This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
پذيري جامعه نسبت به تحليلي بر ديدگاههاي نظري آسيب
مخاطرات طبيعي
4شايان ، سياوش3، اكبر پرهيزكار2، محمود قديري*1افتخاري الدين ركن عبدالرضا
دانشگاه تربيت مدرس، تهران، ايران، دانشيار گروه جغرافيا-1
مدرس، تهران، ايران دانشگاه تربيت ،ريزي شهري دانشجوي دكتري جغرافيا و برنامه -2
دانشگاه تربيت مدرس، تهران، ايران،استاديار گروه جغرافيا -3
دانشگاه تربيت مدرس، تهران، ايران، استاديار گروه جغرافيا-4
1/5/87: پذيرش26/1/86 :دريافت
چكيده
حلهاي كاهش ناپذير بحرانهاي طبيعي در ايران نيازمند فهم صحيح علل و راه برانكاهش خسارتهاي ج
شود و كننده اصلي بحران معرفي ميپذيري به عنوان تعيين در اين ارتباط، امروزه آسيب. باشد آنها مي
رد آن شكل گرفته است كه دلالتها فيزيكي، ساخت اجتماعي و تركيبي در مو-سه ديدگاه زيستي
بنابراين اين . سازد پذيري، بررسي كامل آنها را ضروري مي ت آنها بر فهم، تحليل و كاهش آسيبمتفاو
ديدگاه تحليلي و مطالعة تطبيقي، پاسخ به اين سؤال را دنبال مي كند كه كدام-مقاله با روش توصيفي
.دهد مي كاملي را ارائه پذيري جامعه در برابر مخاطرات طبيعي تبيين در فهم و تحليل آسيب
در جايگزيني كامل هر ) در مقياس جامعه( پذيري دهد كه براي فهم و تحليل آسيب نتايج نشان مي
در مقابل، . فيزيكي و ساخت اجتماعي به جاي يكديگر امتيازي وجود ندارد-يك از ديدگاههاي زيستي
نها و نيز حاوي ديدگاه تركيبي به عنوان سازشي از دو ديدگاه قبلي و شامل نقاط قوت هر دوي آ
كاملي را از آن ارائه پذيري، تبيين شناسي چشمگير در فهم و تحليل آسيب نظري و روش پيشرفتهاي
1388، بهار 1، شماره 13 دوره ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــانساني ـــــس علوم ر مدهفصلنام
31
]15[ بالقوة آنتأثيراتبندي ريسك بحران طبيعي و طبقه1شكل
كلگيري بحران، فهم درستي از آن را ضروري پذيري در ش از اين رو تعيين كنندگي آسيب
تواند هوشمندترين سياستهاي پيشگيري و مقابله چون شناخت ناقص و محدود مي. سازد مي
پذيري بويژه در اين امر در كنار تمركز عمدة تحليل و ارزيابي آسيب. را به شكست بكشاند
حل فيزيكي، ضرورت و راههاي زيان و ايران بر شدت خطر و بحران حاصل، و نيز غلبة ايده
.سازد اهميت آن را دوچندان مي
پذيري شامل به بعد، ديدگاههاي نظري متفاوتي از آسيب. م1970در اين ارتباط، از دهة
گيرند كه فهم متفاوت و گاه شكل مي3 و تركيبي2 فيزيكي، ساخت اجتماعي-1سه دسته زيستي
دلالتهاي متفاوتي را بر تحليل، تبيين و كاهش آن دهند، و پذيري ارائه مي متناقضي را از آسيب
در اين صورت، مقاله حاضر با هدف استنتاج و ارائة مفهوم و ديدگاه مناسب فهم و . دارند
گيرد كه كدام ديدگاه در فهم و تحليل پذيري، پاسخ به اين سؤال اساسي را پي مي تحليل آسيب
دهد؟ كاملي را ارائه مي نپذيري جامعه در برابر مخاطرات طبيعي تبيي آسيب
تحليلي در ابتدا از طريق روش -توصيفي به اين منظور، مقاله حاضر با اتخاذ روش
اي و بررسي اسنادي، دانش موجود در زمينة مفاهيم و ديدگاههاي نظري كتابخانه
پذيري سپس مفاهيم و ديدگاههاي نظري آسيب. كند ميبندي آوري و طبقه پذيري را گرد آسيب
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1. biophysical 2. social construction 3. synthetic
...پذيري آسيبهاي نظري دگاهتحليلي بر ديــــ ـــــــــــــــــ انهمكارو الدين افتخاري عبدالرضا ركن
32
. كند برحسب ماهيت، حيطة عمل، مزيتها و محدوديتهاي آنها، تشريح و استدلال عقلاني ميرا
پردازد كه تبيين استدلالي به استنتاج ديدگاهي مي-در پايان با بررسي تطبيقي و تحليل كيفي
.دهد پذيري در مقياس جامعه ارائه مي كاملي را از فهم و تحليل آسيب
تعاريفمفاهيم و : پذيري آسيب-2
پــذيري از نظــر تعــداد بيــشمار و از نظــر لغــوي متفاوتنــد ولــي در مفــاهيم و تعــاريف آســيب
- درجه زيان حاصل از يـك پديـدة بـالقوه آسـيب «ترين و پركاربردترين حالت به معناي ساده
پذيري، مفهومي محـدود، امروزه اين توصيف از آسيب .به كار رفته است ]16ص ،14[»رسان
-باشـد چـرا كـه بـا شـكلگيري نگرشـهاي اجتمـاعي مـده فيزيكـي از آن مـي فني و به طـور ع
تغييـر 1990 و نيز آغاز رويكرد تركيبي به آن از دهة 1970پذيري از دهة ساختاري به آسيب
اي پذيري از تمركز بر جبرگرايي محيطي، بـه سـمت فراينـدهاي ريـشه مهمي در مفهوم آسيب
-اي از سيستمهاي زوجي انساني ه عنوان خصيصه و سپس مطالعة آن ب اقتصادي، -اجتماعي
؛737-713صـص ،20 ؛19 ؛63-1صص، ؛18 ؛17 ؛16ص ،14 ؛8 ؛6[ ايجاد شده است 1محيطي
مراحـل «تغييري كه اسكالر و همكـاران در قالـب . ]8080-8074صص ،22 ؛94-85صص ،21
: ]23[كنند بخوبي آن را به شرح ذيل بيان مي» پذيري تحول مفهوم آسيب
پذيري با در گام بعد، آسيب-2هاي استرس تأكيد داشتند؛ تحقيقات اوليه بر خصيصه-1
توانست هاي سيستم واقع در معرض به ايدة ضربه گسترش يافت كه مي تمركز بر خصيصه
پذيري در گام سوم، آسيب-3سيستم را براي مقاومت، مقابله يا بهبود از استرس كمك كند؛
پذيريهاي اجتماعي به چارچوبهاي مفهومي ترس واحد و آسيببه سبب تمركز بر يك اس
اي كه استرسهاي پذيري به گونه در گام آخر با بسط آسيب-4.ناقص محدود شده بود
چندگانة متعامل را در بربگيرد، همچنين پذيرش ايدة سيستم در معرض به عنوان جزء تركيبي
دن اينكه واكنش خود سيستم، محيطي و به علاوه روشن كر-مؤلفه هاي زوجي انساني
توانايي تعديل يا افزايش اختلالات و استرسهاي مختلف را دارد؛ تصوير كاملتري از
.پذيري ارائه شد آسيب
پذيري و و در همين راستا، بيركمن نيز گرايش روشني را در توسعة دامنة مفهوم آسيب
.]24[دهد مي تشخيص 2هاي مفهومي متعددي از آن، مطابق شكل شكلگيري حلقه ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
خطرمحور (1پذيري به عنوان ريسك در معرض بودن آسيب: فيزيكي- ديدگاه زيستي-1
)گرا و فن
تماعي و اج (2اي اجتماعي پذيري به عنوان ساخته آسيب : ديدگاه ساخت اجتماعي-2
)محور انسان
3پذيري به عنوان تأثيرپذيري بالقوه و ظرفيت رسيدگي و انطباق آسيب : ديدگاه تركيبي-3
)يكپارچگي و پايداري(
فيزيكي - ديدگاه زيستي-3-1
پذيري غلبه داشت كه به طور اساسي محور به آسيب در بخش اعظم قرن بيستم ديدگاهي فن
گرايي منطقي گرا، جبرگرا و تقليلگراي مبتني بر تجربه اثباتگرا، مبتني بر پنداشتهاي مادي
برحسب فراواني يا احتمال، (ديدگاه مذكور بر طبيعت خطر فيزيكي . ]38[است) فلسفة عملي(
هاي كليدي فضايي و استمرار به عنوان مؤلفه بزرگي، شدت، سرعت شروع، توزيع
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1. vulnerability as risk of exposure 2. vulnerability as a socially constructed phenomenon 3. vulnerability as potential impact and capacity of response and adaptation
1388، بهار 1، شماره 13 دوره ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــانساني ـــــس علوم ر مدهفصلنام
37
در اين صورت از علوم عملي و توسعه . باشد رين معيار پيشگيري ميو مديريت محيط مهمت
به طوري كه در . ]6؛ 16[رود بيشتر دانش فني انتظار كاهش آثارحوادث شديد جغرافيايي مي
هاي علمي كاربردي اكثر قرن بيستم، علم خطر و ريسك با برقراري اتحادي قوي با رشته
حران را با تمركز بر سه حوزه زير هدايت ، پژوهش در زمينة ب)مهندسي -يعني فني(
]38[كرد مي
پايش و تحليل فرايندهاي ژئوفيزيكي؛-
ريـزي و مــديريتي بـراي كنتـرل و جلـوگيري از فراينــدهاي فعاليتهـاي طراحـي، برنامـه -
ژئوفيزيكي يا اصلاح رفتار انساني؛
)سيستمهاي هشدار امداد( توسعة اقدامات اضطراري -
ه، بحرانها مشابه جنگ هستند، در اين صورت اين اعتقاد راسخ وجود مطابق اين ديدگا
، قدمهايي را براي »فرماندهي و كنترل«ريزي توانند از طريق مدل برنامه دارد كه جوامع مي
.]38[جلوگيري يا اصلاح بحرانها بردارند
فيزيكي- مزيتها و محدوديتهاي ديدگاه زيستي-3-1-1
و به انتخاب دانش موجود براي پيشگيري و كاهش آثار بحران گرا اين ديدگاه هميشه عمل
هايي كه چارچوبي را براي پيشگيري و كاهش عملي آثار خطر فراهم راغب بوده و در زمينه
اين ديدگاه، مبنايي را براي سياستگذاري در گسترة . ]53، ص6[سازد، قابل دفاع است مي
ها و نقات قوت ديگر آن توليد نقشههاي علمي فراهم كرده است و از وسيعي از رشته
- پذيري قابل كاربرد در كنترل توسعة نواحي به لحاظ زيستي براوردهاي عددي آسيب
پذيريهاي آتي و بيني شروع حوادث زيانبار، شناسايي آسيب پذير، پيش فيزيكي آسيب
يت كنندة شروع وضعيتهاي خطرناك و علاوه بر آن قائل شدن اهم هدفگيري عوامل تعديل
پذيريهاي خطرمحور ويژه براي وقايع نادر ولي مفرط و نيز تمركز بر مشخص كردن آسيب
المللي كاهش بحرانهاي دهه بين«مثال مهمي از اين پارادايم، . ]41 ؛11-9، صص39[باشد مي
المللي براي با هدف برانگيختن كوششهاي مؤثر ملي و بينIDNDR(1(» طبيعي سازمان ملل
ال و معيشت مردم در برابر بحران در قالب بكارگيري دانش فني موجود محافظت جان، امو
.]39؛ 37[باشد مي
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1. IDNDR: International Decade for Natural Disaster Reduction (1999-2000)
1388، بهار 1، شماره 13 دوره ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــانساني ـــــس علوم ر مدهفصلنام
39
زيانهاي انساني و مادي ناشي از مخاطرات طبيعي در طول قرن بيستم، بدون مشاهدة مدرك
هايي يكسان، قاطعي از افزايشي متناظر در فراواني آنها افزايش يافته است و اينكه پديده
و حتي در درون آنها ايجاد كرده است، ضرورت عواقب بسيار متفاوتي را در بين جوامع
. ]38[ملاحظه بحرانها را از منظر وسيعتر اجتماعي و تاريخي برانگيخت
فيزيكي و تفسير ساختاري بسيار -، شكافي بين ديدگاه زيستي1975در نتيجه از سال
شناسان و پژوهشگران توسعة داراي تجربة ميداني در كه منبعث از انسان-جديدتري
.]48، ص 6[ آشكار شد-شورهاي رو به توسعه بودك
ديدگاه اخير با تمركز بر سيستم و توانايي آن در رسيدگي و واكنش در برابر محرك بر
دار در فرايندهاي تاريخي، فرهنگي، ، يعني وضعيتي ريشه»1پذيري ساخت اجتماعي آسيب«
كند، ي به آنها را محدود مياجتماعي و اقتصادي كه توانايي رسيدگي به بحرانها و پاسخ كاف
اي كه مردم در برابر مخاطرات با اين شناخت، درجه. ]94-85صص ،21[دلالت دارد
پذيرند، صرفاً به طبيعت يا نزديكي به منبع خطر بستگي ندارد بلكه وابسته به شرايط آسيب
اعي، در اين صورت، جمعيتهاي مختلفي كه تحت شرايط متفاوت اجتم. اجتماعي نيز مي باشد
، صص 39[پذيري برخوردارند كنند از سطوح متفاوتي از آسيب اقتصادي و نهادي زندگي مي
11-12[ .
پذيري در يك پيوستار فكري از اكولوژي انساني در مجموع، مطابق ديدگاه مذكور، آسيب
:شود تا اكولوژي سياسي به شرح ذيل تحليل مي
ل فرايندهاي اكولوژيكي، و در واقع در اكولوژي انساني، سيستمهاي انساني در داخ-1
؛36[شود آنها نسبت به مخاطرات طبيعي بررسي مي محل استقرار جوامع و در معرض بودن
پذيري در نتيجة تعامل بين گروههاي مطابق اين ديدگاه، آسيب]2024-1471صص ،46
اخير آن هاي نمونه. آيد كه به طور اساسي نگرشي غيرسياسي است انساني و محيط پديد مي
پژوهشهاي اولية . باشد ميهاي معيشتي، بقا و رسيدگي شامل تحقيق بر انطباق و راهبرد
مبتني بر اين رويكرد نيز به خاطر تأكيد بيش از حد بر چارچوبهاي كاركردگرا و يا تكويني و
محيط مورد -كم گرفتن ستيز و عدم تجانس در درون گروههاي انساني و روابط انسان دست
.]36[د قرار گرفته استانتقا
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . Social construction of vulnerability
1388، بهار 1، شماره 13 دوره ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــانساني ـــــس علوم ر مدهفصلنام
41
؛ مخاطرات 3؛ خشكسالي و قحطي2؛ استحقاق غذايي1نظريه در حاشيه قرار گرفتن -
اند؛ مؤثر بوده5 و تغييرات اقليمي و كشاورزي4طبيعي
پذيري تهاي مختلف اقتصادي و سياسي در تعيين آسيب كيد بر نقش كانوني قدر تأ-
متفاوت افراد و گروههاي مختلف؛
انگاشتن تنوع تاريخي واكنشها، عدم توجه لازم به نقش عامل انساني و به خاطر ناديده-
قرار تأثيرمتغير مستقلي كه روابط اجتماعي را تحت / و تقليل نقش محيط به عنوان يك عامل
.دهد، مورد انتقاد واقع شده است مي
هرچند در ديدگاه اقتصاد سياسي عواملي ،6»گرا مدرن، ساخت پست« بر اساس ديدگاه -3
اي از روابط اجتماعي پيچيده و اند، اما به عنوان دسته نظير جنسيت، مذهب و قوميت معرفي شده
سيت معمولاً به عنوان مشتقي از طبقه اجتماعي براي مثال جن. اند پويا مورد ارزيابي قرار نگرفته
هاي كننده اين عوامل را كه در اقتصاد سياسي به نفع تعيين) 2001( بوهل. ديده شده است
به . پذيري معرفي مي كند هاي انفرادي آسيب كننده اند، تعيين شده انگاشته ساختاري ناديده
چشمگيري علوم اجتماعي، پژوهشهايهرحال در چارچوب وسيعتر پساساختاري در جغرافيا و
:]17ص ،39 ؛36[به طور خلاصه. ها هدايت شده است بسمت اين حوزه
گرا با هاي ساخت در مقابل اقتصاد سياسي كه بر عوامل ساختاري تأكيد دارد، نظريه-
پذيري توجه به عوامل ساختي، بيشتر بر نقش عامل انساني و فرهنگ در توضيح افتراق آسيب
كند؛ ميتمركز
فرهنگي ساختگرا تأكيد دارند كه سياستگذاران و دانشمنداني كه / ديدگاههاي اجتماعي-
داراي موقعيت درخور ممتازي نيستند بلكه در مقابل آنها «پردازند پذيري مي به مطالعة آسيب
د يا پذيري را ايجا توانند آسيب اي از الگوهاي فرايندهاي اجتماعي هستند كه مي عناصر پيوسته
؛»از آن پيشگيري كنند
بحران نيز به طور فعال به وقايع و وضعيتها » قربانيان« مطابق آنها، به اصطلاح -
دهند؛ رسيدگي كرده و پاسخ مي
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1. Theory of marginalization: Susman et. al 1983
2. Food entitlements: Sen 1981 3. Watts and Bohle 1993 4. Blaikie et. al 1994
5. Edger and Kelly 1999, 2000 6. Or social/cultural constructivist approaches ( گرا فرهنگي ساخت /يا رويكردهاي اجتماعي )
...پذيري آسيبهاي نظري دگاهتحليلي بر ديــــ ـــــــــــــــــ انهمكارو الدين افتخاري عبدالرضا ركن
42
اند كه ساختار اجتماعي را ناديده گرفته و محيط و به اين خاطر مورد انتقاد قرار گرفته-
تقل تأثيرگذار بر جامعه انساني در نظر فيزيكي را به عنوان عامل يا نيروي مس-زيستي
. گيرند مي
سازي اكولوژي اي براي يكپارچه رشته اكولوژي سياسي ريشه در تلاشهاي بين-4
تحليل اكولوژي سياسي اجزاي متعددي چون . ]36[فرهنگي با اقتصاد سياسي دارد /انساني
اكولوژي همچنين عامل / يطالمللي، ساختار طبقاتي، روابط بازار، مح ايدئولوژي، منافع بين
گيرد همچنين سلسله مراتبي از تبيين را از سطح فردي تا محلي، ملي، انساني را دربرمي
محيطي علاقه دارد، -كند و به تحليل تعاملات پيچيدة انساني المللي دنبال مي اي و بين منطقه
وسعه مرتبط بويژه آنهايي كه با توسعه اقتصادي و تخريب محيطي در كشورهاي درحال ت
:]36[ويژگيهاي اين ديدگاه به طور خلاصه عبارتند از. هستند
فيزيكي؛ تلاش در پيوند ساختار اجتماعي، -سازي عوامل انساني و زيستي يكپارچه-
فيزيكي؛-عامل انساني و محيط زيستي
مقياسي از سطح محلي تا جهاني؛ تأكيد بر فهم روابط ميان-
ــسيل يكپا - ــودن پتان ــيط دارا ب ــات مح ــردن مطالع ــه ك ــه رچ ــست، جامع ــست و نخ نخ
محور؛ سياست
،پذيري متفاوت گروههاي انساني به وسيله طبقه، قوم توانايي ترسيم و نمايش آسيب-
.بنديهاي رايج نژاد، جنسيت، سن، موقعيت فضايي و يا ديگر طبقه
پذيري كه بدر مجموع با توجه به رويكردهاي عنوان شده، ديدگاه ساخت اجتماعي آسي
نمايان شده بود، در ادامه به زمينة » فيزيكي-زيستي«در آغاز به عنوان شق راديكال ديدگاه
مجزايي از مطالعه تكامل يافت و به نحو چشمگيري در سطح نهادي و سياستي ظاهر شد
ارائه شد 1پذيري مطابق آن چارچوبهاي مفهومي متعددي نيز از آسيب. ]18-16، صص 39[
پذيري را اقتصادي منجر به آسيب-اي، شرايط و وضعيت اجتماعي ر كلي علل ريشهكه به طو
. گيرند به عنوان نقطة آغاز تحليل درنظر مي5مطابق شكل
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ]42[براي مطالعة چارچوبهاي ارائه شده رجوع شود به منبع . 1
...پذيري آسيبهاي نظري دگاهتحليلي بر ديــــ ـــــــــــــــــ انهمكارو الدين افتخاري عبدالرضا ركن
44
تن استرس يا اختلال منفردي بر بويژه آنها گرايش به درنظرگرف. كننده يا حتي نادرست باشند
تواند سيستم را نسبت به سيستم انساني در معرض دارند و به دامنه كامل شرايطي كه مي
اختلالات حساس كند يا به آن امكان مقابله دهد توجهي ندارند، همچنين نقش خود سيستمهاي
دهند قرار نميبه دقت مورد توجه» ها تقويت، كاهش يا حتي ايجاد استرس«در معرض را در
.]23[توجه هستند محيطي واقعاً بي-و سرانجام اينكه به سيستمهاي تعاملي انساني
ديدگاه تركيبي -3-3
پذيري را به عنوان بويژه از اواخر آن براساس آثار پژوهشگراني كه آسيب90از دهة
اند، هسازي كرد مفهوم» ساخت اجتماعي«يا بالعكس به عنوان » ريسك در معرض بودن«
و سيستم و تعامل آنها را براي فهم 1گيرد كه تحليل هر دوي محرك ديدگاه تركيبي شكل مي
مطابق اين ديدگاه، در مجموع دو سطح از شناخت و پيشرفت . گيرد پذيري در نظر مي آسيب
: پذيري، يعني يكپارچگي و پايداري به شرح ذيل قابل تمايز است در مفهوم و تحليل آسيب
پذيري را به صورت توأم د يكپارچه سعي دارد كه عوامل و ابعاد مختلف آسيب رويكر-1
مدل « و هماهنگ مورد ملاحظه قرار دهد؛ به طوري كه در اولين تلاشها، كاتر و همكاران
آنها با هدف . كند، ارائه كردند را كه تحليل سيستم و محرك را يكپارچه مي» مخاطرات مكان
فيزيكي و اجتماعي را در محيط -پذيري زيستي پذيري، آسيب يبتوليد يك نقشه نهايي از آس
GIS2به زعم آنها. ]737-713صص ،20[ با هم تركيب كردند:
پذيرند تنها وابسته به نزديكي به منبع تهديد اي كه مردم نسبت به مخاطرات آسيب درجه«
پذيري ن آسيبيا طبيعت فيزيكي خطر نيست بلكه عوامل اجتماعي نيز نقش مهمي را در تعيي
.]737-713صص ،20[»كنند بازي مي
ناچيزي پذيري، بينش اي از معرفهاي آسيب توليد مجموعه هدفاما رويكرد تركيبي آنها با
دهد كه در مقابل، اسميت و پذيري ارائه مي را در مورد فرايندهاي ايجاد كننده آسيب
در معرض بودن و «ي، تابعي از پذير آسيب پيليفوسوا به دنبال فهم عميقتري از فرايندهاي
اي از سيستم دهند كه مطابق آن درمعرض خطر بودن، خصيصه را ارائه مي» ظرفيت انطباق
باشد و ظرفيت انطباق به قابليت و توانايي سيستم در رسيدگي و واكنش به محرك مي نسبت
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1. stimulus 2. GIS:Geographic Information System
...پذيري آسيبهاي نظري دگاهتحليلي بر ديــــ ـــــــــــــــــ انهمكارو الدين افتخاري عبدالرضا ركن
56
هاي مرتبط ديگر در عين حال استفاده از پيشرفتهاي نظري حوزه. برخوردار استكاهش آن
.تواند به آن عمق بيشتري بدهد ، مي»1چارچوب معيشت پايدار«ازجمله
هاي تكنيكي يكپارچه، تغييري است از تمركز صرف بر جنبه-در حقيقت چارچوب تركيبي
اي طبيعي به طور برجسته مسائلي پذيري و بحرانه به دركي وسيعتر كه مطابق آن آسيب
پذيري به وسيله ارزشها و نهادهاي چرا كه اولاً آسيب. اي و محيطي هستند اجتماعي، توسعه
ريزي، توليد كالاها، توزيع منابع، تدارك فرصتها و اجتماعي كه توسعه و فرايندهاي برنامه
اً، شكست سيستم انساني شود؛ ثاني دهند، متأثر مي اقتصادي را شكل مي-تسهيلات اجتماعي
پذيري در محافظت از مردم و متعلقات آنها در زمانهاي قبل و بعد از بحران بر ميزان آسيب
باشد و ثالثاً گذارد كه در هر دو وضعيت، وابسته به شرايط، سطح و نوع توسعه مي تأثير مي
است و از محيطي-اي از سيستم زوجي انساني پذيري جزء يكپارچه و خصيصه اينكه آسيب
. شود متأثر مي8مطابق شكل ) بينش اكولوژيكي( محيط -پيوستار روابط انسان
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ�. Sustainable livelihood: Ashley and Carney, 1999):( هـاي متعـدد فقـر در طـول با توسعه شناختهاي جديـد از جنبـه
.]49[باشد مي» حلهايي براي آن منابع متعدد فقر و راه«چارچوبي يكپارچه براي فهم » چارچوب معيشت پايدار«سالهاي گذشته،
پـذيريهاي مختلـف را بعنـوان دهد، و آسيب ميكند و معيشت را در كانون توجه خود قرار آغاز مي نظر توسعه اين ديدگاه از نقطه
توسـعه مفهـومي مهـم و جديـد و تغييـري در در اين حالت . گيرد گيرد، در نظر مي اي كه معيشت در آن شكل مي بخشي از زمينه
.]44[باشد كانون توجه مي
پذيريآسيب بعد يكپارچه
فيزيكي
بعد طبيعي
بعد اجتماعي
بعد اقتصادي
محيطي سيستمزير زير سيستم انساني
محيطي-سيستم زوجي انساني
مقياس تعاملات و فرايندهاي فراسيستم
بسي
آ
ييك
يزوف
بيي
يرپذ
ب
سيآ
ي
جتماعي ا
پذير
محيطي- زوجي انسانياي از سيستم پذيري و تلقي آن به عنوان خصيصه رويكرد يكپارچه به آسيب 8شكل