Özdemir Yemenicioğlu ile söyleşi

8/14/2019 zdemir Yemeniciolu ile sylei

1/23

ZDEMR YEMENCOLU

LE

SYLELER


2/23

NDEKLER

zdemir Yemeniciolu ile Syleiler:

1. zdemir Yemeniciol ile Yaam ve Sanat zerine2. Anadolu A Ressam zdemir Yemeniciolu ile Sylei(Bir Soru Bir Yant)3. zdemir Yemeniciolu ileResimde Tasarm Sreci zerine4. Ressam zdemir Yemeniciol ile Resmin levi ve deeri zerine5. Ressam zdemir Yemeniciol ile Resim ve Eletirisi zerine

1. ANADOLU AIIRESSAM ZDEMR YEMENCOLU LE SYLE*(Bir Soru Bir Yant)

Mustafa Durak


3/23

zdemir Yemeniciolu 1948 ylnda Balkesirde dodu. Liseden sonraeitli nedenlerle renimini srdremedi. Ama resmin yakasn da hi birzaman brakmad. Kendi kendini yetitirdi. Yani gerek bir alayl sanat. 1986ylnda Avusturya Yaz Akademisi bursuyla Salzburga gitti. Sanat yaamnda

nce evresindeki at arabalar, satclar ve fotoraflarla ilgilendi. Daha sonrakr insanlarna yneldi. Gnlerce Anadoluyu gezdi. Ve sonunda Ana Tanra


4/23

Kybeleyi kendisine odak noktas seti. Bylece izleksel olarak bir yandanAnadolu gemiinin derinliklerinden fkran ana damarla birlikte bugnnkalc deerlerini, sorunlaryla birlikte yakalamaya alt ve henzalmalarn bu yolda srdrmektedir. Bunun yansra teknik olanaklar

artrma yolunda da zgn retimlere yneldi. Yurt ii ve yurt dndaeitli sergiler am ve daha nce drt dl alm bulunan sanat, sonolarak Trkiye Petrolleri Anonim Ortaklnn dzenledii 8. GelenekselAtatrk Resim Yarmasnda Mor Bir Aydnlk ve Ana Tanra adlyaptyla dl ald. 1972den bu yana Balkesir Devlet Gzel SanatlarGalerisinde grev yapmakta olan sanat evli ve bir ocukludur.

Soru: Gen ressamlarmzdan Figen Aydntaba, Trkiye geneli iin,saysal arta karn genel bir kalitesizlik sz konusu. Uluslararasgelimelerin clz ve kiiliksiz bir takipisi durumundayz, a yaamakolmaynca aa yknmek kalyor geriye (...) Resimde belli akmlara

balananlar daha kolay ve abuk benimseniyor, diyor ve kendisi iin desanatta yapmak istediklerimi gerekletirene dek, katlmadm,onaylamadm bir geliimin iinde olmaktansa, biraz kenarda kalmannkeyfini ve burukluunu yeliyorum, diyor. Ressammzn tavr kendinegvenen kiilikli, dnsz bir sanat tavr. Trkiye geneli iin olandncelerine katlyor musun?

Yant: Figen Aydntabaa katlmamak mmkn deil. imdi okluktan,

ok retmekten yana olmak baka, okluun da suyunun kmas baka. Bugnsanatlar arasnda yaplan konumalar genellikle bir ka sanat bir arayageldiinde o onun kopyas, bu bunun kopyas. Aaa u undan araklamtarznda. Ben resme biraz farkl yaklayorum. Benim iin bir aa tankolmak, bir de taraf olmak sz konusu. Tank olmak kendi arasndakademelendirilebilir. Biz amza taraf isek ona zg sanatsal, biimsel,ekonomik deerleri reteceiz, deil mi? Bunu beceremiyorsak yknmekdurumunda kalacaz, imdi bizim genellikle yaptmz da bu. Neyeyknyoruz? Sanatya, yaratmlara, sistemlere, ekonomik modellere.

Kendimize zg evrensellii kantlanm bir sanat da yetitiremiyoruz, politikac da, devlet adam da yetitiremiyoruz. Sonuta sregelen bathayranl ortaya kyor. Kr krne taklide ve kopyalara yneliyoruz. Bukesin. Peki etkilenmeyecek miyiz? Gndemdeki soru bu. Etkilenmemekmmkn deil. Sanat da bir btn olduuna gre etkileneceiz. Amaetkilenmek, kopya etmek, aktarc olmak deildir yalnzca. Bizim kop-yaclmzn gemiimizle de ilintisi var. Padiahlk dneminde ilk askeriliselerden/Resim rensinler diye darya gnderilenler akm, moda,gstermelik ne varsa getirmilerdir. Bizde d sanat, da baml bir sanat var,

bunu kimse inkar edemez. Zaten adlandrrken Bat Sanatna Ynelik TrkResmi diyoruz. zgn yaratm yok. Trke szl hafif bat mzii gibi.


5/23

Elbette gerekten ada, alkan, drst, dinamik, kendine gvenen, adeitirmede tarafl olan bir sanatnn dnyadan habersiz olmas kendi dndaolup bitenleri yok saymas dnlemez. Ancak olduu gibi aktarmakakmlarn, ynelilerin buyruuna girip ona kout kt kopyalar retmek Trk

Resmine darbedir. Yalnz u da ayr bir gerek, bu, eitimle, sistemle okyakndan ilgili. Akademik bilimsel zerkliklerin yok olduu, insanlarmzn,yaratclarmzn yok sayld, dndkleri iin hapsedilen, ldrlen ortamda

biz batdan hazr, suya sabuna dokunmayan kopyalar yutmak zorundayz.Bunlar, kopyaclar; darya kma ansn yakalam insanlar kolayca anlaya-

biliyor. lkemizde takdirle karlanan, anlay gklere karlan sanatlarndarda nc snf bir ressamn kopyas olduunu grnce tyleriniz dikendiken oluyor. Bunun tersi de sz konusu lkemizde. rnein Ergin nan Hoca.ok deerli kendini yetitirmi, uluslararas bir dzey tutturabilmi birsanatmz. Uluslararas desen yarmasnda dnyann en byk dlnalmtr. Siz hi haberlerde, dergilerde, gazetelerde rastladnz m? En bykkitle iletiim aralarndan televizyon, basn futbolcunun aya krlsa ya da biraifte ile gn geirse manet atarlar. Radyo ve televizyon haberlerinin hergn ok anlamsz eyleri verip de haftada en az be gnn sporla geiren,sanat haberlerine dakikay ok gren basn yayn ahlak kar ilikileriyleileyecek, kopyaclar ne getirecektir.

lkemizde sanat asndan gz ard edilmemesi gereken bir damar var. slamiinan resim anlayna, boyutlu resme heykel anlayna, perspektif

kurallarna ket vurmutur ama baka bir ynde de bir filizlenme, gelimeoluturmutur. Kilim motifleri, o canm renklerin bir araya gelileri iki

boyutlu anlatm olaydr. Yani bugn, Dnya Resminin zerinde durduuyzey resmi, derinliksiz yani perspektif kural1arn dlayan modern sanatdediiniz anlay. Bunun ncs Paul Kleedir. Bu sanat Arabistanda,Msrda, randa, Suriyede yaz, kilim ve hal motifleri zerine aratrmalaryaptktan sonra iki boyutlu resimler retmitir. Biz de gemiiz karsna Aaane kadar da bizim kilimlerimize benziyor. Vay canna herif amma dayakalam, diyoruz. te sanat bunu durup dururken yaratmam, zerinde

yaad dnyann dn ve bugnyle hesaplaarak, gezme grme aratrmasonunda yaratm. te size yaratmn birikimleri. Bizdeki resim, suret veheykel yasa sslemeyle minyatrlere, hal, kilim motiflerine, ta iiliine

byk almlar kazandrmtr. Mezar talarmzn hepsi birer heykeldir, bugn anladmz anlamda. Kald ki fransz sanat Mathieu bir sre ncestanbul Mzik Festivalinin afiini yapmt. Bu sanat padiah turalarnkendisine k noktas olarak grd. Turalardaki renkleri, biimseldeerleri, yzey aratrmas olaylarn. Ve bu sanat padiah turalarn,

besmeleleri ylesine gzel ve ada bir plastik dille anlatt ki imdi

onun yolunda i reten Trk sanatlar vardr. Ya da Paul Klee yolundasanat yaptn ileri srenler. Neyin suyunun suyu olduunu sylemeye


6/23

gerek yok. Bizim bir aya lkesine, br aya evrensel deerlere basansanatlara ihtiyacmz var. Figen Aydntabaa gnlden katlyorum. Tezelden unu brakmak zorundayz: Ticaret anlayyla dardan sanataktarmay, kopyacl.

Sanat ayan yere salam basmal. u topraklar, u deerler, insanilikileri Gemi insan kltrlerinin, birikimlerin kayna ne? Maaradevrinden tutun da bugne kadar adn sann bilmediimiz gemitoplumlar neler retmi? Bugn lkemizin zenginlii iin, Dnyann akhava mzesi deyii kullanlyor. Batnn ya da bir ok lkenin tarihsel

boyutunu aratrn sadan nce 4-5 binli yllara dayanr. BenimAnadoluluk kavramm 10 binli yllara dek uzanr. kiye katlyorum. kiyekatlayan bir kltrel birikimin iinden geliyorum. Halikarnas BalksCevat akirin anlattklarn o zaman topik bulanlar bugn utanyorlar.Anadolu gerek deerini lO71 Malazgirt Zaferiyle bulmaz. Biz Trkz,geldiimizde Anadolu bombotu, gmbr gmbr girdik diyemeyiz. Kilimmotiflerinden tutun, 0rta Asyadan getirdik diye ndmzyemeklerimizden ku adlarna dein, dere kysndaki otlarn adlarna deinyaam iinde yerini alm her ey Anadolu kkenine uzanyor. nsan ikiayak zerine durduu zaman, ben insanm deyip tanrsn aratrmayakoyulduunda Ana Tanray ortaya karm ki bu nce Akdenize, sonra daTacikistana, Hindistana bilmem nereye kadar kltr olarak da klt olarakda dalm. Deiikliklere uram. Herkes kendi bnyesine gre alm.

Peki bu aamada sanatnn ne yapmas gerekir? in kolayna kamamak.Hani diyor ya Nazm: Abidin mutluluun resmini yapabilir misin? Ama iinkolayna kamadan. Buras ok nemli. Kolayna kamak yok. Anadoluyayapmak ovenlik ya da blgecilik deil. Bu, btn insanlnaydnlanmasna neden olan bir olay ya da olaylar zinciri. Btn bunlar gerek

boyutlaryla, kavramlaryla, bugne varlaryla yerli yerine oturtup birbileime ulatrma konusuna sk skya yapmak. Bu bir yandan Anadolulukimliimize, bir yandan da insan kimliimize denk decektir. Yaplacak

ok ey var.

Not:* Bu sylei 1990da yaplmtr

2. ZDEMR YEMENCOLU LEYAAMI VE SANATI ZERNE SYLE *

Mustafa Durak


7/23

MD- nce Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl'nn dzenledii 8.Geleneksel Atatrk resim yarmasnda "Mor Bir Aydnlk ve Ana

Tanrca" adl yaptnn dle deer grlmesi nedeniyle seni kutlayarak


8/23

balayaym sze. Bugne dein atn sergiler aldn dller zerine bilgiverir misin?

Y- Elbette bugne dein kendi abamla yurdun deiik illerinde aa-yukar

20 kadar sergi atm. Ayrca yurtdnda iki sergi oldu. Ekrem Kahraman veHalim eliker'le birlikte Klagenfurt ve Grazda. dllere gelince iki yl st ste1987 ve 1988 Tekel Resim Yarmas'nda birincilik dlm var. Zonguldak ili2.lik, Kazleme yarmasnda 3.lk ve son olarak da Trkiye Petrolleri'nden budl.

MD- Trkiye'deki sergi izleyicisi ile yabanc izleyiciler arasnda bir ayrmsz konusu mu?

Y- Elbette yabanc izleyiciler genellikle resim kltr zerine bilgi ve grgbirikimine sahip, ekinmeden dncelerini syleyebiliyorlar.

MD- Trkiye koullarnda yarmalarn sanata getirisi nedir?

Y- En nemli yarar yaygnlatrmak. Birok sanatya kendini gsterme,sunma olana tanmas. Elbette parasal yann da gzden uzak tutmamak gerek.Kk de olsa sanatya bir katk salyor. Ne var ki ben zellikle buyarmalarda jri yelerinin sorumluluu konusuna deinmek istiyorumYarma sonunda ite ya da be dl verdik. Biz bunlar setik deyip iin

iinden syrlmak bir yerde jri yelerini gkselletirmede, sanatlar zerindedespotik, baskc bir g konumuna getirmektedir. Ama niin setiini niyeelediini, sanatnn geliimini de gz nnde bulundurarak gerekeli raporlarhazrlanrsa bu iki ynl yarar salayacaktr. Bir: jri yelerini balayacaktr.ki: bu metinsel birikimler gerek sanatlarn geliimi, gerek lkemizdeki resimsanatnn gelimesi hatta resim eletirisinin nesnellemesine katkda

bulunabilecektir.

MD- Bu raporlarda hangi ltlere yer verilmeli?

Y- Her eyden nce jri yesinin gerek yurdumuz, gerek dnya resim sanatile ilgili engin bir bilgi ve gzbirikimi olmal. Herhangi bir kopyay, taklidihemen tanyabilecek lde resim izlemi olmal. te bu raporlarda tm bunlarakla kavuacaktr. Bylece taklide prim verme ortadan kalkacaktr.Etkilenmelerin ls belirlenince kimlik aray n plana geecektir. Bu dahem ressammz, hem de resmimiz adna byk bir kazanm olacaktr.

MD- Yani artk resim eletirisinin izlenimcilikten kurtulup nesnel, bilimsel

dzeye oturtulmasn istiyorsun.


9/23

Y- Mutlaka, gerek deerlendirme, gerek dllendirme belirli bir dzeyeulam olmal.

MD- Nedir bu dzey?

Y- Bence ahbap avu ilikileri, dost, renci, arkada yakn kayrmalarkalkmal. Bunlar yarmalar sulandryor Bunu nlemek iin jri yelerinesorumluluk yklemeli. Hazrlanacak raporlar jriyi de dl veren kurumu da

balamal.

MD- Demek senin iin her dl alm sanat artk kendini kantlamsaylamaz. Peki sanat olmann lt ne?

Y- dller yalnzca olumlu ya da olumsuzluklaryla tarihsel bir kesitintanklardrlar, dl almak byk bir ayrm getirmez. En azndannesnellememi baklarn kazandrd dller. Elbet, dl aldm diye rehaveteden sanat da ok bence. Sanat olmann lt ite patlayan volkandr.Srekli yenilik, srekli kendini ama, bir aya kendi lkesinin sanatna biraya dnya sanatna basma isteidir, zgn yaratm isteidir. Hi dlalmam ok deerli sanatlar da bulunmaktadr Tersine pek ok dl almama sanatsal oluumunu tamamlayamam kiiler de bulunmakta. dl, nesneltemellere oturtulmadan lt olamaz.

MD- Genelde sanatnn yerletii il, ile, ky; durulmu dnlm birseimdir ya da yle olmaldr, diye geiyor insann aklndan. SeninBalkesirde yaamann nedenleri neler? Bunun sanatna yansyan olumluya da olumsuz ynleri var m?

Y- Balkesirde olmam nce ekonomik nedene dayanyor. Byk kentlerdeyaamak daha ok kazanmay, bir lde daha ok dn vermeyi gerektiriyor.rnein atlye ve ev kiralarm yani gnlk yaamam ve sanatsal uramlailgili demelerim byk kentte olsaydm en az ikiye katlard. Baka bir nokta

da zamann kullanlmas. rnein stanbullu bir sanat gnde saatiniyollarda yitirmektedir. O hengame bir i sknts da getirmektedir. Balkesir buadan byk bir rahatlk sunmaktadr. e dntrlebilecek zamanartmaktadr. Elbet ilk bakta sanat ortamndan uzakta olma burukluu szkonusu edilebilir. Ancak ben stanbulda bir ok sanat arkadan tmgalerileri gezebildiini sanmyorum. Bebekteki, ilideki, Kadkydeki,Bakrkydeki galeriler Sonu olarak her sanatnn kendince kurduu snrldnyalar vardr. Kendi konumuma gelince ben gnbirlik zmire, stanbula,Ankaraya gidip gelebiliyorum. Balkesir her yere yakn. Hem sonra, sanat

yapmak iin srekli belirli bir ortam iinde bulunmak, sanat olmak iin uortamda bulunmak diye bir koul yok zaten. Bana gre benim stanbulum, ya


10/23

da bakentim Balkesirdir. Ankara, stanbul bana gre taradr. Asl nemliolan sanatnn kendini bir ilgi oda olarak duyumsayabilmesi, retmegcnden bir ey yitirmeden yoluna devam edebilmesidir. Scak ilikiler, sevgidolu ilikiler benim bakentimde daha fazla gibi geliyor bana. Evimden,

iimden atlyeme gidinceye dek be kiiyle on kiiyle selamlaabilmek, onlarnsevgi dolu glmsemelerine karlk verebilmek de sanaty eken, retiminikkrtan bir etmendir. Kald ki evrensellii yakalayabilen iin nerede olduu,

New Yorkta olduu, Pariste olduu o kadar nemli deil bence.

MD- Sanat yaamndaki evrelerden sz eder misin?

Y- Her eyden nce unu sylemeliyim. Ben atlyeyi bir laboratuar gibikullandm. retimde bu laboratuar bilgisini hissetmek gerek. Evrelere gelince

balangta sokak fotograflar, hani ayakl sehpalar, fotograf ektirenler, atarabalar odun depolar, iiler; alan, yaratan insanlar zerine almalar szkonusuydu. Daha sonra Anadolu dnemi geliyor. Anadolunun gemikltrlerinden aktarlan insan. Anadolu insan. Krsal blge insan. Kr derken,kra olan deil, doaya yakn olan, yeillik iinde olan demek istiyorum.Yaatan, reten, dourgan insan. Anadoluda bozkra ktm. Grdmiman, kanl canl insanlar ya da tersine kavruk, kavruk ama reten insanlar

beni ok etkiledi. Bozkr; insanyla, uzamyla, derinliiyle, uuuveren tller,yemeniler, bartlerle ekti beni. Anadoluya yneltti. Halikarnas Balks,Azra Erhat, Sabahattin Eybolu, smet Zeki Eybolu gibi Anadoluyu

savunan yazarlar okudum. Yalnz 1071den deil de 8-10 bin yl ncedengelen bir Anadolu. Ve buradaki kltrel birikimin byk bir patlama noktasolmas gerektiini duymaya baladm. imde bir alev bir prlt olutu.Gezilerim arasnda grdm kaba, dourgan biimler yumak giysiler iindegsleriyle, gbeiyle, bohalaryla tam bir ana tanra biimini alyordugzmde. Toparlarsak balangta toplumsal gereklere ynelik, daha sonraAnadolu, bozkr, tahta kular (adna vurulduum bir olayd bu tahta ku.Buradaki ztlkta bir imgelemin olumas iin her ey var). Bozkr insanlarnaynelik resimler yaptm. nc evrede de ana tanra ve onun bugne ileyii

gelenek, grenek, din, inan, tavr, davran iinde daha evrensel bir bakierisinde ele almaya altm.

MD- Demek gncelden yola kp doaya, tarihin derinlerine uzandn.imdi de gncelle tarihseli kaynatrma evresindesin diyebiliriz?

Y- Evet

Not:

Sanat evresi; say: 142; Austos 1990 iinde zdemir Yemeniciolu ileSylei balyla yaymlanmtr.


11/23

3. RESSAM ZDEMR YEMENCOLU LERESM, RESMN LEV VE DEER ZERNE *

Mustafa Durak


12/23

MD- Sanatn, zelde resmin ilevi konusunda, grlerin neler? Darda,resmin ilevi, ilk kndan farkl bugn. Kiliselerde, dinsel resimler,kutsal kitaptan paralar sunarken, dinselliin somutlatrlmas, kiilerinimgeleminin sanatnnkine ekilebilmesi, dine bal eitli

duygulanmlar aktarabilmesi gibi yelpazelendirilebilecek ilevleresahiptiler ve/ya sahipler. Bizdeyse resim yasa bu alana byk lde ketvurmutur. Gnmzde, Trkiye koullarnda, ho, br lkeler dedikkate alnabilir, resmin ilevi nedir? Niin resim yaplyor?

Ayni soru br sanat dallarna da yneltilebilir. Niin tiyatro yapyoruz? Niinsinema, niin edebiyat yapyoruz? Bunun tek bir yant var. Sanat bir eylerideitirmek istiyor. Resim sanat yalnz mze ve ev duvarlarna aslmak iinolsayd yaln bir ss arac olmaktan te gidemezdi. Ancak dnyay kendincekavrayan sanat, onu deitirmek yolunda yeni araylara yneliyor. Sanatnvar olma nedenlerinden biridir dnyay deitirmek. nsan deitirmek,dnce boyutunu deitirmek, hi deilse deiime taban hazrlamak. Sanatsezgisiyle, dncesiyle ulat gerekleri iler. Topluma nderlik eder. Be-enmedii gidie dur der. Her dal kar duruu pekitirir. Mussolini faizmive Stalin Sanatnn baskc, tepedenci tavr karsnda sanatlarn hayr diyensesleri greli olarak etkisiz gibi grnse bile zaman iinde sonu alnmtr.

Yaratm nedenine geldiimizde, maara resimlerine dein gidiyoruz. Avagiden ilkel insan av resmi yapyor. Grdn resimliyor her eyden nce,

avn deiik boyutlarda resmederek onu kendi gcnn, isteminin snrlarndayakalyor, onunla oynayabiliyor, bakaca resimle onu bylyor. ncolarak da bu toplumsal olayn bakalarna iletilmesini, bu yolla insan gcyled dnyay deitirmeyi istiyor. Bu adan ada sanatlarn yaptklar da

bundan farkl bir ey deil.

MD- Bir de deer sorunu var.. rnein Rembrandt'n yaptlarndanbazlarnn yardmclar tarafndan yaplp Rembrandt'a imzalanmolduu ortaya knca tablolar deer yitirmee balam. Ben bunu

anlamyorum. Eer bir yapt deerliyse, yani kymetliyse, onu kymetliyapan zellikler ikin olmal. O yaptn bizzat kendinde aranmal.mzasnda ve o imzay atann durumu ve konumunda deil. Bu konuda senne dersin?

Y- lgin bir olay bu. Kapitalizmin getirdii bir deer anlay. mzal top,imzal fotoraf vb ile zde. Kiinin putlatrlmas. Kapitalizmin deerler vekurallar dizgesi iinde iliyor. Rembrandt'n "Gece Devriyeleri"ni ele alalm.Bu, isterse sanatnn en baarsz rencisi tarafndan yaplm olsun o benim

iin gerek bir sanat yaptdr. Onda salam bir dil dizgesi vardr. O kdalmyla, gecenin o esprisiyle, bir deerdir o resim. mzasna bakmaya gerek


13/23

yoktur. Sanat yapt sanatnn elinden ktktan sonra artk dnyann maldr.Byk bir seiciler kurulunun nndedir. Deerler zincirine katlr. Bunundnda sanat speklasyonlara sokmak onun ilevini saptrmaktr, sanatrnn kullanmaktr. Leonardo'nun Mona Lisa's deiik biimlerde piyasaya

srld. nk tketim ekonomisi, kapitalist anlay bir eyleri canl tutmakzorunda. Bu balamda baka bir soru geliyor akla, Van Gogh'un Menekelerya da Mor iekler adl tablosu 42 ksur milyar liraya alc buldu. Oysa za-mannda sergilenmemiti, beenilmemiti.

MD- Bu bizi resim deerlendirmelerinin yapaylna gtryor bir yerde.Daha, brakn bizde, dnyada bile resim eletirisinin, ltlerininnesnellikten uzak olduunu, kiilerin uzlamsal arz ve talepleryarattklarn gsteriyor.

Y- Elbette. Bir yaptn sanatsal bir DEER olarak grlmesi gzel. Ancakbelirli kii ve kurulularn elinde birden yceltiliveren, ne getirilen, sistemcekullanlan sanatlara tank oluyoruz ounlukla. nk bu oyun, kavramlaravarncaya dein oynanmaktadr. Fikirler satn alnabilmektedir. Bence gerekdeer zamanla ynlarn seiciliinden getikten sonra dimdik ayakta kala-

bilmektir. Sansasyonel k ya da ne karlmalar geicidir. Bazkoleksiyoncu kii ve firmalar ellerinde herhangi bir trden ya da ressamdanresim bulundurma sevdasna, gereksinimine kapldklarnda ya da aralarndakan rekabet sonucu birbirlerinin elinde bulunanlar ktlemek iin yaptklar

giriimlerle, ksaca resimler ticari baklar sonucu prim yapyor ya da gnlkparasal deerlerini yitiriyorlar. Ama deer bu deil.

MD- Sen gerek sanat yaptlarnn eninde sonunda su yznekarlacana ya da resimle kar karya gelenlerce anlalacanainanyorsun.

Y- Ben, hep umut var olmuumdur. Saduyu bir noktada birleecek. Her trlolumsuzlua karn. nsanlarn gelecei daha gzel kuracaklarna inanyorum.

Ana Tanra Kybele kadar engin, bereketli, gzel, bir gne gibi kardelie,sevgiye doacana inanyorum. Snrlarn yklacana inanyorum nsanlar,insan olmann zgnln yaayacaklar. Bunun iin de ok almaktanyanaym, Her eye kendimin komas gerektii bir ortamda yaadm iin,inandklarm iin. Sanatmla ilgili her eyi kendim yapmak zorunda kalyorum.Srekli kendimle bir hesaplama iindeyim. Srekli alarak, kendimi srekliykp yeniden yaparak, kendimi ama abas iinde didinip duruyorum. Zira

ben dnyada bir tarafm, tank deil. Tank olunca sradan oluyor. Bugn iindnyann geliiminde 1789 htilali gibi grdm, deiimler zincirinin

balangc diye yorumladm, dnyay sarm olan aklk politikasnda tankolursam, ben yerimi almam olurum. Ben ondan yana ya da olumlu


14/23

elerinden yana bir tavr koymak zorundaym sanat olarak. Resmi, sanatsal bak, yaam biimine dntrme abas benimki. Ama otomasyona d-meden.

Not:* 1990da yaplm sylei

4. RESSAM ZDEMR YEMENCOLU LERESM VE ELETRS ZERNE *

Mustafa Durak


15/23

MD- Resim sanatmzn bugnne nasl bakyorsun?

Y- Resim sanatmz elbette grkemli gnlerini yaamyor. Ama bir kprdan

bir patlama da sz konusu. Bu yzden gzel gnlerin geleceine inanyorum.Son on ylda hzl bir retim var. Bunun iinde kalc olabileceklerin yan sra


16/23

yoz olan da, gelip geici olan da var. Kukusuz topluca baktmzda biroalma bir art sz konusu. Bu benim iin olumlu bir nokta. Zira ben, dahaok retimden, alan ve retenlerin saylarnn artmasndan yanaym. Bir gnEref ren hoca her eline fray alann ben ressamm diye ortaya atlndan

dert yanyordu. 0 ara ben, "- Hocam, sevindirici deil mi, daha ok kiininuramas, daha ak kiinin ilgilenmesi. Bu insana zg eyler daha okolsun ki ortalama geni bir nehir yata gibi beslensin. Yrtc ular, yrtckayalar, evrensele giden yaratc sanatlar, yetenekleri beslesin" dedim.Araya baka szler kart. Ama hoca bana kzmt. Szle dile getirmedi ama

byle bir tavr iine girmiti, benim kiisel grm daha ok alcnn, dahaok koleksiyoncunun daha ok sanat adamnn daha ok sanat yazarnn,rencinin, meraklnn olmas, bu geni yata glendirecektir. Yeteneklisanatlarn ortaya kmasna olanak salayacaktr. Hem sonra niye sanatlauramak isteyeni, ilgi duyan itelim?

MD- Bir baka ressamn tablosuna nasl baktn anlatr msn?

Y- Her eyden nce btn olarak ele alrm. Resim iki boyutlu bir yzeyzerinde boyann, biimin, rengin genel hatlaryla neyi nasl anlattna

bakarm. Bir rengin peine dp ne cici, ne ferahlatc resim gibi davranlarortaya koymam, sanatyla resim arasnda, izleyicisi, toplumu arasnda,sanatyla kendisi, bilgisi arasndaki elime ve ekimelere bakarm. Byleyaklanca, benimle baka sanat ve resmi arasndaki yaknlama ya da

atma da gndemdedir. Bunu ben, resmin iindeki figrlerle, renklerle, biimlerle ileriye itici bir g olarak grmmdr hep. Ktle, renk, leke,biim, duyarlk, izlek, konu vbden oluan dil dizgesi iinde sanatya, resmeulaabilmek iin abalarm, ille de bana bir destan anlatmak ya da belirli birkonuyu en ince ayrntsyla izmek zorunda deil sanat. Belki yzeylehesaplayor. Belki derinlikle. Belki de ktlelerin birbiriyle olan ilikisiyle.Belki de beni ztln oluturduu baka fantastik dnyalara ekmek istiyor.te, ben resme elden geldiince n yarglardan arnm, soyunmu birhesaplamalar a olarak baklmasndan yanaym.

MD- Resmin dili nedir?

Y- Elbette gncel dilden ayr bir olgu. Kendine zg anlatm eleri olankavramlar btndr. Byle olunca iki temel ayrm koymak gerekiyor. Birigenel kavramlar resmin boyas, renk, biim, istif, derinlik, hacim, izgi, desen,

boyama, resmetme anlay, akmlar, izlekler, sanatn gelmi olduu yeni patlamalara yanda olmalar. Ancak sanat, bu genel dil dizgesinden kendidil dizgesini kurmak zorundadr. Oradan ayklayp almak, semek, retmek

durumundadr. rnekse benim resmimdeki kreler, kadn idolnn formu,rengin srl, diagonal bir renkler dizimi, k patlamas, bir tl esprisi ya


17/23

da cam gibi grnen effaf bir leke zerinden akma, bir delinme, bir yrtlma.te bunlar benim genel dizge iinden semi olduum kendi dil dizgemineleridir. Bunlar bir araya gelince sanat yaptnn btnl ortaya skyor.Ve izlee, estetie bunlarla varyoruz. Resmi resim yapan zellik bu.

MD- Kii o dili kendine zg biim ve anlatmlarla yeniden retiyor, yeniyorumlar katyor. Zira dil ile resim dili arasndaki ayrm izgiselliekarlk uzamsallktr. Resimde eler snrl da olsa bir uzama yaylmyeni dnyada yerlerini almlardr. Ve bakn hemen nndedirler. Hepsylenegelir bu sunumun temel elerinden biri renktir. Renktir amaherhangi bir tabloda kullanlm renk ile baka tablodaki ayni rengin,ayni tonda olsalar bile kesinlikle yerleri giderek de anlamlar, etkileriayr ayrdr deil mi?

Y- Dizge iinde, resmin sistemi iinde diyelim krmz, (a) resmindeayrdr (b) resminde ayr bir anlama sahiptir.

MD- Yani krmz ya da yeil, resimde u anlama gelir gibi kalp birbelirleme yapamayz.

Y- Kesinlikle olamaz, yle olursa hem sanatnn hem izleyicininyaratcln hilemi oluruz. O zaman elimizde sayl renkler vardr. Orenklerle diyeceinizi dersiniz. Yaratma, yoruma kapanm olursunuz,

baknz sakatlanm olur.

MD- Resim eletirisinin bugnne nasl bakyorsun?

Y- lkemiz genelinde, resmin reteni, uraan, alan, sanats ne kadarok ise eletirmeni de o derece az. Bunu sylerken salkl eletiriyiamalyorum. Yoksa bir takm hesaplamalar, dostluk ve kar iin kalemealmalar var. Ben eletirinin kurumsallamasndan yanaym. Ve bir ressamneletirmenliine, hele hele seici yeliine karym. Sanatnn bir seiciler

kuruluna girip, br sanatlar deerlendirmesi yansz olamaz. En azndankendine yakn olandan yana olacaktr. Bunun dnda gerek bir sanateletirmeninde dnya sanatn bandan bugne ve ulalabilen tm kaynaklarla

beslenmi, lke sanatn, insanlarn, toplumsal-parasal yapy, uzakduyumsamalarn, gereksinimlerini bilen, btnsel bakabilen kiiyi grmekistiyorum. Bugn siyasal gelimeler sanat etkiliyor. Parasal gelimeler sanatnta yreinde yatyor. Dnya insan ve duyarl bir kii olan sanat tmetkilenimlere aktr retimi iin. Eletirmenin de bylesine duyarl, bir rnve yaratcs zerine eildiinin bilinci iinde olmas, gerektiinde duyarga

kesilmesi gerekir. Aksi takdirde yzeysel yarglarda kalr eletirmen. Yaniresmin gerisine der.


18/23

MD- Ve giderek sanat, kendi ksrlna mahkum eder. Resim eletirmeni,genelletirirsek, sanat yazar, yol gstericiliini yitirdiinde sanatpolitikasn da etkinliini de yitirmi olur.

Y- Kendi ilevini yitirmi olur. lkemizde hatr iin, dostluk ya da herhangibir iliki sonucu ortaya konmu yazlar ounlukta. Bunlar vg yazmaktanileri gitmiyor. Ya da bir iki t getiriyor. Elbette eletiri yalnzca ba yaptlarele almaz. Benim vurgulamak istediim, kar olduum, nesneldeerlendirmelerden uzak, ilikilerin getirdii ne i yansn ne kebap trndenyazlar. Eletirmenin kalemini balayan znellikler. Bu da sanat eletirisi adna

bir gdklk yaratmaktadr.

Not:* Bu sylei 1990da yaplmtr

5. ZDEMR YEMENCOLU LERESMDE TASARIM SREC ZERNE *

Mustafa DURAK


19/23

MD- Ben kendi payma sanat, bir tasarm sreci olarak gryorum.Elbette oluumunda baka sreler de devrede. Ancak gnmzde yaratcbireyin ayrmn ortaya koyan bu tasarm srecidir byk lde.

Tasarmn nemini vurgulamas asndan stanbul Bienali'ne katlan Solle Witt'in Sleymaniye imaretindeki duvar resimlerini gerekletiren


20/23

asistanlarla Vasf ngren'in yapt sylei ilgintir (Gsteri, say:109).Zira resmi gerekletirenler bu asistanlar, tasarmlayansa Sol le Witt.nemli olan da bu. Elbette asistanlarn ya da yardmclarn katks,yaptklar da nemli ama onlarnki en azndan ikincil. Asl ile kopya gibi.

Zaten onlar da bunun ayrdnda. Bu yzden de imzay atan Sol le Witt."Sistemi kuran o", brleri de "resmin nasl yaplacan" biliyorlar.Sanat ile uygulaycs arasndaki ayrm bu. Sen bu ayrm konusunda nednyorsun?

Y- Sleymaniye'deki bu uygulama, tasarm ustalnn bir kant olarakalnmal. Batl eski ustalarn rencilerine yaptrp imzalad tablorneklerinde olduu gibi, sz konusu sanat rn, tasarmlayan sanatnnzelliklerini yanstmaktadr. brleri iiliini yapmlardr. Elbette tasarm,sanat retiminde sanatya imza atma yetkisini verecek kertede nemlidir.Konuyu rneklendirmek gerekirse, Nazm, hapisane duvarlarna bir eyleri notediyordu. Yazd belki bir szck, bir dizeydi, belki de bir ekil. Ama iirdeildi. Bunlar yaratma sreci iindeki tasarmn da notlar vermesiydi. te buaamada sanat yaptn nce beyninde bitirmek zorunda. Gelitirmek,olgunlatrmak ve ortaya koymak zorunda. rne dntrmek zorunda. Busre byk lde sanaty doacak yaptna tutsak eder. D dnya ileilikilerini zayflatr. Dalgnlk, unutkanlk getirir. Sanat artk yaptnilgilendirmeyen eyleri grmek, duymak istemez. D dnyaya kapar kaplarn,rn, tasarm srecinde belirir. Ne var ki ilem bitmez. Sanat, tasarmn ger-

ekletirme aamasna girdiinde de baz armlar, anlatmlar, imgeleryakalar. Bunun iki yarar olur. Bir, dil asndan yapmakta olduu almaya

baz lezzetler katar. ki, daha sonraki bir almay besler. Bu almaya tabanhazrlar.

MD- rnn tm srelerini kendi bana gerekletiren sanat bireyselbir i yapyor. tekisinde ise kk apta da olsa irketleme sz konusu,irketin patronu imzay atyor.

Y- Bir ayrmla, burada patron, tasarm yapan, gerekten reten bir iidir de.

MD- zdemir Altan'la yaplan bir syleide sayn Altan, her ne kadar"sanat ne kadar saf, ocuksu ve alak gnll bir eylemse galiba bir okadar da stn bir organizasyon yeteneinin rndr" diyorsa da buorganizasyon yeteneini resmin gerekleme srecinde "geride duran birmuhakeme" belirli bir birikime ulam sanat "muhakemesi" olarakgrmektedir. Zira "ocukluumdan beri alrken, ikide bir fraykaybederdim. imdi bu dalgnlk kurgu ciddiyetini bozmadan ok iime"

yaryor. rnein hazrladm rengin nereye konacan unutup sonra herhangi bir tercih edilmemi yere koyuyorum. Bu ok hzl uygulanm


21/23

ayrntlar istenmeden olmu raslantsal bir araya gelmeler"den szediyor (Gsteri, say: l08). Bu durumda, sanatnn tasarm ve raslantgibi iki ayr kutupsal sre arasnda gidip geldii sylenebilir. Seninyaratm srecin bu izgi zerinde nerelerde?

Y- ster tasarm, ister iilik srecinde olsun raslanty gz ard edemeyiz.Ama salt raslantsalln peine taklamayz. Uyumsuzluklar arayamayz, .Altan yle diyecektir: uyumsuzluklarn uyumunu aryorum. Raslantsallar

birletirme aamasnda bile sanatnn tasarm srecini yaamas, hesaplamassz konusudur. Ztlklar arayan da raslantsaln ardndaki de, bunlar kendince

bir bileime sokarken bu sreci yaamak zorundadr.

MD- Resmin tasarmnda bir makro, bir de mikro dzey vardr. Birindegenel hatlaryla, kabaca resmi dneceksiniz, dierinde ise ayrntlar yeralacak. Ayrnt dzeyinde her benein, her kk noktann nereyeyerletirileceinin de tasarlanmas gerekir (mi?). imdi sorun u: birsanat yaptn nereye dein tasarmlyor, nereden sonra raslantya,birikimine brakyor?

Y- En kk noktaya dein tasarmlanm eskize karym. Ben taslamkurguladktan sonra onu belirli boyutlarda gerekletirmeye getiimde birotomasyona, aklc, kuralc davran iine giriyorum. Cokudan uzak, dengecihissediyorum kendimi. Benim kesinlikle ayrntl bir taslam olmamtr,

olamaz. stemiyorum nk.. Zira sanat yapt yalnzca tasarm deil. Ben onuuygularken yeniden yaratyorum. Bu gerekletirmede bir yn kaygm,sevincim birlikte dalyor yapta. Her eyiyle beni temsil eden bir rn kyorortaya. Yoksa iilik aamas sanaty bir ylgnla gtrr. Bir ldesanatndan uzaklatrabilir diye dnyorum. Tasarm, konusal olarak neyi,niin, nasl anlatyorum sorunsaln kapsamal. Biim dilimin, renklerimin

bununla ilikisi. Resim yapmaya 20-30 tuvalle balarm. Ama tasarm beyindecanlandktan sonra cokunluumu da yaamak istiyorum. Bir rengin, birnoktann peinden kotuum oluyor. Artk ben sanatn enginliklerinde dolu

dizgin at koturuyorum. Bir lekenin peine taklp bulutlarn zerinde utuumoluyor. Ya da krlarda gezer, denizlerde yzer buluyorum kendimi. Byleceaklla cokunluu birletiriyor. Birlikte ele alyor, birlikte yayorum.

MD- Demek sen gerekletirme srecine de sahip kp kimselerebrakmak istemiyorsun. Sol le Witt'ten ayr dnyorsun.

Y- Evet ama ona katlyorum, katlmyorum ayrm yapmyorum, O, birtasarmcdr. O ayr bir olay. Ben iki sreci de yaamaktan haz alyorum. Bazan

dizginler aklmn elinde bazan da duygularmn.


22/23

MD- Bence yaam bu. Eski batl ustalarn sorununa dndmzde olayayrmlayor.

Y- Evet, ama Sol le Witt konusunda dediim gibi sanat, sanatlar

balamaz, eski ustalarn yapt yanltr diye bir kural getirilemeyecei gibidorudur diye de bir kesinlemeye gidilemez. Ama ben hem tasarm hem degerekletirim sreleri tek sanatdan gemi yaptlar seviyorum.

MD- Sence yaratcl etkileyen etmenler neler?

Y- Olumlu olumsuz her ey etkiler yaratcl. Yaamn kendisi etkilersanaty. rnein u kilim deseninde ok eyler buluyorum. Ana Tanra bana

bakyor oradan. Bunlar "eli belinde motifleri ama benim birikimimle yenidenbiimlendi. Tarihsel, ekinsel kanaldan geerek yorumland.

MD- Sol le Witt rneine dnersek, diyelim ki bu sanat ok iyi tasarmc,kafasnda belirli bir rn tasarlama yetisine sahip ama gerekletirmedebeceriksiz, yeteneksiz... Olur mu bylesi?

Y- Gerek sanat, yaratc temele dayanmal! Bilek, yrek, beyin.Bunlardan biri eksik olduunda gdklk kar ortaya.

MD- Ama ortaklaa yapmda byle bir durum oluacak. Belki de

sanatlar kendi aralarnda ayrntlarda ala ala baz yetileriniyitiriecekler. Uzmanlamann byle bir sakncas hep vardr. Bireysellikve i blm.

Y- Ben yine de bireysellikten yanaym. Sleymaniye rnei asistanlarnyaratcln, kiiliklerini yok sayyor. nsan olarak yok sayyor. Yalnzcaonlar uygulamac dzeyinde tutuyor. Gzel bir kadnn yalnzca gzlerinikarp cebinize koyamazsnz. O kadn gzleriyle gzelse, beyniyle de gzel.Varoluuyla, etiyle, kanyla, canyla. Size, bana yalnzca sizin beyniniz gerekli,

dersem, ben sizin her eyinizi yok saym olurum.

MD- Burada, daha nce belirtilen, bir sanat rn retildikten sonraartk sanatnn deil, herkesindir yargs ile elimiyor muyuz?

Y- Bence elimiyoruz. Sanat eseri hi kimseyi yok saymyor ki. Mlkiyetiasndan ya da dedikleri asndan artk malolmak diye bir ey var. Orayamalolmutur. Nereye? insanla malolmutur. Ama o yine Picasso'nun elindenPicasso frasyla vardr. nsana deer veren insan deerleri olarak.

Not: * Bu sylei 1990da yaplmtr


23/23

Özdemir Yemenicioğlu ile söyleşi

Documents