جستجوی کتاب در پایگاه کتاب های درسی - نﺎﻧﻮﻳ وchap.sch.ir/sites/default/files/books/91-92/157/033-052...٣٣ مرﺎﻬﭼ ﻞﺼﻓ نﺎﻧﻮﻳ

٣٣

فصل چهارم

هنر اژه و يونان

هدف های رفتاری: پس از پايان اين فصل از دانش آموز انتظار می رود که بتواند:۱ــ سازندگان تمدن اژه ای را نام ببرد.

۲ ــ نقش هنر اژه ای را در هنر يونان بيان کند.۳ــ ويژگی های هنر اژه ای را توضيح دهد.

۴ــ علت رشد هنر يونان را شرح دهد.۵ ــ شيوه های هنر يونان را نام ببرد.

٣٤٣٤

دوره دريايی، جانور نقش با سفال تصوير۱ــ ميسنی، حدود ۱۴۰۰ پيش از ميالد، موزه پرگامون

۶ ــ ويژگی شيوه هندسی را شرح دهد.۷ــ ويژگی های هنر شيوه باستانی را توضيح دهد.

۸ ــ ساختار معابد را شرح دهد.۹ــ خصوصيات هنر پيکره سازی کالسيک را شرح دهد.

۱۰ــ ويژگی پيکره سازی دوره هلنی را شرح دهد.

۱ــ هنر اژه ای

تمدن اژه ای به دست مردمانی به نام مينوسی ها۱ (ساکنان جزاير دريای اژه) و ميسنی ها۲ شکل به مدارج سرعت به و شدند شهرنشينی عصر وارد نوسنگی، دوره از گذر از بعد اژه مردم گرفت. شهرنشينی پيشرفته ای رسيدند. مينوسی ها به دليل نزديکی و روابط تجاری با ميانرودان و مصر، در جذب و انتقال تجارب اين دو تمدن به سرزمين خود و انتقال آن به يونان نقش مهمی داشتند. در حدود

۱۴۰۰ پيش از ميالد زندگی شهرنشينی در جزيرٔه ِکِرت به اوج خود رسيد. اندکی بعد ميسنی ها، ساکنان جنوب يونان، ِابتکار عمل را به دست گرفتند و جانشين مينوسی ها به خاموشی يونان تمدن گيری شکل با همزمان و ميالد از پيش ۱۱۰۰ حدود در اقوام اين شدند. ميراث از بخشی امروزه کردند. ايفا را مهمی نقش يونان تمدن شکل گيری در اژه ای ها گراييدند. هنری آن ها چون آثار معماری، قبور سنگی، تنديس سازی، نقاشی ديواری و سفال های منقوش آشکار نقاشی و برخوردارند زاويه دار و هندسی شکلی از و ساده انسانی تنديس های .(۱ (تصوير شده اند ديواری آن ها نيز تنوعی از شکل های ساده هندسی تا طبيعت گرايی را نشان می دهند، در برخی از آثار هنری آن ها شادی، شوخ طبعی و حرکات موزون ديده می شود (تصوير۲). هنر اژه ای با وجود تأثيرات

شرقی از شخصيتی مستقل و نوظهور برخوردار است.

١ــ minoan/minoans. مينوسی ها ساکنان جزيره ِکِرت(Cret) و جزاير سيکالد (Ćyclades) در دريای اژه بودند. اين دريا بين يونان و ترکيه (آسيای صغير) قرار دارد.

٢ــ Myceneaean، ساکنان جنوب يونان

نقاشی مينوسی، هنر تصوير۲ــ حدود بازی، گاو صحنۀ ديواری، ۱۵۰۰پيش از ميالد، ارتفاع ۶۰ سانتی متر، موزه هراکليون، کِِرت

٣٥

۲ــ هنر يونان

۱ــ۲ــ سرزمين و مردم يوناندر کوچک بزرگ و جزاير با نامنظم و جزيره ای شبه شکل کشوری به سرزمين و نام يونان جنوب شرقی اروپا است. نخستين مردم شناخته شده ای که در حدود ۲۰۰۰ سال پيش از ميالد وارد خاک يونان شدند، ميسنی ها بودند، اندکی بعد مردم ديگری که به زبان يونانی سخن می گفتند و از شمال يونان وارد اين سرزمين شدند و با ميسنی ها در آميختند و کم کم بر جزاير و سواحل دريای اژه و آسيای صغير مسلط و به تدريج تمدن يونان را بنا کردند. در ميان اقوام يونانی، دوريسی۱ ها و ِايونی۲ ها مشهور هستند. دوريسی ها درخاک اصلی يونان و ايونی ها در جزاير و سواحل آسيای صغير ساکن شدند و با

تمدن های خاورميانه ارتباط داشتند.يونان در زمانی کوتاه به يکی از تمدن های بزرگ جهان تبديل شد. آب و هوای مساعد، فراوانی منابع طبيعی، راه های امن دريايی، نزديکی به تمدن های مصر و ميانرودان، روح آزادی خواهی، نداشتن حاکمان مستبد و داشتن روحيه بازرگانی از عوامل مؤثر در رشد سريع تمدن يونان در مقايسه با ديگر

تمدن های کهن بود.

۲ــ۲ــ شيوه يا دوره های هنر يونانهنر يونان ازآغاز تا انجام به چهار شيوه۳ يا دوره، هندسی، شيوه در آن اوج و می شود تقسيم هلنی و کالسيک باستانی،

کالسيک متجلی می شود.شيوه هندسی): (شيوه شکل گيری دورۀ ــ۲ــ ۱ــ۲ از می گويند، نيز يونان تمدن شکل گيری مرحله آن به که هندسی از يونانی ها انجاميد. به طول ميالد از پيش سال ۸۰۰ تا ۱۱۰۰حدود ۸۰۰ پيش از ميالد با سرعتی شگرف در تاريخ ظاهر و در ۷۷۶ پيش از ميالد، نخستين بازی های المپيک۴ را برگزار کردند و

اين زمان، آغاز تاريخ مستند يونان است.هنر اين دوره، شامل سفالينه هايی با نقوش هندسی، جانوری و انسانی است. تصاوير انسانی و جانوری ساده و به شکل هندسی

روی سفال ها نقاشی می شد (تصوير۳).

Doric ــ١ Ionic ــ٢

٣ ــ به شيوه هندسی، دوره شکل گيری و به شيوه باستانی، دوره خاور مآبی نيز گفته می شود.٤ــ المپيک برگرفته از نام دشت المپيا است که يونانی ها در اين محل هر چهار سال يک بار جشن و مسابقه برگزار می کردند.

هشتم سده سفالی، ظرف روی نقاشی سوگواری، مراسم هندسی، شيوه ۳ــ تصوير پيش از ميالد، موزه متروپوليتن

٣٦٣٦

مهمترين اتفاق در اين دوره، نگارش دو حماسه ايلياد١ و ُاديسه۲ توسط هوِمر٣ بود که داستان های اين دو حماسه، موضوع نقاشی های روی سفال ها بود.

۲ــ۲ــ۲ــ دوره خاورمآبی (شيوه باستانی): دومين شيوه هنری يونان، شيوه باستانی۴ يا خاورمآبی نام دارد. در آغاز اين شيوه، يونانی ها از طريق رفت و آمد های تجاری با تمدن و هنر بزرگی بخش ميالد از پيش ۶۵۰ ــ ۷۲۵ فاصله در و شدند آشنا مصر و ميانرودان سرزمين های شيوه و هماهنگ خود هنری شيوه با را آن ها و جذب را خاورميانه تمدن های افکار و هنرها از و نقاشی ها است. يونان هنر تکامل مهم مراحل از يکی شيوه اين آوردند. وجود به را باستانی برخوردارند. زندگی سر و تازگی از و جنبش پر باحالت، جاندار، باستانی شيوه تنديس های و افسانه ای تاريخ از زيبايی صحنه های و شدند ظريف تر ساخت نظر از سفالينه ها دوره، اين در نقاشی سياه گون) (نقاشی سرخ زمينه روی بر سياه رنگ با سفال ها روی بر مردم روزمره زندگی روی را خود نام و می کردند افتخار خود به کار نقاشان به اندازه دوره اين سفالگران می شد. استفاده پايدار آفرينش برای سنگ از تنديس سازی در .(۵ و ۴ (تصاوير می نوشتند سفال ها از بلکه، گرفتند ياد مصری ها از را سنگ روی کاری کنده روش تنها نه آغاز در يونانی ها شد، مکعب نمايی و پارچگی يک و جلو به چپ پای با ايستادن حالت يعنی آن ها تنديس سازی سنت

Iliade ــ١Odise ــ٢Homer ــ٣ـ ٤ Archaic ـ

پيش ۵۵۰ حدود قربانی، پيشکش صحنۀ سفال، روی بر سياه گون نقاشی ۴ ــ تصوير از ميالد

،کور کوزه) سفال(گردن روی بر سياه گون نقاشی تصوير۵ ــ کردن پولوفموس، ۶۵۰ تا ۶۷۵ پيش از ميالد، موزه الئوسيس

٣٧

تصوير۶ــ تنديس ِهرا، سنگ مرمر، ميالد، از پيش ـ ۵۶۰ حدود۵۷۰ـ

موزه لوور

قالب بدن نيز متأثر شدند، با اين تفاوت که تنديس ساز يونانی تالش می کرد تمام جزييات بدن را نشان هيجان زده و هوشيار يونانی تنديس های آورد، به وجود تأثيرگذار و جاندار نقشی سنگ، از و دهد است ِهرا۱ الهه زنانٔه تنديس نمونه ها، اين از يکی هستند. مستقيم نگاه با و جنبش از سرشار و دارای مصری، تنديس های به شباهت ضمن و آمده به دست ساموس۲ جزيره در ِهرا معبد از که (تصوير۶). است کرده زنده تر و جاندارتر را تنديس جامه اش، و است روح و وقار و شکوه

در دورٔه باستانی معماری معابد سنگی نيز به سرعت رشد کرد. معابد يونانی اغلب به طرح مربع مثلث شکلی ساختمان، ورودی باالی نمای و هستند دورستونی و مانند شيروانی سقف با مستطيل مانند دارند که به آن سنتوری می گويند. يونانی ها از حجاری، نقاشی و تزئينات معماری بنا های مصری و ميانرودانی آگاه بودند. اما آن ها تنها در نمای سنتوری ها اقدام به حجاری و ايجاد نقوش برجسته

می کردند (تصوير ۷).

۳ــ۲ــ۲ــ دوره کالسيک: سومين شيوه يا دوره هنر يونان، کالسيک٣ نام دارد که اوج هنر يونان است و به خاطر تأثير آن در معماری، تنديس سازی و نقاشی اروپا از اهميت ويژه ای برخوردار

است. استحکام، سادگی و کل، جزء و در هماهنگی تناسب و نظم، دوره، اين در يونان هنر اساس قرينه سازی ماهرانه، تعادل و توازن، غلبه عقل بدون فنا کردن احساس است. نماها و شکل ستون ها عهد تنديس های و توجه اند مورد جهان معماری در هم امروز تا حتی دوره اين ستون های سر و

کالسيک، هنوز جزء عالی ترين نمونه های هنر تنديس سازی در جهان هستند. هنر عهد يونان زمانی به کمال دست يافت که آزادی در جامعه يونانی تحقق يافت و هنرمند يونانی توانست احساس، عقل و طبيعت را در آثار خود مجسم سازد. شيوه کالسيک بزرگترين ارمغان هنر

يونان به جهانيان است.

ـ ١ در اساطير يونان نام الهه ازدواج است Hera ـSamos ــ٢

٣ــ واژه کالسيک (Classic) برای هنر يونان و روم به معنی کامل است.

تصوير ۷ ــ طرح خطی معبد ِدلفی ، ۵۲۰ سال پيش از ميالد

٣٨٣٨

در طول دوره کالسيک، هنرمعماری، نقش برجسته سازی، تنديس سازی و نقاشی نيز به منتهای پيشرفت رسيد. سمبل معماری کالسيک معبد پارِتنون۱ است که به شيوه دوريک۲ يا دوريسی ساخته آن در ممکن شکل زيباترين به استحکام و دقت ظرافت، کل، و جز در هماهنگی و تناسب و شده جلوه گر شده است (تصاوير۸ و ۹). شيوه هنری دوريک جدی، سنگين و نيرومند است و شيوه ايونی،

نرم و دلپذيرتر است.

تماشاخانه سر گشاده تئاتر يا در اين دوره ساخت شکل به ساختمان نوع اين بود. رايج شهر ها اغلب در نيمکت های از رديف هايی با تپه ها شيب در ـ دايره نيم ـسنگی و محل نمايش به شکل دايره يا نيم دايره در مقابل

نيمکت ها ساخته می شد (تصوير۱۰). ستون ها تنوع يونانی معماری زيبايی های ديگر از است. يونانی در ساختمان ها از سه نوع سر ستون به نام های دوريک (خاسته در خاک اصلی يونان) و ايونی (برخاسته در سواحل اژه و آسيای صغير) و کرنتی٤ يا قرنتی(ترکيبی از

اين دو نوع) استفاده می کردند (تصوير۱۱).

.Parthenon ــ١٢ــ دوريک (Doric ) يا دوريسی نام مردم سرزمين مرکزی يونان بود و آثار هنری آن ها به اين نام خوانده می شود تا از آثار هنری

يونانی های ساکن سواحل آسيای صغير و دريای اژه (ِايونی ها) باز شناخته شود. Miletos ــ٣ Corinthian ــ٤

ـ ۴٣٢ پيش از ميالد، آتنتصوير ۸ــ نقاشی، چگونگی ساختن معبد پارتنون تصوير ۹ــ معبد پارتنون، نمای غربی، ۴٤٨ـ

تصوير ۱۰ــ نمای يک تئاتر، ميلِتوس٣، نزديک ازمير،ترکيه

٣٩

تنديس سازان اين دوره با شناخت اندام انسان، با سنگ و فلز به ساخت تنديس پرداختند و تا مراحل تکميل جزييات و حرکات بدن پيش رفتند و به نمای

روبرو اهميت دادند.حالت که است اين مجسمه ساز هدف پران، ديسک مشهور تنديس در خاصی از آرامش را در بدن انسان نشان دهد و چهره نيز بيان کننده وقار و تفکر خويشتنداری باشد (تصوير۱۲). از ديگر آثار برجسته، تنديس مفرغی ِزئوس۱ و در حال پرتاب نيزه است، در اين تنديس، بدن حالتی پهلوانی دارد و حالت پرتاب تصويری که می کردند تالش يونانی تنديس سازان است. شده داده نشان به خوبی نيز مزار سنگ ساخت دوره، اين در (تصوير۱۳). دهند ارايه انسان از آرمانی مورد توجه بود. از نمونه های برجسته سنگ مزار ِهِگُسو۲ است، نقش متوفی و خدمتکارش بسيار هماهنگ و حالت اندوه در نگاه خدمتکارش به خوبی منعکس است (تصوير۱۴). در نقوش برجسته، ژرف نمايی در تنديس ها و نمايش حالت های بدن، مورد توجه قرار گرفت و از پارچه و لباس برای نمايش عمق و پرکردن فضا استفاده شد. در اين دوره کمابيش نقاشی ديواری نيز مورد توجه بود که از ويژگی

آن ها توجه به عمق نمايی بود.

١ ــ زئوس ( Zeus) ، خدای آسمان(Hegeso ) ٢ــ ِهِگسو

تصوير۱۱ــ ستون های يونانی

تصوير ۱۲ــ ديسک پران، کپی مرمرين رومی از روی اصل مفرغی، حدود۴۵۰ پيش از ميالد، موزه روم

تصوير ۱۳ــ (دو تصوير سمت چپ) تنديس مفرغی زئوس، حدود ۴۶۰ پيش از ميالد، موزه آتن

دوريک ايونيک کرنتی

٤٠٤

۴ــ۲ــ۲ــ دوره هلنی۱و٢: حمله اسکندر به آسيا و تصرف بخش هايی از خاورميانه، سبب گسترش تمدن و هنر يونان از راه آسيای صغير (ترکيه) به سوی شرق (سوريه، مصر، ايران تا مرزهای هندوستان) شد. در اين دوره، هنر يونانی در سرزمين های تصرف شده با هنرهای محلی آميخت و آثاری متأثر از هنر يونانی و سبک های محلی به وجود آمد که به سبک هلنی شهرت يافت. در ساخت کاخ ها، معابد و مقابر، از شکوه و جالل معماری شرقی استفاده می شد. در تنديس ها، شبيه سازی مورد توجه قرار گرفت. تنديس سازان به واقعيت های زندگی انسان های عادی توجه کرده و احساس انسان ها را به شکل هيجان، حسرت، نگرانی، رنج، خودخواهی و پيروزی در تنديس ها مجسم می کردند. تنديس و آرامگاه ماوسولوس٣ در هاليکارناسوس٤ در آسيای صغير (تصوير ۱۵) و يک سر مفرغی (تصوير ۱۶) بيان گر شيوه هلنی است. در دوره هلنی، سبک کالسيک در سرزمين اصلی يونان متوقف نشد و ادامه يافت. تنديس الهه پيروزی نمونه ای از آثار با ارزش اين دوره است. اين تنديس با بال های گشوده

١ــ واژه هلن يا هلنی( Hellen) نام ديگر کشور يونان٢ــ دوره هلنی از زمان حمله اسکندر به آسيا تا زمان تسلط روم بر يونان است.

Mausolus ــ٣Halicarnassus ــ٤

۱۵۰ ارتفاع ازميالد، پيش ۴۱۰ حدود ِهِگسو، قبر سنگ ۱۴ــ تصوير سانتی متر، موزه آتن

تصوير ۱۵ــ پيکره ماوسولوس، سنگ مرمر، حدود ۳۵۱ پيش از ميالد، موزه بريتانيا

٤١

و زنده بسيار فرود حالت و است کشتی دماغه بر فرود حال در هيجان انگيز و متعادل است و شکل بر خورد نسيم دريا در موقع فرود

در چين های لباس نشان داده شده است (تصوير۱۷).

از پيش ۸۰ حدود دلوس، از مفرغی، سرديس ۱۶ــ تصوير ميالد، موزه ملی آتن

ميالد، از پيش ۱۹۰ حدود مرمر، سنگ پيروزی، الهه ۱۷ــ تصوير ارتفاع ۲۴۰ سانتی متر، موزه لوور

٤٢٤٢

ارزشيابی۱ــ تمدن اژه در چه مناطقی شکل گرفت ؟۲ــ هنر اژه ای دارای چه ويژگی هايی است؟

۳ــ چه عواملی در رشد سريع تمدن يونان مؤثر بود؟۴ــ هنر يونان دارای چه شيوه هايی بود؟

۵ ــ شيوه هندسی هنر يونان دارای چه خصوصياتی بود؟۶ ــ چرا به دومين دورٔه هنر يونان خاورمآبی می گويند؟

۷ــ شيوه خاورمآبی يا باستانی دارای چه خصوصياتی است؟۸ ــ ساختمان معابد يونانی دارای چه ساختاری است؟

۹ــ تنديس سازی دوره کالسيک دارای چه ويژگی هايی است؟۱۰ــ منظور از شيوه هلنی چيست؟

۱۱ــ دوره هلنی چه تفاوت هايی با دوره کالسيک دارد؟

٤٣

هدف های رفتاری: پس از پايان اين فصل از دانش آموز انتظار می رود که بتواند:

۱ــ نقش تمدن يونان را در شکل گيری تمدن اتروسک بيان کند.۲ــ ويژگی های معماری اتروسک را توصيف کند.

۳ــ تنديس های تدفينی اتروسک ها را شرح دهد.۴ــ زمينه های پيدايش هنر روم را شرح دهد.

۵ ــ ارتباط هنر روم و يونان را بيان کند.۶ ــ انواع بناهای رومی را نام ببرد.

۷ــ ابتکارات رومی ها را در معماری ذکر کند.۸ــ ويژگی اصلی تنديس ها و نقوش برجستٔه رومی را شرح دهد.

۹ــ هنر نقاشی و موزائيک سازی رومی را شرح دهد.

فصل پنجم

اتروسک و روم باستان

٤٤٤٤

۱ــ اتروسک

اتروسک ها۱ از اقوام ساکن در ناحيه مرکزی ايتاليا (توسکانی امروز) بودند که در اواسط هزاره از آن ها يونانی مورخ هرودت۲ گفته به بنا بودند، داده تشکيل را شهر هايی دولت ميالد از پيش اول ليدی واقع در آناتولی به سرزمين ايتاليا مهاجرت کرده بودند. اتروسک ها با شهرک هايی که يونانی ها و فينيقی ها۳ در سواحل جنوبی ايتاليا برپا کرده بودند، داد و ستد داشتند و با برخورداری از هنر و فرهنگ اين دو ملت، فرهنگ شکوفايی را در سده های ششم و پنجم پيش از ميالد پديد آوردند. در پايان سده ششم پيش از ميالد مردمان ساکن منطقه ای که شهر روم مرکز آن بود، بر عليه اتروسک ها شوريدند و اعالم استقالل کردند و به تدريج بر قلمرو ايشان مسلط شدند و در سده سوم پيش از ميالد قلمرو اتروسک ها به جزئی از قلمرو کشور نوظهور تبديل و هنر و فرهنگ آن ها در فرهنگ روم ادغام شد. اتروسک ها فقط از سرمشق های يونانی استفاده نکرده، بلکه هنر خاص خود را نيز خلق کردند. هنر و معماری آن ها ساده و روستايی مآب است، اما برخی از آثار آن ها بسيار هنرمندانه ساخته شده اند. روی بر که بود مانند شيروانی سقفی و ستون دار ايوانی با ساده ای مربع شکل به آن ها معابد نقشه سکويی نسبتاً بلند ساخته می شد و بر لبه بام تنديس های از جنس ِگل پُخته قرار می دادند (تصوير۱).

از ديگر ويژگی معماری آن ها استفاده از تاق های گهواره ای در ورودی شهر ها بود که روش شد رومی ها معماری برای الگويی بعدًا تاق نوع اين بودند. فراگرفته يونانی ها از را آن ساخت

(تصوير۲). از ابتکارات ديگر آن ها، ايجاد خيابان های عمود بر هم بود.

پُخته گل از و نيمکت به شکل را تابوت ها و می کردند استفاده تنديس سازی هنر از تدفين در می ساختند و تنديس متوفی را روی آن ها قرار می دادند و سپس آن ها را رنگ آميزی می کردند، يکی از

Etruscanــ١Herodotusــ٢Phoenician ــ٣Volterraــ٤

تصوير۲ــ دروازۀ شهر ولتررا٤، حدود سده سوم پيش ازميالدتصوير ۱ــ ماکت يک معبد اتروسکی

٤٥

آن ها تنديس دلنشين زن و شوهری است که نگاهی شاد، سر زنده و اميدوارانه از زندگی در دنيای پس از مرگ دارند (تصوير۳). مقابر آن ها به شکل اتاق و دارای طاقچه هايی در پيرامون بود، سطوح بين تاقچه ها

را با نقاشی هايی بسيار طبيعت گرايانه تزيين و شور و نشاط زندگی روزمره را در آن ها منعکس می کردند.که است اتروسک ها تنديس سازی برجستٔه آثار از آپولون شده آميزی رنگ سفالی تنديس

شکوه اين خدای قهرمان را به خوبی نشان می دهد (تصوير۴).تنديس آن، مشهور نمونه که بودند توانا نيز مفرغی اشيای و تنديس ساخت در اتروسک ها مفرغی ماده گرگی است که به عنوان نماد شهر روم شناخته شده است، هنرمند به خوبی خشم و سرکشی

را در چهره اين گرگ نشان داده است (تصوير۵).تا پيش از سده پنجم پيش از ميالد، تنديس سازی اتروسک ها نشان دهنده شخصيت های واقعی

نبود اما تحت تأثير دوره کالسيک يونان، اين ويژگی را به دست آورد.

۲ــ روم باستان

۱ــ۲ــ تاريخ و سرزمين رومرومی ها۱ از اقوام التين بودند که در حدود ۲۰۰۰ سال پيش از ميالد از اروپای شرقی به بخش در اما بودند، اتروسک تابع شهری دولت صورت به آغاز در آن ها بودند. کرده کوچ ايتاليا مرکزی ١ــ نام روم يا ُرم ( Rom) از شهر روم گرفته شده و بنا به افسانه ای اين شهر توسط رُومُولُوس ساخته شده است. رُوُمولُوس و ِرمُوس

دو برادر بودند که توسط ماده گرگی بزرگ شدند.

زن تنديس پخته، گل از تابوت يک از بخشی ۳ــ تصوير و شوهر متوفی، حدود ۵۲۰ پيش از ميالد، موزه ملی ويالّ

جوليا، روم

گِل پخته، آپولون، تنديس تصوير۴ــ حدود ۵۱۵ ــ۴۹۰ پيش از ميالد، موزه

ملی ويالّ جوليا، روم

ــ۵۰۰ ۵٨۰ حدود مفرغ، گرگ، ماده تصوير٥ ــ پيش از ميالد، موزه کاپيتالينو، روم

٤٦٤٦

حدود سال۵۱۰ پيش از ميالد، اعالم استقالل کردند و با مرکزيت شهر روم (تصاوير۶ و ۷) نخستين حکومت خود را به شکل نظام جمهوری اتروسک، بر ميالد از پيش اول تا سوم سده های در کردند. تأسيس سپس بر سواحل جنوب ايتاليا، زير تسلط رقيب آفريقايی خود کارتاژها۱ و اندکی بعد برسراسر ايتاليا، سيسيل و بيشتر اسپانيا مقدونيه و يونان و سواحل شمال آفريقا و بر بيشتر اروپای غربی، مصر، سوريه، آناتولی، ارمنستان و غرب ميانرودان مسلط شدند و کم کم تمام اين نواحی به نام روم شناخته شد. جمهوری روم اوايل سده اول پيش از ميالد دوام آورد و در اين تاريخ سنای روم به ُاکتاوين (ُاگوستوس۲) لقب امپراتور داد، ديانت تازه که روم امپراتور کنستانتين۳ ميالدی، چهام سده اوايل در مسيح را پذيرفته بود، پايتخت را از روم به شهر يونانی بيزانس (استانبول کنونی) منتقل کرد، در اواسط سده چهارم ميالدی به دليل اختالف بين امپراتوری به دو اياالت شرقی و غربی بر سر رهبری جهان مسيحيت، به دليل غربی روم شد. تقسيم غربی روم و (بيزانس) شرقی روم بخش هجوم اقوام ژرمن، ِسلت و… در سده پنجم ميالدی به پايان عمر خود

رسيد اما بيزانس (اياالت شرقی) تا سده پانزدهم ميالدی دوام آورد.رومی ها از اتروسک ها و يونانی ها تمدن شهری را آموختند و هنر معماری، شهرسازی و تنديس سازی و نقاشی اين دو قوم نقشی تعيين کننده هم رومی ها چهار). فصل به: (ن.ک داشت آن ها هنر شکل گيری در در سواحل ايتاليا شهرک هايی ساخته بودند و از طريق اين شهرک ها با

فرهنگ و هنر يونان آشنا و به آن ارج نهاده و از آن ستايش می کردند.خود کشور به را يونان هنری آثار و هنرمندان نه تنها رومی ها منتقل می کردند، بلکه از آثار آن ها کپی های فراوان توليد می کردند. با وجود شباهت ظاهری هنر رومی با هنر يونانی، اما از آن متمايز است. در و بودند آينده نگر و عمل گرا پيشه، خرد واقع گرا، مردمی رومی ها جذب هنر ديگر ملل نيز تعصب نداشتند. آن ها عالوه بر هنر اتروسک و يونان، عناصر هنری ملت های مختلفی چون ايران، ميانرودان، سوريه و مصر را نيز جذب کردند که نمونٔه آن پذيرش آئين ايرانی ايزد مهر و

ساخت معابد مهری در نقاط مختلف اروپا بود (تصوير۸).

١ــ کارتاژ نام شهری در شمال افريقا ( تونس) که توسط فينيقی ها ساخته شده بود، آن ها در سده دوم و سوم پيش از ميالد بر دريای مديترانه و سواحل جنوبی ايتاليا مسلط بودند.

.Octavian / Augustus ــ٢Constantine ــ٣

تصوير٦ ــ ماکت شهر روم در سدۀ دوم ميالدی

شهر رموس (سازندگان و رومولوس به دادن شير حال در گرگ ماده تصوير٧ــ روم) مفرغ، حدود ۵۰۰ پيش از ميالد

تصوير۸ــ بازسازی معبد مهری، محراب، سده اول ميالدی، ماينز، آلمان

٤٧

بدين ترتيب رومی ها هنر ملل مختلف را به خوبی با هم هماهنگ کرده و هنر خاص خود را پديد آوردند. هنر روم بيشتر در خدمت نياز های سياسی، يک دولت وسيع چند فرهنگی و چند قومی بود سياسی مرکز به عنوان روم شهر کند. ارضاء را گسترده جامعه ای گوناگون سليقه های می بايست و در اشاعه هنر، نقش کوچکی داشت و اياالت مختلف تابع روم، نقش مهمی در شکل گيری هنر روم داشتند. رومی ها با درکی درست، هنر دوره کالسيک و هلنی را نه تنها در سرزمين خود به کار گرفتند بلکه آن را در سراسر اروپا رواج دادند، اما سرزمين های متصرفٔه شرقی (يونان، آسيای صغير، سوريه

و …) کمتر تحت هنر رومی ها بودند و به سنت های محلی خود وفادار بودند.

۲ــ۲ــ هنر روم۱ــ۲ــ۲ــ معماری: عالی ترين هنر روميان معماری است که در شکلی با شکوه و عظيم ظاهر شد. معماری آن ها براساس راه و رسم زندگی آن ها بود. آن ها در ساخت معابد، بناهای عمومی، حمام های پرتجمل (تصوير۹)، استاديوم، ميدان، آبراه و پل جاده، (ويال)، شخصی خانه های تئاتر، آمفی نصرت، طاق کاخ، بازار،

توانا بودند.که است روم شهر در ويريليس۱ فورتُونا معبد آن ها بنای قديمی ترين وسيع آن داخلی فضای و است اتروريايی آن بلند سکوی و يونانی آن ستون های است (تصوير۱۰ سمت راست). فضای داخلی اين معابد شامل هشتی ورودی، تاالر

مرکزی و گنج خانه است. در اين معابد تنديس خدايان نگهداری می شد.نوع ديگری از معابد آن ها معبد سيبيل۲ است که طرح مدور آن از کلبه های است. گرفته الهام يونان معماری از آن زيبای نمای و پلکان و روم روستايی ِگرد اين بنا کم کم سرمشقی برای ساخت معابد ِگرد شد (تصوير۱۰ سمت چپ). معبد پانتئون۳ (معبد همه خدايان) يکی از باشکوه ترين و عظيم ترين بنا هايی است که بنای

ساخته دار گنبد و مدور به صورت آن اصلی شده و ورودی آن دارای رواقی ستون دار است

(تصوير۱۱).

Fortuna Virilis ــ١Sibyle ــ٢.Pantheon ــ٣

تصوير ٩ ــ بازسازی يک حّمام رومی

ويريليس، فورتونا معبد راست، سمت ۱۰ــ تصوير سده دوم پيش از ميالد، روم. سمت چپ، معبد سيبيل،

تيوولی،سده اول پيش از ميالد

٤٨٤٨

رومی ها روش ايجاد ديوار با بتن و نماسازی با آجر، گچ و سنگ های نازک را از شرقی ها فرا گرفتند و قادر شدند بنا های عظيم خود را با سرعت و ارزانی به انجام برسانند. از ديگر ابتکارهای آن ها استفاده از تاق های گهواره ای يا قوسی در ورودی ها، پنجره ها و پنجره نما ها و پل ها و آبراه ها بود که

آن هم ريشه شرقی داشت (تصوير۱٢).تماشاخانه) يا تئاتر کولوسئوم٢ (آمفی ساختمان رومی، معماری و مهندسی شاهکارهای از يکی سر گشادٔه شهر روم است که گنجايش۵۰۰۰۰ نفر را دارد (تصوير ۱٣). در اين ساختمان مدور از تاق های

ساده گهواره ای در نمای خارجی و از تاق های متقاطع در راهروهای داخلی آن استفاده شده است.کنستانتين در سده چهارم ميالدی برای افزايش گنجايش جمعيت در معابد، ساخت تاالر های دراز (باسيليکا ٣) را مورد توجه قرار داد و اندکی بعد اين نوع ساختمان، الگويی برای ساخت کليسا ها شد. از ديگر مشخصه های معماری رومی ساخت تاق نصرت های يک يا سه دهانه بود که معموالً آن ها

را برای تجليل از امپراتوران پيروز در جنگ ها می ساختند(تصوير ۱٤).

ـ ۱۱۸ ميالدی تصوير۱٢ــ آبراه، ۱۶ تا ۲۰ پيش از ميالد، شهر نيم١ درجنوب فرانسهتصوير۱۱ــ معبد پانتئون و نمای داخلی ، روم، ۱۲۵ـ

Colosseum ــ٢ nimes ــ١Basilica ــ٣

تصوير ۱٤ــ تاق نصرت کنستانتين، سده ۴ ميالدی، رومتصوير۱٣ــ کولوسئوم (استاديوم ــ تماشاخانه)، روم،۸۲ ــ۷۰ پيش از ميالد

٤٩

۲ــ۲ــ۲ــ تنديس سازی: تنديس سازان بيشتر در زمينٔه نقش برجسته و تک چهره فعال بودند و برای ساخت تنديس های تمام قد اغلب مدل های يونانی را کپی می کردند. مهمترين دست آورد آن ها واقع نمايی در تک چهره ها بود، از اين رو سازی تنديس در می دادند. نشان توجه يونانی ها آرمانی صورتگری به کمتر آن ها تابع واقع گرايانه رومی، بازنمايی بدن نسبت به چهره، اهميت کمتری داشت و غالباً نمونه های ثابت و يکسان بود. البته اين شيوه همواره مطلوب همه دولتمردان نبود، به طور مثال در زمان يکی از امپراتورهای روم ُاکتاوين، سبکی ترکيبی شکل گرفت که هدف آن ارائٔه تمثالی خيال انگيز و آرمانی از فرد معين بود (تصوير۱٥). به عبارتی هر امپراتور سليقه خود را اعمال می کرد، بعضی طالب آرمان گرايی يونانی و برخی

طالب واقع گرايی دقيق بودند(تصاوير ۱۶ و ۱٧).

تصوير ۱٥ــ امپراتور ُاکتاوين، اهل پريماپورتا۱، حدود ۲۰ موزه سانتی متر، ۲۰۰ حدود بلندی مرمر، ، ميالد از پيش

واتيکان، رم

Prima Porta ــ١Della Marco ــ٢

سنگ ميالدی، دوم سده جوان، مرد تنديس تصوير۱٦ــ مرمر، موزه کپنهاک

تصوير ۱٧ــ اسب سوار، مفرغ، سده اول ميالدی، ارتفاع ۲۳۸ سانتی متر، موزه دالمارکو٢، ايتاليا

۳ــ۲ــ۲ــ نقوش برجسته: نقوش برجسته روی سنگ به دو گروه گزارشی(روايتی) و تدفينی تقسيم می شوند. يونانی ها در ثبت وقايع از اساطير سود می بردند، اما رومی ها برخالف يونانی ها عالقٔه

٥٠٥

بی ميل مواقع بعضی در نيز رومی ها البته داشتند. واقعی رويدادهای ثبت و مستندسازی به زيادی نبودند که عناصر تمثيلی و واقعی را با هم درآميزند (تصوير۱٨). رومی ها مانند آشوری ها (ن.ک. به: ميانرودان)، در نقوش برجستٔه گزارشی يا روايتی، رويداد های مختلف را در صحنه های دنبال هم قرار می دادند. آن ها بر روی لوحه های سنگی روی قبرها و تابوت های بزرگ سنگی مکعب شکل، اقدام به حجاری می کردند. در اين حجاری ها، صحنه های زندگی روزمره و اساطيری، نوشته، عالئم، نشانه ها

و نقوش گياهی و جانوری نقر می شد.۴ــ۲ــ۲ــ نقاشی: رومی ها در نقاشی نيز مانند تنديس سازی به تلفيق آرمان گرايی و واقع گرايی باستان شناسی کاوش های در هرکوالنيوم٣ و پمپی٢ شهر های از آن ها نقاشی آثار بيشترين پرداختند. به گرايانه واقع برداشتی با را اساطيری مضمون های گاه حتی آن ها شد. کشف ميالدی هيجدهم سده تصوير می کشيدند. آنان قواعد پرسپکتيو علمی را نمی دانستند ولی بدون به کار بردن آن، مسائلی چون کوچک نمايی نقش افراد و اشياء و َجونمايی در فضا را با مهارت کامل حل می کردند. آن ها مضامينی چون صحنه های اساطيری (داستانی)، زندگی روزمره، طبيعت بی جان (تصوير ۱٩)، صحنه های بازی، مناظر معماری، باغ های پُرگل وگياه (تصوير۲۰) و صحنه های طنز و درام را به تصوير می کشيدند. به طور کلی، اگر چه نقاشی رومی در زمره بهترين تجلّيات هنری جهان به شمار نمی آيد، اما به لحاظ حفظ و تکميل

سنت های باستانی و انتقال آن به دنيای مسيحيت از اهميتی خاص در تاريخ هنر غرب برخوردار است. برای کوچک الوان سنگ های با معّرق هنر نوعی موزاييک هنر موزاييک: ۵ ــ۲ــ۲ــ تزئين سطوح معماری است که ريشه آن به خاورميانه می رسد. يونانی ها و سپس رومی ها از موزاييک کارکردی نقاشی گونه در برای زيبا سازی کف بناها استفاده می کردند اما به تدريج انواع مضامين با

ديگر بخش های ساختمان نيز به کار گرفته شد و اعتباری در حد نقاشی کسب کرد (تصوير ۲١).

تصوير۱٨ــ نقش برجسته، گفتگوی امپراتور با افسران رومی، سده اول ميالدی، سنگ مرمر، ارتفاع ۲۰۶ سانتی متر، موزه پروفانو١

Profano ــ١Pompey ــ٢Herculaneum ــ٣

٥١

تصوير ۱٩ــ طبيعت بی جان، هراکليوم،حدود سال۵۰ ميالدی

تصوير ٢٠ــ منظره باغ، نقاشی ديواری( فرسکو١) از خانه ای در حومه شهر روم، ۵۹۰ در ۳۰۰ سانتی متر، ۲۰ پيش از ميالد، موزه ملی روم

تصوير ۲١ــ نقاشی موزاييک، حدود ۳۰۰ ميالدی، پيازا٢

ferescoــ١Piazza ــ٢

٥٢٥٢

ارزشيابی۱ــ اتروسک ها تحت تأثير چه تمدنی بودند؟

۲ــ معماری اتروسک دارای چه خصوصياتی بود؟۳ــ تنديس های اتروسک ها با چه موادی ساخته می شدند و چه خصوصياتی

داشتند؟۴ــ رومی ها با هنر يونان چه برخوردی داشتند؟۵ ــ معماری رومی دارای چه ويژگی هايی بود؟

۶ ــ نقوش برجسته رومی دارای چه موضوع هايی بودند؟۷ــ معبد سيبيل دارای چه ساختاری بود؟

۸ ــ کدام نوع سازه از ابتکارهای مهم رومی ها در زمينه معماری بود؟۹ــ مهمترين ويژگی تنديس سازی رومی ها چه بود؟

۱۰ــ نقاشی های رومی دارای چه خصوصياتی بودند؟ ۱۱ــ موزاييک چگونه هنری بود؟