Önceden Tahmin ve Erken Uyarı · 2010-10-27 · Zararlıların Yaşama Alanları ve Klimogram’danYararlanma Yaşamaalanları,belirli sıcaklıkdereceleri ile orantılı nem değerlerinde

Önceden Tahmin ve Erken Uyarı

Hava sıcaklığı Nem Rüzgar hızı ve yönü Güneş şiddeti Yağmur miktarı Toprak nemi – sıcaklığı Yaprak ıslaklığı

Zamanında – doğru ilaçlama

Ürün ve çevrenin korunması Gereksiz ilaçlamalar Ekonomik kayıplar

Herhangi bir zararlıya karşı savaşın başarısı herşeyden önce zamanının doğru saptanmasınabağlıdır.

Savaş zamanı eğer önceden tahmin edilebilirsehazırlıkların zamanında yapılabilmesi nedeniylebu başarı daha da artmış olacaktır.

Buna bir de zararlı yoğunluğunun tahminieklenecek olursa zararlıya karşı savaşınrasyonelliği de sağlanmış olur.

Bunlara göre önceden tahmin ve uyarı; zararlıpopulasyonunun değişmesinde etkili olan tümfaktörleri değerlendirerek zararlının ekonomikzarar eşiğine ulaşıp ulaşamayacağını, eğerulaşacaksa bunun zamanını tahmin edereküreticileri önceden uyarmaktır.

Böylece zamanında ve doğru uygulanacakyöntemlerle, örneğin ilaçlamalarla doğal denge veçevre sağlığı yüksek oranda korunmuş olacaktır.

Önceden tahmin kısa süreli veya uzun süreliolabilir.

Kısa süreli tahmin, tuzak ve örneklemelerlegerçekleştirilir. Zararlının zararına başlayacağızamandan kısa süre önce, örneğin 1-2 hafta öncetahmin edilir.

Uzun süreli tahmin ise zararlının zararınabaşlayacağı zamandan çok önce, örneğin birkaç ayve hatta bir yıl önceden yapılan tahmindir.

Uzun süreli önceden tahmin oldukça güçtür vegerekli verilen net şekilde toplanmasını gerektirir.

Örneğin;◦ Abiyotik faktörlerin zararlı üzerindeki etkileri,◦ Biyotik faktörlerden doğal düşmanların zararlı

populasyonu üzerindeki etkisi ve◦ Karşılıklı ilişklileri

ile ilgili bilgilerin net olarak bilinmesi gereklidir.

Önceden tahmin ve erken uyarı çalışmalarında 4 ayrıyöntemden yararlanılır ve genel olarak bunlardan birarada yararlanılarak doğru sonuçların alınmasınaçalışılır.

a) Zararlının biyolojisinin izlenmesi

b) Bitki fenolojisinin izlenmesi

c) Zararlıların Gelişme eşikleri, Termal konstant veSıcaklıkla olan ilişkilerinden yararlanma

d) Yaşam alanları ve klimogramlardan yararlanma

Zararlının biyolojisinin izlenmesi Böceğin çıkış zamanı ve yoğunluğunun

belirlenerek, bunun zarar başlangıcı veya ilaçlamazamanı ile olan ilişkisine ait bilgilerle birleştirilerektahminde bulunulabilir.

Bunun için genel olarak tuzaklardan yararlanılır.

Örneğin Elma içkurdu Cydia pomonella (L.) veSalkım güvesi Lobesia botrana Den.-Schiff. gibizararlılar için eşeysel çekici tuzaklardanyararlanılır.

Zeytin sineği Bactrocera oleae (Gmelin), Akdenizmeyvesineği Ceratitis capitata (Wied.) gibizararlılar için feromon tuzaklar kullanılır.

Kiraz sineği Rhagoletis cerasi E., gibi zararlılardaise sarı yapışkan tuzaklar adı verilen renktuzaklarından yararlanılır.

Örneğin Elma içkurdu, Akdeniz meyvesineği,Zeytin sineği ve Kiraz sineği’nde tuzaklarda ilkerginin görülmesiyle birlikte,

Salkım güvesi’nde ise maksimum ergin sayısınaulaşıldığında savaşa başlanılır.

Bitki Fenolojisinin İzlenmesi

Zararlılar bitkilerin belirli dönemlerinde yaşarlar. Örneğin Maymuncuklar Otiorrhynchus spp.

bağlarda gözler kabarmaya başladığı dönemdezararlı olur.

Kiraz sineği Rhagoletis cerasi E. kirazmeyvelerinin kızarmaya başladığı dönemdeyumurta bırakmaya başlar.

Elma içkurdu’nun ilk döl larvaları, elma meyvelericeviz büyüklüğünü aldığında görülmeye başlar.

İşte yukarıdakilerle benzer şekilde zararlılar ilebitkinin fenolojisi arasındaki ilişkidenyararlanılarak, bitkilerin fenolojileri dikkatealınarak önceden tahmin ve uyarıgerçekleştirilebilir.

Zararlıların Gelişme Eşiklerinden Yararlanma

Zararlıların fizyolojik faaliyetleri belirli birsıcaklıktan itibaren başlar. Bu sıcaklığın altındauyuşuk durumdadırlar.

İşte fizyolojik faaliyetlerin başladığı sıcaklıkderecesine o zararlının gelişme eşiği adı verilir.

Ancak bu gelişme eşiklerinin her bölgede veya herbitki üzerinde aynı olacağını düşünmemek gerekir.

Çünkü gelişme eşiği; böceğin vücut yapısı, vücutmuhtevası, yağ dokularının azlığı veya çokluğu vb.gibi böceğin kendisi ile ilgili özelliklere göredeğişebileceği gibi beslenmenin yeterli olupolmadığına, besinin kalitesine, ortam sıcaklığınınderecesine ve bunun süresine, hatta böceğinbiyolojik dönemlerine göre değişir.

Zararlıların Termal KonstantlarındanYararlanma

Ortamın gelişme eşiği üzerindeki sıcaklıklar, sözkonusu zararlının gelişmesine etkili olansıcaklıklardır ve etkili sıcaklık adı verilir.

Bir zararlının belirli gelişme dönemini veya birdölünü tamamlayabilmesi için belirli miktardaetkili sıcaklık toplamını almış olması gerekir. Butoplam etkili sıcaklık her tür için ayrı ve sabit oluptermal konstant adını alır.

Gelişme eşiği ve Termal Konstantdeğerleri ile

Böceklerin doğada aktif olarak bulunacağı ayları

Herhangi bir sıcaklıkta gelişme süresini kaç günde tamamlayacağını bulabiliriz.

Termal konstant (ThC) ile gösterilir ve birimi degün.derecedir.

ThC = t(T – C) eşitliği ile ifade edilir.◦ t = gelişme için gerekli zaman (gün)◦ T = ortam sıcaklığı (ºC)◦ C = gelişme eşiği (ºC)

T – C = etkili sıcaklık

ThC = Böceğin gelişme süresini tamamlayabilmesiiçin gerekli olan sıcaklık toplamıdır.

Örneğin Elma içkurdu’nun gelişme eşiği12.5 C’dır. 1 Ocak tarihinden itibaren etkilisıcaklıklar toplamı 100 gün.dereceye ulaştığında ilkkelebeklerin çıkmaya başladığı, ilk larva çıkışının250-300 gün.derecede, ikinci döl kelebekçıkışlarının 700 gün.derecede ve ikinci döl larvaçıkışının ise 800 gün.derecede olduğu saptanmıştır.

İşte bu gibi değerlerin önceden saptanmış olmasıile her gün etkili sıcaklıklar toplanarak zararlınındurumu ve dolayısıyla ilaçlaması ile ilgili gerekliuyarı önceden yapılmış olur.

Böcekler her ne kadar gelişme eşiği üzerindefizyolojik faaliyetlerine başlarlarsa da bazıfaaliyetleri için belirli sıcaklık koşullarınınbulunması gerekir.

İşte böceklere karşı savaşta önceden tahmin veerken uyarı çalışmalarında bu ilişkilerden deyararlanılır.

Örneğin Elma içkurdu erginleri akşam üzerisıcaklıklarının 15 C ve üzerindeki sıcaklıklaraulaşmasıyla yumurta bırakırlar.

Bu nedenle önceden tahmin ve uyarı çalışmalarında1 Ocak tarihinden itibaren etkili sıcaklık toplamının100 gün.dereceye ulaşması yanında, akşam üzerisıcaklıklarının da 15 C veya üzerinde olmasıylailaçlamalara başlanır.

Benzer bir durum Salkım güvesi için de sözkonusudur.

Salkım güvesinde de 1 Ocak’tan itibaren etkilisıcaklıklar toplamının 120 gün.dereceyeulaşmasının yanında, akşam üzeri sıcaklıklarının da15 C veya üzerinde olması halinde ilaçlamalarabaşlanabilir.

Zararlıların Yaşama Alanları ve Klimogram’danYararlanma

Yaşama alanları, belirli sıcaklık dereceleri ile orantılınem değerlerinde zararlının populasyonundameydana gelen ölüm oranlarının saptanaraksınırlarının belirlenmesiyle ortaya konur.

En düşük oranda ölümün meydana geldiği sıcaklık venem sınırları o zararlı için en uygun yaşama alanı(vital optimum), ölüm oranının orta düzeyde olduğusıcaklık ve orantılı nem sınıfları uygun yaşama alanı,ölümün çok yüksek oranda olduğu sıcaklık ve nemdeğerleri ise zararlı için uygun olmayan yaşamaalanını teşkil eder.

Diğer taraftan bir bölgenin aylık ortalama sıcaklıkve orantılı nem değerleri bir koordinat sistemineişaretlenmesiyle her ay için bir nokta elde edilir. Bunoktaların ay sırasına göre birleştirilmesi sonucuortaya çıkan çokgen o bölgenin ilgili yıl içinklimogram’ıdır.

Bölgenin klimogramı ile söz konusu böceğinyaşama alanları bir arada gösterildiğinde salgınınhangi aylarda olacağı ve bunun yoğunluğubelirlenmiş olur.

Zararlıların populasyonları üzerinde sıcaklık venem dışında besin, konukçu bolluğu, konukçuuygunluğu, yağmur gibi etkenler de olumlu veyaolumsuz etkiye sahiptirler. İşte bu etkenlerin de gözönüne alınması gerekir ki buna bonitasyon adıverilir.

Bonitasyon belirli bir kat sayıdır ve aylık, yıllık vebölgelere göre hesaplanabildiğinden öncedentahmin çalışmalarında yararlanılabilecek birekolojik değerdir.

Zararlıların salgınlarının önceden tahminedilmesinde onların hayat tablolarından dayararlanılır.

Hayat tabloları zararlıların populasyonlarınınbelirli döllerdeki yoğunluklarının seviyesi hakkındafikir verir.

Hayat tablolarının hesaplanmasında ölüm faktörü,net üreme gücü, üreme çağındaki dişilerin yaşamuzunluğu ve doğal artış kapasitesininhesaplanmasıyla populasyonun durumu gerçekolarak ortaya konabilir.

Önceden tahmin ve erken uyarı çalışmalarıyurdumuzda da üzerinde çalışılan konulardandır.

Salkım güvesi, Elma içkurdu, Süne, Akdenizmeyvesineği, Zeytin sineği, Zeytin güvesi veFındık kurdu gibi ekonomik öneme sahipzararlılara karşı tahmin ve erken uyarı çalışmalarıyapılmaktadır.

Bu çalışmalar sonucunda, örneğin Elma içkurdu’na karşı geçmişte yapılan 7-8 ilaçlama sayısı 3’eindirilebilmiştir.

Aynı durum Salkım güvesi için de geçerlidir.Yurdumuzda yapılmakta olan, zararlılar içinönceden tahmin ve erken uyarı çalışmaları daha çokilaçlama zamanını saptamaya yöneliktir.

Bunun sonucu ilaçlama sayısının azaltılmasıgeçmişte bu ilaçlamaların aşırı yapıldığınıgöstermektedir.

Geçmişte yapılmış gereksiz aşırı ilaçlama hatasıgibi günümüzde önceden tahmin ve erken uyarıkavramında da hatalar yapılmamalıdır.

Ancak örneğin Süne’de olduğu gibi bu kavramındoğru kavrandığını da görmek mümkündür.

Süne’ye karşı önceden tahmin ve erken uyarıçalışmalarında bazı yıllar hiç ilaçlamayapılmamasına kadar başarılı ve net sonuçlaralınabilmektedir.