny bezdomności i bycia w trudnej sytuacji życiowej,
w retrospektywnej ocenie osób bezdomnych – w poszukiwaniu konsekwencji
psychologicznych: celem prezentowanych analiz jest próba głębszego spojrzenia na
przyczyny bezdomności z perspektywy osoby jej doświadczającej i wykazanie, w czym
osoby bezdomne upatrują przyczyn własnej bezdomności (także czy lokują te powody
w sobie, czy poza sobą). Zagadnienie to podejmuje również problem, dlaczego
z psychologicznego punktu widzenia warto w ogóle badać powody bezdomności.
Stanowi próbę odpowiedzi na pytanie, na ile należy szukać interakcji pomiędzy
10
przyczynami bezdomności a ich korelatami psychologicznymi – czy w ogóle występuje
związek pomiędzy tym, jak osoby bezdomne postrzegają przyczyny własnej
bezdomności, a ich obecnym stanem psychologicznym i szansami na wyjście
z bezdomności? Ta część publikacji podejmuje również temat, w jaki sposób,
z psychologicznego punktu widzenia, najlepiej badać przyczyny bezdomności.
b) Modele radzenia sobie z trudną sytuacją życiową bądź z sytuacją własnej bezdomności –
konsekwencje psychologiczne: głównym problemem tej części pracy jest sprawdzenie,
jak przynależność do jednego z czterech modeli radzenia sobie z własną bezdomnością,
będzie wiązała się ze stanem psychicznym osób bezdomnych. W tym aspekcie
spodziewano się, że osoby bezdomne przyznające się do poczucia odpowiedzialności za
wyjście z tej trudnej sytuacji życiowej, jaką jest bezdomność, będą charakteryzowały się
lepszym stanem psychicznym, tzn. niższymi wskaźnikami poczucia beznadziejności,
b) Problemy odnoszące się do zachowań i postaw osoby bezdomnej:
chęć odniesienia korzyści majątkowych przez osoby bezdomne z racji wzięcia
udziału w badaniu: w procesie badawczym bardzo często respondent biorący udział
w badaniu otrzymuje gratyfikację finansową. W przypadku realizacji badań nad profilu
osób bezdomnych oraz zagrożonych bezdomnością, mając na uwadze częste problemy
alkoholowe respondentów, w sposób całkowicie świadomy zrezygnowano z opłacenia
przeprowadzonego wywiadu. Jedyną gratyfikacją, jaką otrzymywał respondent były
papierosy, którymi respondent był częstowany podczas odpowiedzi na zadawane pytania.
Podczas przeprowadzania badań terenowych zdarzały się sytuacje, w których osoba
bezdomna uzależniała wzięcie udziału w badaniu od przekazania określonej sumy
pieniędzy. W takich przypadkach odstępowano od przeprowadzenia wywiadu i szukano
innych respondentów.
przerywanie realizowanych wywiadów: w badaniach koszalińskich w 8 przypadkach
zdarzyło się, że wywiady z respondentami zostały przerwane i niedokończone. Podczas
realizacji badań terenowych zdarzały się również i takie sytuacje, w których osoba
bezdomna bądź zagrożona bezdomnością przerywała wywiad i wychodziła
z pomieszczenia (przestrzeni), w którym badanie było realizowane, jednakże dokańczała
rozpoczęty wywiad. Wszystkie przerwane wywiady realizowane były w miejscach
niemieszkalnych.
ograniczona percepcja respondenta: z przeprowadzonych badań socjologicznych
w województwie pomorskim wiadomo, że osoby bezdomne są osobami nisko
wykształconymi. W związku z tym podczas operacjonalizacji narzędzi badawczych
starano się, żeby były one przede wszystkim jasne i czytelne dla osoby bezdomnej.
Pomimo zasadniczego uproszczenia języka zadawanych pytań w wielu przypadkach
okazało się, że niektóre pytania oraz instrukcje do tych pytań pozostawały niezrozumiałe.
Trudności sprawiały również pytania, do których stosowano specjalistyczne karty
z odpowiedziami w celu ułatwienia udzielenia odpowiedzi osobom bezdomnym.
26
Ograniczona percepcja respondentów w konsekwencji spowodowała znaczne wydłużenie
realizowanych wywiadów.
przebywanie potencjalnego respondenta w stanie upojenia alkoholowego: zdarzały
się sytuacje, że ankieter musiał zrezygnować z przeprowadzenia wywiadu z osobą
bezdomną w sytuacji, w której potencjalny respondent ukazywał odznaki spożycia
alkoholu. Pomimo tego, że sytuacje takie należały do rzadkości to w sposób zasadniczy
utrudniały realizację założonej próby badawczej.
27
CZĘŚĆ II
RAPORT Z BADAŃ
28
Maciej Dębski
Uniwersytet Gdański
Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności
2.1. Ogólna charakterystyka respondenta.
1. Kontekst
Ogólnie rzecz ujmując, pytania „metryczkowe” służą nie tylko do scharakteryzowania badanej
zbiorowości osób bezdomnych, ale również pozwalają opisać jej zróżnicowanie (Sztabiński,
Sawiński, Sztabiński, 2005, s. 205). Ich ważność w kwestionariuszu wywiadu podkreślają
następujące trzy czynniki. Po pierwsze bardzo często stanowią podstawę dobru próby, po drugie
znajdują się w każdym kwestionariuszu choć w różnych kombinacjach, po trzecie wreszcie bardzo
często stanowią najważniejsze zmienne niezależne, wykorzystywane podczas analizy statystycznej.
Jak zauważa F. Sztabiński, zmienne „metryczkowe”, znajdujące się w każdym kwestionariuszu, nie
zawsze znajdują się w takiej samej postaci i konfiguracji (Sztabiński, Sawiński, Sztabiński, 2005,
s. 206). Autor wskazuje, iż trudno w sposób jednoznaczny i powszechnie obowiązujący przyjąć
kanon cech „metryczkowych” z tego względu, że ich zastosowanie uzależnione jest po pierwsze, od
typu i problematyki badania; po drugie, od charakteru badanej zbiorowości i po trzecie, od
przewidywanego sposobu opracowania wyników. Posługując się nomenklaturą F. Sztabińskiego,
można powiedzieć, że w badaniach nad psychospołecznym profilem osób zmienne społeczno-
demograficzne poddają opisowi tak zwane cechy indywidualne (płeć, wiek, wykształcenie, stan
cywilny, sytuacja zawodowa, itp.). W przeciwieństwie do cech kontekstualnych (np. liczba osób w
gospodarstwie domowym, dochód, warunki mieszkaniowe itp.), w których określeniu osoba
bezdomna nie zawsze jest osobą kompetentną, określenie rozkładu cech indywidualnych jest dla
osób bezdomnych o wiele bardziej proste.
Gdzie (w którym miejscu kwestionariusza) powinny być umieszczane zmienne metryczkowe?
Jak wskazuje F. Sztabiński (Sztabiński, Sawiński, Sztabiński, 2005, s. 213), powinny one
znajdować się na końcu kwestionariusza, zaś powodów takiego postępowania jest co najmniej
kilka:
zmienne metryczkowe należą do tak zwanych pytań drażliwych,
mogą podważyć zapewnienie o anonimowości i poufności wyników,
29
są pytaniami faktualnymi, niewymagającymi zastanawiania się, przez co można
zadawać je na końcu rozmowy, kiedy ankieter i respondent są już zmęczeni realizacją
wywiadu.
2. Problem
Głównym celem pisanego artykułu jest określenie dwóch grup respondentów biorących udział
w badaniu (osoby bezdomne oraz zagrożone bezdomnością) pod względem najważniejszych
zmiennych o charakterze społeczno-demograficznym. W badaniu koszalińskim zmienne
metryczkowe pełnią zarazem funkcje zmiennych niezależnych, które stanowią ważny punkt
dokonywanej w raporcie analizy statystycznej. Do najważniejszych zmiennych niezależnych
zaliczyć należy płeć, wiek, wykształcenie, stan cywilny, miejsce zamieszkania czy długość trwania
bezdomności. W tej części pracy ukazane zostaną podstawowe rozkłady częstości zmiennych
niezależnych, które w wielu przypadkach stanowią punkt wyjścia do dokonywania dalszych analiz
statystycznych prowadzonych przez poszczególnych autorów.
3. Analiza zebranego materiału
Pierwszą analizowaną zmienną o charakterze społeczno-demograficznym jest płeć badanych
osób. Z przeprowadzonych badań koszalińskich wynika, że wśród osób bezdomnych w sposób
zdecydowany przeważają mężczyźni którzy stanowią 691 % wszystkich osób bezdomnych.
W przypadku osób zagrożonych bezdomnością możemy mówić o dokładnym odwróceniu
proporcji: w badane próbie osób zagrożonych bezdomnością znalazło się 64,6 % kobiet.
30
Pod względem wieku obu badanych grup respondentów możemy wskazać, że osoby
bezdomne są nieco starsze od osób zagrożonych bezdomnością. Wśród przebadanych osób ponad
połowa osób bezdomnych to osoby, które przekroczyły 50 rok życia (55,1 %). Dla porównania osób
najstarszych w drugiej badanej grupie jest 30,8 %. Osoby relatywnie najmłodsze, które nie
ukończyły jeszcze 30 roku życia częściej rekrutują się z grupy osób zagrożonych bezdomnością
(33,8 %). Dla porównania osób bezdomnych w tej grupie wiekowej jest zaledwie 13 % z
przeprowadzonych badań wynika, że badane osoby w średnim wieku (między 31 a 50 lat) stanowią
w przypadku obu badanych grup około 1/3 wszystkich badanych osób.
Jak można było się domyślać badane osoby, które zdecydowały się wziąć udział w badaniu
legitymują się niskim poziomem wykształcenia. Z poniższego wykresu jasno wynika, że najczęściej
reprezentowanym wykształceniem jest wykształcenie podstawowe, na które wskazuje 39,1 % osób
bezdomnych oraz dokładnie połowa osób zagrożonych bezdomnością (50 %). Na drugim miejscu
pod względem częstości występowania jest wykształcenie zawodowe, które częściej wskazywane
jest przez osoby bezdomne (36,2 %). Dla porównania odsetek osób posiadających wykształcenie
zawodowe wśród osób zagrożonych bezdomnością kształtuje się na poziomie 25 % Z danych
zawartych na wykresie nr 3 jasno wynika, że do rzadkości należą sytuacje, w których badane osoby
przyznają się do posiadania wykształcenia wyższego (ok. 2-3 %).
31
Podczas realizacji badań w Koszalinie prowadzonych wśród osób bezdomnych
i zagrożonych bezdomnością poproszono badane osoby o to, aby oceniły swoją aktualną sytuację
materialną. Jak się okazuje, na bardzo złe warunki finansowe zdecydowanie częściej wskazują
osoby bezdomne (29 %) niż osoby zagrożone bezdomnością (13,8 %). Ci drudzy zdecydowanie
częściej niż osoby bezdomne oceniaj swój aktualną sytuację materialną na poziomie dostatecznym
(27,7 %). Ogólnie rzecz ujmując w opinii badanych osób (bez względu na bycie osobą bezdomną
czy też nie) dominują odpowiedzi wskazujące na to, że aktualna sytuacja materialna pozostawia
„wiele do życzenia”.
32
Warto przyjrzeć się strukturze kolejnej zmiennej niezależnej, jaką jest stan cywilny
badanych osób. Z przeprowadzonych badań wynika, że ponad połowa osób zagrożonych
bezdomnością to osoby stanu wolnego (50,8 %), zaś co piąta osoba rekrutująca się z tej grupy
badanej wskazała na posiadanie małżonka (20 %) bądź na bycie wdową/wdowcem – 21,5 % W
przypadku osób bezdomnych sytuacja związana ze stanem cywilnym jest zgoła odmienna. Ogólnie
rzecz biorąc można powiedzieć, że w bezdomność bardziej niż w przypadku sytuacji zagrożenia
bezdomnością wpisana jest samotność. Analizując dane znajdujące się na poniższym wykresie
można powiedzieć, że osoby bezdomne to najczęściej osoby albo stanu wolnego (36,9 %) albo
osoby, których małżonkowie umarli – 35,4 % Dodatkowo wskazać należy, że 12,3 % osób
bezdomnych przyznało, iż jest osobą rozwiedzioną, zaś w przypadku 3,1 % deklaruje bycie w
formalnej bądź nieformalnej separacji.
33
Niezależnie od tego, jaki jest obecny i formalny stan cywilny badanej osoby można
powiedzieć, że 76,9 % osób bezdomnych nie jest aktualnie w żadnym związku. Odsetek osób
samotnych w przypadku osób bezdomnych, jest o wiele wyższy w porównaniu do osób
zagrożonych bezdomnością – z tej grupy respondentów na życiową samotność wskazało 54 %
badanych osób. 46 % osób zagrożonych bezdomnością przyznało w trakcie badania, że aktualnie
jest w związku z innym partnerem, odsetek ten wśród osób bezdomnych jest nieco niższy
i kształtuje się na poziomie 22,3 % Warto w tym miejscu wskazać, że jeśli badane osoby deklarują
bycie w związkach to raczej jest to związek nieformalny (życie na „kocią łapę”, konkubinat) niż
zalegalizowane w sposób formalny małżeństwo.
34
Kiedy pytamy respondenta o to, gdzie mieszkał w okresie swojego dzieciństwa ponad
połowa osób wskazuje na teren dużego miasta. W zdecydowanej większości badane osoby
wskazują na miasto Koszalin. ¼ osób bezdomnych (24,2 %) wskazała, iż dzieciństwo spędziła na
terenie małego miasta, zaś kolejne 21,2 % – na terenie wiejskim.
35
Ważną zmienną o charakterze społeczno-demograficznym jest zmienna traktująca
o długości bycia osobą bezdomną. Z przeprowadzonych wśród osób bezdomnych badań wynika, że
przeciętny wiek pozostawania w sytuacji bezdomności wynosi 7,7 lat i jest on zdecydowanie
wyższy w przypadku bezdomnych mężczyzn (8,6 lat) niż bezdomnych kobiet (6,3 lata). Stosując
nomenklaturę autorstwa M. Jaździkowskiego można powiedzieć, że co trzecia badana (32,8 %)
osoba bezdomna znajduje się we wstępnej fazie bezdomności (do 2 lat). Około 15 % osób
bezdomnych pozostaje w bezdomności miedzy 2 a 4 lata, kolejne 12,5 % znajduje się w fazie
adaptacyjnej bądź chronicznej (15,6 %). Osoby bezdomne z najdłuższym „stażem” bezdomności
stanowią 23,4 % wszystkich zbadanych osób bezdomnych.
Analizując ujęcie faz bezdomności w porównaniu na płeć osób bezdomnych zwrócić należy
uwagę na fakt, iż w badanej próbie w fazie wstępnej bezdomności (od 0 do 2 lat) przebywa
zdecydowanie więcej bezdomnych kobiet niż mężczyzn (stosunek 45 % wśród kobiet do 25,5 %
wśród mężczyzn). Jak wskazują dane zawarte na poniższym wykresie domeną bezdomnych
mężczyzn jest przebywanie w fazie chronicznej (23,3 %) bądź długotrwałej (23,3 %). W
prostej linii, pokazywał to również przeciętny czas pozostawania w bezdomności, bezdomni
mężczyźni w Koszalinie dłużej doświadczają stanu bezdomności niż bezdomne kobiety.
36
Na zakończenie warto odnieść wyniki badań realizowanych w Koszalinie do tych,
zaobserwowanych w województwie pomorskim. Analizując przeciętna liczba lat pozostawania
w bezdomności badanych w Koszalinie osób jest zbliżona do tej zaobserwowanej w badaniach
socjodemograficznych realizowanych w województwie pomorskim przez członków Pomorskiego
Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności w Gdańsku (Dębski, 2010, s. 189).
Kiedy przyjrzymy się rozkładowi procentowemu liczby lat spędzonych w bezdomności przy
zastosowaniu koncepcji pięciu faz bezdomności okazuje się, że w Koszalinie, w porównaniu do
osób bezdomnych zamieszkujących teren województwa pomorskiego notuje się zdecydowanie
więcej osób bezdomnych, którzy znajdują się w fazie wstępnej. W przypadku roku 2009 w woj.
37
pomorskim takich osób było 22,4 % , tymczasem w badaniach koszalińskich takich osób
zanotowano 32,8 %
38
Sylwiusz Retowski
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
2.2. Przyczyny bezdomności w retrospektywnej ocenie osób bezdomnych oraz postrzeganie
szans wyjścia z bezdomności
1. Kontekst
Wydaje się, że nie ma możliwości, aby rozpatrywać szanse wyjścia z bezdomności bez
dokładnej analizy przyczyn, które do niej prowadzą. Wiele prac badawczych stara się wyjaśnić,
dlaczego oraz w jaki sposób do bezdomności dochodzi (Dębska, 2007, Oliwa-Ciesielska, 2004,
Moczuk, 1999, Retowski, Dębska 2008). Charakterystyczne jednak wydaje się podejście, w którym
rozważa się dwie główne grupy przyczyn:
a) czynniki sytuacyjne - wynikające przede wszystkim z ogólnej sytuacji społeczno-
ekonomicznej panującej w kraju bądź na terenie, na którym pojawia się zjawisko
bezdomności
b) czynniki osobowe – związane przede wszystkim z cechami socjodemograficznymi oraz
charakterystyką psychologiczną osób bezdomnych.
2. Problem
Głównym celem prezentowanych badań była analiza przekonań osób bezdomnych na temat
przyczyn własnej bezdomności. Zgodnie z sugestiami badaczy bezdomności przyczyny
analizowano z dwóch perspektyw: jako czynniki (głównie zewnętrzne) działające niezależnie od
osoby bezdomnej oraz jako czynniki zależne od woli i postępowania osoby bezdomnej (głównie
wewnętrzne). Drugim celem badań było przedstawienie przekonań osób bezdomnych (przynajmniej
niektórych) na tle porównawczym przekonań osób zagrożonych bezdomnością. Kolejny cel
obejmował dokładną analizę poglądów osób bezdomnych na szanse wyjścia z bezdomności. W tym
przypadku zaplanowano także dokładną analizę preferowanych przez osoby bezdomne sposobów
39
udzielania im pomocy, które ich zdaniem prowadzić mogą do trwałego poradzenia sobie z własną
bezdomnością.
W tej części badań założono następujące hipotezy badawcze:
H1: Osoby bezdomne w większym stopniu czują się winne zaistniałej sytuacji niż osoby zagrożone
bezdomnością.
H2:Poczucie winy u osób bezdomnych mocno różnicuje postrzeganie przyczyn własnej
bezdomności.
H3: Osoby bezdomne nie wykazują większej aktywności ukierunkowanej na wyjście
z bezdomności.
H4: Osoby bezdomne raczej nisko postrzegają szanse wyjścia z własnej bezdomności
H5: Osoby bezdomne szanse na wyjście z bezdomności widzą raczej w pomocy udzielonej przez
instytucje zewnętrzne
3. Analiza zebranego materiału
Poczucie winy za bezdomność bądź problemy życiowe
Jak wynika z danych zebranych w tabeli 1 osoby bezdomne odczuwają silniejsze poczucie winy
za znalezienie się w zaistniałej sytuacji, niż osoby zagrożone bezdomnością. Na przykład jedynie
10 % osób zagrożonych bezdomnością odczuwa silne poczucie winy, podczas gdy silnego poczucia
winy doświadcza aż 38 % osób bezdomnych. W bardziej precyzyjnym pytaniu dotyczącym różnych
możliwych „winnych” zaistniałej sytuacji osoby badane w Koszalinie wybierały jedną odpowiedź
spośród kilku przygotowanych wcześniej opcji. Jak ilustrują to wyniki zawarte na rysunku 2,
obydwie grupy badanych różnią się istotnie. O ile wśród osób bezdomnych dominuje głównie
przekonanie o osobistej odpowiedzialności za własną bezdomność (42 %) bądź odpowiedzialności
własnej rodziny (36 %), o tyle wśród osób zagrożonych bezdomnością relatywnie najczęściej
występują opinie, że główną odpowiedzialność za trudną sytuację życiową ponoszą sami
zainteresowani (32 %), państwo/ rząd (30 %), bądź najbliższa rodzina (19 %). Potwierdza się zatem
hipoteza 1, zgodnie z którą, wśród osób bezdomnych występuje większe poczucie winy, niż wśród
osób zagrożonych bezdomnością. Jakie są uwarunkowania tego poczucia winy, wykazane zostanie
w dalszej części rozdziału.
40
41
Tabela 1. Czy czuje się winny zaistniałej trudnej sytuacji życiowej ?
Zdecydowanie tak
Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie
Nie wiem
Osoby bezdomne 38 23 15 21 3 Osoby zagrożone bezdomnością 10 39 31 18 2
Seria kolejnych dwóch pytań ankietowych ujawnia, jakie są według badanych osób
bezdomnych przyczyny ich bezdomności. W tabelach zawarto odpowiedzi badanych bezdomnych
według poczucia winy oraz dla całej badanej grupy.
Jak wynika z danych zawartych w tabeli 2 poczucie winy za własną bezdomność tylko lekko
modyfikuje odpowiedzi na pytanie o zewnętrzne przyczyny bezdomności. Bezdomni z poczuciem
winy nieco częściej wybierają kategorie: „uzależnienie partnera/partnerki”, „konieczność
opuszczenia Domu Dziecka lub zakładu poprawczego”, „ucieczka przed przemocą w rodzinie”. Z
kolei osoby, które nie wykazują poczucia winy za własną bezdomność częściej wybierają opcję
„zadłużenie”. Bardziej widoczne różnice pomiędzy bezdomnymi z poczuciem winy bądź bez
42
poczucia winy występują w przypadku odpowiedzi na pytanie o wewnętrzne przyczyny
bezdomności. Charakterystyczny wydaje się fakt, że bezdomni z poczuciem winy trzykrotnie
częściej niż bezdomni bez poczucia winy wybierają kategorię „własny alkoholizm”. Niewątpliwie
problem z nadużywaniem alkoholu jawi się jako jedna z kluczowych przyczyn bezdomności, u
tych bezdomnych, którzy sobie przypisują winę za stanie się osobą bezdomną. Druga
charakterystyczna różnica dotyczy kategorii „ rozpad związku z własnej przyczyny”, która także jest
relatywnie częściej wybierana przez osoby bezdomne o wysokim poczuciu winy. Można zatem
uogólnić, że poczucie winy różnicuje postrzeganie przyczyn własnej bezdomności (potwierdzenie
hipotezy 2).
Tabela 2. Zewnętrzne przyczyny bezdomności (niezależne od osoby badanej) - rozkład opinii
badanych osób bezdomnych w zależności od poczucia winy za zaistniałą sytuację
Przyczyny Kategorie ( % odpowiadających osób)
Mają poczucie
winy
Nie mają poczucia
winy Wypędzenie z mieszkania przez rodzinę/ współlokatorów 27 30 Eksmisja, wymeldowanie, decyzja administracyjna 37 39 Utrata noclegów w byłej pracy 0 4 Uzależnienie partnera/partnerki 20 9 Koniecznośd opuszczenia Domu Dziecka lub zakładu karnego 10 0 Ucieczka przed przemocą w rodzinie 15 4 Zadłużenie 15 26 Choroba psychiczna partnera/ partnerki 5 0 Utrata pracy, bezrobocie 12 13 Rozpad związku partnerskiego 25 17 Niepełnosprawnośd partnera/ partnerki 5 0 Inne 20 17
Kwestia nadużywanie alkoholu przez osoby, które mają problemy na rynku pracy była już
poruszana w wielu badaniach psychologicznych. Na przykład jak wynika z badań podłużnych
prowadzonych od wielu lat przez Czapińskiego (2006, 2009) osoby bezrobotne już na 3-4 lata przed
utratą pracy charakteryzowali się nie tylko gorszą kondycją psychiczną i niższym poziomem
cywilizacyjnym, ale relatywnie częściej spożywały alkohol niż osoby, które w następnych etapach
badania podłużnego pracowały nadal. Oznacza to, że nadmierne spożycie alkoholu może być
uważane za ważny predykator pojawiających się później kłopotów na rynku pracy. Pozostaje
pytaniem otwartym, jak często osoby uzależnione od alkoholu są w stanie przyznać się przed
43
samym sobą oraz w badaniu kwestionariuszowym, że są już uzależnione oraz połączyć w związek
przyczyno-skutkowy własne nadmierne spożycie alkoholu z pojawieniem się osobistych
problemów życiowych, np. z pracą bądź bezdomnością.
Tabela 3. Wewnętrzne przyczyny bezdomności (zależne od osoby badanej) - rozkład opinii
badanych osób bezdomnych w zależności od poczucia winy za zaistniałą sytuację
Przyczyny Kategorie ( % odpowiadających osób)
Mają
poczucie winy Nie mają
poczucia winy Własny alkoholizm 60 21 Własna narkomania 3 5 Własna choroba psychiczna 5 0 Rozpad związku z własnej przyczyny 37 26 Własny wybór 32 21 Hazard 0 0 Zły stan zdrowia, własna niepełnosprawnośd 16 10 Inne 16 37
Warto zauważyć, że spośród pięciu najczęściej wymienianych przyczyn bezdomności
zależnych od osoby badanej jedynie w jednym przypadku istnieje wyraźna różnica na korzyść
kobiet (w pozostałych przypadkach różnice pomiędzy kobietami i mężczyznami są nieistotne
statystycznie). Ponad połowa badanych kobiet przyznaje, że sama dokonała takiego wyboru,
a jednocześnie przyznaje to jedynie co szósty z badanych bezdomnych mężczyzn. Oczywiście
warto w tym momencie zastanowić się nad interpretacją tego wyniku. Wydaje się, że istnieje wiele
przesłanek, aby sądzić, że silniejsza preferencja kategorii „własny wybór” oznacza w przypadku
bezdomnych kobiet, że same zdecydowały o odejściu z „domu”, gdzie prawdopodobnie warunki
życia (związane na przykład z występowaniem różnego typu patologii społecznych) uniemożliwiały
normalne funkcjonowania.
Proces wychodzenia z bezdomności
Dane zawarte w tabeli 4 wskazują na raczej mizerną aktywność osób bezdomnych w
podejmowaniu realnych działań ukierunkowanych na zmianę swojej sytuacji życiowej, co
potwierdza hipotezę 3. Właściwie tylko jedna kategoria zachowań „szukam pracy” wydaje się być
wybierana przez osoby bezdomne na tyle często, aby można było wnioskować o sporej aktywności
44
osób bezdomnych. Pozostałe czynności, pomocne w wychodzeniu z bezdomności, nie są w
większości w ogóle przejawiane przez respondentów, bądź przejawiane jedynie sporadycznie.
Tabela 4. Deklarowana częstotliwość podejmowania w ciągu ostatniego roku czynności
pomocnych przy wychodzeniu z bezdomności
w opinii badanych osób bezdomnych – rozkład odpowiedzi ( %)
Podejmowane czynności
Kategorie ( % odpowiedzi)
Tak, wiele razy
Tak, sporadycznie
Nie podejmowane
Szukam pracy 52 18 30 Szukam stałego miejsca zamieszkania 31 29 40 Korzystam z usług pośrednictwa pracy, doradztwa zawodowego
29 18 53
Pracuję 16 24 60 Staram się uregulowad kwestie dokumentów osobistych 23 15 62 Korzystam z usług poradnictwa psychologicznego 8 8 84 Staram się uregulowad kwestie rent/ emerytury 26 10 64 Uczestniczę w terapii uzależnieo 7 10 83 Uczestniczę w kursach, szkoleniach zawodowych 6 10 84 Staram się odbudowad relacje rodzinne 23 19 58
Bardziej szczegółowe analizy wykazały, że pasywność (nie podejmowanie działań) nasila
się wraz ze wzrostem długości okresu bezdomności. Niestety wykonane analizy nie potwierdziły,
aby podejmowanie określonych działań wiązało się z postrzeganiem większych szans na wyjście
z bezdomności. Wyjątek stanowią trzy kategorie:
podejmowanie starań ukierunkowanych na uregulowanie kwestii dokumentów osobistych
(ich wyrobienie bądź odtworzenie),
poszukiwanie stałego miejsca zamieszkania wiąże się z postrzeganiem większych szans na
wyjście z bezdomności,
korzystanie z usług pośrednictwa pracy negatywnie wiąże się z postrzeganiem szans na
wyjście z bezdomności.
Bardzo istotna wydaje się analiza sugestii osób bezdomnych, co do preferowanych form
pomocy, które są najbardziej potrzebne, aby wyjść z bezdomności. Jak wynika z danych zawartych
na rysunku 2, zdaniem badanych osób bezdomnych najważniejsze jest pozyskanie tymczasowego
miejsca zamieszkania, pomoc z znalezieniu pracy bądź uzyskanie wsparcia finansowego. Pozostałe
45
kategorie działań wymieniane są już relatywnie rzadko. Pozostaje pytaniem otwartym, w jakim
stopniu najbardziej preferowane przez osoby bezdomne formy pomocy stanowią realną pomoc
w wyjściu z bezdomności, a w jakim są po prostu optymalnymi, z punktu widzenia osób
bezdomnych, działaniami, które pozwalają w krótkiej perspektywie lepiej poradzić sobie „tu i
teraz„ z codziennymi wyzwaniami życia.
Zdaniem tylko 43 % osób bezdomnych mają oni bardzo duże bądź duże szanse na wyjście
z bezdomności. Blisko połowa ocenia swoje szanse relatywnie nisko. Niestety oznacza to, że
znacząca część badanych bezdomnych po prostu nie wierzy, iż możliwe jest wyjście z bezdomności
(potwierdzenie hipotezy 4). Można przypuszczać, że taki brak odpowiednich przekonań może
przekładać się na osłabienie wewnętrznej motywacji do konsekwentnego podejmowania działań
ukierunkowanych na wyjście z bezdomności. Zgodnie z zasadą „samospełniającego się
proroctwa”, zgodnie z którym prawie niemożliwe jest osiąganie celów, jeżeli nie mamy
przekonania, że jesteśmy w stanie je osiągnąć.
46
Dane z rysunku 4 przekonują, że zdaniem badanych osób bezdomnych, za wyjście z
bezdomności w największym stopniu odpowiedzialni są oni sami (38 %), bądź „państwo” (23 %).
Taki rozkład wyników na pierwszy rzut oka nie wydaje się napawać optymizmem. Badania
podłużne nad bezrobociem przekonują, że osoby, które oczekują pomocy od innych zwykle są
bardziej pasywne i podejmują mniej aktywnych działań ukierunkowanych na podjęcie pracy
(Retowski, w druku). Z tego punktu widzenia, ta część osób bezdomnych, która wierzy głównie
w jakieś zewnętrzne „siły”, które spowodują, że przestaną być osobami bezdomnymi, ma
relatywnie niższe szanse na faktyczne wyjście z bezdomności. Z drugiej jednak strony można
zauważyć, że blisko 40% badanych deklarują osobiste poczucie odpowiedzialności. Być może jest
to właśnie ta grupa, która przy odpowiednim wspomaganiu różnych koszalińskich instytucji będzie
w stanie wyjść z bezdomności.
47
4. Rekomendacje
Głównym celem prezentowanych w tym rozdziale analiz było sprawdzenie, jakiego typu
przekonania dotyczące przyczyn bezdomności oraz sposobów wyjścia z niej dominują wśród
badanych bezdomnych. Na podstawie zebranych danych można rekomendować następujące
działania:
Praktyczna pomoc w wychodzeniu bezdomności wymaga dokładnej analizy indywidualnych
przyczyn bezdomności każdej pojedynczej osoby.
Szczególna uwagą powinna być zwrócona na kwestie dotyczące uzależnienia od alkoholu,
więzi z rodziną oraz przyczyn, z powodu których w przeszłości osoby bezdomne
zdecydowały o swoich losach (3 najczęściej występujące kategorie wewnętrznych przyczyn
bezdomności).
48
Istotne w przełamywaniu pesymistycznych przekonań dotyczących własnych, przyszłych
losów wydaje się wyjaśnienie, podejmowanie jakiego typu czynności mają kluczowe
znaczenie dla konkretnej osoby bezdomnej. W niektórych przypadkach mogą to być kwestie
związane z walką z uzależnieniem bądź ponownym nawiązaniem więzi rodzinnych,
w innych – uregulowanie kwestii urzędowo-prawnych bądź nabycie (podniesienie)
kwalifikacji zawodowych.
Klient powinien być zawsze traktowany w indywidualny sposób, bez tego trudno sobie
wyobrazić skuteczną pomoc.
Warto pamiętać, że preferowane przez osoby bezdomne sposoby pomocy należy
rozpatrywać w krótszej (tu najważniejsza jest szybka pomoc w poprawie warunków
bytowych) oraz w dłuższej perspektywie (tu istotne jest zainicjowanie długotrwałego
procesu dokonywania pozytywnej zmiany).
Dobrym wskaźnikiem pozytywnych zmian zachodzących u osób bezdomnych może być
stopniowy wzrost optymizmu, jeżeli chodzi o osobistą ocenę szans na wyjście
z bezdomności.
Literatura cytowana:
1. Czapiński J.(2006). Bezrobocie. W: J. Czapiński, T. Panek (red.), Diagnoza społeczna 2005.
Warunki i jakość życia Polaków (s. 250-268). Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego.
2. Czapiński J.(2009). Bezrobocie, [W:] J. Czapiński, T. Panek (red.). Diagnoza społeczna
2009. Warunki i jakość życia Polaków (s. 320-327). Warszawa: Rada Monitoringu
Społecznego.
3. Dębska A. (2007, Specyficzne problemy osób bezdomnych, [w:] Bezrobocie jako problem
bezdomnych polskich, red. A. Duracz-Walczak, FISE, 2007.
4. Moczuk E. (1999). Bezdomność jako problem społeczny w opiniach osób bezdomnych, [w:]
Poczucie nieegalitarności, ubóstwo, bezdomność a zjawiska patologii społecznej w
aktualnej rzeczywistości kraju. Materiały z Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej
zorganizowanej 8 lutego 1999 we Włocławku, red. T. Sołtysiak, Wyższa Szkoła
Ekonomiczno-Humanistyczna, Włocławek, s. 231-235
5. Oliwa-Ciesielska M. (2006). Piętno nieprzypisania. Studium o wyizolowaniu społecznym
bezdomnych, Wydawnictwo Naukowe UAM w Poznaniu, Seria: Socjologia, nr 2, s. 139
49
6. Przymeński A. (2001). Bezdomność jako kwestia społeczna w Polsce współczesnej,
Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Poznań, s. 112-153
7. Retowski, S., Dębska-Cenian A. (2008). Bezpośrednie i pośrednie przyczyny bezdomności,
w retrospektywnej ocenie osób bezdomnych – w poszukiwaniu konsekwencji
psychologicznych, [w:] Psychospołeczny profil osób bezdomnych w Trójmieście, M.
Dębski, S. Retowski (red.), Gdańsk: : Uniwersytet Gdański, s. 404-433.
8. Retowski (w druku). Bezrobocie i odpowiedzialność. Warszawa: Academica.
50
Sylwiusz Retowski
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
2.3. Ogólna charakterystyka psychologiczna osób bezdomnych oraz zagrożonych
bezdomnością, na tle porównawczym populacji ogólnej
1. Kontekst
Badania nad stanem psychicznym osób bezdomnych stanowią ważny temat wielu
interdyscyplinarnych badań. Z jednej strony wydaje się, że wiele już wiadomo, czego dowodem jest
wydana przed kilkoma laty zbiorcza publikacja poświęcona osobom bezdomnych w Trójmieście
(pod redakcją Dębskiego i Retowskiego, 2008). Z drugiej jednak strony bardzo mało wiadomo
o osobach bezdomnych funkcjonujących w miastach średniej wielkości, takich jak Koszalin, gdzie
bezdomność jest również realnym zjawiskiem społecznym. Można sobie zadawać pytanie, dlaczego
tak istotne jest diagnozowanie stanu psychicznego osób bezdomnych, czy jest to w ogóle przydatne
w praktycznej pracy ze środowiskiem osób bezdomnych. W tej chwili, po wielu doświadczeniach
z udzielaniem pomocy osobom bezdomnym, odpowiedź wydaje się jednoznaczna. Nie da się
skutecznie udzielać pomocy osobom bezdomnych bez pogłębionej wiedzy na temat tego, co czują,
co myślą i w jakiej kondycji psychicznej znajdują się osoby bezdomne.
2. Problem
Celem prezentowanych w tej części analiz jest sprawdzenie, jak postrzegają się osoby
bezdomne, w jakim znajdują się stanie psychicznym oraz jakim stopniu wierzą, że posiadają
osobiste zasoby, aby odnieść „życiowy sukces”. Część danych dotyczących osób bezdomnych
przedstawiona jest na tle porównawczym grupy osób zagrożonych bezdomnością, część – na tle
porównawczym populacji ogólnej Polaków. W ten sposób zyskujemy nowe możliwości analizy
uzyskanych danych, gdyż porównanie do kolejnych grup (punktów odniesienia) umożliwiają
głębszą interpretację wyników badań. Wykonane w tym rozdziale analizy statystyczne dotyczą
zarówno osób bezdomnych jak i osób zagrożonych bezdomnością. W tej części badań założono
następujące hipotezy badawcze:
51
H1: Osoby bezdomne charakteryzują się gorszym dobrostanem psychicznym niż osoby zagrożone
bezdomnością oraz osoby z populacji ogólnej Polaków.
H2: U osób bezdomnych występuje zjawisko tzw. „raju utraconego”, tzn. ocena własnej przeszłości
jest bardziej pozytywna niż ocena teraźniejszości oraz przyszłości.
H3: U osób zagrożonych bezdomnością zjawisko „raju utraconego” nie jest tak silne jak u osób
bezdomnych.
H4: Osoby bezdomne charakteryzują się raczej słabym przekonaniem o własnych możliwościach
odniesienia „sukcesu życiowego”, tzn. charakteryzują się niskim nasileniem nadziei na sukces.
3. Analiza zebranego materiału
Dane zebrane w tabeli 1a przekonują, że stosunkowo spory odsetek badanych osób bezdomnych
doświadcza satysfakcji z różnych aspektów życia. Zdecydowanie najwyżej ceniona jest satysfakcja
ze stosunków z kolegami i grupą przyjaciół (80% zadowolonych) oraz ze sposobu spędzania
wolnego czasu (63% zadowolonych), a najniżej satysfakcja z sytuacji w kraju (36%
zadowolonych). Satysfakcja z kraju jest oceniana jest nawet gorzej niż satysfakcja z własnej
sytuacji finansowej.
Tabela 1a. Ocena różnych aspektów satysfakcji z życia w badanej grupie bezdomnych
Zadowolenie z wybranych aspektów życia
Kategorie ( % odpowiedzi)
Bardzo
niezado-wolony
Niezado-wolony
Dosyd niezado-wolony
Dosyd zado-
wolony
Zado-wolony
Bardzo zado-
wolony Z siebie samego 13 15 15 22 26 9 Ze stosunków z najbliższymi w rodzinie 21 24 12 14 23 6 Z sytuacji finansowej 42 30 6 12 10 0 Ze stosunków z kolegami (grupą przyjaciół) 3 6 11 23 40 17 Ze swego stanu zdrowia 16 22 10 13 28 10 Z sytuacji w kraju 21 29 14 15 18 3 Z perspektyw na przyszłośd 16 19 16 27 23 0 Z osiągnięd życiowych 13 30 13 13 21 9 Ze sposobu spędzania wolnego czasu 16 12 9 15 36 12
Częstość odpowiedzi osób zagrożonych bezdomnością na poszczególne pytania przedstawiona
została w tabeli 1b. Jedynie w trzech przypadkach odsetek niezadowolonych przewyższa odsetek
zadowolonych. Dotyczy to sytuacji finansowej, sytuacji w kraju oraz perspektyw na przyszłość.
52
Tabela 1b. Ocena różnych aspektów satysfakcji z życia w badanej grupie zagrożonych
bezdomnością
Zadowolenie z wybranych aspektów życia
Kategorie ( % odpowiedzi)
Bardzo
niezado-wolony
Niezado-wolony
Dosyd niezado-wolony
Dosyd zado-
wolony
Zado-wolony
Bardzo zado-
wolony Z siebie samego 3 5 11 31 37 14 Ze stosunków z najbliższymi w rodzinie 3 17 8 18 33 21 Z sytuacji finansowej 11 46 28 11 5 0 Ze stosunków z kolegami (grupą przyjaciół) 3 6 3 29 48 11 Ze swego stanu zdrowia 9 17 14 17 38 5 Z sytuacji w kraju 30 27 22 14 6 2 Z perspektyw na przyszłośd 12 23 23 25 17 0 Z osiągnięd życiowych 5 9 21 31 29 5 Ze sposobu spędzania wolnego czasu 3 11 9 28 40 9
Interesujące wnioski umożliwia porównanie poziomu zadowolenia z różnych aspektów życia
u osób bezdomnych do osób zagrożonych bezdomnością na tle porównawczym reprezentatywnej
próby dorosłych Polaków4 (Czapiński, 2007) oraz osób bezdomnych w Trójmieście (Retowski,
Dębska 2008). Takie porównania poprzeczne umożliwiają interpretację wyników, tzn. stwierdzenie,
czy nasilenie satysfakcji jest wysokie czy też nie.
Porównanie statystyczne wyników osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością
z Koszalina przekonuje, że w czterech z dziewięciu mierzonych parametrów, osoby zagrożone
bezdomnością charakteryzują się wyższymi wskaźnikami satysfakcji z określonych aspektów życia
niż osoby bezdomne. Są to: satysfakcja z siebie samego (4,35 vs 3,60), zadowolenie ze stosunków
z najbliższymi w rodzinie (4,22 vs 3,11), zadowolenie z osiągnięć życiowych (3,85 vs 3,25) oraz
ogólne zadowolenie z życia (3,67 vs 3,33). Jedynie w jednym przypadku, tj. zadowolenia z sytuacji
w kraju, osoby bezdomne prezentowały bardziej pozytywne opinie niż osoby zagrożone
bezdomnością (2,89 vs 2,45). Potwierdza się zatem hipoteza pierwsza. Na uwagę zasługuję bardzo
duża różnica dotycząca satysfakcji z relacji rodzinnych. Wygląda na to, że osoby zagrożone
dysponują ogromną przewagą w jakości relacji rodzinnych nad osobami bezdomnymi. Dobre
relacje rodzinne pozwalają uzyskiwać na co dzień ogromną ilość wsparcia emocjonalnego.
Pozwalają także czasami (oczywiście tylko do pewnego stopnia) korzystać ze wsparcia
4 Wykonano analizy na próbie 12 600 Polaków badanych w 2007 roku; dla czytelności danych odwrócono oryginalną
skalę użytą w badaniu na następującą: 1 – bardzo niezadowolony, 6 – bardzo zadowolony.
53
materialnego, co w rezultacie umożliwia przetrwanie kryzysu związanego z zagrożeniem
bezdomnością. Osoby bezdomne, dosyć często tego typu wsparcia są pozbawieni.
Tab.2. Średni stopień zadowolenia z poszczególnych dziedzin i aspektów życia– porównanie
badanej zbiorowości bezdomnych do osób zagrożonych bezdomnością, próby bezdomnych w
Trójmieście oraz reprezentatywnej próby Polaków
Różne aspekty zadowolenia z życia : (skala od 1-bardzo niezadowolony do 6-
bardzo zadowolony):
Bezdomni Trójmiasto
Bezdomni Koszalin
Zagrożeni bezdomności
ą Koszalin
Próba Polaków
z siebie samego/samej 3,86 3,60 4,35 brak danych
ze swoich stosunków z najbliższymi w rodzinie
3,04 3,11 4,22 4,84
z sytuacji finansowej 2,73 2,19 2,52 3,51
ze stosunków z kolegami (grupą przyjaciół) 4,53 4,42 4,44 4,56
ze wego stanu zdrowia 3,69 3,46 3,72 3,91
z sytuacji w kraju 2,47 2,89 2,45 2,43
z perspektywy na przyszłośd 3,19 3,23 3,11 3,34
z osiągnięd życiowych 3,70 3,25 3,85 3,94
ze sposobu spędzania wolnego czasu 4,18 3,78 4,18 4,02
Ogólna satysfakcja z życia 3,49 3,33 3,67 -
Kolejne interesujące porównania wykonano pomiędzy badanymi osobami bezdomnymi
w Koszalinie oraz grupę bezdomnych badanych w Trójmieście (Retowski, Dębska-Cenian, 2008).
Bezpośrednie porównania przekonują, osoby bezdomne z Trójmiasta charakteryzują się wyższymi
wskaźnikami satysfakcji z życia przynajmniej w trzech aspektach: satysfakcja z sytuacji finansowej
(2,73 vs 2,19), satysfakcja z osiągnięć życiowych (3,70 vs 3,25) oraz satysfakcja ze sposobu
spędzania wolnego czasu (4,18 vs 3,78). Jedynie w jednym przypadku, tj. zadowolenia z sytuacji
w kraju, osoby bezdomne z Trójmiasta wykazują bardziej pesymistyczne opinie niż osoby
bezdomne z Koszalina (2,47 vs 2,89).
Ostatnie porównanie wynikające z danych zebranych w tabeli 2 dotyczy porównań
koszalińskich bezdomnych populacji ogólnej Polaków (Czapiński, 2007). Wygląda na to, że
przynajmniej w takich kwestiach, jak zadowolenie ze stosunków z kolegami, z sytuacji w kraju,
z perspektyw na przyszłość oraz ze sposobu spędzania wolnego czasu, badana grupa osób
bezdomnych nie różni się istotnie od przeciętnego Polaka. Oznacza to, że przy całej mizerii sytuacji
materialnej i mieszkaniowej, przynajmniej pod niektórymi względami satysfakcja z życia
u koszalińskich bezdomnych nie odbiega od przeciętnej krajowej.
54
Dodatkowe dane na temat jakości życia osób bezdomnych dostarczają dane przedstawione
na wykresie 1. Osoby badane w Koszalinie, zarówno osoby bezdomne jak i zagrożone
bezdomnością poproszono o oszacowanie własnego życia przed okresem bezdomności, obecnie
oraz za 5 lat (w przyszłości). Wyniki jednoznacznie wskazują, że powtarza się schemat uzyskany
wśród trójmiejskiej grupy bezdomnych. Gloryfikacja przeszłości, która wydaje się stanem prawie
idealnym, łączy się z deprecjonowaniem teraźniejszości oraz wiarą w lepszą przyszłość. Można
przypuszczać, że taki schemat oceny własnego życia powoduję nadmierne idealizowanie
przeszłości (np. silną chęć do wspominania „starych, dobrych czasów”) bądź też projektowanie
fantastycznych planów na przyszłość. Jednocześnie warto zauważyć, że podobny schemat oceny
własnego życia (pozytywnej przeszłości i przyszłości vs negatywnej teraźniejszości) występuje
w grupie osób zagrożonych bezdomnością. Osoby bezdomne nie różnią się od osób zagrożonych
bezdomnością ani oceną przeszłości, ani ocena przyszłości. Jedyna istotna statystycznie różnica
pojawia się w odniesieniu do teraźniejszości, którą oceniają nieco lepiej osoby zagrożone
bezdomnością niż osoby bezdomne (5,56 vs 4,56). Można stwierdzić, że potwierdza się w pełni
hipoteza druga i trzecia.
Ostatnia część analiz dotyczących psychologicznej charakterystyki osób bezdomnych
i zagrożonych bezdomnością dotyczy zjawiska tzw. nadziei na sukces. Uważa się, że nadzieja na
sukces jest warunkiem koniecznym do tego, aby człowiek mógł skutecznie realizować własne cele
życiowe (Łaguna, Trzebiński, Zięba, 2005). Zwykle wyróżnia się dwa komponenty nadziei na
sukces:
55
a) silną wolę - przekonanie, że jest się zdolnym od wyznaczenia celu oraz dążenia do niego
wbrew napotykanym przeciwnościom, oraz
b) umiejętność znajdowania rozwiązań - przekonanie, że jest się osobą zdolną do znalezienia
skutecznych sposobów osiągnięcia wyznaczonych przez siebie celów (Łaguna, Trzebiński, Zięba,
2005).
Tab. 3a. Nasilenie nadziei na sukces w badanej grupie osób bezdomnych na tle tymczasowych
polskich norm (Łaguna, Trzebiński, Zięba, 2003). Odsetek badanych, którzy charakteryzują się
niskimi, przeciętnymi i wysokimi wynikami na wymiarze nadziei na sukces oraz jej komponentów.
Niskie wyniki (1-4 sten)
Przeciętne wynik
(5-6 sten)
Wysokie wynik (7-10 sten)
Przekonanie o posiadaniu silnej woli 41,5 26,2 32,3
Przekonanie o umiejętności znajdowania rozwiązao
31,3 28,1 40,6
Nadzieja na sukces (wynik ogólny) 39,7 22,2 38,1
Dane zawarte w tabeli 3a przekonują, że badana grupa osób bezdomnych, na tle norm
ogólnopolskich, charakteryzuje się zaskakująco wysokim poziomem nadziei. Z zestawienia wynika,
że przekonania osób bezdomnych o posiadaniu silnej woli oraz o posiadaniu umiejętności
znajdowania rozwiązań (dwa podstawowe komponenty nadziei na sukces) właściwie nie odbiegają
znacząco od tymczasowych polskich norm. Osoby o niskich wynikach przeważają jedynie
w przypadku przekonań o silnej woli. W przypadku przekonania o umiejętności znajdowania
rozwiązań, odsetek osób o wysokich wynikach przeważa nawet nad odsetkiem osób o wynikach
niskich. Można jedynie przypuszczać, że codzienna, trudna walka o byt powoduje u osób
bezdomnych silne przekonanie, że dobrze umieją radzić sobie w trudnych sytuacjach. Nie
potwierdza się więc hipoteza czwarta.
Tab. 3b. Nasilenie nadziei na sukces w badanej grupie osób zagrożonych bezdomnością na tle
tymczasowych polskich norm (Łaguna, Trzebiński, Zięba, 2003). Odsetek badanych, którzy
charakteryzują się niskimi, przeciętnymi i wysokimi wynikami na wymiarze nadziei na sukces
oraz jej komponentów.
Niskie wyniki (1-4 sten)
Przeciętne wynik
(5-6 sten)
Wysokie wynik (7-10 sten)
Przekonanie o posiadaniu silnej woli 46,0 20,7 33,3
Przekonanie o umiejętności znajdowania rozwiązao
30,0 35,0 35,0
Nadzieja na sukces (wynik ogólny) 32,2 28,8 39,0
56
Porównanie danych uzyskanych dla osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością wykazało brak
jakichkolwiek istotnych różnic statystycznych pomiędzy obydwoma badanymi grupami. Zresztą
dane zawarte w tabeli 3b przekonują, że także osoby zagrożone bezdomnością nie odbiegają od
norm ogólnopolskich. Także w tym przypadku można hipotetycznie zakładać, że codzienna, trudna
walka z trudnościami materialnymi powoduje u osób bezdomnych silne przekonanie, że dobrze
umieją radzić sobie w trudnych sytuacjach.
4. Rekomendacje
Głównym celem prezentowanych w tym rozdziale analiz było sprawdzenie, w jakiej kondycji
psychicznej znajdują się osoby bezdomne oraz zagrożone bezdomnością. Interesowało nas głównie
to, jak wskaźniki dotyczące osób bezdomnych wypadną na tle grup używanych do porównań
poprzecznych: osób bezdomnych zamieszkujących Trójmiasto oraz ogólnej populacji Polaków.
Z badań wynika, że bardzo silne różnice występują pomiędzy badaną grupą osób
bezdomnych a osobami zagrożonymi bezdomnością oraz populacją ogólna Polaków pod
względem oceny relacji rodzinnych. Kwestie relacji rodzinnych wydają się być kluczowe,
aby w pełni zrozumieć trudność sytuacji osób bezdomnych. Bez oparcia w rodzinie,
bezdomni pozbawieni są kluczowego typu wsparcia, które pozwala poradzić sobie
z trudnymi sytuacjami życiowymi, bądź wzmaga motywację do dokonywania pozytywnych
zmian we własnym życiu. Wynika z tego, że pogorszenie relacji rodzinnych, może stanowić
ważny czynnik ryzyka u osób zagrożonych bezdomnością. Zmniejsza bowiem znacząco
możliwości poradzenia sobie z trudną sytuacją materialną.
Występowanie w obydwu badanych grupach tzw. syndromu „raju utraconego” może
powodować ucieczkę od teraźniejszości, silną chęć do wspominania „starych, dobrych
czasów”. W procesie pomagania osobom bezdomnym warto wykorzystać relatywnie silną
wiarę w „lepszą przyszłość”, aby wspomagać stawianie i osiąganie cząstkowych celów
związanych z wychodzeniem z trudnej sytuacji życiowej (z bezdomności bądź z zagrożenia
bezdomnością).
Analiza przekonań dotyczących tzw. „nadziei na sukces” przekonuje, że w procesie
wspomagania osób bezdomnych bądź zagrożonych bezdomnością warto odwoływać się do
pozytywnych przekonań dotyczących głównie własnych umiejętności poszukiwania
57
rozwiązań. Można przypuszczać, ze osoby badane wykazują takie przekonania, gdyż są
dumne z tego, jak radzą sobie na co dzień z ekstremalnie trudnymi sytuacjami bytowymi.
Literatura cytowana:
1. Czapiński J. (2007). Zadowolenie z poszczególnych dziedzin i aspektów życia, [w:] Diagnoza
społeczna 2007. Warunki i jakość życia Polaków, J. Czapiński, T. Panek (red.). Warszawa:
Rada Monitoringu Społecznego, s. 148-150.
2. Łaguna, M. Trzebiński J., Zięba M. (2005). KNS – Kwestionariusz Nadziei na Sukces.
3. Oliwa –Ciesielska, M. (2005a). Uznawane i realizowane wartości oraz postawy bezdomnych
wobec problemu bezdomności i otoczenia społecznego [w:] Formy pomocy bezdomnym.
Analiza ułatwień i ograniczeń problemu. D. Zalewska, M. Oliwa-Ciesielska, I. Szczepaniak-
Wiecha, S. Grzegorski, (red.) Warszawa: Instytut Rozwoju Służb Społecznych, s.38-44, 52-
56.
4. Retowski S., A. Cenian – Dębska (2008). Ogólna charakterystyka psychologiczna osób
bezdomnych, na tle porównawczym osób długotrwale bezrobotnych i populacji ogólnej,
[w:] Psychospołeczny profil osób bezdomnych w Trójmieście, M. Dębski, S. Retowski
(red.), Gdańsk: Uniwersytet Gdański, s. 380-403.
5. Sędek G, Kofta M. (1993). W poszukiwaniu uniwersalnych wyznaczników zjawiska
wyuczonej bezradności: Przegląd klasycznych wyników eksperymentalnych i test empiryczny
koncepcji gotystycznej, [w:] Psychologia aktywności: zaangażowanie, sprawstwo,
bezradność, M. Kofta (red.). Poznań: Wydawnictwo Nakom s.133-170.
58
Sylwiusz Retowski
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
2.4. Modele radzenia sobie z zagrożeniem bezdomnością bądź sytuacją własnej
bezdomności – konsekwencje psychologiczne
1. Kontekst
Spośród wielu teorii, które zajmują się wyjaśnianiem zachowania ludzi znajdujących się w
trudnych sytuacjach życiowych, zwracają uwagę tzw. teorie atrybucji, które próbują wyjaśniać
zachowanie ludzi poprzez analizę postrzegania odpowiedzialności za pojawienie się problemu (za
przyczyny sytuacji problemowej) oraz odpowiedzialności za poradzenia sobie z problemem (za
wyjście z sytuacji problemowej). Wiele badań przeprowadzonych nad osobami bezrobotnymi
przekonuje bowiem, że postrzeganie własnej odpowiedzialności za ważne dla człowieka zjawiska
ma istotne konsekwencje psychologiczne (Heubeck i in. 1995; Derbis, 2000; Retowski, 2004,
2005, 2006, w druku). Podstawę stanowią tutaj tzw. modele odpowiedzialności Brickmana (1982).
Modele te zostały zastosowane już z powodzeniem do wyjaśniania zachowań osób bezrobotnych
(Retowski, w druku), ale również osób uzależnionych od alkoholu (Palm, 2004) bądź bezdomnych
(Retowski, Dębska, 2008).
Zgodnie z koncepcją Philipa Brickmana i współpracowników istnieją 4 typowe sposoby
radzenia sobie z różnymi problemami życiowymi (problemy te mogą być bardzo różne, np.
bezdomność, bezrobocie, alkoholizm, problemy rodzinne, problemy z przystosowaniem itp.).
Odpowiedzialność za pojawienie się problemu wiąże się więc z pytaniem o przyczynowość
(przyczynę problemu) oraz z pytaniem o winę (poczucie winy) za jego pojawienie się. Jeżeli
natomiast weźmiemy pod uwagę odpowiedzialność za rozwiązanie konkretnego problemu, to
musimy się oprzeć na pytaniu, kto kontroluje możliwe przyszłe wyniki działań, ewentualnie, kto
powinien je kontrolować. Zarówno poczucie odpowiedzialności za problem jak i poczucie
59
odpowiedzialności za przyczyny mogą być postrzegane jako zewnętrzne lub wewnętrzne. W
wyniku połączenia obydwu atrybucji, powstają cztery modele radzenia sobie:
a) model medyczny – osoby bezdomne nie czują się odpowiedzialne ani za powstanie
problemu, ani za jego rozwiązanie. W tym przypadku, pomaganie polegać może wyłącznie
na zaoferowaniu pomocy z zewnątrz, co niestety w dalszej kolejności może prowadzić do
utraty samodzielności oraz do uzależnienia od otrzymywanej pomocy.
b) model oświeceniowy – ludzie czują się odpowiedzialni za powstanie problemu
bezdomności, ale uważają, że są niezdolni (nie mają odpowiednich zasobów) do jego
rozwiązania. Pomoc może polegać głównie na uświadomieniu (oświeceniu) ludziom tego, w
jaki sposób mogą poradzić sobie w tej sytuacji. W przypadku tego modelu ludzie oczekują
na lidera, doradcę (przewodnika), który pomoże im poradzić sobie z problemem
bezdomności.
c) model kompensacyjny, w którym osoby bezdomne nie obwiniają się za własną bezdomność,
ale czują się osobiście odpowiedzialni za samodzielne rozwiązanie tego problemu. Pomoc
zwykle polega w takim przypadku na mobilizowaniu do bardziej efektywnego radzenia
sobie z otoczeniem, wykorzystywaniu istniejących możliwości oraz uczeniu efektywnych
sposobów postępowania.
d) model w którym osoby bezdomne czują się osobiście odpowiedzialni za powstanie
problemu oraz za rozwiązanie go – model moralny. Pomoc zwykle polega na stymulowaniu
ludzi do wyboru odpowiedniego sposobu postępowania. Oznacza to doradztwo dotyczące
optymalnego wyboru czynności (działań), które w przypadku konkretnych osób może
przynieść najlepsze efekty (Brickman, 1982).
2. Problem
Głównym problemem tej części badań było sprawdzenie, jakie modele radzenia sobie z
własnymi problemami dominują w grupie osób bezdomnych oraz zagrożonych bezdomnością.
Sprawdzano także, jakie konsekwencje psychologiczne (w grupie osób bezdomnych bądź
zagrożonych bezdomnością) wiążą się z preferowaniem określonego modelu radzenia sobie. W tej
części badań założono następujące hipotezy badawcze:
60
H1: U osób bezdomnych dominują dwa „gorsze” (z punktu widzenia przystosowania) modele
radzenia sobie, tj. model medyczny i oświeceniowy, natomiast u osób zagrożonych bezdomnością
częściej (w porównaniu do osób bezdomnych) występują „lepsze” (z punktu widzenia
przystosowania) modele radzenia sobie, tj. model kompensacyjny i moralny.
H2: Bardziej negatywne konsekwencje psychologiczne pojawiają się w przypadku osób
funkcjonujących według modelu medycznego i oświeceniowego
3. Analiza wyników
Jak ilustruje to rysunek 1, badane osoby bezdomne oraz zagrożone bezdomnością podzielono
według opisanych powyżej modeli radzenia sobie z własnymi problemami życiowymi. Analiza
statystyczna potwierdziła, że obydwie badane próby różnią się. O ile wśród osób bezdomnych
wszystkie modele radzenia sobie z problemami reprezentowane są prawie w jednakowym stopniu, o
tyle wśród osób zagrożonych bezdomnością relatywnie więcej jest osób funkcjonujących zgodnie z
modelem kompensacyjnym, a relatywnie mniej osób funkcjonujących według modelu
oświeceniowego i moralnego. Częściowo potwierdza się hipoteza 1. Model kompensacyjny jest
zdecydowanie częściej reprezentowany w grupie zagrożonych bezdomnością niż w grupie osób
bezdomnych, jednocześnie jednak model moralny występuje w tej grupie rzadziej niż u osób
bezdomnych.
Rysunek 1. Podział badanych osób ze względu na sposób radzenia sobie z zagrożeniem
bezdomnością bądź bezdomnością
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
50%
bezdomni zagrożeni
20%
25%
29%
13%
24%
48%
27%
14%
medyczny oświeceniowy kompensacyjny moralny
61
Jak wynika ze szczegółowych rozkładów częstości odpowiedzi na poszczególne pytania
u osób bezdomnych (patrz tabela 1a), relatywnie dużo badanych przyznaje, że w sporym stopniu
czuje się odpowiedzialna za możliwości poradzenia z własną sytuacją. Jednak porównanie do
szczegółowego rozkładu częstości odpowiedzi udzielanych przez osoby zagrożone bezdomnością
(patrz tabela 1b) wskazuje, że przynależność do odpowiedniej grupy mocno różnicuje odpowiedzi
na poszczególne pytania.
Tabela 1a. Postrzegane możliwości poradzenia sobie z bezdomnością w opinii badanych osób
bezdomnych – rozkład odpowiedzi ( %)
Postrzegane możliwości wyjścia z bezdomności
Kategorie ( % odpowiedzi)
Nie-
prawda Raczej
nieprawda
Trudno powied
zied
Raczej prawda
Prawda
Jestem gotowa/gotów zrobid bardzo wiele, aby tylko wyjśd z bezdomności
1 0 5 18 76
Nie ma innego wyjścia, w mojej sytuacji muszę czekad na lepsze czasy
19 10 10 14 42
Jeżeli będę wykazywał(a) się ciągłą inicjatywą to powinnam/ powinienem znaleźd sposób, aby wyjśd z bezdomności
2 3 3 24 68
Nie mam sił, aby walczyd teraz o wyjście z bezdomności 40 18 8 8 26 Nie szukam zbyt mocno możliwości znalezienia pracy i mieszkania, bo i tak wszystko zależy od szczęścia
47 10 6 8 29
Jeżeli wystarczająco się postaram, to na pewno w koocu znajdę jakąś możliwośd samodzielnego mieszkania
5 0 12 16 67
Wyjście z bezdomności jest możliwe tylko wtedy, gdy ktoś znajomy mi pomoże
41 10 10 15 24
Wiem, że tak naprawdę wyjście z bezdomności zależy od mojej motywacji
5 2 8 11 74
Jedyne, co mogę robid w mojej sytuacji, to czekad na pomoc
38 18 7 3 34
Z mojego punktu widzenia nic się nie da zro-bid, bo żadnego osiągalnego sposobu, abym mógł wyjśd z bezdomności po prostu nie ma
42 22 10 5 22
Często myślę o tym, co zrobid aby mied na stałe swój kąt 3 0 2 13 82 Czuję, że tak naprawdę nie mam wpływu na to, czy znajdę pracę i wynajmę sobie mieszkanie
37 7 8 13 35
Czuję się w pełni odpowiedzialny (na) za to, czy wreszcie uda mi się wyjśd z bezdomności
5 5 8 15 67
Dopóki mogę jakoś żyd, nie muszę intensywnie szukad możliwości wyjścia z bezdomności
46 10 3 8 33
Aby znaleźd pracę i dzięki temu mieszkanie, muszę się sam „wkręcid” w odpowiednie towarzystwo
27 2 12 15 45
62
Szczegółowe porównanie sposobu odpowiedzi na poszczególne pytania w obydwu
badanych grupach wykazało, że aż w siedmiu przypadkach (na czternaście pytań), zanotowano
istotne różnice wskazujące na większe nasilenie poczucia odpowiedzialności za poradzenie sobie
z własnym problemem życiowym u osób zagrożonych bezdomnością, jedynie w dwóch wypadkach
zanotowano różnice na korzyść osób bezdomnych. Oznacza to, że z punktu widzenia radzenia sobie
z trudnymi sytuacjami życiowymi (zagrożeniem bezdomnością lub realną bezdomnością), obydwie
grupy różnią się istotnie. Bardziej korzystne przekonania (więcej osobistej odpowiedzialności)
przejawiają osoby zagrożone bezdomnością.
Tabela 1b. Postrzegane możliwości poradzenia sobie z własną trudną sytuacją życiową w opinii
badanych osób zagrożonych bezdomnością – rozkład odpowiedzi ( %)
Postrzegane możliwości wyjścia z bezdomności
Kategorie ( % odpowiedzi)
Nie-prawda
Raczej niepraw
da
Trudno powied
zied
Raczej prawda
Prawda
Jestem gotowa/gotów zrobid bardzo wiele, aby tylko wyjśd z trudnej sytuacji życiowej
2
11 0 0 87
Nie ma innego wyjścia, w mojej sytuacji muszę czekad na lepsze czasy
36 14 14 14 22
Jeżeli będę wykazywał(a) się ciągłą inicjatywą to powinnam/ powinienem znaleźd sposób, aby wyjśd z trudnej sytuacji życiowej
3 0 5 25 67
Nie mam sił, aby walczyd teraz o wyjście z trudnej sytuacji życiowej
58 20 2 6 14
Nie szukam zbyt mocno możliwości znalezienia pracy i mieszkania, bo i tak wszystko zależy od szczęścia
64 15 8 5 8
Jeżeli wystarczająco się postaram, to na pewno w koocu znajdę jakąś możliwośd samodzielnego mieszkania
9 8 17 19 47
Wyjście z trudnej sytuacji życiowej jest możliwe tylko wtedy, gdy ktoś znajomy mi pomoże
52 19 3 11 14
Wiem, że tak naprawdę wyjście z trudnej sytuacji życiowej zależy od mojej motywacji
3 2 1 19 75
Jedyne, co mogę robid w mojej sytuacji, to czekad na pomoc
61 19 5 6 9
Z mojego punktu widzenia nic się nie da zro-bid, bo żadnego osiągalnego sposobu, abym mógł wyjśd z trudnej sytuacji życiowej po prostu nie ma
64 13 10 5 8
Często myślę o tym, co zrobid aby mied na stałe swój kąt
28 3 2 11 56
Czuję, że tak naprawdę nie mam wpływu na to, czy 52 14 10 5 19
63
znajdę pracę i wynajmę sobie mieszkanie Czuję się w pełni odpowiedzialny (na) za to, czy wreszcie uda mi się wyjśd z trudnej sytuacji życiowej
5 3 8 19 66
Dopóki mogę jakoś żyd, nie muszę intensywnie szukad możliwości wyjścia z trudnej sytuacji życiowej
61 14 3 8 14
Aby znaleźd pracę i dzięki temu mieszkanie, muszę się sam „wkręcid” w odpowiednie towarzystwo
44 17 5 14 20
Wyniki zebrane w dwóch kolejnych tabelach (2a oraz 2b) pokazują, że istnieje związek pomiędzy
przynależnością do określonego modelu radzenia sobie z problemami życiowymi a wskaźnikami
dobrostanu psychicznego. Niezgodnie z oczekiwaniami okazuje się, że osoby bezdomne
funkcjonujące według modelu medycznego ( brak osobistej odpowiedzialności za przyczyny
i wyjście z bezdomności) charakteryzują się najwyższym nasileniem zadowolenia z siebie samego
oraz satysfakcji z sytuacji finansowej. Jednak pod względem ogólnej satysfakcji z życia najgorszy
wynik uzyskują zgodnie z oczekiwaniami bezrobotni funkcjonujący według modelu
oświeceniowego.
Tabela 2a. Sposób radzenia sobie z bezdomnością (model Brickmana)
a szczegółowe aspekty satysfakcji z życia w badanej grupie bezdomnych osób
zadowolenie z wybranych aspektów życia
(1 – minimum; 6 – maksimum)
Modele
Medyczny (1)
Oświecenio
wy (2) Kompen-
sacyjny (3) Moralny
(4) N=55 Df=3
z siebie samego 4,64 3,56 3,85 2,73 F=4,27**
z sytuacji finansowej 3,81 2,81 3,00 2,67 F=2,25a
Ogólna satysfakcja z życia 3,69 3,01 3,26 3,51 F=2,27a
* p<0,05; literka "a" oznacza tendencję, tj. p<0,1; w nawiasach znajdują się szczegóły na temat istotnych różnic
pomiędzy poszczególnymi grupami badanych – p<0,05, użyto test least significant differences;
Z kolei wyniki zebrane w tabeli 2b wskazują, że sposoby radzenia sobie z własnym problemem
życiowym (zagrożenie bezdomnością) mają związek z wieloma aspektami satysfakcji z życia.
Ponownie najgorzej wypadają osoby zagrożone bezdomnością, które funkcjonują według modelu
oświeceniowego, co częściowo potwierdza hipotezę 2. Zwraca uwagę całkiem pozytywne
funkcjonowanie osób reagującym zgodnie z modelem medycznym, które podobnie jak w przypadku
64
osób bezdomnych charakteryzują się najwyżyszą satysfakcją z siebie samego i ze stosunków z
grupę kolegów i przyjaciół.
Tabela 2b. Sposób radzenia sobie z bezdomnością (model Brickmana)
a szczegółowe aspekty satysfakcji z życia w badanej grupie osób zagrożonych bezdomnością
zadowolenie z wybranych aspektów życia
(1 – minimum; 6 – maksimum)
Modele
Medyczny (1)
Oświeceniowy (2)
Kompen-sacyjny (3)
Moralny (4)
N=55 Df=3
z siebie samego 4,93 3,71 4,44 4 F=2,21A Ze swoich stosunków z najbliższą rodziną
4,69 3,86 4,44 3 F=2,73A
Ze stosunków z kolegami (grupą przyjaciół)
4,85 3,43 4,44 5 F=3,67*
Ze swojego stanu zdrowia 3,71 2,29 4,33 4,75 F=7,25** Z osiągnięd życiowych 4,07 2,71 3,96 4,25 F=2,69A Ogólna satysfakcja z życia 3,96 3,03 3,76 3,79 F=3,99* * p<0,05; literka "a" oznacza tendencję, tj. p<0,1; w nawiasach znajdują się szczegóły na temat istotnych różnic
pomiędzy poszczególnymi grupami badanych – p<0,05, użyto test least significant differences;
Jak potwierdzają to wyniki z tabeli 3, osoby funkcjonujące według modelu medycznego
charakteryzują się najwyższym poziomem nadziei na sukces i jednej jej składowych (siły woli).
Oznacza to, że ta grupa bezdomnych ma poczucie, że jeżeli do czegoś dąży, to jest w stanie to
osiągnąć. Jednocześnie ta właśnie grupa osób bezdomnych charakteryzuje się brakiem poczucia
odpowiedzialności za przyczyny własnej bezdomności oraz za wyjście z niej. Taka wewnętrzna
sprzeczność przekonań (jestem zdolny do dokonania zmian, ale nie biorę odpowiedzialności za ich
wykonanie) wydaje się dosyć trudna do zmiany. Jak już wspomniano wcześniej osoby bezdomne
funkcjonujące według modelu medycznego deklarują relatywnie najwyższe zadowolenie z siebie i
sytuacji finansowej.
65
Tabela 3. Sposób radzenia sobie z bezdomnością (model Brickmana) a poczucie beznadziejności
oraz ogólny wskaźnik zdrowia psychicznego w badanej grupie osób bezdomnych
Nasilenie cechy
Modele
Medyczny (1)
Oświece-niowy (2)
Kompen-sacyjny (3)
Moralny (4)
N=54 Df=3
Nadzieja na sukces 53,18 44,67 46,92 44,20 F=2,41a Siła woli 25,91 21,62 20,08 20,20 F=2,46a
Znajdowanie rozwiązao 27,27 23,60 25,92 24 F=1,43 ***p<0,001; w nawiasach znajdują się szczegóły na temat istotnych różnic pomiędzy poszczególnymi grupami
badanych – p<0,05, użyto test least significant differences;
Wyniki z tabel 4a i 4b przekonują, że zarówno w przypadku osób bezdomnych jak
i zagrożonych bezdomnością ocena jakości życia w teraźniejszości jest zdecydowanie niższa niż
ocena przyszłego życia. Różnice te występują we wszystkich grupach osób bezdomnych oraz
zagrożonych bezdomnością. W przypadku osób bezdomnych widać dodatkowo dysonans pomiędzy
oceną życia prowadzonego obecnie oraz tego, jakie prowadzili w przeszłości (gdy nie były jeszcze
bezdomne).
Tabela 4a. Sposób radzenia sobie z bezdomnością (model Brickmana)
a ocena jakości życia w przeszłości, teraźniejszości bądź przyszłości
Ocena jakości życia w:
(skala od 1 do 10, gdzie 10 oznacza najlepsze życie, jakie można sobie
wyobrazid)
Modele
Medyczny
(1) Oświeceniowy
(2) Kompen-
sacyjny (3) Moralny
(4) Przeszłości (gdy nie osoba badana nie była jeszcze bezdomną)
7,80 7,47 9 7,57
Teraźniejszości 5,60 3,93 4,25 4,5 Przyszłości (za 5 lat) 7,30 6,20 7,50 8
Wyniki dla osób zagrożonych bezdomnością wskazują, że zarówno ocena teraźniejszości
jako i przyszłości jest szczególnie pesymistyczna w wypadku osób bezdomnych funkcjonujących
według modelu oświeceniowego. Przewidywanie przyszłości jest w tej grupie tak negatywne, że w
zasadzie niewiele różni się od negatywnej oceny teraźniejszości pozostałych trzech grup
zagrożonych bezdomnością (model medyczny, kompensacyjny oraz moralny).
66
67
Tabela 4b. Sposób radzenia sobie z zagrożeniem bezdomnością (model Brickmana)
a ocena jakości życia teraźniejszości bądź przyszłości
Ocena jakości życia w:
(skala od 1 do 10, gdzie 10 oznacza najlepsze życie, jakie można sobie
wyobrazid)
Modele
Medyczny
(1) Oświeceniowy
(2) Kompen-
sacyjny (3) Moralny
(4) Teraźniejszości 5,93 3,60 5,96 5,50 Przyszłości (za 5 lat) 7,14 5,20 7,92 8,25
4. Rekomendacje
Głównym celem prezentowanych w tym rozdziale analiz było sprawdzenie, jakie modele
radzenia sobie z zagrożeniem bezdomnością oraz z realną bezdomnością wybierają dwie badane
grupy mieszkańców Koszalina oraz jakie konsekwencje psychologiczne z tego wynikają. Na
podstawie zebranych danych można rekomendować następujące działania:
Osoby bezdomne i zagrożone bezdomnością różnią się wyborem odpowiednich strategii
radzenia sobie z własnymi problemami życiowymi. Osoby zagrożone bezdomnością
relatywnie częściej funkcjonują według modelu kompensacyjnego, który wydaje się
optymalny z punku widzenia osób udzielających pomocy. Oznacza to, że szczególna uwaga
powinna być zwrócona na zapobieganie bezdomności, gdyż pomoc w tym przypadku polega
na stymulowaniu ludzi do wyboru odpowiedniego sposobu postępowania, doradztwo
dotyczące optymalnego wyboru czynności (działań), które mogą zapobiec ewentualnej
utracie stałego miejsca zamieszkania. W sytuacji, gdy osoba stanie się oso
Analiza sposobów radzenia sobie w sytuacji zagrożenia bezdomnością bądź
doświadczaniem bezdomności stanowi ważną wskazówkę, jakiego typu postępowanie
pomocowe powinno być prowadzone w odniesieniu do konkretnej osoby. Udzielanie
pomocy musi brać pod uwagę specyfikę funkcjonowania klientów według jednego
z czterech modeli radzenia sobie.
Z badań wynika, że przynajmniej dwie grupy osób bezdomnych są szczególnie trudne.
Osoby funkcjonujące w modelu medycznym, gdyż charakteryzuje je relatywnie wysoki
68
poziom akceptacji obecnego stanu. Osoby funkcjonujące w modelu oświeceniowym, gdyż
z psychologicznego punktu widzenia znajdują się w najtrudniejszej sytuacji, odczuwają
wysokie natężenie poczucia winy za zaistniałą sytuację, a nie postrzegają u siebie zasobów
do poradzenia sobie z trudną sytuacją.
Istotne w przełamywaniu pesymistycznych przekonań dotyczących własnych, przyszłych
losów oraz motywowaniu do dokonania zmiany we własnym życiu jest odwołanie się
u osób bezdomnych do przeszłości oraz przyszłości. W porównaniu do oceny jakości
obecnie prowadzonego życia (ocena jest bardzo niska) zarówno przeszłość (przed okresem
bezdomności) jak i możliwa przyszłość wydają się być bardzo atrakcyjne. Fakt ten powinien
być wykorzystany w procesie udzielania pomocy, motywowania, stawiania celów
globalnych i cząstkowych.
Literatura cytowana:
1. Derbis, R. (2000). Doświadczanie codzienności. Poczucie jakości życia, swoboda działania,
odpowiedzialność, wartości osób bezrobotnych. Częstochowa: Wydawnictwo WSP w
Częstochowie.
2. Epel D., Bandura A., Zimbardo P.G. (1999). Escaping Homelessness: The influence of Self-
Efficacy and Time Perspetive on Coping With Homelessness, Journal of Applied Social
Psychology, Vol. 29, 3, pp. 575-596.
3. Heubeck B., Tauch B., Mayer B. (1995). Models of Responsibility and Depression in
Unemployed Young Males and Females, Journal of Community & Applied Social
Psychology, Vol. 5,pp. 291-309.
4. Łaguna, M. Trzebiński J., Zięba M. (2005). KNS – Kwestionariusz Nadziei na Sukces.
Podręcznik. [KNS – Hope for Success Questionnaire. Manual.] Warszawa: Pracownia
Testów Psychologicznych PTP.
5. Retowski S. (2004). Osobista odpowiedzialność za znalezienie pracy – klucz do sukcesu na
rynku pracy, [w:] Człowiek w społecznej przestrzeni bezrobocia, red. T. Chirkowska –
Smolak, A. Chudzicka, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
6. Retowski, S. (2005). Psychological mechanisms of unemployment among young adults –
development of the sense of responsibility for one’s situation on the labour market.
69
Anthology of Social and Behavioural Sciences. Edited by T. Maliszewski, W. Wojtowicz, J.
Żerko: Lindkoping, s. 381-390.
7. Retowski S., Meder A. (2006). Development of the Sense of Responsibility for One’s
Situation on the Labour Market in Young Adults Group, Polish Journal of Social Science,
Vol. I, nr 1, p 205-217.
8. Retowski S., Dębska-Cenian A. (2008). Modele radzenia sobie z sytuacją własnej
bezdomności – konsekwencje psychologiczne, [w:] Psychospołeczny profil osób
bezdomnych w Trójmieście, M. Dębski, S. Retowski (red.), Gdańsk: Uniwersytet Gdański,
s. 434-456.
9. Retowski (w druku). Bezrobocie i odpowiedzialność. Warszawa: Academica.
70
Sylwiusz Retowski
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
2.5. Aktywność zawodowa osób bezdomnych oraz zagrożonych bezdomnością
1. Kontekst
Według Frieske (2004) bieda nie jest zjawiskiem, które możemy definiować wyłącznie w
oparciu o kryteria dochodowe. Przypuszczać należy, że nie tylko poziom dochodów, ale również
ich niesystematyczność (np. z powodu braku stałej pracy) oraz brak umiejętności odpowiedniego
gospodarowania posiadanymi dochodami (np. nieumiejętność powstrzymywania się przed
impulsywnymi zakupami różnych dóbr konsumpcyjnych) ma istotny związek z deprywacją
ważnych społecznie i psychologicznie potrzeb oraz z niemożnością funkcjonowanie wedle
aprobowanych w społeczeństwie wzorców (Poławski 1999, za Frieske, 2004a). Jako jedną z
podstawowych przyczyn ubóstwa uważa się problemy z trwałym uzyskiwaniem dochodu
umożliwiającego zaspokojenie podstawowych potrzeb. W tym kontekście, problem aktywności
zawodowej wydaje się szczególnie ważny w grupie osób bezdomnych i zagrożonych
bezdomnością. Brak stałej pracy, brak kwalifikacji zawodowych oraz brak umiejętności znalezienia
i utrzymania pracy wydają się być kluczowe w genezie bezdomności wielu osób.
2. Problem
Podstawowym problemem tej części pracy jest sprawdzenie, jak wygląda aktywność zawodowa
osób bezdomnych oraz zagrożonych bezdomnością w Koszalinie, jak wyglądają uwarunkowania tej
aktywności oraz jak na tym tle prezentuje się sytuacja materialna badanych grup. W tej części
badań założono następujące hipotezy badawcze:
71
H1: Zarówno osoby bezdomne jak i zagrożone bezdomnością charakteryzują się relatywnie niską
aktywnością zawodową.
H2: Zarówno osoby bezdomne jak i zagrożone bezdomnością charakteryzują się złą sytuacją
materialną.
H3: Zarówno osoby bezdomne jak i zagrożone bezdomnością nie podejmują wielu prób aktywnego
poszukiwania pracy. Bardziej pasywne są osoby bezdomne.
3. Analiza zebranego materiału
Jak wynika z zestawionych wyników zawartych w tabeli 1, zdecydowana większość osób
badanych przyznaje, że posiada kwalifikacje zawodowe, jest zarejestrowana jako osoba bezrobotna
bądź poszukująca pracy w urzędzie pracy i od razu gotowa byłaby do podjęcia pracy (jutro lub
w najbliższych dniach). Co istotne, nie występują żadne istotne statystycznie różnice pomiędzy
osobami bezdomnymi a zagrożonymi bezdomnością. Wygląda więc na to, że opierając się na
deklaracjach osób badanych, nie za bardzo zrozumiałe jest dlaczego nie radzą sobie na rynku pracy.
Jak wskazują szczegółowe analizy zebranych danych, w grupie osób bezdomnych
zdecydowanie częściej deklarują posiadanie kwalifikacji zawodowych mężczyźni, osoby młodsze,
lepiej wykształcone oraz o krótszym okresie trwania bezdomności. W grupie osób zagrożonych
bezdomnością, jedynym czynnikiem, który ma związek z deklaracją posiadania kwalifikacji
zawodowych, jest lepsze wykształcenie. Kwestią otwartą pozostaje pytanie o jakość posiadanych
przez osoby badane kwalifikacji. Niestety istnieją mocne przesłanki (np. relatywnie niski poziom
formalnego wykształcenia), aby sądzić, że są one niskie. W takim przypadku bardzo zasadne
wydają się uwagi Dooley’a i Prause (2004), którzy zwracają uwagę, że jakość możliwej do
zdobycia pracy jest bardzo niska. Można w takim radzie przypuszczać, że dosyć często dla osób
bezdomnych bądź zagrożonych bezdomnością alternatywą dla braku pracy jest podjęcia podjęcie
pracy jako tzw. nieadekwatnie zatrudniony (underemployment). Z psychologicznego punktu
widzenia są to osoby aktywne na rynku pracy, które jednak ze swojej pracy zawodowej nie czerpią
wszystkich możliwych profitów, najczęściej podejmują pracę bardzo niską płatną oraz niepewną
(Retowski, w druku). Czasami określa się ich jako tzw. pracujących biednych (Gontarczyk, 2010),
ale nie jest to pojęcie tożsame z nieadekwatnością zatrudnienia. W takim przypadku, gdy konkretna
osoba wybiera pomiędzy biernością zawodową a przynależnością do kategorii „pracujących
biednych” dosyć często prosty rachunek zysków i strat wykazuje, że lepiej pozostać osobą
bezrobotną (Retowski, w druku).
72
73
Tabela 1 Bieżąca aktywność zarobkowa w grupie osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością
Czuję się osobą bezrobotną
Czy posiada Pan(i)
kwalifikacje zawodowe?
Czy jest Pan(i) zarejestrowany (a) jako osoba
bezrobotna lub poszukująca
pracy w urzędzie pracy?
Czy w ciągu ostatniego miesiąca
wykonywał(a) Pan(i) jakąś
pracę?
Czy był(a)ły Pan(i) gotowy do podjęcia pracy jutro
bądź w najbliższych
dniach?
TAK NIE TAK NIE TAK NIE TAK NIE
Bezdomni % 76 24 67 33 52 48 70 30
Zagrożeni % 68 32 68 32 37 63 61 37
tak - odpowiedzi pozytywne; nie - odpowiedzi negatywne
Fakt rejestracji w urzędzie pracy, jako osoba bezrobotna bądź poszukująca pracy nie ma
żadnego związku z żadnymi cechami socjodemograficznymi, ani w grupie osób bezrobotnych, ani
w grupie osób zagrożonych bezdomnością. Natomiast wykonywanie pracy w okresie ostatniego
miesiąca zdarza się nieco częściej u młodszych osób bezdomnych, starsze osoby bezdomne
wykazują większą pasywność na rynku pracy. Z kolei gotowość do natychmiastowego podjęcia
pracy nie ma właściwie żadnego związku z żadnymi cechami socjodemograficznymi osób
badanych.
Jednocześnie jednak bardzo nieliczny odsetek badanych bezrobotnych i zagrożonych
bezdomnością przyznaje (patrz rysunek 1), że pracuje w oparciu o formalne kryteria zatrudnienia
(umowę o pracę, umowę o dzieło bądź zlecenie). Legalną pracę posiada więcej osób zagrożonych
bezdomnością (23%) niż osób bezdomnych (9%). W grupie osób bezdomnych posiadanie legalnej
pracy wiąże się nieco częściej z niższym wiekiem. Nie odgrywa natomiast większej roli płeć, ani
poziom wykształcenia. W grupie osób zagrożonych bezdomnością nieco zdecydowanie częściej
pracują kobiety oraz osoby młodsze. Również w tej grupie nie odgrywa roli poziom wykształcenia.
74
Jak wynika z danych zawartych w tabelach 2a i 2b, aktualna sytuacja materialna obydwu
grup badanych jest fatalna (w obydwu grupach większość badanych ocenia ją jako złą lub bardzo
złą). Wykonane analizy wykazały, że aktualną sytuację materialną nieco gorzej oceniają osoby
bezdomne (t=2,17; df=132; p<0,05), chociaż nie jest to różnica tak duża, jak można by się tego
spodziewać. Można przypuszczać, że pewną rolę odgrywa tu zróżnicowany poziom aspiracji
materialnych. Prawdopodobnie znacznie obniżony w przypadku osób bezdomnych.
Tabela 2a. Ocena sytuacji materialnej w badanej grupie osób bezdomnych
Sytuacja materialna
Kategorie ( %odpowiedzi)
Bardzo źle
Źle Dostatecznie
Dobrze Bardzo dobrze
Trudno powiedzi
ed Obecna 29 44 19 7 1 0 Przed okresem bezdomności 9 20 22 35 13 1 W dzieciostwie (rodzina pochodzenia)
6 8 22 38 23 3
75
Tabela 2b. Ocena sytuacji materialnej w badanej grupie osób zagrożonych bezdomnością
Sytuacja materialna
Kategorie ( %odpowiedzi)
Bardzo źle
Źle Dostatecznie
Dobrze Bardzo dobrze
Trudno powiedzi
ed Obecna 14 45 28 11 3 0 W dzieciostwie (rodzina pochodzenia)
5 15 36 29 15 0
Na uwagę zasługuje fakt, że zarówno w grupie osób bezdomnych jak i zagrożonych
bezdomnością występuje duża różnica pomiędzy aktualną oceną sytuacji materialnej a sytuacją
w rodzinie pochodzenia (w dzieciństwie). Można nawet stwierdzić, że mamy tu do czynienia
z retrospektywną oceną w rodzaju „raju utraconego”. W przypadku osób bezdomnych jedynie 14
% badanych oceniało własną sytuację materialną jako „złą” lub „bardzo złą”, a w przypadku osób
zagrożonych bezdomnością było jest to 20 %. Nie można zatem uważać, że obecna dramatyczna
ocena własnej sytuacji materialnej jest „odziedziczona” po rodzinie, w której wychowywały się
osoby badane. Jest to sytuacja korzystna, gdyż nie wygląda, że w przypadku większości badanych
osób nie mamy do czynienia z rodzinnie „wdrukowanymi” schematami prowadzącymi do biedy.
Dane zawarte w tabeli 3 ilustrują, jak postrzegają powody braku własnego zatrudnienia
osoby bezdomne oraz zagrożone bezdomnością. W przypadku osób bezdomnych dominują dwie
kategorie odpowiedzi: zły stan zdrowia (45%) oraz brak ofert pracy (28%). W tym kontekście warto
wspomnieć, że pomiar zadowolenia ze stanu zdrowia nie wykazuje dramatycznych różnic pomiędzy
osobami bezdomnymi a populacją Polaków. Wskazuje to, że przynajmniej częściowo kwestie
zdrowotne mogą być poruszane, aby w jakiś sposób usprawiedliwić swoją bierność zawodową.
Według opinii osób zagrożonych bezdomnością głównymi powodami własnej bierności zawodowej
są: brak ofert pracy (36%) oraz nieodpowiedni wiek (29%). Komentując ten należy jednak
zauważyć, że przeciętny wiek osób zagrożonych bezdomnością oscylował wokół 40 lat.
Usprawiedliwienie braku własnego zatrudnienia podeszłym wiekiem generowały głównie osoby,
które przekroczyły 50 rok życia.
76
Tabela 3. Powody braku zatrudnienia w grupie osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością
Ponad połowa badanych osób bezrobotnych oraz zagrożonych bezdomnością deklaruje, że
w okresie ostatniego miesiąca poszukiwało pracy (patrz rysunek 2). Deklarowana aktywność nie
odbiega znacząco do tego, co prezentowane jest przez ogół dorosłych Polaków. Biorąc pod uwagę
wyniki regularnych badań Czapińskiego w cyklu „Diagnoza Społeczna” (patrz np. Czapiński,
Panek 2006) w populacji ogólnej Polaków znaczącą część osób zarejestrowanych w urzędach pracy
stanowią tzw. „pozorni bezrobotni” którzy z różnych powodów nie są w rzeczywistości
zainteresowani pracą, w rezultacie nie poszukują jej bądź nie są gotowi do jej podjęcia.
Jednocześnie warto zaznaczyć, że jak wykazały szczegółowe analizy aktywność w poszukiwaniu
pracy nie wiąże się z żadnymi zmiennymi socjodemograficznymi. Zadano również pytanie
o powody, dla których osoby badane nie poszukiwały pracy. W grupie osób bezdomnych
najczęściej wymienianym powodem pasywności w poszukiwaniu pracy, była kłopoty zdrowotne
(25% osób pasywnych). Z kolei w grupie osób zagrożonych bezdomnością najczęściej
wymienianym powodem okazała się opieka i wychowanie dzieci (35% osób pasywnych).
77
Jak wynika z danych zawartych w tabeli 4, najbardziej popularne sposoby poszukiwania
pracy u aktywnych części osób z obydwu badanych grup obejmują korzystanie z pomocy Urzędu
Pracy (72,7 wyborów w grupie osób bezdomnych oraz 91,7% w grupie zagrożonych
bezdomnością), szukanie ogłoszeń w prasie (59,1% vs 87,5%) oraz poszukiwanie pomocnych
w znalezieniu pracy informacji u znajomych (po 50% w obydwu grupach). Sposoby poszukiwania
pracy i deklarowane częstości ich występowania wskazują na pewną racjonalność działania tej
grupy badanych osób, które wykazują aktywność w poszukiwaniu pracy. Wskazuje to na spory
potencjał, który należałoby wykorzystać w procesie wsparcia.
Tabela 4. Sposoby poszukiwania pracy przez osoby bezdomne i zagrożone bezdomnością
W jaki sposób poszukiwał/a Pan/i pracy? Osoby bezdomne Osoby zagrożone bezdomnością
N % N % poprzez Urząd Pracy 16 72,7 22 91,7 szukałem(łam) ogłoszeo w prasie i odpowiadałem(łam) na nie
13 59,1 21 87,5
odwiedzałem(łam) różne firmy i kontaktowałem(łam) się z bezpośrednio pracodawcami
5 22,7 8 33,3
poprzez znajomych 11 50,0 12 50,0 innymi sposobami 1 4,5 1 4,2 Poprzez internet - - 7 29,2 Ogółem 46 209,1 71 295,8
Jednak jak wynika z danych zawartych w tabeli 5, istnieją w tym względzie istotne różnice
pomiędzy badanymi osobami bezdomnymi a zagrożonymi bezdomnością. Blisko połowa
aktywnych osób bezdomnych, kontaktuje się z potencjalnymi pracodawcami sporadycznie, 1-2 razy
na miesiąc. W grupie osób zagrożonych bezdomnością aktywność jest wyraźnie większa. Prawie
wszyscy kontaktują się przynajmniej jeden raz w tygodniu. Bardzo silnym predykatorem
aktywności w kontaktach z potencjalnymi pracodawcami jest w grupie osób zagrożonych
bezdomnością wiek. Im wyższy wiek osoby badanej, tym rzadziej podejmowane są kontakty w celu
znalezienia pracy. Inne zmienne socjodemograficzne nie odgrywają tu większej roli.
78
Tabela 5 Ile razy w ciągu ostatniego miesiąca kontaktowała się Pan(i) z powyższymi
osobami/instytucjami/firmami w celu znalezienia pracy? Porównanie osób bezdomnych i
zagrożonych bezdomnością.
Ile razy kontaktowała się Pan(i)? Osoby bezdomne Osoby zagrożone bezdomnością
N % N % 1 razy w ciągu miesiąca 5 25,0 2 8,7 2 razy w ciągu miesiąca 4 20,0 0 0 3 razy w ciągu miesiąca 0 0 0 1 w tygodniu 2 10,0 7 30,4 2-3 razy w tygodniu 4 20,0 11 47,8 Niemal codziennie (4-5 razy w tygodniu) 5 25,0 3 13,0
Większość osób badanych preferuje wyłącznie pracę legalną (patrz rysunek 3). Jednak
całkiem spora część przyznaje, że są zainteresowani jakąkolwiek pracę. Nie ma tu istotnych
statystycznie różnic pomiędzy osobami bezdomnymi a zagrożonymi bezdomnością. Nie odgrywają
także żadnej roli zmienne socjodemograficzne (płeć, wiek oraz poziom wykształcenia). Większość
osób badanych preferuje wyłącznie pracę legalną (patrz wykres nr 3). Jednak całkiem spora część
przyznaje, że są zainteresowani jakąkolwiek pracą
.
79
4. Rekomendacje
Głównym celem prezentowanych w tym rozdziale analiz było sprawdzenie, jak wygląda
aktywność zawodowa badanych osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością w Koszalinie oraz
jakie są ewentualne powody braku takiej aktywności. Interesowaliśmy się również, jak osoby
badane oceniają własną sytuację materialną w chwili obecnej oraz w przeszłości. Na podstawie
zebranych danych można rekomendować następujące działania:
Jak wskazują szczegółowe analizy zebranych danych, całkiem spora część badanych osób
bezdomnych (szczególnie często są to mężczyźni, osoby młodsze oraz osoby o krótszym
stażu trwania bezdomności) oraz osób zagrożonych bezdomnością (często takie deklaracje
idą w parze z lepszym poziomem wykształcenia) deklaruje posiadanie kwalifikacji
zawodowych. Wynikają z tego realne rekomendacje dla systemu wsparcia osób
bezdomnych dla instytucji wspomagających osoby poszukujące pracy (głównie chodzi
o urzędy pracy). Nie jest kwestią łatwą i oczywistą, w jaki sposób można oszacować
potencjał reprezentowany przez osoby bezdomne. Niewątpliwie nie jest to grupa łatwa do
współpracy, ale jedyna szansa na trwałą bądź częściową aktywizację zawodową może
wynikać ze współpracy ponadinstytucjonalnej (pomiędzy instytucjami wspomagającymi
osoby pozbawione pracy, instytucjami udzielającymi pomocy społecznej oraz organizacjami
pozarządowymi).
Analiza sposobów radzenia sobie w sytuacji bezrobocia wykazała, że znacząca część
badanych w ogóle bądź relatywnie rzadko podejmuje realne próby poszukiwania pracy (np.
poprzez realne kontakty z potencjalnymi pracodawcami). Szczególnie dotyczy to grupy
osób bezdomnych. Każdy podmiot udzielający pomocy musi wziąć pod uwagę, że
przyczyny tej pasywności niekoniecznie wynikają z konkretnych cech
socjodemograficznych (np. wieku, stanu zdrowia czy poziomu wykształcenia), lecz
prawdopodobnie są wypadkową złożonych procesów psychologicznych. Można
przypuszczać, (m.in. na podstawie wnikliwych badań etnograficznych przeprowadzonych
przez Rakowskiego, 2009), że w jakimś momencie życia, nastąpiło u osób badanych
traumatyczne doświadczanie rozpadu dotychczasowego sposobu życia. Pocieszający się
fakt, że zdecydowana większość badanych osób nie doświadczała ubóstwa w dzieciństwie.
Jest to sytuacja korzystna, gdyż w przypadku większości badanych osób nie mamy do
80
czynienia z rodzinnie „wdrukowanymi” schematami prowadzącymi do bierności i ubóstwa.
Niemniej jednak przywrócenie osób bezdomnych do „normalnej” aktywności na rynku
pracy wydaje się zadaniem niezwykle złożonym, wymagającym indywidualnego podejścia
osób (instytucji) udzielających pomocy (Nestorowicz-Wyborska, 2008). Odwołanie się od
pozytywnych doświadczeń (wspomnień) z dzieciństwa może być wykorzystane w procesie
udzielania pomocy większości badanych osób.
Literatura cytowana:
1. Czapiński J.(2006). Bezrobocie. W: J. Czapiński, T. Panek (red.), Diagnoza społeczna
2005. Warunki i jakość życia Polaków (s. 250-268). Warszawa: Rada Monitoringu
Społecznego.
2. Dooley, D., Prause, J. (2004). The Social Costs of Underemployment. New York:
Cambridge University Press.
3. Frieske, K. (2004a). Wprowadzenie: pesymistyczne wnioski teoretycznych implikacji. W:
K. Frieske (red.), Utopie inkluzji. Sukcesy i porażki programów reintegracji społecznej (s.
14-27). Instytut Pracy i Spraw Socjalnych: Warszawa.
4. Frieske, K. (2004b). Migotanie rzeczywistości: wieloznaczność „sukcesu” programów
społecznej inkluzji. W: K. Frieske (red.), Utopie inkluzji. Sukcesy i porażki programów
reintegracji społecznej (s. 69-83). Instytut Pracy i Spraw Socjalnych: Warszawa.
5. Gontarczyk, K. (2010). Pracujesz? To nie ochroni cię przed biedą. Uzyskano w styczniu
H1: Osoby bezdomne i zagrożone bezdomnością są słabo wykształcone – dominują
deklaracje ukończenia szkoły podstawowej.
H2: Większość osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością nie podejmuje pracy
zarobkowej.
H3: Dominują dochody nie przekraczające 600 zł miesięcznie.
H4: Większość z pośród badanych jest zadłużona.
125
H5: Często pojawia się zadłużenie alimentacyjne.
H6: Osoby zagrożone bezdomnością częściej zamieszkują w lokalach zadłużonych.
H7: W zadłużonych lokalach dominuje zadłużenie do 4 000 zł.
3. Analiza zebranego materiału
Analizując badana grupę ze względu na deklarowany poziom wykształcenia wskazać
należy, zgodnie z zakładaną hipotezą, że dominującą grupę stanowią osoby z wykształceniem
podstawowym i niepełnym podstawowym, druga najliczniej reprezentowana kategorią są osoby
legitymujące się wykształceniem zasadniczym zawodowym (ilustruje to wykres nr 1). Istotne jest
to, że zarówno w grupie osób bez domu jak i zagrożonych jego utratą rozkład wykształcenia jest
podobny. Pozwala to stawiać niepokojące pytania. Jeśli deficyty w tym zakresie są wydatnym
czynnikiem sprzyjającym wchodzeniu w bezdomność, to cała grupa osób zagrożonych utratą dachu
nad głową znajduje się bardzo blisko bezdomności.
Interesująca jest różnica między deklarowanym przez respondenta wykształceniem,
a wykształceniem jego ojca. Zarówno w przypadku osób bezdomnych, jak i zagrożonych tą formą
wykluczenia społecznego widać spadek wykształcenia badanych osób w stosunku do tego, jakim
legitymował się ich ojciec. Jest to bardzo znamienna tendencja – powszechnie odnotowuje się
podnoszenie się skali wykształcenia – generalnie dzieci są lepiej wykształcone niż ich rodzice. Jak
126
można przypuszczać na podstawie zestawienia wykresu nr 2 z wykresem nr 1 w przypadku ludzi
marginalizowanych tak tendencja ulega odwróceniu. W przypadku wykształcenia ojca widać też
wyraźną różnicę między osobami bezdomnymi, a zagrożonymi tą formą wykluczenia. W przypadku
osób zagrożonych zdecydowanie dominuje wykształcenie zawodowe. Natomiast w odniesieniu do
osób bezdomnych widać bardzo równomierny (z lekką dominacją kategorii zawodowego) rozkład
wykształcenia ojca – dość mocno reprezentowana jest grupa osób z wykształceniem średnim
i wyższym, to łącznie niespełna 40 % badanych osób bezdomnych.
Patrząc na wykres nr 3 widać, że w przypadku wykształcenia matki różnica między
wykształceniem matki respondenta tym deklarowanym przez niego jest minimalna. Jest to
odmienne od tego co widzieliśmy w przypadku wykształcenia ojca.
127
Podsumowując kwestie związane z wykształceniem widać jednoznacznie, że w przypadku
osób bezdomnych i zagrożonych tą formą wykluczenia społecznego dominującą kategorią jest
wykształcenie podstawowe. Jednocześnie widać, że nastąpiła międzypokoleniowa degradacja
wykształcenia. Dominacja kategorii wykształcenia – podstawowe i zawodowe wskazuje, zgodnie
z uwagami M. Oliwy-Ciesielskiej, wskazuje, że deficyty w tej sferze są silnie wiązane
z aktywnością zawodową, co przekłada się na sytuację ekonomiczną. I w rezultacie prowadzi do
różnych form wykluczenia społecznego m.in. do bezdomności.
Poniżej postanowiono przyjrzeć się subiektywnej ocenie sytuacji materialnej samych osób
badanych oraz tego, jak postrzegali sytuację ekonomiczną swoich rodzin pochodzenia. Gdyby
deklaracje badanych uznać za obiektywny rejestr tego jak ekonomicznie powodzi im się dziś i jak
powodziło się ich rodzinom pochodzenia, można by na tej podstawie orzec, że w przypadku nie
tylko osób bezdomnych, ale również zagrożonych nastąpiła degradacja sytuacji ekonomicznej.
Takie myślenie nie wydaje się bezpodstawne, jednak na podstawie deklaracji osób badanych nie
można w sposób w pełni prawomocny tego stwierdzić. Bardziej trafna wydaje się ścieżka
interpretacji mówiąca o tym jak badani postrzegają przeszłości i teraźniejszości. Taki schemat ocen
– jednoznacznie negatywne postrzeganie tego, co dziś i wspominanie tego, co przeminęło w jasnym
świetle może świadczyć raczej o idealizowaniu przeszłości, młodości, dzieciństwa. Wydaje się, że
taka perspektywa nie musi być błędna. Porównanie oceny teraźniejszości o przeszłości wskazuje, że
badani „gloryfikują przeszłość (przeszłość postrzegana głównie przez pryzmat negatywnego
128
doświadczenia bezdomności może być wyraźnie idealizowana)” - S. Retowski, A Dębska-Cenian,
s. 389.
Na podstawie wykresu nr 4. wyraźnie widać, że badani, zarówno osoby bezdomne, jak
i zagrożone utratą dachu nad głową podobnie oceniają swoją obecną sytuację materialną. W
przypadku osób bezdomnych w kategoriach „bardzo źle” i „źle” zawiera się ponad 2/3 wszystkich
wyborów. Natomiast w przypadku osób zagrożonych bezdomnością te dwie kategorie zbierają
nieco ponad połowę wyborów. Widać, że w przypadku tej grupy jest nieznacznie lepsza ocena
sytuacji materialnej niż w odniesieniu do osób bezdomnych.
Analizując to, jak postrzegali oni kondycję materialną swoich domów, kiedy sami byli
jeszcze dziećmi wyraźnie widać, że ma miejsce albo idealizacja dzieciństwa, albo drastyczne
pogorszenie materialnych warunków egzystencji dziś. Wykres nr 5 wskazuje, że blisko 2/3
badanych osób bezdomnych wskazało, że materialna sytuacja ich rodziny pochodzenia była „dobra”
lub „bardzo dobra”, natomiast w przypadku osób zagrożonych bezdomnością takich wskazań było
niespełna 50 % Można stwierdzić, że osoby bezdomne odczuwają większą deprywację materialną
niż osoby zagrożone bezdomnością. Takie przypuszczenia wydają się uprawnione zwracając uwagę
na różnicę między wyborami osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością.
129
Kolejnym badanym wymiarem kondycji ekonomicznej osób bezdomnych i zagrożonych
utratą domu było pytanie o zadowolenie respondentów z różnych sfer życia. Badani odpowiadali na
skali od 0 do 5. Odpowiedź pięć oznaczała bardzo duże zadowolenie z konkretnej sfery ocena 0
oznaczała całkowity brak zadowolenia. Respondenci oceniali dziewięć sfer życia, m.in.
zadowolenie ze sposobu spędzania czasu wolnego, z osiągnięć życiowych, stosunków z kolegami,
sytuacji materialnej, stosunków z rodziną. Analizując wykres nr 6. należy zwrócić uwagę na kilka
kwestii. W przypadku wszystkich kategorii prócz „perspektyw na przyszłość” oraz „sytuacji
w kraju” osoby bezdomne udzielały średnio ocen bardziej negatywnych niż zagrożone
bezdomnością. Najwyżej oceniano zadowolenie ze stosunków z grupą przyjaciół oraz spędzanie
wolnego czasu. Największe różnice w ocenie między osobami bez domu, a zagrożonymi widać w
kategoriach „ocena samego siebie” oraz „zadowolenie ze stosunków z rodziną”, tu osoby bez domu
są zdecydowanie bardziej niezadowolone niż respondenci zagrożeni bezdomnością. W przypadku
całego badanej populacji najniższe oceny otrzymało zadowolenie z sytuacji finansowej. Tu średnia
ocen jest najniższa.
130
Ważnym wymiarem życia, ściśle związanym z sytuacją ekonomiczną osób jest aktywność
zawodowa. To zarobkowanie ma bezpośredni wpływ na zasób materialny. Praca to jednak nie tylko
zarobkowanie, ale również poczucie przynależności do wspólnoty, poczucie bycia potrzebnym.
Z aktywnością zawodową wiąże się wiele wymiarów. Osoby pracujące są aktywniejsze niż
niepracujące, są mniej wyizolowane społecznie, wchodzą w relacje innymi ludźmi. Osiąganie
dochodu jest związane też z uczestnictwem w kulturze, jest niezbędne do przełamywania
wyizolowania też w tym wymiarze życia społecznego. Wykres nr 7. Pokazuje, że ponad połowa
badanych osób bezdomnych w ciągu ostatniego miesiąca zarobkowała (52,3 %) , co interesujące
jest to wyższy odsetek osób niż w przypadku ludzi zagrożonych bezdomnością (36,9 %). Różnice
pomiędzy osobami bezdomnymi i zagrożonymi bezdomnością uwidocznione na poniższym
wykresie mogą zależeć od samego postrzegania pracy przynoszącej zarobek. Wyższy wskaźnik
widoczny w przypadku osób bezdomnych może być związany z faktem, iż zajęciem przynoszącym
zarobek jest na przykład zbieranie złomu, butelek, puszek czy makulatury. Z badań terenowych
prowadzonych w Koszalinie można wysnuć wniosek, że pod tym kątem osoby bezdomne o wiele
częściej podejmują tego rodzaju pracę niż osoby zagrożone bezdomnością.
131
Mimo, że stosunkowo duży odsetek badanych osób nie wykonuje pracy zarobkowej to
przytłaczająca większość respondentów wskazała, że posiada jakiekolwiek dochody. Wykres nr
8 pokazuje, że około prawie wszyscy badani osiągają jakiekolwiek dochody (89,2 % w
przypadku osób bezdomnych i 92,3 % w przypadku osób zagrożonych bezdomnością). Po
zestawieniu tej zmiennej z sytuacją podejmowania pracy zarobkowej można postawić tezę, że
większość respondentów korzysta z różnego rodzaju zasiłków (np. dla bezrobotnych). Niemniej
należy wskazać, że niepojące jest, że nieco ponad 10,8 % badanych osób bezdomnych nie posiada
żadnego dochodu i w podobnej sytuacji znajduje się nieco ponad 7 % badanych osób zagrożonych
bezdomnością. W przypadku tej kategorii badanych brak dochodu oznacza generowanie zadłużenia
co wiąże się ze stopniowym wchodzeniem w bezdomność.
Analizując źródła dochodu badanych osób (tabela nr 1) w pierwszej kolejności widać
różnicę między źródłami dochodu osób bezdomnych i zagrożonych oraz to, że część badanych
132
deklaruje więcej niż jedno źródło dochodu. W tym pytaniu respondenci mieli prawo zaznaczać
więcej niż jedną odpowiedź, dlatego procenty nie sumują się do 100. Ważną informacją jest
przekroczenie 100 %, co oznacza, że pewien odsetek osób osiąga dochód z więcej niż jednego
źródła i porównując osoby bezdomne z zagrożonymi okazuje się, że respondenci z drugiej kategorii
częściej wskazywali więcej źródeł dochodu niż badani pozbawieni dachu nad głową. W przypadku
grupy osób bezdomnych najczęściej zaznaczane źródła dochodu, to praca dorywcza oraz zasiłki
z pomocy społecznej, często zaznaczano również zbieractwo, żebractwo. W kategorii tej nikt jako
źródła dochodu nie wybrał dochodów związanych ze wsparciem w utrzymaniu rodziny,
wychowywaniu dzieci, ani nie wskazano również pomocy rodziny. W odniesieniu do osób
zagrożonych bezdomnością najczęściej zaznaczano świadczenia z pomocy społecznej, alimenty
oraz zasiłek rodzinny. W tej kategorii badanych nikt nie wskazał jako źródła dochodu emerytury,
zasiłków z ZUS oraz tego, że prosi ludzi o datki. Aż 31 razy osoby zagrożone zaznaczyły, że
korzystają z różnych form wsparcia (finansowego) z pomocy społecznej. Tu warto postawić pytanie
ile z tych osób stanie się bezdomnymi, jeśli tak to rodzi się ważniejsze pytanie – dlaczego udziela
się pomocy, która nie chroni przed wejściem w bezdomność?
133
Tabela nr 1. Jakie są źródła tych dochodów?
osoby bezdomne
osoby zagrożone bezdomnością
N % N % dochód z pracy najemnej 4 7,3 9 15,0 dochody z pracy najemnej dorywczej 11 20,0 6 10,0 dochody z pracy własnej (żebractwo, zbieranie złomu, butelek, itp.)
9 16,4 6 10,0
emerytura 2 3,6 - - renta inwalidzka (z tyt. niezdolności do pracy) 3 5,5 2 3,3 renta Socjalna 2 3,6 2 3,3 renta rodzinna 1 1,8 - - zasiłek chorobowy 4 7,3 5 8,3 zasiłek dla bezrobotnych 5 9,1 2 3,3 zasiłek macierzyoski - - 1 1,7 dodatek wychowawczy - - 3 5,0 zasiłek rodzinny 2 3,6 19 31,7 alimenty na dzieci od ojca/matki dzieci (regularne) 2 3,6 12 20,0 dodatek alimentacyjny - - 2 3,3 inne zasiłki, dotacje pobierane z pomocy społecznej 25 45,5 31 51,7 inne dotacje, świadczenia pobierane z ZUS-u 1 1,8 - - proszę ludzi o datki 4 7,3 - - pomoc od rodziny - - 1 1,7 Ogółem 75 136,4 101 168,3
Prócz źródeł dochodów badanych warto spojrzeć również na ich wysokość. Jaki jest
miesięczny dochód badanych? Wpierw jednak warto przywołać dwie granice dochodu – tą
określającą dolą granicę obszaru ubóstwa (minimum egzystencji). Drugą istotną granicą jest
minimum socjalne czyli dolna granica wydatków mierząca godziwy poziom życia. W roku 2010
minimum egzystencji, jak podaje GUS wynosiło 472,72 zł dla gospodarstwa jednoosobowego11
,
natomiast minimum socjalne określono na poziomie 929,76 zł dla gospodarstwa jednoosobowego12
.
Analiza wykresu nr 9 wskazuje, że większość badanych zarówno osób bezdomnych, jak
i zagrożonych osiąga dochód miesięczny nie przekraczający 600 zł. Co najbardziej niepokojące, co
najmniej połowa badanych bezdomnych nie osiąga minimum egzystencjalnego. Podobnie tragicznie
wygląda sytuacja więcej niż 1/3 badanych osób zagrożonych bezdomnością. Nie napawa
optymizmem różnica między dochodami osób bezdomnych i zagrożonych, w tej drugiej kategorii
dochody są nieco wyższe, niemniej różnica jest śladowa i może wskazywać, że ta grupa znajduje
Jak wskazały badania znaczny odsetek respondentów posiada niespłacone długi. Nieco
więcej osób bezdomnych jest zadłużonych, niż zagrożonych, niemniej w obu przypadkach to
niemalże połowa przebadanych osób. Taki duży odsetek osób zadłużonych przy tak niskich
dochodach może wskazywać, że zadłużenie części badanych systematycznie się zwiększa. Podział
zobowiązań finansowych na rodzaje ujawnia najczęstsze przyczyny popadania w długi. Jak widać
w tabeli nr 2 osoby bezdomne najczęściej deklarowały zaległości alimentacyjne, jako przyczynę ich
zobowiązań finansowych. Natomiast w przypadku osób zagrożonych bezdomnością to niespłacone
kredyty bankowe są przyczyną zadłużenia. Powtórnie należy wskazać, że przy niskich dochodach
takie źródła zadłużeń, jak zaległości w spłacaniu alimentów oraz niespłacanie kredytów bankowych
prowadzi do pogłębiania się zadłużenia. Bardzo duże zadłużenie może często stanowić istotną
przeszkodę w powrocie na rynek pracy – kiedy osoby stają przed widmem komorniczego zajęcia do
60 % wynagrodzenia to podejmowanie aktywności zawodowej jest niecelowe.
135
Tabela nr 2. Rodzaju są to zobowiązań finansowych
osoby
bezdomne
osoby zagrożone
bezdomnością N % N %
alimenty bieżące (miesięczne) 18 56,3 6 20,7 niespłacony kredyt w banku lub w innej instytucji finansowej 8 25,0 16 55,2 kredyt w banku lub w innej instytucji finansowej 3 9,4 3 10,3 zobowiązania/długi wobec firm 3 9,4 3 10,3 zasądzone przez sąd kary, grzywny, itp. 3 9,4 1 3,4 dług wobec znajomych 3 9,4 1 3,4 inne 3 9,4 6 20,7 niezapłacone podatki 1 3,1 3 10,3 dług wobec rodziny 1 3,1 1 3,3 niezapłacone składki ZUS - - 1 3,4 Ogółem 43 134,4 41 141,4
Jak wskazują dotychczasowe rozważania sytuacja ekonomiczna osób bezdomnych jest zła.
Są one słabo wykształcone, rzadko podejmują pracę zarobkową, a osiągane przez nich dochody
rzadko przekraczają granicę minimum egzystencji. Co bardziej niepokojące osoby zagrożone
bezdomnością znajdują się w niewiele lepszej sytuacji ekonomicznej. Poziom zadłużenia w obu
grupach jest również podobny. W tym miejscu jednak warto przyjrzeć się sytuacji zagrożenia
bezdomnością od innej strony. Perspektywa danych dotyczących zadłużeń spółdzielni
mieszkaniowych pokazuje inny wymiar skali zagrożenia bezdomnością – pokazuje liczbę mieszkań,
których najemcy zalegają z opłatami czynszowymi. Tabela nr 3 prezentuje dane dla 13 570 lokali
mieszkalnych. Przyjęto kryterium uporządkowania osiedlami. Zdecydowano się na to mimo, że
w kilku przypadkach na jednym osiedlu kilka spółdzielni mieszkaniowych posiada lokale
mieszkalne. W wymienionej wcześniej liczbie 13,5 tys. lokali mieszkalnych 3 751 jest zadłużonych
na kwotę do 4 000 zł, a w dalszych 175 zadłużenie przekracza tę kwotę. Dane zebrane z sześciu
spółdzielni mieszkaniowych zawierają informacje o prawomocnych decyzjach o eksmisji
i wszczętych procedurach związanych z orzeczeniem eksmisji. Na podstawie uzyskanych danych
można powiedzieć, że w mieście orzeczonych jest nie mniej niż 39 prawomocnych decyzji
o eksmisji, oraz wszczętych jest nie mniej niż 21 procedur o orzeczenie eksmisji. Ważną informacją
dla służb społecznych miasta jest ta mówiąca o liczbie zadłużeń do kwoty 4 000 zł. Zaległości
mieszczące się w tej kwocie możliwe są do uregulowania, tzn. z tym środowiskom stosunkowo
niewielkie wsparcie (również w wymiarze jego kosztowności), które może uchronić je przed
zasileniem populacji ludzi bezdomnych.
136
Tabela nr 3. Skala zadłużeń lokali w spółdzielniach mieszkaniowych w Koszalinie
ANEKS nr 1. Kwestionariusz wywiadu dla osoby bezdomnej
Szanowni Paostwo, Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności na zlecenie Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Koszalinie przeprowadza badania dotyczące najważniejszych potrzeb osób nieposiadających własnego miejsca zamieszkania. Zależy nam na tym, by wyniki aktualnie prowadzonych badao wiernie oddawały obraz rzeczywistości, dlatego zwracamy się do Pana/i o rzetelne udzielanie odpowiedzi zgodnych z Pana/i przekonaniami. Proszę pamiętad, że nie ma odpowiedzi ani dobrych, ani złych. Pragniemy zapewnid Pana/ią o całkowitej anonimowości i poufności zgromadzonych danych informując jednocześnie, że zostaną one przedstawione jedynie w zbiorczych zestawieniach statystycznych. Z góry dziękujemy za poświęcony czas i wzięcie udziału w badaniu.
CZĘŚD 1. PODSTAWOWE INFORMACJE O RESPONDENTACH ORAZ ICH BEZDOMNOŚCI
Na wstępie rozmowy należy upewnid się czy osoba nie uczestniczyła już w badaniu!!! Na początku prosimy Pana/ią o udzielenie kilku podstawowych informacji o sobie. Celem zadawanych pytao w tej części wywiadu będzie poznanie głównych uwarunkowao Pana/i obecnej sytuacji życiowej. 1. Płed respondenta: proszę nie czytad tego pytania, tylko zaznaczyd prawidłową odpowiedź 1. Kobieta 2. Mężczyzna 2. Ile ma Pan/i ukooczonych lat? Proszę wpisad podaną liczbę. W przypadku podania daty urodzenia proszę wpisad obliczoną liczbę lat
…............... lat 3. Jak długo jest Pan/i osobą bezdomną? Proszę podad liczbę lat …................ 4. Jaki jest Pana/i aktualny poziom wykształcenia? Pokaż kartę nr 1 1. niepełne podstawowe 2. podstawowe 3. zawodowe 4. niepełne średnie zawodowe (bez matury) 5. niepełne średnie ogólnokształcące (bez matury)
6. średnie zawodowe (z maturą) 7. średnie ogólnokształcące (z maturą) 8. pomaturalne 9. wyższe (w tym zawodowe) 10. Nie wiem, nie pamiętam – nie czytad tej odp.
5. Jakie wykształcenie posiada bądź posiadała Pana/i matka? Pokaż kartę nr 1 1. niepełne podstawowe 2. podstawowe 3. zawodowe 4. niepełne średnie zawodowe (bez matury) 5. niepełne średnie ogólnokształcące (bez matury)
6. średnie zawodowe (z maturą) 7. średnie ogólnokształcące (z maturą) 8. pomaturalne 9. wyższe (w tym zawodowe) 10. Nie wiem, nie pamiętam – nie czytad tej odp.
6. Jakie wykształcenie posiada bądź posiadał Pana/i ojciec? Pokaż kartę nr 1 1. niepełne podstawowe 2. podstawowe 3. zawodowe 4. niepełne średnie zawodowe (bez matury) 5. niepełne średnie ogólnokształcące (bez
6. średnie zawodowe (z maturą) 7. średnie ogólnokształcące (z maturą) 8. pomaturalne 9. wyższe (w tym zawodowe) 10. Nie wiem, nie pamiętam – nie czytad tej odp.
162
matury)
7. Proszę powiedzied jak Pan/i ocenia: Pokaż kartę nr 2
7.2. swoją sytuację materialną tuż przed rozpoczęciem się Pan/i bezdomności?
1 2 3 4 5 6
7.3. sytuację materialną Pana/i rodziny, kiedy był/a Pan/i dzieckiem
1 2 3 4 5 6
8. Dziękuję za udzielone odpowiedzi. Kolejna częśd wywiadu dotyczyd będzie Pani/Pana zadowolenia z różnych dziedzin życia. Chcielibyśmy, aby teraz Pan/i ocenił(a) poszczególne dziedziny swego życia i powiedział(a), w jakim stopniu jest Pan/i z każdej z nich zadowolony(na). Do tego celu proszę użyd skali, którą ma Pan/i przed sobą. Pokaż kartę nr 3 1 – bardzo niezadowolony 2 – niezadowolony 3 – dosyd niezadowolony 4 – dosyd zadowolony 5 – zadowolony 6 – bardzo zadowolony
8.1. Z siebie samej/samego 1 2 3 4 5 6
8.2. Ze swoich stosunków z najbliższą rodziną 1 2 3 4 5 6
8.3. Z sytuacji finansowej 1 2 3 4 5 6
8.4. Ze stosunków z kolegami (grupą przyjaciół) 1 2 3 4 5 6
8.5. Ze swego stanu zdrowia 1 2 3 4 5 6
8.6. Z sytuacji w kraju 1 2 3 4 5 6
8.7. Z perspektywy na przyszłośd 1 2 3 4 5 6
8.8. Z osiągnięd życiowych 1 2 3 4 5 6
8.9. Ze sposobu spędzania wolnego czasu 1 2 3 4 5 6
9. Przeczytam teraz Panu/i kilka ogólnych stwierdzeo na które proszę udzielid odpowiedzi. Do tego celu proszę użyd kolejnej karty przygotowanej specjalnie do tego pytania. Pokaż kartę nr 4 1 – zdecydowanie nieprawdziwe 2 – w większości przypadków nieprawdziwe 3 – raczej nieprawdziwe 4 – trochę nieprawdziwe 5 – trochę prawdziwe 6 – raczej prawdziwe 7 – w większości przypadków prawdziwe 8 – zdecydowanie prawdziwe
9.1. Potrafię rozważad wiele sposobów wyjścia z kłopotu 1 2 3 4 5 6 7 8
9.3. Czuję się zazwyczaj zmęczony(na) 1 2 3 4 5 6 7 8
9.4. Jest wiele sposobów rozwiązania każdego problemu 1 2 3 4 5 6 7 8
9.5. W czasie dyskusji czy kłótni łatwo ustępuję 1 2 3 4 5 6 7 8
163
9.6. Potrafię rozważyd wiele możliwości dochodzenia do rzeczy, na których mi najbardziej zależy
1 2 3 4 5 6 7 8
9.7. Obawiam się o moje zdrowie 1 2 3 4 5 6 7 8
9.8. Nawet jeśli inni dają za wygraną, ja wiem, że jestem w stanie znaleźd sposób rozwiązania problemu
1 2 3 4 5 6 7 8
9. 9. Moje życiowe doświadczenie dobrze przygotowało mnie do wyzwao przyszłości 1 2 3 4 5 6 7 8
9.10. Odnoszę sukcesy w życiu 1 2 3 4 5 6 7 8
9.11. Zazwyczaj czuję się zatroskany(na) o coś 1 2 3 4 5 6 7 8
9.12. Osiągam cele, które sobie stawiam 1 2 3 4 5 6 7 8
10. Czy czuje się Pan/i w jakimś stopniu winny temu, że jest Pan/i osobą bezdomną czy też czuje się Pan/i niewinny? Pokaż kartę nr 5 1. zdecydowanie czuję się winny/a 2. raczej czuję się winny/a 3. raczej nie czuję się winny/a 4. zdecydowanie nie czuję się winny/a 5. nie wiem - nie czytad tej odp. 11. Kto według Pana/i ponosi największą odpowiedzialnośd za Pana/i bezdomnośd? Można zaznaczyd tylko 1 odpowiedź. Pokaż kartę nr 6 1. paostwo / rząd 2. społeczeostwo 3. ja sam 4. moja rodzina 5. moi znajomi 6. pomoc społeczna 7. nie wiem - nie czytad tej odp. 8. ktoś inny, kto?....................................... 12. Jakie są przyczyny Pana/i bezdomności, które były niezależne od Pana/i? Proszę wskazad maksymalnie 3 najbardziej istotne według Pana/przyczyny własnej bezdomności - Pokaż kartę nr 7 1. wypędzenie z mieszkania przez rodzinę/współlokatorów z powodu konfliktów, 2. eksmisja , wymeldowanie – decyzja administracyjna, 3. utrata noclegów w miejscu byłej pracy, 4. uzależnienie Pana/i partnera (partnerki) męża (żony) – alkoholizm, narkomania, hazard , 5. koniecznośd opuszczenia przez Pana/i instytucji domu dziecka bądź zakładu karnego, 6. ucieczka przed przemocą w rodzinie, 7. zadłużenie, 8. choroba psychiczna (partnerki) męża (żony) bądź innego członka rodziny, 9. utrata pracy, bezrobocie , 10. rozpad związku partnerskiego z przyczyny partnera(partnerki) męża (żony) bądź innego członka rodziny, 11. niepełnosprawnośd partnera(partnerki) męża (żony) bądź innego członka rodziny, 12. inne, jakie?........................................................... 13. Porozmawiajmy teraz trochę o przyczynach Pana/i bezdomności. Jakie są zależne od Pana/i przyczyny bezdomności? Proszę wybrad maksymalnie 3 odpowiedzi - Pokaż kartę nr 8 1. alkoholizm własny, 2. narkomania własna, 3. choroba psychiczna własna,
4. rozpad związku partnerskiego z Pana/i przyczyny, 5. własny wybór, 6. zły stan zdrowia, niepełnosprawnośd własna, 7. hazard, 8. inne, jakie?...........................................................
164
14. A jaka według Pana/i jest główna przyczyna Pana/i bezdomności? Należy wpisad tylko jedną przyczynę wskazaną przez osobę bezdomną. Jeśli osoba bezdomna wskaże na przykład na problem alkoholowy jako główną przyczynę to jasno trzeba sprecyzowad czy chodzi o alkoholizm jej (własny) czy partnera/partnerki 1. ......................................................... 2. nie wiem - nie czytad tej odp. 3. nie było jednej głównej przyczyny bądź trudną ją wskazad - nie czytad tej odp.
CZĘŚD 2. OKRES POPRZEDZAJĄCY SYTUACJĘ BEZDOMNOŚCI – WYMIAR PREWENCJI Dziękuję za dotychczas udzielone odpowiedzi. Dziękuje przede wszystkim za szczerośd oraz zaangażowanie w badanie. Wródmy teraz na moment do okresu bezpośrednio poprzedzającego Pana/i bezdomnośd. W sposób szczególny interesuje mnie czas JEDNEGO ROKU, który bezpośrednio poprzedzał Pana/i bezdomnośd 15. Czy rok przed okresem bezdomności przeczuwał/a Pan/i, że może stad się Pan/i osobą bezdomną? Pokaż kartę nr 9 1. Zdecydowanie nie 2. Raczej nie 3. Raczej tak 4. Zdecydowanie tak 5. Trudno powiedzied - nie czytad tej odp. 16. Czy coś, jakieś wydarzenia zapowiadały, że może stad się Pan/i osobą bezdomną? Pokaż kartę nr 9 1. Zdecydowanie nie – przejdź do pytania nr 18 2. Raczej nie – przejdź do pytania nr 18 3. Raczej tak – przejdź do pytania nr 17 4. Zdecydowanie tak – przejdź do pytania nr 17 5. Trudno powiedzied – przejdź do pytania nr 18. Nie czytad tej odp. 17. Jeśli tak, to co to według Pana/i było? Proszę opisad w kilku słowach co zapowiadało, że może stad się Pan/i osobą bezdomną? ………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………………………………..
18. Czy w czasie bezpośrednio poprzedzającym Pana/i bezdomnośd wystąpił któryś z następujących problemów a jeśli tak to czy zwracał się Pan/i o pomoc i czy ją Pan/i uzyskał?
18A. Czy przed okresem bezdomności wystąpiło któreś z następujących
wydarzeo?
18B.Czy zwracał/a się Pan/i o pomoc do jakiejś instytucji? Nie do
konkretnych osób ale do instytucji
18C. Czy uzyskał/a Pan/i jakąkolwiek pomoc-
wsparcie?
Tak Nie Tak Nie Tak Nie
18.1. Zadłużenie 1 2 1 2 1 2
18.2.Eksmisja 1 2 1 2 1 2
18.3. Przemoc w rodzinie 1 2 1 2 1 2
18.4. Utrata pracy 1 2 1 2 1 2
18.5. Bieda, ubóstwo 1 2 1 2 1 2
18.6. Uzależnienie (alkohol, narkotyki, hazard)
1 2 1 2 1 2
18.7. Choroba psychiczna 1 2 1 2 1 2
18.8. Rozpad związku małżeoskiego/partnerskiego
1 2 1 2 1 2
18.9. Śmierd kogoś bliskiego 1 2 1 2 1 2
18.10. Opuszczenie zakładu karnego aresztu śledczego lub domu dziecka
1 2 1 2 1 2
165
19. Czy korzystał/a Pan/i z jakiejkolwiek pomocy przed okresem Pana/i bezdomności? Nie chodzi jedynie o pomoc jakichś instytucji, ale również o pomoc innych osób 1. Tak, często – przejdź do pytania nr 20 i następne 2. Tak, ale sporadycznie – przejdź do pytania nr 20 i następne 3. Nie, w ogóle nie korzystałem z niczyjej pomocy – przejdź do pytania nr 24 i następne 4. Nie wiem, nie pamiętam– przejdź do pytania nr 24 i następne. 20. Kto, jakie instytucje / jacy ludzie udzielał y/udzielali Panu/i wsparcia przed okresem Pana/i bezdomności? Proszę wskazad wszystkie instytucje, z których Pan/i korzystała bez względu na ich ilośd. Pokaż kartę nr 10 1. członkowie mojej rodziny, 2. znajomi, koledzy koleżanki 3. dobrzy ludzie 4. kościół 5. Urząd Miasta 6. Powiatowy Urząd Pracy 7. Spółdzielnia mieszkaniowa 8. MOPS Koszalin (pracownik socjalny MOPS-u)
9. Służby mundurowe (Policja, Straż Miejska, Straż Ochrony Kolei) 10. Szpital, Przychodnia, Placówka służby zdrowia 11. Kurator 12. Placówka opiekuoczo- wychowawcza 13. Ośrodek uzależnieo od alkoholu 14. Centrum Interwencji Kryzysowej 15. Kościół 16. Pracodawca 17. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne 18. Trudno powiedzied, nie mam zdania - nie czytad tej odp.
21. Z jakich form pomocy korzystał/a Pan/i przed okresem, kiedy stał/a się Pan/i osobą bezdomną? Proszę wskazad na wszystkie te, które dotyczą Pana/i osobiście. Pokaż kartę nr 11 1. nocleg 2. wyżywienie 3. odzież 4. wsparcie finansowe 5. pomoc rzeczowa 6. pomoc psychologiczna 7. pomoc lekarska, szpitalna 8. doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy 9. poradnia uzależnieo 10. poradnictwo socjalne 11. pomoc w znalezieniu pracy 12. pomoc w znalezieniu mieszkania 13. pomoc w uregulowaniu kwestii dokumentów 14. uczestnictwo w kursach szkoleniach zawodowych 15. uczestnictwo w stażach zawodowych 16. podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia 17. pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną 18. pomoc w spłacie zadłużenia (czynszowego, alimentacyjnego, innych) 19. nie korzystałem w ogóle z poniższych form wsparcia – przejdź do pytania nr 22. Czy ktoś z Panem/Panią ustalał zakres oraz rodzaj świadczonej pomocy? To znaczy czy miał/a Pan/i jakąkolwiek możliwośd wpływu na rodzaj pomocy oraz jej przebieg w okresie poprzedzającym Pana/i bezdomnośd? Pokaż kartę nr 12 1. Zdecydowanie nie 2. Raczej nie 3. Raczej tak 4. Zdecydowanie tak 5. Trudno powiedzied - nie czytad tej odp.
166
23. Czy ogólnie rzecz biorąc, pomoc, z której Pan/i korzystał/a przed okresem własnej bezdomności była pomocą: Pokaż kartę nr 12
Zdec
ydo
wan
ie n
ie
Rac
zej n
ie
Rac
zej t
ak
Zdec
ydo
wan
ie t
ak
Tru
dn
o p
ow
ied
zied
–
nie
czy
tad
tej o
dp
.
23.1. udzieloną w odpowiednim dla Pana/i czasie 1 2 3 4 5
23.2. odpowiednią do Pana/i ówczesnych potrzeb w swojej formie 1 2 3 4 5
23.3. odpowiednią do Pana/i ówczesnych potrzeb jeśli chodzi o wysokośd udzielonego wsparcia plus ilośd wsparcia
1 2 3 4 5
23.4. udzieloną w sposób profesjonalny 1 2 3 4 5
23.5. udzieloną przez osobę kompetentną 1 2 3 4 5
23.6. udzieloną w sposób dla Pana/i życzliwy i uprzejmy 1 2 3 4 5
24. Proszę powiedzied, z perspektywy czasu, jakiej pomocy przede wszystkim zabrakło Panu/i przed okresem Pana/i bezdomności, której udzielnie zapobiegłoby wejściu Pana/i w bezdomnośd? ………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………………………………..
CZĘŚD 3. OKRES BEZDOMNOŚCI FAKTYCZNEJ– WYMIAR INTERWENCJI
KWESTIE MIESZKANIOWE
Przejdźmy do kolejnej części wywiadu, w której poruszad będziemy bieżące Pana/i problemy dnia codziennego. Prosimy pamiętad, że nie ma odpowiedzi ani dobrych, ani złych, są jedynie odpowiedzi szczere. W tej części badania będziemy pytad o Pana/i aktualną sytuację życiową. Zacznijmy może od Pana/i formalnej sytuacji mieszkaniowej 25. Jakie jest aktualne miejsce Pana/i przebywania? Pokaż kartę nr 13 1. schronisko, 2. noclegownia, 3. ogrzewalnia, 4. stancje, pokoje wynajmowane 5. altanki, baraki na działkach 6. pustostany, domy do rozbiórki
7. dworzec, wagony, bocznice kolejowe 8. klatki schodowe, strychy, piwnice 9. rury i węzły ciepłownicze, bunkry 10. kątem u rodziny lub znajomych 11. mieszkania wspierane 12. inne, jakie?.......................................................
26. W jakich innych miejscach przebywał/a Pan/i w ciągu ostatnich 12 miesięcy? Proszę podad wszystkie odpowiedzi, które Pana/ią dotyczą. Pokaż kartę nr 14 1. schronisko, 2. noclegownia, 3. ogrzewalnia, 4. stancje, pokoje wynajmowane 5. altanki, baraki na działkach 6. pustostany, domy do rozbiórki 7. dworzec, wagony, bocznice kolejowe
W tym pytaniu proszę uwzględnid jedynie czas bezdomności respondenta (w przypadku, jeśli osoba jest osobą bezdomną krócej niż 12 miesięcy) 8. klatki schodowe, strychy, piwnice 9. rury i węzły ciepłownicze, bunkry 10. kątem u rodziny lub znajomych 11. mieszkania wspierane 12. zakład karny, areszt 13. szpital, zakład leczniczy 14. inne, jakie? ……………………………
27. Proszę podad nazwę miejscowości Pana/i ostatniego miejsce zameldowania na stałe. Miejscowośd: ....................... Województwo: ............................................
167
28. Gdzie Pan/i mieszkał/a w okresie dzieciostwa do 15 roku życia? 1. duże miasto (powyżej 100 tys. mieszkaoców) 2. małe miasto 3. wieś 29. Czy ma Pan/i złożony wniosek o przydział mieszkania komunalnego lub socjalnego? 1. Tak 2. nie 30. Czy jest Pan/i na liście oczekujących na mieszkanie? 1. tak 2. nie 3. nie wiem – nie czytad tej odp. 31. Czy stara się Pan(i) o samodzielne mieszkanie? 1. Tak – przejdź do pytania nr 32a 2. Nie – przejdź do pytania nr 32 32. Jeśli nie to dlaczego nie stara się Pan(i) o samodzielne mieszkanie? Pokaż kartę nr 15 1. nie wiem gdzie i jak 2. nie mam takiej potrzeby 3. wiem gdzie, ale nie umiem załatwid formalności 4. starałam/starałem się, ale za długo to trwało i przestałem/ straciłem nadzieję 5. i tak nie mam szans na jego uzyskanie 6. nie przysługuje mi prawo do starania się o takie mieszkanie / nie spełniam wymaganych kryteriów 7. inne ……………………………………… 32a. A co Pan/i dokładnie ma na myśli mówiąc, ze stara się Pan/i o mieszkanie?
33. Czy przebywając w tym miejscu, w którym się Pan/i aktualnie znajduje czuje się Pan/i osobą bezdomną? 1. Tak 2. Nie 3. trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
ZDROWIE Chcielibyśmy teraz trochę uwagi poświęcid Pana/i zdrowiu. Chodzi o aktualną Pana/i kondycję fizyczną czyli o to, jak się Pan/i czyje, jakie ma Pan/i zdrowotne dolegliwości, jak generalnie ocenia Pan/i swoje własne zdrowie. Chcielibyśmy zapewnid Pana/ią w tym miejscu o anonimowości Pana/i odpowiedzi i o poufności zebranych wyników. Zacznijmy może od bardzo ogólnych kwestii dotyczących Pana/i zdrowia. 34. Czy posiada Pan/i ubezpieczenie zdrowotne? 1. Tak 2. Nie 3. nie wiem – nie czytad tej odp. 35. Czy ma Pan/i orzeczoną grupę inwalidzką lub stopieo niepełnosprawności? 1. tak - przejdź do pytania nr 36, omio pytanie 37 2. nie - przejdź do pytania nr 37 3. nie wiem - przejdź do pytania nr 37. Nie czytad tej odp.
168
36. Jaki stopieo niepełnosprawności Pan/i posiada? 1. znaczny/ pierwsza grupa 2. umiarkowany/ druga grupa 3. lekki/ trzecia grupa 4. nie wiem – nie czytad tej odp. 37. Czy stara się Pan/i o przyznanie grupy inwalidzkiej/stopnia niepełnosprawności? 1. Tak 2. Nie 38. Jak Pan/i ocenia swój aktualny stan zdrowia? Pokaż kartę nr 16 1. niedostatecznie 2. miernie 3. dostatecznie
4. dobrze 5. bardzo dobrze 6. celująco 7. trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
39. Czy w ciągu ostatniego roku chorował/a Pan/i? 1. tak - przejdź do pytania nr 40 2. nie - przejdź do pytania nr 42 3. nie pamiętam - przejdź do pytania nr 42. Nie czytad tej odp. 40. Jak często w ciągu ostatniego roku był Pan/i chory/a? Pokaż kartę nr 17 1. bardzo rzadko 2. rzadko 3. często 4. bardzo często 5. trudno powiedzied – nie czytad tej odp. 41. Czy jest Pan/i w stanie powiedzied ile dokładnie razy był(a) Pan/i chory(a) w ciągu ostatniego roku? Proszę wpisad konkretną liczbę zachorowao
…………………………………………. 0. Nie jestem w stanie podad konkretnej liczby 42. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z usług medycznych? 1. tak - przejdź do pytania nr 43 2. nie - przejdź do pytania nr 44 3. nie wiem, nie pamiętam - przejdź do pytania nr 44. Nie czytad tej odp. 43. Jaki to był typ pomocy? 1. lekarska (wymagająca kontaktu z lekarzem ale niezwiązana z pobytem w szpitalu 2. związana z hospitalizacją (pobytem w szpitalu) 3. pielęgniarska (niezwiązana z pobytem w szpitalu) 44. Jak Pan/i myśli czy w ciągu ostatnich pięciu lat Pana/i stan zdrowia uległ poprawie czy też pogorszeniu? Pokaż kartę nr 18 1. mój stan zdrowia uległ zasadniczej poprawie 2. mój stan zdrowia uległ poprawie, ale w nieznacznym stopniu 3. mój stan zdrowia zasadniczo się nie zmienił 4. mój stan zdrowia uległ nieznacznemu pogorszeniu 5. mój stan zdrowia uległ zasadniczemu pogorszeniu 6. trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
169
45. Czy według Pana/i aktualny stan zdrowia pozwala na podjęcie jakiejkolwiek pracy? Pokaż kartę nr 19 1. zdecydowanie nie - przejdź do pytania nr 47 2. raczej nie- przejdź do pytania nr 47 3. raczej tak - przejdź do pytania nr 46 4. zdecydowanie tak- przejdź do pytania nr 46 5. trudno powiedzied - przejdź do pytania nr 47. Nie czytad tej odp. 46. Czy praca, którą jest Pan/i w stanie podjąd może byd 1. Lekka 2. Obojętnie 3. Ciężka 4. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp. 47. Czy obecnie choruje Pan/i na przewlekłe choroby? 1. Tak - przejdź do pytania nr 48 2. Nie - przejdź do pytania nr 49 3. nie wiem – przejdź do pytania nr 49. Nie czytad tej odp. 48. Jakiego rodzaju są to choroby? ………………………………………………………….………………………………………………………….………………………………………………………….………………………………………………………….………………………………………………………….………………………………………………………….
49. Czy w ciągu ostatniego roku, tzn. począwszy od kwietnia ubiegłego roku do dziś, był(a) Pan/i zmuszony(a) z powodu braku pieniędzy zrezygnowad z: Pokaż kartę nr 20
Nie Tak, raz Dwa razu lub
więcej
Nie pamiętam – nie czytad tej
odp.
49.1 wizyty u lekarza specjalisty 1 2 3 4
49.2 wizyty u dentysty/leczenia zębów 1 2 3 4
49.3 wykupienia recept/kupna leków lub innych środków medycznych zalecanych przez lekarza
1 2 3 4
49.4 wizyty u lekarza ogólnego 1 2 3 4
49.5 usług protetycznych 1 2 3 4
49.6 zrobienia analiz i badao diagnostycznych 1 2 3 4
49.7 zakupu okularów zalecanych przez lekarza 1 2 3 4
49.9 zabiegów rehabilitacyjnych 1 2 3 4
49.9 leczenia szpitalnego 1 2 3 4
49.10 innych usług medycznych/zdrowotnych 1 2 3 4
AKTYWNOŚD ZAWODOWA, DOCHODY
50. Porozmawiajmy przez moment o Pana/i aktualnej sytuacji zawodowej . Czy posiada Pan/i kwalifikacje zawodowe? 1. Tak 2. nie 51. Czy jest Pan/i zarejestrowany/a jako osoba bezrobotna lub poszukująca pracy w Urzędzie Pracy? 1. Tak 2. nie 52. Czy w ciągu ostatniego miesiąca wykonywał/a Pan/i jakąś pracę lub też miał jakiekolwiek zajęcie przynoszące zarobek? Uwzględniając również pracę na czarno 1. tak - przejdź do pytania nr 53 2. nie - przejdź do pytania nr 54
170
53. Czy ma Pan/i stałą umowę o pracę, zlecenie bądź o dzieło? 1. Tak - przejdź do pytania nr 61 2. Nie - przejdź do pytania nr 61 54. Dlaczego Pan/i nie pracuje? Można zaznaczyd dowolną liczbę odpowiedzi. Pokaż kartę nr 21 1. nie opłaca mi się pracowad 2. ze względu na zły stan zdrowia 3. ze względu na brak ofert pracy 4. ze względu na nieodpowiedni wiek 5. nie chce pracowad 6. nie może pracowad/dlaczego nie może pracowad............................................................... 7. inne/jakie ............................................................ 55. Czy był/aby Pan/i gotowy/a do podjęcia pracy jutro bądź w najbliższych dniach? 1. tak – przejdź do pytania nr 56 2. nie – przejdź do pytania nr 57 3. nie wiem –przejdź do pytania nr 57. Nie czytad tej odp. 56. Jaka mogłaby byd praca, którą jest Pan/i w stanie podjąd od jutra bądź w ciągu najbliższych dni? 1. tylko legalna 2. jakiejkolwiek pracy, legalna bądź nie 3. tylko praca na czarno 4. trudno powiedzied – nie czytad tej odp. 57. Czy w ciągu ostatniego miesiąca (4 tygodni) poszukiwał/a Pani/ pracy? 1. tak - przejdź do pytania nr 58 i 59, omio pytanie nr 60 2. nie - przejdź do pytania nr 60 58. W jaki sposób poszukiwał/a Pan/i pracy? Można wskazad więcej niż 1 odpowiedź. Pokaż kartę nr 22 1. poprzez Urząd Pracy 2. szukałem(łam) ogłoszeo w prasie i odpowiadałem(łam) na nie 3. odwiedzałem(łam) różne firmy i kontaktowałem(łam) się z bezpośrednio pracodawcami 4. poprzez znajomych 5. poprzez Internet 6. innymi sposobami, jakimi?............... ………… 59. Ile razy w ciągu tego czasu (ostatniego miesiąca) kontaktował/a się Pan/i z powyższymi osobami/instytucjami/firmami w celu znalezienia pracy? Pokaż kartę nr 23 1. 1 raz w ciągu tego miesiąca 2. 2 razy w ciągu tego miesiąca 3. 3 razy w ciągu tego miesiąca 4. 4 razy w ciągu tego miesiąca, czyli średnio 1 raz w tygodniu 5. od 2- 3 razy w tygodniu 6. średnio 4-5 razy w tygodniu czyli niemal codziennie 7. inne …………
171
60. Dlaczego nie poszukiwał/a Pan/i pracy? Pytanie prekateryzowane. Proszę dad możliwośd swobodnej wypowiedzi respondentowi, zaś odpowiedź zaznaczyd na liście znajdującej się obok. Istnieje możliwośd wskazania więcej niż 1 odpowiedzi 1. już pracuję więc nie muszę szukad pracy 2. mam inne zajęcie (praca własna) i dlatego nie szukam pracy 3. jestem osobą niepełnosprawną i nie mam szans na zatrudnienie 4. jestem osobą niepełnosprawną i nie mogę pracowad 5. nie szukałem(łam) pracy ze względu na zły stan zdrowia 6. byłem(łam) chory(a)/ w szpitalu i dlatego nie mogłem(łam) tego robid 7. dopiero wyszedłem(łam) z więzienia i dlatego nie mogłem(łam) tego robid 8. opiekuję się (wychowuję) dziedmi i dlatego nie mam takiej możliwości, by pracowad 9. nie mam pomysłu, jakiej pracy mogłabym/mógłbym szukad, co mogłabym/mógłbym robid 10. nie wiem, w jaki sposób (gdzie) można szukad i znaleźd pracę 11. jestem już zniechęcony(na), bo niczego nie mogę znaleźd od dłuższego czasu 12. mam nieodpowiedni wiek (emerytalny) 13. nie szukam pracy, bo nie chcę pracowad 14. nie szukam pracy, bo nie opłaca mi się pracowad 15. inne ……………… 61. Czy osiąga Pan/i jakiekolwiek dochody? Proszę wysondowad pod tym kątem respondenta, gdyż może on nie rozpoznawad pewnych źródeł dochodu, np. dochodów z pracy własnej lub zbierania datków, szczególnie, gdy osoba w poprzednich pytaniach zadeklarowała, że wykonuje takie zajęcia 1. tak – przejdź do pytania nr 62 2. nie – przejdź do pytania nr 64 3. odmowa odpowiedzi – nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 64 62. Jaki Pani/Pana całkowity dochód miesięczny (na rękę)? Pokaż kartę nr 24 1. do 200 zł 2. 201-400 zł 3. 401-600 zł 4. 601-800 zł
5. 801-1000 zł 6. 1001-1200 zł 7. powyżej 1200 zł 8. nie wiem, nie liczyłem – nie czytad tej odp. 9. odmowa odpowiedzi – nie czytad tej odp. 10. inne ………………
Nawet jeśli osoba bezdomna nie będzie chciała podad kwoty swojego dochodu bądź odmawia udzielenia odpowiedzi prosimy o zadanie kolejnego pytania i przekonanie respondenta do wskazania źródła dochodu 63. Jakie są źródła tych dochodów? Można zaznaczyd więcej niż jedną odpowiedź. Pokaż kartę nr 25 1. dochód z pracy najemnej 2. dochody z pracy najemnej dorywczej 3. dochody z pracy własnej (żebractwo, zbieranie złomu, butelek, …) 4. emerytura 5. renta inwalidzka (z tyt. niezdolności do pracy) 6. renta Socjalna 7. renta rodzinna 8. zasiłek chorobowy 9. zasiłek dla bezrobotnych 10. zasiłek macierzyoski
11. zasiłek rodzinny 12. dodatek wychowawczy 13. alimenty na dzieci od ojca/matki dzieci (regularne) 14. dodatek alimentacyjny (dodatek do zasiłku rodzinnego 15. inne zasiłki, dotacje pobierane z pomocy społecznej 16. inne dotacje, świadczenia pobierane z ZUS-u 17. proszę ludzi o datki 18. rodzina/znajomi mi pomagają – dostaję od nich pieniądze, w tym nieregularnie wypłacane alimenty lub ich części 19. inne ………………
172
64. Czy posiada Pan/i jakieś niespłacone długi, pożyczki, zaległości finansowe, bądź inne bieżące zobowiązania finansowe, np. alimenty? 1. Tak – przejdź do pytania nr 65 2. Nie – przejdź do pytania nr 67 3. Trudno powiedzied – przejdź do pytania nr 67. Nie czytad tej odp. 65. Proszę powiedzied jakiego rodzaju są to zobowiązania ? Proszę wskazad wszystkie odpowiedzi, które Pana/i dotyczą. Pokaż kartę nr 26 1. niespłacony kredyt w banku lub w innej instytucji finansowej 2. kredyt w banku lub w innej instytucji finansowej 3. niezapłacone podatki
4. niezapłacone składki ZUS 5. zobowiązania/długi wobec firm 6. zasądzone przez sąd kary/ grzywny/ … 7. alimenty bieżące (miesięczne) 8. dług wobec rodziny 9. dług wobec znajomych 10. inne, jakie?....................................
66. Czy stara się Pan/i regulowad te zobowiązania? 1. Tak, regularnie 2. Tak, ale nieregularnie 3. Nie, nie spłacam ich w ogóle– nie czytad tej odp.
SYTUACJA RODZINNA Przejdźmy teraz może na moment do Pana/i rodziny. Zadam teraz Panu/i kilka prostych pytao o Pana/i ojca, matkę i ewentualne rodzeostwo. Prosimy odpowiadad na zadawane pytania odnosząc je do czasu obecnego 67. Czy żyje Pana/i matka? 1. tak – przejdź do pytania nr 68 2. nie – przejdź do pytania nr 71 3. nie wiem – nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 71 4. nigdy nie znałem/am swojej matki– nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 71 68. Jak często utrzymuje Pan/i kontakty z matką? Pokaż kartę nr 27 1. w ogóle lub prawie w ogóle – przejdź do pytania nr 70 2. raz na kilka lat 3. mniej więcej raz w roku 4. kilka razy w roku 5. kilka razy w miesiącu 6. kilka razy w tygodniu lub częściej 7. trudno powiedzied – nie czytad tej odp. przejdź do pytania nr 70 69. Jakie są Pana/i aktualne stosunki z matką? Pokaż kartę nr 28 1. Bardzo dobre 2. Dobre 3. Raczej dobre 4. Ani dobre, ani złe 5. Raczej złe 6. Złe 7. Bardzo złe 8. trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
173
70. Jak często może Pan/i liczyd na jakąkolwiek pomoc Pana/i matki? Pokaż kartę nr 29 1. W ogóle 2. Bardzo rzadko 3. Rzadko 4. Często 5. Bardzo często 6. Zawsze 7. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp. 71. Czy żyje Pana/i ojciec? 1. tak – przejdź do pytania nr 72 2. nie – przejdź do pytania nr 75 3. nie wiem – nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 75 4. nigdy nie znałem/am swojego ojca – nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 75 72. Jak często utrzymuje Pan/i kontakty z ojcem? Pokaż kartę nr 27 1. w ogóle lub prawie w ogóle – przejdź do pytania nr 74 2. raz na kilka lat 3. mniej więcej raz w roku 4. kilka razy w roku 5. kilka razy w miesiącu 6. kilka razy w tygodniu lub częściej 7. trudno powiedzied – nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 74 73. Jakie są Pana/i aktualne stosunki z ojcem? Pokaż kartę nr 28 1. Bardzo dobre 2. Dobre 3. Raczej dobre 4. Ani dobre, ani złe 5. Raczej złe 6. Złe 7. Bardzo złe 8. trudno powiedzied – nie czytad tej odp. 74. Jak często może Pan/i liczyd na jakąkolwiek pomoc Pana/i ojca? Pokaż kartę nr 29 1. W ogóle 2. Bardzo rzadko 3. Rzadko 4. Często 5. Bardzo często 6. Zawsze 7. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp. 75. Czy Pana/i rodzice kiedykolwiek się rozwiedli? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem – nie czytad tej odp. 76. Czy ma Pan/i rodzeostwo? 1. Tak, ile?.................... – przejdź do pytania nr 77 2. nie – przejdź do pytania nr 80 3. nie wiem – nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 80
174
77. Jak często utrzymuje Pan/i kontakty z Pana/i rodzeostwem? Pokaż kartę nr 27 1. w ogóle lub prawie w ogóle – przejdź do pytania nr 79 2. raz na kilka lat 3. mniej więcej raz w roku 4. kilka razy w roku 5. kilka razy w miesiącu 6. kilka razy w tygodniu lub częściej 7. trudno powiedzied – nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 79 78. Jakie są Pana/i aktualne stosunki z rodzeostwem? Pokaż kartę nr 28 1. Bardzo dobre 2. Dobre 3. Raczej dobre 4. Ani dobre, ani złe 5. Raczej złe 6. Złe 7. Bardzo złe 8. To zależy – nie czytad tej odp. 9. trudno powiedzied – nie czytad tej odp. 79. Jak często może Pan/i liczyd na jakąkolwiek pomoc ze strony Pana/i rodzeostwa? Pokaż kartę nr 29 1. W ogóle 2. Bardzo rzadko 3. Rzadko 4. Często 5. Bardzo często 6. Zawsze 7. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp. 80. Kto według Pana/i był głównym żywicielem rodziny (dotyczy rodziny pochodzenia)? Można zaznaczyd tylko 1 odpowiedź. Pokaż kartę nr 30 1. ojciec 2. matka 3. zarówno matka jak i ojciec 4. ktoś z rodzeostwa 5. ja 6. inny członek rodziny 7. nie wiem – nie czytad tej odp. 81. Kto według Pana/i był głową rodziny? Można zaznaczyd tylko 1 odpowiedź. Pokaż kartę nr 30 1. ojciec 2. matka 3. zarówno matka jak i ojciec 4. ktoś z rodzeostwa 5. ja 6. inny członek rodziny 7. nie wiem – nie czytad tej odp. 82. Czy którekolwiek z rodziców było w jakimkolwiek momencie swego życia osobą bezdomną? 1. tak (kto?..............................................) 2. nie 3. nie wiem – nie czytad tej odp.
175
83. Czy ktokolwiek z Pana/i dalszej rodziny w jakimkolwiek momencie życia był osobą bezdomną? 1. tak (kto?.............................................) 2. nie 3. nie wiem – nie czytad tej odp. 84. Jaka była sytuacja materialna Pana/i rodziny kiedy był/a Pan/i dzieckiem? Dotyczy rodziny pochodzenia. Pokaż kartę nr 31 1. Bardzo dobra 2. Dobra 3. Raczej dobra 4. Przeciętna 5. Raczej zła 6. Zła 7. Bardzo zła 8. trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
85. Czy kiedykolwiek w Pana/i najbliższej rodzinie/ Domu Dziecka zdarzały się następujące sytuacje: Uwaga do ankietera: proszę zakreślid, czy odpowiedzi dotyczą rodziny czy Domu Dziecka
Tak Nie
85.1. nadużywanie alkoholu 1 2
85.2. stosowanie narkotyków lub innych środków odurzających 1 2
85.3. stosowanie przemocy fizycznej 1 2
85.4. stosowanie przemocy psychicznej 1 2
85.5. molestowanie seksualne 1 2
85.6. zaburzenia psychiczne 1 2
85.7. próby samobójcze, samobójstwa, próby samookaleczenia 1 2
85.8. uprawianie nierządu (prostytucji) 1 2
85.9. przebywanie w zamkniętym zakładzie karnym / areszcie śledczym / domu poprawczym 1 2
86. Jaki jest Pana/i aktualny stan cywilny? Pokaż kartę nr 32 1. wolny – przejdź do pytania nr 89 2. zamężna/żonaty – przejdź do pytania nr 89 3. wdowa/wdowiec – przejdź do pytania nr 89 4. rozwiedziony/a – przejdź do pytania nr 87, 88 5. w separacji – przejdź do pytania nr 89 6. w nieformalnym związku (typu konkubinat) – przejdź do pytania nr 89 7. trudno powiedzied– przejdź do pytania nr 89. Nie czytad tej odp. 87. Jak często utrzymuje Pan/a kontakty ze swoją/ ze swoim byłą żoną/ byłym mężem? Pokaż kartę nr 27 1. w ogóle lub prawie w ogóle – przejdź do pytania nr 89 2. raz na kilka lat 3. mniej więcej raz w roku 4. kilka razy w roku 5. kilka razy w miesiącu 6. kilka razy w tygodniu lub częściej 7. Trudno powiedzied – przejdź do pytania nr 89. Nie czytad tej odp. 88. Jakie są Pana/a relacje z żoną/ mężem; byłą żona/byłym mężem? Pokaż kartę nr 28 1. Bardzo dobre 2. Dobre 3. Raczej dobre 4. Ani dobre, ani złe 5. Raczej złe 6. Złe
176
7. Bardzo złe 8. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp. 89. Niezależnie od tego, jaki jest obecnie Pana/i stan cywilny, czy żyje Pan/i aktualnie w stałym związku? 1. tak, w związku formalnym – przejdź do pytania nr 90 2. tak, w związku nieformalnym (na kocią łapę/konkubinat) – przejdź do pytania nr 90 3. nie, aktualnie nie jestem w związku – przejdź do pytania nr 94 4. Trudno powiedzied – przejdź do pytania nr 94. Nie czytad tej odp. 90. Jakie są Pana/i stosunki z obecnym partnerem? Pokaż kartę nr 28 1. Bardzo dobre 2. Dobre 3. Raczej dobre 4. Ani dobre, ani złe 5. Raczej złe 6. Złe 7. Bardzo złe 8. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp. 91. Czy Pana/i obecny/a mąż/żona; partner/partnerka w jakimkolwiek momencie swego życia była osobą bezdomną? 1. Tak 2. Nie 3. Nie dotyczy – nie czytad tej odp. 4. Nie wiem – nie czytad tej odp. 92. Czy w chwili obecnej Pana/i żona/mąż partnerka/partner jest osobą bezdomną? 1. tak 2. nie 3. nie dotyczy – nie czytad tej odp. 4. nie wiem – nie czytad tej odp. 93. Czy mieszka Pan/i razem ze swoją żona/mężem, partnerką/partnerem w chwili obecnej? 1. tak (gdzie?....................................) 2. nie (dlaczego?................................) 3. nie dotyczy 94. Czy posiada Pan/i żyjące dzieci? 1. tak, ile? Proszę podad liczbę .............. – przejdź do pytania nr 95 2. nie – przejdź do pytania nr 102 3. Nie wiem – przejdź do pytania nr 102. Nie czytad tej odp.
95. Czy do któregokolwiek z dzieci jest Pan/i pozbawiony(a) częściowo lub całkowicie praw rodzicielskich? 1. Tak, częściowo 2. Tak, całkowicie 3. Nie 4. nie wiem – nie czyta d tej odp. 5. odmowa odpowiedzi– nie czytad tej odp.
96. Czy posiada Pan/i dzieci NIEPEŁNOLETNIE? 1. Tak – przejdź do pytania nr 97 2. Nie – przejdź do pytania nr 99 3. Nie wiem – przejdź do pytania nr 99. Nie czytad tej odp.
177
97. Jak często spotyka się Pan/i ze swoimi NIEPEŁNOLETNIMI dziedmi? Pokaż kartę nr 27 1. w ogóle lub prawie w ogóle 2. raz na kilka lat 3. mniej więcej raz w roku 4. kilka razy w roku 5. kilka razy w miesiącu 6. kilka razy w tygodniu lub częściej 98. Jakie są Pana/i stosunki z Pana/i NIEPEŁNOLETNIM dzieckiem/ niepełnoletnimi dziedmi? Pokaż kartę nr 28 1. Bardzo dobre 2. Dobre 3. Raczej dobre 4. Ani dobre, ani złe 5. Raczej złe 6. Złe 7. Bardzo złe 8. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp. 99. Czy posiada Pan/i dzieci PEŁNOLETNIE? 1. Tak – przejdź do pytania nr 100 2. Nie – przejdź do pytania nr 102 3. Nie wiem – przejdź do pytania nr 102. Nie czytad tej odp. 100. Jak często spotyka się Pan/i ze swoimi PEŁNOLETNIMI dziedmi? Pokaż kartę nr 27 1. w ogóle lub prawie w ogóle 2. raz na kilka lat 3. mniej więcej raz w roku 4. kilka razy w roku 5. kilka razy w miesiącu 6. kilka razy w tygodniu lub częściej 101. Jakie są Pana/i stosunki z Pana/i PEŁNOLETNIM DZIECKIEM/ NIEPEŁNOLETNIMI DZIEDMI? Pokaż kartę nr 28 1. Bardzo dobre 2. Dobre 3. Raczej dobre 4. Ani dobre, ani złe 5. Raczej złe 6. Złe 7. Bardzo złe 8. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
178
102. Proszę teraz pomyśled o przyczynach swojej bezdomności , a następnie posłuchad poniższych twierdzeo i określid najwłaściwszą według siebie odpowiedź. – Pokaż Kartę nr 33 1 – nieprawda 2 – raczej nieprawda 3 – trudno powiedzied 4 – raczej prawda 5 – prawda. Jestem osobą bezdomną ponieważ:
102.1.Popełniłem/am w przeszłości życiowe błędy 1 2 3 4 5
102.2. Nie miałem/am szans zachowad swojego mieszkania 1 2 3 4 5
102.3. Nie chciało mi się zawalczyd o możliwośd stałego zamieszkania 1 2 3 4 5
102.4. Miałem/am życiowego pecha 1 2 3 4 5
102.5. Zmarł bliski mi członek rodziny/partner 1 2 3 4 5
102.6. Polityka władz do tego doprowadziła 1 2 3 4 5
102.7. Wykazałem/am zbyt mało własnej inicjatywy, aby utrzymad pracę 1 2 3 4 5
102.8. Rodzina pozbawiła mnie mieszkania 1 2 3 4 5
102.9. Zostałem/am ukarany/a za swoje błędy 1 2 3 4 5
102.10. Nie dbałem/am wystarczająco mocno o to, aby prowadzid normalne życie 1 2 3 4 5
102.11. Nikt mi nie pomógł w krytycznej sytuacji 1 2 3 4 5
102.12. Nie poradziłem/am sobie z nałogiem 1 2 3 4 5
102.13. Pozbawiono mnie możliwości pracy 1 2 3 4 5
102.14. Uciekłem/am w ten sposób od problemów rodzinnych 1 2 3 4 5
102.15. Doprowadziłem/am do rozbicia rodziny 1 2 3 4 5
102.16. Wpadłem/am w konflikty z prawem 1 2 3 4 5
102.17. Poważnie zachorowałem/am 1 2 3 4 5
102.18. Chciałem/am byd wolny/ą i nie mied żadnych zobowiązao 1 2 3 4 5
102.19. Uciekłem/am przed przemocą domową/ alkoholizmem w rodzinie 1 2 3 4 5
103. Chcielibyśmy zapytad również Pana/Panią o tak zwane aktywności społeczne, jakie podejmował/a Pan/i bądź jakich nie podejmował/a Pan/i w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Proszę się dobrze zastanowid i sięgnąd pamięcią rok wstecz. Czy w ciągu ostatniego roku:
Tak Nie
103.1. brał/a Pan/i udział w wyborach prezydenckich 1 2
103.2. brał/a Pan/i udział w wyborach do samorządu lokalnego 1 2
103.3. brał/a Pan/i udział w wyborach parlamentarnych 1 2
103.4. uczestniczył/a Pan/i w jakimś wydarzeniu kulturalnym jako uczestnik 1 2
103.5. uczestniczył/a Pan/i w jakimś wydarzeniu sportowym jako uczestnik 1 2
103.6. szkolił/a się Pan/i dodatkowo 1 2
103.7. angażował się Pan/i w prace jako wolontariusz/wolontariuszka 1 2
103.8. wykonywał/a Pan/i bezpłatna pracę dla dobra innych 1 2
103.9. realizował/a Pan/i swoje hobby 1 2
103.10. brał/a Pan/i udział w spotkaniach jakichś organizacji, stowarzyszeo, grup samopomocowych, partii, komitetów, rad, grup religijnych, związków lub kół i tym podobnych
1 2
103.11. był/a na jakimś zebraniu publicznym, przy czym obecnośd na tym zebraniu była zupełnie dobrowolna
1 2
103.12. angażował/a się Pan/i w działania na rzecz jakiejś społeczności (osiedla, miejscowości, ulicy, bloku, najbliższego sąsiedztwa itd.) lub jakiejś grupy osób?
1 2
179
104. Które z podanych wartości są dla Pana/i ważne w Pana/i życiu? Proszę wskazad maksymalnie 5 odpowiedzi. Pokaż kartę nr 34 1. Szczęście rodzinne 2. Zachowanie dobrego zdrowia 3. Wykształcenie 4. Pomyślnośd ojczyzny 5. Grono przyjaciół 6. Życie pełne przygód i wrażeo 7. Dobrobyt, bogactwo 8. Wiara religijna 9. Sukces, sława
10. Spokój 11. Kontakt z kulturą (sztuka, muzyka, literatura, film) 12. Praca zawodowa 13. Wolnośd głoszenia własnych poglądów 14. Możliwośd udziału w demokratycznym życiu społeczno politycznym 15. Uczciwe życie 16. Szacunek innych ludzi 17. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
105. Która z wymienionych wartości jest dla Pana/i NAJWAŻNIEJSZA? Proszę wskazad tylko 1 wartośd z tych, które wcześniej już Pan/i wybrał/a. W tym pytaniu należy przypomnied (powtórzyd) osobie bezdomnej te wartości, które wcześniej sama wybrała. Pokaż kartę nr 34 1. Szczęście rodzinne 2. Zachowanie dobrego zdrowia 3. Wykształcenie 4. Pomyślnośd ojczyzny 5. Grono przyjaciół 6. Życie pełne przygód i wrażeo 7. Dobrobyt, bogactwo 8. Wiara religijna 9. Sukces, sława
10. Spokój 11. Kontakt z kulturą (sztuka, muzyka, literatura, film) 12. Praca zawodowa 13. Wolnośd głoszenia własnych poglądów 14. Możliwośd udziału w demokratycznym życiu społeczno politycznym 15. Uczciwe życie 16. Szacunek innych ludzi 17. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
106. Które z poniższych cech są dla Pana/i ważne w codziennym życiu? Proszę wskazad maksymalnie 5 odpowiedzi. Pokaż kartę nr 35 1. Pracowitośd 2. Korzystanie z życia (rozrywkowośd) 3. Tolerancja 4. Uczciwośd 5. Przebojowośd 6. Przestrzeganie prawa 7. Religijnośd
8. Patriotyzm 9. Miłośd rodzinna 10. Prawdomównośd 11. Wiernośd partnerowi 12. Szacunek dla drugiego człowieka 13. Spryt 14. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
107. Która z wymienionych przez Pana/ią wcześniej cech jest dla Pana/i NAJWAŻNIEJSZA w codziennym życiu? Proszę wskazad tylko 1 cechę z tych, które wcześniej już Pan/i wybrał/a. 1. Pracowitośd 2. Korzystanie z życia (rozrywkowośd) 3. Tolerancja 4. Uczciwośd 5. Przebojowośd 6. Przestrzeganie prawa 7. Religijnośd
W tym pytaniu należy przypomnied (powtórzyd) osobie bezdomnej te cechy, które wcześniej sama wybrała Pokaż kartę nr 35 8. Patriotyzm 9. Miłośd rodzinna 10. Prawdomównośd 11. Wiernośd partnerowi 12. Szacunek dla drugiego człowieka 13. Spryt 14. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
180
UZALEŻNIENIE
108. Jak często spożywał/a Pan/i dany rodzaj napoju alkoholowego w ciągu ostatniego miesiąca? Pokaż kartę nr 36 C
od
zien
nie
,
pra
wie
co
dzi
enn
ie
Kilk
a ra
zy w
tygo
dn
iu
Raz
na
tyd
zieo
Kilk
a ra
zy w
mie
siąc
u
Raz
na
mie
siąc
W o
góle
Tru
dn
o
po
wie
dzi
ed -
nie
czyt
ad
tej o
dp
.
108.1 Piwo 1 2 3 4 5 6 7
108.2 Wódka 1 2 3 4 5 6 7
108.3 Tanie wina 1 2 3 4 5 6 7
108.4 Wina droższe 1 2 3 4 5 6 7
108.5 Denaturat 1 2 3 4 5 6 7
108.6 Spirytus 1 2 3 4 5 6 7
108.7 Woda kolooska 1 2 3 4 5 6 7
108.8 Własne wyroby alkoholowe (bimber)
1 2 3 4 5 6 7
109. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się Panu(i) okresy ciągłego spożywania alkoholu? Pokaż kartę nr 37 1. tak zdarzało mi się to wielokrotnie 2. tak, zdarzyło mi się to kilka razy 3. tak, zdarzyło mi się to raz, dwa razy w życiu 4. nie nigdy mi się to nie zdarzyło 5. trudno powiedzied – nie czytad tej odp. 6. odmowa odpowiedzi – nie czytad tej odp. 110. Czy w ogóle w życiu zdarzały się Panu/i okresy nadmiernego spożywania alkoholu? 1. Nie, nigdy – przejdź do pytania nr 112 2. tak, ale sporadycznie – przejdź do pytania nr 111 3. tak, często – przejdź do pytania nr 111 4. trudno powiedzied – nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 112 5. odmowa odpowiedzi – nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 112
111. Czy z powodu nadmiernego spożywania przez Pana/Panią alkoholu:
tak Nie
Nie wiem, odmowa
odpowiedzi – nie czytad tej
odp.
111.1. Stracił/a Pan/i miejsce w zajmowanej przez Pana/i placówce? 1 2 3
111.6. Zerwał/a Pan/i kontakty z kolegami/koleżankami 1 2 3
111.7. Musiał/a Pan/i opuścid dotychczas zajmowane mieszkanie/lokum
1 2 3
111.8. Została Panu/i odmówiona pomoc społeczna 1 2 3
111.9. Musiał/a Pan/i byd hospitalizowany/a z powodu bezpośredniego zagrożenia życia
1 2 3
111.10. Brał/a Pan/i udział w terapii alkoholowej 1 2 3
111.11. Groziło Panu/i zamarznięcie w okresie zimowym 1 2 3
181
KORZYSTANIE Z POMOCY
112. Teraz wymienię Panu/i formy wsparcia, z których czasem korzystają osoby bezdomne. Proszę zastanowid się i odpowiedzied, z jakich form pomocy OSOBIŚCIE korzystał/a Pan/i w ciągu ostatniego roku z tytułu Pana/i bezdomności? Proszę udzielad odpowiedzi „tak” lub „nie” po wypowiedzeniu poszczególnych form pomocy. Przypominam, że chodzi o okres ostatnich 12 miesięcy
TAK NIE
112.1. nocleg 1 2
112.2. wyżywienie 1 2
112.3. odzież 1 2
112.4. wsparcie finansowe 1 2
112.5. pomoc rzeczowa 1 2
112.6. pomoc ze strony streetworkerów 1 2
112.7. korzystanie z łaźni 1 2
112.8. pomoc psychologiczna 1 2
112.9. pomoc lekarska, szpitalna 1 2
112.10. doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy 1 2
112.11. poradnia uzależnieo 1 2
112.12. poradnictwo socjalne 1 2
112.13. pomoc w znalezieniu pracy 1 2
112.14. pomoc w znalezieniu mieszkania 1 2
112.15. pomoc w uregulowaniu kwestii dokumentów 1 2
112.16. uczestnictwo w kursach szkoleniach zawodowych 1 2
112.17. uczestnictwo w stażach zawodowych 1 2
112.18. podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia 1 2
112.19. pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną 1 2
112.20. pomoc w spłacie zadłużenia (czynszowego, alimentacyjnego, innych) 1 2
UWAGA!!!. Jeśli osoba bezdomna nie korzystała z żadnej formy pomocy wymienionej w pytaniu 110 proszę przejśd do pytania nr 113. Które z wyżej wskazanych przez Pana/i form pomocy były bądź są dla Pana/i najważniejsze? W tym miejscu trzeba osobie bezdomnej przypomnied te formy pomocy, z których korzystał/a w ciągu ostatnich 12 miesięcy a które to formy respondent/ka wskazał/a w pytaniu poprzedzającym. Pokaż kartę nr 38 1. Nocleg 2. Wyżywienie 3. Odzież 4. wsparcie finansowe 5. pomoc rzeczowa 6. pomoc ze strony streetworkerów 7. korzystanie z łaźni 8. pomoc psychologiczna 9. pomoc lekarska, szpitalna
10. doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy 11. poradnia uzależnieo 12. pomoc w znalezieniu pracy 13. pomoc w znalezieniu mieszkania 14. pomoc w uregulowaniu kwestii dokumentów 15. uczestnictwo w kursach szkoleniach zawodowych 16. uczestnictwo w stażach zawodowych 17. podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia 18. pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną 19. pomoc w spłacie zadłużenia (czynszowego, alimentacyjnego, innych)
114. Czy ogólnie rzecz biorąc wsparcie, które Pan/i otrzymuje pomaga Panu/i w codziennym życiu? 1. zdecydowanie pomaga 2. raczej pomaga 3. raczej nie pomaga 4. zdecydowanie nie pomaga 5. trudno powiedzied - nie czytad tej odp.
182
115. Czy ogólnie rzecz biorąc wsparcie, które Pan/i otrzymuje pomaga Panu/i wyjśd z bezdomności czy też nie pomaga? 1. zdecydowanie pomaga 2. raczej pomaga 3. raczej nie pomaga 4. zdecydowanie nie pomaga 5. trudno powiedzied - nie czytad tej odp.
116. Proszę sobie przypomnied z jakich konkretnie instytucji korzystał Pan/i w ciągu ostatniego roku. Proszę powiedzied czy korzystał/a Pan/i z tej instytucji a jeśli tak to jak Pan/i tę instytucję ocenia K
orz
ysta
ł/a
Nie
ko
rzys
tał/
a
Bar
dzo
źle
źle
do
stat
eczn
ie
do
brz
e
Bar
dzo
do
brz
e
Tru
dn
o p
ow
ied
zied
–
nie
czy
tad
tej o
dp
.
116.1 Urząd Miasta 1 2 1 2 3 4 5 6
116.2 PUP 1 2 1 2 3 4 5 6
116.3 MOPS Koszalin, pracownik socjalny
1 2 1 2 3 4 5 6
116.4 Policja 1 2 1 2 3 4 5 6
116.5 Straż Miejska 1 2 1 2 3 4 5 6
116.6 Straż Ochrony Kolei 1 2 1 2 3 4 5 6
116.7 Szpital, Przychodnia, Placówka służby zdrowia
117. Która z wymienionych instytucji udziela Panu/i NAJCZĘŚCIEJ pomocy? Można wskazad tylko 1 odpowiedź. Pokaż kartę nr 39 1. Urząd Miasta 2. PUP (Powiatowy Urząd Pracy) 3. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Koszalinie, 4. Inny ośrodek pomocy społecznej 5. Policja 6. Straż Miejska 7. Straż Ochrony Kolei
8. Szpital, Przychodnia, Placówka służby zdrowia 9. Kurator 10. Placówka opiekuoczo- wychowawcza 11. Ośrodek uzależnieo od alkoholu 12. Centrum Interwencji Kryzysowej 13. Kościół 14. Pracodawca – firma biznesowa 15. Związek działkowców 16. Dziennikarze 17. Osoba prywatna 18. Streetworkerzy
183
118. Która z wymienionych instytucji udziela Panu/i NAJDŁUŻEJ pomocy? Można wskazad tylko 1 odpowiedź. Pokaż kartę nr 39 19. Urząd Miasta 20. PUP (Powiatowy Urząd Pracy) 21. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Koszalinie, 22. Inny ośrodek pomocy społecznej 23. Policja 24. Straż Miejska 25. Straż Ochrony Kolei
26. Szpital, Przychodnia, Placówka służby zdrowia 27. Kurator 28. Placówka opiekuoczo- wychowawcza 29. Ośrodek uzależnieo od alkoholu 30. Centrum Interwencji Kryzysowej 31. Kościół 32. Pracodawca – firma biznesowa 33. Związek działkowców 34. Dziennikarze 35. Osoba prywatna 36. Streetworkerzy
CZĘŚD 4. PROCES WYCHODZENIA Z BEZDOMNOŚCI – WYMIAR INTEGRACJI
119. A teraz odczytam Panu(i) listę czynności pomocnych przy wychodzeniu z bezdomności. Które z nich podejmował Pan/i w ciągu ostatniego roku? Można zaznaczyd więcej niż jedną odpowiedź. Pokaż kartę nr 40
119.5. staram się uregulowad kwestie dokumentów osobistych (wyrobid/ odtworzyd)
1 2 3
119.6. korzystam z usług poradnictwa psychologicznego 1 2 3
119.7. staram się uregulowad kwestie rent/emerytur 1 2 3
119.8. uczestniczę w terapii uzależnieo 1 2 3
119.9. uczestniczę w kursach, szkoleniach zawodowych 1 2 3
119.10. staram się odbudowad relacje rodzinne 1 2 3
120. Jakie formy pomocy są dla Pana/i osobiście najbardziej potrzebne, aby wyjśd z bezdomności? Pytanie prekateryzowane. Proszę dad możliwośd swobodnej wypowiedzi respondentowi, zaś odpowiedź zaznaczyd na liście znajdującej się obok 1. opieka lekarska, pomoc medyczna, leczenie i rehabilitacja 2. wyżywienie, posiłek, jedzenie 3. nocleg 4. opieka – ogólnie bez wskazania na konkretne formy 5. opieka psychologiczna 6. ulokowanie w domu / ośrodku pomocy społecznej 7. uzyskanie ubezpieczenia zdrowotnego 8. ubranie, odzież 9. mieszkanie, kwatera, pokój
10. pomoc w uzyskaniu meldunku 11. praca, pomoc w jej znalezieniu, pomoc w zatrudnieniu 12. szkolenia zawodowe, pomoc w podnoszeniu kwalifikacji zawodowych 13. wsparcie finansowe, zapomogi 14. sprawy rentowe i emerytalne 15. pomoc prawna 16. pomoc w wyrobieniu / odtworzeniu dokumentów 17. opieka nad dzieckiem 18. pomoc rodziny, wsparcie rodziny 19. żadne formy pomocy 20. inne dopowiedzi 21. odpowiedzi nie na temat 22. trudno powiedzied
184
121. Jak ocenia Pan/i szansę na wyjście z własnej bezdomności w ciągu najbliższych dwóch lat? – Pokaż kartę n 41 1. mam bardzo duże szanse na wyjście z bezdomności 2. mam duże szanse na wyjście z bezdomności 3. mam małe szanse na wyjście z bezdomności 4. mam bardzo małe szanse na wyjście z bezdomności 5. nie mam żadnych szans na wyjście z bezdomności 6. nie wiem trudno powiedzied – nie czytad tej odp. 122. A kto według Pana/i ponosi największą odpowiedzialnośd za to, aby przestał/a/by byd Pan/i osobą bezdomną? Można zaznaczyd tylko 1 odpowiedź. Pokaż kartę nr 42 1. paostwo / rząd 2. społeczeostwo 3. ja sam 4. moja rodzina 5. moi znajomi 6. pomoc społeczna 7. nie wiem - nie czytad tej odp. 8. ktoś inny, kto?.......................................
123. Proszę powiedzied, jakie umiejętności i/lub wiedzę Pan/i posiada, a jakich nie posiada
TAK
NIE
123.1. mam kłopoty z pisaniem 1 2
123.2. mam kłopoty z czytaniem 1 2
123.3. wiem gdzie znajduje się co najmniej jedna instytucja niosąca pomoc osobom bezdomnym
1 2
123.4. wiem, gdzie znajduje się mój Ośrodek Pomocy Społecznej 1 2
123.5. wiem, gdzie znajduje się mój Zakład Ubezpieczeo Społecznych 1 2
123.6. wiem, gdzie trzeba pójśd, by wyrobid sobie dowód osobisty 1 2
123.7. wiem, gdzie trzeba pójśd, by zarejestrowad się w poszukiwaniu pracy 1 2
123.8. wiem, gdzie należy pójśd, by rozliczyd się z podatku 1 2
123.9. wiem, gdzie znajduje się mój ośrodek zdrowia i gdzie przyjmuje mój lekarz 1 2
123.10. wiem, gdzie należy pójśd i co zrobid, by wziąd udział w wyborach (np. prezydenckich) 1 2
123.11. umiem załatwiad swoje sprawy w urzędzie 1 2
123.12. umiem napisad list motywacyjny i życiorys dla pracodawcy 1 2
123.13. umiem napisad pismo-podanie do urzędu 1 2
123.14. umiem załatwid sprawę przez telefon (np. rozmowa z pracodawcą, urzędnikiem, osobą w jakiejś instytucji)
1 2
123.15. umiem obsługiwad komputer 1 2
123.15. umiem obsługiwad urządzenia biurowe 1 2
123.16. posiadam prawo jazdy 1 2
123.17. znam co najmniej podstawy jakiegoś języka obcego 1 2
185
124. Proszę zakreślid cyfrę wskazującą na tej drabinie miejsce, w jakim zgodnie z Pana(i) odczuciem znajduje się Pana(i) obecne życie. – Pokaż kartę nr 43
Najlepsze życie, jakiego mogłabym/mógłbym się spodziewad
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Najgorsze życie, jakiego mogłabym/mógłbym się spodziewad
125. Gdzie umieściłby(łaby) Pan(i) swoje życie, gdy nie był(a) Pan(i) jeszcze osobą bezdomną? – Pokaż kartę nr 43
Najlepsze życie, jakiego mogłabym/mógłbym się spodziewad
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Najgorsze życie, jakiego mogłabym/mógłbym się spodziewad
126. Jakiego spodziewa się Pan(i) życia za 5 lat, gdzie mógłby(łaby) się Pan(i) umieścid na tej drabinie? – Pokaż kartę nr 43 Najlepsze życie, jakiego
mogłabym/mógłbym się spodziewad
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Najgorsze życie, jakiego mogłabym/mógłbym się spodziewad
186
127. Na koniec proszę teraz pomyśled o sobie, o własnych możliwościach wyjścia z bezdomności. Proszę posłuchad poniższych twierdzeo i określid najwłaściwszą Pana/i zdaniem odpowiedź. Pokaż kartę nr 44 1 – nieprawda 2 – raczej nieprawda 3 – trudno powiedzied 4 – raczej prawda 5 – prawda
127.1. Jestem gotowa/gotów zrobid bardzo wiele, aby tylko wyjśd z bezdomności 1 2 3 4 5
127.2. Nie ma innego wyjścia, w mojej sytuacji muszę czekad na lepsze czasy 1 2 3 4 5
127.3. Jeżeli będę wykazywał(a) się ciągłą inicjatywą to powinnam/powinienem znaleźd sposób, aby wyjśd z bezdomności
1 2 3 4 5
127.4. Nie mam sił, aby walczyd teraz o wyjście z bezdomności 1 2 3 4 5
127.5. Nie szukam zbyt mocno możliwości znalezienia pracy i mieszkania, bo i tak wszystko zależy od szczęścia
1 2 3 4 5
127.6. Jeżeli wystarczająco się postaram, to na pewno w koocu znajdę jakąś możliwośd samodzielnego mieszkania
1 2 3 4 5
127.7. Wyjście z bezdomności jest możliwe tylko wtedy, gdy ktoś znajomy mi pomoże 1 2 3 4 5
127.8. Wiem, że tak naprawdę wyjście z bezdomności zależy od mojej motywacji 1 2 3 4 5
127.9. Jedyne, co mogę robid w mojej sytuacji, to czekad na pomoc 1 2 3 4 5
127.10. Z mojego punktu widzenia nic się nie da zrobid, bo żadnego osiągalnego sposobu, abym mógł wyjśd z bezdomności po prostu nie ma
1 2 3 4 5
127.11. Często myślę o tym, co zrobid aby mied na stałe swój kąt 1 2 3 4 5
127.12. Czuję, że tak naprawdę nie mam wpływu na to, czy znajdę pracę i wynajmę sobie mieszkanie 1 2 3 4 5
127.13. Czuję się w pełni odpowiedzialny(na) za to, czy wreszcie uda mi się wyjśd z bezdomności 1 2 3 4 5
127.14. Dopóki mogę jakoś żyd, nie muszę intensywnie szukad możliwości wyjścia z bezdomności 1 2 3 4 5
127.15. Aby znaleźd pracę i dzięki temu mieszkanie, muszę się sam „wkręcid” w odpowiednie towarzystwo
1 2 3 4 5
128. Jak Pan/i myśli jaką ma Pan/i szansę na znalezienie własnego miejsca zamieszkania do kooca 2012 roku? odpowiedź swoją proszę określid w procentach. Proszę wytłumaczyd osobi bezdomnej zasadę działania tego pytania. Jeśli osoba bezdomna będzie posługiwała się przedziałem procentowym na przykład między 40 procent a 50 procent proszę wpisad wartośd stojącą pośrodku szeregu czyli 45 procent.
…………………………. %
DZIĘKUJEMY ZA POŚWIĘCONY CZAS.
187
ANEKS nr 2. Kwestionariusz wywiadu dla osób zagrożonych bezodmnością
Szanowni Paostwo, Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności na zlecenie Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Koszalinie przeprowadza badania dotyczące najważniejszych potrzeb osób będących W TRUDNEJ SYTUACJI ŻYCIOWEJ. Zależy nam na tym, by wyniki aktualnie prowadzonych badao wiernie oddawały obraz rzeczywistości, dlatego zwracamy się do Pana/i o rzetelne udzielanie odpowiedzi zgodnych z Pana/i przekonaniami. Proszę pamiętad, że nie ma odpowiedzi ani dobrych, ani złych. Pragniemy zapewnid Pana/ią o całkowitej anonimowości i poufności zgromadzonych danych informując jednocześnie, że zostaną one przedstawione jedynie w zbiorczych zestawieniach statystycznych. Z góry dziękujemy za poświęcony czas i wzięcie udziału w badaniu.
Na wstępie rozmowy należy upewnid się czy osoba nie uczestniczyła już w badaniu!!! Na początku prosimy Pana/ią o udzielenie kilku podstawowych informacji o sobie. Celem zadawanych pytao w tej części wywiadu będzie poznanie głównych uwarunkowao Pana/i obecnej sytuacji życiowej. 1. Płed respondenta: proszę nie czytad tego pytania, tylko zaznaczyd prawidłową odpowiedź 1. Kobieta 2. Mężczyzna 2. Ile ma Pan/i ukooczonych lat? Proszę wpisad podaną liczbę. W przypadku podania daty urodzenia proszę wpisad obliczoną liczbę lat
…............... lat 3. Jaki jest Pana/i aktualny poziom wykształcenia? Pokaż kartę nr 1 1. niepełne podstawowe 2. podstawowe 3. zawodowe 4. niepełne średnie zawodowe (bez matury) 5. niepełne średnie ogólnokształcące (bez matury)
6. średnie zawodowe (z maturą) 7. średnie ogólnokształcące (z maturą) 8. pomaturalne 9. wyższe (w tym zawodowe) 10. Nie wiem, nie pamiętam – nie czytad tej odp.
4. Jakie wykształcenie posiada bądź posiadała Pana/i matka? Pokaż kartę nr 1 1. niepełne podstawowe 2. podstawowe 3. zawodowe 4. niepełne średnie zawodowe (bez matury) 5. niepełne średnie ogólnokształcące (bez matury)
6. średnie zawodowe (z maturą) 7. średnie ogólnokształcące (z maturą) 8. pomaturalne 9. wyższe (w tym zawodowe) 10. Nie wiem, nie pamiętam – nie czytad tej odp.
5. Jakie wykształcenie posiada bądź posiadał Pana/i ojciec? Pokaż kartę nr 1 1. niepełne podstawowe 2. podstawowe 3. zawodowe 4. niepełne średnie zawodowe (bez matury) 5. niepełne średnie ogólnokształcące (bez matury)
6. średnie zawodowe (z maturą) 7. średnie ogólnokształcące (z maturą) 8. pomaturalne 9. wyższe (w tym zawodowe) 10. Nie wiem, nie pamiętam – nie czytad tej odp.
188
6. Proszę powiedzied jak Pan/i ocenia: Pokaż kartę nr 2
6.2. sytuację materialną Pana/i rodziny, kiedy był/a Pan/i dzieckiem
1 2 3 4 5 6
7. Dziękuję za udzielone odpowiedzi. Kolejna częśd wywiadu dotyczyd będzie Pani/Pana zadowolenia z różnych dziedzin życia. Chcielibyśmy, aby teraz Pan/i ocenił(a) poszczególne dziedziny swego życia i powiedział(a), w jakim stopniu jest Pan/i z każdej z nich zadowolony(na). Do tego celu proszę użyd skali, którą ma Pan/i przed sobą. Pokaż kartę nr 3 1 – bardzo niezadowolony 2 – niezadowolony 3 – dosyd niezadowolony 4 – dosyd zadowolony 5 – zadowolony 6 – bardzo zadowolony
7.1. Z siebie samej/samego 1 2 3 4 5 6
7.2. Ze swoich stosunków z najbliższą rodziną 1 2 3 4 5 6
7.3. Z sytuacji finansowej 1 2 3 4 5 6
7.4. Ze stosunków z kolegami (grupą przyjaciół) 1 2 3 4 5 6
7.5. Ze swego stanu zdrowia 1 2 3 4 5 6
7.6. Z sytuacji w kraju 1 2 3 4 5 6
7.7. Z perspektywy na przyszłośd 1 2 3 4 5 6
7.8. Z osiągnięd życiowych 1 2 3 4 5 6
7.9. Ze sposobu spędzania wolnego czasu 1 2 3 4 5 6
8. Przeczytam teraz Panu/i kilka ogólnych stwierdzeo na które proszę udzielid odpowiedzi. Do tego celu proszę użyd kolejnej karty przygotowanej specjalnie do tego pytania. Pokaż kartę nr 4 1 – zdecydowanie nieprawdziwe 2 – w większości przypadków nieprawdziwe 3 – raczej nieprawdziwe 4 – trochę nieprawdziwe 5 – trochę prawdziwe 6 – raczej prawdziwe 7 – w większości przypadków prawdziwe 8 – zdecydowanie prawdziwe
8.1. Potrafię rozważad wiele sposobów wyjścia z kłopotu 1 2 3 4 5 6 7 8
8.3. Czuję się zazwyczaj zmęczony(na) 1 2 3 4 5 6 7 8
8.4. Jest wiele sposobów rozwiązania każdego problemu 1 2 3 4 5 6 7 8
8.5. W czasie dyskusji czy kłótni łatwo ustępuję 1 2 3 4 5 6 7 8
8.6. Potrafię rozważyd wiele możliwości dochodzenia do rzeczy, na których mi najbardziej zależy
1 2 3 4 5 6 7 8
8.7. Obawiam się o moje zdrowie 1 2 3 4 5 6 7 8
8.8. Nawet jeśli inni dają za wygraną, ja wiem, że jestem w stanie znaleźd sposób rozwiązania problemu
1 2 3 4 5 6 7 8
8. 9. Moje życiowe doświadczenie dobrze przygotowało mnie do wyzwao przyszłości 1 2 3 4 5 6 7 8
8.10. Odnoszę sukcesy w życiu 1 2 3 4 5 6 7 8
189
8.11. Zazwyczaj czuję się zatroskany(na) o coś 1 2 3 4 5 6 7 8
8.12. Osiągam cele, które sobie stawiam 1 2 3 4 5 6 7 8
9. Jak bardzo zgodził/a/by się Pan/i ze stwierdzeniem, że aktualnie znajduje się Pan/i w trudnej sytuacji życiowej? Pokaż kartę nr 4a 1. Bardzo się zgadzam z tym stwierdzeniem – przejdź do pytania nr 10 2. Raczej się zgadzam z tym stwierdzeniem – przejdź do pytania nr 10 3. Raczej się nie zgadzam z tym stwierdzeniem – przejdź do pytania nr 12 4. Bardzo się nie zgadzam z tym stwierdzeniem – przejdź do pytania nr 12 5. nie wiem - nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 12 10. Czy czuje się Pan/i w jakimś stopniu winny temu, że znajduje się Pan/i aktualnie w trudnej sytuacji życiowej? Pokaż kartę nr 5 1. zdecydowanie czuję się winny/a 2. raczej czuję się winny/a 3. raczej nie czuję się winny/a 4. zdecydowanie nie czuję się winny/a 5. nie wiem - nie czytad tej odp. 11. Kto według Pana/i ponosi największą odpowiedzialnośd za Pana/i aktualnie trudną sytuację życiową? Można zaznaczyd tylko 1 odpowiedź. Pokaż kartę nr 6 1. paostwo / rząd 2. społeczeostwo 3. ja sam 4. moja rodzina 5. moi znajomi 6. pomoc społeczna 7. nie wiem - nie czytad tej odp. 8. ktoś inny, kto?....................................... 12. Proszę się poważnie zastanowid i odpowiedzied na pytanie czy uważa Pan/i że może się stad Pan/i w ciągu najbliższego okresu czasu osobą bezdomną? Pokaż kartę nr 7 1. Zdecydowanie nie 2. Raczej nie 3. Raczej tak 4. Zdecydowanie tak 5. Trudno powiedzied - nie czytad tej odp. 13. A czy może Pan/i nazwad samego siebie/samą siebie osobą zagrożoną bezdomnością? Pokaż kartę nr 7 1. Zdecydowanie nie 2. Raczej nie 3. Raczej tak 4. Zdecydowanie tak 5. Trudno powiedzied - nie czytad tej odp. 14. Na skali od 0 do 10 proszę zaznaczyd jak blisko według Pana/i bądź jak daleko znajduje się Pan/i od bezdomności? Cyfra 0 oznacza, że daleko Panu/Pani do bezdomności zaś cyfra 10 oznacza, że jest Pan/i bliski bycia osobą bezdomną Pokaż kartę nr 8 Jestem daleki Jestem bliski od bezdomności bycia osobą bezdomną 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
190
Kolejne pytanie składa się z części A, B i C. Ankieter powinien zadawad pytania ze względu na poszczególne wydarzenie. Na przykład jeśli pyta o zadłużenie to najpierw powinien zapytad czy ono wystąpiło (A), jeśli tak to czy zwracał się o pomoc do jakiejś instytucji (B) a jeśli się zwracał to czy uzyskał pomoc (C). Jeśli na etapie pytania A okazuje się, że osoba zagrożona bezdomnością nie doświadczyła sytuacji zadłużenia to w dalszej kolejności rezygnujemy z zadawania pytania w części B i C odnoszących się do sytuacji zadłużenia.
15. Czy w ciągu ostatnich 5 lat wystąpił w Pana/i życiu któryś z następujących problemów a jeśli tak to czy zwracał się Pan/i o pomoc i czy ją Pan/i uzyskał?
15A. Czy problem wystąpił?
15B.Czy zwracał/a się Pan/i o pomoc do jakiejś instytucji? Nie do
konkretnych osób ale do instytucji
165. Czy uzyskał/a Pan/i jakąkolwiek pomoc-
wsparcie?
Tak Nie Tak Nie Tak Nie
15.1. Zadłużenie 1 2 1 2 1 2
15.2.Eksmisja 1 2 1 2 1 2
15.3. Przemoc w rodzinie 1 2 1 2 1 2
15.4. Utrata pracy 1 2 1 2 1 2
15.5. Bieda, ubóstwo 1 2 1 2 1 2
15.6. Uzależnienie (alkohol, narkotyki, hazard)
1 2 1 2 1 2
15.7. Choroba psychiczna 1 2 1 2 1 2
15.8. Rozpad związku małżeoskiego/partnerskiego
1 2 1 2 1 2
15.9. Śmierd kogoś bliskiego 1 2 1 2 1 2
15.10. Opuszczenie zakładu karnego aresztu śledczego lub domu dziecka
1 2 1 2 1 2
16. Czy korzystał/a Pan/i z jakiejkolwiek pomocy w ciągu ostatnich 12 miesięcy? Nie chodzi jedynie o pomoc jakichś instytucji, ale również o pomoc innych osób 1. Tak, często – przejdź do pytania nr 17 i następne 2. Tak, ale sporadycznie – przejdź do pytania nr 17 i następne 3. Nie, w ogóle nie korzystałem z niczyjej pomocy – przejdź do pytania nr 26 i następne 4. Nie wiem, nie pamiętam– przejdź do pytania nr 26 i następne. 17. Teraz wymienię Panu/i formy wsparcia, z których ludzie czasem korzystają znajdując się w trudnej sytuacji życiowej. Proszę zastanowid się i odpowiedzied, z jakich form pomocy OSOBIŚCIE korzystał/a Pan/i w ciągu ostatniego roku? Pokaż kartę nr 9 1. nocleg 2. wyżywienie 3. odzież 4. wsparcie finansowe 5. pomoc rzeczowa 6. korzystanie z łaźni 7. pomoc psychologiczna
8. pomoc lekarska, szpitalna 9. doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy 10. poradnia uzależnieo 11. pomoc w znalezieniu pracy 12. pomoc w znalezieniu mieszkania 13. pomoc w uregulowaniu kwestii dokumentów 14. uczestnictwo w kursach szkoleniach zawodowych 15. uczestnictwo w stażach zawodowych 16. podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia 17. pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną 18. pomoc w spłacie zadłużenia (czynszowego, alimentacyjnego, innych)
191
18. Które ze wskazanych przez Pana/i form pomocy były bądź są dla Pana/i najważniejsze? W tym miejscu trzeba osobie zagrożonej bezdomnością przypomnied te formy pomocy, z których korzystał/a w ciągu ostatnich 12 miesięcy a które to formy respondent/ka wskazał/a w pytaniu poprzedzającym. Pokaż kartę nr 9 1. Nocleg 2. Wyżywienie 3. Odzież 4. wsparcie finansowe 5. pomoc rzeczowa 6. korzystanie z łaźni 7. pomoc psychologiczna 8. pomoc lekarska, szpitalna
9. doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy 10. poradnia uzależnieo 11. pomoc w znalezieniu pracy 12. pomoc w znalezieniu mieszkania 13. pomoc w uregulowaniu kwestii dokumentów 14. uczestnictwo w kursach szkoleniach zawodowych 15. uczestnictwo w stażach zawodowych 16. podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia 17. pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną 18. pomoc w spłacie zadłużenia (czynszowego, alimentacyjnego, innych)
19. Czy ogólnie rzecz biorąc wsparcie, które Pan/i otrzymuje pomaga Panu/i w codziennym życiu? 1. zdecydowanie pomaga 2. raczej pomaga 3. raczej nie pomaga 4. zdecydowanie nie pomaga 5. trudno powiedzied - nie czytad tej odp. 20. Kto, jakie instytucje / jacy ludzie udzielały/udzielali Panu/i wsparcia w ciągu ostatniego roku? Proszę wskazad wszystkie instytucje, z których Pan/i korzystała bez względu na ich ilośd. Pokaż kartę nr 10 1. członkowie mojej rodziny, 2. znajomi, koledzy koleżanki 3. dobrzy ludzie 4. kościół 5. Urząd Miasta 6. Powiatowy Urząd Pracy 7. Spółdzielnia mieszkaniowa 8. MOPS Koszalin (pracownik socjalny MOPS)
9. Służby mundurowe (Policja, Straż Miejska, Straż Ochrony Kolei) 10. Szpital, Przychodnia, Placówka służby zdrowia 11. Kurator 12. Placówka opiekuoczo- wychowawcza 13. Ośrodek uzależnieo od alkoholu 14. Centrum Interwencji Kryzysowej 15. Kościół 16. Pracodawca 17. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne 18. Trudno powiedzied, nie mam zdania - nie czytad tej odp.
21. Proszę sobie przypomnied z jakich konkretnie instytucji korzystał Pan/i w ciągu ostatniego roku. Proszę powiedzied czy korzystał/a Pan/i z tej instytucji a jeśli tak to jak Pan/i tę instytucję ocenia. Pokaż kartę nr 11 K
orz
ysta
ł/a
Nie
ko
rzys
tał/
a
Bar
dzo
źle
źle
do
stat
eczn
ie
do
brz
e
Bar
dzo
do
brz
e
Tru
dn
o p
ow
ied
zied
–
nie
czy
tad
tej o
dp
.
21.1 Urząd Miasta 1 2 1 2 3 4 5 6
21.2 Powiatowy Urząd Pracy 1 2 1 2 3 4 5 6
21.3 MOPS Koszalin, pracownik socjalny
1 2 1 2 3 4 5 6
21.4 Służby mundurowe (Policja, straż miejska, itp.)
22. Która z wymienionych instytucji udziela Panu/i NAJCZĘŚCIEJ pomocy? Można wskazad tylko 1 odpowiedź. Pokaż kartę nr 11 1. Urząd Miasta 2. PUP (Powiatowy Urząd Pracy) 3. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Koszalinie, 4. Służby mundurowe (Policja, Straż Miejska) 5. Szpital, Przychodnia, Placówka służby zdrowia
6. Kurator 7. Placówka opiekuoczo- wychowawcza 8. Ośrodek uzależnieo od alkoholu 9. Centrum Interwencji Kryzysowej 10. Kościół 11. Pracodawca – firma biznesowa 12. Poradnia psychologiczno-pedagogiczna 13. Spółdzielnia mieszkaniowa
23. Która z wymienionych instytucji udziela Panu/i NAJDŁUŻEJ pomocy? Można wskazad tylko 1 odpowiedź. Pokaż kartę nr 11 1. Urząd Miasta 2. PUP (Powiatowy Urząd Pracy) 3. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Koszalinie, 4. Służby mundurowe (Policja, Straż Miejska) 5. Szpital, Przychodnia, Placówka służby zdrowia
6. Kurator 7. Placówka opiekuoczo- wychowawcza 8. Ośrodek uzależnieo od alkoholu 9. Centrum Interwencji Kryzysowej 10. Kościół 11. Pracodawca – firma biznesowa 12. Poradnia psychologiczno-pedagogiczna 13. Spółdzielnia mieszkaniowa
24. Czy ktoś z Panem/Panią ustalał zakres oraz rodzaj świadczonej pomocy? To znaczy czy miał/a Pan/i jakąkolwiek możliwośd wpływu na rodzaj pomocy oraz jej zakres? Pokaż kartę nr 12 1. Zdecydowanie nie 2. Raczej nie 3. Raczej tak 4. Zdecydowanie tak 5. Trudno powiedzied - nie czytad tej odp.
193
25. Czy ogólnie rzecz biorąc, pomoc, z której Pan/i korzystał/a w ciągu ostatniego roku była pomocą: Pokaż kartę nr 12
Zdec
ydo
wan
ie
nie
Rac
zej n
ie
Rac
zej t
ak
Zdec
ydo
wan
ie
tak
Tru
dn
o
po
wie
dzi
ed –
nie
czyt
ad
tej o
dp
.
25.1. udzieloną w odpowiednim dla Pana/i czasie 1 2 3 4 5
25.2. odpowiednią do Pana/i ówczesnych potrzeb w swojej formie 1 2 3 4 5
25.3. odpowiednią do Pana/i ówczesnych potrzeb jeśli chodzi o wysokośd udzielonego wsparcia plus ilośd wsparcia
1 2 3 4 5
25.4. udzieloną w sposób profesjonalny 1 2 3 4 5
25.5. udzieloną przez osobę kompetentną 1 2 3 4 5
25.6. udzieloną w sposób dla Pana/i życzliwy i uprzejmy 1 2 3 4 5
26. Proszę powiedzied jakiej pomocy aktualnie potrzebuje Pan/i najbardziej? ………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………………………………..
27. A teraz odczytam Panu/i listę czynności pomocnych przy wychodzeniu z trudnej sytuacji życiowej. Które z nich podejmował Pan/i w ciągu ostatniego roku? Można zaznaczyd więcej niż jedną odpowiedź. Pokaż kartę nr 13
27.5. staram się uregulowad kwestie dokumentów osobistych (wyrobid/ odtworzyd)
1 2 3
27.6. korzystam z usług poradnictwa psychologicznego 1 2 3
27.7. staram się uregulowad kwestie rent/emerytur 1 2 3
27.8. uczestniczę w terapii uzależnieo 1 2 3
27.9. uczestniczę w kursach, szkoleniach zawodowych 1 2 3
27.10. staram się odbudowad relacje rodzinne 1 2 3
28. Jakie formy pomocy są dla Pana/i osobiście najbardziej potrzebne, aby wyjśd z trudnej sytuacji życiowej ? Pytanie prekateryzowane. Proszę dad możliwośd swobodnej wypowiedzi respondentowi, zaś odpowiedź zaznaczyd na liście znajdującej się obok 1. opieka lekarska, pomoc medyczna, leczenie i rehabilitacja 2. wyżywienie, posiłek, jedzenie 3. nocleg 4. opieka – ogólnie bez wskazania na konkretne formy 5. opieka psychologiczna 6. ulokowanie w domu / ośrodku pomocy społecznej 7. uzyskanie ubezpieczenia zdrowotnego 8. ubranie, odzież
10. pomoc w uzyskaniu meldunku 11. praca, pomoc w jej znalezieniu, pomoc w zatrudnieniu 12. szkolenia zawodowe, pomoc w podnoszeniu kwalifikacji zawodowych 13. wsparcie finansowe, zapomogi 14. sprawy rentowe i emerytalne 15. pomoc prawna 16. pomoc w wyrobieniu / odtworzeniu dokumentów 17. opieka nad dzieckiem 18. pomoc rodziny, wsparcie rodziny 19. żadne formy pomocy 20. inne dopowiedzi 21. odpowiedzi nie na temat 22. trudno powiedzied
194
9. mieszkanie, kwatera, pokój 29. Jak ocenia Pan/i szansę na wyjście z trudnej sytuacji życiowej w ciągu najbliższych dwóch lat? – Pokaż kartę nr 14 1. mam bardzo duże szanse na wyjście z trudnej sytuacji życiowej 2. mam duże szanse na wyjście z trudnej sytuacji życiowej 3. mam małe szanse na wyjście z trudnej sytuacji życiowej 4. mam bardzo małe szanse na wyjście z trudnej sytuacji życiowej 5. nie mam żadnych szans na wyjście z trudnej sytuacji życiowej 6. nie wiem trudno powiedzied – nie czytad tej odp. 30. A kto według Pana/i ponosi największą odpowiedzialnośd za to, aby wyszedł/wyszła Pan/i z trudnej sytuacji życiowej? Można zaznaczyd tylko 1 odpowiedź. Pokaż kartę nr 15 1. paostwo / rząd 2. społeczeostwo 3. ja sam 4. moja rodzina 5. moi znajomi 6. pomoc społeczna 7. nie wiem - nie czytad tej odp. 8. ktoś inny, kto?.......................................
31. Proszę powiedzied, jakie umiejętności i/lub wiedzę Pan/i posiada, a jakich nie posiada
TAK
NIE
31.1. mam kłopoty z pisaniem 1 2
31.2. mam kłopoty z czytaniem 1 2
31.3. wiem gdzie znajduje się co najmniej jedna instytucja niosąca pomoc osobom bezdomnym
1 2
31.4. wiem, gdzie znajduje się mój Ośrodek Pomocy Społecznej 1 2
31.5. wiem, gdzie znajduje się mój Zakład Ubezpieczeo Społecznych 1 2
31.6. wiem, gdzie trzeba pójśd, by wyrobid sobie dowód osobisty 1 2
31.7. wiem, gdzie trzeba pójśd, by zarejestrowad się w poszukiwaniu pracy 1 2
31.8. wiem, gdzie należy pójśd, by rozliczyd się z podatku 1 2
31.9. wiem, gdzie znajduje się mój ośrodek zdrowia i gdzie przyjmuje mój lekarz 1 2
31.10. wiem, gdzie należy pójśd i co zrobid, by wziąd udział w wyborach (np. prezydenckich) 1 2
31.11. umiem załatwiad swoje sprawy w urzędzie 1 2
31.12. umiem napisad list motywacyjny i życiorys dla pracodawcy 1 2
31.13. umiem napisad pismo-podanie do urzędu 1 2
31.14. umiem załatwid sprawę przez telefon (np. rozmowa z pracodawcą, urzędnikiem, osobą w jakiejś instytucji)
1 2
31.15. umiem obsługiwad komputer 1 2
31.16. umiem obsługiwad urządzenia biurowe 1 2
31.17. posiadam prawo jazdy 1 2
31.18. znam co najmniej podstawy jakiegoś języka obcego 1 2
KWESTIE MIESZKANIOWE
Przejdźmy do kolejnej części wywiadu, w której poruszad będziemy bieżące Pana/i problemy dnia codziennego. Prosimy pamiętad, że nie ma odpowiedzi ani dobrych, ani złych, są jedynie odpowiedzi szczere. W tej części badania będziemy pytad o Pana/i aktualną sytuację życiową. Zacznijmy może od Pana/i formalnej sytuacji mieszkaniowej
195
32. Proszę podad nazwę miejscowości Pana/i ostatniego miejsce zameldowania na stałe. Miejscowośd: ....................... Województwo: ............................................ 33. Gdzie Pan/i mieszkał/a w okresie dzieciostwa do 15 roku życia? 1. duże miasto (powyżej 100 tys. mieszkaoców) 2. małe miasto 3. wieś 34. Jakie jest Pana/i prawo do przebywania w lokalu, w którym aktualnie Pan/i mieszka? Pokaż kartę nr 16 1. pełne prawo do przebywania w lokalu/mieszkaniu 2. niestabilna sytuacja prawna dotycząca przebywania klienta w mieszkaniu/lokalu 3. toczące się postępowanie spadkowe, sądowe 4. najem bez umowy 5. brak prawa klienta do mieszkania/lokalu 6. Trudno powiedzied - nie czytad tej odp. 35. Jaka jest Pana/i aktualna sytuacja meldunkowa? Pokaż kartę nr 17 1. Nie posiadam żadnego meldunku 2. posiadam stały meldunek, ale obecnie nie przebywam w lokalu, w którym jestem zameldowany/ 3. obecnie przebywam w lokalu, w którym jestem zameldowany/a na okres stały 4. obecnie przebywam w lokalu, w którym jestem zameldowany/a tymczasowo 5. Trudno powiedzied - nie czytad tej odp. 36. Jaki jest rodzaj/charakter obecnie zajmowanego przez Pana/i lokalu? Pokaż kartę nr 18 1. lokal zajmowany „na dziko” 2. lokal zajmowany na podstawie umowy ustnej bądź grzecznościowego użyczenia 3. lokal w trakcie wypowiedzenia najmu 4. lokal wynajmowany na podstawie spisanej umowy w krótkim okresie czasu 5. lokal wynajmowany na podstawie spisanej umowy nieprzerwanie w długim okresie czasu (powyżej 1 roku) 6. mieszkanie socjalne 7. mieszkanie zakupione na kredyt/pod zastaw hipoteki 8. mieszkanie spółdzielcze/ spółdzielczo-własnościowe/własnościowe 9. mieszkanie komunalne 10. mieszkanie taniego budownictwa socjalnego 11. Trudno powiedzied - nie czytad tej odp. 37. Jak ocenił/a by Pan/i aktualne warunki mieszkaniowe panujące w lokalu, który aktualnie Pan/i zajmuje? Pokaż kartę nr 19 1. Bardzo złe 2. Złe 3. dostateczne 4. Dobre 5. Bardzo dobre 6. Trudno powiedzied - nie czytad tej odp. 38. Czy lokal, w którym Pan/i aktualnie przebywa jest przez Pana/Panią zadłużony z powodu braku dokonywania OPŁAT CZYNSZOWYCH? 1. Tak – przejdź do pytania nr 39 2. Nie – przejdź do pytania nr 42 3. nie wiem - nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 42
196
39. Jak długo lokal/mieszkanie, w którym pan/i aktualnie przebywa jest lokalem/mieszkaniem zadłużonym z powodu braku dokonywania OPŁAT CZYNSZOWYCH? Pokaż kartę nr 20 1. Od niespełna roku 2. Od 1 roku do 3 lat 3. Od 3 lat do 5 lat 4. Od 5 do 10 lat 5. Powyżej 10 lat 6. Trudno powiedzied - nie czytad tej odp. 40. Jaki charakter ma zadłużenie lokalu/mieszkania, które Pan/i aktualnie zajmuje? Chodzi o zadłużenie wynikające z powodu braku dokonywania OPŁAT CZYNSZOWYCH 1. Zadłużenie regularne pojawiające się z miesiąca na miesiąc 2. Zadłużenie pojawiające się kilkukrotnie w ciągu roku w różnych odcinkach czasu 41. Jaka jest kwota zadłużenia lokalu/mieszkania, w którym Pan/i aktualnie mieszka WYNIKAJĄCA Z OPŁAT CZYNSZOWYCH ? Pokaż kartę nr 21 1. Do 1.000 zł 2. Od 1.000 zł do 4.000 zł 3. Od 4.000 zł do 7.000 zł 4. Od 7.000 zł do 10.000 zł 5. Powyżej 10.000 zł 6. Trudno powiedzied - nie czytad tej odp. 42. Czy lokal, w którym Pan/i aktualnie przebywa jest przez Pana/Panią zadłużony z powodu braku dokonywania OPŁAT ZA EKSPLOATACJĘ MIESZKANIA/LOKALU? 1. Tak – przejdź do pytania nr 43 2. Nie – przejdź do pytania nr 46 3. Nie wiem - nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 46 43. Jak długo lokal/mieszkanie, w którym pan/i aktualnie przebywa jest lokalem/mieszkaniem zadłużonym z powodu braku dokonywania OPŁAT ZA EKSPLOATACJĘ MIESZKANIA/LOKALU? Pokaż kartę nr 20 1. Od niespełna roku 2. Od 1 roku do 3 lat 3. Od 3 lat do 5 lat 4. Od 5 do 10 lat 5. Powyżej 10 lat 6. Trudno powiedzied - nie czytad tej odp. 44. Jaki charakter ma zadłużenie lokalu/mieszkania, które Pan/i aktualnie zajmuje? Chodzi o zadłużenie wynikające z powodu braku dokonywania OPŁAT ZA EKSPLOATACJĘ MIESZKANIA/LOKALU 1. Zadłużenie regularne pojawiające się z miesiąca na miesiąc 2. Zadłużenie pojawiające się kilkukrotnie w ciągu roku w różnych odcinkach czasu 45. Jaka jest kwota zadłużenia lokalu/mieszkania, w którym Pan/i aktualnie mieszka WYNIKAJĄCA Z OPŁAT ZA EKSPLOATACJĘ MIESZKANIA/LOKALU? Pokaż kartę nr 21 1. Do 1.000 zł 2. Od 1.000 zł do 4.000 zł 3. Od 4.000 zł do 7.000 zł 4. Od 7.000 zł do 10.000 zł 5. Powyżej 10.000 zł 6. Trudno powiedzied - nie czytad tej odp.
197
46. Czy aktualnie wobec Pana/i toczy się bądź kiedykolwiek wobec Pana/i toczyło się postępowanie eksmisyjne? 1. Tak, aktualnie się toczy – przejdź do pytania nr 47 2. Tak, toczyło się ale już się skooczyło – przejdź do pytania nr 47 3. Nie, nigdy się nie toczyło wobec mnie postępowanie eksmisyjne – przejdź do pytania nr 48 4. Trudno powiedzied - nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 48 47. Czy ma Pan/i orzeczoną wobec siebie prawomocną decyzję o eksmisji? 1. Tak, bez prawa do lokalu 2. Tak, z prawem do lokalu 3. Nie 4. Trudno powiedzied - nie czytad tej odp. 48. Czy w najbliższym czasie spodziewa się Pan/i, że takie postępowanie może się wobec Pana/i rozpocząd? Pokaż kartę nr 22 1. Zdecydowanie nie 2. Raczej nie 3. Raczej tak 4. Zdecydowanie tak 5. Trudno powiedzied - nie czytad tej odp. 49. Czy stara się Pan/i o polepszenie swojej sytuacji mieszkaniowej? 1. Tak – przejdź do pytania nr 51 2. Nie – przejdź do pytania nr 50 50. Jeśli nie to dlaczego nie stara się Pan/i o polepszenie swojej sytuacji mieszkaniowej? Pokaż kartę nr 23 1. nie wiem gdzie i jak 2. nie mam takiej potrzeby 3. wiem gdzie, ale nie umiem załatwid formalności 4. starałam/starałem się, ale za długo to trwało i przestałem/ straciłem nadzieję 5. i tak nie mam szans na zmianę sytuacji mieszkaniowej 6. inne ……………………………………… 51. A co Pan/i dokładnie ma na myśli mówiąc, ze stara się Pan/i o mieszkanie?
ZDROWIE Chcielibyśmy teraz trochę uwagi poświęcid Pana/i zdrowiu. Chodzi o aktualną Pana/i kondycję fizyczną czyli o to, jak się Pan/i czyje, jakie ma Pan/i zdrowotne dolegliwości, jak generalnie ocenia Pan/i swoje własne zdrowie. Chcielibyśmy zapewnid Pana/ią w tym miejscu o anonimowości Pana/i odpowiedzi i o poufności zebranych wyników. Zacznijmy może od bardzo ogólnych kwestii dotyczących Pana/i zdrowia. 52. Czy posiada Pan/i ubezpieczenie zdrowotne? 1. Tak 2. Nie 3. nie wiem – nie czytad tej odp. 53. Czy ma Pan/i orzeczoną grupę inwalidzką lub stopieo niepełnosprawności? 1. tak - przejdź do pytania nr 54, omio pytanie 55 2. nie - przejdź do pytania nr 55 3. nie wiem - przejdź do pytania nr 55. Nie czytad tej odp.
198
54. Jaki stopieo niepełnosprawności Pan/i posiada? 1. znaczny/ pierwsza grupa 2. umiarkowany/ druga grupa 3. lekki/ trzecia grupa 4. nie wiem – nie czytad tej odp. 55. Czy stara się Pan/i o przyznanie grupy inwalidzkiej/stopnia niepełnosprawności? 1. Tak 2. Nie
56. Jak Pan/i ocenia swój aktualny stan zdrowia? Pokaż kartę nr 24 1. niedostatecznie 2. miernie 3. dostatecznie
4. dobrze 5. bardzo dobrze 6. celująco 7. trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
57. Czy w ciągu ostatniego roku chorował/a Pan/i?
1. tak - przejdź do pytania nr 58 2. nie - przejdź do pytania nr 60 3. nie pamiętam - przejdź do pytania nr 60. Nie czytad tej odp.
58. Jak często w ciągu ostatniego roku był Pan/i chory/a? Pokaż kartę nr 25
1. bardzo rzadko 2. rzadko 3. często 4. bardzo często 5. trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
59. Czy jest Pan/i w stanie powiedzied ile dokładnie razy był(a) Pan/i chory(a) w ciągu ostatniego roku? Proszę wpisad konkretną liczbę zachorowao
…………………………………………. 0. Nie jestem w stanie podad konkretnej liczby 60. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z usług medycznych?
1. tak - przejdź do pytania nr 61 2. nie - przejdź do pytania nr 62 3. nie wiem, nie pamiętam - przejdź do pytania nr 62. Nie czytad tej odp.
61. Jaki to był typ pomocy?
1. lekarska (wymagająca kontaktu z lekarzem ale niezwiązana z pobytem w szpitalu 2. związana z hospitalizacją (pobytem w szpitalu) 3. pielęgniarska (niezwiązana z pobytem w szpitalu)
62. Jak Pan/i myśli czy w ciągu ostatnich pięciu lat Pana/i stan zdrowia uległ poprawie czy też pogorszeniu? Pokaż kartę nr 26
1. mój stan zdrowia uległ zasadniczej poprawie 2. mój stan zdrowia uległ poprawie, ale w nieznacznym stopniu 3. mój stan zdrowia zasadniczo się nie zmienił 4. mój stan zdrowia uległ nieznacznemu pogorszeniu 5. mój stan zdrowia uległ zasadniczemu pogorszeniu 6. trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
199
63. Czy według Pana/i aktualny stan zdrowia pozwala na podjęcie jakiejkolwiek pracy? Pokaż kartę nr 27 1. zdecydowanie nie - przejdź do pytania nr 65 2. raczej nie- przejdź do pytania nr 65 3. raczej tak - przejdź do pytania nr 64 4. zdecydowanie tak- przejdź do pytania nr 64 5. trudno powiedzied - przejdź do pytania nr 65. Nie czytad tej odp.
64. Czy praca, którą jest Pan/i w stanie podjąd może byd
1. Lekka 2. Obojętnie 3. Ciężka 4. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
65. Czy obecnie choruje Pan/i na przewlekłe choroby?
1. Tak - przejdź do pytania nr 66 2. Nie - przejdź do pytania nr 67 3. nie wiem – przejdź do pytania nr 67. Nie czytad tej odp.
66. Jakiego rodzaju są to choroby? ………………………………………………………….………………………………………………………….………………………………………………………….……
67. Czy w ciągu ostatniego roku, tzn. począwszy od kwietnia ubiegłego roku do dziś, był(a) Pan/i zmuszony(a) z powodu braku pieniędzy zrezygnowad z: Pokaż kartę nr 28
Nie Tak, raz Dwa razu lub
więcej
Nie pamiętam – nie czytad tej
odp.
67.1 wizyty u lekarza specjalisty 1 2 3 4
67.2 wizyty u dentysty/leczenia zębów 1 2 3 4
67.3 wykupienia recept/kupna leków lub innych środków medycznych zalecanych przez lekarza
1 2 3 4
67.4 wizyty u lekarza ogólnego 1 2 3 4
67.5 usług protetycznych 1 2 3 4
67.6 zrobienia analiz i badao diagnostycznych 1 2 3 4
67.7 zakupu okularów zalecanych przez lekarza 1 2 3 4
67.9 zabiegów rehabilitacyjnych 1 2 3 4
67.9 leczenia szpitalnego 1 2 3 4
67.10 innych usług medycznych/zdrowotnych 1 2 3 4
AKTYWNOŚD ZAWODOWA, DOCHODY
68. Porozmawiajmy przez moment o Pana/i aktualnej sytuacji zawodowej . Czy posiada Pan/i kwalifikacje zawodowe?
1. Tak 2. nie
69. Czy jest Pan/i zarejestrowany/a jako osoba bezrobotna lub poszukująca pracy w Urzędzie Pracy?
1. Tak 2. nie
70. Czy w ciągu ostatniego miesiąca wykonywał/a Pan/i jakąś pracę lub też miał jakiekolwiek zajęcie przynoszące zarobek? Uwzględniając również pracę na czarno
1. tak - przejdź do pytania nr 71 2. nie - przejdź do pytania nr 72 i następnych
200
71. Czy ma Pan/i stałą umowę o pracę, zlecenie bądź o dzieło? 1. Tak - przejdź do pytania nr 79 2. Nie - przejdź do pytania nr 79
72. laczego Pan/i nie pracuje? Można zaznaczyd dowolną liczbę odpowiedzi. Pokaż kartę nr 29
1. nie opłaca mi się pracowad 2. ze względu na zły stan zdrowia 3. ze względu na brak ofert pracy 4. ze względu na nieodpowiedni wiek 5. nie chce pracowad 6. nie może pracowad/dlaczego nie może pracowad............................................................... 7. inne/jakie ............................................................
73. Czy był/aby Pan/i gotowy/a do podjęcia pracy jutro bądź w najbliższych dniach? 1. tak – przejdź do pytania nr 74 2. nie – przejdź do pytania nr 75 3. nie wiem –przejdź do pytania nr 75. Nie czytad tej odp. 74. Jaka mogłaby byd praca, którą jest Pan/i w stanie podjąd od jutra bądź w ciągu najbliższych dni?
1. tylko legalna 2. jakiejkolwiek pracy, legalna bądź nie 3. tylko praca na czarno 4. trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
75. Czy w ciągu ostatniego miesiąca (4 tygodni) poszukiwał/a Pani/ pracy?
1. tak - przejdź do pytania nr 76 i 77, omio pytanie nr 78 2. nie - przejdź do pytania nr 78
76. W jaki sposób poszukiwał/a Pan/i pracy? Można wskazad więcej niż 1 odpowiedź. Pokaż kartę nr 30
1. poprzez Urząd Pracy 2. szukałem(łam) ogłoszeo w prasie i odpowiadałem(łam) na nie 3. odwiedzałem(łam) różne firmy i kontaktowałem(łam) się z bezpośrednio pracodawcami 4. poprzez znajomych 5. poprzez Internet 6. innymi sposobami, jakimi?.....................................
77. Ile razy w ciągu tego czasu (ostatniego miesiąca) kontaktował/a się Pan/i z powyższymi osobami/instytucjami/firmami w celu znalezienia pracy? Pokaż kartę nr 31
1. 1 raz w ciągu tego miesiąca 2. 2 razy w ciągu tego miesiąca 3. 3 razy w ciągu tego miesiąca 4. 4 razy w ciągu tego miesiąca, czyli średnio 1 raz w tygodniu 5. od 2- 3 razy w tygodniu 6. średnio 4-5 razy w tygodniu czyli niemal codziennie 7. inne …………
78. Dlaczego nie poszukiwał/a Pan/i pracy? Pytanie prekateryzowane. Proszę dad możliwośd swobodnej wypowiedzi respondentowi, zaś odpowiedź zaznaczyd na liście znajdującej się obok. Istnieje możliwośd wskazania więcej niż 1 odpowiedzi
1. już pracuję więc nie muszę szukad pracy 2. mam inne zajęcie (praca własna) i dlatego nie szukam pracy 3. jestem osobą niepełnosprawną i nie mam szans na zatrudnienie 4. jestem osobą niepełnosprawną i nie mogę pracowad 5. nie szukałem(łam) pracy ze względu na zły stan zdrowia
201
6. byłem(łam) chory(a)/ w szpitalu i dlatego nie mogłem(łam) tego robid 7. dopiero wyszedłem(łam) z więzienia i dlatego nie mogłem(łam) tego robid 8. opiekuję się (wychowuję) dziedmi i dlatego nie mam takiej możliwości, by pracowad 9. nie mam pomysłu, jakiej pracy mogłabym/mógłbym szukad, co mogłabym/mógłbym robid 10. nie wiem, w jaki sposób (gdzie) można szukad i znaleźd pracę 11. jestem już zniechęcony(na), bo niczego nie mogę znaleźd od dłuższego czasu 12. mam nieodpowiedni wiek (emerytalny) 13. nie szukam pracy, bo nie chcę pracowad 14. nie szukam pracy, bo nie opłaca mi się pracowad 15. inne ………………
79. Czy osiąga Pan/i jakiekolwiek dochody? Proszę wysondowad pod tym kątem respondenta, gdyż może on nie rozpoznawad pewnych źródeł dochodu, np. dochodów z pracy własnej lub zbierania datków, szczególnie, gdy osoba w poprzednich pytaniach zadeklarowała, że wykonuje takie zajęcia 1. tak – przejdź do pytania nr 80 2. nie – przejdź do pytania nr 82 3. odmowa odpowiedzi – nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 82 80. Jaki Pani/Pana całkowity dochód miesięczny (na rękę)? Pokaż kartę nr 32 1. do 200 zł 2. 201-400 zł 3. 401-600 zł 4. 601-800 zł
5. 801-1000 zł 6. 1001-1200 zł 7. powyżej 1200 zł 8. nie wiem, nie liczyłem – nie czytad tej odp. 9. odmowa odpowiedzi – nie czytad tej odp. 10. inne ………………
Nawet jeśli osoba bezdomna nie będzie chciała podad kwoty swojego dochodu bądź odmawia udzielenia odpowiedzi prosimy o zadanie kolejnego pytania i przekonanie respondenta do wskazania źródła dochodu 81. Jakie są źródła tych dochodów? Można zaznaczyd więcej niż jedną odpowiedź. Pokaż kartę nr 33 1. dochód z pracy najemnej 2. dochody z pracy najemnej dorywczej 3. dochody z pracy własnej (żebractwo, zbieranie złomu, butelek, …) 4. emerytura 5. renta inwalidzka (z tyt. niezdolności do pracy) 6. renta Socjalna 7. renta rodzinna 8. zasiłek chorobowy 9. zasiłek dla bezrobotnych 10. zasiłek macierzyoski
11. zasiłek rodzinny 12. dodatek wychowawczy 13. alimenty na dzieci od ojca/matki dzieci (regularne) 14. dodatek alimentacyjny (dodatek do zasiłku rodzinnego 15. inne zasiłki, dotacje pobierane z pomocy społecznej 16. inne dotacje, świadczenia pobierane z ZUS-u 17. proszę ludzi o datki 18. rodzina/znajomi mi pomagają – dostaję od nich pieniądze, w tym nieregularnie wypłacane alimenty lub ich części 19. inne ………………
82. Czy posiada Pan/i jakieś niespłacone długi, pożyczki, zaległości finansowe, bądź inne bieżące zobowiązania finansowe, np. alimenty POZA ZADŁUŻENIEM ZWIĄZANYM Z OPŁATAMI MIESZKANIOWYMI ORAZ KOSZTAMI EKSPLOATACJI MIESZKANIA/LOKALU? 1. Tak – przejdź do pytania nr 83 2. Nie – przejdź do pytania nr 85 3. Trudno powiedzied – przejdź do pytania nr 85. Nie czytad tej odp.
202
83. Proszę powiedzied jakiego rodzaju są to zobowiązania ? Proszę wskazad wszystkie odpowiedzi, które Pana/i dotyczą. Pokaż kartę nr 34 1. niespłacony kredyt w banku lub w innej instytucji finansowej 2. kredyt w banku lub w innej instytucji finansowej 3. niezapłacone podatki
4. niezapłacone składki ZUS 5. zobowiązania/długi wobec firm 6. zasądzone przez sąd kary/ grzywny/ … 7. alimenty bieżące (miesięczne) 8. dług wobec rodziny 9. dług wobec znajomych 10. inne, jakie?....................................
84. Czy stara się Pan/i regulowad te zobowiązania? 1. Tak, regularnie 2. Tak, ale nieregularnie 3. Nie, nie spłacam ich w ogóle– nie czytad tej odp.
SYTUACJA RODZINNA Przejdźmy teraz może na moment do Pana/i rodziny. Zadam teraz Panu/i kilka prostych pytao o Pana/i ojca, matkę i ewentualne rodzeostwo. Prosimy odpowiadad na zadawane pytania odnosząc je do czasu obecnego 85. Czy żyje Pana/i matka?
1. tak – przejdź do pytania nr 86 2. nie – przejdź do pytania nr 89 3. nie wiem – nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 89 4. nigdy nie znałem/am swojej matki– nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 89
86. Jak często utrzymuje Pan/i kontakty z matką? Pokaż kartę nr 35
1. w ogóle lub prawie w ogóle – przejdź do pytania nr 88 2. raz na kilka lat 3. mniej więcej raz w roku 4. kilka razy w roku 5. kilka razy w miesiącu 6. kilka razy w tygodniu lub częściej 7. trudno powiedzied – nie czytad tej odp. przejdź do pytania nr 88
87. Jakie są Pana/i aktualne stosunki z matką? Pokaż kartę nr 36
1. Bardzo dobre 2. Dobre 3. Raczej dobre 4. Ani dobre, ani złe 5. Raczej złe 6. Złe 7. Bardzo złe 8. trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
88. Jak często może Pan/i liczyd na jakąkolwiek pomoc Pana/i matki? Pokaż kartę nr 37
1. W ogóle 2. Bardzo rzadko 3. Rzadko 4. Często 5. Bardzo często 6. Zawsze 7. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
203
89. Czy żyje Pana/i ojciec?
1. tak – przejdź do pytania nr 90 2. nie – przejdź do pytania nr 73 3. nie wiem – nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 93 4. nigdy nie znałem/am swojego ojca – nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 93
90. Jak często utrzymuje Pan/i kontakty z ojcem? Pokaż kartę nr 35
1. w ogóle lub prawie w ogóle – przejdź do pytania nr 92 2. raz na kilka lat 3. mniej więcej raz w roku 4. kilka razy w roku 5. kilka razy w miesiącu 6. kilka razy w tygodniu lub częściej 7. trudno powiedzied – nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 92
91. Jakie są Pana/i aktualne stosunki z ojcem? Pokaż kartę nr 36
1. Bardzo dobre 2. Dobre 3. Raczej dobre 4. Ani dobre, ani złe 5. Raczej złe 6. Złe 7. Bardzo złe 8. trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
92. Jak często może Pan/i liczyd na jakąkolwiek pomoc Pana/i ojca? Pokaż kartę nr 37
1. W ogóle 2. Bardzo rzadko 3. Rzadko 4. Często 5. Bardzo często 6. Zawsze 7. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
93. Czy Pana/i rodzice kiedykolwiek się rozwiedli?
1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem – nie czytad tej odp.
94. Czy ma Pan/i rodzeostwo?
1. Tak, ile?.................... – przejdź do pytania nr 95 2. nie – przejdź do pytania nr 98 3. nie wiem – nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 98
95. Jak często utrzymuje Pan/i kontakty z Pana/i rodzeostwem? Pokaż kartę nr 35
1. w ogóle lub prawie w ogóle – przejdź do pytania nr 97 2. raz na kilka lat 3. mniej więcej raz w roku 4. kilka razy w roku 5. kilka razy w miesiącu 6. kilka razy w tygodniu lub częściej 7. trudno powiedzied – nie czytad tej odp. Przejdź do pytania nr 97
204
96. Jakie są Pana/i aktualne stosunki z rodzeostwem? Pokaż kartę nr 36 1. Bardzo dobre 2. Dobre 3. Raczej dobre 4. Ani dobre, ani złe 5. Raczej złe 6. Złe 7. Bardzo złe 8. To zależy – nie czytad tej odp. 9. trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
97. Jak często może Pan/i liczyd na jakąkolwiek pomoc ze strony Pana/i rodzeostwa? Pokaż kartę nr 37
1. W ogóle 2. Bardzo rzadko 3. Rzadko 4. Często 5. Bardzo często 6. Zawsze 7. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
98. Kto według Pana/i był głównym żywicielem rodziny (dotyczy rodziny pochodzenia)? Można zaznaczyd tylko 1 odpowiedź. Pokaż kartę nr 38
1. ojciec 2. matka 3. zarówno matka jak i ojciec 4. ktoś z rodzeostwa 5. ja 6. inny członek rodziny 7. nie wiem – nie czytad tej odp.
99. Kto według Pana/i był głową rodziny? Można zaznaczyd tylko 1 odpowiedź. Pokaż kartę nr 38
1. ojciec 2. matka 3. zarówno matka jak i ojciec 4. ktoś z rodzeostwa 5. ja 6. inny członek rodziny 7. nie wiem – nie czytad tej odp.
100. Jaka była sytuacja materialna Pana/i rodziny kiedy był/a Pan/i dzieckiem? Dotyczy rodziny pochodzenia. Pokaż kartę nr 39
1. Bardzo dobra 2. Dobra 3. Raczej dobra 4. Przeciętna 5. Raczej zła 6. Zła 7. Bardzo zła 8. trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
205
101. Czy kiedykolwiek w Pana/i najbliższej rodzinie/ Domu Dziecka zdarzały się następujące sytuacje: Uwaga do ankietera: proszę zakreślid, czy odpowiedzi dotyczą rodziny czy Domu Dziecka
Tak Nie
101.1. nadużywanie alkoholu 1 2
101.2. stosowanie narkotyków lub innych środków odurzających 1 2
101.3. stosowanie przemocy fizycznej 1 2
101.4. stosowanie przemocy psychicznej 1 2
101.5. molestowanie seksualne 1 2
101.6. zaburzenia psychiczne 1 2
101.7. próby samobójcze, samobójstwa, próby samookaleczenia 1 2
101.8. uprawianie nierządu (prostytucji) 1 2
101.9. przebywanie w zamkniętym zakładzie karnym / areszcie śledczym / domu poprawczym 1 2
102. Jaki jest Pana/i aktualny stan cywilny? Pokaż kartę nr 40
1. wolny – przejdź do pytania nr 105 2. zamężna/żonaty – przejdź do pytania nr 105 3. wdowa/wdowiec – przejdź do pytania nr 105 4. rozwiedziony/a – przejdź do pytania nr 103, 104 5. w separacji – przejdź do pytania nr 105 6. w nieformalnym związku (typu konkubinat) – przejdź do pytania nr 105 7. trudno powiedzied– przejdź do pytania nr 105. Nie czytad tej odp.
103. Jak często utrzymuje Pan/a kontakty ze swoją/ ze swoim byłą żoną/ byłym mężem? Pokaż kartę nr 35
1. w ogóle lub prawie w ogóle 2. raz na kilka lat 3. mniej więcej raz w roku 4. kilka razy w roku 5. kilka razy w miesiącu 6. kilka razy w tygodniu lub częściej 7. Trudno powiedzied –Nie czytad tej odp.
104. Jakie są Pana/a relacje z żoną/ mężem; byłą żona/byłym mężem? Pokaż kartę nr 36
1. Bardzo dobre 2. Dobre 3. Raczej dobre 4. Ani dobre, ani złe 5. Raczej złe 6. Złe 7. Bardzo złe 8. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
105. Niezależnie od tego, jaki jest obecnie Pana/i stan cywilny, czy żyje Pan/i aktualnie w stałym związku?
1. tak, w związku formalnym – przejdź do pytania nr 106 2. tak, w związku nieformalnym (na kocią łapę/konkubinat) – przejdź do pytania nr 106 3. nie, aktualnie nie jestem w związku – przejdź do pytania nr 108 4. Trudno powiedzied – przejdź do pytania nr 108. Nie czytad tej odp.
106. Jakie są Pana/i stosunki z obecnym partnerem? Pokaż kartę nr 36 1. Bardzo dobre 2. Dobre 3. Raczej dobre 4. Ani dobre, ani złe 5. Raczej złe 6. Złe
206
7. Bardzo złe 8. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
107. Czy mieszka Pan/i razem ze swoją żona/mężem, partnerką/partnerem w chwili obecnej? 1. tak (gdzie?....................................) 2. nie (dlaczego?................................) 3. nie dotyczy 108. Czy posiada Pan/i żyjące dzieci? 1. tak, ile? Proszę podad liczbę .............. – przejdź do pytania nr 109 2. nie – przejdź do pytania nr 116 3. Nie wiem – przejdź do pytania nr 116. Nie czytad tej odp.
109. Czy do któregokolwiek z dzieci jest Pan/i pozbawiony(a) częściowo lub całkowicie praw rodzicielskich? 1. Tak, częściowo 2. Tak, całkowicie 3. Nie 4. nie wiem – nie czyta d tej odp. 5. odmowa odpowiedzi– nie czytad tej odp.
110. Czy posiada Pan/i dzieci NIEPEŁNOLETNIE?
1. Tak – przejdź do pytania nr 111 2. Nie – przejdź do pytania nr 113 3. Nie wiem – przejdź do pytania nr 113. Nie czytad tej odp.
111. Jak często spotyka się Pan/i ze swoimi NIEPEŁNOLETNIMI dziedmi? Pokaż kartę nr 35
1. w ogóle lub prawie w ogóle 2. raz na kilka lat 3. mniej więcej raz w roku 4. kilka razy w roku 5. kilka razy w miesiącu 6. kilka razy w tygodniu lub częściej
112. Jakie są Pana/i stosunki z Pana/i NIEPEŁNOLETNIM dzieckiem/ niepełnoletnimi dziedmi? Pokaż kartę nr 36
1. Bardzo dobre 2. Dobre 3. Raczej dobre 4. Ani dobre, ani złe 5. Raczej złe 6. Złe 7. Bardzo złe 8. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
113. Czy posiada Pan/i dzieci PEŁNOLETNIE?
1. Tak – przejdź do pytania nr 114 2. Nie – przejdź do pytania nr 116 3. Nie wiem – przejdź do pytania nr 116. Nie czytad tej odp.
114. Jak często spotyka się Pan/i ze swoimi PEŁNOLETNIMI dziedmi? Pokaż kartę nr 35
1. w ogóle lub prawie w ogóle 2. raz na kilka lat 3. mniej więcej raz w roku 4. kilka razy w roku 5. kilka razy w miesiącu 6. kilka razy w tygodniu lub częściej
115. Jakie są Pana/i stosunki z Pana/i PEŁNOLETNIM DZIECKIEM/ NIEPEŁNOLETNIMI DZIEDMI? Pokaż kartę nr 36
1. Bardzo dobre
207
2. Dobre 3. Raczej dobre 4. Ani dobre, ani złe 5. Raczej złe 6. Złe 7. Bardzo złe 8. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
116. Proszę teraz pomyśled o przyczynach swojej trudnej sytuacji życiowej, a następnie posłuchad poniższych twierdzeo i określid najwłaściwszą według siebie odpowiedź. – Pokaż Kartę nr 41 1 – nieprawda 2 – raczej nieprawda 3 – trudno powiedzied 4 – raczej prawda 5 – prawda. Znajduję się w trudnej sytuacji życiowej ponieważ:
116.1.Popełniłem/am w przeszłości życiowe błędy 1 2 3 4 5
116.2. Nie miałem/am szans zachowad swojego mieszkania 1 2 3 4 5
116.3. Nie chciało mi się zawalczyd o możliwośd stałego zamieszkania 1 2 3 4 5
116.4. Miałem/am życiowego pecha 1 2 3 4 5
116.5. Zmarł bliski mi członek rodziny/partner 1 2 3 4 5
116.6. Polityka władz do tego doprowadziła 1 2 3 4 5
116.7. Wykazałem/am zbyt mało własnej inicjatywy, aby utrzymad pracę 1 2 3 4 5
116.8. Rodzina pozbawiła mnie mieszkania 1 2 3 4 5
116.9. Zostałem/am ukarany/a za swoje błędy 1 2 3 4 5
116.10. Nie dbałem/am wystarczająco mocno o to, aby prowadzid normalne życie 1 2 3 4 5
116.11. Nikt mi nie pomógł w krytycznej sytuacji 1 2 3 4 5
116.12. Nie poradziłem/am sobie z nałogiem 1 2 3 4 5
116.13. Pozbawiono mnie możliwości pracy 1 2 3 4 5
116.14. Uciekłem/am w ten sposób od problemów rodzinnych 1 2 3 4 5
116.15. Doprowadziłem/am do rozbicia rodziny 1 2 3 4 5
116.16. Wpadłem/am w konflikty z prawem 1 2 3 4 5
116.17. Poważnie zachorowałem/am 1 2 3 4 5
116.18. Chciałem/am byd wolny/ą i nie mied żadnych zobowiązao 1 2 3 4 5
116.19. Uciekłem/am przed przemocą domową/ alkoholizmem w rodzinie 1 2 3 4 5
117. Chcielibyśmy zapytad również Pana/Panią o tak zwane aktywności społeczne, jakie podejmował/a Pan/i bądź jakich nie podejmował/a Pan/i w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Proszę się dobrze zastanowid i sięgnąd pamięcią rok wstecz. Czy w ciągu ostatniego roku:
Tak Nie
117.1. brał/a Pan/i udział w wyborach prezydenckich 1 2
117.2. brał/a Pan/i udział w wyborach do samorządu lokalnego 1 2
117.3. brał/a Pan/i udział w wyborach parlamentarnych 1 2
117.4. uczestniczył/a Pan/i w jakimś wydarzeniu kulturalnym jako uczestnik 1 2
117.5. uczestniczył/a Pan/i w jakimś wydarzeniu sportowym jako uczestnik 1 2
117.6. szkolił/a się Pan/i dodatkowo 1 2
117.7. angażował się Pan/i w prace jako wolontariusz/wolontariuszka 1 2
117.8. wykonywał/a Pan/i bezpłatna pracę dla dobra innych 1 2
117.9. realizował/a Pan/i swoje hobby 1 2
117.10. brał/a Pan/i udział w spotkaniach jakichś organizacji, stowarzyszeo, grup samopomocowych, partii, komitetów, rad, grup religijnych, związków lub kół i tym podobnych
1 2
117.11. był/a na jakimś zebraniu publicznym, przy czym obecnośd na tym zebraniu była zupełnie dobrowolna
1 2
208
117.12. angażował/a się Pan/i w działania na rzecz jakiejś społeczności (osiedla, miejscowości, ulicy, bloku, najbliższego sąsiedztwa itd.) lub jakiejś grupy osób?
1 2
108. Które z podanych wartości są dla Pana/i ważne w Pana/i życiu? Proszę wskazad maksymalnie 5 odpowiedzi. Pokaż kartę nr 42 1. Szczęście rodzinne 2. Zachowanie dobrego zdrowia 3. Wykształcenie 4. Pomyślnośd ojczyzny 5. Grono przyjaciół 6. Życie pełne przygód i wrażeo 7. Dobrobyt, bogactwo 8. Wiara religijna 9. Sukces, sława
10. Spokój 11. Kontakt z kulturą (sztuka, muzyka, literatura, film) 12. Praca zawodowa 13. Wolnośd głoszenia własnych poglądów 14. Możliwośd udziału w demokratycznym życiu społeczno politycznym 15. Uczciwe życie 16. Szacunek innych ludzi 17. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
109. Która z wymienionych wartości jest dla Pana/i NAJWAŻNIEJSZA? Proszę wskazad tylko 1 wartośd z tych, które wcześniej już Pan/i wybrał/a. W tym pytaniu należy przypomnied (powtórzyd) osobie te wartości, które wcześniej sama wybrała. Pokaż kartę nr 42 1. Szczęście rodzinne 2. Zachowanie dobrego zdrowia 3. Wykształcenie 4. Pomyślnośd ojczyzny 5. Grono przyjaciół 6. Życie pełne przygód i wrażeo 7. Dobrobyt, bogactwo 8. Wiara religijna 9. Sukces, sława
10. Spokój 11. Kontakt z kulturą (sztuka, muzyka, literatura, film) 12. Praca zawodowa 13. Wolnośd głoszenia własnych poglądów 14. Możliwośd udziału w demokratycznym życiu społeczno politycznym 15. Uczciwe życie 16. Szacunek innych ludzi 17. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
110. Które z poniższych cech są dla Pana/i ważne w codziennym życiu? Proszę wskazad maksymalnie 5 odpowiedzi. Pokaż kartę nr 43 1. Pracowitośd 2. Korzystanie z życia (rozrywkowośd) 3. Tolerancja 4. Uczciwośd 5. Przebojowośd 6. Przestrzeganie prawa 7. Religijnośd
8. Patriotyzm 9. Miłośd rodzinna 10. Prawdomównośd 11. Wiernośd partnerowi 12. Szacunek dla drugiego człowieka 13. Spryt 14. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
111. Która z wymienionych przez Pana/ią wcześniej cech jest dla Pana/i NAJWAŻNIEJSZA w codziennym życiu? Proszę wskazad tylko 1 cechę z tych, które wcześniej już Pan/i wybrał/a. 1. Pracowitośd 2. Korzystanie z życia (rozrywkowośd) 3. Tolerancja 4. Uczciwośd 5. Przebojowośd 6. Przestrzeganie prawa 7. Religijnośd
W tym pytaniu należy przypomnied (powtórzyd) osobie te cechy, które wcześniej sama wybrała Pokaż kartę nr 43 8. Patriotyzm 9. Miłośd rodzinna 10. Prawdomównośd 11. Wiernośd partnerowi 12. Szacunek dla drugiego człowieka 13. Spryt 14. Trudno powiedzied – nie czytad tej odp.
209
UZALEŻNIENIE
112. Jak często spożywał/a Pan/i dany rodzaj napoju alkoholowego w ciągu ostatniego miesiąca? Pokaż kartę nr 44 C
od
zien
nie
,
pra
wie
co
dzi
enn
ie
Kilk
a ra
zy w
tygo
dn
iu
Raz
na
tyd
zieo
Kilk
a ra
zy w
mie
siąc
u
Raz
na
mie
siąc
W o
góle
Tru
dn
o
po
wie
dzi
ed -
nie
czyt
ad
tej o
dp
.
122.1 Piwo 1 2 3 4 5 6 7
122.2 Wódka 1 2 3 4 5 6 7
122.3 Tanie wina 1 2 3 4 5 6 7
122.4 Wina droższe 1 2 3 4 5 6 7
122.5 Denaturat 1 2 3 4 5 6 7
122.6 Spirytus 1 2 3 4 5 6 7
122.7 Woda kolooska 1 2 3 4 5 6 7
122.8 Własne wyroby alkoholowe (bimber)
1 2 3 4 5 6 7
111. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się Panu(i) okresy ciągłego spożywania alkoholu? Pokaż kartę nr 45
1. tak zdarzało mi się to wielokrotnie 2. tak, zdarzyło mi się to kilka razy 3. tak, zdarzyło mi się to raz, dwa razy w życiu 4. nie nigdy mi się to nie zdarzyło 5. trudno powiedzied – nie czytad tej odp. 6. odmowa odpowiedzi – nie czytad tej odp.
112. Czy w ogóle w życiu zdarzały się Panu/i okresy nadmiernego spożywania alkoholu? Pokaż kartę nr 46
1. Nie, nigdy 2. tak, ale sporadycznie 3. tak, często 4. trudno powiedzied 5. odmowa odpowiedzi – nie czytad tej odp.
113. Czy z powodu nadmiernego spożywania przez Pana/Panią alkoholu:
113.5. Zerwał/a Pan/i kontakty z kolegami/koleżankami 1 2 3
113.6. Musiał/a Pan/i opuścid dotychczas zajmowane mieszkanie/lokum
1 2 3
113.7. Została Panu/i odmówiona pomoc społeczna 1 2 3
113.8. Musiał/a Pan/i byd hospitalizowany/a z powodu bezpośredniego zagrożenia życia
1 2 3
113.9. Brał/a Pan/i udział w terapii alkoholowej 1 2 3
113.10. Groziło Panu/i zamarznięcie w okresie zimowym 1 2 3
210
129. Proszę zakreślid cyfrę wskazującą na tej drabinie miejsce, w jakim zgodnie z Pana(i) odczuciem znajduje się Pana(i) obecne życie. – Pokaż kartę nr 47
Najlepsze życie, jakiego mogłabym/mógłbym się spodziewad
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Najgorsze życie, jakiego mogłabym/mógłbym się spodziewad
130. Gdzie umieściłby(łaby) Pan(i) swoje życie, gdy nie był(a) Pan(i) jeszcze osobą bezdomną? – Pokaż kartę nr 47
Najlepsze życie, jakiego mogłabym/mógłbym się spodziewad
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Najgorsze życie, jakiego mogłabym/mógłbym się spodziewad
131. Jakiego spodziewa się Pan(i) życia za 5 lat, gdzie mógłby(łaby) się Pan(i) umieścid na tej drabinie? – Pokaż kartę nr 47 Najlepsze życie, jakiego
mogłabym/mógłbym się spodziewad
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Najgorsze życie, jakiego mogłabym/mógłbym się spodziewad
211
132. Na koniec proszę teraz pomyśled o sobie, o własnych możliwościach wyjścia z trudnej sytuacji życiowej. Proszę posłuchad poniższych twierdzeo i określid najwłaściwszą Pana/i zdaniem odpowiedź. Pokaż kartę nr 48 1 – nieprawda 2 – raczej nieprawda 3 – trudno powiedzied 4 – raczej prawda 5 – prawda
129.1. Jestem gotowa/gotów zrobid bardzo wiele, aby tylko wyjśd z trudnej sytuacji życiowej 1 2 3 4 5
129.2. Nie ma innego wyjścia, w mojej sytuacji muszę czekad na lepsze czasy 1 2 3 4 5
129.3. Jeżeli będę wykazywał(a) się ciągłą inicjatywą to powinnam/powinienem znaleźd sposób, aby wyjśd z trudnej sytuacji życiowej
1 2 3 4 5
129.4. Nie mam sił, aby walczyd teraz o wyjście z trudnej sytuacji życiowej 1 2 3 4 5
129.5. Nie szukam zbyt mocno możliwości znalezienia pracy i mieszkania, bo i tak wszystko zależy od szczęścia
1 2 3 4 5
129.6. Jeżeli wystarczająco się postaram, to na pewno w koocu znajdę jakąś możliwośd samodzielnego mieszkania
1 2 3 4 5
129.7. Wyjście z trudnej sytuacji życiowej jest możliwe tylko wtedy, gdy ktoś znajomy mi pomoże 1 2 3 4 5
129.8. Wiem, że tak naprawdę wyjście z trudnej sytuacji życiowej zależy od mojej motywacji 1 2 3 4 5
127.9. Jedyne, co mogę robid w mojej sytuacji, to czekad na pomoc 1 2 3 4 5
129.10. Z mojego punktu widzenia nic się nie da zrobid, bo żadnego osiągalnego sposobu, abym mógł wyjśd z trudnej sytuacji życiowej po prostu nie ma
1 2 3 4 5
129.11. Często myślę o tym, co zrobid aby mied na stałe swój kąt 1 2 3 4 5
129.12. Czuję, że tak naprawdę nie mam wpływu na to, czy znajdę pracę i wynajmę sobie mieszkanie 1 2 3 4 5
129.13. Czuję się w pełni odpowiedzialny(na) za to, czy wreszcie uda mi się wyjśd z trudnej sytuacji życiowej
1 2 3 4 5
129.14. Dopóki mogę jakoś żyd, nie muszę intensywnie szukad możliwości wyjścia z trudnej sytuacji życiowej
1 2 3 4 5
129.15. Aby znaleźd pracę i dzięki temu mieszkanie, muszę się sam „wkręcid” w odpowiednie towarzystwo