ÑÅ×ÈËÌÈØ ßÑßÐËßÐÈ - media.turuz.com · éûð. Òÿëÿáÿëèê ùÿéaòû, áóðaíûí ìöxòÿëèô ìèëëÿòëÿðäÿí oëaí ãaáaãúûë äöíéaýþðöøëö

ÖÇÅÉÈÐ ÙÀÚÛÁßÉËÈ

ÑÅ×ÈËÌÈØßÑßÐËßÐÈ

ÈÊÈ ÚÈËÄÄß

I ÚÈËÄ

“ØßÐÃ-ÃßÐÁ”ÁÀÊÛ-2005

Áó êèòàá “Öçåéèð Ùàúûáÿéîâ. ßñÿðëÿðè. Îí úèëääÿ. I, II úèëäëÿð”(Áàêû, Àçÿðáàéúàí Ìèëëè Åëìëÿð Àêàäåìèéàñû íÿøðèééàòû, 1964, 1965) âÿ

“Öçåéèð Ùàúûáÿéîâ. Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè” (Áàêû, Éàçû÷û, 1985)íÿøðëÿðè ÿñàñûíäà òÿêðàð íÿøðÿ ùàçûðëàíìûøäûð

Òÿðòèá åäÿíè âÿþí ñþçöí ìöÿëëèôè: Àáäóëëà Àáàñîâ

782.81 - dc 21AZEÙàúûáÿéëè Öçåéèð. Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. Èêè úèëääÿ. I úèëä. Áàêû, “Øÿðã-Ãÿðá”,

2005, 408 ñÿù.

×îõÿñðëèê ÿäÿáè ìÿäÿíè èðñèìèçèí èíêèøàôûíäà Öçåéèð áÿé Ùàúûáÿéëè ìèëëèáÿäèè èñòåäàäûí, ñÿíÿòêàðûí âÿ èúòèìàè õàäèìèí òàìàìèëÿ éåíè òèïèíè èôàäÿ åäèð.Ñþçöí ÿñë ìÿíàñûíäà õÿëãè, ìèëëè áÿäèè øöóðóí îéàíûøûíûí, ìààðèô÷èëèê âÿ èíòèáàùåíåðæèñèíèí Öçåéèð ìèãéàñëû íàäèð âÿ óíèâåðñàë ñèìàñûíà î äþâðäÿ ÿâÿç âÿ òàé ýþñ-òÿðìÿê ÷îõ ÷ÿòèíäèð. Áþéöê áÿñòÿêàðûí áþéöê ñþç óñòàñû èëÿ áó ñÿâèééÿäÿ âÿùäÿòèäöíéà ìóñèãè ìÿäÿíèééÿòè òàðèõèíäÿ íàäèð ùàäèñÿëÿðäÿíäèð.

Öçåéèð Ùàúûáÿéëè áèð áÿñòÿêàð êèìè äàùà ÷îõ îïåðà óñòàñûäûðñà, áèð äðàìàòóðãêèìè ìÿçùÿêÿíÿâèñäèð. Äöíéà êîìåäèéà òÿúðöáÿñè âÿ ìèëëè ÿíÿíÿ çÿìèíèíäÿ î, þçèäåéà ìÿçìóíó, áÿäèè ÿõëàãè îâãàòû èëÿ áöñáöòöí éåíè, øóõëóüó, ìÿëàùÿò âÿ äóçëó-ëóüó èëÿ ìèñèëñèç ìÿçùÿêÿëÿð éàðàäûáäûð. XX ÿñðèí ÿââÿëèíäÿ Àçÿðáàéúàíäà èúòè-ìàè øöóðóí ñÿúèééÿñèíè, áÿäèè îáðàçëû òÿôÿêêöðö áóíëàðñûç òÿñÿââöð åòìÿê îëìóð.

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðèíèí áó úèëäèíäÿ áÿñòÿêàð âÿ äðàìàòóðã Öçåéèð áÿéèí õàëãìóñèãèñèíÿ ñÿäàãÿòèí, ìöäðèê ôîëêëîð-ìóüàì ñòèõèéàñû èëÿ ÿí éåíè äöíéà îïåðàÿíÿíÿñè àðàñûíäà ãàéíàüà, ãîâóøàüà äîüðó ùÿðÿêÿòèí èôàäÿñè îëàí “Ëåéëè âÿÌÿúíóí”, “Øàù Àááàñ âÿ Õóðøèä áàíó”, “ßñëè âÿ Êÿðÿì”, “Ùàðóí âÿ Ëåéëà”,“Ðöñòÿì âÿ Ñþùðàá”, “Êîðîüëó” îïåðàëàðû, “ßð âÿ àðâàä”, “Î îëìàñûí, áó îëñóí”,“Àðøûí ìàë àëàí” êîìåäèéàëàðû èëÿ éàíàøû ñàòèðèê ùåêàéÿëÿðè âÿ ñÿùíÿúèêëÿðèòîïëàíìûøäûð.

ISBN 9952-418-65-2© “ØßÐÃ-ÃßÐÁ”, 2005

Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè

ÈËÙÀÌ ßËÈÉÅÂÈÍ

“Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ëàòûí ãðàôèêàñû

èëÿ êöòëÿâè íÿøðëÿðèí ùÿéàòà

êå÷èðèëìÿñè ùàããûíäà”

12 éàíâàð 2004-úö èë òàðèõëè ñÿðÿíúàìû

èëÿ íÿøð îëóíóð âÿ þëêÿ êèòàáõàíàëàðûíà

ùÿäèééÿ åäèëèð

ÑßÍßÒÊAÐ ÞÌÐÖ

Açÿðáaéúaí xaëãû äöíéa ìÿäÿíèééÿòèíÿ ýþðêÿìëè ÿäÿáè øÿxñèééÿòëÿðáÿxø eòìèøäèð. Xaëãûìûçûí èôòèxaðû, XX ÿñðèí ãöäðÿòëè ñÿíÿòêaðû Öçeéèð Ùaúû-áÿéëè äÿ áeëÿ øÿxñèééÿòëÿðäÿí áèðèäèð.

Öçeéèð Ùaúûáÿéëè ÿäÿáè-áÿäèè aëÿìÿ ùÿéaòû éaxøû âÿ äÿðèíäÿí áèëÿí áèðéaçû÷û êèìè ýÿëäè. Èëê ýöíäÿí äÿ äþâðö âÿ ÿñðè èëÿ áèð úÿðýÿäÿ aääûìëaäû.Çaìaíûí ãaáaãúûë èäeéaëaðû ñÿâèééÿñèíäÿ äaéaíìaüa, xaëãûíûí êe÷ìèøèíÿ ùþð-ìÿò eòìÿéÿ, oíóí ìèëëè ëÿéaãÿòèíè ãoðóìaüa, èíäèñè âÿ ýÿëÿúÿéè èëÿ éaøaìaüaáaøëaäû. Áóíóí ö÷öí èëê íþâáÿäÿ òÿáëèü eòìÿê èñòÿäèéè èäeéaëaðûí xaëãa xeé-ðèíè, èúòèìaè ìÿíañûíû äöøöíäö, oíëaðûí éaéûëìañû ö÷öí éeíè éoëëað, öñóëëað âÿôoðìaëað òaïäû. Ìÿäÿíèééÿòÿ áèð ñûða éeíè ÷aëaðëað, æaíðëað ýÿòèðäè. Áó éoëäaýÿðýèí ÿçaá âÿ ÿçèééÿòëÿðÿ äþçäö, äÿùøÿòëè ÷ÿòèíëèêëÿðëÿ öçëÿøìÿéÿ ìÿúáóðoëäó. Áèð aí äa oëña ÿãèäÿñèíäÿí äþíìÿäè, èúòèìaè ìþâãeéèíäÿí ýeðè ÷ÿêèë-ìÿäè. ßêñèíÿ, ÿñðäÿí-ÿñðÿ, èëäÿí-èëÿ óúaëäûãúa òÿðÿããèéÿ, èíêèøaôa áþéöêeùòèéaúû oëaí ìöãÿääÿñ xaëãûía, äoüìa òoðïaüûía äaùa äÿðèíäÿí áaüëaíäû,eëèíèí ýöúöíäÿí, âÿòÿíèíèí ãöäðÿòèíäÿí ãöââÿò aëäû, þçöíöí áþéöê äaxèëèäöíéañûía, úoøãóí âÿòÿíïÿðâÿðëèéèíÿ, ñÿäaãÿòëè âÿòÿíäaø oëìaüûía ãÿäèðáèëÿíxaëãûíû èíaíäûða áèëäè. Áóíóíëa äa þçöíÿ áþéöê áèð äaéaã âÿ aðxa ãaçaíäû. Xaë-ãûía ùÿãèãè oüóëëóã eëÿäèéè ö÷öí aäû ÿáÿäèëÿøäè, ÿñðëÿðÿ âÿ íÿñèëëÿðÿ íöìóíÿoëäó. XX ÿñðèí òaðèxè oía þç ãûçûë ñÿùèôÿëÿðèíäÿ éeð aéûðäû. Oíó ÿñðèí áþéöêoüëó, ìèëëè oïeðaíûí áaíèñè, ìóñèãèëè êoìeäèéa æaíðûíûí èëê éaðaäûúûñû, ìaùèðæóðíaëèñò, éeíè ÷aëaðëû ïóáëèñèñòèê ÿäÿáèééaòûí áaíèëÿðèíäÿí áèðè, èëê ìaaðèô âÿìÿäÿíèééÿò èø÷èñè, ãöäðÿòëè äðaìaòóðã âÿ ýöúëö âÿòÿíäaø éaçû÷û êèìè ãÿáóëeòäè. Oíóí ìÿía äoëó çÿíýèí ÿäÿáè-áÿäèè èðñè, ùÿð úÿùÿòäÿí êaìèë, èíñaíè ùèññâÿ äóéüóëaðäaí éoüðóëìóø ìöäðèê øÿxñèééÿòè, ÿçaáëû âÿ øÿðÿôëè ùÿéaòû áþéöêáÿäèè âÿ eëìè ÿñÿðëÿð ö÷öí çÿíýèí ìaòeðèaëäûð. Áó ãöäðÿòëè ñÿíÿòêaðûí ÿí áè-ðèíúè oáéeêòè èíñaí, oíóí ùÿéaòû, ÿí áèðèíúè ãÿùðÿìaíû èñÿ xaëã âÿ oíóí ìö-áaðèçÿñè oëìóøäóð. Oía ýþðÿ äÿ Öçeéèð ñÿíÿòè èíäèíèí þçöíäÿ äÿ ìöäðèê ôèêèð-ëÿð, áþéöê ñÿúèééÿëÿð âÿ eùòèðañëað ñÿíÿòè êèìè ìöañèð ìÿäÿíèééÿòÿ èøûã ñaëûð.Öçeéèð èðñè éaëíûç xaëãû äöøöíäöðÿí, oíóí òÿëÿá âÿ eùòèéaúëaðû èëÿ áaüëû oëaí,áÿçÿí oíó ùÿéÿúaía ýÿòèðÿí, áÿçÿí äÿ ñeâèíäèðÿí ìÿòëÿáëÿðäÿí éaðaíäûüûö÷öí ùÿì ñoí äÿðÿúÿ ñaäÿ âÿ ùÿì äÿ ãöäðÿòëèäèð. Öçeéèð èðñèíèí ýöúö èíñaíëÿéaãÿòèíè aë÷aëäaí, oía ùÿð úÿùÿòäÿí äöøìÿí êÿñèëÿí ãeéðè-ñaüëaì øÿðaèòÿ,ôeoäaë äöíéañûíûí ÷öðöê ãaéäa-ãaíóíëaðûía ãaðøû éþíÿëìÿñèíäÿ, úÿìèééÿòÿñÿaäÿò âÿ xoøáÿxòëèê aðçóëaìañûíäa, äaèìa èðÿëèéÿ, ýÿëÿúÿéÿ ñÿñëÿíìÿñèíäÿ,ýöúëö ùÿéaò eøãè òÿáëèü eòìÿñèíäÿäèð. Ìÿùç áóía ýþðÿ äÿ XX ÿñð ìÿäÿíèééÿ-

4

òèíè, èúòèìaè ôèêèð òaðèxèíè Öçeéèð Ùaúûáÿéëèñèç òÿñÿââöð eòìÿê ãeéðè-ìöìêöíäöð.Êe÷ÿí ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿ Ú.Ìÿììÿäãóëóçaäÿ éeíè ðeaëèñò-ñaòèðèê ïóáëèñèñòè-êaíûí, ùeêaéÿíèí, Ì.ß.Ñaáèð éeíè øeðèí, ß.Ùaãâeðäèéeâ éeíè äðaìûí áaé-ðaãäaðû èäèñÿ, Öçeéèð Ùaúûáÿéëè èíãèëaáè-äeìoêðaòèê ïóáëèñèñòèêaíûí éeíè÷aëaðëaðûíûí, “ÿäÿáèééaò òaðèxèìèçäÿ ìèñëè ýþðöíìÿéÿí éeíè, ðeaëèñò ìÿçùÿêÿ-ëÿðèí”1 éaðaäûúûñû oëìóøäóð.

Áþéöê Öçeéèðèí ÷ox÷aëaðëû çÿíýèí éaðaäûúûëûüû ùÿìèøÿ ìöañèð òÿíãèä âÿìóñèãè ÿäÿáèééaòøöíañëûüûíûí äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿ îëìóøäóð. Oíóí ìÿôòóíeäèúèìóñèãèñè, ïóáëèñèñòèêañû, eòèê, eñòeòèê âÿ èúòèìaè-ñèéañè ýþðöøëÿðè, æóðíaëèñòèê ôÿaëèé-éÿòè âÿ äðaìaòóðýèéañû ùaããûíäa Ñ.Âóðüóí, Ì.Aðèô, Ì.Ú.Úÿôÿðoâ, ß.Ñóëòaíëû,Ì.Èáðaùèìoâ, Ô.Êþ÷ÿðëè, Ô.Ùöñeéíoâ, Ð.Íaüûéeâ, Ã.Ìÿììÿäëè, Ã.Ãañûìoâ,E.Aááañoâa, X.Ìÿëèêoâ, Ú.Ãóëèéeâ, É.Øèðâaí âÿ ñ. êèìè ýþðêÿìëè aëèì âÿéaçû÷ûëað ãèéìÿòëè ôèêèðëÿð ñþéëÿìèøëÿð. Áóíäaí ñoíða äa Öçeéèð èðñè ùaããûíäaéeíè-éeíè ÿñÿðëÿðèí éaðaíaúaüû øöáùÿñèçäèð.

Öçeéèð ßáäöëùöñeéí oüëó Ùaúûáÿéëè 1885-úè èë ñeíòéaáðûí 18-äÿ Açÿðáaé-úaíûí ñÿôaëû ýöøÿëÿðèíäÿí áèðè oëaí Aüúaáÿäèäÿ aíaäaí oëìóøäóð. Aòañûßáäöëùöñeéí Ùaúûáÿéëè Øóøaíûí ìaaðèôïÿðâÿð çèéaëûëaðûíäaí áèðè oëìóø, aüúa-áÿäèëè Êÿðáÿëaéû ßëÿêáÿð áÿéèí ãûçû Øèðèí xaíûìëa eâëÿíìèøäèð. ßáäöëùöñeéíÙaúûáÿéëè òÿxìèíÿí 1901-úè èëäÿ âÿôaò eòìèøäèð. Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí óøaãëûã âÿýÿíúëèéèíèí èëê ÷aüëaðû Øóøaäa êe÷ìèøäèð. Øóøa éaëíûç þç òÿáèè ýþçÿëëèéè, òaðèxèéaðaøûüû èëÿ äeéèë, ùÿì äÿ þçöíöí eëìÿ, ìÿäÿíèééÿòÿ, ÿäÿáèééaò âÿ èíúÿñÿíÿòÿâeðäèéè áþéöê øÿxñèééÿòëÿðè èëÿ íÿçÿðè úÿëá eòìèøäèð. Ïÿíaùaáaä êèìè òaðèxÿäaxèë oëaí, Øóøa êèìè ìÿøùóðëaøaí áó øÿùÿð Âaãèôëÿðèí, Çaêèðëÿðèí, Íaòÿâaí-ëaðûí, Úaááað Ãaðéaüäûoüëóëàðûí, Ñeéèä âÿ Xaí Øóøèíñêèëÿðèí èëùaì ìÿíáÿéèoëìóøäóð. Ðeñïóáëèêaìûçûí èëê ìóñèãè oúaüû êèìè øþùðÿò ãaçaíaí Øóøa ÖçeéèðÙaúûáÿéëè ö÷öí äÿ èëê éaðaäûúûëûã ãaéíaüû èäè. Öçeéèð Ùaúûáÿéëè ùaãëû éaçûð êè,“...Ìÿí èëê ìóñèãè òÿùñèëèìè óøaãëûã çaìaíû Øóøaäa, ÿí éaxøû xaíÿíäÿ âÿñaçÿíäÿëÿðäÿí aëìûøaì. O âaxò ìÿí “Ìóüaì” âÿ “Òÿñíèô” oxóéaðäûì. Ñÿñèìxaíÿíäÿëÿðèí xoøóía ýÿëÿðäè. Oíëað ìÿíè oxóäað âÿ þéðÿäÿðäèëÿð...”2 ÖçeéèðÙaúûáÿéëè èáòèäaè òÿùñèëèíè Øóøaäa, Íèêoëaéeâñêè aäûía ðóñ-òaòað ìÿêòÿáèíäÿaëìûøäûð. Óøaãëûãäaí òÿáèÿòäÿí çþâã aëaí, eë ðóùóíäa òÿðáèéÿëÿíÿí Öçeéèð ñÿíÿòÿáþéöê ùÿâÿñ ýþñòÿðìèø, çÿíýèí xaëã éaðaäûúûëûüû èëÿ ìaðaãëaíìaüa áaøëaìûøäûð.Øaýèðä èêÿí áèð íe÷ÿ êè÷èê íaüûë òoïëaìûø, öçöíö êþ÷öðìöø âÿ áèð êèòaá÷a òÿðòèáeòìèøäèð. Öçeéèð, 1899-úó èëäÿ Øóøa ðóñ-òaòað ìÿêòÿáèíè áèòèðäèêäÿí ñoíða òÿù-ñèëèíè äaâaì eòäèðìÿê ìÿãñÿäè èëÿ Çaãaôãaçèéa ìöÿëëèìëÿð ñeìèíaðèéañûía äaxèëoëóð. Ñeìèíaðèéa èëëÿðè Öçeéèðèí äöíéaýþðöøöíöí èíêèøaôûíäa ìöùöì ðoë oéía-

5

__________1 ß.Sultanlû. Azÿrbaycan dramaturgèyasûnûn ènkèøaf tarèxèndÿn. B., Azÿrnÿør,

1964, sÿh.276.2 Q.Mÿmmÿdlè. Özeyèr Hacûbÿyov. 1895-1948. Hÿyatû vÿ yaradûcûlûq salnamÿsè.

B., Yazû÷û, 1984, sÿh.7.

éûð. Òÿëÿáÿëèê ùÿéaòû, áóðaíûí ìöxòÿëèô ìèëëÿòëÿðäÿí oëaí ãaáaãúûë äöíéaýþðöøëöèíñaíëaðû Öçeéèðäÿ âÿòÿí ãöðóðóíó äaùa äa ãöââÿòëÿíäèðèð. O, êöòëÿâè ôÿíëÿðëÿéaíaøû, áèëaâañèòÿ ìóñèãè òÿùñèëè âÿ íÿçÿðèééÿñè èëÿ áaüëû oëaí eëìëÿðëÿ äÿ ìa-ðaãëaíûð, áèð ñûða aëÿòëÿðäÿ ÷aëìaüû þéðÿíèð. Òÿëÿáÿëèê èëëÿðè ùaããûíäa ÖçeéèðÙaúûáÿéëè éaçûð: “...Ñeìèíaðèéaäa ñêðèïêaäa, âèoëoí÷eëäÿ âÿ íÿôÿñëè aëÿòëÿðäÿ÷aëìaüû þéðÿíäèì. Ìÿí oðaäa ìóñèãè íÿçÿðèééÿñè ùaããûíäa äa aç-ìaç ìÿëó-ìaò aëa áèëäèì”.

Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí ñeìèíaðèéa òÿùñèëè ùaããûíäaêû ìÿëóìaòëaðäa äèããÿòèäaùa ÷ox èêè ìÿñÿëÿ úÿëá eäèð. Oíëaðäaí áèðè Öçeéèðèí xaðaêòeðèíÿ òaì óéüóíoëaí âÿòÿíäaøëûã áoðúó, äèýÿðè èñÿ áó áoðúó éeðèíÿ éeòèðìÿê úÿùäè. ÖçeéèðÙaúûáÿéëè áoø éeðÿ ÿìÿê âÿ âaxò ñÿðô eòìÿìèø, ùÿð ýöíöí ãÿäðèíè áèëìèø, ùÿðaíûí èúòèìaè äÿéÿðèíè íÿçÿðÿ aëìûøäû. Ùÿãèãè èñòeäaäûíû òaïaía, öçÿ ÷ûxaðaíaãÿäÿð þçöíö ìöxòÿëèô ñÿíÿò ñaùÿëÿðèíäÿ éoxëaìûø, ñûíaãäaí êe÷èðìèøäèð. Ýaùìöxòÿëèô ìóñèãè aëÿòëÿðèíäÿ ÷aëìûø, ýaù ðÿñì ÷ÿêìèø, áÿçÿí øÿí, ýöìðaù oë-ìóø, áÿçÿí äÿ óçóí ìöääÿò ôèêðÿ äaëìûøäûð. Áöòöí áóíëaðëa éaíaøû o, ñeìè-íaðèéa èëëÿðèíäÿ “Øÿðã ìóñèãè âÿ íÿüìÿ ìÿñÿëÿëÿðèíäÿ... ìèñèëñèç aâòoðèòeò,òÿíãèä÷è âÿ èúða÷û óñòaä Öçeéèð”1 êèìè òaíûíìûøäûð. Áó òÿëÿáÿ ìöâÿôôÿãèééÿòèäÿ Öçeéèðè ðaçû ñaëìûðäû. Oía ýþðÿ äÿ äaùa úèääè, äaùa ìÿùñóëäað èøëÿéèð, xaë-ãûíûí eùòèéaúëaðûíû éöíýöëëÿøäèðìÿê ö÷öí éeíè éoëëað âÿ ôoðìaëað axòaðûðäû.Ùÿòòa áèð äÿôÿ ñeìèíaðèéaíûí ñoí êóðñóíäa èêÿí èìòaùaí ö÷öí “Ìÿí ýÿëÿúÿê-äÿ íÿ èø ýþðÿúÿéÿì” ìþâçóñóíäa éaçäûüû èíøaäa, “ìÿí ìÿêòÿáëÿðèìèç ö÷öíaía äèëèíäÿ òÿäðèñ oëóíìaãäaí þòðö äÿðñ êèòaáëaðû òÿðòèá eäÿúÿéÿì” éaçìûøäû.Áó, ÿñë âÿòÿíäaøëûã èäè. Ýÿëÿúÿêäÿ xaëãûí, Âÿòÿíèí èíêèøaôû éoëóíäa áöòöíáèëèê âÿ áaúaðûüûíû ÿñèðýÿìÿéÿí áèð ýÿíúèí, òÿëÿáÿ Öçeéèðèí aíäû èäè.

1904-úö èëäÿ Öçeéèð Ùaúûáÿéëè Ãoðè ñeìèíaðèéañûíû áèòèðèá Øóøaíûí éaxûí-ëûüûíäa Úÿáðaéûë óéeçäèíèí Ùaäðóä êÿíä ìÿêòÿáèíèí 3-úö ïaðaëeë ñèíôèíÿìöÿëëèì òÿéèí oëóíóð. Öçeéèð Ùaúûáÿéëè éaëíûç äÿðñ äeìÿêëÿ êèôaéÿòëÿíìèð.Áèð ñûða ìÿòáóaò oðãaíëaðû èëÿ ÿëaãÿ ñaxëaéûð. “Êañïè” ãÿçeòèíäÿ “Ó” èìçañûèëÿ éaçûëað ÷aï eòäèðèð. Ãÿçeòèí ñeíòéaáð, oêòéaáð, íoéaáð âÿ äeêaáð íþìðÿëÿ-ðèíäÿ ÿäèáèí áèð íe÷ÿ ìÿãaëÿñè ÷aï oëóíóð. 1905-úè èëäÿ Öçeéèð ÙaúûáÿéëèÙaäðóääaí Áaêûéa ãaéûäûð âÿ “Ùÿéaò” ãÿçeòèíäÿ èøÿ ýèðèð. Áó áaðÿäÿ o þçöéaçûð êè, “...1904-úö èëäÿ ñeìèíaðèéaíû áèòèðäèêäÿí ñoíða áèð èë êÿíääÿ ìöÿë-ëèìëèê eòäèì, oíäaí ñoíða Áaêûéa ýÿëäèì. 1905-1908-úè èëëÿðÿäÿê ïeäaãoæèñaùÿäÿ ÷aëûøûá Áèáèùeéáÿò ðaéoíóíäa âÿ øÿùÿðäÿ ìöÿëëèìëèê eäèá, eéíè ça-ìaíäa ðeäaêñèéaëaðäa ÷aëûøûðäûì”.

Áaêû ùÿéaòû, èíãèëaáëað øÿùÿðèíèí èúòèìaè-ñèéañè ùaäèñÿëÿðè ýÿíú Öçeéèðÿòÿñèðñèç ãaëìûð. O, òeç áèð çaìaíäa èúòèìaè ùÿéaò axûíûía äöøöð, çaìaíûí ãa-áaãúûë èäeéaëaðûíûí òÿñèðè aëòûíäa oíóí äöíéaýþðöøöíäÿ éeíè ìåéëëÿð éaðaíûð.

6

__________1 Q.Mÿmmÿdlè. Ýþñòÿðèëÿí ÿñÿðè, ñÿù.14.

“Ùÿéaò” ãÿçeòèíäÿ ÷aï eòäèðäèéè “Áèð xaíûì ÿôÿíäèíèí áèçëÿðÿ ùöñí-òÿâÿúúþ-ùö”, “Ýþçöa÷ûã òaúèðëÿðèìèçÿ xèòaá” âÿ áaøãa ïóáëèñèñòèê éaçûëaðû èëÿ ÿäÿáèèúòèìaèééÿòÿ äaxèë oëóð, þç èìçañûíû ÿñañëaíäûða áèëèð. Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèíÿêñÿð äþâðè ìÿòáóaòäa èøòèðaêû, oíóí ìÿøùóð æóðíaëèñò âÿ áþéöê ïóáëèñèñò êèìèéeòèøìÿñèíÿ âÿ øþùðÿò ãaçaíìañûía ñÿáÿá oëóð. 1906-úû èëäÿí áaøëaéaðaã Áaêû-íûí âÿ öìöìÿí Çaãaôãaçèéaíûí èúòèìaè äaèðÿëÿðèíäÿ òaíûíìaüa áaøëaéûð. Äþâ-ðöíöí Ú.Ìÿììÿäãóëóçaäÿ, ß.Ùaãâeðäèéeâ, Í.Íÿðèìaíoâ, Ù.ßðÿáëèíñêè âÿáaøãa ãaáaãúûë âÿòÿíäaø çèéaëûëaðû èëÿ éaxûíëûã âÿ äoñòëóã èñÿ Öçeéèð Ùaúûáÿ-éëèíèí äeìoêðaòèê èäeéaëaða éèéÿëÿíìÿñèíÿ, ìöañèð ìèëëè ìÿôêóðÿ ñÿâèééÿñèíÿéöêñÿëìÿñèíÿ êþìÿêëèê ýþñòÿðèð. Áöòöí áó íaèëèééÿòëÿð âÿ óüóðëað ÖçeéèðÙaúûáÿéëèíè èúòèìaè ìöíañèáÿòëÿð, âÿòÿíäaøëûã áoðúó âÿ âÿçèôÿëÿðèíÿ äaùaäÿðèíäÿí áaüëaéûð. 1906-úû èëäÿ “Èðøaä” ãÿçeòèíäÿ êaòèá èøëÿäèéè âaxòäaí éeíèáèð ñaùÿéÿ, òÿðúöìÿ÷èëèê ñaùÿñèíÿ êe÷èð. Í.Â.Ãoãoëóí “Øèíeë” ùeêaéÿñèíèAçÿðáaéúaí äèëèíÿ òÿðúöìÿ eäèð. Áó, Açÿðáaéúaíäa òÿðúöìÿ÷èëèê èøèíèí èëêóüóðëó âÿ ðeaëèñò íaèëèééÿòëÿðèíäÿí áèðè èäè. “Ìoëëa Íÿñðÿääèí” æóðíaëû 5 aïðeë1909-úó èë òaðèxëè íþìðÿñèíäÿ éaçûðäû: “...Èíäè äÿ ìÿíèì ôèêðèìÿ áèð øeé ýÿëèð.Ñþç éox, Êþ÷ÿðëè úÿíaáëaðûíûí a÷ûã âÿ ìÿíaëû ìÿãaëÿëÿðèíäÿí, Öçeéèð úÿíaá-ëaðûíûí øèðèí òÿðúöìÿëÿðèíäÿí âÿ ãeéðè éaçû÷ûëaðûìûçûí Ãoãoë áaðÿñèíäÿ âeð-äèêëÿðè ìÿëóìaòäaí oxóúóëaðûìûç ùaìaí éaçû÷ûíû áèð íþâ òaíûäûëað âÿ áÿëêÿéaxøû òaíûäûëað”1. Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí áþéöê ðóñ êëaññèêëÿðèíäÿí – Êðûëoâäaí,Ïóøêèíäÿí, Ãoãoëäaí ìèñaëëað ýÿòèðìÿñè, oíëaðûí éaðaäûúûëûüûía ìöðaúèÿòeòìÿñè ÿäèáèí âÿ öìóìÿí XX ÿñð Açÿðáaéúaí çèéaëûëaðûíûí ðóñ xaëãûía, oíóíéöêñÿê ìÿôêóðÿëè, ðeaëèñò ÿäÿáèééaòûía oëaí áþéöê ìaðaüûí íÿòèúÿñè èäè.

Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí æóðíaëèñòëèê ôÿaëèééÿòè oíóí ïeäaãoæè âÿ ìeòoäèêèxèäìÿòëÿðè èëÿ öçâè ÿëaãÿ âÿ òÿñèðäÿ èíêèøaô eäèðäè. O, 1907-úè èëäÿí áaøëaéaðaãòÿëèì-òÿðáèéÿ âÿ ìaaðèô ñaùÿñèíäÿ áèð ñûða ìöùöì èøëÿð ýþðìöøäöð. 1907-úöèëäÿ “Ðóñè-òöðêè âÿ òöðêè-ðóñè” ëöüÿòèíè òÿðòèá eòìèø âÿ áó ñaùÿäÿ óüóðëóaääûì aòìûøäûð. Ïeäaãoæè ñaùÿäÿêè ôÿaë xèäìÿòëÿðèíÿ âÿ öìóìÿí ìaaðèôëÿýöúëö ÿëaãÿñèíÿ ýþðÿ Öçeéèð Ùaúûáÿéëè 1907-úè èëäÿ Áaêûäa êe÷èðèëÿí ìöñÿë-ìaí ìöÿëëèìëÿðèíèí ãóðóëòaéûía A.Øaèã, Ô.Aüaéeâëÿ áèðëèêäÿ íöìaéÿíäÿ âÿêaòèá ñe÷èëèð. Áó, Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí áèð ìaaðèô èø÷èñè êèìè ùÿì ùÿâÿñèíè âÿùÿì äÿ ìÿñóëèééÿòèíè aðòûðûð. Ýÿðýèí ìöøaùèäÿ âÿ axòaðûøëaðäaí ñoíða ÖçeéèðÙaúûáÿéëè xaëãûíûí áþéöê eùòèéaúûíû íÿçÿðÿ aëaðaã 1908-úè èëäÿ èáòèäaè ìÿê-òÿáëÿðèí ë-ëë øþáÿëÿðè öúöí ùaçûðëaäûüû ùeñaá äÿðñëèéèíè úaï eòäèðèð. “Òÿðúöìaí”ãÿçeòè ùÿìèí èëèí 28 äeêaáð íþìðÿñèíäÿ éaçûðäû: “Ùeñaá ìÿñÿëÿëÿðè” ìöÿëëèìÖçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí ÿñÿðèäèð, ýþçÿë öñóë èëÿ òÿðòèá eäèëìèøäèð... Açÿðáaéúaí-òöðê øèâÿñèíäÿ oëäóüóíäaí ìÿùÿëëè ìÿêòÿáëÿð öúöí ôaéäaëû âÿ ëaçûìäûð”2.

7

__________1 Q.Mÿmmÿdlè. Ýþñòÿðèëÿí ÿñÿðè, sÿh.60-61.2 “Tÿrcöman” qÿzetè, 1908, 28 dekabr.

1905-úè èëäÿí áaøëaéaðaã Öçeéèð Ùaúûáÿéëè äeìÿê oëað êè, ÿêñÿð äþâðèìÿòáóaòäa èøòèðaê eòìèø, oíëaðúa ìÿãaëÿ ÷aï eòäèðìèøäèð. “Ìoëëa Íÿñðÿääèí”,“Ùÿéaò”, “Èðøaä”, “Òÿðÿããè”, “Ùÿãèãÿò”, “Èãáaë”, “Éeíè èãáaë”, “Êañïè”,“Òÿðúöìaí” âÿ áaøãa ãÿçeò âÿ æóðíaëëað Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí aëoâëó ïóáëèñèñòêèìè éeòèøìÿñèíäÿ, ùÿì äÿ xaëãûìûçûí ôèêèð oéaíûøûíäa áþéöê ðoë oéíaìûøäûð.Áóíóíëa éaíaøû, Öçeéèð Ùaúûáÿéëè äaùa ÷ox “Èðøaä”, “Òÿðÿããè”, “Ùÿãèãÿò”ãÿçeòëÿðè èëÿ áaüëû oëìóø, áèð æóðíaëèñò âÿ áþéöê ïóáëèñèñò êèìè äaùa ÷ox áóìÿòáóaò oðãaíëaðûíäa ïaðëaìûøäûð. Áeëÿ êè, 1906-úû èëÿäÿê “Èðøaä”ûí êaòèáèoëìóø, 1909-úó èëäÿ ýöíäÿëèê “Ùÿãèãÿò” ãÿçeòèíäÿ ðeäaêòoð èøëÿìèø, éeíÿùÿìèí èëäÿ, aç äa oëña, “Òÿðÿããè” ãÿçeòèíÿ ðeäaêòoðëóã eòìèøäèð. Áèðèíúè äöíéaìöùaðèáÿñè èëëÿðèíäÿ íÿøð oëóíaí “Áÿñèðÿò” ãÿçeòè 1914-úö èë 23 aâãóñò íþì-ðÿñèíäÿ xÿáÿð âeðèð êè, “Ãÿçeòëÿðäÿ èíòèøað eäèëÿúÿéè xÿáÿð âeðèëÿí “Âÿòÿíäèëè” aäûíäa òÿçÿ ýöíäÿëèê ãÿçeò éaxûí ýöíëÿðäÿ íÿøðÿ áaøëaéaúaãäûð. Ãÿçeòèíìöäèðè Öçeéèð áÿé Ùaúûáÿéëè oëóá, äèëè èñÿ áaøãa ãÿçeòëÿð êèìè äeéèë, ìöòëÿãâÿòÿí äèëè èëÿ éaçûëaúaãäûð”1. Ùÿìèí ìÿëóìaòû 29 aâãóñò íþìðÿñèíäÿ “Êañïè”ãÿçeòè äÿ ÷aï eòìèøäèð.

Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí çÿíýèí æóðíaëèñòëèê ôÿaëèééÿòè oíóí äèýÿð éaðaäûúûëûãñaùÿëÿðèíÿ äÿ ìöñáÿò òÿñèð ýþñòÿðìèøäèð. O, äþâðè ìÿòáóaòûí èìêaíëaðûíäaí ìÿ-ùaðÿòëÿ èñòèôaäÿ eòìèø, xaëãûìûçûí ìaaðèô âÿ ìÿäÿíèééÿò úÿùÿòäÿí èíêèøaôû ö÷öíáèð ñûða äÿéÿðëè èøëÿð ýþðìöøäöð. 1920-úè èëÿ ãÿäÿð ïóáëèñèñò Öçeéèð, áÿñòÿêað âÿéaçû÷û Öçeéèðëÿ ÷èéèí-÷èéèíÿ eéíè ñÿâèééÿäÿ èíêèøaô eòñÿ äÿ, ÿñðèí áèðèíúèoíèëëèéèíäÿ áÿçÿí ïóáëèñèñò Öçeéèð, éaçû÷û âÿ áÿñòÿêað Öçeéèðè öñòÿëÿìèøäèð.

Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí æóðíaëèñòëèê ôÿaëèééÿòèíèí ñoí ýöíëÿðè “Éeíè èãáaë” âÿ“Açÿðáaéúaí” ãÿçeòè èëÿ áaüëû oëìóøäóð. O, 1915-1916-úû èëëÿðäÿ (ôeâðaëûí 8-íÿ êèìè) “Éeíè èãáaë” ãÿçeòèíäÿ ìöäèð âÿ áaø ìöùÿððèð èøëÿìèø, 1919-úó èëäÿèñÿ “Açÿðáaéúaí” ãÿçeòèíÿ ìöâÿããÿòè ðeäaêòoðëóã eòìèøäèð. O áèð òÿðÿôäÿíýöúëö ñoñèoëoã êèìè xaëã, äþâëÿò, âÿòÿí âÿ èíãèëaá, ÿxëaã âÿ ìÿèøÿò ìÿñÿëÿëÿðèèëÿ ÿëaãÿäað úèääè æóðíaëèñòèê âÿ ïóáëèñèñòèê ôÿaëèééÿò ýþñòÿðèð, áèð òÿðÿôäÿíçaìaíûí ãaáaãúûë ìaaðèô xaäèìè êèìè ÷ûxûø eäèð, äèýÿð òÿðÿôäÿí äÿ ãöäðÿòëèáÿñòÿêað-éaçû÷û êèìè äþâðöí äeìoêðaòèê ùÿðÿêaòû èëÿ ñÿñëÿøÿí ÿñÿðëÿð éaçûðäû.Oía ýþðÿ äÿ ÕÕ ÿñðèí èëê oíèëëèéè ùÿì Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí âÿ ùÿì äÿöìóìÿí Açÿðáaéúaí xaëãûíûí ìÿäÿíè ùÿéaòûíäa ÿí óüóðëó âÿ ÿí ÿëaìÿòäaðèëëÿð êèìè ãeéä oëóíóð. Ìèëëè oïeðaíûí ÿñañû ìÿùç áó oíèëëèêäÿ ãoéóëóð, èëêìóñèãèëè êoìeäèéa áó èëëÿðäÿ éaðaíûð, èëê ëöüÿò, èëê ìaaðèô äÿðñëèêëÿðè, ðóñ ÿäÿ-áèééaòûíäaí èëê òÿðúöìÿëÿð áó èëëÿðäÿ ìeéäaía ÷ûxûá. Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí áóñaùÿëÿðäÿêè áþéöê xèäìÿòëÿðè éaëíûç Açÿðáaéúaí öúöí äeéèë, áöòöí Øÿðã ö÷öíÿëaìÿòäað ùaäèñÿ èäè. “Êañïè”ãÿçeòè 1908-úè èë 9 éaíâað òaðèxëè íþìðÿñèíäÿéaçûðäû: “...“Íèúaò” úÿìèééÿòè äðaì âÿ oïeða ÿñÿðè öúöí ìöñaáèãÿ eëaí eäèð.

8

__________1 “Bÿsèrÿt” qÿzetè, 1914, 28 avqust.

Úÿìèééÿò áó ýöíëÿðäÿ ýÿíú ïóáëèñèñò âÿ ìóñèãè÷è Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí òÿðòèáeòäèéè “Ëeéëè âÿ Ìÿúíóí” oïeðañûíûí íÿøðè âÿ ãóðóëóø ùaããûíû aëìûøäûð. Áó,ìöñÿëìaí ùÿéaòûíäa èëê oïeðaäûð, þçö äÿ aéûí 12-äÿ Òaüûéeâ òeaòðûíäa oéía-íaúaãäûð...

Ýÿíú êoìïoçèòoð, Ôöçóëè ïoeìañû ÿñañûíäa oïeða éaçìûø âÿ oíóí ÿñÿðëÿ-ðèíäÿí oïeðaéa äaxèë eòìèøäèð. Øÿðã ìaùíûëaðû ÿñÿðÿ óñòaëûãëa ãoøäóðóëìóøäóð.Òðóïïa òÿøêèë eäèëìèø âÿ ìöÿëëèôèí ðÿùáÿðëèéè aëòûíäa òaìaøa ùaçûðëaíûð. Oïe-ðaéa áþéöê xÿðú ñÿðô eäèëìèøäèð”1.

ßñÿð ùÿìèí ýöí Ù.ßðÿáëèíñêèíèí ðeæèññoðëóüó âÿ ß.Ùaãâeðäèéeâèí äèðè-æoðëóüó èëÿ òaìaøaéa ãoéóëìóø âÿ áþéöê ìöâÿôôÿãèééÿò ãaçaíìûøäûð. Äeìÿêoëað êè, ÿêñÿð ãÿçeòëÿð Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí xèäìÿòëÿðèíè aëãûøëaìûø, ÿñÿðè ñe-âèíúëÿ ãaðøûëaìûøëað. Áóíóíëa éaíaøû, “Ëeéëè âÿ Ìÿúíóí”óí âÿ Öçeéèð Ùaúû-áÿéëèíèí ÿëeéùèíÿ ÷ûxaíëað äa aç oëìaìûøäûð. “Òaçÿ ùÿéaò”, “Çÿíáóð”, “Ñÿäa”,“Êÿëèíèééÿò”, “Òóòè”, “Áaáaéè-ÿìèð”, “Áÿñèðÿò”, “Ìÿçÿëè” êèìè ìÿòáóaò oð-ãaíëaðû áó úÿùÿòäÿí äaùa ìöùaôèçÿêað ìþâãe òóòìóø, “Ùaúû Èáðaùèì Ãañû-ìoâ”, “ßáäóëxaëûã Axóíäoâ”, “Ýÿíú-áeêað”, “Ìóxáèðèìèç Êÿëÿìáaø”,“Ìoëëa Ñaðñaããóëó”, “Êoð Aøèã”, “Ïèéaäa çÿââað”, “Òaìaøa÷û” êèìè èìçaëað-ëa ìöxòÿëèô ìÿçìóíëó êaðèêaòóðaëað, ùÿúâëÿð, ôeëéeòoíëað âÿ áèð ñûða äèýÿðãÿðÿçëè éaçûëað äÿðú eòìèøëÿð. Ëaêèí ÿñë ñþçö çÿìaíÿíèí þçö äeäè. “Ëeéëè âÿÌÿúíóí”óí ìöâÿôôÿãèééÿòè ïóáëèñèñò âÿ ìaaðèô xaäèìè Öçeéèðèí øþùðÿòèíèäaùa äa éöêñÿêëÿðÿ ãaëäûðäû. Áó áþéöê ñÿíÿòêað äþâðöíöí äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿäóðaí áèð èúòèìaè xaäèì âÿ âÿòÿíäaø ñÿâèééÿñèíÿ éöêñÿëäè. ×öíêè “Ëeéëè âÿÌÿúíóí” áÿäèè ðóùó èëÿ òÿìèç âÿ ìöãÿääÿñ xaëã çþâãö âÿ èñòÿêëÿðèíÿ óéüóíáèð ÿñÿð èäè. Þçö äÿ áþéöê ìóüaì ñÿíÿòè öçÿðèíäÿ ãóðóëìóø, äÿðèí ìèëëè âÿñoñèaë êþêëÿðÿ ìaëèê èäè. Áÿñòÿêaðûí “Øeéx Ñÿíaí”, “Ðöñòÿì âÿ Ñþùðaá”,“ßñëè âÿ Êÿðÿì”, “Øaù Aááañ âÿ Xóðøèäáaíó”, “Ùaðóí âÿ Ëeéëa” oïeðaëaðûí-äa äa “Ëeéëè âÿ Ìÿúíóí”óí áó ýþçÿë ÿíÿíÿëÿðè ãoðóíóá ñaxëaíìûøäû. “Ëeéëèâÿ Ìÿúíóí” ÿñðèí áèðèíúè oíèëëèéèíäÿí áoéëaíaðaã Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí 40-úûèëëÿðÿ ãÿäÿðêè éaðaäûúûëûüûía èøûã ñaëìûøäûð. Áöòöí Øÿðã ö÷öí ÿëaìÿòäað ùaäèñÿoëaí áó ÿñÿð ìóüaì ñÿíÿòèíäÿí èñòèôaäÿ éoëó èëÿ äeéèë, òaì ñÿðáÿñò âÿ ìöñòÿ-ãèë ìóñèãè äèëè èëÿ éaçûëñaéäû, áÿëêÿ äÿ áó ãÿäÿð øþùðÿò ãaçaía áèëìÿçäè.Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí ÿí áþéöê xèäìÿòè oíäa èäè êè, o, xaëãûíû éaxøû òaíûìûø,éaøaäûüû äþâðöí èúòèìaè, eòèê âÿ eñòeòèê çþâãöíÿ âÿ xaðaêòeðèíÿ äÿðèíäÿíáÿëÿä oëìóøäóð. XX ÿñðèí ÿí ÷ÿòèí âÿ ìöðÿêêÿá ÷aüëaðûíäa eë ìÿùÿááÿòèíèãaçaíìaã öúöí ÿí äöçýöí éoë, xaëãûí çþâãöíÿ óéüóí ìóñèãè äèëè èëÿ äaíûø-ìaã, oía þç ìÿíÿâèééaòûíû, çÿíýèí äaxèëè äöíéañûíû ýþñòÿðÿí “Ëeéëè âÿ Ìÿú-íóí” éoëó èäè. “Êañïè” ãÿçeòè 2 äeêaáð 1909-úó èë òaðèxëè íþìðÿñèíäÿ éaçûðäû:“Ýÿíú êoìïoçèòoð Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí èëê òÿúðöáÿñè oëaí “Ëeéëè âÿ Ìÿúíóí”

9

__________1 “Kaspè” qÿzetè, 1906, 9 yanvar.

oïeðañû Øÿðãèí “Ðoìeo âÿ Úöëéeòòa”ñû èäè. Áó oïeða êöòëÿíèí ñoí äÿðÿúÿ xo-øóía ýÿëäè âÿ ùÿð äÿôÿ ýþñòÿðèëÿðêÿí òeaòð aç ãaëa aüçûía ãÿäÿð äoëó oëóð”1.Öçeéèð Ùaúûáÿéëè áó áþéöê øþùðÿòäÿí ìÿùaðÿòëÿ, xaëãûíûí, âÿòÿíèíèí xeéðèöúöí èñòèôaäÿ eòäè. 1910-úó èëäÿ Açÿðáaéúaí ìóñèãèëè êoìeäèéa ìÿêòÿáèíèíèëê ãaðaíãóøó oëaí “ßð âÿ aðâaä” ÿñÿðèíè éaçäû. Éeíÿ äÿ ùÿìèí èëäÿ Öçeéèðèíèêèíúè oïeða ÿñÿðè “Øeéx Ñÿíaí” Açÿðáaéúaí ñÿùíÿñèíÿ âÿñèãÿ aëäû. Aðòûãìóñèãè aëÿìèíèí éeíè áèð äþâðö, Öçeéèð äþâðö áaøëaíäû. Áó ùaãäa áÿñòÿêað þçöéaçûð: “...1910-úó èëäÿ òaìaìèëÿ ìóñèãè ñaùÿñèíÿ êe÷èá, Aâðoïa ìóñèãèñè íÿ-çÿðèééÿñèíè þéðÿíìÿéÿ áaøëaäûì... Ñoíða Ìoñêâaéa ýeäèá Ìoñêâa êoíñeðâa-òoðèéañûíûí ïðoôeññoðó Èëéèíñêèíèí êóðñóía äaxèë oëäóì. Áóðaäa ùaðìoíèéaíûáaø ìöÿëëèì Ñoêoëoâñêèäÿí, ñoëôeúèoíó ïðoôeññoð Ëaäoãèíäÿí þéðÿíäèì...”2

ßñðèí èëê oíèëëèéè Öçeéèðèí ìöxòÿëèô òeaòð úÿìèééÿòëÿðè, äþâðöí ãaáaãúûë øÿx-ñèééÿòëÿðè: Ú.Ìÿììÿäãóëóçaäÿ, ß.Ùaãâeðäèéeâ, Í.Âÿçèðoâ, Ù.ßðÿáëèíñêè,Ù.Ñaðaáñêè, Í.Íÿðèìaíoâ, Ì.Ìaãoìaéeâ, Ã.Ïèðèìoâ âÿ áaøãaëaðû, ìöxòÿëèôíÿøðèééaòëaðëa ÿëaãÿ âÿ òÿìañäa oëäóüó èëëÿð êèìè äÿ ìaðaãëûäûð.

Áeëÿ êè, XX ÿñðèí (1920-úè èëÿ ãÿäÿð) eëÿ áèð òeaòð úÿìèééÿòè, íÿøðèééaòûâÿ ÿäÿáè êëóáó oëìaìûøäûð êè, Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí áó âÿ éa äèýÿð ÿñÿðè èëÿÿëaãÿäað ôÿaëèééÿò âÿ xèäìÿò ýþñòÿðìÿìèø oëñóí. Òaüûéeâ òeaòðû, Íèêèòèí ãað-äaøëaðû ñèðêè, ìöñÿëìaí ìaaðèô úÿìèééÿòè, Oðóúoâ ãaðäaøëaðû íÿøðèééaòû, Ìaè-ëoâ òeaòðû, Ìóña Íaüûéeâ êëóáó âÿ áaøãaëaðû áó ñaùÿ èëÿ ÿëaãÿäað áèð ñûða èøëÿðýþðìöøëÿð.

Òÿùñèëÿ ýeäÿíÿ ãÿäÿð Öçeéèð Ùaúûáÿéëè áèð aí äa oëña ôÿaëèééÿòèíè äaéaí-äûðìaìûø, ÿêñèíÿ, äaùa ìÿùñóëäað èøëÿìèø, éeíè-éeíè ÿñÿðëÿð éaðaòìûøäûð.1910-úó èëäÿ áÿñòÿêaðûí éeíè áèð oïeðañû – “Ðöñòÿì âÿ Ñþùðaá” ìeéäaía ÷ûx-ìûøäûð. “Ýöíÿø” ãÿçeòè ùÿìèí èë íþìðÿëÿðèíèí áèðèíäÿ éaçûð êè, “íoéaáðûí 12-äÿÒaüûéeâ òeaòðûíäa ÿââÿëèíúè äÿôÿ Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí òÿðòèá eòäèéè “Ðöñòÿìâÿ Ñþùðaá” aäëû òÿçÿ oïeðañû oéíaíaúaã”3.

Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí XX ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿí aðòìaüa áaøëaéaí áÿñòÿêaðâÿ éaçû÷û ùþðìÿòè ÿñÿðäÿí-ÿñÿðÿ, èëäÿí-èëÿ äaùa äa ãöââÿòëè áèð øÿêèë aëäû.1911-úè èëäÿ òaìaøaéa ãoéóëaí “O oëìañûí, áó oëñóí” ìóñèãèëè êoìeäèéañûÖçeéèð Ùaúûáÿéëèíè áþéöê äðaìaòóðã êèìè òÿñäèã eòäè. Ã.Øèðâaíñêè aäëû áèðìöÿëëèô “Çaêaâêaçée” ãÿçeòèíèí 29 èéóí íþìðÿñèíäÿ éaçûð: “...ßñÿðèí ÿäÿáèãèéìÿòè ùaããûíäa ìÿòáóaòäa ÷ox éaçûëìûøäûð. Oía ýþðÿ äÿ ìÿí oía òoxóí-ìaéaúaüaì. Aíúaã oíó äeìÿëèéÿì êè, “O oëìañûí, áó oëñóí” áèçèì éeíèäoüóëìaãäa oëaí äðaì ÿäÿáèééaòûìûça áþéöê ùÿäèééÿäèð. Oíóí ìöÿëëèôèíèíaäû èñÿ aðòûã Axóíäçàäÿ, Âÿçèðoâ, Ùaãâeðäèéeâ êèìèëÿðèíèí ñûðañûíäa éeð òóò-

10

__________1 “Kaspè” qÿzetè, 1906, 2 dekabr.2 Éåíÿ îðàäà.3 Q.Mÿmmÿdlè. Ýþñòÿðèëÿí ÿñÿðè, sÿh.85.

ìóøäóð...”1. Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí ÿí áþéöê xèäìÿòëÿðèíäÿí áèðè áóíäa èäè êè,o, ùÿð áèð éeíè ÿñÿðèíèí ìöâÿôôÿãèééÿòèíäÿí ñoí äÿðÿúÿ äöçýöí íÿòèúÿ ÷ûxa-ðûð, aðxaéûíëaøìûð, ùÿìèí xÿòòè äaâaì eòäèðèðäè.

Áóía ýþðÿäèð êè, ÿäèá-áÿñòÿêaðûí ÿñÿðëÿðèíèí éaðaíìa òaðèxëÿðè aðañûíäa oãÿäÿð äÿ áþéöê âaxò ôÿðãè éoxäóð. “O oëìañûí, áó oëñóí”óí òÿñèðè ãóðòaðìa-ìûø Öçeéèð Ùaúûáÿéëè “Øaù Aááañ âÿ Xóðøèäáaíó” oïeðañûíû éaçûð. “Áaêó”ãÿçeòè 1912-úè èë 11 aïðeë òaðèxëè íþìðÿñèíäÿ éaçûð: “Aïðeëèí 9-äa Òaüûéeâòeaòðûíäa òaëaíòëû ñaìoðoäoê ìöñÿëìaí êoìïoçèòoðó Ùaúûáÿéëè úÿíaáëaðûíûí“Øaù Aááañ” oïeðañû oéíaíäû...

Òeaòð òaì ìÿíañû èëÿ aüçûíaäÿê äoëó èäè. Òaìaøa÷ûëað Øaù Aááañûí “xaëãêöòëÿñè è÷ÿðèñèíÿ ýèðìÿñè ùaäèñÿñèíè” áþéöê äèããÿòëÿ èçëÿéèðäè...

Òað âÿ êaìaí÷a ìöøaéèÿòè èëÿ ÷aëûíaí xaëã ìaùíûëaðû äèããÿòëÿ äèíëÿíèëèðäè...Aðòèñòëÿð âÿ Ùaúûáÿéëè äÿôÿëÿðëÿ ñÿùíÿéÿ ÷aüûðûëäûëað”2.

1912-úè èëäÿ òaìaøaéa ãoéóëaí “ßñëè âÿ Êÿðÿì” oïeðañû Öçeéèð Ùaúûáÿé-ëèíèí ñÿíÿòêað øþùðÿòèíÿ äÿéÿðëè ÿëaâÿ oëäó âÿ Öçeéèðèí aäûíû ýþðêÿìëè áÿñòÿêaðêèìè äÿ ÿáÿäèëÿøäèðäè. Ùÿìèí èëèí 20 ìaé íþìðÿñèíäÿ “Áaêó” ãÿçeòèíäÿ äÿðúoëóíaí “Ã.Ì.” èìçaëû áèð ìÿãaëÿäÿ äeéèëèð: “Ìÿí Öçeéèð áÿé Ùaúûáÿéëèíèíoïeðaëaðûíûí ùaìûñûíû ýþðìÿìèøÿì, ëaêèí ìaéûí 18-äÿ Ìaéûëoâ òeaòðûíäa“ßñëè âÿ Êÿðÿì” oïeðañû áèðèíúè äÿôÿ oéíaíäûüû çaìaí äeéèðäèëÿð êè, áó oïeðaáèçèì ýÿíú êoìïoçèòoðóí ãÿëÿìèíäÿí ÷ûxìûø oïeðaëaðäaí éöêñÿêäèð...

Ìöÿëëèôè ÷aüûðäûëað, aðòèñòëÿð oíó ÷èéèíëÿðèíäÿ ñÿùíÿéÿ ýÿòèðäèëÿð. Ùaúû-áÿéëè ëaéèã oëäóüó øèääÿòëè âÿ ýóðóëòóëó aëãûøëaðëa ãaðøûëaíäû.

Òeaòð aüçûía êèìè äoëó èäè. Òaìaøa÷ûëaðûí xaùèøèíÿ ýþðÿ áó oïeða ìaéûí22-äÿ òÿêðað oéíaíaúaãäûð”.

Öçeéèð Ùaúûáÿéëè áöòöí áó ìöâÿôôÿãèééÿòëÿð è÷ÿðèñèíäÿ áþéöê íaðaùaò÷û-ëûã êe÷èðèðäè. O, äaùa éöêñÿê ñÿâèééÿëè ÿñÿðëÿð éaçìaã ö÷öí þçöíäÿ ùÿâÿñ,ãöââÿ, ýöú ùèññ eòñÿ äÿ, äÿðèí ìóñèãè ñaâaäû, ìöêÿììÿë ìóñèãè íÿçÿðèééÿñèâÿ ìaääè èìêaí ñaùÿñèíäÿ êoðëóã ÷ÿêèðäè. Oía ýþðÿ äÿ oxóìaã, òÿùñèëèíè aðòûð-ìaã âÿ äöíéa ìóñèãè ìÿäÿíèééÿòèíÿ äaxèë oëa áèëÿí áèð èñòeäaä ñaùèáè êèìèéeòèøìÿê èñòÿéèðäè. Öçeéèð Ùaúûáÿéëè áó aðçóñóíó ùÿéaòa êe÷èðìÿê ìÿãñÿäè èëÿ1912-úè èëäÿ èêè èë ìöääÿòèíÿ Ìoñêâaéa oxóìaüa ýeäèð. Ìaääè úÿùÿòäÿíòÿìèí oëóíìaã, òÿùñèëèíè éaðûì÷ûã ãoéìaìaã ö÷öí éaçäûüû “ßð âÿ aðâaä”,“Ëeéëè âÿ Ìÿúíóí” âÿ áaøãa ñÿùíÿ ÿñÿðëÿðèíè “Íèúaò” úÿìèééÿòèíèí èxòèéaðûíaâeðèð. “Íèúaò” úÿìèééÿòè äÿ èëäÿ 3000 ìaíaò oëìaã øÿðòèëÿ Öçeéèð Ùaúûáÿéëèéÿaéäa 250 ìaíaò ïóë ýþíäÿðìÿéè âÿä eäèð. Áó ùaãäa Öçeéèð Ùaúûáÿéëè äoñòó,éaçû÷û-áÿñòÿêað Ì.Ìaãoìaéeâÿ éaçäûüû ìÿêòóáëaðûí áèðèíäÿ äeéèð: “Íèúaò”ûíôûðûëäaã÷ûëaðû áèçè aëäaòìaã èñòÿéèðëÿð. Ìÿí íÿèíêè oíëaðûí èêè èëäÿí ñoíða ìÿíÿ

11

__________1 “Zaqafqazèya” qÿzetè, 1911, 29 èyun.2 “Baku” qÿzetè, 1912, 20 may.

âeðìÿëè oëäóãëaðû ìÿáëÿüèí ÿëèìäÿí ÷ûxaúaüûíäaí, ùÿì äÿ ìÿíÿ ëaéèãìÿâaúèá âeðìÿêäÿí áèð ýöí èìòèía eäÿúÿêëÿðèíäÿí ãoðxóðaì. ßýÿð áóãoðxóìa ñÿí äÿ øÿðèêñÿíñÿ, ìÿíè ãaáaãúaäaí xÿáÿðäað eò, áèð òÿäáèð ýþðöì,éoxña ÷ûxûëìaç âÿçèééÿòäÿ ãaëa áèëÿðÿì”1.

Íÿèíêè äoñòëað, ãoùóìëað, ùÿòòa äþâðöí áöòöí ãaáaãúûë çèéaëûëaðû ÖçeéèðÙaúûáÿéëèíè äöçýöí áaøa äöøöð, oíóí ìaääè âÿçèééÿòè âÿ èìêaíû èëÿ ÿëaãÿäÿðáöòöí ñþùáÿòëÿðèíè èúòèìaè ìÿíaäa äÿðê eäèð, ìóñèãè ìÿäÿíèééÿòèìèçèí ýÿëÿ-úÿê èíêèøaôû ö÷öí ÿëëÿðèíäÿí ýÿëÿíè ÿñèðýÿìèðäèëÿð. “Éeðè ýÿëìèøêÿí áèð ìÿ-ñÿëÿéÿ äÿ òoxóíìaã èñòÿðäèê. Áó äa Úaááað Ãaðéaüäû oüëóíóí 1912-úè èëäÿÂaðøaâaäaí ãaéûäaðêÿí o çaìaí Ìoñêâaäa òÿùñèë aëaí Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèíøÿðÿôèíÿ áèð íe÷ÿ êoíñeðò âeðìÿñè âÿ áóíäaí éûüûëaí âÿñaèòèí ýÿíú áÿñòÿêaðûíòÿùñèëèíÿ âÿ ãeéðè eùòèéaúëaðûía ñÿðô eäèëìÿñè ìÿñÿëÿñèäèð”2.

Öçeéèð Ùaúûáÿéëè ìaääè âÿçèééÿòèí aüûðëûüû öçöíäÿí Ìoñêâaäa ÷ox ãaëaáèëìèð âÿ Áaêûéa ãaéûäûð. Áèð ìöääÿò éeíèäÿí áÿäèè éaðaäûúûëûãëa ìÿøüóë oëóð.Ìaääè èìêaí ÿëäÿ eòäèêäÿí ñoíða òÿùñèëèíè äaâaì eòäèðìÿê ö÷öí 1913-1914-úöòÿäðèñ èëèíäÿ Ñaíêò-Ïeòeðáóðãa ýeäèð. Ïðoôeññoð Ãaëaôaòèíäÿí ùaðìoíèéaíû þé-ðÿíìÿéÿ áaøëaéûð. Ïeòeðáóðãäa èêÿí ìÿøùóð “Aðøûí ìaë aëaí” ìóñèãèëè êoìe-äèéañûíû éaçûð. Áó ÿñÿð Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíè áöòöí äöíéaäa ìÿøùóð eäèð. Áèð èëèíè÷ÿðèñèíäÿ “Aðøûí ìaë aëaí” éaëíûç Áaêû òeaòð ñÿùíÿëÿðèíäÿ 150 äÿôÿäÿí ÷oxoéíaíûëûð, òeçëèêëÿ áèð ñûða äèëëÿðÿ òÿðúöìÿ eäèëèð, þçöíÿ ñoí äÿðÿúÿ ýöúëö âÿ÷oxëó òÿðÿôäaðëað, o úöìëÿäÿí ÿëeéùäaðëað ãaçaíûð. ßñÿð ùaããûíäa íÿ ãÿäÿðãeéðè-ðeaë äeéèíìÿëÿð, aüûç áöçìÿëÿð oëña äa, áó úûçìa-ãaða÷ûëaðûí ùe÷ áèðèoíóí áþéöê òÿñèð ýöúöíö açaëäa áèëìèð, ÿêñèíÿ, òaìaøaäaí-òaìaøaéa ÿñÿðèíìöâÿôôÿãèééÿòëÿðè aðòûð, ÷ox-÷ox óçaãëaða éaéûëûð. “Âaãò” ãÿçeòèíèí 10 éaíâaðòaðèxëè íþìðÿñèíäÿ äÿðú oëóíaí “1916-úû èëäÿ Ìèëëè ñÿùíÿ âÿ ñÿùíÿ ÿäÿáèé-éaòû” ìÿãaëÿñèíäÿ äeéèëèðäè: “...Ùeñaáaò èëèíäÿ Öçeéèðáÿéèí “Aðøûí ìaë aëaí”aäëû oïeðeòòañû ðóñ âÿ ýöðúö äèëëÿðèíÿ òÿðúöìÿ eäèëèá oéíaíûëìûøäûð.

Áó ýöí Ãaôãaç ñÿùíÿñèíäÿ aéðûúa çèêð eäèëìÿéÿ ëaéèã áèð øÿxñèééÿò âaðña,o äa Öçeéèðáÿé Ùaúûáÿéëè úÿíaáëaðûäûð. Ïeòðoãðaä aëè ìóñèãè ìÿêòÿáèíè òaìaìeòìèø áó øÿxñ, Ãaôãaç ìöñÿëìaíëaðûíûí áèðèíúè êoìïoçèòoðóäóð. Ãaôãaç oïe-ðañû áóíäaí oí èë ÿââÿë oíóí “Ëeéëè âÿ Ìÿúíóí” aäëû oïeðañû èëÿ áaøëaìûø èäè.Ùaçûðäa Öçeéèðáÿé òÿðÿôèíäÿí ìóñèãè èëÿ òÿðòèá eäèëèá oïeða òÿðçèíäÿ oéíaíû-ëaí ìèëëè ïéeñëÿðèí ñaéû oía ÷aòûð”3.

Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí áeëÿ áþéöê xèäìÿòëÿðè ùe÷ äÿ ùaêèì äaèðÿëÿðèí xo-øóía ýÿëìèð. Áóía ýþðÿ äÿ Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí eâè áèð íe÷ÿ äÿôÿ ïoëèñ òÿðÿ-ôèíäÿí éoxëaíûëìûø, o, áèð ñûða òÿùãèð âÿ ìÿçÿììÿòëÿðÿ ìÿðóç ãaëìûøäûð. Áóùÿäÿ-ãoðxóëað Öçeéèðè þç ñoñèaë ìÿãñÿäèíäÿí äþíäÿðÿ áèëìèð.

12

__________1 Q.Mÿmmÿdlè. Ýþñòÿðèëÿí ÿñÿðè, sÿh.118.2 F.ßmèrov. Musèqè alÿmèndÿ. B., Gÿnclèk, 1983, sÿh. 78.3 Q.Mÿmmÿdlè. Ýþñòÿðèëÿí ÿñÿðè, sÿh.216.

“Ëeéëè âÿ Ìÿúíóí”äaí “Aðøûí ìaë aëaí”a ãÿäÿðêè ãûña áèð äþâð ÖçeéèðÙaúûáÿéëèéÿ ÿñðëÿðÿ ñûüìaéaí áþéöê øþùðÿò ýÿòèðèð. Éaëíûç “Aðøûí ìaë aëaí”ÿñÿðèíÿ ÿñañÿí äeìÿê oëað êè, Öçeéèð Ùaúûáÿéëè íÿèíêè Çaãaôãaçèéa âÿ OðòaAñèéa ðeñïóáëèêaëaðûíäa, ùaáeëÿ Éaxûí Øÿðã þëêÿëÿðèíäÿ òaíûíìaüa áaøëaéûð.Êoìeäèéaíûí Aìeðèêa, Ôðaíña, Èíýèëòÿðÿ âÿ áèð ñûða äèýÿð xaðèúè þëêÿëÿðäÿ òa-ìaøaéa ãoéóëìañû, äöíéaíûí ÿêñÿð äèëëÿðèíÿ òÿðúöìÿ eäèëìÿñè Öçeéèð Ùaúû-áÿéëèéÿ äöíéa øþùðÿòè ãaçaíäûðäû. Öçeéèð Ùaúûáÿéëè áöòöí þìðöíö, áèëèê âÿáaúaðûüûíû ìöañèð ìÿäÿíèééÿòèí, ìóñèãè eëìè âÿ ìóñèãè ñÿíÿòèíèí èíêèøaôûíañÿðô eäèð. Ìóxòÿëèô òÿùñèë ñèñòeìëè ìóñèãè ìÿêòÿáëÿðèíèí a÷ûëìañû, AçÿðáaéúaíÄþâëÿò Êoíñeðâaòoðèéañûíûí òÿøêèë oëóíìañû, äöíéa ìóñèãè ìÿäÿíèééÿòè ñÿâèé-éÿëè êaäðëaðûí éeòèøäèðèëìÿñè, Açÿðáaéúaí ìóñèãè òaðèxè âÿ ìóñèãè íÿçÿðèé-éÿñèíèí éaðaäûëìañû ñaùÿñèíäÿ xöñóñè xèäìÿòëÿð ýþñòÿðèð. Áóíóíëa éaíaøû, áèð-áèðèíèí aðäûíúa ìóñèãè òÿùñèëè âÿ ìeòoäèêañûía aèä äÿðñëèê âÿ äÿðñ âÿñaèòëÿðè ÷aïeòäèðèð, éeíè-éeíè ìóñèãè ÿñÿðëÿðè éaçûð. 1934-úö èëäÿ “Açÿðáaéúaí xaëã òöðêìóñèãèñèíèí ÿñañëaðû”, 1935-úè èëäÿ “Açÿðáaéúaí xaëã ìaùíûëaðûíûí aäëaðûíûþéðÿíìÿê ö÷öí òÿëèì”, “×aùaðýaù” ìþâçóñóíäa “Áèðèíúè ôaíòaçèéa”, “Øóð”öçÿðèíäÿ “Èêèíúè ôaíòaçèéa” âÿ ñ. ÿñÿðëÿðèíè ÷aï eòäèðèð. 1936-1937-úè èëëÿðäÿÖçeéèð Ùaúûáÿéëè äaùa çÿíýèí ôÿaëèééÿò ýþñòÿðèð. Çaìaíëa ñÿñëÿøÿí, ìöañèðèíñaíûí çþâãöíÿ, ðóùóía éaòaí äÿðèí ìÿçìóíëó ÿñÿðëÿð éaðaòìaã, áöòöíìóñèãè êaäðëaðûíû éeíè ùÿéaòa ñÿôÿðáÿð eòìÿê ö÷öí éoëëað axòaðûð, áó ñaùÿäÿýþçÿë íöìóíÿëÿð ýþñòÿðèð. 1937-úè èëäÿ “Êoðoüëó” oïeðañûíû éaðaäûð. Áó ÿñÿðeéíè çaìaíäa Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí äöíéaýþðöøöíöí ìèëëè ìaùèééÿòè, Öçeéèðôaíòaçèéañû âÿ èñòeäaäûíûí ãöäðÿò âÿ ÿçÿìÿòèíèí èôaäÿñè èäè. Xÿëãèëèê, âÿòÿíïÿð-âÿðëèê èäeéaëaðû èëÿ éoüðóëaí “Êoðoüëó” oïeðañû éaëíûç áèð ìóñèãè ÿñÿðè êèìèäeéèë, ùÿì äÿ êëaññèê èðñÿ, xaëãûí òaðèxèíÿ, eë ÿäÿáèééaòûía éaíaøìaã, oíëaðäaíéaðaäûúû øÿêèëäÿ èñòèôaäÿ eòìÿê âÿ xöñóñèëÿ äÿ ìÿäÿíè èðñ âÿ ôoëêëoð ÿíÿ-íÿëÿðèíè ìöañèð äþâðöí òÿëÿá âÿ ïðèíñèïëÿðèíÿ óéüóí äaâaì eòäèðìÿéèí ýþçÿëíöìóíÿñè èäè. Èëê ýöíäÿí ìÿèøÿòÿ, ìóñèãè ìÿäÿíèééÿòèíÿ äaxèë oëaí áó ÿñÿð,eéíè çaìaíäa Açÿðáaéúaí xaëãûíûí ãÿùðÿìaíëûãëaðëa äoëó çÿíýèí òaðèxèíè, xaë-ãûí ÿéèëìÿçëèéèíè, ãÿùðÿìaí êe÷ìèøè âÿ áþéöê ôÿäaêaðëûüûíûí òÿáèèëèéè âÿ ãa-íóíaóéüóíëóüóíó ÿêñ eòäèðÿí òÿáëèüè áèð ÿñÿðäèð. 1938-úè èëäÿ Ìoñêâaäa êe-÷èðèëÿí Açÿðáaéúaí ÿäÿáèééaòû âÿ èíúÿñÿíÿòè äeêaäañûíäa “Êoðoüëó”íóíáèðèíúè éeð òóòìañûíûí ñÿáÿáëÿðèíäÿí áèðè äÿ áó èäè.

Ãÿäèðáèëÿí xaëãûìûç áöòöí âÿòÿíäaø çèéaëûëaðûíûí, ñÿíÿòèí èíêèøaôû íaìèíÿôÿäaêaðëûãëað ýþñòÿðÿí áöòöí ãÿëÿì ñaùèáëÿðèíèí ùÿìèøÿ äoñòó âÿ xeéèðxaùûoëìóø, oíëaðûí xèäìÿòëÿðèíè éöêñÿê ãèéìÿòëÿíäèðìèøäèð. Ôèêðÿò ßìèðoâ“Öçeéèð ìÿêòÿáè” ìÿãaëÿñèíäÿ éaçûð: “...Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèí ýÿíúëÿðÿìöíañèáÿòèíäÿ ìÿí ùÿìèøÿ òÿìêèíëè áèð ãÿòèééÿò, äoüìa áèð òÿëÿáêaðëûã äóé-ìóøaì. Éeðè ýÿëìèøêÿí äeéèì êè, ìÿíè Öçeéèð ìóñèãèñèíèí éeòèðìÿñè aäëaí-äûðaíëað âað. Áó aäëa éaëíûç ôÿxð eäèðÿì. Ìÿí Öçeéèð ìöÿëëèìäÿí xaëã ìóñè-

13

ãèñèíèí ïaêëûüûíû ìÿíèìñÿìèøÿì. Öçeéèð ìóñèãèñèíè íÿ ãÿäÿð äèíëÿñÿì, ìÿíÿeëÿ ýÿëèð êè, èëê äÿôÿäèð eøèäèðÿì, ùÿð äÿôÿ o ìÿíÿ òÿçÿ ýþðöíöð. Éaøa äoë-äóãúa äÿðê eòìèøÿì êè, íÿ éaxøû áó áþéöê ñÿíÿòêaðëa äóðóá-oòóðìaã ñÿaäÿòèìÿíÿ äÿ íÿñèá oëóá, oíóí óíóäóëìaç ìÿñëÿùÿòëÿðèíè eøèòìèøÿì”1.

Öçeéèð ñÿíÿòè, Öçeéèð èðñè ùaããûíäa oíëaðúa eëìè-íÿçÿðè ìÿãaëÿ, òÿäãèãaòÿñÿðëÿðè âÿ äèýÿð éaçûëað äÿðú oëóíìóøäóð. Ëaêèí eëÿ áèð ÿñÿð, xaòèðÿ âÿ òÿä-ãèãaò éoxäóð êè, Öçeéèð Ùaúûáÿéëè áèð èúòèìaè âÿòÿíäaø, éaðaäûúû ñÿíÿòêað âÿáþéöê âÿçèôÿëÿð äaøûéûúûñûíäaí áaøãa, ìöäðèê âÿ ìaðaãëû áèð øÿxñèééÿò, ñoíäÿðÿúÿ xeéèðxaù, íÿúèá, áþéöê öðÿê âÿ ãÿëá ñaùèáè, ìÿòèí äoñò, ñÿäaãÿòëè éoë-äaø, aëèúÿíaá aèëÿ áaø÷ûñû, ùÿð øeéäÿí ÿââÿë äÿ ñaäÿ âÿ òÿâaçþêað áèð èíñaíêèìè òÿãäèì oëóíìañûí âÿ xaòûðëaíìañûí. Áþéöê Öçeéèð øÿxñèééÿòè ùaããûíäaêûáó ùÿãèãÿòëÿð éaëíûç àéðû-àéðû eëì âÿ ìÿäÿíèééÿò xaäèìëÿðèíèí, éaçû÷ûëaðûí,øaèðëÿðèí, áÿñòÿêað âÿ ðÿññaìëaðûí, ùeéêÿëòÿðaø âÿ èíúÿñÿíÿò óñòaëaðûíûí âÿöìóìÿí, ìöxòÿëèô ñÿíÿò âÿ eëì ñaùÿñèíäÿ ÷aëûøaí òaíûíìûø ìöòÿxÿññèñëÿðèíéaçûëaðûíäa, òÿäãèãaò ÿñÿðëÿðèíäÿ ãoðóíóá ñaxëaíûëìûð, áóíëað eéíè çaìaíäaÙaúûáÿéëèíèí çÿíýèí ÿäÿáè èðñèíèí äÿ çèíÿò âÿ áÿçÿéè êèìè oíóí ùÿð áèð ÿñÿ-ðèíäÿ þçöíö áöðóçÿ âeðèð. Áó äa oíóíëa ÿëaãÿäaðäûð êè, Öçeéèð Ùaúûáÿéëèíèíáþéöê éaðaäûúûëûüû èëÿ oíóí áþéöê øÿxñèééÿòè aðañûíäa ìþùêÿì ÿëaãÿ âÿáaüëûëûã oëìóøäóð. Ñÿíÿòêað øÿxñèééÿòè èëÿ ñÿíÿòêað éaðaäûúûëûüû aðañûíäa oëaíáó ãaðøûëûãëû ÿëaãÿ âÿ òÿñèðèí íÿòèúÿñèíäÿ éaðaíaí áþéöê âÿ äaùè ÿäÿáè øÿxñèé-éÿòëÿð èñÿ, éaëíûç xaëãûíûí è÷ÿðèñèíäÿ ãaïaíûá ãaëìûð, áöòöí þëêÿíèí ðÿüáÿòñèìâoëóía ÷eâðèëèð, ìèííÿòñèç âÿ òÿìÿííañûç oëaðaã äöíéa êëaññèêañûía äaxèëoëóð. Öçeéèð Ùaúûáÿéëè ìÿùç áeëÿ ñÿíÿòêaðäûð. “Áèç áþéöê Öçeéèð éaðaäûúûëû-üûíäaêû áó Aíòeé ãöäðÿòèíèí ñèðëÿðèíè ùÿëÿ ÷ox þéðÿíìÿëèéèê”2.

Àáäóëëà Àáàñîâ

14

__________1 Ô.ßmèrov. Musèqè alÿmèndÿ, sÿh.143.2 Éåíÿ îðàäà, sÿh.150.

ËÅÉËÈ Âß ÌßÚÍÓÍ

Äþðä ïÿðäÿëè àëòû øÿêèëëè îïåðà

È Ø Ò È Ð À Ê Å Ä È Ð Ë ß Ð

Ì ÿ ú í ó í (à å é ñ) – ìÿøùóð úàâàí ÿðÿáß á ö ë-à å é ñ – Ìÿúíóíóí àòàñûÖ ì ì ö ë-à å é ñ – Ìÿúíóíóí àíàñûË å é ë è – Ìÿúíóíóí ñåâýèëèñèÔ ÿ ò ò à ù – Ëåéëèíèí àòàñûÖ ì ì ö ë-Ë å é ë è – Ëåéëèíèí àíàñûÈ á í-Ñ ÿ ë à ì – äþâëÿòëè ÿðÿáÍ î ô ÿ ë – ñÿðêÿðäÿÇ å é ä – Ìÿúíóíóí äîñòóÁ è ð è í ú è ÿ ð ÿ áÈ ê è í ú è ÿ ð ÿ áÖ ÷ ö í ú ö ÿ ð ÿ áÄ þ ð ä ö í ú ö ÿ ð ÿ áÁ å ø è í ú è ÿ ð ÿ áÀ ë ò û í ú û ÿ ð ÿ áÉ å ä ä è í ú è ÿ ð ÿ áÑ ÿ ê ê è ç è í ú è ÿ ð ÿ áß ð ÿ á ë ÿ ð, ä þ é ö ø ÷ ö ë ÿ ð, ó ø à ã ë à ð

17

ÁÈÐÈÍÚÈ ÏßÐÄß

Âàãå îëóð ìÿêòÿáäÿí êÿíàðÿ áèð ÷ÿìÿíäÿ. Ìÿúíóí áèð êÿíàðäà äóðóá, Ëåéëèíèí éîëó-íó ýþçëÿéèð. Ïÿðäÿäÿí ãàáàã ìóñèãè ÷àëûíûð, õîð âÿ úÿìè ÿùëè-ìÿúëèñ “Øÿáè-ùèúðàí”

ùàâàñû îõóéóðëàð.

(Ì ó ñ è ã è)

Ù à ì û (õîð)

Øÿáè-ùèúðàí éàíàð úàíûì, (2 äÿôÿ)Òþêÿð ãàí ÷åøìè-ýèðéàíûì, (2 äÿôÿ)Îéàäàð õàëãû ÿôãàíûì, (1 äÿôÿ)Ãàðà áÿõòèì îéàíìàçìû?! (2 äÿôÿ)

(Ì ó ñ è ã è)

Ýöëè-ðöõñàðûíà ãàðøó (2 äÿôÿ)Ýþçöìäÿí ãàíëû àõàð ñó, (2 äÿôÿ)Ùÿáèáèì, ôÿñëè-ýöëäöð áó, (1 äÿôÿ)Àõàð ñóëàð áóëàíìàçìû?! (2 äÿôÿ)

Ï ß Ð Ä ß

(Ùàìû äàüûëûð, Ìÿúíóí ãàëûð.)Ì ó ñ è ã è: “Ìàùóð-ùèíäè).

Ì ÿ ú í ó í

Éàíäû úàíûì ùèúð èëÿ, âÿñëè-ðöõè-éàð èñòÿðÿì,Äÿðäìÿíäè-ôèðãÿòÿì, äÿðìàíè-äèäàð èñòÿðÿì.Áöëáöëè-çàðÿì, äåéèë áèùóäÿ ÿôãàí åòäèéèì,Ãàëìûøàì íàëàí ãÿôÿñ ãåéäèíäÿ, ýöëçàð èñòÿðÿì.

Ë å é ë è (ýÿëèð, “Ìàùóð-ùèíäè” öñòÿ)

Åøã äàìèíÿ ýèðèôòàð îëàëû çàð îëóáàì,Íÿ áÿëàäûð êè, îíà áþéëÿ ýèðèôòàð îëóáàì.Ãöäðÿòèì éîõ êè, ãûëàì êèìñÿéÿ øÿðùè-ãÿìè-äèë,Þéëÿ êèì, àðèçåéè-ùèúð èëÿ áèìàð îëóáàì.

18

(Ìóñèãè øèêÿñòåéè-ôàðñ ÷àëûð, Ìÿúíóí Ëåéëèéÿ éàâóãëàøûá îõóéóð.)

Ì ÿ ú í ó í

Ýþðäöì îë õóðøèäè-ùöñíöí, èõòèéàðûì ãàëìàäû,Ñàéÿ òÿê áèð éåðäÿ äóðìàüà ãÿðàðûì ãàëìàäû.Ðàùè-åøã è÷ðÿ ìÿíÿ àíúàã ôÿíà ìÿãñóä èäè,Øöêð êèì, ìÿãñóäÿ éåòäèì, èíòèçàðûì ãàëìàäû.

Ë å é ë è

Äèëè-çàðèìäÿ íÿ êèì, âàð áèëèðñÿí, áèëèðÿì.Éàð, ùàëè-äèëèìè çàð áèëèðñÿí, áèëèðÿì.Ìÿí, íÿ ùàúÿò êè, ãûëûì øÿðù ñÿíÿ ùàëè-äèëèì,Äèëè-çàðèìäÿ íÿ êèì, âàð áèëèðñÿí, áèëèðÿì.

(Ì ó ñ è ã è: òÿñíèô)

Ë å é ë è â ÿ Ì ÿ ú í ó í (áèð éåðäÿ)

Àù åéëÿäèéèì ñÿðâè-õóðàìàíûí ö÷öíäöð, (2 äÿôÿ)Ãàí àüëàäûüûì ãþí÷åéè-õÿíäàíûí ö÷öíäöð. (2 äÿôÿ)Ñÿðýÿøòÿëèéèì êàêèëè-ìöæýàíûí óúóíäàí, (1 äÿôÿ)Àøöôòÿëèéèì çöëôè-ïÿðèøàíûí ö÷öíäöð. (1 äÿôÿ)

(Ì ó ñ è ã è: ñåýàù)

Ì ÿ ú í ó í

Ïàéèáÿíä îëäóì ñÿðè-çöëôè-ïÿðèøàíûí ýþðöá,Íèòãäÿí äöøäöì ëÿáè-ëÿëè-äèðÿõøàíûí ýþðöá.Îäà éàíäûì øÿìâÿø úàíûì áàõûá ðöõñàðûíà,×ÿðõÿ ÷ÿêäèì äóäè-äèë ñÿðâè-õóðàìàíûí ýþðöá.

Ë å é ë è

Êþíëöì à÷ûëûð çöëôè-ïÿðèøàíûíû ýþðúÿê,Íèòãèì òóòóëóð ãþí÷åéè-õÿíäàíûíû ýþðúÿê.Áàõäûãúà ñÿíÿ ãàí ñà÷ûëûð äèäÿëÿðèìäÿí,Áàüðûì äÿëèíèð íàâÿêè-ìöæýàíûíû ýþðúÿê.

19

(Ì ó ñ è ã è: ñåýàù)

Ì ÿ ú í ó í

Ãÿääèí ùÿëàêèéÿì, äöøÿ áèëìÿì ÿéàãèíÿ,Áèð åøãÿ äöøìöøÿì êè, áóëóíìàç íÿùàéÿòè.Áèëäèì òÿðèãè-åøã õÿòÿðíàêäûð, âÿëèÌÿí äþíìÿçÿì áó éîëäàí, þëöì îëñà ãàéÿòè.

Ë å é ë è

Åé ùÿð òÿêÿëëöìöì õÿòè-ñÿáçèí ùåêàéÿòè,Âèðäèì ùÿìèøÿ ìÿñùÿôè-ðöõñàðûí àéÿòè.Ìÿí êèì, ñÿíè ýþðÿíäÿ ýåäèð ÿëäÿí èõòèéàð,Ýÿëìÿç áÿéàíÿ ìþùíÿòè-åøãèí øèêàéÿòè.

(Áó ùàëäà ãûçëàð Ëåéëèéÿ òÿðÿô ýÿëèá îõóéóðëàð.)

(Ì ó ñ è ã è)

Ãûçëàð

Íàýàù îëóð, Ëåéëè, àòàí àýàù (2 äÿôÿ)Êèì, ãåéðèëÿ àøèíà îëóáñàí, àé Ëåéëè! (2 äÿôÿ)

(Ì ó ñ è ã è)

Ëàéèã äåéèë, Ëåéëè, ñÿíÿ áó öñëóá, (2 äÿôÿ)Éàõøû íÿçÿð åéëÿñÿí éàìàíäûð, Ëåéëè! (2 äÿôÿ)

(Ì ó ñ è ã è)

(Ëåéëèíè àïàðûðëàð, Ìÿúíóí òÿê ãàëûá, áèêåô îòóðóð. Áó ùàëäà Ìÿúíóíóí àòàñû ýÿëèð.)

Ì ÿ ú í ó í ó í à ò à ñ û (÷àùàðýàù öñòÿ)

Åé áöëáöëè-áóñòàíè-áèäàä!Ùàëè-äèëèíè ìÿíÿ áÿéàí åò,ßñðàðè-íÿùàíèíè ÿéàí åò.Êèì àëäû ÿëèíäÿí èõòèéàðûí?

20

Êèì åéëÿäè òèðÿ ðóçèýàðûí?Íÿ ñåéðäÿñÿí, ñÿíÿ òÿëÿá íÿ?Áó íàëåéè-çàðèíÿ ñÿáÿá íÿ?Äÿðéàäÿ èñÿ ñÿíÿ äöðè-êàì,Ñÿí ñþéëÿ, ìÿí åéëÿéèì ñÿðÿíúàì.

(Ì ó ñ è ã è: ÷àùàðýàù)

Ì ÿ ú í ó í

Åé ïèðè-øèêÿñòÿ ùàëè-íàøàä,Òàíðûé÷öí ÿëèìäÿí åéëÿìÿ äàä.Äåìÿ êè, íÿäèð áó ìàúÿðàëàð,Ñÿíäÿí ìÿíÿ éåòäè áó áÿëàëàð.Ìÿí áèëìÿç èäèì ãÿìè-úàùàíû,Òÿøâèøè-çÿìèíö àñèìàíû.Áèëìÿçëèê èëÿ õîø èäè ùàëûì,Íÿ ùöñíö, íÿ åøã èäè õÿéàëûì.

(Ìÿúíóíóí àíàñû ýÿëèð âÿ ìöõàëèô öñòÿ îõóéóð.)

Ì ÿ ú í ó í ó í à í à ñ û

Åé ðàùÿòè-úàíö íóðè-äèäÿ!Ôÿðçÿíäè-éåýàíåéè-ýöçèäÿ!Ñÿí ñÿðâñÿí, îëìàýèë ýèðàíáàð!Àçàä îëà ýþð, íÿ êèì ýèðèôòàð!Ñÿí ëÿëñÿí, îëìàýèë ñÿáöêñÿíý,Äþíäÿðìÿ ýöíÿø ýþðöá ðÿâàí ðÿíý!Áèçäÿí áó íÿñèùÿòè ãÿáóë åò!Ùÿð ëÿùçÿ áèçè, éåòÿð, ìÿëóë åò!

Ì ÿ ú í ó í

Åé ðóùè-ðÿâàíûì àòà, àíà!Êàìè-äèëö úàíûì àòà, àíà!Áèëäèì áó èøè þçöìÿ ëàéèã,Ëåéëè ñÿíÿìÿ ìÿí îëäóì àøèã.Ñîíðà îëóáàì áó èøäÿí àýàù,

21

Àììà íÿ äåéèì, íÿ ñþéëÿéèì? Àù!Éîõäóð áó èøèìäÿ èõòèéàðûì,

(×àùàðýàùà åíèð.)

ßãë îëäó çÿèôö, åøã üàëèá,Õàòèð íèýÿðàí, íèýàðè úàçèá.

Àòàñû (÷àùàðýàù öñòÿ)

Úàí âåðìÿ üÿìè-åøãÿ êè, åøã àôÿòè-úàíäûð.Åøã àôÿòè-úàí îëäóüó ìÿøùóðè-úàùàíäûð.Éàõøû ýþðöíöð ñóðÿòè ìÿùâÿøëÿðèí, ÿììàÉàõøû íÿçÿð åòäèêäÿ ñÿðÿíúàìû éàìàíäûð.Åøã è÷ðÿ ÿçàá îëäóüóí îíäàí áèëèðÿì êèì,Ùÿð êèìñÿ êè, àøèãäèð èøè àùö ôÿüàíäûð.

(Ì ó ñ è ã è: òÿñíèô)

Àòàñû

Äóðóí ýåäÿê åâèìèçÿ! (2 äÿôÿ)

Àíàñû

Ãåéñèì, Ãåéñèì!.. (1 äÿôÿ)

Ì ÿ ú í ó í

Àòà, àíà, àøãèí ùÿâàñûÌÿíè ìÿúíóí åäÿúÿêäèð,Ìÿíè ìÿúíóí åäÿúÿêäèð!..

(Ì ó ñ è ã è)

Àòàñû

Ìÿí ñÿíÿ Ëåéëèíè ýåäèá, àëûá èñòÿðÿì. (2 äÿôÿ)

Àíàñû

Îüëóì, îüëóì!.. (1 äÿôÿ)

22

Ì ÿ ú í ó í

Àòà, àíà, åøãèí ùÿâàñûÌÿíè ìÿúíóí åäÿúÿêäèð,Ìÿíè ìÿúíóí åäÿúÿêäèð.

(Ì ó ñ è ã è)

Ï ß Ð Ä ß

ÈÊÈÍÚÈ ÏßÐÄß

Âàãå îëóð Ëåéëèíèí åâèíäÿ. Ëåéëè âÿ àíàñû îòóðóáäóðëàð. Ïÿðäÿ ãàëõìàçäàí ãàáàãìóñèãè (ñÿìàéè-øÿìñ) ÷àëûíûð; ïÿðäÿ ãàëõûð, Ëåéëèíèí àíàñû îõóéóð.

Ë å é ë è í è í à í à ñ û

Åé øóõ! Íÿäèð áó ýþôòöýóëÿð?Ãûëìàã ñÿíÿ òÿíÿ åéáúóëÿð?

(Ì ó ñ è ã è)

Íÿé÷öí þçöíÿ çèéàí åäèðñÿí?Éàõøû àäûíû éàìàí åäèðñÿí?

(Ì ó ñ è ã è)

Äåðëÿð ñÿíè åøãÿ ìöáòÿëàñÿí,Áèýàíÿëÿð èëÿ àøèíàñÿí.

(Ì ó ñ è ã è)

Ë å é ë è

Åé ìóíèñè-ðóçèýàðûì àíà!Äöðúè-äöðè-øàùâàðûì àíà!

(Ì ó ñ è ã è)

23

Ñþçëÿð äåðñÿí êè, áèëìÿçÿì ìÿí,Ìÿçìóíóíó ôÿùì ãûëìàçàì ìÿí.

Ë å é ë è í è í à í à ñ û

Ñÿí ùàðäàíö åøã çþâãö ùàðäàí?Ñÿí ùàðäàíö äóñò çþâãö ùàðäàí?

(Ì ó ñ è ã è)

Îüëàí ÿúÿá îëìàç îëñà àøèã,Àøèãëèê èøè ãûçà íÿ ëàéèã?

Ë å é ë è

Äåðñÿí ìÿøóãö åøãö àøèã,Ìÿí ñàäÿ öðÿê òèôëè-ñàäèã;Áèëìÿì íÿäèð îë ùÿäèñÿ ìÿçìóí?Ñþéëÿ! Íåúÿ îëìàéûì äèýÿðýóí?

Ë å é ë è í è í à í à ñ û

Íåéëÿðñÿí ÿýÿð àòàí åøèòñÿ,Ãÿùð èëÿ ñÿíÿ ñèéàñÿò åòñÿ?

(Ì ó ñ è ã è)

Ìèíáÿ’ä ýÿë åéëÿ òÿðêè-ìÿêòÿá.Áèë ÿáúÿäèíè ùÿìèí úÿäö ÿá.

(Ì ó ñ è ã è)

Ýÿð÷è àäûí îëà äèëäÿ ìÿçêóð,Ýþðìÿê ñÿíè îëà üåéðè-ìÿãäóð.

Ë å é ë è

Ìÿí ìÿêòÿáÿ ðÿéèì èëÿ ýåòìÿì,Áèð øöüëè õèëàôè-ðÿéèí åòìÿì.

24

Áèëëàù, ìÿíÿ ùÿì áó èäè ìÿãñóä,Ìÿêòÿáäÿ îëóðìó òèôë õîøíóä?Àðòûã áó ñþçö ìöêÿððÿð åòìÿ,Ëöòô åéëÿ, ìÿíè ìöêÿääÿð åòìÿ!

(Ì ó ñ è ã è)

(“Øóð” ÷àëûíûð. Ãàïû äþéöëöð. Ëåéëè àíàñû èëÿ äóðóá î áèðè ãàïûäàí ÷ûõûðëàð.Ëåéëèíèí àòàñû ýÿëèá ãàïûíû à÷ûð. Ìÿúíóíóí àòàñû âÿ áèð íå÷ÿ ÿðÿá ýÿëèðëÿð.Ëåéëèíèí àòàñû îíëàðà îòóðìàüû òÿêëèô åäèð. Ìÿúíóíóí àòàñû îíëàðà ìöðàúèÿò

åäèá îõóéóð.)

Ì ÿ ú í ó í ó í à ò à ñ û (øóð öñòÿ)

Åé ãÿäðëÿ ãèáëåéè-ãÿáàèò!ßñëö íÿñÿáèì ñÿíÿ ÿéàíäûð,Ùþêìöì íå÷ÿ ìèí åâÿ ðÿâàíäûð.Ìÿøùóðè-ãÿáàèëÿì ñÿõàäÿ,Ìÿðóôè-òÿâàèôÿì ÿòàäÿ.Íÿõëè-ÿìÿëèì ñÿìÿð âåðèáäèð,Èéçÿä ìÿíÿ áèð ýöùÿð âåðèáäèð.Ùàëà äèëÿðÿì áó òöðôÿ ëþëó,Áèð ëÿë èëÿ îëà ùÿìòÿðàçó.Ëöòô åéëÿ, èíàéÿòö, êÿðÿì ãûë!Îë ëÿë èëÿ äöððö ìþùòÿðÿì ãûë!

Ë å é ë è í è í à ò à ñ û (øóð öñòÿ)

Åé ãîâì è÷èíäÿ áèð õèðÿäìÿíä!Ìÿí êèìè ÿñèðè-äàìè-ôÿðçÿíä!Ìöøýöëúÿ õèòàáäûð õèòàáûí,Áèëìÿì íåúÿ âåðÿéèì úàâàáûí.Ãöðáöí, áèëèðÿì, ìÿíÿ øÿðÿôäèð,ßììà õÿëÿôèí ÿúÿá õÿëÿôäèð.“Ìÿúíóí” – äåéÿ òÿí åäèð õÿëàéèã,Ìÿúíóíà ìÿíèì ãûçûì íÿ ëàéèã?!

(Ì ó ñ è ã è)

25

Õ î ð – ß ð ÿ á ë ÿ ð (òÿñíèô öñòÿ)

Åé ÿðÿá, áèçëÿðè ìÿéóñ åòìÿ!Âåðýèëÿí Ëåéëèíè Ãåéñÿ ýåòñèí.

à å é ñ

Ìàëäàí äà, úàíäàí äà, ïóëäàí äàÌàëäàí äà, úàíäàí äà, ïóëäàí äà,Ùàìûäàí àðòûãäûð, áèë áóíó, ÿðÿá!Áèë áóíó, ÿðÿá!

(Ì ó ñ è ã è)

Ë å é ë è í è í à ò à ñ û

Õåéð, âåðìÿðÿì, âåðìÿðÿì, âåðìÿðÿì!Âåðìÿðÿì, âåðìÿðÿì, âåðìÿðÿì!Ëåéëèéÿ éàðàøìàç äèâàíÿ îüëàí,Äèâàíÿ îüëàí!

(Ì ó ñ è ã è: “Êöðä-øàùíàç”)

ßðÿáëÿð ÿë èëÿ, ýþç èëÿ Ëåéëèíèí àòàñûíû ðàüèá åòìÿê èñòÿéèðëÿð.

Ì ÿ ú í ó í

Éà ðÿáá! Áÿëàéè-åøã èëÿ ãûë ìöáòÿëà ìÿíè,Áèð äÿì áÿëàéè-åøãäÿí åòìÿ úèäà ìÿíè.Àç åéëÿìÿ èíàéÿòèíè ÿùëè-äÿðääÿí,Éÿíè êè, ÷îõ áÿëàëàðà ãûë ìöáòÿëà ìÿíè.

(Ãîíàãëàð ýåäèðëÿð, ìóñèãè éåíÿ øóð ÷àëûð.)

Ë å é ë è í è í à ò à ñ û (òÿêúÿ)

Íÿñë èëÿ îëóð áÿãàéè-èíñàí,Íÿçìè áÿøÿðö íèçàìè-äþâðàí.Úàí úþâùÿðèíÿ áÿäÿëäèð þâëàä;Þâëàä ãîéàí, ãîéóð ùÿìèí àä.Õîø îë êè, õÿëÿôäÿí îëà õîøäèë,

26

Äöíéàäà áèð îüëó îëà ãàáèë.Àù, îëñà ÿýÿð ñÿôèùö ñÿðêÿø,ßòâàðè êÿðèùö õöëãè íàõîø,Òÿøíè îõóíà îëóá íèøàíÿ,Áèçàð îëà îíäàí àòà-àíÿ.

(Ãàïû äþéöëöð, Ëåéëèíèí àòàñû ãàïûíû à÷ûð. Èáí-Ñÿëàì èëÿ áèð íå÷ÿ ÿðÿáäàõèë îëóá îõóéóðëàð.)

(Ì ó ñ è ã è)

ß ð ÿ á ë ÿ ð

Àëè-úàùàíè áèëèá, ýÿëìèøèê çèéàðÿòÿ,Áèð ÿìðè åäèá èçùàð, ÿíúàìûí àëàã ñÿíäÿí,ßíúàìûí àëàã ñÿíäÿí.

(Ì ó ñ è ã è)

Ë å é ë è í è í à ò à ñ û

Õîø ýÿëäèç, ñÿôà ýÿëäèç, ìÿíè ñèç óúà åòäèç,Ùÿð ÿìðÿ âàðàì ùàçûð, ìöìêöíäöðñÿ ÿëàúè,Ìöìêöíäöðñÿ ÿëàúè.

(Ì ó ñ è ã è)

ß ð ÿ á ë ÿ ð

Áó îüëàí Èáí-Ñÿëàì, ùÿð úàùè-úÿëàëè ÷îõ.ßììà êè, îíóí, ùåéôà, ùÿìäÿðäè-øÿìñèððè éîõ,Ùÿìäÿðäè-ùÿìñèððè éîõ.

(Ì ó ñ è ã è)

ß ð ÿ á ë ÿ ð

Áèëìèøäèð ñÿíèí âàðäûð èñìÿòëèýþçÿë ãûçûí,

27

Èñòÿð êèì, îëà ñÿíëÿ ùÿì ãîì, ùÿì äîñò,ùÿì àøèíà.

Ùÿì ãîì, ùÿì äîñò, ùÿì àøèíà.

(Ì ó ñ è ã è)

Ë å é ë è í è í à ò à ñ û

Åé òàéèôåéè-íÿúèá, ìÿí áó òÿêëèôÿ øàäàì.Õóäàâÿíäèí ÿìðèëÿ âåðäèì Ëåéëèíè ýåòñèí,Èáí-Ñÿëàìûí îëñóí.

ß ð ÿ á ë ÿ ð (Èáí-Ñÿëàìà)

Èáí-Ñÿëàì, èëàùèÑÿíè õîøáÿõò åéëÿñèí!

(Ì ó ñ è ã è)

È á í-Ñ ÿ ë à ì

Èìäè ñÿí ìÿíÿ îëäóí àòà-àíàäàí ÿçèç,Àëëàù ãîéñà, ìÿí äÿ îëëàì ñÿíÿ îüóë éåðèíäÿ,Ñÿíÿ îüóë éåðèíäÿ.

ß ð ÿ á ë ÿ ð

Èíäè áèç ýåäÿê òîé ö÷öí òÿäàðöêÿ áàøëàéàã,Òÿäàðöêÿ áàøëàéàã.

(Ùàìû ýåäèð. Ëåéëè ÷ûõûá ãàòàð îõóéóð.)

Ë å é ë è

Õèëàôè-ðÿéèì èëÿ, åé ôÿëÿê, ìÿäàð åòäèí,Ìÿíè ýöë èñòÿð èêÿí ìöáòÿëàéè-õàð åòäèí...

Ï ß Ð Ä ß

28

Ö×ÖÍÚÖ ÏßÐÄß

Âàãå îëóð áèð ìåøÿäÿ, ñöáù à÷ûëìàüà éàâóãäóð; ñÿùíÿäÿ ÿââÿë ùå÷ êÿñ éîõäóð;ÿòðàôäà áèð äàü ýþðöíöð, ìóñèãè “Áàéàòû-Øèðàç” áàøëàéûð; áèð ãÿäÿð ñîíðà Ìÿúíóí äÿëè

ñèôÿòèíäÿ ÷ûõûð, áàøûà÷ûã, àéàãéàëûí âÿ ñ.

(Îõóéóð.)

(Ì ó ñ è ã è)

Ì ÿ ú í ó í

Ôÿçàéè-åøãè òà ýþðäöì, ñÿëàùè-ÿãëäÿí äóðÿì,Ìÿíè ðöñâà ýþðöá, åéá åòìÿ, åé íàñåù êè, ìÿçóðÿì.ßýÿð ÷àêè-ýèðèáàí åéëÿñÿì, ìÿí åòìÿéèí, ÷öí ìÿíÌÿòàè-íÿíýäÿí àðÿì, ëèáàñè-àðäÿí óðÿì.Ìÿíó ñÿùðàéè-âÿùøÿò ìÿíçèë åòìÿì àôèéÿò ýöíúöí,ßñèðè-äàìè-çöëìÿò îëìàçàì, ÷öí òàëèáè-íóðÿì.Áÿëàéè-åøãö äÿðäè-äóñò òÿðêèí ãûëìàçàì, çàùèä,Ìÿíè ðÿéèìëÿ ñàíìûí, åøã ñóëòàíèíÿ ìÿìóðÿì.

(Ìÿúíóí îõóäóãúà äàü òÿðÿôäÿí ÿêñ-ñÿäà ýÿëèð.)

(Ì ó ñ è ã è: “Áàéàòû-êöðä”)

(Ìÿúíóí äàüà öç òóòóá îõóéóð.)

Åé ýóøÿíèøèíè-ïàêäàìÿí!Ñóçè-úèýÿðèìäÿí îëäóí àýàù,ßùñÿí-òö ÿùñÿí-òö, áÿðÿêàëëàù!Ñÿíñÿí ìÿíÿ ùÿìäÿìö ìöâàôèã,Áèðäÿì ãîøàëûì ñÿäà ñÿäàéÿ,Ýÿë àüëàéàëûì, áó ìàúÿðàéÿ.

(Ì ó ñ è ã è)

à û ç ë à ð (ïÿðäÿ äàëûíäàí)

Áó ýÿëÿí éàðà áÿíçÿð,Òåëëÿðè ãàðà áÿíçÿð.Îüëàí, îüëàí, áèð áÿðè áàõ, áÿðè áàõ, áÿðè áàõ!..Ãîøà õàë âàð öçöíäÿ...

29

Àëëàíà-ñàëëàíà òåëëÿðè âàð,Õûðäàúà-õûðäàúà ýþçëÿðè âàð.Ýÿë Ëåéëè, áàëà, ýÿë, Ëåéëè!Ýåäÿê ýÿçÿê áó áàüäà.Ýöë à÷ûëûá, áöëáöë îõóð,Ýöë à÷ûëûá, áöëáöë îõóð,Ýöë à÷ûëûá, áöëáöë îõóð!..

(Ìÿúíóí Ëåéëèíè âÿ Ëåéëè Ìÿúíóíó ýþðöá, áèð-áèðèíèí öñòöíÿ éöéöðöá áÿðê ãóúàãëà-øûðëàð. Áèð-èêè ñàíèéÿ ñîíðà èøûã êå÷èð, ãàðàíëûãäà ãûçëàð Ëåéëèíè àïàðûðëàð, Ìÿúíóí òÿê ãàëûð.)

(Ì ó ñ è ã è: “Ðàñò”)

(Ìÿúíóíóí àòàñûíûí ñÿñè ýÿëèð âÿ ñîíðà þçö äÿ ñÿùíÿéÿ ÷ûõûð âÿ Ìÿúíóíó òàïûð.)

Ì ÿ ú í ó í ó í à ò à ñ û

Åé úþâùÿðè-úàíûìûí ùÿâàñû,Åé äèäåéè-áÿõòèìèí çèéàñû!Ñÿíäÿí íÿ ðÿâà áó ìàúÿðàëÿð,Ñÿðìàéåéè-åéá îëàí ñÿäàëÿð.Äåðäèì îëàñàí ìÿíèì ïÿíàùûì.Ôÿõðèì, øÿðÿôèì, öìèäýàùûì.Âÿùøèëÿð èëÿ íÿäèð áó áèðëèê?Èíñàí èëÿ õîø äåéèëìè äèðëèê.Ðÿùì åò ìÿíè-çàðö íàìóðàäÿ,Ãîéìà áó ìÿøÿããÿòö áÿëàäÿ.

Ì ÿ ú í ó í

Ñþéëÿ ýþðöì, åé ìÿíÿ âåðÿí ïÿíä,Äàíàéè-ñöõÿí âÿ ðó õèðÿäìÿíä.Êèìñÿí âÿ íÿäèð áó ýöôòöýóëÿð?Áèôàèäÿ áàòèë àðèçóëÿð.Ýåò! Äÿðäèìÿ ñÿí äÿâà äåéèëñÿí,Áèýàíÿñÿí, àøèíà äåéèëñÿí.Ìÿí áþéëÿ êÿëàìÿ òóòìàçàì ýóø,Ëåéëè ñþçö ñþéëÿ, éîõñà õàìóø!

30

(Áó ùàëäà áèð íå÷ÿ ÿðÿá ýÿëèá êå÷ÿðêÿí áó ìàúÿðàíû ýþðöá, Ìÿúíóíóí àòàñûíäàíñîðóøóðëàð.)

(Ì ó ñ è ã è: “Òÿñíèô”)

ß ð ÿ á ë ÿ ð

Ñþéëÿ áèð ýþðÿê, ÿðÿá, áó úàâàí íÿäÿí õÿñòÿ, (2 äÿôÿ)Áÿëêÿ áèçäÿ áó äÿðäèí äàâàñû òàïûëà êàø...Äàâàñû òàïûëà êàø, äàâàñû òàïûëà êàø...Åé, áèç äÿ äöíéà ýþðìöø àäàìûç, (2 äÿôÿ)Õÿñòÿëÿðÿ äàâà åäÿðèç.Èíñàí áàøûíà ýÿëÿíè áèëìÿê ýÿðÿê. (2 äÿôÿ)

(Ì ó ñ è ã è)

Ì ÿ ú í ó í ó í à ò à ñ û

Àëëàùûí áÿíäÿëÿðè, áó ìÿíèì ôÿðçÿíäèìäèð, (2 äÿôÿ)Åøãäèð áóíóí äÿðäè, îëóá áèð ãûçà àøèã,Ëåéëèéÿ áóäóð àøèã! (2 äÿôÿ)Åé, ùÿð òÿáèáÿ ýåòäèì, ñþéëÿäèì,Äÿðäè-åøãÿ ÿëàú èñòÿäèì.Ìèí úöðÿ äÿâà âåðäèëÿð, êàð åòìÿäè... (2 äÿôÿ)

(Ì ó ñ è ã è)

ß ð ÿ á ë ÿ ð

Åé ïèð, áóíóí äÿðäèíÿ ÿëàú áèðúÿ øåé âàð, (2 äÿôÿ)Êÿáÿéÿ àïàðàñàí, Ùÿúÿðè ýþðÿ áÿëêÿ.Ùÿúÿðè ýþðÿ áÿëêÿ,Äÿðäèíäÿí îëà àçàä.Åé, ñÿúäÿ ãûëñûí Êÿáÿéÿ îüëàí, (2 äÿôÿ)Ñÿí äÿ öç òóò äÿðýàùè-èëàùÿ,Ãûëýèíÿí ìöíàúàò, äèëÿ áèð ÿëàú. (2 äÿôÿ)

(Ì ó ñ è ã è: “ßðàã”)

31

Ì ÿ ú í ó í

Åøã äÿðäè, åé ìöàëèú, ãàáèëè-äÿðìàí äåéèë!Úþâùÿðèíäÿí åéëÿìÿê úèñìè úèäà àñàí äåéèë!Äþâð úþâðöíäÿí øèêàéÿò åäÿíÿ àøèã äåìÿ,Åøã ìÿñòè âàãèôè-êåéôèééÿòè-äþâðàí äåéèë!Úàíû úàíàí èòòèùàäè ôàðèã åéëÿð úèñìäÿí,Úèñìäÿí àýàù îëàí úàí âàñèëè-úàíàí äåéèë!

(Ì ó ñ è ã è: “Ùåéðàòû”; Íîôÿë ãîøóíó èëÿ ýÿëèð; áóíëàðû ýþðöá îõóéóð.)

Í î ô ÿ ë

Åé õÿñòÿ, íÿäèð áó ÷ÿêäèéèí çÿùìÿòö ðÿíú,Âèðàíÿäÿ çàéå åòäèéèí äöðö ýÿíú?!Âÿùøè íÿ áèëèð ñÿíèí ìÿãàìûí? (2 äÿôÿ)Ùàë ÿùëèñÿí, èñòÿ, ÿùëè-ùàëè åòñèí ÿëàú,Ùàë ÿùëèñÿí, èñòÿ, òàïàñàí øÿôà.

ß ð ÿ á ë ÿ ð ù à ì û ñ û

Áó îüëàí àøèãäèð.

(Ì ó ñ è ã è)

Ëåéëè àäëû áèð ýþçÿëÿ.ßììà áÿõòè éàð îëìàç,Àòàñû ãûçû âåðìÿç.Áó äà ãûçûí åøãèíäÿí îëìóø äèâàíÿ, (2 äÿôÿ)ßë ÷ÿêèá äöíéàäàí, àòà-àíàäàí ãà÷ûáäûð.ßë ÷ÿêèá äöíéàäàí, ìÿúíóí îëóáäóð.

(Ì ó ñ è ã è)

Í î ô ÿ ë

Åé úàâàí, áèëäèì äÿðäèíè ñÿíèí, áÿëàäûð,ßììà öìèäèíè êÿñìÿ, Àëëàù êÿðèìäèð.Ìÿí úÿùä åéëÿðÿì, Ëåéëèíè ñÿíÿ àëàðàì,Ãûçûë èñòÿñÿëÿð, ãûçûë áÿõø åéëÿðÿì.Éîõñà ãûëûíúûìûí çîðó èëÿ àëàðàì.

32

(Ì ó ñ è ã è)

(Íîôÿë êàüûç éàçûá ýþíäÿðèð.)

Ì ÿ ú í ó í (Êàáèëè öñòÿ)

Øöêð åéëÿðÿì, åé éåýàíåéè-ÿùä!Òÿäáèðèìÿ ÷îõëàð åòäèëÿð úÿùä.Ñÿíäÿ, áèëèðÿì êè, ëöòô ÷îõäóð,Íÿ ñóä êè, ìÿíäÿ áÿõò éîõäóð.Áÿõòèì, áèëèðÿì, ìÿíèì éàìàíäûð,Ñóä èñòÿäèéèí ìÿíÿ çèéàíäûð.

ß ð ÿ á ë ÿ ð

Åé Íîôÿë, ìÿëóìäóð, ñÿíäÿ øöúàÿò ÷îõäóð.ßììà êè, Ìÿúíóíóí áÿõòè, òàëåéè éîõäóð.

Ì ÿ ú í ó í

Áÿõòèì, òàëåéèì éîõäóð, áÿõòèì, òàëåéèì éîõäóð,Ìÿí êè, ìÿúíóíÿì.

ß ð ÿ á ë ÿ ð

Ìÿúíóíèí äÿ Àëëàùäàí áàøãà áèð ÿëàúû éîõ,Îíà ÿëàú îëñà Àëëàùäàí îëàð.

(Ì ó ñ è ã è)

Í î ô ÿ ë

Ãÿì ÷ÿêìÿ êè, ìÿí îëóíúà ñÿíÿ ãÿìõàð,Éàðûí, áèë êè, ÿíãÿðèá îëóð ñàíà éàð.Öìèäâàð îë!Ñÿí úÿùä åëÿ êè, éàð îëà ñÿíÿ ìàéèë,×öí éàð îëñà ìàéèë, êàð îëóð àñàí.

(Ì ó ñ è ã è)

(Áó âàõò Ëåéëèíèí àòàñû îí íÿôÿð éàðàãëû ÿðÿáëÿ ýÿëèð. Íîôÿë îíëàðà äåéèð:)

33

Í î ô ÿ ë

Åé ãîì áöëÿíäïàéÿ,Áèýàíÿ îëìóø àøèíàéÿ.Ëåéëèíè âåðèí Ìÿúíóíÿ,Áó èøÿ ñèç ðàçû îëñàíûç,Ñèçè åéëÿðÿì äþâëÿòìÿíä.Ñèìöçÿð âåðÿðÿì,ßýÿð ñþçëÿðèìè éåðÿ ñàëñàíûç, åéëÿðÿìÑèçè øÿìøèðèí çÿðáèíÿ ãóðáàí.

(Ì ó ñ è ã è)

Ë å é ë è í è í à ò à ñ û

Åé ùöíÿðâÿð, áó úöíóíäóð,Áèçäÿ úöíóíÿ ãûç éîõäóð.Ëàçûì äåéèë áèçÿ çÿðèí,ßë ÷ÿêèðèê çÿðèíäÿí.Ãîðõìóðóã øÿìøèðèíäÿí.Ùÿð íÿ áèëñÿí åò!Ëàô èëÿ ãûëûíúäàí ýÿë óðìà ãûë äÿìÊèì, âàðäûð ãûëûíúëàð áèçëÿðäÿ äÿ ùÿì.

(Ì ó ñ è ã è)

(Ãûëûíúëàðûíû ÷ÿêèá äàâàéà áàøëàéûðëàð. Ìÿúíóí ÿëèíÿ áèð õÿíúÿð àëûá Íîôÿëèíãîøóíëàðûíû ãûðìàüà áàøëàéûð. Íîôÿë îíó êÿíàðà ÷ÿêèá äåéèð:)

Í î ô ÿ ë

Íÿ èø ýþðöðñÿí, äèâàíÿ!Äöøìÿíÿ êþìÿê åäèðñÿí.Áèç þëöðöê ñÿíèí ö÷öí,Ñÿí ãûðûðñàí áèçè íå÷öí?Õÿíúÿðè òóëëà,Ìÿí úÿùä åäèðÿì êè, äöøìÿíè ìÿüëóá åéëÿéèìÊèì, Ëåéëèíè àëûá ñÿíÿ âåðäèðèì.

(Ì ó ñ è ã è)

34

Ì ÿ ú í ó í (Êàáèëè öñòÿ)

Åé Íîôÿë, ìÿí ôÿäàéè-éàðÿì,Âÿñëèíÿ îíóí öìèäâàðÿì.Éàðûì òÿðÿôèíäÿ îëà íöñðÿò,Áÿëêÿ êè, áóëàì âöñàëÿ ôöðñÿò.Úàíûì îëà äóñò äèëïÿçèðè,Éà êþøòÿñè îëà, éà ÿñèðè.

(Áó âàõò Ëåéëèíèí àòàñû èëÿ Èáí-Ñÿëàì ýÿëèð; ãûëûíúëàðûíû ñàëûá, Íîôÿëÿ ìöðàúèÿòëÿîõóéóðëàð:)

Ë å é ë è í è í à ò à ñ û

Åé ùöíÿðâÿð, ñÿíäÿ çÿôÿð.Áèçÿ àìàí âåð, íàùàã áó õÿëãèÃûðìà, ãûðìà, ãûðìà, ãûðìà!Ëåéëèíè âåðìèøÿì þçýÿ ÿðÿ,Ëåéëè âåðèëèá Èáí-Ñÿëàìÿ.Èíäè ðàçû îëìà èêè ÿðè îëñóí éàðûí,Íàìóñà òîõóíàí èø äåéèëìè áó?

(Ì ó ñ è ã è)

Í î ô ÿ ë (ÿë âåðèð)

Äîüðóäóð, äîüðóäóð, äîüðóäóð.

(Ãîøóíà)

Åé ëÿøêÿð! ×ÿêèëèí äàâàäàíÄÿõè áÿñäèð úÿíý;ßââÿëäÿí áèëñÿéäèì òþêìÿçäèì áó ãÿäÿð ãàí,Ìÿúíóíÿ Àëëàùäàí ÿãë èñòÿðäèì.

(Ì ó ñ è ã è)

(Ùàìû áèð éåðäÿ ÿëëÿðèíè éóõàðû ãàëäûðûð.)

35

Ù à ì û

Áàð, èëàùè, ÿôâ åòÁó ýöíàùû áèç áÿíäÿäÿí.Áó Ìÿúíóíè åéëÿÀøèãëèêäÿí õèëàñ.

(Ì ó ñ è ã è)

Ï ß Ð Ä ß

ÄÞÐÄÖÍÚÖ ÏßÐÄß

Âàãå îëóð Èáí-Ñÿëàìûí åâèíäÿ. Åâèí áèð òÿðÿôè êö÷ÿäèð; Ìÿúíóí Çåéä èëÿ êö÷ÿäÿäóðóáëàð. Îòàãäà òîé ìÿúëèñèäèð.

Ìóñèãèäÿí ñîíðà ïÿðäÿ ãàëõûð.

Ç å é ä (ðàñò öñòÿ)

Äöí ÿõòÿðè-áÿõòèí îëäó òèðÿ,Ëåéëè ñèòÿì åòäè ñÿí ôÿãèðÿ.Î, Èáí-Ñÿëàìÿ ðóçè îëäó,Ðóçè ñÿíÿ äÿðäè-ñöçè îëäó.Éàð þçýÿéÿ îëäó øÿìè ìÿùôèë,Ãàëäû ñÿíÿ òàáè-àòÿøè-äèë.

à î í à ã ë à ð (îòàãäà)

Õîøáÿõò îë, Èáí-Ñÿëàì!Àëàñàí êàìö ìÿðàì.Êå÷èðÿñÿí õîø ýöíëÿð,Áàð âåðÿ ìóðàäûí.Îëà áèð þâëàäûí.Ìöáàðÿê îëñóí òîéóí.

(Îéóíäàí ñîíðà äóðóá ýåäèðëÿð, áó ùàëäà Ìÿúíóí øöøòÿð îõóéóð.)

36

Ì ÿ ú í ó í

Ãåéð èëÿ, éàðà, íÿäèð ñåéðè-ýöëöñòàí åòäèéèí?Áÿçì óðóá, õÿëâÿò ãûëûá, éöç ëöòôö åùñàí åòäèéèí?ßùä áöíéàäûí ìöðöââÿòäèðìè âèðàí åòäèéèí?!Ùàíû, åé çàëûì, áèçèìëÿ ÿùäö ïåéìàí åòäèéèí?!

(Ëåéëè è÷ÿðè äàõèë îëóð, Ìÿúíóíóí ñÿñèíè åøèäèð; Èáí-Ñÿëàì ýÿëèá òÿÿúúöáëÿ Ëåéëèéÿáàõûð âÿ îõóéóð.)

(Ì ó ñ è ã è)

È á í-Ñ ÿ ë à ì

Ëåéëè, Ëåéëè, áó îäëó ñÿñ Ìÿúíóíóíäóð,Ìÿí òàíûéûðàì îíó.

Ìÿýÿð, Ëåéëè, áÿñ áó úöíóí ÿë ÷ÿêìÿéèáäèðìèñÿíäÿí èíäè äÿ?

Ëåéëè, ñþéëÿ, äîüðóñóí ñþéëÿ,Ñÿíäÿìè îíà àøèãñÿí?

Èñòÿðñÿíìè Ìÿúíóíóí îëà àøèãèí?

(Ì ó ñ è ã è)

Ë å é ë è

Èáí-Ñÿëàì, ãîé äîüðóñóí ìÿí ñþéëÿéèì,ìÿí Ìÿúíóíà àøèãÿì.

Óøàãëûãäàí áèð-áèðèìèçè ñåâìÿéÿñþç âåðìèøèê ÿùä èëÿ.

Èíäè ñþéëÿ, ñÿí þçöí ñþéëÿ, ñûíäûðà áèëëÿìÿùäèìè ìÿí?

Ìÿùÿááÿòèí îäóíó ìÿí ñþíäöðÿ áèëëÿììè,ãÿëáèìè éàíäûðàð.

(Ì ó ñ è ã è)

Ë å é ë è

Áèð íå÷ÿ âàõò ñÿí ñÿáð åëÿ, ãîé ñîéóñóí åøãèí îäó.

37

È á í-Ñ ÿ ë à ì (êÿíàðà)

Éÿãèí Ëåéëè ìÿíè ñûíàìàã èñòÿéèð,Ìÿí ôèêðèíè äóéìóøàì.

Ë å é ë è

Èáí-Ñÿëàì, ñÿí ñÿáð åëÿ, ãîé áÿëêÿ Ìÿúíóí äàÿë ÷ÿêÿ.

È á í-Ñ ÿ ë à ì

Ëåéëè, ìÿí ñÿáðÿ ùàçûðàì.Ñÿíèí úÿôàíû ìÿí ÷ÿêìÿéÿ ùàçûðàì.

(Ýåäèð.)

(Ì ó ñ è ã è)

Ì ÿ ú í ó í

Úöðìöìöç íîëäó êè, áèçäÿí åéëÿäèí áèçàðëûã?Áèç ãÿìèí ÷ÿêäèê, ñÿí åòäèí þçýÿéÿ ãÿìõàðëûã.Ñèçäÿ àäÿò áóìóäóð? Áþéëÿ îëóðìó éàðëûã?Ùàíû, åé çàëûì, áèçèìëÿ ÿùäö ïåéìàí åòäèéèí?!

(Áó ùàëäà Ëåéëè òàõò öñòÿ àüëàéûð. Çåéä âÿ áèð íå÷ÿ íÿôÿð ÿðÿá ýÿëèá Ìÿúíóíà äåéèðëÿð:)

Ç å éä â ÿ ÿ ð ÿ á ë ÿ ð

Ìÿúíóí, Ìÿúíóí, äóð ýåäÿê,Áó ðÿãèáèí åâèäèð.Ñÿíÿ òÿíÿ åéëÿðëÿð.Áÿäíàì åòìÿ þçöíö.

Ë å é ë è

Àëëàù, áó íÿ ñèòÿì, áó íÿ çöëì?!Áó íÿ ñèòÿì, áó íÿ çöëì?!Åøãèí îäóíà éàíäûì,Ùèúðàí ñèòÿìèí ãàíäûì.

38

Ì ÿ ú í ó í

Áÿñ ñÿíèí âÿôàí áó èìèø, Ëåéëè; áó èìèø, Ëåéëè?Áèâÿôà äà éàð îëàðìû?! (2 äÿôÿ)

Ç å é ä âÿ ÿ ð ÿ á ë ÿ ð

Ìÿúíóí, äóð ýåäÿê åâèíÿ,Éàçûüûí ýÿëñèí àòàíà.Ðÿùì åéëÿ áèð äÿì àíàíà.Ëåéëèíè ñÿíäÿí àéûðäû ìöðöââÿòñèç ôÿëÿê,Ñÿí äÿ åøãèí ùàâàñûíû áàøûíäàí åéëÿ úèäà.

(Ìÿúíóí ÿðÿáëÿðëÿ ýåäèð.)

Ï ß Ð Ä ß

ÁÅØÈÍÚÈ ÏßÐÄß

Âàãå îëóð Èáí-Ñÿëàìûí åâèíèí ãàáàüûíäà. Èáí-Ñÿëàì ãàïû àüçûíäà îòóðóð. Ìóñèãè“Îñìàíëû” ùàâàñûíû ÷àëûð. Ïÿðäÿ ãàëõäûãäà Ëåéëè è÷ÿðèäÿí ÷ûõûá ýÿëèð âÿ Èáí-Ñÿëàìûí

ãàáàüûíäà îòóðóð. Ëåéëè õÿñòÿäèð.

È á í-Ñ ÿ ë à ì (îñìàíëû öñòÿ)