Okul Öncesi Dönem Çocuğunun Kişilik Gelişiminde Rol Modellik ve Çizgi Filmler

281

ÖzetÇocuğun hemen her konuda yardıma muhtaç olduğu, güvene dayalı samimi ilişkiler

aradığı, aynı zamanda gördüğü her davranışı taklit ettiği, yani kendisine rol modeller aradığı okul öncesi dönem, birçok araştırmaya konu olmuştur. Yapılan araştırmalar bu dönem çocuğunun zamanının çoğunu televizyon izleyerek geçirdiğini ortaya koymaktadır. Dolayısıyla televizyon çocuğun modelleme sürecinde en önemli etkenler arasına girmiş, özellikle çizgi filmler çocuğun davranış değişikliklerinde önemli bir paya sahip olmuştur. Bu çalışmada teorik çerçevenin yanısıra, okul öncesi dönem çocuklarının izledikleri çizgi filmlere yönelik olmak üzere, bu çizgi filmlerde rol model olarak benimsenen kahramanla-ra ve bunların ne derece model alındığına yönelik bir alan araştırması da bulunmaktadır. Alan araştırmasına, Muş il merkezinde bulunun ve kümeleme yöntemi ile seçilen iki okula devam eden beş ve altı yaşlarında 66 öğrenci katılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Okul öncesi dönem, modelleme, rol model, çizgi film

Role Models and Cartoons on Personality Development of Pre-School ChildrenAbstract

Pre-school period, when children need help and support with almost everything and seek dependable relations and at the same time, imitate everything he/she sees, i.e. seek role models, has been studied in great deal. According to researches, children at this early period are spending most of their time by watching TV. As a result, TV has become one of the major factors influencing modelling; especially cartoons have started to play a crucial role in shaping child’s behavior. This study includes a theoretical framework as well as a fieldwork which investigates cartoon characters that are being modelled and how influencial they may be on modelling. The fieldwork was carried out on 66 children aged 5 to 6, at two pre-school education centers in Mus.

Key Words: Pre-school period, modelling, role model, cartoon.

OKUL ÖNCESİ DÖNEM ÇOCUĞUNUN KİŞİLİK GELİŞİMİNDE ROL MODELLİK VE ÇİZGİ FİLMLER

*) Yrd.Doç.Dr,MuşAlparslanÜniversitesiEğitimFakültesi,(e-posta:[email protected])**) Yrd.Doç.Dr.MuşAlparslanÜniversitesiFenEdebiyatFakültesi,

(e-posta:[email protected])***) MuşAlparslanÜniversitesiEğitimFakültesiOkulÖncesiÖğretmenliği4.SınıfÖğrencisi,

(e-posta:hilalzyrek@ymail)

Cemil ORUÇ (*)Erhan TECİM (**)

Hilal ÖZYÜREK (***)

EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 15 Sayı: 48 (Yaz 2011)

282 / EKEV AKADEMİ DERGİSİYrd. Doç. Dr. Cemil ORUÇ Yrd. Doç. Dr. Erhan TECİMHilal ÖZYÜREK

Giriş İnsandiğercanlılardanfarklıolarak,doğuştansahipolduğuyeteneklerinigeliştirmek

veolgunlaştırmakiçinkendisidışındakiçevreyeihtiyaçduyar;gelişiminbaşlangıcındanitibarensüreklidestekarar.Bubakımdaninsanıngelişimseyribiyolojikolgunlaşma,bi-lişselgelişimilesosyalleşmeyebağlıolaraksosyalveduygusalgelişimsüreçlerinitakipeder.

Toplumunbirbireyiolmasüreciolarakdaifadeedebileceğimizsosyalleşme,insanıniçerisindeyaşadığısosyo-kültürelçevreyleetkileşimişeklindetanımlanabilir(Kağıtçıba-şı,2007:47).Busüreçbireyinhembenlikoluşturmahemdemevcuttoplumsalkültürütaklitetme,onunlaözdeşleşmeveonubenimsemegibihayatibirönemesahiptir.

Benlik‘insanolmanınneolduğu’sorusunabirkültürelgrubunkendipsikolojisiiçin-deverdiğicevapolarakaçıklanabilir.Benlik,okültürüninsanoğlununevrendekiyerininneolduğuna,sınır,yetenek,ümitveyasaklamalarınınnelerolduğunadairbiranlayıştır.Öyleysebenlikbireyinbenolarakulaştığısınırakültürünkoyduğusınırlardır.Çünkükişitoplumauyduğugibiözgünbirbenolmalıdıraynızamanda.Buanlamıyla tarihtenvekültürdenbağımsızbirbenliktenöteyerelkuramlarınegemenolduğuvehayatınnere-deysebütünalanlarındabuyerelliğinhembenlikoluşumuhemdekültüründevamlılığıaçısındanetkinolduğuyerelkültürlerdenbahsedilebilir (Sayar,2000:80;Karacoşkun,2002:228).

Benlikoluşumuvebunabağlıolaraktutumlarınoluşumvegelişimitekyönlüdeğil,yukarıdabelirttiğimizgibikarmaşıkbirsüreçtegerçekleşir.Kişitutumlarınıkişilerarasıilişkilerde,grupilişkilerinde,gazete,kitap,ilan,radyoveyatelevizyondakarşılaştığıbirnesne;kişi,grup,kurum,konu,değeryadanormlarlailişkiliolarakoluşturur.Ancakbudışetmenlerintekbaşınabenlikvetutumoluşturmavedeğiştirmeyiaçıklamadayeterliolduğunusöylemekmümküngörünmemektedir(ŞerifveŞerif,1996:406,540).

Sosyalleşmeyebağlıolaraktoplumsalnormveyapılarınaktarımı‘kültürlemesüreci’denilenkişinindoğumundanölümünedeğinkenditoplumununkültüröğeleriniöğrenme-si,toplumcaistenen,bekleneninsanolmasüreciaracılığıylagerçekleşir(Güvenç,1996:287).Kültürüdünyayıvekendimizinasıldeğerlendirdiğimizibelirleyenanlamlar,dav-ranışnormlarıvedeğerlerkümesiolarakdüşündüğümüzde,özelliklekişiliğinoluşumuveşekillenişindenana-babatutumlarına,çocukyetiştirmetarzlarındandilekadarinsanhayatınınpekçokyönünüilgilendirenbiryapıylakarşıkarşıyaolduğumuzuanlarız(Sa-yar,2000:7).Böylekarmaşıkbiryapınındevamlılığıvedeğişimifarklısebeplerleaçıkla-nabilir.Fakatsosyalpsikolojiverilerikültüreldeğişimlerinyaempozevedayatmalarlayadafarklıkültürlerinkarşılaşmasıyoluylagerçekleştiğinidoğrulamaktadır(Turhan,1997:112;Güvenç,1996:287).Herikitürdeğişimkarşısındadabazıreaksiyonlarıngelişmesivebirdiziönleminalınmasıgündemegelebilmektedir (Akers,KrohnveLanza,1979:636).Küreselleşmeyebağlı olarakbir kültürüngerektirdiği yapıların anındadünyanınbaşkabiryöresindekikültürunsurlarınıetkilediğihattabuyöndedeğişimlergerçekleş-tirdiğibilinmektedir.Örneğin,Amerika’dabağımsızveözerkhayatıgüçlendirmeyedairbirteşebbüs,anındaGüneydoğuAsya’dakibirgelişimelkitabındayerbulabilmektedir(Kağıtçıbaşı,2007:104).

283OKUL ÖNCESİ DÖNEM ÇOCUĞUNUN KİŞİLİK GELİŞİMİNDE ROL MODELLİK VE ÇİZGİ FİLMLER

Kültürleme,kültürdeğişimivekültürsüzleşmesüreçlerindeözelliklesonyarımyüz-yılda öngörülmeyen ve önlenemeyen birmanzara karşısında olduğumuz bir gerçektir.Kitleiletişimaraçlarındakigelişmelermedyanınbütünboyutlarıylainsanhayatınınheralanınamüdahilolmasınayolaçmıştır.Bumüdahaletekyönlüvedonukbiretkileşimledeğil,düşüncetarzlarındangiyimkuşamakadarheralandaetkinliğinigöstermektedir.

Artıkmedyanındüşüncevehareketlerişekillendirdiğindenkimseninkuşkusukalma-mıştır.Kuntsche (2004:230) tarafındanyapılanbir araştırmadaAmerikalıların%65’idünyagörüşlerinin temelolarakmedya aracılığıyla şekillendiğini belirtmişlerdir.Öylegörünüyorkimedya,izleyicilerhiçfarkınavarmadan,toplumvekültürünyaşamstan-dartlarını,yaşambiçimlerini,birbirleriyleilişkilerini,davranışkalıplarını,sosyalsorun-larıvetüketimalanlarınıetkilemektevebuyöndebireğilimbaşlatmaktadır(Ayrancı,Kö-şgeroğluveGünay,2004:134).Kültürelözellikler,toplumsalfigürler,rollervenormlarmedyaaracılığıyladoğrudanvedolaylıolarakhemyetişkinlerehemdeçocuklaraempozeedilmektedir(Seven,2008:79).Fakattelevizyonunönemininartışıvebunabağlıolarakseyircisininartması,onunözellikleçocuklarınbilişsel,sosyal,ahlakivedinigelişimle-riniolumluyöndegeliştirdiğianlamınagelmemelidir;aksinetelevizyonunsebepolduğubir‘kaybolan çocukluk’tandabahsedilmektedir(Peker,1998:99;CesurvePaker,2007:108).Çocuğunşiddetiçeriklifilmlerdegördüğübirfigürümodelalmasıdurumundatrajiksonuçlarortayaçıkabilmektedir.BazıkriminalşiddetolaylarıylaTVprogramlarındasu-nulankurgusalolaylararasındadikkatçekicibenzerliklergörülebilmekte,hattabunlarınaçıkçamodelalındığısaldırılara,tecavüzlere,cinayetlererastlanmadır.(Ayrancı,Köşge-roğluveGünay,2004:135).Bugibidurumlarçeşitligörselveişitselefektlerlesüslenerekçocuklarıekranabağlamaktadır.

Amerika’dakiçocuklarıntelevizyonizlemeoranlarınabakıldığında2-5yaşaralığın-daki çocukların haftada yaklaşık 27 saat televizyon izledikleri, bunlar içerisinde çizgifilmlerden yetişkinler için hazırlanan programlara kadar birçok programın yer aldığısaptanmıştır (Centerwall, 1992: 3060).Hatta 1990’daAmerika PediyatrikAkademisi,çocuklarıntelevizyonizlemesaatlerinin1-2saateindirilmesiyönündebirpolitikabelir-lemiştir(Centerwall,1992:3059).

Okulöncesidönemdediğimizyaklaşık2-6yaşaralığıçocuklarınınbüyükorandaçiz-gifilmlerlebüyüdüğübirgerçektir.Türkiye’deyapılanbiraraştırmaise(Cesur&Paker,2007:108)yaklaşıkonyaşlarınakadarçocuklardaçizgifilmlereyönelikbüyükbirilgininolduğunu,buyaştansonraisebuilgidedüşüşünyaşandığınıtespitetmiştir.

Henüzhayalilegerçeğiayırtedemeyenbüyükorandagördüklerininetkisiylebirdün-yakuranbuyaşçocuğunun,hembenlikoluşumuhemkişilikgelişimihemdekültürlemegibibireyselgelişimsüreçlerindeçizgifilmlerönemlibiryer teşkiletmektedir.Gündeyaklaşıkdörtsaattelevizyonkarşısındakalançocuğunkültüreletkileşimkonusundaçizgifilmlerdekidavranışkalıplarını,düşüncetarzlarını,modelolabilecekkişileringenelözel-liklerinibenimsemesikaçınılmazdır.Dahadaönemlisimodelolarakbenimsenençizgifilmkahramanlarınındavranışkalıplarınınçocuğungündelikhayatındanederecekarşılıkbulduğu,modellemesürecibakımındanönemtaşımaktadır.


Medyaveçocukkonusundayapılançalışmalardahaziyademedyanınçocuklarüze-rindekiolumsuzetkileriüzerindeyoğunlaşmaktadır.Özellikleşiddetvecinsellikbuan-lamdaen fazla incelenenkonulararasındayeralmaktadır.Okulöncesidönemdeçizgifilmlerinolumluveyaolumsuz etkileri konusunda isekapsamlı çalışmalaroldukça sı-nırlıdır.Konuyla ilgili olarak yapılan çalışmalara kısaca değinip ardından okul öncesidönemingenelözellikleriniaçıklamayaçalışacağız.

Genel olarak televizyonlar hem kendi ülkemizde hem deAvrupa ülkelerinde 1-18saatarasındaaçıkkalmaktadır(Centerwall,1992:3059;CesurvePaker,2007:107).Budurumda konu ile ilgili daha ziyade olumsuz etkiler üzerinde çalışmaların yapıldığınıgörmekteyiz.Bundatelevizyonlardaşiddet içerikliprogramlarınfazlacayeralması(%33.1)etkiliolmaktadır(Ayrancı,KöşgeroğluveGünay,2004:133).

Gençlerin izledikleri dizilerin davranışları üzerindeki etkilerini inceleyen bir araş-tırmaya (Erjem veÇağlayandereli, 2006: 28) katılanların yaklaşık% 72’si televizyondizilerindekibelli karakterlerimodel aldıklarını ifadeetmişlerdir.Modelolarakalınandavranışlarınhepsininde iyidavranışörnekleriolmadığıda tespitlerarasındadır.Ayrı-ca televizyondizilerindeki tiplemeler ilecinsiyet,ailebüyüklüğü,aileningelirdüzeyi,ebeveynineğitimdüzeyiveokulçevresigibideğişkenlerarasındadabir ilişkiolduğubelirtilmiştir.Buanlamdaerkeköğrencilerkızöğrencileregöre;ailedeüyesayısıfazlaolanlarazolanlaragöre;ailegelirdüzeyidüşükolanlaryüksekolanlaragöre;ebeveyneğitimidüşükolanlaryüksekolanlaragörevekentçevresiokullarındayeralanlarkentmerkezindekileregöredahafazlaoranlardamodelalmadavranışındabulunmaktadırlar.

Medyanınözellikledetelevizyonunokulunalternatifienbüyükmeydanokumaoldu-ğuiddiasıylaCortes(2005:55)medyanınbilgisunma,düşünceleriörgütleme,değerleriyayma,beklentileroluşturmavedavranışmodellerigeliştirmekonusundatemelbiryapıtaşıolduğunuinceler.

UygulamalıçalışmasındaSingerveSinger(1980:290)kısasürelişiddetiçeriklifilm-lerizletilen141çocuğunşiddeteeğilimgösterdiklerinivebuyöndedavranışsergiledik-lerinitespiteder.

Amerika’da(Bar-on,2000:289)çocukveyetişkinleringündeortalamaüçsaattele-vizyonizledikleriniveizlenenprogramlarınçoğununşiddetiçerikliolduğunu,bunundabüyükorandainsandavranışlarınayansıdığınıtespiteder.DubowveMiller(1996)şiddetiçerikliprogramlarizlemekileagresifdavranışlararasındabirilişkiolupolmadığınıince-lediğiçalışmalarında,şiddetiçeriklidavranışlarınsadecetelevizyonabağlanamayacağını,butürdendavranışlarınoldukçakarmaşıkbiryapınınürünüolduğunutespiteder.

BirbaşkaaraştırmadaiseVillani(2001:392)özellikletelevizyonayüksekdüzeydemaruzkalanlariçerisindeagresifvesaldırgandavranışlarsergileyenlerinoransalolarakarttığını,yüksekdüzeyderisklidavranışlargeliştirdiklerini,alkolvesigaratüketimininbunabağlıalarakarttığını,antisosyalkişilikyapılarınıngeliştiğinivekişininnormaldo-ğasının dışında dengesiz cinsel bozuklukların başladığını tespit etmiştir.Bu çalışmayıdoğrulayanbaşkabirçalışma(Huesmann,Eron,LefkowitsveWalder,1972:1120)ço-cuklarındavranışlarıileşiddetiçerikligörüntülerarasındayüksekdüzeydebirilişkinin


olduğunu tespit etmiştir.Türkiye’deuzun süredenberigösterimdeolanKurtlarVadisidizisiningiyimtarzlarındandünyagörüşüoluşturmayakadarbirçokalandainsanıetkile-diği,aynızamandaunutulanbirçoktürküyüönplanaçıkardığı,sevdirdiğiveyeninesleöğrettiğiveeskileredehatırlattığıtespitedilmiştir(Kula,2007:265).

Okulöncesiçocuklarınınbilimkonusundakidüşünceleriniinceleyenbirçalışma(Gü-lerveAkman,2006:62)çocuklarınçizgifilmvefilmlerdegördükleribiliminsanıfigür-lerindenetkilenerekzihinlerindekibiliminsanıgörüntüsünüoluşturduğunusaptamıştır.Çünkübuyaşçocuklarıhaftadaortalama23.8saattelevizyonizlemektevebuprogramla-rın%89.9’unuçizgifilmleroluşturmaktadır(Kurugöl,YenigünveÖzgür,1994:23).

Bu araştırmaların tamamı televizyonunçocuküzerindeoldukça etkili olduğunuvebuetkinindeeleştirelizlemeyibilmeyenvesafmodellemeyapançocuktadahaziyadeolumsuzetkilereyolaçtığınıortayakoymaktadır.

1. Okul Öncesi Dönemin Genel Özellikleri Okulöncesidönembütüngelişimalanlarındayoğunbirilerlemeninkaydedildiğikri-

tikbirdönemdir.Özelliklekişilikgelişimiilesosyalgelişiminihmalidurumundadahasonrakidönemlerde telafisimümkünolmayanvemutlakabudönemlerdeaşılmasıge-rekenbazıaşamalarsözkonusudur.Budönemçocuğununsahipolduğubazıözelliklerbazenyetişkinleriçinbireksiklikolarakdadeğerlendirilir.Ancakbunlarçocuğungelişi-miaçısındanhayatibiryeresahipolabilmektedir.Buyaşçocuğununsahipolduğutemelözelliklerişubaşlıklaraltındatoplayabiliriz.

a. Ben-Merkezcilik.Okulöncesidöneminkritiközelliklerindenbiriben-merkezcilik-tir.Herinsandakendinibeğenmeveben-merkezcilikkısmendeolsavardır.Başkalarınınyargılarınadeğervermeme,herşeyikendiçıkarınakullanmagibiben-merkezciliközel-likleribelirlibirdüzeyigeçtiktensonraproblemteşkileder(Adler,1985:149).Bununlabirlikteçocuğunben-merkezciliğidüşünmesi,yadahayatınmerkezinetamamenkendi-siniyerleştirmesionunkendisidışındakivarlıklarıyoksaydığıanlamınagelmez.Çocuközelliklededörtyaşlarındanitibarenaileiçerisindekibazıkurallarıöğrenir,onlarıkısmenpaylaşırhattaçoksevdiğikişilerefedakârlıkyapar(Piaget, t.y:202;DubowveMiller,1996:117).Çocuktakikatıben-merkezciliğinyaklaşıkyediyaşlarınakadardevamettiğigözlenmektedir(Piaget,2002:206;Dökmen,2005:152;Oruç,2011:65-132).Yediyaş-larıiseben-merkezciliğinkırılmasındabirdönümnoktasıdır.(Piaget,2002:209).Budö-nemçocuğudiğerinsanlarınkendisinehizmetetmek,güneşinkendisiniaydınlatmakveağaçlarınkendisinigölgelendirmekiçinvarolduğunudüşünür;hattaAllah’ıihtiyaçlarınıkarşılayanbirvarlıkolarakalgılar.Ancakben-merkezcilikçocuğunbütünyönleriyleben-cilvediğerinsanlarıkabuletmeyenbirdünyayasahipolduğuanlamınagelmez.Çocuğunbaşkalarınınbakışaçısıylaolaylarıdeğerlendirmemesianlamındaelealınırveincelenir.Çocukhayatısadecekendibakışaçısıylayorumlarveelealır.

b. Merak ve Öğrenme İsteği.Okulöncesidönem,özellikledeyaklaşıküçvedörtyaş-ları,çocuğunyenikarşılaştığıherşeyisormaisteğininenyoğunolduğukritikbirdönem-dir.Buyaşlarçocuğun‘ne,niçin,neden,kim,nerede’gibiaslındakişiselvesosyalgeli-


şiminisağlayacakvegüçlendireceksorularınenfazlayoğunluktaolduğubirdönemdir.Çocukçevresindegördüğüherşeyiöğrenmekister.Bunabağlıolarakdagelecekhaya-tındakullanacağı‘şemalar’oluşturacağıbuaşamadaçocuksorularınakısaveözcevaplararar.Çocukilkaşamadaverilencevaplarısorgulamazvebunlarahemeninanır(Starbuck,1908:189).Yaniçocukbudönemdealdığıyanıtlarahemen inanır,onlarıuygulamayakoymayaçalışırvesorgulamaihtiyacıhissetmez.Çocuğunkolayinanırlığıgözönündebulundurulduğunda,inandığışeyinhayalveyagerçekolmasınısonucudeğiştirmez.Buanlamdaizlediğiuçanbirçocukgörüntüsünükendisiüzerindedeuygulamayaçalışır.

c. Animizm ve Antropomorfizm.Animizmgüneş,ay,ağaçvb.diğervarlıklarındain-sanlar gibi canlı olduğuna inanmakolarak tanımlanırken (Piaget, 2007: 171-187), an-tropomorfizmAllah,melekgibisoyutvarlıklarısomut,insaniözellikleregöredüşünmeolaraktanımlanır(Vianello,TamminenveRatcliff,1992:60-70).Hemanimizmhemdeantropomorfizmçocuğunsomutdüşüncedensoyutdüşünmeaşamasınageçişindebirara-cırolüüstlenir.

d. Karşılıklılık ve Sosyalleşme.Okulöncesidönemdehernekadarben-merkezcidü-şünceegemenolsadabudönemçocuğundiğerinsanlarındaayrıseçenekvedüşünceleresahipolduğunukısmendeolsaalgılamayabaşladığıdönemdir.Busüreçberaberindediğerinsanlarıvebuinsanlarındakendisinebenzerbirdünyalarıolduğunuanlmayabaşlama-sıylagelişir.Şerif’e(1996:403)görekarşılıklılıkdiğerçocuklarlagirilenetkileşimlerlegelişir.Buanlamdasosyalleşmedediyebileceğimizbuetkileşimaslındayeterlilikiçindir.Yeterlilikiçinsosyalleşmesadeceçocuğunbilişselbecerileriningelişimiaçısındandeğil,öğretmeveöğrenmeortamındaetkileşimselbirsüreçbütünüolarakvebusüreçtekiherkişininbunayüklediğianlamlarlaelealınır(Kağıtçıbaşı,2007:66;Oruç,2011:110-135).İnsanıdiğerbütünvarlıklardanfarklılaştıranveonuayırıcıkılanyönühiçkuşkusuzkendibaşınabirbireyolmasınınötesindedoğardoğmazsosyalbirçevreyleetkileşimegirmesi,buetkileşimsayesindeöğrenmeleriniarttırmasıdır.İbnHaldun(2001:73)konuyudahadaileriyegötürerek‘insanındoğasıgereğisosyalbirvarlık’olduğunuveinsanıntoplumiçerisindeyaşayaraksosyalleşmesininiçgüdüselbirtalepolduğunuvurgular.

e. Model Arama.Okulöncesidönemçocuğunundavranışlarınınçoğugözlemleriso-nucundaedindiğivetekrarladığıdavranışlardır(Pighın,2005:25).Budavranışlarınde-vamlılığıiseçevresindekiinsanlarınodavranışlarıtekrarlamasıklıklarıyladoğruorantı-lıdır(Akers,KrohnveLanza,1979:638;Yörükoğlu,2004:63).Sadeceinsanlarındavra-nışlarıdeğilaynızamandaizlenenfilmlerdekiaktörler,okunankitaplardakikahramanlarçocuğunmodelaldığıdavranışlarolabilmektedir.Buanlamdaçocukaileiçerisindeyadamedyaaracılığıylagördüğühayatınsadecebirgözlemleyicisideğil,aynızamandaonlarınalıcısıveuygulayıcısıdurumundadır.

2. Modelleme Süreci İnsanınkenditecrübeleriveyadoğuştangetirdiğibilgikategorileriyledeğil,tamamen

sosyalbirortamdagözlemleryoluylaöğrenmelerini(observationallearning)gerçekleş-tirdiği,yerleşikyetişkindavranışlarınındageçmişteödüllenenveyacezalandırılandavra-


nışlarolduğutezindenhareketedensosyalöğrenmekuramınıntemelöğrenmeyaklaşımı,modellemeyoluylaöğrenmedir.

Skinner’ıngeliştirdiğivebütündavranışlarınsonradanöğrenmeürünüolduğunuispa-taçalışanedimselkoşullanmakuramınıkabuletmeklebirlikte,AlbertBandurainsanlarınneredeysebütündavranışlarıgözlemleyerekvemodelalaraköğrendiğinibelirtir(Bandu-ra,1989:1178;Akers,KrohnveLanza,1979:636).Bandura,kişininöğrenmelerininvekişiliğininbüyükorandagözlemlenendavranışlardanetkilendiğivebuşekildekidavra-nışlarınhemkişininöğrenmelerinihemdekişilikgelişiminigerçekleştirdiğiniönesürer.Gözlemyoluylaöğrenmeyadasosyalöğrenmeolarakadlandırabileceğimizbukurambireyi,sosyalleşmesürecivekültürlemearacılığıylahayatınıinşaedenvesüreklikendi-sinerolmodellerarayanbircanlıolarakelealır.

Herhangibirteorinininsandavranışlarınıbütündışetkenlerdenbağımsızbirşekildedeğerlendirmesimümküngörünmemektedir.Çünkü insannebaşlıbaşınadışçevredenbağımsızbirvarlıknedekendisidışındakibütünherşeyiolduğugibikapanmekanikbiryapıdır.Buanlamdahareket,zihinvediğerkişiselfaktörlerileçevreselfaktörlerintama-mınıgözönündebulundurmakgerekir.Kişilikgelişimivesosyalgelişimdeönemliolaninsanınolumlubirçevrevebuçevreşartlarındaiyibirkontrolmekanizmasıkurmasıdır(Bandura,1989:1175,1179).

Bandura(2001:275)modellemeyoluylaöğrenmedemuhtemelüçsüreçtenbahseder.(1)Birçoksosyalörnektengenelözelliklerialmak.(2)Alınanbilgileribileşikkuralarlabütünleştirmek. (3)Bukuralları yeni davranış kurallarını üretmek için kullanmak.Buşekildegerçekleşecekmodellemehemkişiyeortaköğrenmelersunar(Kağıtçıbaşı,2005:278,68)hemdedahayaratıcıdüşünmeimkânısağlar(Bandura,2001:275).Çünkümo-delleme süreci aynı zamanda uzmanlığı ve uzmanları gerektirir.Krech ve Srutchfield(1980:217)modellemeyoluylaöğrenmeninveuzmanlarabaşvurmanınaslındabir ih-tiyaçvezorunlulukolduğunubelirtir.Çocukiçinanne-baba;öğrenci içinöğretmenvekitaplar;dindarlariçindinâlimlerioalanınuzmanlarıdır.Öyleysegenelanlamdabilgivetecrübelerkişiye,otoritekabuledilenbaşkakimseleraracılığıylaaktarılırvekişininbukonudakialgılarıdaotoriteolarakkabuledilennesnelerindoğrulukderecesinebağlıdır.Ohaldekişininanne-babası,arkadaşları,komşuları,okuduğukitaplar,gördüğüfilmler,dinlediğiradyoprogramlarıgittiğiibadetmekanları,diğerbirçokinsan,insangruplarıveinsaneliylemeydanagelmişeserlereğitimintemelekseninioluşturur(KrechveSrutch-field,1980:209).

Çocuğuetkileyendışetkenler içerisindeözellikle televizyonyaygınegemenkonu-munukorumakta,politikadanenbasitgündelikdavranışlarakadarbütünalanlardabe-lirleyiciolmaktadır(Tekarslan,Kılınç,ŞencanveBaysal,2000:175).Bütünbukültürelfaktörlerçocuğungelişimindetabikiönemlibiryeresahiptir.Fakatçocuğungelişiminisadecebunlarabağlamakvebütüngelişimveöğrenmeleribunlarlailişkilendirmekyanlışveeksikbirdeğerlendirmeolacaktır.

Bandura’daki(2001:275)modellemesürecinebenzerbirşekildeKelman(1961:62-66;Oruç,2009:172)Processes of Opinion Changeisimliçalışmasındamodelalmayada


uymadavranışındaüçaşamadanbahseder.İtaat/taklit(compliance),özdeşleşme(identi-fication)vebenimseme(internalization)olarakkavramlaştırdığıbusüreçinsandavranış-larınınbirçoğunuaçıklarmahiyettedir.

a. İtaat/Taklit.J.Marcia’nın(Cüceloğlu,2002:359)geliştirdiğiözdeşleşme statüsün-deikinciaşamadabulunantaklit,bireyinçeşitlifaktörleraracılığıylakendisineöğretilengörüşvedeğerlerisankikendigörüşvedeğerleriymişgibikabuletmesidir.Taklit,hemkişilikgelişimininhemdekültürelaktarımınenetkinyönlerindenbirinioluşturur.Çünküailevemilletlerdekiortakkarakterözellikleribüyükorandataklittenkaynaklanır(Ad-ler,1985:130).Taklitedilendavranışlarda‘rasyonel’likaramakyanıltıcıolabilir.Çünküinsanlardoğruyu,yanlışı,örfveadetleriherhangibirakılölçüsünevurmadanöğrenirler(Turhan,1997:113;Güngör,1996:103).Birtoplumdaherkesinaynıdurumdaveyafarklızamanlardabelirliuyarıcılaraortaktepkilervermesitaklidedayalımodellemeileolmak-tadır(Bear,PetersonveSherman,1967:406).Ancakşunudaunutmamakgerekirkitaklitetraflıcakopyalanmışbelirlidavranışlarserisideğilaksineuzunbiretkilenmesüreciylemodelolarakbenimsenenkişinindavranışlarınıtekrardır(Milgram,1965:58;Bear,Pe-tersonveSherman,1967:405;Bandura,1965:593).

Taklitedilendavranışlarabakıldığında,genelolarakgözlemlenenvepratiketkinlik-lere dayanan davranışlarda taklidin etkin olduğu görülmektedir.Özellikle okul öncesidönemçocuklarınınsözlütelkinlerde%20,motordavranışlarınkabulündeise%67ora-nındayetişkinleritaklitettikleritespitedilmiş,ayrıcasaldırgandavranışlarınhızlıbirşe-kildetaklitedildiğigözlemlenmiştir(Bandura,1965:594).Bütünbuverilerbireyinfarklıortamlardafarklıdavranışlargöstermesiniaçıklayabilecektir(Hogg&Reid,2006:7).

Davranışıntaklitdüzeyindekalmasıbireyselvetoplumsalönyargılarıgüçlendirme-sininyanısıraolaylarınvedurumlarıniçeriğindenhabersizolmaveyüzeyseldeğerlen-dirmelerdebulunmagibidezavantajlıdurumlardaoluşturur(LeBon,2001:8;Einhorn,HogarthveKlempner,1977:160).Budurumisekişiningerçeklerekarşıduyarsızlaşması,gerçekleri kabul etmemesi ve alternatif görüşleri kabul etmemesi gibi sistematik bazıproblemlerinyolunuaçar.Güngör(1996:15)taklitdüzeyindekalandavranışlarınkültü-rünmaddiunsurlarındaegemenolabilmesinekarşınkültürünmaneviunsurlarında tambiryanılgıyayolaçabileceğinibelirtir.Örneğin,dini inançlardakibirçok ibadetinhemşekilselhemiçselanlamlarıvardır.İbadetiniçselanlamınıöğrenmeyipsadecegörünürdavranışlarıtaklitedenbirkişinamazkılankişininjimnastikyaptığınıdüşünür.

b. Özdeşleşme.Kişinindiğerbirkişiyadagrubabenzeyebilmekiçinonungibidav-ranmasıdır(Kağıtçıbaşı,2005:93).Kişibirbaşkakişiyadagrubundavranışlarınıken-disinememnuniyet ve zevkverdiği içinkabul eder.Özdeşleşmede arzulanan ilişkilerikurma ve devam ettirme etkili olur.Özdeşleşmede bireyin kurmaya veya sürdürmeyeçalıştığı ilişki, farklı şekillerdeolabilir.Kişietkilendiğikişiyadagrubunbütünyadabazıdavranışlarınımodelolarakalabilir.Kişi kendi rolünüdiğerlerinin rolü açısındandeğerlendirir.Böylebirilişkidevamettiğisürecebireykendirolünüdiğerlerininrolüyleaçıklar.Kişisevilmeyeyadagerçektediğerinsanınkendisiolmayaçabalar.Modelolarakbenimsenenkişinesöylerseonusöyleyerek,neyaparsaonuyaparakveneyeinanırsaonainanarakbuilişkiyisürdürür(Kelman,1961:62;Cüceloğlu,2002:359).


Kişibuaşamadaarzulananbirmodeliörnekalmayıveörnekrolmodellerebenze-meyiister.Aynızamandakişibuaşamadadiğerkişilerdenaldığıhareketvetutumlarındadahaseçicidir(Kelman,1961:64).Özdeşleşmebireyingerçekteuyumsağladığıdavranışvegörüşlere inanıp inanmamasıbakımından taklittenayrılır.Buaçıdanözdeşleşmeyleuyulangörüşlerdışsalkaynaklaravesosyaldesteğinbağımlılığınagöredeğişir.Bireyindeğerlersitemiylebütünleşmez(Kelman,1961:64).

c. Benimseme/Kendine Mal Etme: Teşvik edilen davranışın kişinin kendi değerlersistemineuyumluolduğu içinkabul edildiğimodellemesürecidir.Kişiproblemlerininçözümündefaydalıbulduğu,kendiuyumundahoşunagittiği,kendideğerlersistemibunugerektirdiğikısacakendideğerlerininenyüksekdüzeydekabulünügerektirdiğiiçinbir-takım görüş, düşünce ve davranışları benimser.Model olarak benimsenen etkenin ni-teliğidüşünceyadadavranışın içselleştirilmesindeönemlibir roloynar.Fakatburadaönemliolannoktamodelolarakbenimsenenvarlığıngüvenirliğidir(Kelman,1961:65).Benimsemeaşamasıkişinindiğerdışetkenlerinetkisindenkısmenuzak,amaonlarlabazıalanlarda içlidışlıolduğu,nihaianlamdakendisindenkaynaklanandavranışlarınetkiliolduğuaşamadır.Buradadiğer insanlarıngörüşvedüşünceleri,onlarınbeklentileriveyönlendirmelerifazlaetkiliolmamaktadır.Kişibirdavranışıhukuk,gelenek-görenekler,örfadetler, inanç,ahlakgibifarklıetkilerdenyolaçıkarak,yanikendideğerlersistemiçerçevesindebenimser.

Kağıtçıbaşı’na(2005:95)göremodellemedekibuüçaşamakişiyefarklıyararlarsağ-lar.Taklit kabul görme, ödüllendirilme ve cezalandırılma; özdeşleşme diğer insanlarabenzemeye çalışma, onlar gibi olma ve benimseme ise doğruyu anlama ve uygulamagereksinimigibialanlardakişiyefaydasağlar.Fakatbirçokdavranışıntaklitdüzeyindekalıpbunların içeriklerinisorgulamamavebunlarıbenimsemedüzeyindeuygulamamaçocuğungelecekhayatındaolumsuzsonuçlarayolaçabilir.

3. Araştırma Metodolojisi, Örneklemi ve Bulguları Muşilisınırlarıiçerisindekiilköğretimokullarındanmerkezdeyeralanikiayrıokul

seçilerek‘kümelemeörneklem’yolunagidilmiştir.Seçilenokullar‘FatihİlköğretimOku-lu’ve‘AtatürkİlköğretimOkulu’dur.Örneklemincinsiyetdağılımı‘36erkek’,‘30kız’öğrencişeklindeolurken;yaşdağılımıise‘5yaşında’20öğrencive‘6yaşında’46öğren-cişeklindedir.Buokullardakianaokulöğrencileritesadüfîyollaseçilmişvebuşekilde66 öğrenci ile görüşülmüştür.Detaylı bilgi edinmek amacıyla ve öğrencilerden cevapalınamayacakhususlardaiseöğretmenlerveanne-babalarabaşvurulmuş,böylecedoğrubilgilereulaşılmayaçalışılmıştır.

Araştırmayaveörneklemeilişkineldeedilenverilerşunlardır:Anne-babalarınıngelirdurumlarıdikkatealındığında,buçocuklarıngelirdüzeylerininoldukçadüşükolduğugö-rülür.Geliri,1000TLvealtındaolankatılımcıgrubu%47,0oranındaiken;katılımcıların%16,7’sinin2000TLüzerindegeliresahipolduğugörülmüştür.

Öğrencilerinannevebabalarınınmesleklerinebakıldığındaiseannelerin%95,5’inin‘evhanımı’olduğugörülmüştür.Oldukçaazbirkesim(%4,5)ise‘öğretmendir’.Baba


meslekleriiseannelerinsahipolduklarımeslekleregöredahafarklılaşmıştır.‘Kamugö-revlisi’olarakyaşamınısürdürenbabalar%34,8oranındaiken,enfazlababamesleği%48,5oranıile‘İşçi-Çalışan’kategorisindebulunmaktadır.Geriyekalanlarise‘Esnaf-Tüc-car’(%16,7)olarakmeslekleriniicraetmektedirler.

ÖğrencilerinkendilerinekimlerimodelaldıklarıkonusuiseTablo1’debelirtilmiştir.Bunagöreöğrencilerinenfazlababalarını,dahasonrabüyükkardeşleriniveanneleriniörnekaldıklarısonolarakdaöğretmenleriniörnekaldıklarıgörülmüştür.

Tablo 1: ÖğrencilerinKimleriRolModelOlarakBenimsediklerineDairOranlar Sayı Yüzde

Anne 13 19,7Baba 16 24,2Öğretmen 9 13,6BüyükKardeş 14 21,2Diğer 14 21,2Toplam 66 100,0

Cinsiyetegöreyapılanki-kareanalizinde rolmodelolarakalınanbireyincinsiyetegöredeğişipdeğişmediğinebakıldığındaanlamlısonuçlaraulaşılmıştır.Tablo2değerlen-dirildiğindekızöğrencilerinenfazlaannelerini,erkeköğrencileriniseenfazlababalarınımodelaldıklarıgörülmüştür.Kızöğrencilerikincisıradaöğretmenlerinivedahasonradabüyük kardeşlerini rolmodel olarak benimsemekte, erkek öğrenciler ise babalarındansonrabüyükkardeşlerinimodelolarakseçmektedirler.

Tablo 2: CinsiyeteGöreTercihEdilenRolModelCinsiyet ToplamErkek Kız

RolModel

Anne 3 10 13 23,1% 76,9% 100,0%

Baba 15 1 16 93,8% 6,3% 100,0%

Öğretmen 0 9 9 ,0% 100,0% 100,0%

BüyükKardeş

8 6 14 57,1% 42,9% 100,0%

Diğer 10 4 14 71,4% 28,6% 100,0%

Toplam 36 30 66 54,5% 45,5% 100,0%

X2= 27,559 sd= 4 p=0,001


Diğerleriolarakistatistiklereyansıyankategorilerdeiseerkeköğrencileriçinasker,polis,çizgifilmkahramanıvedevletbüyüğügibiisimlerinmodelolarakbenimsendiğitespitedilmiştir.Kızöğrencilerinisedahaziyadeyakınarkadaşlarınımodelolarakbe-nimsediklerigörülmüştür.

Şekil 1:ÖğrencilereGöreRolModelOlarakTercihEdilmeSebebi

Önemliolanbirdiğernoktaiseöğrencilerinnedenvehangisebeplerlerolmodelleritercihettikleridir.ÖğrencilerdenalınanbilgileriŞekil1’degörmekteyiz.Bunagöreöğ-rencilerkendilerinerolmodelolarakseçtiklerikişileriilköncekendilerinezamanayırma,beraberceoyunoynama,vakitgeçirmevesevmedurumunagöretercihettiklerigörül-müştür.Dahasonraisetercihedilenrolmodelinyemekyapmasıvetemizlikyapmasıgibihususlargelmektedirkibutarztercihlergeneldekızöğrencilereaittir.‘Diğer’sebeplerolarakgörülentercihnedenleriisevatanıkoruma,kitap,hikâye,masalvbokuma,kız-erkekolma,istekleriyerinegetirme,iyilikyapmaolarakgörülmüştür.

Şekil 2: İzlenenÇizgiFilmlerinCinsiyeteGöreDeğerlendirilmesi(İzleyensayısı)


İzlenençizgifilmlerdeğerlendirildiğinde‘Caillou’%45,5izlenmeoranıileençokizlenençizgifilmolmaktadır.Hemenakabinde‘Ben10’%25,8oranındatercihedilirken‘TomveJerry’%19,7oranındatercihedilmiştir.DiğerkategorisinegirençizgifilmleriseBarby,Pepe,KeloğlanveAyıcıklarolmuştur.

İzlenençizgifilmlerincinsiyetegöreneölçüdefarklılaştığıŞekil2’degörülmektedir.Erkeköğrencilerenfazla‘Ben10’isimliçizgifilmiizlerkenkızçocuklarıarasındabuçizgifilmiizleyenolmamıştır.‘Caillou’isimliçizgifilmiseçoğunluklakızlartarafındaizlenirken,erkeklerarasındada‘Ben10’densonraenfazlaizlenençizgifilmolmuştur.

Dahasonraise‘TomveJerry’hemenhemeneşitdüzeydeizlenmekte,buçizgifilminizlenmesindecinsiyetyönündenönemlibirfarklılaşmaolmamaktadır.Çıkansonuçlardan‘Ben10’ isimliçizgifilmindahaçokerkeklerehitapettiği, ‘Calliou’ isimliçizgifilmiizleyenlerinçoğunundakızolduğugörülmüştür.

Şekil 3:İzlenenÇizgiFilmdeRolModelOlarakAlınanÇizgiFilmKahramanı(İzlemeOranı)

İzlenenfilmlerdehangiçizgikahramanlarının,rolmodelolarakalındığıçalışmanıntemelkonusuolmaktadır.Şekil3öğrencilerinhangiçizgikahramanlarınırolmodelola-rakbenimsediğinedairipuçlarıvermektedir.Bunagöregenelitibariyleçizgifilmintemelkarakteriveyabaşkabirdeğişlebaşrolkarakterirolmodelolarakalınmaktadır.Örneğin‘Ben10’isimliçizgifilmdebaşrolkahramanı‘Ben’erkekçocuklarınençokbenimsedi-ğirolmodeldir.Oysaçizgifilmindiğerkahramanıolankuzen‘Gwen’veyabüyükbaba‘Max’rolmodelolarakalınmamaktadır.

‘Caillou’isimlidizidedeenfazlarolmodelolarakalınan,filmintemelkarakteri‘Cal-liou’isimlikahramanolmaktadır.Ancak‘Calliou’isimliçizgifilmdediğerbirkarakterolanCalliou’nunkardeşi‘Rozy’deenfazlamodelalınandiğerkarakterolmuştur.Bu-nunlabirlikteikikahramanlıolançizgifilmlerdeöğrencilerinfarklılaştığıgörülmektedir.


TomveJerrygibiikitemelkarakteriolanfilmlerdeöğrencilerinenfazla‘Jerry’yimodelalırken, ikinci karakter olan ‘Tom’ daha sonraya kalmıştır.Diğerleri kategorisinde iseBarby,Keloğlan,Gillbert,Pepeveayıcığınkardeşimodelolarakbenimsenmiştir.

Öğrencilerinbukahramanlarıhangisebeplerdendolayırolmodelaldıklarıhususundaisebulgularınoldukçaişlevselvepragmatikolduğugörülür.Bulgularagöreöğrencilerin%33,3’üsadecesevimlivekomikolduğuiçinyanieğlenceliolduğuiçinrolmodelolarakbenimsemiştir.%25,8’ikahramanolmakiçinrolmodelalırken,%19,7’siisebaşkalarınaiyilikyaptığıveyardımettiğiiçinrolmodelolarakalmıştır.%21,2oranındakalankesimisemodelolarakbenimsemesebeplerinigüzelelbisesiolma,kızolma,erkekolma,hika-yevemasalokumaşeklindeaçıklamışlardır.

Cinsiyetegörebirdeğerlendirmeyapıldığındaiseerkeköğrencilerinbelirginşekilde‘Ben’ isimli kahramanı rolmodel alırken, kız öğrencilerin ise belirgin şekilde ‘Rozy’isimlikarakterirolmodelolaraktercihetiklerigörülmüştür.Hiçbirkızöğrencitarafından‘Ben’isimlikarakterrolmodelolarakbenimsenmemiştir.Calliou,Tom,Jerrygibidiğerkahramanlardaisebelirginbirfarklılaşmaolmamışerkekvekızöğrencioranıbirbirineyakınseyretmiştir.

Sonuç ve Tartışma Çocuğunbütüngelişimalanlarınınenyoğunilerlemegösterdiğidönemolarakokul

öncesidönem,hembenlikoluşumuhemkişilikgelişimihemdesosyalleşmeaçısındankritikbirdönemdir.Çocuğunçevreylegirdiğietkileşiminoranı,kaliteveniteliğiçocu-ğuntümhayatıboyuncaetkiliolmaktadır.Buanlamdaçocuğasunulançevrenintaşımasıgerekenözellikleraslındaonungeleceğinibüyükorandabelirlemektedir.Çocuğunmaruzkaldığıuyarıcılarıntamamınınçocuktaolumluyadaolumsuzyöndeizbıraktığıdüşünül-düğünde,ebeveynindavranışları,yakınçevreninsergilediğitutumvedavranışlar,kendi-sineokunankitaplar,anlatılanmasallar,izlediğitelevizyonprogramlarıikiaçıdanönemkazanır.Bunlar,çocuğunkendibenliğinioluşturmasıveardındandabubenliğinisosyalbirçevreiçerisindesergilemesidir.

Modernçağıninsanımaruzbıraktığıenönemlialanlardanbirihemgeliştiriciveilerle-ticietkisiylehemdeyokediciveolumsuzetkisiylegeneldemedya,özeldedetelevizyonolmuştur.Küreselanlamdabirçokyerelkültürüyoketmederecesindeetkileyenmedya,eğitimselaçıdan;hemyetişkinlerihemdeçocuklarımodelalmaboyutundaolumluyön-lerininyanısıraolumsuzyönlerdedeetkinliğinidahagüçlübirşekildesürdürmektedir.Araştırmalarçocuklarıngündeyaklaşıkdörtsaateyakıntelevizyonkarşısındakaldıkla-rınıgöstermektedir.Ayrıcaşiddet,saldırganlık,alkol,sigara,antisosyalkişilikgelişimi,dengesizcinselgelişimbozukluklarıgibigelişimproblemlerinintelevizyonlaolanilişki-leriniinceleyenaraştırmalarbuyöndekidavranışlarınözellikledetelevizyonprogramlarıaracılığıylaarttığınıaçığaçıkarmıştır.Budurumtelevizyonunkişiyietkilemedüzeyinigöstermekaçısındanyeterlidir.

Çalışmanınkonusuolanokulöncesidönemçocuğungüçlübiröğrenmeisteğinesahipolduğu,çevresindekiherşeyimerakettiği,adetakendisinibirçokyöndenvarettiğibirge-


lişimbasamağıdır.Buanlamdasosyalveduygusalgelişiminitamamlamadığıiçingüçlübirbenmerkezcianlayışınyanındaçevresindekiherşeyicanlıolarakalgılama(animizm),birçoksoyutvarlığainsaniözellikleryükleme(antropomorfizm),çevresindekiherşeyitaklitetmegibiçocuğunçevrenindeyardımıylaaşmasıgerekenbirçoközelliğimevcut-tur.Aslındabuözelliklerçocuğunsağlıklıgelişimiaçısındanilkbasamağıoluştururken,gelecektekibirçokyeteneğingelişiminede temeloluştururlar.Özellikledemodellemesürecindeçocukbaşlangıçdüzeyindesaydığımızbuözelliklerindeetkisiyleherşeyialıcıbirzihinleöncetakliteder,ardındangelişimebağlıolarakonunlaözdeşleşirvenihaiola-rakkendisinemalederekonubenimser.Busüreçyakınçevreninolumlukatkılarıyla,ödülvecezayla,kısacapekiştireçlerledahaetkilivedahahızlıbirşekildegerçekleşir.

Çalışmakapsamındaçocuklarınçizgifilm izlemelerive izledikleri çizgifilmlerde-kikahramanlarımodelalmalarının,ilgililiteratürekıyaslaolumsuzözelliklerdenziyadeolumlu yönde gerçekleştiği görülmüştür.Çocukların kendi cinsiyetlerinde olan kahra-manlarıdahaileridüzeydebenimseyerekbunlaraolumluanlamlaryüklediklerigözlem-lenmiştir.Buanlamyüklemegerçekhayattadakarşılıkbulmaktadır.Çünküçocuklarınçizgi kahramanlarımodel alma gerekçeleriyle gerçek hayatta benimsediklerimodellerarasındatambiruyumsözkonusudur.Yaniçocuğunannebabasınımodelalmagerekçesiaslındaçizgifilmlerdebenzergerekçelerlekarşılıkbulmaktadır.

İlgililiteratürdenfarklıolarakçocuklardaizlenenprogramlarınşiddetvesaldırganlığabüyükorandayolaçmadığı,buiçerikliçizgikahramanlarınisesaldırganlıkvezararver-meşeklindedeğildeçocuklarınifadelerindenbutürsaldırganlıkörneklerininkorunmavekahramanlıkşeklindealgılandığıgözlemlenmiştir.Budurum isedahaziyadeerkekçocuklartarafındanbenimsenençizgikahramanlardagörülmüştür.

Çocuklarınmodelalmalarındabirçokgerekçeninyanındaiyilikyapma,vatanıkorumagibidavranışlarınyeralmasıçizgikahramanlarınmodellemesürecindeahlakgelişiminekatkısağladığınıgöstermesininyanısıra,buyaştakiçocuklarınyetişkinliktekidüzeydeolmasabilebenmerkezciyaklaşımıaşmayabaşladıklarınıveempatigeliştirdiklerinigös-termiştir.Buanlamdaçizgifilmkahramanlarınıngerçekleştirdikleriahlakiiçeriklidavra-nışlarınınçocuklarıileridüzeydeetkilediklerigörülmektedir.Buisehenüzegosantrikbirdüzeydebulunançocuğunahlakgelişimineönemlibirkatkıolarakdeğerlendirilebilir.

Araştırmanınenönemlibulgularındanbirideçocuklarınhemgerçekhayattahemdeçizgifilmlerdemodelalmayolunagiderkenkendileriyleortaközellikleraramalarıdır.Buanlamdaçocuklarınkendisiylezamangeçiren,kendisinedeğerveren,kendisiyleoyunoynayanvekendisinisevenkişileri,istergerçekhayattaolsunisterçizgifilmlerdeolsunbenimsedikleriniortayakoymaktadır.

Çalışmadakimlikkazanmakonusundaerkekvekızcinsiyetayrımlaşmasınınenbe-lirginörnekleri;hemgerçekhayattahemdeçizgifilmkahramanıtercihindegerçekleş-mektedir. ‘Ben10’ isimliçizgifilmi izleyençocuklarıngünlükhayattadaasker,polis,devletbüyüğügibikişilerimodelaldıkları,büyükorandadababalarınımodelolarakbe-nimsedikleri görülmüştür.Aynıdurumkız çocuklarında ise ‘Rozy’ve anneolarakyerbulmuştur.


Kahramanların çizgi filmde oynadıkları roller, farklı hayat tecrübelerini çocuğunhayaldünyasınasunarakonlarınzihinselgelişiminekatkısunmaktadırlar.‘Ben’inaynıandabirçokkötükişiylemücadeleetmesi,‘Caillou’nunarkadaşlarınaörnekdavranışlarsergilemesi,çevresindekiinsanlarakarşılıksızyardımetmesigibidavranışlarbunaörnekgösterilebilir.Böyleceonlarıizleyençocuklarüzerindevatanıkoruma,arkadaşlarınaveailebireylerineiyiDavranmagibidavranışlarbelkiilkbakıştakahramanabenzemekiçinolsabilebudurumunhemzihinselgelişimhemdeahlakigelişimaçısındanolumlubirkatkısağlayacağıdüşünülebilir.

KaynakçaAdler,A.(1985).İnsanıTanımaSanatı.(çev.Ş.Başar).İstanbul:DergâhYayınları.Akers,R.L.,Krohn,M.D.,Lanza,L.veRadosevich,M.(1979).“SocialLearningand

DeviantBehavior:ASpecificTestofaGeneralTheory”.AmericanSocio-logicalReview,Vol.44/s.636-638.

Ayrancı,Ü.,Köşgeroğlu,N.veGünay,Y.(2004).“TelevizyondaÇocuklarınEnÇokSey-rettikleriSaatlerdeGösterilenFilmlerdekiŞiddetDüzeyi”.AnadoluPsiki-yatriDergisi,Vol.5/s.133–135.

Bandura,A.(1989).“HumanAgency inSocialCognitiveTheory”.AmericanSycholo-gist-AmericanPsychologicalAssociation,Vol.44/No.9/s.1175-1179.

Bandura,A.(1965).“InfluenceofModels’ReinforcementContingenciesontheAcqui-sitionofImitativeResponses”.JournalofPersonalityandSocialPsycho-logy,Vol.1/No.6/s.593–594.

Bandura,A.(2001).“SocialCognitiveTheoryofMassCommunication”.Mediapsycho-logyIII-TheoreticalIntegrationandResearchSynthesisEssay,s.275.

Bar-on,M.E.(2000).“TheEffectsofTelevisiononChildHealth:ImplicationsandRe-commendations”.ArchDisChild,Vol.83/s.289.

Bear,D.M.,Peterson,R.F.veSherman,J.A.(1967).“TheDevelopmentofImitationbyReinforcingBehavioralSimilaritytoaModel”.JournaloftheExperimen-talAnalysisofBehavior,No.5(September).s.405–406.

Centerwal,B.S.(1992).“TelevisionandViolence-TheScaleoftheProblemandWhe-retoGoFromHere”.SpecialCommunication-Jama,Vol.267/No.22/s.3059-3060.

Cesur,S.vePaker,O.(2007).“TelevizyonveÇocuk:ÇocuklarınTvProgramlarınaİlişkinTercihleri”.ElektronikSosyalBilimlerDergisi,Vol.6/No.19/s.107–108.

Cortes,C. (2005). “How theMediaTeach”.Yearbookof theNationalSociety for theStudyofEducation,Vol.104/No.1/s.55.

Cüceloğlu,D.(2002).İnsanveDavranışı-PsikolojininTemelKavramları.İstanbul:Rem-ziKitabevi.


Dökmen,Ü.(2005).İletişimÇatışmalarıveEmpati.İstanbul:SistemYayınları.Dubow,E.F.veMiller,L.S.(1996).TelevisionViolenceViewingandAggressiveBe-

havior,(ed.T.M.MacBeth).TuningintoYoungViewers:SocialSciencePerspectivesonTelevision.London:SagePublication.

Einhorn,H.J.,Hogarth,R.M.veKlempner,E.(1977).“QualityofGroupJudgment”.PsychologicalBulletin,Vol.84/No.1/160.

Erjem,Y.veÇağlayandereli,M.(2006).“TelevizyonveGençlik:YerliDizilerinGençle-rinModelAlmaDavranışıÜzerindekiEtkisi”.C.Ü.SosyalBilimlerDergi-si,Vol.30/No.1/s.28.

Güler,T.veAkman,B.(2006).“6YaşÇocuklarınınBilimveBilimİnsanıHakkındakiGörüşleri”.HacettepeÜniversitesiEğitimFakültesiDergisi,Vol.31/s.62.

Güngör,E.(1996).KültürDeğişmesiveMilliyetçilik.İstanbul:ÖtükenYayınları.Güvenç,B.(1996).İnsanveKültür.İstanbul:RemziKitabevi.Hogg,M.A.veReid,A.A.(2006).“SocialIdentity,Self-Categorization,andtheCom-

municationofGroupNorms”.CommunicationTheory,Vol.16/s.7.Huesmann,L.R.,Eron,L.D.,Lefkowitz,M.veWalder,L. (1972). “DoesTelevision

ViolenceCauseAggression?”.AmericanPsychologist,s.1120.İbnHaldun(2001).Mukaddime.Beyrut:Daru’l-Erkam.Kağıtçıbaşı,Ç.(2005).İnsanveİnsanlar.İstanbul:EvrimYayınları.Kağıtçıbaşı,Ç.(2007).KültürelPsikoloji-KültürBağlamındaİnsanveAile.İstanbul:Ev-

rimYayınları.Karacoşkun,M.D.(2002).“BireyselveToplumsalÇözülmedeTelevizyonFaktörüÜze-

rineDüşünceler”.CumhuriyetÜniversitesiİlahiyatFakültesiDergisi,Vol6/No.1/s.228.

Kelman,H.C.(1961).ProcessesofOpinionChange.PublicOpinionQuarterly,Vol.25.Spring./s.62-66.

Krech,D.veCrutchfield,R.S.(1980).SosyalPsikoloji.(çev.E.Güngör).İstanbul:Ötü-kenYayınları.

Kula,D.N.(2007).“Elazığ’daKurtlarVadisiDizisininAlımlanması”.AfyonKocatepeÜniversitesiSosyalBilimlerDergisi,Vol.IX/No.2/s..265.

Kuntsche,E.N.(2004).“HostilityAmongAdolescentinSwitzerland?MultivariateRe-lationsBetweenExcessiveMediaUseandFormsofViolence”.JournalofAdolescentHealth,Vol.34/s.230.

Kurugöl,Z.,Yenigün,A.veÖzgür,T.(1994).“Üç-OnikiYaşGrubuÇocuklarÜzerineTelevizyonunEtkileriveAileninTelevizyonHakkındaDüşünceleri”.TürkPediatriArşivi,Vol.29/No.1./ s.23 (http://journals.indexcopernicus.com/abstractederişim.28.02.2011).


LeBon,G.(2001).TheCrowd-AStudyofthePopularMind.NewYork:DoverPublica-tions,Inc.

Milgram,S.(1965).SomeConditionsofObedienceandDisobediencetoAuthority.Hu-manRelations,Vol.18/No:1/s.58

Oruç,C. (2009). İmam-ıGazâli’ninEğitimAnlayışı, (YayımlanmamışDoktoraTezi),M.Ü.SosyalBilimlerEnstitüsü,İstanbul.

Oruç,C.(2011).OkulÖncesiDönemdeÇocuğunDinEğitimi,İstanbul:DemYayınları.Peker,H.(1998).DinveAhlakEğitimi.Samsun:AksiSedaMatbaası.Piaget,J.(2007).TheChild’sConceptionoftheWorld.Lanham:TheRowman&Little-

fieldPublishingGroup,Inc.Piaget,J.(2002).JudgementandReasoningintheChild.(TranslatedbyMarjorieWar-

den).Taylor&Francis.Piaget,J.(t.y.).JudgmentandReasoningintheChild.Edinburg:TheEdinburgPress.Pighin,G.(2005).ÇocuklaraDeğerAktarımı.(çev.AliY.Gök).İzmir:İlyaYayınları.Sayar,K.(2000).PsikiyatriveKutsallık.İstanbul:İnsanYayınları.Seven,S.(2008).ÇocukRuhSağlığı.Ankara:PegemYayınları.Singer,D.G. veSinger, J.L. (1980). “TelevisionViewing andAggressiveBehavior in

PreschoolChildren”.AnnNYAcadSci,Vol.347./s.290.Starbuck,E.D.(1908).ThePsychologyofReligion-AnEmpiricalStudyoftheGrowthof

ReligiousConsciousness.NewYork:TheWalterScottPub.Co.Şerif,M.veŞerif,C. (1996).SosyalPsikolojiyeGiriş. (çev.M.AtakayveA.Yavuz).

İstanbul:SosyalYayınlarıTekarslan,E.,Kılınç,T.,Şencan,H.veBaysal,A.C.(2000).DavranışınSosyalPsikolo-

jisi.İstanbul:İ.Ü.İşletmeFakültesiYayınları.Turhan,M.(1997).KültürDeğişmeleri-SosyalPsikolojiBakımındanBirTetkik.İstan-

bul:İfavYayınları.Vianello,R.,Tamminen,K.veRatcliff,D.(1992).TheReligiousConceptsofChildren.

HandbookofChildren’sReligiousEducation,(Ed.D.Ratcliff).Birming-hamAlabama:ReligiousEducationPress.

Villani,S. (2001).“ImpactofMediaonChildrenandAdolescents:A10-YearReviewoftheResearch”.AmericanAcademyofChildandAdolescentPsychiatry,Vol.40/No.4/s.392.

Yörükoğlu,A.(2004).ÇocukRuhSağlığı-ÇocuğunKişilikGelişimiEğitimiveRuhsalSorunları.İstanbul:ÖzgürYayınları.

Okul Öncesi Dönem Çocuğunun Kişilik Gelişiminde Rol Modellik ve Çizgi Filmler

Documents