Page 1
Leefmilieu Brussel
Opleiding
Duurzaam Gebouw:
Verlichting:
ontwerp en regeling
Lighting design & engineering
Audit des installations d’éclairage:
énergie et confort visuel
Fiorenzo NAMECHE, concepteur lumière
Audit van de verlichtingsinstallaties:
energie en visueel comfort
ing Fiorenzo NAMECHE, verlichtingsontwerper
Page 2
Specialisaties:
©
Onafhankelijk studiebureau voor verlichting
Relighting: van
audit tot
projectopvolging
Verlichting van
binnen- en
buitenruimten
Verlichtingsplan
voor openbare
ruimten
Page 3
• Inleiding
• Basis van een performante verlichting
• Actieplan
Lunchpauze
• Concreet voorbeeld van relighting
• Oefening in een gang
• Andere voorbeelden van renovatieprojecten
• Vragen - antwoorden
Audit van de verlichtingsinstallaties: energie en
visueel comfort
Plan van de uiteenzetting
©
Page 4
Inleiding: aandeel van de verlichting in het verbruik
©
Gemiddeld 46% van de
elektriciteitsfactuur in de
tertiaire sector!
68,5% in de dienstensector!
Steeds belangrijker, vooral in
passiefgebouwen!
Opgenomen in de berekening
van de EPB voor kantoor- en
schoolgebouwen
(standaardwaarde: 20 W/m²
voor 500 lux)
Page 5
Inleiding: enkele cijfers over binnenverlichting
Bron: brochures van de ADEME, 2012-2013
©
• 90 % van de energie voor verlichting wordt overdag verbruikt
• 80 % van de installaties in de tertiaire sector is energieverslindend en verouderd
• 40 tot 80% energiebesparingspotentieel, of zelfs nog meer!
• €7,5/m²/jaar besparing na renovatie in een tertiair gebouw
• €5/m²/jaar besparing na renovatie van de gemeenschappelijke ruimten
Page 6
Basis van een
performante verlichting
3 basisprincipes:
● Efficiënt verlichtingsontwerp
● Performante lampen en verlichtingstoestellen
● Beheer van de verlichting (eerst natuurlijk licht)
© light to light, 2013
©
Page 7
Efficiënt verlichtingsontwerp
© light to light, 2013
©
Voor – beklemmend Na – uitnodigend
Page 8
Efficiënt verlichtingsontwerp
● Typologie
● Inplanting
● Fotometrie
© light to light, 2013
Voor – beklemmend Na – uitnodigend
Economies: 48%
Het ontwerp komt op de
eerste plaats = waar en
hoe te verlichten ?
Afhankelijk van de functie
van de ruimtes…
Daarna pas de keuze van
verlichtingsmateriaal
©
Page 9
Voor – onvoldoende Na - evenwichtig
Efficiënt verlichtingsontwerp /2
● Correcte dimensionering (naargelang van de behoeften)
● Naleving van de normen (EN12464)
© light to light, 2013 Economies: 56%
Het ontwerp komt op de
eerste plaats, en daarna
pas de keuze van
verlichtingsmateriaal
©
Page 10
Efficiënt verlichtingsontwerp /3
● Zorgen voor visueel comfort, zonder verblinding of te sterke contrasten
Voor – verblindend Na – comfortabel
© light to light, 2013
Het ontwerp komt op de
eerste plaats, en daarna
pas de keuze van
verlichtingsmateriaal
©
Page 11
Gebruik van efficiënte bronnen
0
50
100
150
200
1875 1900 1925 1950 1975 2000 2025
Lu
min
ou
s e
ffic
ac
y [
lm/W
]
Time [Year]
Incandescent
Halogène
Fluorescent
Iodures métalliques
Cool White LED
Warm
White
LED
Bron : DOE USA 2008/LABORELEC
De verlichting (van de toekomst)
is LED
©
Tegen 2016 zouden
vrijwel alle
halogeenbronnen uit de
wereld moeten zijn!
Vandaag > 140 lm/W in warme witte
Page 12
Lichtefficiëntie (lm/W)
Kleurtemperatuur
Kleurweergave-index
Levensduur
Opstarttijd
Vermogensbereik
Beschenen oppervlakte
Prijs per lumen
…
Gebruik van efficiënte en aangepaste bronnen
©
Page 13
Efficiëntie van een systeem = de nuttige lumen / W !
Efficiëntie van de lichtbron X doeltreffendheid van de optiek X doeltreffendheid van de hulpuitrustingen X onderhoudscoëfficiënt
Bij leds is de notie lichtuitstraling van het verlichtingstoestel en levensduur (voorbeeld: 50.000u L80B50) doorslaggevend!
Efficiënte verlichtingstoestellen
Lichtuitstraling van de leds (>110 lm/W)
Lichtuitstraling van het verlichtingstoestel
Rendement van de lichtkamer
rendement van de reflector
©
Page 14
Efficiënte verlichtingstoestellen die zijn
aangepast aan de situatie
• Efficiëntie (lichtuitstraling van het verlichtingstoestel / W)
• Fotometrie (lichtdistributie)
• Uitzicht, afmetingen, montage
• Beschermingsindex IP
• Mechanische weerstand IK
• Prijs
• …
©
Page 15
Beheer van de verlichting
Het efficiëntste licht is licht dat niet wordt verspild … Beoordeel de rendabiliteit van de voorzieningen voor verlichtingsbeheer, zoals:
• Automatische uitschakeling of regeling van verlichting volgens daglichtinval en/of aanwezigheidsdetectie
• Bediening met detectoren IR-radio, schemercel, klok, …
©
Page 16
Actieplan: mogelijke maatregelen
Eenvoudige maatregelen
• Gebruikers bewustmaken
• Installaties onderhouden
• Relamping (indien aangepast
Maatregelen die werken inhouden
• Bediening automatiseren
• Gedeeltelijke of volledige relighting
Beter verlichten en tegelijk minder verbruiken
©
DOE HET LICHT UIT
WANNEER U DE
KAMER VERLAAT
Page 17
Actieplan: naar een performante verlichting
Stappen
1. De situatie beoordelen (nagaan of relighting aangewezen is)
2. Een relightingstudie uitvoeren (voorhaalbaarheidsstudie)
3. De documenten opstellen voor raadpleging van ondernemingen
4. De werken opvolgen en opleveren
©
Page 18
Actieplan: de situatie beoordelen /1
Onaangepaste verlichting (zie normen)
©
Niet genoeg licht!
Page 19
Actieplan: de situatie beoordelen /2
Onaangepaste verlichting (zie normen)
©
Te veel licht!
Page 20
Actieplan: de situatie beoordelen /3
Onaangepaste verlichting (zie normen)
©
Te veel verblinding
Page 21
Actieplan: de situatie beoordelen /4
Ondoeltreffend gebruik (geen beheer)
©
Permanent gebruik in garages en archieven,, …
Page 22
Actieplan: de situatie beoordelen /5
Ondoeltreffend gebruik (geen beheer)
©
Permanent gebruik in gangen, sanitaire ruimten, …
Page 23
Actieplan: de situatie beoordelen /6
Ondoeltreffend gebruik (geen beheer)
©
Permanent gebruik in gangen, traphallen, …
Zelfs als er daglicht is!
Page 24
Actieplan: de situatie beoordelen /7
Ondoeltreffende productie
©
Oude systemen met fluorescentielampen, halogeenlampen, fluocompactlampen, …
Page 25
Actieplan: de situatie beoordelen /8
Ondoeltreffende productie
©
Oude fluorescentiesystemen, kwiklampen, …
Page 26
Actieplan: de situatie beoordelen /9
Aanleiding gevende factoren: • Onaangepaste verlichting (zie normen)
• Ondoeltreffend gebruik (geen beheer)
• Ondoeltreffende productie (fluorescentielampen met ballast en starter, halogeenlampen, kwiklampen, …)
Andere indicatoren:
• Ouderde armaturen (>20 jaren)
• Geïnstalleerd vermogen voor verlichting boven de >2,5 W/ m2/ 100 lux
• Specifiek verbruik van primaire energie (kWh/m2) >> gemiddeld
©
Fase 2: relightingstudie (voorhaalbaarheidsstudie)
Page 28
Actieplan: fasen van een relightingproject
1. De situatie beoordelen
2. Een relightingstudie uitvoeren (voorhaalbaarheidsstudie van de renovatie)
3. De documenten opstellen voor raadpleging van ondernemingen
4. De werken opvolgen en opleveren
©
• Samenwerken met een studiebureau
• De beschikbare premies aanvragen: – 50% voor haalbaarheidsstudie – Tot 30% van de investering en
maximum 10.000 EUR per gebouw
Page 29
Een verlichtingsaudit uitvoeren (relighting-studie)
Een afspraak maken
Tools die nodig zijn voor de audit (bezoek)
- Plannen van de lokalen / ruimten (liefst de elektriciteitsplannen)
- Fototoestel
- Nauwkeurige luxmeter
- Laserafstandsmeter
©
Check: al deze tools worden in elk standaardlokaal gebruik
Page 30
Een verlichtingsaudit uitvoeren (relighting-studie)
Gegevens die nodig zijn om de renovatie te plannen (op te meten)
- Huidig en vereist verlichtingsniveau (vooral op de werkvlakken)
- Kleur van de oppervlakken
- Gebruiksomstandigheden: aantal werkingsuren, temperatuur, vochtigheid
- Andere specifieke eisen: uitzicht, UV, …
- Mogelijkheid van hergebruik van posities of van verplaatsing van bestaande armaturen
- Montagehoogte en type van montage van de armaturen
©
Elk renovatievoorstel moet voldoen aan al deze parameters
Page 31
Een verlichtingsaudit uitvoeren (relighting-studie)
Andere nuttige informaties
- Facturatiegegevens
- Controleverslag van de installaties
- Asbestinventaris
- Staat van de plafonds en de verlaagde plafonds
- Staat van de noodverlichting
©
Te beschouwen met de resultaten van de audit
Page 32
Concreet geval – kantoorgebouw (fasen 2 tot 4)
©
Situatie
Gebouw op 3 verdiepingen
Oppervlakte +/- 16.000 m²
Totaal verbruik +/- 517.000 kWh/jaar
Elektriciteitsfactuur van +/- 77.000 EUR/jaar
Verlichtingsinstallatie uit 1978, behalve in de gangen die werden gerenoveerd in 2001
Page 33
Concreet geval – kantoorgebouw
©
Situatie – typische verdieping
Ok (recent)
190 lx
Page 34
Concreet geval – kantoorgebouw
©
Situatie – parkeerverdieping
Oude hermetische verlichtings-toestellen met TL-lampen
Geen beheer
Page 35
Concreet geval – kantoorgebouw
©
Situatie – kantoren Oude fluorescentieverlichtingstoestellen 2 x 58 W met wit rooster en ferromagnetische ballasten
800 lx in kantoor met 2 rijen
1000 lx in kantoor met 3 rijen
Aparte inschakeling voor de rij langs de vensters
Page 36
Concreet geval – kantoorgebouw
©
Situatie – andere lokalen
Oude fluorescentieverlichtingstoestellen met omhulsel (met laag rendement)
Wandlampen met gloeilamp in de toiletten
Te zwakke verlichting
Geen beheer
Page 37
Concreet geval – kantoorgebouw
©
Situatie – inventaris 63,6% van het totaal !
Page 38
Concreet geval – kantoorgebouw
©
Voorstellen - kantoren
Bureau van het type cel 4 armaturen 1xT5 van 35 W Optiek met hoog rendement en lage luminantie Specifiek vermogen van 1,55 W/m²/100 lux
>500 lux op werkoppervlak
Page 39
Concreet geval – kantoorgebouw
©
Voorstellen – andere lokalen
T5-verlichtingsarmaturen met kap van hoog rendement
Wandlicht met spaarlamp
T5-verlichtingstoestel met kap van hoog rendement
Detectoren
Detectoren
Page 40
Concreet geval – kantoorgebouw
©
Voorstellen – andere lokalen
Hermetisch armatuur met T5-49 W extra lange levensduur
Detectoren (circuit NP)
Detectoren (circuit NP)
Hermetisch verlichtings-toestel 1 (of 2) T5- 28 W
Detectoren
Page 41
Concreet geval – kantoorgebouw
©
Voorstellen Voorheen: 329.072 kWh 71,6% besparing!
Page 42
Concreet geval – kantoorgebouw
©
Resultaten Besparing van meer dan 35.000 EUR/jaar !
Page 43
Concreet geval – kantoorgebouw
©
Resultaten (einde fase 2: haalbaarheidsstudie)
Beslissing: opstelling van het bestek (fase 3)
Page 44
Concreet geval – kantoorgebouw
©
Opstelling van het bestek (fase 3)
Analyse van de offertes, follow-up van de uitvoering (fase 4)
Page 45
Concreet geval – kantoorgebouw
©
Oplevering van de werken (einde fase 4)
Besparing + betere lichtkwaliteit!
Page 46
Praktijkgeval – kantoorgebouw
©
Oplevering van de werken (einde fase 4)
Besparing + betere lichtkwaliteit!
Page 47
Concreet geval – kantoorgebouw
©
Oplevering van de werken (einde fase 4)
Besparing + betere lichtkwaliteit!
Page 48
Oefening – relighting van een gang
©
Situatie
Gang met 28 downlighters CFL
Fotometrische performantie 45%
CFL26W (1800 lm / 35 W per systeem = 51 lumen / W)
3.720 u / jaar
Lamp life of 6,500 hours (10% of failures)
E moy = 143 lux (with 28 downlighters)
Page 49
Service life of 50,000 hours at 70 % luminous flux
E moy = 155 lux (with 14 downlighters dimmed at 85%)
Corridor with 14 downlighters LED
Photometric performance 89%
LED27W (2047 lm / 27W per system = 76 lumens / W)
Presence detectors & scene control 1.860 h / year
Oefening – relighting van een gang
©
Voorstel
Page 50
Actual : 28x 35W x 3720 h = 3646 kWh
New: 14x 23W x 1860 h = 599 kWh
Energy economy of 83,6% : 3.047 kWh or 457 EUR / year (15 cents per kWh)
Lamp economy : +/- 153 EUR / year
Total economy : 610 EUR / year
Total investment : 3.960 EUR
Payback / terugverdientijd: 6,5 jaar!
Oefening – relighting van een gang
©
Resultaten
Page 51
Voorbeelden van uitvoeringen
©
Wall lamps halogen 300W
Page 52
Voorbeelden van uitvoeringen
©
Page 53
Voorbeelden van uitvoeringen
©
Wall lamps halogen 300W
& concrete high ceiling
Page 54
Voorbeelden van uitvoeringen
©
Page 55
Voorbeelden van uitvoeringen
©
Halogen downlight 50W
Page 56
Voorbeelden van uitvoeringen
©
Now: economy of 80% with LED lighting, only 10W !
Page 57
Voorbeelden van uitvoeringen
©
Full halogen lighting
Page 58
Voorbeelden van uitvoeringen
©
Now: economy of 80% with LED lighting !
Page 59
Voorbeelden van uitvoeringen
©
Old fluo luminaires
Too high glare
Page 60
Voorbeelden van uitvoeringen
©
Too high glare
Page 61
Avant
Voorbeelden van uitvoeringen
©
25 lux
TL’s luminaires (on HF ballast)
Page 62
Na
Voor
Voorbeelden van uitvoeringen
©
25 lux 100 lux
Economy of 31% with LED lighting
Page 63
Voorbeelden van uitvoeringen
©
60 lux
Avant Old fluo luminaires (4x18W)
Page 64
Voorbeelden van uitvoeringen
©
60 lux 160 lux
Economy of 84% with LED lighting
Na
Voor
Page 65
Voorbeelden van uitvoeringen
©
60 lux
Avant
100 lux
Avant Old luminaires with HPI lamp
Page 66
Voorbeelden van uitvoeringen
©
60 lux
Economy of 12%
Avant
100 lux 500 lux
Na
Voor
Page 67
67
Andere realisaties / sportzaal
©
Voor: 40 armaturen 3x58 W + verliezen = 8.640 W voor 570m2
(4,3 W/m2/100lux)
Page 68
68
Andere realisaties / sportzaal
©
Na: 26 ledarmaturen van 151 W = 3.926 W (54,6% besparing)
(1,2 W/m2/100lux)
Page 69
69
Andere realisaties / fitnesszaal
©
Voor: 15 armaturen 2x58 W + verliezen = 1.380 W
Page 70
70
Andere realisaties / fitnesszaal
©
Na: 12 lum. 2x28W + 2 lum.2x35W = 924 W (besparing 33%)
Page 71
71
Andere realisaties / gang
©
Oude TL-lampen
Te weinig
verlichting
Page 72
72
Andere realisaties / gang
©
Downlighter LED + detector
Page 73
73
Andere realisaties / kantoor
©
Ingebouwde leds
Page 74
74
Te onthouden uit deze uiteenzetting
©
De verlichting = grote aandeel van het elektriciteitsverbruik van een tertiair gebouw Verlichtingsinstallaties van meer dan >20 jaar oud verbruiken vaak veel energie (vandaag 1 tot 1,5 W/m²/100 lux)
Het loont verspillingen op te sporen (3 grondslagen voor een performante verlichting: efficiënt ontwerp & lichtbronnen, automatisatie) Relighting = 50% tot 80% energiebesparing, met een beter comfort en minder onderhoudskosten Er zijn premies voor verbetering van de energie-efficiëntie van de verlichting
Page 75
75
Nuttige links
©
● Link “Energie +” op de website van het Waals
Gewest
http://www.energieplus-lesite.be
● www.ibe-biv.be
Belgisch Instituut voor Verlichtingskunde
“Code van goede praktijk”
● www.groenlichtvlaanderen.be
(alleen in het Nederlands)
● www.bbri.be – www.wtcb.be
● http://www.energiae.be
● http://www.eclairage-et-commerce.be
Page 76
76
Zijn er nog vragen?
©
Voor meer informatie:
Fiorenzo Namèche - Tel. 0478 504798
[email protected]