ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΙΝΤ 834 Η Ευρωπαϊκή και Ελληνική τέχνη του 20 ού αιώνα Διδάσκουσα Ευδοξία Παπαδοπούλου 1 ο μάθημα Εισαγωγικές παρατηρήσεις Η Ευρωπαϊκή Πρωτοπορία κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου: Dada-Σουρεαλισμός Θα αναπτυχθούν οι στόχοι του μαθήματος, η μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί , η οργάνωση και η κατανομή της ύλης, τα επιθυμητά αποτελέσματα και θα σχολιαστεί η προτεινόμενη βιβλιογραφία. Τα δύο κινήματα αντιμετωπίζονται ως έκφραση της Πρωτοπορίας (avant garde) τις τρεις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, καθώς επιδιώκουν να ασκήσουν κριτική στο συνολικό αξιακό σύστημα της αστικής τάξης και να επιτύχουν ένα νέο είδος επικοινωνίας με το κοινό. Εξετάζεται η απαρχή του κινήματος Dada από τη Ζυρίχη κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου και η εξάπλωση του στο Βερολίνο. Έμφαση δίνεται στο ρόλο του ready made, στις δράσεις των ντανταϊστών, στο ρόλο της τύχης και του κολάζ σε σχέση με την επαναδιατύπωση του προβλήματος τι είναι τέχνη. Επίσης σχολιάζεται η σχέση του με τη λογοτεχνία και η παρακαταθήκη του για το σουρεαλισμό. Θα τεθούν προς συζήτηση έργα των Duchamp, Picabia, Grosz, Schwitters, Ernst, Ray. Στην περίπτωση του σουρεαλισμού εξετάζεται η σχέση λογοτεχνίας και εικαστικών τεχνών και οι μέθοδοι που ανέπτυξαν οι καλλιτέχνες, όπως ο αυτοματισμός, η παρανοϊκή κριτική μέθοδος, η στροφή στον κόσμο του ονείρου και του ασυνείδητου. Το έργο και ο λόγος των σουρεαλιστών μελετάται σε σχέση και με την άνθιση της ψυχανάλυσης της εποχής. Επίσης εξετάζεται η παρουσία των γυναικών ως θέμα εικαστικό αλλά και ως δημιουργών. Θα προσεγγιστούν κριτικά έργα των Dali, Magritte, Tanguy, Miro, Arp, Delvaux, Tanning, Kahlo, Karrington και του γλύπτη Giacometti.
26
Embed
ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΙΝΤ 834 Η …users.uoi.gr/gramisar/prosopiko/papadopoulou/sxediagram...ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΙΝΤ 834 Η Ευρωπαϊκή
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
ΙΝΤ 834 Η Ευρωπαϊκή και Ελληνική τέχνη του 20ού αιώνα
Διδάσκουσα Ευδοξία Παπαδοπούλου
1ο µάθηµα
Εισαγωγικές παρατηρήσεις
Η Ευρωπαϊκή Πρωτοπορία κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέµου:
Dada-Σουρεαλισµός
Θα αναπτυχθούν οι στόχοι του µαθήµατος, η µεθοδολογία που θα
ακολουθηθεί , η οργάνωση και η κατανοµή της ύλης, τα επιθυµητά αποτελέσµατα και
θα σχολιαστεί η προτεινόµενη βιβλιογραφία.
Τα δύο κινήµατα αντιµετωπίζονται ως έκφραση της Πρωτοπορίας (avant
garde) τις τρεις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, καθώς επιδιώκουν να
ασκήσουν κριτική στο συνολικό αξιακό σύστηµα της αστικής τάξης και να επιτύχουν
ένα νέο είδος επικοινωνίας µε το κοινό. Εξετάζεται η απαρχή του κινήµατος Dada
από τη Ζυρίχη κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσµίου και η εξάπλωση του στο
Βερολίνο. Έµφαση δίνεται στο ρόλο του ready made, στις δράσεις των ντανταϊστών,
στο ρόλο της τύχης και του κολάζ σε σχέση µε την επαναδιατύπωση του
προβλήµατος τι είναι τέχνη. Επίσης σχολιάζεται η σχέση του µε τη λογοτεχνία και η
παρακαταθήκη του για το σουρεαλισµό. Θα τεθούν προς συζήτηση έργα των
Duchamp, Picabia, Grosz, Schwitters, Ernst, Ray.
Στην περίπτωση του σουρεαλισµού εξετάζεται η σχέση λογοτεχνίας και
εικαστικών τεχνών και οι µέθοδοι που ανέπτυξαν οι καλλιτέχνες, όπως ο
αυτοµατισµός, η παρανοϊκή κριτική µέθοδος, η στροφή στον κόσµο του ονείρου και
του ασυνείδητου. Το έργο και ο λόγος των σουρεαλιστών µελετάται σε σχέση και µε
την άνθιση της ψυχανάλυσης της εποχής. Επίσης εξετάζεται η παρουσία των
γυναικών ως θέµα εικαστικό αλλά και ως δηµιουργών. Θα προσεγγιστούν κριτικά
έργα των Dali, Magritte, Tanguy, Miro, Arp, Delvaux, Tanning, Kahlo, Karrington
και του γλύπτη Giacometti.
2ο µάθηµα
Tέχνη και πολιτική στη µεσοπολεµική Ευρώπη
Στο πλαίσιο του µαθήµατος θα εξεταστούν τα πρωτοποριακά αλλά και
αντιδραστικά κινήµατα που εµφανίστηκαν στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του
Μεσοπολέµου µε στόχο να γίνει κατανοητή η σχέση καλλιτεχνικής παραγωγής και
πολιτικών συνθηκών. Θα γίνει αναφορά στην πλέον καινοτόµα πρόταση στο χώρο
της εικαστικής και εφαρµοσµένης παραγωγής και διδασκαλίας που εντοπίζεται στη
Σχολή του Bauhaus µε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη συσχέτιση τέχνης και
βιοµηχανίας και για την παραγωγή χρηστικών αντικειµένων στην ηλεκτρισµένη
µεσοπολεµική Γερµανία. Η σχέση εφαρµοσµένης και εικαστικής δηµιουργίας θα
εξετασθεί και στο πλαίσιο της Ρώσικης Πρωτοπορίας µέσα από τα καλλιτεχνικά
εργαστήρια ΒΧΟΥΤΕΜΑΣ και ΙΝΧΟΥΚ, όπου πρωτοποριακές µορφές εικαστικής
έκφρασης, όπως ο κονστρουκτιβισµός τίθενται υπό την υπηρεσία των ιδεωδών της
επανάστασης και τη λεγόµενη παραγωγική τέχνη. Η επιβολή του σοσιαλιστικού
ρεαλισµού µε την ολοκληρωτική στροφή στον κόσµο της ρεαλιστικής
αναπαράστασης θεωρείται η τελική απόληξη της προσφοράς της τέχνης στην
υπηρεσία του κράτους. Αναφορά θα γίνει επίσης στον τρόπο µε τον οποίο δύο
δεσποτικά καθεστώτα στην Ευρώπη αγκάλιασαν την τέχνη. Στην Ιταλία του
Μουσολίνι ο φουτουρισµός θέτει τις πρωτοποριακές του αναζητήσεις στην εξύµνηση
του καθεστώτος και το Novecento επιχειρεί να δηµιουργήσει µια ευρέως αποδεκτή
εκδοχή της «italianità ”. Ενώ η σχέση του ναζιστικού καθεστώτος στη Γερµανία θα
διερευνηθεί µέσα από το παράδειγµα δύο µεγάλων εκθέσεων που βρίσκονται στον
αντίποδα καλλιτεχνικών και ιδεολογικών αναζητήσεων. Θα παρουσιαστούν οι
εκθέσεις «Η Μεγάλη Γερµανική Τέχνη», που πραγµατοποιήθηκε µε την υποστήριξη
του εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος και «Η Εκφυλισµένη Τέχνη», που εξαιτίας της
ταύτισής της µε τη µοντέρνα τέχνη της εποχής, φορτίστηκε αρνητικά στη δηµόσια
σφαίρα της εποχής.
3ο µάθηµα
Ετεροχρονισµένες µεταγραφές του µοντερνισµού στην ελληνική τέχνη του
µεσοπολέµου. Τέχνη και πολιτική στην Ελλάδα
Έχοντας το έτος 1917 ως συµβατικό σηµείο εισαγωγής του µοντέρνου στην
ελληνική τέχνη µε την εγκατάσταση των Παρθένη και Μαλέα στην Αθήνα και τη
δηµιουργία της «Οµάδας Τέχνης», θα µελετήσουµε την υστερόχρονη κατά κύριο
λόγο υποδοχή του µοντερνισµού και τη σηµασιοδότηση που αποκτά στην ελληνική
περίπτωση. Απέναντι στον κανόνα της Ακαδηµαϊκής Τέχνης, όπως παράγεται στους
κόλπους της Σχολής Καλών Τεχνών, εξετάζεται ο µοντερνισµός άλλοτε µε εθνική
σήµανση και συµβολιστικές αναφορές, όπως συµβαίνει στην περίπτωση του Παρθένη
και άλλοτε διεθνική, βασικός φορέας της οποίας είναι ο Μαλέας. Έµφαση δίνεται
στην τοπιογραφία των δύο πρώτων δεκαετιών µέσα από τα παραδείγµατα των Λύτρα,
Οικονόµου, Τριανταφυλλίδη, όπου εντοπίζονται µετιµπρεσιονιστικές-συµβολιστικές
αναφορές. Η σχέση τέχνης και πολιτικής εντοπίζεται στην υποστήριξη που δέχτηκε η
«Οµάδα Τέχνη» από τις βενιζελικές κυβερνήσεις, που υποδεικνύουν την ταύτιση της
µοντέρνας τέχνης µε τον αστικό εκσυγχρονισµό. Εξίσου, η προτίµηση για τις αρχές
του µοντέρνου κινήµατος από τη εξουσία της εποχής εµφανίζεται και στην
αρχιτεκτονική, κυρίως µέσα από τις δηµόσιες παραγγελίες για την ανοικοδόµηση των
σχολικών κτιρίων της εποχής παράλληλα µε την εκπαιδευτική µεταρρύθµιση που
επιχειρείται αυτήν την περίοδο.
4ο µάθηµα
Η εισαγωγή της έννοιας της παράδοσης και η σχέση της µε το
µοντερνισµό
Στο πλαίσιο του µαθήµατος θα γίνει αναφορά στις κοινωνικοοικονοµικές και
πολιτικές συνθήκες που ευνόησαν την άνθιση του ιδεολογήµατος της παράδοσης και
της ελληνικότητας στους κόλπους της ελληνικής κοινωνίας τη δεκαετία του ‘20.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εξετάζεται ο ρόλος και η σηµασιοδότηση της βυζαντινής
τέχνης και της λαϊκής παράδοσης σε σχέση µε τη σύγχρονη εικαστική παραγωγή,
κυρίως µέσα από το έργο των ζωγράφων Παπαλουκά και Κόντογλου. Επίσης,
αναφορά θα γίνει στην ανακάλυψη των ζωγράφων Θεόφιλου και του ζωγράφου του
Μακρυγιάννη που θα αποτελέσουν, κυρίως ο πρώτος, σηµείο αναφοράς και για την
επόµενη γενιά καλλιτεχνών. Ο λόγος για τα τεχνοκριτικά κείµενα της εποχής θα µας
βοηθήσει να κατανοήσουµε πως διαµορφώνεται ο σύγχρονος ορίζοντας υποδοχής.
Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η υποδοχή της εικαστικής δηµιουργίας του
Στέρη και των αντιδράσεων που προκάλεσε η έκθεση των έργων του στην Αθήνα.
Στη γλυπτική της περιόδου θα µελετηθεί η απόκλιση µεταξύ ελεύθερης δηµιουργίας
και δηµόσιων παραγγελιών και της διαφορετικής σηµασιοδότησης που αποκτούν,
ενώ αναφορά θα γίνει στη υποδοχή της δηµιουργίας του γλύπτη Χαλεπά και στους
λόγους για τους οποίους θεωρήθηκε σηµαντικό το έργο του.
5ο µάθηµα
Η «Γενιά του ’30» και η θεσµική πλαισίωση της τέχνης την περίοδο της
δικτατορίας του Μεταξά
Θα παρουσιαστεί η ελληνικότητα της εποχής ως µία έννοια µεταφυσική που
διαπερνά τη δηµιουργία των σύγχρονων καλλιτεχνών. Στα έργα της περιόδου µε
βασικό σηµείο αναφοράς, κατά κύριο λόγο, την ανθρώπινη µορφή, εξετάζονται οι
επιγονικές χρήσεις του κυβισµού, του φωβισµού, της µεταφυσικής ζωγραφικής, της
νέας αντικειµενικότητας. Θα σχολιαστούν έργα των Γκίκα, Τσαρούχη, Μόραλη,
Εγγονόπουλου, Διαµαντόπουλου και το ύστερο έργο του Παρθένη που επηρέασε
αυτή τη γενιά των καλλιτεχνών. Επίσης, θα γίνει λόγος για την ευρύτερη διάδοση του
ιδεολογήµατος της ελληνικότητας µε έργα των Βασιλείου, Κανέλλη, Λεονταρίτου
που ως βασική θεµατική έχουν την καθηµερινότητα. Επίσης, θα επισηµανθεί µέσα
από συγκεκριµένες αναφορές η θετική αποδοχή κριτικής και κοινού απέναντι στο
έργο αυτής της γενιάς. Ως «αντιπαράδειγµα» σχολιάζεται η δηµιουργία του
Τριανταφυλλιδη και του Μπουζιάνη, δύο καλλιτεχνών που µένουν στο περιθώριο,
καθώς δε συµµερίζονται το ιδεολόγηµα της ελληνικότητας. Εξετάζεται ακόµη η
θεσµική πλαισίωση της τέχνης από το δικτατορικό καθεστώς του Μεταξά
επισηµαίνοντας οµοιότητες και διαφορές µε το τι συµβαίνει σε αντίστοιχα καθεστώτα
στην Ευρώπη. Θα σχολιαστούν οι δηµόσιες παραγγελίες της εποχής, όπως η
εικονογράφηση του Δηµαρχείου της Αθήνας και οι εθνικές συµµετοχές στη Biennale
της Βενετίας. Αναφορά θα γίνει και στην πορεία που ακολούθησαν οι καλλιτέχνες
της γενιάς του ‘30 µεταπολεµικά, στην ένταξή τους σε βραχύβιες οµάδες που
δραστηριοποιήθηκαν τα πρώτα µετεµφυλιακά χρόνια και στην ευρύτερη διάδοση του
ιδεολογήµατος της ελληνικότητας σε διάφορους τοµείς της ζωής.
6ο µάθηµα
Εκφάνσεις της αφηρηµένης τέχνης µεταπολεµικά σε Ηνωµένες Πολιτείες και
Ευρώπη
Το πέρασµα στο δεύτερο µισό του εικοστού αιώνα σηµατοδοτείται µε την
ανάδειξη της Νέας Υόρκης σε πρωτεύουσα των τεχνών. Η προβολή του αφηρηµένου
εξπρεσιονισµού µε την ιδιαίτερη σηµασία που αποδίδει στη δράση και στην έκφραση
του εσωτερικού κόσµου του καλλιτέχνη εξετάζεται σε σχέση µε το θεωρητικό
υπόβαθρο του φιλοσοφικού ρεύµατος του υπαρξισµού αλλά και της ψυχροπολεµικής
πολιτικής κατάστασης. Επισηµαίνεται ο ρόλος της τεχνοκριτικής στην προώθηση του
των καλλιτεχνών του αφηρηµένου εξπρεσιονισµού και η υποστήριξή τους από το
θεσµικό πλαίσιο της εποχής. Προς συζήτηση θα παρουσιαστούν έργα των Pollock,
Motherwell, de Kooning, Newman, Rothko. Θα παρουσιαστεί επίσης το ρεύµα της
µεταζωγραφικής αφαίρεσης και της hard shaped painting µε την αντίθεση γραµµικού-
ζωγραφικού να υποκαθίσταται από την αντίθεση οπτικού-απτικού. Θα σχολιαστούν
έργα των Nolland, Lewis, Stella, Kelly. Στην Ευρώπη η άµορφη τέχνη (art informel)
µε την άρνηση της µορφής και η ακατέργαστη τέχνη (art brut) µε την αυθόρµητη
έκφραση υποσυνείδητων καταστάσεων και την ένταξη στο ζωγραφικό καµβά
ανορθόξων υλικών και η δράση της Οµάδας Cobra εξετάζονται στο πλαίσιο του
κλίµατος που διαµορφώθηκε µετά το Β΄Παγκόσµιο Πόλεµο στην Ευρώπη και την
ανάδειξη του φιλοσοφικού ρεύµατος του υπαρξισµού. Θα παρουσιαστούν έργα των
Γάλλων Fautrier και Dubuffet, του Ισπανού Tàpies, των Ιταλών Burri και Fontana,
των µελών της οµάδας Cobra Jorn, Appel, Corneille.
7ο µάθηµα
Μεταπολεµικός εκσυγχρονισµός και η εισαγωγή της αφαίρεσης στην
Ελλάδα
Στο πλαίσιο του µαθήµατος εξετάζεται η ανάδειξη της αφαίρεσης σε
δεσπόζουσα τάση της ελληνικής ζωγραφικής τις δύο πρώτες µεταπολεµικές δεκαετίες
και διερευνάται η οµόχρονη υποδοχή των τάσεων πρωτίστως από την ευρωπαϊκή
αφαίρεση. Σχολιάζονται τα συµφραζόµενα της εποχής που δηµιουργούν κοινό
περισσότερο δεκτικό απέναντι στην ευρύτερη υποδοχή του µοντέρνου χωρίς εθνικές
σηµάνσεις. Συγκεκριµένα γίνεται αναφορά στον ρόλο των νέων περιοδικών «Ζυγός»
και «Επιθεώρηση Τέχνης», των εκθέσεων ξένων πολιτιστικών ιδρυµάτων στην
Αθήνα και της έκθεσης «Τα Παναθήναια της σύγχρονης γλυπτικής» στην παραγωγή
ενός κοινού δεκτικού σε ανανεωτικές τάσεις. Σχολιάζεται επίσης η κρατική
υποστήριξη των καλλιτεχνών της αφαίρεσης µε τη συµµετοχή τους σε διεθνείς
εκθέσεις και το ιδεολογικό πρόσηµο που αποκτά το συγκεκριµένο ρεύµα, σε σχέση
µε τις εκσυγχρονιστικές επιδιώξεις του κρατικού µηχανισµού της εποχής. Προς
συζήτηση θα παρουσιαστούν έργα των Σπυρόπουλου, Κοντόπουλου, Λεφάκη,
Βακαλό και Σαχίνη. Στη γλυπτική αναφορά θα γίνει στο έργο των Λουκόπουλου,
Ζογγολόπουλου, Κουλεντιανού, Καπράλου, ενώ και στην αρχιτεκτονική οι
µοντερνιστικές τάσεις µε τοπικό πρόσηµο θα συζητηθούν µέσα από το έργο του Άρη
Κωνσταντινίδη και η δηµιουργία των Βαλσαµάκη και Ζενέτου θα παρουσιαστεί ως
εξέλιξη του µεταπολεµικού µοντερνισµού χωρίς εθνοκεντρικές αναφορές.
8ο µάθηµα
Η ανάδειξη της καθηµερινής ζωής και του αντικειµένου:
Pop art- Nouveaux Réalistes- Arte Povera-Μινιµαλιστική τέχνη
Θα επιδιώξουµε να εξετάσουµε την ανάδειξη νέων µορφών τέχνης που
αποµακρύνονται από το πεδίο της ζωγραφικής σε συνάρτηση µε τον ορίζοντα
υποδοχής της µεταµοντέρνας συνθήκης, όπως οριοθετείται από τη δεκαετία του ’60.
Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην είσοδο του αντικειµένου στο πεδίο της
εικαστικής δράσης και στην ώσµωση των ορίων τέχνης και ζωής σε συνάρτηση µε
την ευρύτερη επικράτηση της διαφήµισης και της µαζικής κουλτούρας. Η Pop art,
όπως αρχικά εκδηλώθηκε στη Μεγάλη Βρετανία και έπειτα στις Ηνωµένες Πολιτείες
προσεγγίζεται µέσα από τη σύζευξη της λεγόµενης υψηλής και χαµηλής τέχνης, τη
χρήση της τεχνολογίας στην καλλιτεχνική πρακτική και τον επαναπροσδιορισµό της
καλλιτεχνικής εργασίας. Με τις δράσεις και τα έργα τους οι Nouveaux Réalistes
θίγουν τον προβληµατισµό τους για την κοινωνία του θεάµατος και της
κατανάλωσης, όπως άρχισε σταδιακά να διαµορφώνεται τη δεκαετία του ’60 και στην
Ευρώπη. Σε άµεση συνάρτηση µε τις ανησυχίες και το ριζοσπαστισµό της δεκαετίας
του ’60 στην Ιταλία θα µελετηθεί η Αrte Povera, στα έργα των δηµιουργών της
οποίας τα ευτελή υλικά λειτουργούν ως φορείς άµεσης εµπειρίας αλλά και
αντίδρασης στην τεχνολογική επανάσταση της εποχής. Από διαφορετικό σηµείο
αφετηρίας οι καλλιτέχνες που εντάσσονται στο κίνηµα του µινιµαλισµού
δηµιουργούν έργα που βρίσκονται στο µεταίχµιο βιοµηχανικής παραγωγής και
εικαστικής δράσης και θέτουν ερωτήµατα για την απαλοιφή της ατοµικότητας του
καλλιτέχνη και την αποµυστικοποίηση της τέχνης. Προς συζήτηση θα
παρουσιαστούν έργα των καλλιτεχνών της Pop art Hamilton, Paolozzi, Warhol,
Blake, Hockney, Rauschenberg, Jones, Lichtenstein, των Nouveaux Réalistes Klein,
Arman, Cézar, των καλλιτεχνών της Arte Povera Kounellis, Merz, Pistoletto, των