ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ – ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ ΤΟΠΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ AΕΙΦΟΡΙΑΣ Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου Πανεπιστήμιο Αιγαίου Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΕΚΤ EUROPEAN UNION European Social Fund Article 6 Innovative Measur Έρευνα Απασχόλησης: Βόρειο Αιγαίο Επαγγελματική Κινητικότητα, Κοινωνικά Δίκτυα, Δομή και Κατάτμηση της Αγοράς Εργασίας σε μία Νησιωτική Περιοχή Στα πλαίσια του προγράμματος «ORPHEAS- Χτούρης Σωτήρης Επιστημονικός Υπεύθυνος- Επιμέλεια, 1
214
Embed
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ – ΤΜΗΜΑ …„ελικό κείμενο... · Web viewΈχει πολλές φορές διαπιστωθεί ερευνητικά (Μουσούρου
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ – ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ
ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ
ΤΟΠΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ AΕΙΦΟΡΙΑΣ
Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου Πανεπιστήμιο ΑιγαίουΕυρωπαϊκή Επιτροπή, ΕΚΤ
EUROPEAN UNIONEuropean Social FundArticle 6 Innovative Measures
Έρευνα Απασχόλησης: Βόρειο Αιγαίο Επαγγελματική Κινητικότητα, Κοινωνικά Δίκτυα, Δομή και Κατάτμηση της Αγοράς Εργασίας σε μία
Νησιωτική Περιοχή Στα πλαίσια του προγράμματος «ORPHEAS-
Μπουλμπούλης Ευστράτιος και ο Χριστοφίδης Σεβαστός
2
Η έρευνα απασχόλησης του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου αποτελεί μια σημαντική επιστημονική συνεισφορά, απαραίτητη για την αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων της ανεργίας της υποαπασχόλησης, της μακροχρόνιας ανεργίας των γυναικών και άλλων δυσλειτουργιών της αγοράς εργασίας.
Η έρευνα αυτή που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του Προγράμματος ‘Ορφέας’ της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου με τη συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μας δίνει στοιχεία που είναι απαραίτητα για τον σχεδιασμό μιας Περιφερειακής Στρατηγικής για την Απασχόληση.
Μια στρατηγική, που είναι απολύτως απαραίτητη για την αποτελεσματική χρήση των κονδυλίων που χρησιμοποιούνται για την βελτίωση των μεγεθών και της ποιότητας της απασχόλησης, την κατάρτιση των εργαζομένων και των ανέργων. Η παρούσα έρευνα μας βοηθάει να γνωρίσουμε τα χαρακτηριστικά και το μέγεθος των Κοινωνικών Ομάδων που είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στον κίνδυνο της ανεργίας. Οι νέοι, οι γυναίκες, τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και οι κάτοικοι των γεωγραφικά δυσπρόσιτων περιοχών διατρέχουν τον κίνδυνο να μείνουν για μεγάλο διάστημα άνεργοι, πριν βρουν την κατάλληλη εργασία, κάτι που συνεπάγεται σημαντικά κοινωνικά και ψυχολογικά προβλήματα για τους ίδιους και τις οικογένειες τους.
Η Γ.Γ. της Περιφέρεια του Βορείου Αιγαίου, μέσω του Προγράμματος Ορφέας, έχει δημιουργήσει, με αυτό τον τρόπο, τις προϋποθέσεις για μια διαρκή καταγραφή και ανάλυση της απασχόλησης των κατοίκων του Βορείου Αιγαίου, και έχει θέσει έτσι τις βάσεις για τον επιστημονικό σχεδιασμό των προγραμμάτων απασχόλησης και καταπολέμησης της ανεργίας.
Τέλος, Θέλω να συγχαρώ για την σημαντική τους εργασία στα πλαίσια της παρούσας μελέτης το Διδακτικό και Ερευνητικό Προσωπικό του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου και ιδιαίτερα τον Πρόεδρο του Τμήματος, Καθηγητή κ. Σωτήρη Χτούρη.
Σέργιος Τσίφτης.
Γενικός ΓραμματέαςΠεριφέρειας Βορείου Αιγαίου
Μυτιλήνη, Φεβρουάριος 2005
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΛ.
3
Εισαγωγή 6Κεφάλαιο Πρώτο- Το ανθρώπινο δυναμικό της Π.Β.Α. 91.1 Φυσιογνωμία της Περιοχής – Γεωγραφικά και Μορφολογικά Στοιχεία
9
1.2. Εξέλιξη του πληθυσμού και του εργατικού δυναμικού 101.2.1 Εξέλιξη του Πληθυσμού 101.2.2 Εξέλιξη του Εργατικού δυναμικού 161.3 Δημογραφικές ιδιαιτερότητες της Περιφέρειας 22Κεφάλαιο Δεύτερο- Ανάλυση στοιχείων απασχόλησης 242.1 Έρευνα Απασχόλησης, Κινητικότητας και Εργασιακής Ικανοποίησης στην ΠΒΑ
24
2.1.1 Ερευνητικά αντικείμενα 242.2 Μεθοδολογία – Ερωτηματολόγιο 242.2.1 Σχέδιο δειγματοληψίας 252.3. Σύνολο εργαζομένων 262.3.1 Τα χαρακτηριστικά των εργαζομένων του δείγματος 262.3.2 Μορφές απασχόλησης και ανεργία στο σύνολο των εργαζομένων.
31
2.3.3 Αντιλήψεις των εργαζομένων για τους παράγοντες που επηρεάζουν την ανεργία
35
2.4 Διαφορές που παρατηρούνται στο σύνολο του δείγματος ανάλογα με την παρούσα κατάσταση εργασίας
37
2.5 Πλήρης απασχόληση 422.5.1 Τα Χαρακτηριστικά των πλήρως απασχολούμενων 422.5.2. Εισόδημα – και ενδείξεις για τις καταστάσεις φτώχειας των πλήρως απασχολούμενων
50
2.5.2.1 Εισόδημα των ατόμων που εργάζονται με πλήρη απασχόληση.
52
2.5.3 Επαγγελματική και Γεωγραφική κινητικότητα στην Π.Β.Α. 572.5.3.1 Πρόθεση για επαγγελματική και γεωγραφική κινητικότητα στα νησιά της Π.Β.Α.
59
2.5.3.2 Κινητικότητα και κατάσταση απασχόλησης 652.6 Οι άνεργοι στο Βόρειο Αιγαίο 68Κεφάλαιο Τρίτο- Ευάλωτες στην ανεργία κοινωνικές ομάδες 733.1 Κάτοικοι δυσπρόσιτων και απομονωμένων περιοχών 733.2 Εργαζόμενοι και άνεργοι άνω των 45 ετών 743.3 Νέοι και ιδιαίτερα νέες γυναίκες 753.4 Άνεργες γυναίκες 76Κεφάλαιο Τέταρτο 4.1Ο ρόλος των κοινωνικών δικτύων στην απασχόληση στο Βόρειο Αιγαίο Κοινωνικά Δίκτυα και απασχόληση
78
4
4.2. Τι είναι τα κοινωνικά Δίκτυα 78
4.3. Ανασκόπηση των ελληνικών ερευνών 834.4. Ανάλυση των κοινωνικών δικτύων 89Κεφάλαιο Πέμπτο – Δομή της αγοράς εργασίας 985.1 Προσδιοριστικοί παράγοντες της ανεργίας –ανάλυση παλινδρόμησης
98
5.1.2 Εσωτερικοί δομικοί και λειτουργικοί παράγοντες που επηρεάζουν την απασχόληση
102
5.2 Η Αναπτυξιακή δυναμική και οι προοπτικές βελτίωσης της απασχόλησης στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου
107
5.3 Τεχνολογία και τοπική ανάπτυξη 111
5.4. Πρόβλεψη για τη ζήτηση ειδικοτήτων στο Βόρειο Αιγαίο 1115.5 Ο Δημόσιος τομέας ως αναπτυξιακός παράγοντας, αλλά και ως εμπόδιο στην βελτίωση της αγοράς εργασίας
117
5.6. Ορισμένα μοντέλα κατανόησης της κατάτμησης της Περιφερειακής Αγοράς εργασίας στο Βόρειο Αιγαίο
119
5.6.1. Ροές απασχόλησης στο δίκτυο της αγοράς εργασίας 1275.6.2. Ροές και Φίλτρα ανάμεσα στις περιοχές της αγοράς εργασίας 1285.7 Ανάπτυξη και ολοκλήρωση της αγοράς εργασίας 1305.8 Δημιουργία ενδιαμέσων φορέων και εναλλακτικών δικτύων Απασχόλησης
132
5.9. Προβλήματα και περιορισμοί του δικτύου Απασχόλησης 1345.9.1 Δυνατότητες και ευκαιρίες που δημιουργούνται από την ανάπτυξη του δικτύου για την Απασχόληση
134
5.9.2 Κάθετη και οριζόντια ολοκλήρωση των δικτύων 137Συνολικά συμπεράσματα 140ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 142English Summary 149
Εισαγωγή
5
Η έρευνα της απασχόλησης στο Βόρειο Αιγαίου παρουσίασε,
απρόβλεπτες δυσκολίες που προκαλούνται από τον ειδικό
χαρακτήρα της περιοχής. Οι δυσκολίες αυτές έχουν σχέση με την
πολυπλοκότητα και τον κατακερματισμό του γεωγραφικού χώρου και
την πολυδιάστατη κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα των
νησιών του Αιγαίου. Σε πολλές περιπτώσεις οι παράγοντες που
επηρεάζουν την απασχόληση και την επιχειρηματικότητα έχουν έναν
εξω-οικονομικό χαρακτήρα, κάτι που κάνει αναγκαία μια
πολυδιάστατη μελέτη των φαινόμενων της ανεργίας, της
υποαπασχόλησης και της άτυπης εργασίας. Αυτό δεν είναι εύκολο,
όχι μόνο λόγω των οικονομικών και χρονικών περιορισμών, που έχει
όπως είναι φυσικό η κάθε μελέτη, αλλά ιδιαίτερα, λόγω την
απουσίας κατάλληλων και έγκυρων υποδειγμάτων ανάλυσης για
την οικονομία και την κοινωνιολογία της απασχόλησης στο
νησιωτικό χώρο. Η νησιωτικότητα, μία σχετικά νέα έννοια, δεν έχει
χρησιμοποιηθεί, στο βαθμό που θα περίμενε κανείς, για τη
δημιουργία υποδειγμάτων ανάλυσης και έρευνας κοινωνιών με μικρό
πληθυσμό, και μια υψηλή γεωγραφική, κοινωνική και οικονομική
διαφοροποίηση και πολυπλοκότητα. Η πολυπλοκότητα αυτή, είναι
αντιστρόφως ανάλογη των μεγεθών, με τα οποία αυτές οι
περιφέρειες συμβάλλουν στους εθνικούς δείκτες. Καθορίζει τα όρια
και το πεδίο στο οποίο είναι δυνατό να αναπτυχθούν πολιτικές για
την απασχόληση και το ανθρώπινο δυναμικό στα νησιά του Αιγαίου.
Η κατάτμηση της αγοράς εργασίας - διαφόρων μορφών- , η χαμηλή
κινητικότητα των εργαζομένων, και η εξαιρετικά μικρή συμμετοχή των
γυναικών στο εργατικό δυναμικό, αποτελούν οικονομικά και
κοινωνικά φαινόμενα που έχουν σχεδόν την ίδια κοινωνική και
οικονομική σημασία με τα ποσοστά ανεργίας και την
υποαπασχόληση. Το ποσοστό ανεργίας αποτελεί ένα σημαντικό
δείκτη για τα προβλήματα της αγοράς εργασίας, όμως η συμβολική
του βαρύτητα, και η στροφή του πολιτικού ενδιαφέροντος
6
αποκλειστικά σε αυτό, αποκρύπτει συχνά εξίσου σημαντικά
προβλήματα που καθορίζουν το μέγεθος και το είδος της συμμετοχής
στην εργασία ενός μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Η ανεργία
μπορεί να είναι σε μεγάλο βαθμό εκούσια και αυτό να συνδέεται με
την ποιότητα της εργασίας, την χαμηλή ποιότητα της κατάρτισης και
την έλλειψη κοινωνικών υποδομών, αλλά και τη γνωστή ‘μαύρη
εργασία’. Το πρόβλημα της ανεργίας, σε αυτές τις περιπτώσεις δεν
αντιμετωπίζεται μόνο στο επίπεδο των ατομικών επιλογών και
ρυθμίσεων, ούτε στο επίπεδο μιας εξατομικευμένης στήριξης και
εμψύχωσης των ανέργων. Αντίθετα, απαιτεί μια ολοκληρωμένη
πολιτική που θα συνδέει την απασχόληση με την εκπαίδευση και την
κοινωνική πρόνοια και φροντίδα. Αυτές οι πολιτικές είναι σήμερα
στο επίπεδο του σχεδιασμού και της εφαρμογής τους συχνά
ασύνδετες και πολλές φορές αντιφατικές. Σε ορισμένες περιπτώσεις
μάλιστα, οι τοπικοί και περιφερειακοί φορείς εφαρμόζουν πολιτικές
και προγράμματα που μεγενθύνουν την πολυπλοκότητα και
δημιουργούν ασυνέχειες και δυσλειτουργίες στην αντιμετώπιση της
ανεργίας. Τα κονδύλια που εισρέουν για την κατάρτιση, συχνά
αποτελούν ‘κρυφές’ εισοδηματικές ενισχύσεις σε έναν πληθυσμό
που λόγω της γεωγραφικής απομόνωσης και θέσης, θα έπρεπε να
έχει το δικαίωμα, να έχει μιας κατοχυρωμένης εισοδηματικής
βοήθειας, τουλάχιστον προς τις μειονεκτούσες και ευάλωτες
κοινωνικές ομάδες. Μια ανορθόδοξη εισοδηματική ενίσχυση μπορεί
όμως να εμποδίζει την ουσιαστική βελτίωση του ανθρώπινου
δυναμικού, εφόσον αποστερεί τους πόρους από αυτούς που τους
χρειάζονται πραγματικά για να αποκτήσουν τις αναγκαίες γνώσεις και
δεξιότητες και να ενταχθούν έτσι στην αγορά εργασίας.
Το αίτημα για καινοτόμες περιφερειακές πολιτικές για την
απασχόληση γίνεται, για τους λόγους, αυτούς επιτακτικό, με στόχο
την εξασφάλιση της συμμετοχής των κατοίκων στην εργασία, αλλά
7
κυρίως με στόχο την οικονομική επιβίωση των νησιωτικών
περιοχών και τη συγκράτηση του πληθυσμού σε αυτές.
8
Πολυπλοκότητα και Κρίσιμοι παράγοντες της αγοράς εργασίας στοΒόρειο Αιγαίο
Μικρό μέγεθος του ανθρώπινου δυναμικού
Επιχειρηματική Δραστηριότητα
Μικρής κλίμακαςΧαμηλός
τεχνολογικός εκσυγχρονισμός
Οριοθετημένη και άκαμπτη Άτυπη
ΕργασίαΚοινωνικοί και πολιτισμικοί παράγοντες
Ισχυρή κατάτμησης της Αγοράς Εργασίας
-Ανεργία τριβής - Ανεργία αναμονής
Διαρθρωτική Ανεργία
Υποαπασχόληση -Αποκλεισμός από την αγορά εργασίας
- Χαμηλή κινητικότητα - Χαμηλή εξειδίκευση
Κεφάλαιο Πρώτο- Το ανθρώπινο δυναμικό της Π.Β.Α.
1.1 Φυσιογνωμία της Περιοχής – Γεωγραφικά και Μορφολογικά Στοιχεία
Η Περιφέρεια περιλαμβάνει 9 νησιά μικρού, μεγάλου και μεσαίου
μεγέθους. Τα νησιά που ανήκουν στην Περιφέρεια είναι διάσπαρτα
στο Βορειοανατολικό τμήμα του Αιγαίου Αρχιπελάγους, τα
περισσότερα από αυτά βρίσκονται κατά μήκος των ακτών της Μικράς
Ασίας, και αποτελούν το ανατολικό σύνορο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
με την Τουρκία. Έδρα της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου είναι η
Μυτιλήνη.
Πέντε από τα νησιά που την αποτελούν, η Λέσβος, η Λήμνος, η Χίος,
η Σάμος και η Ικαρία, συγκρινόμενα με τα υπόλοιπα νησιά του
Αιγαίου, μπορούν να θεωρηθούν μεγάλα, ενώ ο συνδυασμός
έκτασης και πληθυσμιακού μεγέθους εντάσσουν δύο από αυτά, τη
Λέσβο και τη Χίο, μεταξύ των 21 σημαντικών νησιών του
ευρωπαϊκού χώρου. Τα πέντε μεγάλα νησιά, μαζί με άλλα μικρότερα,
Φούρνοι, Ψαρά, Οινούσσες, Άγιος Ευστράτιος, σχηματίζουν ένα
χώρο χωρίς ιδιαίτερη γεωγραφική συνοχή.
Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου χαρακτηρίζεται από σημαντικό
ποσοστό ορεινών και ημιορεινών εκτάσεων. Συγκεκριμένα, το
ποσοστό των ορεινών εκτάσεων καλύπτει το 33,2% της συνολικής
έκτασης της Περιφέρειας και αυτό των ημιορεινών το 35,3%. Από το
σύνολο των δήμων και κοινοτήτων (195) που υπάρχουν στην
περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, το 35,4% ανήκει σε ορεινές περιοχές
(69), ενώ το 22,9% του πληθυσμού κατοικεί στον ορεινό χώρο.
Οι περιοχές αυτές μειονεκτούν σε σχέση με τις πεδινές εκτάσεις,
κυρίως λόγω κλίματος, γεωμορφολογίας και θέσης. Λόγω των
χαμηλών εισοδημάτων και της έλλειψης κοινωνικοπολιτισμικής
υποδομής, παρατηρούνται τις τελευταίες δεκαετίες σημαντικές
9
μετακινήσεις πληθυσμού στα αστικά κέντρα της Περιφέρειας και της
Ηπειρωτικής χώρας.
Οι υπάρχουσες υποδομές σε όλους σχεδόν τους τομείς είναι ελλιπείς
και η παροχή υπηρεσιών που σχετίζονται με την ποιότητα ζωής των
κατοίκων βρίσκεται σε χαμηλό επίπεδο. Έτσι, σήμερα υπάρχουν στις
περιοχές αυτές εγκαταλελειμμένοι οικισμοί, καθώς και χωριά με
υψηλό ποσοστό πληθυσμού μεγάλης ηλικίας.
1.2. Εξέλιξη του πληθυσμού και του εργατικού δυναμικού
1.2.1. Εξέλιξη του πληθυσμού
Ο πληθυσμός της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου παρουσιάζει διαρκή
μείωση κατά την περίοδο 1951 – 1981 και αυτό είναι αποτέλεσμα της
εσωτερικής μετανάστευσης προς τα μεγάλα αστικά κέντρα και
ιδιαίτερα προς την Αθήνα. Η εικόνα αυτή αντιστρέφεται μετά το 1981,
όπου παρατηρούνται μικρά ποσοστά αύξησης του πληθυσμού κατά
τις δεκαετίες του ‘80 και ‘90. Ο ρυθμός αύξησης ωστόσο δεν
θεωρείται επαρκής, σε σημείο που να αναπληρώνει τις απώλειες και
να δημιουργεί μία νέα πληθυσμιακή δυναμική. Η εξέλιξη του
πληθυσμού του Βορείου Αιγαίου στις δύο τελευταίες δεκαετίες, 1981-
91 και 1991-2001, παραμένει άκρως ανησυχητική, αν μάλιστα
λάβουμε υπόψη μας, ότι η αύξηση αυτού υπολείπεται κατά πολύ της
αντίστοιχης αύξησης του πληθυσμού της χώρας (Πίνακας Α1).
Η υπογεννητικότητα, ως αποτέλεσμα της μετανάστευσης των
πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών και της μείωσης της γονιμότητας,
συμβάλλει στη φθίνουσα πορεία του πληθυσμού. Η μικρή βελτίωση
της πρόσφατης δεκαετίας, 1991-2001 (αύξηση κατά 0,34% ετησίως),
οφείλεται κυρίως στην είσοδο των οικονομικών μεταναστών από
άλλες χώρες, που σημειώνεται μετά το 1990. Η σχετική επιδείνωση
του μεγέθους του πληθυσμού της Περιφέρειας είναι φανερή, αν
προσέξουμε ότι το 2001 ο πληθυσμός του Βορείου Αιγαίου είναι
10
μόλις το 1,88 του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδος, ενώ το 1951
στο Αιγαίο ήταν το 3,69 αυτού (Πίνακας Α1).
Πίνακας A1: Πληθυσμός Βορείου Αιγαίου και Ελλάδος και ετήσιες μεταβολές 1951 - 2001
ΈΤΗΠΛΗΘΥΣΜΌΣ Β. ΑΙΓΑΊΟΥ
% ΜΈΣΗ ΕΤΉΣΙΑ
ΜΕΤΑΒΟΛΉ
ΠΛΗΘΥΣΜΌΣ ΕΛΛΆΔΟΣ
% ΜΈΣΗ ΕΤΉΣΙΑ
ΜΕΤΑΒΟΛΉ
% ΣΥΜΜΕΤΟΧΉ Β. ΑΙΓΑΊΟΥ ΣΤΟ
ΣΎΝΟΛΟ ΕΛΛΆΔΟΣ
1951 281327 - 7632801 - 3,69
1961 254496 -1,00 8388553 0,94 3,03
1971 210459 -1,88 8768641 0,44 2,00
1981 195004 -0,75 9739589 1,05 2,40
1991 199231 0,21 10259900 0,52 1,94
2001 206121 0,34 10964020 0,66 1,88
Πηγή : ΕΣΥΕ, Αποτελέσματα απογραφών Πληθυσμού 1951 – 2001
Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου αποτελείται από τους νομούς Λέσβου,
Σάμου και Χίου, με τον πρώτο να συγκεντρώνει περισσότερο από το
ήμισυ του συνολικού πληθυσμού (Πίνακας Α2). Οι τρεις Νομοί
παρουσιάζουν, όπως και το σύνολο της περιφέρειας, χαμηλή
δυναμική ανάπτυξης του πληθυσμού στο διάστημα 1991 – 2001, με
το νομό Χίου να παρουσιάζει ακόμα ασθενέστερη αύξηση.
Πίνακας A2: Πληθυσμός Περιφέρειας Β. Αιγαίου κατά Νομό και επί % μεταβολή 1991-2001
ΝΟΜΟΊ 1991 2001
% ΜΈΣΗ ΕΤΉΣΙΑ
ΜΕΤΑΒΟΛΉ 1991 - 2001
ΣΥΜΜΕΤΟΧΉ% 1991
ΣΥΜΜΕΤΟΧΉ % 2001
Ν.ΛΕΣΒΟΥ 105082 109118 0,37 52,74 52,94
Ν. ΣΑΜΟΥ 41965 43595 0,38 21,06 21,15
Ν. ΧΙΟΥ 52184 53408 0,23 26,19 25,91
Β. ΑΙΓΑΙΟ 199231 206121 0,34 100,00 100,00
Πηγή : ΕΣΥΕ, αποτελέσματα απογραφών Πληθυσμού 1991 – 2001
11
Η δυσμενής μεταπολεμική εξέλιξη του πληθυσμού οφείλεται, όπως
ήδη αναφέρθηκε, στην αθρόα εκροή μεταναστών προς τα μεγάλα
αστικά κέντρα της χώρας σε συνδυασμό με την υπογεννητικότητα,
που φυσικά είναι γενικότερο φαινόμενο.
Αυτή η εξέλιξη είχε ως αποτέλεσμα, όπως φαίνεται στην πυραμίδα
ηλικιών του Βορείου Αιγαίου το έτος 1991, να υποεκπροσωπούνται
οι ηλικιακές ομάδες, που αποτελούν το εργατικό δυναμικό της
Περιφέρειας, και κυρίως οι ηλικίες 25- 55 (Διάγραμμα 1). Οι ομάδες
ηλικιών 15-19 και 20-24 του ανδρικού πληθυσμού παρουσιάζονται
αυξημένες λόγω του στρατού.
Γενικότερα, το 1991 η πυραμίδα των ηλικιών εμφανίζει τάσεις
αντιστροφής, με σημαντικές ελλείψεις στις νέες ηλικίες, και ιδιαίτερα
μειωμένες στις παιδικές ηλικίες, γεγονός που εκφράζει τα σημαντικά
πληθυσμιακά προβλήματα της Περιφέρειας, τα οποία στη συνέχεια
επηρεάζουν αρνητικά την αναπτυξιακή της δυναμική.
Διάγραμμα 1: Πυραμίδα Πληθυσμού Β. Αιγαίου έτους 1991
Το 2001 η πυραμίδα εμφανίζεται με έντονη την παρουσία των
μεγάλων ηλικιών λόγω γήρανσης. Η αντιστροφή της ηλικιακής
πυραμίδας εμφανίζεται τα τελευταία χρόνια εντονότερη, με τάση να
12
ενισχυθεί τα επόμενα χρόνια. Η αυξημένη συμμετοχή των ηλικιών 15-
24 ετών (ιδιαίτερα στους άνδρες) οφείλεται στους φοιτητές του
Πανεπιστημίου και, φυσικά, στο στρατό.
Διάγραμμα 2: Πυραμίδα Πληθυσμού Β. Αιγαίου 2001
Η αυξημένη συμμετοχή του ανδρικού σε σχέση με τον γυναικείο
πληθυσμό, σε όλους τους νομούς της περιφέρειας, παρουσιάζεται
στον πίνακα Α3.
Πίνακας Α3: Πληθυσμός Β. Αιγαίου κατά νομό και φύλοΝΟΜΟΊ ΣΎΝΟΛ ΑΡΙΘ.%ΆΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΊΚΕ ΆΝΔΡΕΣ % ΓΥΝΑΊΚΕΣ %
Ο δείκτης ανεργίας παρουσιάζει αυξητική τάση την περίοδο 1988-2004, αν και παρουσιάζεται μειωμένος σε σχέση με το σύνολο της χώρας.
17
Η χρονολογική σειρά επηρεάζεται από την αλλαγή μεθοδολογίας, που έχει δεχθεί η σχετική έρευνα Εργατικού Δυναμικού, την οποία διεξάγει η ΕΣΥΕ. Ο σχετικός δείκτης για το έτος αυτό (9,31) προσεγγίζει ικανοποιητικά την κατάσταση της ανεργίας στην Περιφέρεια. Ο δείκτης του 2004 είναι χαμηλότερος αυτού της Ελλάδος κατά δύο περίπου μονάδες. Στην επίσημα μετρήσιμη ανεργία θα πρέπει να προσθέσουμε την υποαπασχόληση και τη συγκεκαλυμμένη ανεργία, που αφορά μεγάλο τμήμα των αυτοαπασχολούμενων και των άμισθων βοηθών στις οικογενειακές επιχειρήσεις σε όλους του οικονομικούς τομείς, αλλά ιδιαίτερα στην αγροτική οικονομία. Η ανεργία πλήττει ιδιαίτερα τις ηλικίες των νέων (14-29), που αποτελούν τα 2/3 περίπου των ανέργων στα τέλη της δεκαετίας του ’80 (Πίνακας Α8). Πρόσφατα το ποσοστό περιορίζεται στο μισό του συνόλου. Επίσης, η σχετικά μεγάλη ηλικία του εργατικού δυναμικού είναι
σημαντικό πρόβλημα της απασχόλησης στο Βόρειο Αιγαίο. Από το
γράφημα 3 παρατηρείται, ότι το εργατικό δυναμικό ηλικίας άνω των
40 ετών πλειοψηφεί έναντι των υπολοίπων ηλικιακών ομάδων.
Στις ηλικίες 30-64 ετών, το ποσοστό των ανδρών που ανήκουν στο
εργατικό δυναμικό είναι σχεδόν διπλάσιο από αυτό των γυναικών.
Παίρνοντας υπόψη την κοινωνική δομή της Λέσβου και την
παραδοσιακή δομή της οικογένειας, θα μπορούσαμε να
υποστηρίξουμε, ότι η πλειοψηφία των γυναικών άνω των 30 που
δηλώνουν ότι δεν εργάζονται, ούτε επιθυμούν να εργασθούν (δηλαδή
δεν ανήκουν στο εργατικό δυναμικό), παρουσιάζουν σημαντικές
δυσκολίες στην είσοδο τους ή στην επιστροφή τους στην αγορά
εργασίας (Βλέπε Κεφάλαιο 5). Σε αυτό συντείνουν, η κατάτμηση
της αγοράς εργασίας και οι αδυναμίες των δομών συμβουλευτικής
και επανένταξης στην αγοράς εργασίας. Εξαιρέσεις θα μπορούσαν
να αποτελέσουν, πιθανά, δραστηριότητες της κοινωνικής οικονομίας,
18
στις οποίες συνδυάζονται δραστηριότητες της οικογενειακής ζωής με
την οικονομική δραστηριότητα. Πολλές από αυτές, όμως
εγκλωβίζουν πολλές φορές τις γυναίκες, στον παραδοσιακό τους
ρόλο και τις εμποδίζουν να έχουν μια δυναμικότερη παρουσία στην
οικονομική δραστηριότητα (βλέπε Κεφάλαιο 5).
Γράφημα 3: Εργατικό Δυναμικό 2002
Μεταξύ του 1990 και του 2001 παρατηρούμε μια σχετική αύξηση της
συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό. Από 24,5 % το
1990, οι γυναίκες βελτίωσαν την συμμετοχή τους στο 27,1% του
συνόλου του εργατικού δυναμικού της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου.
Ωστόσο, σε σχέση με το σύνολο της χώρας, το Βόρειο Αιγαίο
παρουσιάζει απόκλιση, ως προς τη συμμετοχή των γυναικών στο
εργατικό δυναμικό. Το 2002, στο σύνολο της χώρας, η συμμετοχή
του εργατικού δυναμικού για τους άνδρες και τις γυναίκες ήταν 67,9
και 37,6%, ενώ, στο Βόρειο Αιγαίο, οι ίδιοι δείκτες μόλις πλησιάζουν
το 54,5 και το 27,1% αντίστοιχα (ΕΣΥΕ, Έρευνα Εργατικού
Δυναμικού).
19
Το 1991 ο πρωτογενής τομέας, οι κατασκευές και οι μεταφορές
αποτελούν τις δραστηριότητες της Περιφέρειας, που είναι πιο
εκτεταμένες σε σύγκριση με τη χώρα, σύμφωνα με τον συντελεστή
L.Q. (Πίνακας Α10) (Ρόντος 1996)
Τα πιο πρόσφατα στοιχεία του 2001 δείχνουν, ότι η εικόνα δεν
διαφοροποιείται ως προς τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Είναι
χαρακτηριστικό, ότι το 2001, σε σχέση με το 1991, η ενασχόληση με
τον πρωτογενή τομέα είναι πιο εκτεταμένη, σε σύγκριση με το
σύνολο της χώρας (L.Q.= 1,54 το 2001, έναντι 1,30 το 1991).
Ουσιαστικά, το εύρημα αυτό οφείλεται στο γεγονός, ότι η συμμετοχή
του πρωτογενή τομέα στο σύνολο της απασχόλησης της περιφέρειας
παραμένει σταθερή στην δεκαετία 1991-2001, στο 22% περίπου,
ενώ, στο σύνολο της χώρας, το αντίστοιχο ποσοστό μειώνεται από
17,28% το 1991 σε 14,42% το 2001(Πίνακας Α11).
Πίνακας A10: Απασχολούμενοι κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας 1991 ΟΜΑΔΕΣ ΚΛΑΔΩΝ
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ
Β.ΑΙΓΑΙΟ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ
Β. ΑΙΓΑΙΟ %
ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ
ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ %
ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ
L.Q.
Γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα, δασοκομία, αλιεία
13493 671476 22,42 17,28 1,30
Ορυχεία, λατομεία 164 16019 0,27 0,41 0,66
Μεταποιητικές βιομηχανίες
4274 534734 7,10 13,76 0,52
Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, φυσικού αερίου, νερού
501 33705 0,83 0,87 0,96
Κατασκευές 7064 289468 11,74 7,45 1,58
Εμπόριο, επισκευές, ξενοδοχεία, εστιατόρια
9652 662610 16,04 17,05 0,94
Μεταφορές, αποθήκευση επικοινωνίες
4986 250018 8,29 6,43 1,29
Ενδιάμεσοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί
855 74219 1,42 1,91 0,74
Λοιπές υπηρεσίες 13589 889267 22,58 22,88 0,99
¨Νέοι¨ 2644 168416 4,39 4,33 1,01
20
Δεν δήλωσαν κλάδο οικονομικής δραστηριότητας
2952 296225 4,91 7,62 0,64
Σύνολο 60174 3886157 100 100 1,00
ΠΗΓΉ: ΕΣΥΕ, Αποτελέσματα Απογραφής Πληθυσμού Κατοικιών, Οικονομικά Χαρακτηριστικά, 1991
Πίνακας A11: Απασχολούμενοι κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας 2001
Πηγή: ΕΣΥΕ, Αποτελέσματα Απογραφής Πληθυσμού Κατοικιών, Οικονομικά Χαρακτηριστικά, 2001
1 Ο συντελεστής L.Q είναι ο λόγος της απασχόλησης του κλάδου σε μια περιφέρεια προς την συνολική απασχόληση της περιφέρειας, σε σχέση με την απασχόληση του κλάδου στο σύνολο της χώρας προς το σύνολο της απασχόλησης της χώρας. Το κλάσμα για την αριθμητική αποτύπωση της κατάστασης είναι το: Air/ArAin/An
21
1.3. Δημογραφικές-Γεωγραφικές ιδιαιτερότητες της Περιφέρειας
Το μικρό μέγεθος του πληθυσμού, ο χωρικός κατακερματισμός της
αγοράς προϊόντων, υπηρεσιών και εργασίας και συνολικά ο
νησιωτικός χαρακτήρας, δημιουργεί δυσκολίες στην επικοινωνία,
στην οικονομική ανάπτυξη. Το μεγάλο κόστος δημιουργίας και
συντήρησης των υποδομών, συνδυάζεται με το εξαιρετικά υψηλό
κόστος των μεταφορών και της επικοινωνίας με τα μεγάλα αστικά
κέντρα, τις άλλες περιφέρειες, αλλά και μεταξύ των νησιών της
Περιφέρειας. Ο ακριτικός χαρακτήρας της συγκεκριμένης
Περιφέρειας, συνδέεται, δυστυχώς και με σημαντικούς περιορισμούς
στη διασυνοριακή συνεργασία και επικοινωνία, ενώ συχνά αυτά τα
προβλήματα συνδυάζονται και με ψυχολογικούς επιβαρυντικούς
παράγοντες, που προέρχονται από τη λανθάνουσα και κυκλικά
επαναλαμβανόμενη ένταση με την γειτονική Τουρκία. Όλα αυτά τα
στοιχεία, αποτελούν, για δεκαετίες, σημαντικούς οικονομικούς
παράγοντες απώθησης ή περιορισμού της οικονομικής
δραστηριότητας. Τελευταία η ενεργή υποστήριξη της Ελλάδας, στην
προσπάθεια ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε., έχει βελτιώσει σε
σημαντικό βαθμό το κλίμα συνεννόησης και συνεργασίας στις
συνοριακές περιοχές του Βορείου Αιγαίου, χωρίς όμως αυτή η
βελτίωση να έχει οδηγήσει, μέχρι σήμερα, σε μια ουσιαστική και
σταθερή οικονομική και πολιτισμική συνεργασία.
Η απώλεια της οικονομικής ενδοχώρας των νησιών (Μικρά Ασία
μετά το 1922), περιόρισε σημαντικά τις αναπτυξιακές δυνατότητές
του Β.Α Αιγαίου, διότι ο αρχικός προσανατολισμός των εμπορικών
δραστηριοτήτων προς τις περιοχές των παραλίων της Μικράς Ασίας,
ο οποίος μάλιστα, καθόρισε και την εγκατάσταση των βασικών
αστικών κέντρων των νησιών στις ανατολικές ακτές τους, κατέστη
ανεπίκαιρος. Η περιοχή από κέντρο εμπορικής, και πολιτισμικής
δραστηριότητας, μετατράπηκε σε ακριτική και απομονωμένη
περιφέρεια. Η απομόνωση αυτή, που έγινε ιδιαίτερα έντονη μετά τον
22
Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κάτι που εξηγεί σε μεγάλο βαθμό και την
προσκόλληση της οικονομικής δραστηριότητας στη φθίνουσα
γεωργία, και πιο πρόσφατα στις κατασκευές και στις μεταφορές. Η
μικρή ανάπτυξη της βιομηχανίας και σύγχρονων υπηρεσιών,
δείχνουν, μία απομάκρυνση από τα εθνικά πρότυπα εξέλιξης της
οικονομικής δραστηριότητας. Στους Πίνακες Α10 και Α11 γίνεται
εμφανής η κατά πολύ μικρότερη της μονάδος τιμή του L.Q για τις
μεταποιητικές βιομηχανίες και τις υπηρεσίες, καθώς και η υψηλή τιμή
του Πρωτογενούς Τομέα και των Κατασκευών.
Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της περιοχής, αποτελεί επίσης, η υψηλή
συμμετοχή ιδιαίτερων κατηγοριών νεανικών ηλικιών, όπως είναι οι
φοιτητές και οι στρατιώτες, οι οποίοι, όμως, δεν δραστηριοποιούνται
από παραγωγική και αναπαραγωγική άποψη στην Περιφέρεια. Η
επίδραση του τελευταίου αυτού χαρακτηριστικού είναι σημαντική,
καθώς διαμορφώνει ένα προφίλ πληθυσμού με ενισχυμένη την
ομάδα νεανικών ηλικιών, που δεν συνδέουν την παραμονή τους
στην Περιφέρεια με την προοπτική της εργασίας ή της
επιχειρηματικής δραστηριότητας. Η ομάδα αυτή δεν
δραστηριοποιείται σε επόμενες φάσεις της κοινωνικής και
οικονομικής ζωής της Περιφέρειας και αποτελεί έτσι περισσότερο
μία οριοθετημένη καταναλωτική μονάδα. Καθώς δε η ομάδα αυτή
αποτελείται από μονοπρόσωπα νοικοκυριά, με περιορισμένο κύκλο
ζωής, είναι ευνόητο, ότι συμβάλλει στην ανάπτυξη μόνο
συγκεκριμένων υπηρεσιών και παραγωγικών δραστηριοτήτων.
Μέχρι σήμερα, δεν έχει αναπτυχθεί μια ενεργή πολιτική
συγκράτησης αυτού του νεανικού πληθυσμού στην Περιφέρεια, κάτι
που θα αποτελούσε μία απάντηση στα προβλήματα της
υπογεννητικότητας και του μικρού μεγέθους του ενεργού
πληθυσμού.
23
Κεφάλαιο Δεύτερο- Ανάλυση στοιχείων απασχόλησης
2.1 Έρευνα Απασχόλησης, Κινητικότητας και Εργασιακής Ικανοποίησης στην ΠΒΑ
2.1.1. Ερευνητικά αντικείμεναΣτα πλαίσια της έρευνας που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του
προγράμματος «ORPHEAS» πραγματοποιήθηκε:
α) Η καταγραφή των μορφών απασχόλησης, ημιαπασχόλησης και η
ανεργία στην Περιφέρεια του Β. Αιγαίου.
β) Η σύνδεση των παραπάνω μορφών με κοινωνικο-δημογραφικά
χαρακτηριστικά των αντίστοιχων ομάδων (πλήρως απασχολούμενοι,
ημιαπασχολούμενοι, άνεργοι).
2.2. Μεθοδολογία - Ερωτηματολόγιο
Το ερωτηματολόγιο, που σχεδιάστηκε για την παρούσα έρευνα,
αποτελεί μια προσπάθεια καταγραφής των παραγόντων, που
σχετίζονται με την απασχόληση, τις μορφές που αυτή λαμβάνει,
καθώς και τον επαναπροσδιορισμό των επαγγελματικών
κατευθύνσεων, μέσω της εκπαίδευσης και της επανεκπαίδευσης των
κατοίκων του Βορείου Αιγαίου.
Η δόμηση του ερωτηματολογίου βασίστηκε σε πέντε θεματικούς
X2= 6,016 με 14 βαθμούς ελευθερίας και p= 0,966>0,05Πηγή: Εργαστήριο Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ψηφιακής Τεκμηρίωσης, Πανεπιστημίου Αιγαίου 2005
38
Οι άνεργοι και οι ημιαπασχολούμενοι παρουσιάζουν σχεδόν τα ίδια
ποσοστά συμμετοχής σε προγράμματα κατάρτισης με τους
εργαζόμενους πλήρους απασχόλησης. Μπορεί κανείς να συνάγει, ότι
η χαμηλή επίδραση, που έχει το επίπεδο της εκπαίδευσης στην
κατάσταση απασχόλησης αντανακλάται και στη χαμηλή επίδραση
που έχει η κατάσταση απασχόλησης (Πίνακας Γ3) στη συμμετοχή σε
προγράμματα κατάρτισης. Είναι φυσικά δύσκολο να υποστηρίξει
κανείς ότι δεν υπάρχουν άλλοι σημαντικοί παράγοντες, που
επηρεάζουν τον βαθμό και τον τρόπο συμμετοχής των εργαζομένων
και των ανέργων στην εκπαίδευση και την κατάρτιση, που
προσφέρεται στην Ελλάδα από ειδικές δομές κατάρτισης, (ΚΕΚ,
Κέντρα του ΟΑΕΔ κλπ), όπως, για παράδειγμα, το ισχυρό κίνητρο
των επιδομάτων.
Η μικρότερη συμμετοχή των ημιαπασχολούμενων στα προγράμματα
κατάρτισης, σε σύγκριση με τους ανέργους, πιθανά έχει σχέση με
την κάπως υψηλότερη επαγγελματική κινητικότητα των
ημιαπασχολούμενων, όπως αυτό φαίνεται και στον πίνακα Γ4.
Πίνακας Γ3 : Ποσοστιαία κατανομή των μορφών απασχόλησης σε σχέση με την συμμετοχή σε προγράμματα κατάρτισης
ΜΟΡΦΉ ΑΠΑΣΧΌΛΗΣΗΣΠΛΗΡΩΣ
ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ
ΗΜΙΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΆΝΕΡΓΟΙ
Συμμετείχαν σε προγράμματα κατάρτισης
20,3 13,6 24,2
Δεν συμμετείχαν σε προγράμματα κατάρτισης
79,7 86,4 75,8
X2= 5,370 με 2 βαθμούς ελευθερίας και p= 0,068>0,05Πηγή: Εργαστήριο Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ψηφιακής Τεκμηρίωσης, Πανεπιστημίου Αιγαίου 2005
39
Οι ημιαπασχολούμενοι έχουν αλλάξει μετά την αρχική τους
εκπαίδευση, σε ποσοστό 13,5%, από τρεις ως πέντε φορές την
εργασία τους, σε αντίθεση με το 6,2% των ανέργων και το 8,6% των
πλήρως απασχολούμενων (Πίνακας Γ4). Σε όλες τις κατηγορίες
συναντούμε ένα αρκετά υψηλό ποσοστό αυτών που έχουν αλλάξει
την εργασία τους περισσότερο από πέντε φορές (9,3% - 10,5%),
κάτι που θα ήθελε ιδιαίτερη ερμηνεία, εφόσον ένα μεγάλο μέρος της
πλήρους απασχόλησης εντάσσεται στο δημόσιο τομέα, γεγονός που
οδηγεί σε περιορισμό της επαγγελματικής κινητικότητας των πλήρως
απασχολούμενων.
Πίνακας Γ4: Ποσοστιαία κατανομή των μορφών απασχόλησης σε σχέση με την συχνότητα αλλαγής αντικειμένου εργασίας
ΜΟΡΦΉ ΑΠΑΣΧΌΛΗΣΗΣΠΛΗΡΩΣ
ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙΗΜΙΑΠΑΣΧΟΛΟΥ
ΜΕΝΟΙ ΆΝΕΡΓΟΙΚαμία φορά 38,9 35,7 30,91-3 φορές 42,8 38,6 46,43-5 φορές 8,6 13,5 6,2Πάνω από 5 φορές 9,3 10,5 9,3
Δεν απαντώ 0,4 1,8 7,2X2= 32,025 με 8βαθμούς ελευθερίας και p= 0,000
Πηγή: Εργαστήριο Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ψηφιακής Τεκμηρίωσης, Πανεπιστημίου Αιγαίου 2005
Κατά περίεργο τρόπο και σε αντίθεση με τις εμπειρίες, που
αποκομίσαμε στο πεδίο της έρευνας, οι άνεργοι μόνο σε ένα σχετικά
μικρό ποσοστό (10,2%) αυτοπροσδιορίζονται ως ευάλωτη κοινωνική
ομάδα, σε αντίθεση με τους πλήρως απασχολούμενους, από τους
οποίους περίπου το 14% αναφέρει, ότι ανήκει σε κάποια μορφή
ευάλωτης κοινωνικής ομάδας (Πίνακας Γ5).
Οι ημιαπασχολούμενοι δηλώνουν, σε ποσοστό 15,6%, ότι ανήκουν
σε μία ευάλωτη κοινωνική ομάδα, χωρίς να την ταυτίζουν με την
40
κατάσταση της ημιαπασχόλησης, στην οποία βρίσκονται την
συγκεκριμένη περίοδο.
Πίνακας Γ5: Ποσοστιαία κατανομή των μορφών απασχόλησης σε σχέση με την συμμετοχή σε μια ευάλωτη κοινωνική ομάδα
ΜΟΡΦΉ ΑΠΑΣΧΌΛΗΣΗΣΠΛΗΡΩΣ
ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙΗΜΙΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΆΝΕΡΓΟΙ
Ανήκει σε ευάλωτη κοινωνική ομάδα
14 15,6 10,2
Όχι δεν ανήκει σε ευάλωτη κοινωνική ομάδα
85,8 84,4 89,8
X2= 2,038 με 4 βαθμούς ελευθερίας και p= 0,729>0,05Πηγή: Εργαστήριο Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ψηφιακής Τεκμηρίωσης, Πανεπιστημίου Αιγαίου 2005
Η ασφαλιστική κατάσταση του πληθυσμού του δείγματος φαίνεται να
υπογραμμίζει τις γενικότερες δυσκολίες, που συναντούν οι άνεργοι,
όταν το 23,2% του συνόλου τους δεν διαθέτει καμία ασφαλιστική
κάλυψη (Πίνακας Γ6). Το ποσοστό αυτό είναι ιδιαίτερα υψηλό και
στους ημιαπασχολούμενους (16,5 %). Η κατάσταση αυτή θα φανεί
ιδιαίτερα αρνητική, αν λάβει κανείς υπόψη του, ότι ένα μεγάλο μέρος
των ιδιωτικών ασφαλειών και ορισμένων επαγγελματικών
ασφαλιστικών ταμείων δεν παρέχει σημαντικές ασφαλιστικές
υπηρεσίες στους εργαζόμενους.
Πίνακας Γ6: Μορφή απασχόλησης σε σχέση με την ασφάλιση
ΜΟΡΦΉ ΑΠΑΣΧΌΛΗΣΗΣΠΛΗΡΩΣ
ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙΗΜΙΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕ
ΝΟΙ ΆΝΕΡΓΟΙΈχει ασφάλιση 95,3 83,5 76,8Δεν έχει ασφάλιση 4,7 16,5 23,2X2= 43,913 με 2 βαθμούς ελευθερίας και p= 0,000
Πηγή: Εργαστήριο Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ψηφιακής Τεκμηρίωσης, Πανεπιστημίου Αιγαίου 2005
41
2.5 Πλήρης απασχόληση
2.5.1 Τα Χαρακτηριστικά των πλήρως απασχολούμενων.
Η πλήρης απασχόληση, σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, αφορά
κυρίως στους άνδρες εργαζόμενους (Πίνακας Δ1). Το 75,9% των
πλήρως απασχολούμενων είναι άντρες και μόνο το 24,1% γυναίκες.
Πίνακας Δ1: Ποσοστό πλήρως απασχολούμενων ανά φύλο
ΠΟΣΟΣΤΟ (%)Άντρας 75,9Γυναίκα 24,1Σύνολο 100,0
X2= 135,007 με 1βαθμό ελευθερίας και p= 0,000Πηγή: Εργαστήριο Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ψηφιακής Τεκμηρίωσης, Πανεπιστημίου Αιγαίου 2005
Από τους πλήρως απασχολουμένους ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό
εργάζεται στον δημόσιο τομέα (Πίνακας Δ2). Το 30,4% των γυναικών
και το 29,5% των ανδρών δηλώνουν, ότι η εργασία τους εντάσσεται
στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Αυτό το στοιχείο υπογραμμίζει την
μεγάλη σημασία των κρατικών υπηρεσιών και, γενικότερα, του
δημόσιου τομέα στη διαμόρφωση της δομής της αγοράς εργασίας
στις νησιωτικές περιφέρειες.
Πίνακας Δ2: Τομέας στον οποίο υπάγεται το εργασιακό αντικείμενο των πλήρως απασχολούμενων σε σχέση με το φύλο ΦΥΛΟ ΆΝΤΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΥΝΟΛΟ Δημόσιο τομέα 29,5 30,4 29,7
Ιδιωτικό τομέα 70,5 69,6 70,3Σύνολο 100 100 100X2= 4,052 με 2 βαθμούς ελευθερίας και p= 0,132>0,05
Πηγή: Εργαστήριο Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ψηφιακής Τεκμηρίωσης, Πανεπιστημίου Αιγαίου 2005
42
Παράλληλα προς την απασχόληση στο δημόσιο τομέα, σημαντικό
ρόλο παίζει η αυτοαπασχόληση, η οποία συγκεντρώνει το 19% των
θέσεων εργασίας, ενώ τα συμβοηθούντα μέλη της οικογένειας είναι
σχεδόν το 14% των πλήρως εργαζομένων και οι εργοδότες το 16,6%
(Πίνακας Δ3). Σύμφωνα με τα παραπάνω, περισσότερο από το 49%
των πλήρως απασχολούμενων εντάσσεται σε μία επαγγελματική
δραστηριότητα μικρής κλίμακας, που, τις περισσότερες φορές, έχει
την μορφή μιας παραδοσιακής οικογενειακής επιχείρησης. Οι
διαφορές ανάμεσα στα φύλα είναι σημαντικές σε όλες τις
υποκατηγορίες. Οι εργοδότες και οι αυτοαπασχολούμενοι
εκπροσωπούνται περισσότερο από τους άντρες, ενώ οι γυναίκες
εμφανίζουν μια μεγαλύτερη παρουσία στη μισθωτή εργασία, με
ποσοστό 57,2%.
Και στα δύο φύλα παρατηρούμε μια χαμηλή παρουσία της μισθωτής
εργασίας, η οποία, συνολικά, με ποσοστό 49,8% στους πλήρως
απασχολούμενους, μπορεί να θεωρηθεί ιδιαίτερα χαμηλή για τα
σύγχρονα ευρωπαϊκά δεδομένα.
Πίνακας Δ3: Θέση στο επάγγελμα των πλήρως απασχολούμενων σε σχέση με το φύλο
Πηγή: ΕΣΥΕ Έρευνα Εργατικού δυναμικού 2003, β΄ τρίμηνο
47
Η πολλαπλή απασχόληση είναι αρκετά διαδομένη ανάμεσα στους
πλήρως απασχολούμενους άνδρες (Πίνακας Δ6). Το 22,9% των
ανδρών και το 11,6% των γυναικών δηλώνουν ότι έχουν
περισσότερες της μιας εργασιακές σχέσεις. Η πολλαπλή
απασχόληση είναι βέβαιο ότι είναι αποτέλεσμα των χαμηλών
εισοδημάτων των εργαζομένων. Παρακάτω αναλύονται οι συνθήκες
εισοδηματικής υστέρησης των πλήρως απασχολούμενων.
Ειδικότερα, η γεωργία και η αλιεία αποτελούν τους επαγγελματικούς
κλάδους με τα μεγαλύτερα σχετικά προβλήματα, χωρίς όμως να
μπορούμε να εξαιρέσουμε ακόμα και τον ίδιο το δημόσιο τομέα.
Πράγματι, ακόμα και στο δημόσιο τομέα, το επίπεδο των αμοιβών
(σε απόλυτες τιμές) αποτελεί τον παράγοντα εκείνο, που οδηγεί τους
δημοσίους υπαλλήλους στην πολυαπασχόληση.
Πίνακας Δ6:Πολυαπασχόληση των πλήρως απασχολούμενων σε σχέση με το φύλο. ΦΥΛΟ ΆΝΤΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΥΝΟΛΟΝαι 22,9 11,6 20,1Όχι 76,8 88,4 79,8Δεν απαντώ ,2 ,0 ,2Σύνολο 100 100 100X2= 9,082 με 3 βαθμούς ελευθερίας και p= 0,028
Πηγή: Εργαστήριο Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ψηφιακής Τεκμηρίωσης, Πανεπιστημίου Αιγαίου 2005
Η αγορά εργασίας στο Βόρειο Αιγαίο παρουσιάζεται, ακόμα και για
τους πλήρως απασχολούμενους, αδιαφανής και δύσκολο διερευνάται
από τους ενδιαφερόμενους, έτσι ώστε να βρουν την κατάλληλη
εργασία (Πίνακας Δ7). Ένα εξαιρετικά υψηλό ποσοστό, το 42,5% των
πλήρως απασχολουμένων, δηλώνουν στην έρευνα, ότι έχουν βρει
εργασία μέσω φίλων, γνωστών ή συγγενών.
Το ποσοστό αυτό είναι ακόμα υψηλότερο όσον αφορά τις γυναίκες
και ανέρχεται στο 52,2% των πλήρως απασχολούμενων. Ένα
48
σημαντικό ποσοστό αναζήτησε και βρήκε εργασία με προσωπική
προσπάθεια (17,3%) και μέσα από προγράμματα κατάρτισης, στα
οποία συμμετείχε (10,8%).
Οι δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες, που υποστηρίζουν την
τοποθέτηση των εργαζομένων και ανέργων στις κατάλληλες θέσεις
εργασίας έχουν, σύμφωνα με τις δηλώσεις των ερωτώμενων,
ελάχιστη συμμετοχή στην εύρεση της εργασίας, που κατέχουν
σήμερα. Τα στοιχεία αυτά υποστηρίζουν την υπόθεση, ότι, πέρα από
την τεχνική και οργανωτική υστέρηση των αρμόδιων δημόσιων
υπηρεσιών, σημαντικά προβλήματα παρουσιάζουν και οι ίδιες οι
επιχειρήσεις ως προς τη δυνατότητά τους, να διαμορφώνουν και να
δημοσιεύουν το προφίλ των εργαζομένων, που έχουν άμεση ανάγκη.
Σε αυτό συντείνει α) το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων, οι οποίες
δεν έχουν το κατάλληλο προσωπικό, που θα υποστήριζε αυτήν τη
διαδικασία, και β) η απουσία από την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου
των κατάλληλων συμβουλευτικών υπηρεσιών (δημοσίων και
ιδιωτικών) και γενικά ο χαμηλός βαθμός δόμησης της αγοράς
εργασίας.
Πίνακας Δ7: Τρόπος εύρεσης εργασίας των πλήρως απασχολούμενων σε σχέση με το φύλο ΦΥΛΟ ΆΝΤΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΥΝΟΛΟ Από φίλους/γνωστούς 14,1 22,5 16,2
Από την οικογένεια μου 25,1 29,7 26,3Από αγγελίες, προκηρύξεις, προσωπική έρευνα
16,8 18,8 17,3
Ως συνέχεια εκπαίδευσης/ κατάρτισης 11,5 8,7 10,8
Με την βοήθεια του ΟΑΕΔ ,2 2,2 ,7Με την βοήθεια εταιρειών μεσολάβησης ,5 ,0 ,4
Μόνος μου 31,7 18,1 28,3Σύνολο 100 100 100X2= 18,886 με 6 βαθμούς ελευθερίας και p= 0,004
49
Πηγή: Εργαστήριο Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ψηφιακής Τεκμηρίωσης, Πανεπιστημίου Αιγαίου 2005
2.5.2. Εισόδημα και ενδείξεις για τις καταστάσεις φτώχειας των πλήρως απασχολούμενων
Στα πλαίσια της έρευνας του Ορφέα, στο Βόρειο Αιγαίο,
καταγράφηκε το καθαρό εισόδημα των πλήρως απασχολουμένων,
με στόχο να εντοπιστούν οι διαφοροποιήσεις στις ομάδες του
πληθυσμού, που παρουσιάζουν χαμηλά εισοδήματα και βρίσκονται
σε κίνδυνο να εισέλθουν σε μία κατάσταση φτώχειας και κοινωνικής
περιθωριοποίησης.
Στην έρευνα πραγματοποιήθηκε η καταγραφή του καθαρού
εισοδήματος των πλήρως απασχολούμενων λόγω των μεγάλων
δυσκολιών, που παρουσιάζει η ανάλογη καταγραφή σε άλλες ομάδες
του πληθυσμού, που λαμβάνουν εισοδηματικές ενισχύσεις, ή όπου
το χαμηλό εισόδημα δίνει δικαίωμα για συμμετοχή σε διάφορα
προγράμματα κατάρτισης.
Είναι γνωστό, ότι η Ελλάδα δεν διαθέτει μια επίσημη και θεσμικά
κατοχυρωμένη οριοθέτηση των καταστάσεων της φτώχειας ή του
ελάχιστου εισοδήματος, που είναι αναγκαίο για την εξασφάλιση των
βιοτικών αναγκών του πληθυσμού, καθώς και την εξασφάλιση της
κοινωνικής υπόστασης και ανθρώπινης αξιοπρέπειας των
περισσότερο ευάλωτων κοινωνικών ομάδων.
Σύμφωνα με την κοινωνική θεωρία, υπάρχουν ορισμένα
προσδιοριστικά χαρακτηριστικά για τις ανωτέρω καταστάσεις, που θα
πρέπει να λάβουμε υπόψη μας κατά την ανάλυση, που θα
ακολουθήσει. Πρέπει, εδώ, να αναφέρουμε τις δυσκολίες που
παρουσιάζονται, επίσης, ως προς τη μονάδα καταγραφής του
εισοδήματος (Atkinson 1990, 1998). Στην συγκεκριμένη μελέτη το
ζήτημα αντιμετωπίστηκε με τη χρήση της μονάδας εργαζόμενος, αναγνωρίζοντας έτσι, παράλληλα, τις δυσκολίες, που εμφανίζονται
50
στην συγκεκριμένη έρευνα ως προς τη χρησιμοποίηση άλλων
μονάδων, όπως το νοικοκυριό ή η οικογένεια (πυρηνική ή ευρύτερη).
Κατά συνέπεια, τα αποτελέσματα αυτής της καταγραφής αποτελούν
μάλλον ενδείξεις, βεβαίως σημαντικές, για την εισοδηματική
ανισότητα και τις καταστάσεις φτώχειας και εισοδηματικής στέρησης,
παρά μια αυστηρή καταγραφή των γραμμών φτώχειας και της
κοινωνικής στέρησης γενικότερα. Παρόλα αυτά τα στοιχεία, που
παρουσιάζονται, πιστεύουμε ότι είναι αρκετά έγκυρα για να
χρησιμοποιηθούν ως βάση για ένα σχεδιασμό, που αφορά θέματα
απασχόλησης και ανεργίας.
Ακολουθώντας τον ορισμό της φτώχειας του Townsend (Townsend,
1979: 31) σε συνδυασμό με την καταγεγραμμένη έλλειψη
προσφοράς δυνατοτήτων από το σύγχρονο ελληνικό κοινωνικό
σύστημα, υποθέτουμε, ότι το καθαρό μηνιαίο εισόδημα των 600
ευρώ αποτελεί ένα όριο, κάτω από το οποίο ο εργαζόμενος δεν είναι
σε θέση να συμμετέχει με άνεση στη φυσιολογική ζωή της κοινωνίας.
Σε αυτό συνηγορεί και ο καθορισμός του ελάχιστου μισθού από το
ελληνικό κράτος για το 2003 στο ύψος των 600 ευρώ2.
Σε όλες τις περιπτώσεις, στις ελληνικές νησιωτικές κοινωνίες η
κατάσταση εισοδηματικής υστέρησης ορισμένων τμημάτων του
πληθυσμού δεν δύναται να ταυτιστεί εύκολα με συνθήκες κοινωνικού
αποκλεισμού, τη στιγμή που οι κοινωνικοί δεσμοί και τα οικογενειακά
δίκτυα παραμένουν ακόμα ενεργά και ισχυρά στα άτομα εκείνα που
παρουσιάζουν χαμηλό ή εξαιρετικά χαμηλό εισόδημα.
Στη Σύμβαση της Κοπεγχάγης (United Nations 1995: 57), στον
ορισμό της φτώχειας περιλαμβάνεται και ο κοινωνικός αποκλεισμός,
όταν, δηλαδή, τα επηρεαζόμενα άτομα ή ομάδες αδυνατούν να
συμμετέχουν στην κοινωνική ζωή.
2 Το ποσό αυτό προκύπτει ως μέσος όρος των ετών 2002-2003, αναφορικά με των κατώτατο μισθό αγάμων και εγγάμων υπαλλήλων με 1 και 2 τριετίες προϋπηρεσίας.
51
Ωστόσο, αυτό το φαινόμενο μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις
παρατηρείται στις πιο παραδοσιακές ελληνικές κοινότητες, ενώ η
εισοδηματική στέρηση είναι συχνό φαινόμενο στις αγροτικές
κοινότητες, ιδιαίτερα ανάμεσα στους ηλικιωμένους αγρότες.
2.5.2.1 Εισόδημα των ατόμων που εργάζονται με πλήρη απασχόληση.
Η πλειοψηφία των κατοίκων της Π.Β.Α. έχει συνολικό μηνιαίο
εισόδημα ανάμεσα στα 600-1000 ευρώ (27,2%), ενώ αρκετοί είναι
εκείνοι που έχουν εισόδημα 1000-1500 ευρώ (23%).
Έτσι, το μεγαλύτερο μέρος των απασχολούμενων δηλώνει μηνιαίο
εισόδημα, που κυμαίνεται κυρίως μεταξύ 600-1500 ευρώ. Αρκετά
υψηλό είναι το ποσοστό εκείνων, που αμείβονται με λιγότερο από
600 ευρώ το μήνα (12,2%). Το ένα τέταρτο των ερωτηθέντων δεν
απάντησε στην ερώτηση που αφορούσε το μηνιαίο τους εισόδημα
(Πίνακας Ε1).
Πίνακας Ε1:Συνολικό μηνιαίο εισόδημα που προέρχεται αποκλειστικά από την εργασία στην Π.Β.ΑΕΥΡΏ <600 600-
10001000-1500
1500-2000
2000-2500
2500+ ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΏ
Ποσοστό 12,2 27,2 23 6,9 3,1 2,7 24,8
X2= 257,000 με 6 βαθμούς ελευθερίας και p= 0,000Πηγή: Εργαστήριο Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ψηφιακής Τεκμηρίωσης, Πανεπιστημίου Αιγαίου 2005
Γενικά, οι εργαζόμενοι στο δημόσιο τομέα απολαμβάνουν
μεγαλύτερες αποδοχές από τους πλήρως απασχολούμενους στον
ιδιωτικό τομέα, αν και ένα σημαντικό ποσοστό των τελευταίων
αρνήθηκαν να απαντήσουν στο ερώτημα αυτό (Πίνακας Ε2).
Σημαντική διαφορά μεταξύ των εργαζομένων στον ιδιωτικό και
δημόσιο τομέα παρατηρείται στα δύο άκρα της κλίμακας των
οικονομικών αποδοχών – στις κατηγορίες <600 και > 2.500 Ευρώ,
52
γεγονός που οφείλεται στις διαφοροποιήσεις των αμοιβών των δύο
τμημάτων της αγοράς εργασίας (βλέπε. Σ. 118-125).
Πίνακας Ε2:Τομέας στον οποίο υπάγεται το επάγγελμα σε σχέση με το εισόδημα στην Π.Β.Α.
ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ
ΔΗΜΟΣΙΟ ΤΟΜΕΑ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ
<600 ΕΥΡΩ 3,7 15,8
600-1000 ΕΥΡΩ 35,6 23,6
1000-1500 ΕΥΡΩ 40,5 15,6
1500-2000 ΕΥΡΩ 8,6 6,2
2000-2500 ΕΥΡΩ 1,2 3,9
2500+ ,6 3,6
ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΩ 9,8 31,2ΣΥΝΟΛΟ 100 100
X2= 79,171 με 6 βαθμούς ελευθερίας και p= 0,000Πηγή: Εργαστήριο Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ψηφιακής Τεκμηρίωσης, Πανεπιστημίου Αιγαίου 2005
Ενδιαφέροντα στοιχεία αναδυκνύονται και από την ανάλυση του
εισοδήματος ανά επαγγελματική κατηγορία (Πίνακας Ε3). Οι υψηλότερες
μηνιαίες αποδοχές παρατηρούνται στον ιατρικό κλάδο, εν αντιθέσει με
τους εργαζόμενους σε τουριστικά επαγγέλματα και τους υπαλλήλους
γραφείου. Σε χαμηλή σχετικά μισθολογική κλίμακα (600-1000 Ευρώ)
ανήκουν οι εργαζόμενοι στη βιομηχανία –παραγωγή, στην κτηνοτροφία
και την παροχή υπηρεσιών. Γενικά, το επίπεδο αμοιβών στο Β. Αιγαίο
φαίνεται να συμβαδίζει με το γενικό χαμηλό επίπεδο αμοιβων των
Ελλήνων εργαζομένων. Επιπλέον, όπως φαίνεται και από την έρευνα,
αρνητική επίδραση ασκεί η κατακερματισμένη αγορά εργασίας και τα
γενικότερα προβλήματα της νησιωτικής οικονομίας. Η πολυαπασχόληση,
που έχει καταγραφεί τόσο κατά τους χειμερινούς όσο και κατά τους
καλοκαιρινούς μήνες, κάνει, φυσικά, δύσκολη την ακριβή καταγραφή του
εισοδήματος των κατοίκων.
53
Πίνακας Ε3: Αντικείμενο της θέσης εργασίας σε σχέση με το εισόδημα στην Π.Β.Α.
<600 ευρώ
600-1000 ευρώ
1000-1500 ευρώ
1500-2000 ευρώ
2000-2500 ευρώ
2500+
ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΩ
ΣΥΝΟΛΟ
ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ,0% 37,5
%25,0%
25,0% ,0% ,0% 12,5
%100,0
%
ΛΟΓΙΣΤΙΚΑ 16,7% 16,7%
25,0%
16,7% 8,3% ,0% 16,7
%100,0
%ΠΩΛΗΣΕΙΣ-ΕΜΠΟΡΙΟ 13,0% 18,3
%15,3% 6,9% 6,1% 2,3
%38,2%
100,0%
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 6,9% 37,9
%34,5% 3,4% ,0% 3,4
%13,8%
100,0%
ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ 14,0% 36,6
%20,4% 2,2% 1,1% 2,2
%23,7%
100,0%
ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ-ΠΑΡΑΓΩΓΗ 14,3% 42,9
% ,0% 14,3% ,0% ,0% 28,6
%100,0
%ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ
ΤΟΜΕΑΣ ,0% 28,6%
14,3%
28,6%
14,3% ,0% 14,3
%100,0
%ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ,0% 21,4
%35,7% 7,1% 14,3
%21,4% ,0% 100,0
%
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ,0% 33,3%
51,9%
11,1% ,0% ,0% 3,7% 100,0
%
ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ 20,0% 40,0% ,0% ,0% ,0% ,0% 40,0
%100,0
%
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ,0% 25,0%
53,6% 7,1% ,0% ,0% 14,3
%100,0
%
ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ 13,3% 6,7% 20,0%
20,0%
13,3%
6,7%
20,0%
100,0%
ΙΑΤΡΙΚΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ 6,7% 13,3
%13,3%
13,3% 6,7% 13,3
%33,3%
100,0%
ΕΙΔΗ ΛΑΪΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ 11,8% 29,4
%17,6% 5,9% ,0% ,0% 35,3
%100,0
%ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ 26,0% 20,0%
12,0% ,0% ,0% 2,0
%40,0%
100,0%
ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ ΓΡΑΦΕΙΟΥ 22,7% 36,4
%27,3% 9,1% ,0% ,0% 4,5% 100,0
%
ΤΕΧΝΙΚΟΣ 4,5% 31,8%
31,8%
22,7% ,0% ,0% 9,1% 100,0
%ΑΝΕΙΔΙΚΕΥΤΟΣ
ΕΡΓΑΤΗΣ 15,8% 36,8%
26,3% ,0% ,0% ,0% 21,1
%100,0
%
ΑΛΛΟ 14,8% 33,3%
18,5% ,0% 3,7% 7,4
%22,2%
100,0%
X2= 203,477 με 108 βαθμούς ελευθερίας και p= 0,000Πηγή: Εργαστήριο Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ψηφιακής Τεκμηρίωσης, Πανεπιστημίου Αιγαίου 2005
Καταγράφονται επίσης σημαντικές εισοδηματικές διαφορές μεταξύ
των δύο φύλων (Πίνακας Ε4).
54
Οι εργαζόμενες γυναίκες – ανεξαρτήτως επαγγελματικού κλάδου-
βρίσκονται στα χαμηλότερα επίπεδα αμοιβών. Στην κατηγορία <600
ευρώ βρίσκεται πάνω από το 50% των εργαζομένων γυναικών. Οι
γυναίκες, παράλληλα, δεν παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά
συμμετοχής στις κατηγορίες με τις υψηλότερες αμοιβές.
Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι στην αμέσως υψηλότερη
κατηγορία αμοιβών (600-1000 ευρώ) το ποσοστό των γυναικών είναι
μόλις 22,8%. Τα ποσοστά εμφανίζονται περίπου ίδια και για τα δύο
φύλα στην κατηγορία που αφορά εισόδημα μικρότερα των 600 ευρώ
μηνιαίως. Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται όμως μόνο το 8% των
πλήρως απασχολούμενων ανδρών, ενώ αντίστοιχα το 25 % των
πλήρως απασχολούμενων γυναικών (έρευνα Ορφέα).
Πίνακας Ε4 : Ποσοστιαία κατανομή των εργαζόμενων σε σχέση με το μηνιαίο εισοδήματα και το φύλο
ΑΝΔΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΥΝΟΛΟ< 600 ευρώ 49,3 50,7 100
600-1000 ευρώ 77,2 22,8 100
1000-1500 ευρώ 85,7 14,3 100
1500-2000 ευρώ 78,9 21,1 100
2000-2500 ευρώ 88,2 11,8 100
2500+ 86,7 13,3 100
ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΩ 70,6 29,4 100
X2= 35,999 με 6 βαθμούς ελευθερίας και p= 0,000
Πηγή: Εργαστήριο Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ψηφιακής Τεκμηρίωσης, Πανεπιστημίου Αιγαίου 2005
Η ηλικία επηρεάζει σημαντικά τη μισθολογική κατάσταση των
εργαζομένων, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα. Το εισόδημα
55
αυξάνεται αναλογικά με την ηλικία του εργαζομένου, μέχρι την ηλικία
των 31-35 ετών. Επιπλέον, τα άτομα που ανήκουν σε μικρότερες
ηλικιακές ομάδες, εμφανίζονται να έχουν χαμηλότερα εισοδήματα,
κυρίως μεταξύ των ηλικιών 21-30. Τα άτομα στις υψηλές
μισθολογικές κλίμακες ανήκουν, κατά κύριο λόγο, στις ηλικίες μεταξύ
46-55 ετών, ενώ μία μερίδα των εργαζομένων από 31-35 ετών έχει
απολαβές μεγαλύτερες των 2500 Ευρώ μηνιαίως.
Πίνακας Ε5: Εισόδημα σε σχέση με την ηλικία (στο σύνολο των πλήρως απασχολούμενων)
<600 600-1000
1000-1500
1500-2000
2000-2500
2500+ Δ.Α.
15-20 47,1 35,3 0 0 0 0 17,6
21-25 32,8 34,5 17,2 1,7 0 1,7 12,1
26-30 16,7 38,9 17,8 7,8 1,1 1,1 16,7
31-35 8 25 28,4 6,8 2,3 4,5 25
36-40 6 25,4 25,4 6 1,5 3 32,8
41-45 7,8 19,5 27,3 7,8 3,9 0 33,8
46-50 4,9 21,3 23 8,2 9,8 6,6 26,2
51-55 5,6 23,3 25,6 10 4,4 3,3 27,8
Πηγή: Εργαστήριο Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ψηφιακής Τεκμηρίωσης, Πανεπιστημίου Αιγαίου 2005
2.5.3 Επαγγελματική και Γεωγραφική κινητικότητα στην Π.Β.Α.
56
Μία άλλη σημαντική μεταβλητή, που εξετάστηκε στην έρευνα, ήταν η
διάθεση για επαγγελματική και γεωγραφική κινητικότητα. Ως
κοινωνική κινητικότητα ορίζεται η δυνατότητα, που έχουν τα άτομα ή
οι ομάδες να μετακινηθούν από ένα κοινωνικό στρώμα ή κοινωνική
τάξη, όπου ήδη βρίσκονται, σε ένα άλλο ανώτερο ή κατώτερο
(Κασιμάτη, 2001).
Η αγορά εργασίας αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα, που μπορεί
να επηρεάσει την κάθε κοινωνική ομάδα με διαφορετικό τρόπο, και
για το λόγο αυτό, η επαγγελματική κινητικότητα έχει διττή φύση: το
άτομο και την εργασία. Ο κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας
είναι απόρροια των άνισων εκπαιδευτικών ευκαιριών μεταξύ των
ατόμων. Σύμφωνες με τα παραπάνω παρουσιάζονται και οι απόψεις
του Svalastoga (1959), o οποίος αποδίδει την επαγγελματική
κινητικότητα των ατόμων κυρίως στις προσωπικές επιλογές και στα
προσωπικά τους χαρακτηριστικά, στις συνθήκες εργασίας καθώς και
σε κάποιους κοινωνικούς παράγοντες, οι οποίοι μεταβάλλονται και
έχουν ως αποτέλεσμα την αλλαγή της επαγγελματική κατάστασης
των ατόμων.
Οι πιο χαρακτηριστικές μορφές κινητικότητας είναι η γεωγραφική και
η επαγγελματική ή εκπαιδευτική κινητικότητα.
Ως γεωγραφική κινητικότητα ορίζεται η μετακίνηση κάποιου ατόμου
από μία περιοχή, πόλη, γεωγραφικό διαμέρισμα, χώρα σε μία άλλη.
Ως επαγγελματική ή εκπαιδευτική κινητικότητα ορίζεται η μετακίνηση
κάποιου ατόμου από ένα εργασιακό αντικείμενο σε ένα άλλο.
Όσον αφορά τους λόγους, που οδηγούν στη γεωγραφική και
επαγγελματική κινητικότητα, εντοπίζονται κάποιες κοινές
αλληλεπιδρούσες δομές, αλλά, παρόλα αυτά, η κάθε μορφή
κινητικότητας μπορεί να οφείλεται και σε διαφορετικούς παράγοντες:
οι αιτίες που «αναγκάζουν» τους εργαζόμενους να στραφούν στην
αλλαγή του τόπου διαμονής τους, αλλά και του εργασιακού τους
αντικειμένου, εστιάζονται, κυρίως, στην αναζήτηση καλύτερων
57
συνθηκών διαβίωσης, στις δυνατότητες που τους προσφέρονται για
μετεξέλιξή τους στον επαγγελματικό τομέα, αλλά και σε
δευτερεύοντες παράγοντες, όπως γαμηλιότητα, αγάπη για τον τόπο
τους, φόβο για μια καινούργια αρχή κ.λ.π.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας στο Β. Αιγαίο όπως
παρατηρείται μέσα από τα ποιοτικά δεδομένα που συλλέχθηκαν,
θεωρητικά οι ερωτώμενοι είναι πρόθυμοι για γεωγραφική
κινητικότητα, αλλά πολύ δύσκολα υλοποιούν μια τέτοια ιδέα. Πιο
συγκεκριμένα, αποδεικνύεται ότι «ανοιχτοί» στο ενδεχόμενο της
γεωγραφικής κινητικότητας παρουσιάζονται τα άτομα νεαρής ηλικίας,
οι οποίοι κάνουν λόγο για εσωτερική μετακίνηση, ενώ αντίθετα οι
ηλικιωμένοι, γενικά, παρουσιάζονται επιφυλακτικοί προς κάθε
ενδεχόμενο αλλαγής του τόπου διαμονής τους. Όταν αναφέρονται
στην πιθανή μετακίνησή τους, εννοούν κυρίως τη μετανάστευσή
τους στο εξωτερικό, απεικονίζοντας έτσι τις μνήμες τους από τα
μεταναστευτικά ρεύματα παλαιότερων δεκαετιών. Επίσης αποδίδουν
αυτή την αρνητική τάση τους για αλλαγή τόπου διαμονής σε
προσωπικούς λόγους, όπως, για παράδειγμα, οι οικογενειακές
υποχρεώσεις, καθώς και στο έντονο συναισθηματικό δέσιμο με την
ιδιαίτερη πατρίδα τους.
Αναφορικά με την ανάλυση των ποσοτικών δεδομένων, ο γενικός
μέσος όρος της επαγγελματικής και γεωγραφικής κινητικότητας ήταν
38,1. Παρουσιάσθηκε σημαντική διαφορά στους μέσους όρους
κινητικότητας μεταξύ των νομών Λέσβου, Χίου και Σάμου. Οι κάτοικοι
του νομού Σάμου έχουν την χαμηλότερη τάση για κινητικότητα
(γεωγραφική και επαγγελματική) με μέσο 34,8, σε αντίθεση με τους
κατοίκους των νομών Λέσβου και Χίου (37,8 και 37,2 αντίστοιχα),
όπως φαίνεται στο γράφημα 4.
58
Γράφημα 4: Συνολική κινητικότητα ανά νομό
2.5.3.1 Πρόθεση για επαγγελματική και Γεωγραφική Κινητικότητα στα νησιά της Π.Β.Α.
Στην παρούσα φάση θα μελετηθεί η επίδραση διαφόρων
δημογραφικών μεταβλητών στη συνολική βαθμολογία της πρόθεσης
των κατοίκων των νομών του Β.Αιγαίου για γεωγραφική και
επαγγελματική κινητικότητα.
Ο γενικός μέσος όρος της επαγγελματικής και γεωγραφικής
κινητικότητας ήταν: 38,1. Όσον αφορά τη συνολική κινητικότητα,
παρουσιάζεται σημαντική διαφορά μεταξύ των νομών. Πιο
συγκεκριμένα, αν παρατηρήσουμε τους μέσους όρους, αποδεικνύεται
ότι οι κάτοικοι της Λέσβου έχουν μεγαλύτερη τάση για κινητικότητα
(γεωγραφική / επαγγελματική) (με μ.ο.=37,8) και ακολουθούν οι
κάτοικοι της Χίου (με μ.ο.=37,2), ενώ οι κάτοικοι της Σάμου
παρουσιάζονται με μικρότερη πρόθεση για κινητικότητα (μ.ο.=34,8).
Σε συνδυασμό με τα ποιοτικά στοιχεία, που συλλέχθηκαν,
συμπεραίνεται ότι οι κάτοικοι του νομού Σάμου αντιμετωπίζουν πιο
ευμενείς οικονομικές συνθήκες από ότι οι κάτοικοι των δύο άλλων
59
νομών, γεγονός που οφείλεται, κυρίως, στην αυξημένη τουριστική
κίνηση του νομού. Ως αποτέλεσμα, παρουσιάζουν και μικρότερη
διάθεση για γεωγραφική τουλάχιστον κινητικότητα, αφού θεωρούν ότι
το νησί τους παρέχει όλες τις προϋποθέσεις για μια άνετη διαβίωση.
Στο νομό της Λέσβου δεν παρατηρήθηκαν έντονες διαφοροποιήσεις
ανά φύλο. Τόσο το σύνολο των ανδρών όσο και των γυναικών
εμφανίζει περίπου τον ίδιο μέσο όρο αναφορικά για την πρόθεση του
για κινητικότητα (άνδρες μ.ο.=38,78 γυναίκες μ.ο.=37,82).
Μεγαλύτερη πρόθεση για κινητικότητα εμφανίζουν τα άτομα μεταξύ
46-55 ετών (μ.ο.=38,83), ακολουθούν τα νεαρά άτομα του δείγματος
(μ.ο.=38,34), και έπεται η πληθυσμιακή ομάδα 31-45 ετών
(μ.ο.=37,90). Οι νεαροί κάτοικοι του Βορείου Αιγαίου, που
απασχολούνται σε οικογενειακές επιχειρήσεις, παρουσιάζουν την
μικρότερη διάθεση για γεωγραφική κινητικότητα, σε αντίθεση με τους
νέους, οι οποίοι απασχολούνται σε μισθωτή υπαλληλική εργασία ή
είναι φοιτητές / σπουδαστές. Εδώ, η διάθεση για μετακίνηση είναι
υψηλότερη, πραγματοποιείται δε προς τα μεγάλα αστικά κέντρα,
όπως η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη, και, σε πολύ μικρότερο ποσοστό,
προς ευρωπαϊκές χώρες ή χώρες εκτός ευρωπαϊκής ένωσης. Το
παλαιότερο μεταναστευτικό ρεύμα προς τις Ηνωμένες Πολιτείες
Αμερικής και την Αυστραλία έχει φθίνει χαρακτηριστικά, αφού ακόμα
και μεταξύ των ανέργων νέων δεν εμφανίζεται διάθεση για εξωτερική
μετανάστευση.
Σημαντικές διαφοροποιήσεις δεν παρατηρούνται, ούτε ανά
μορφωτικό επίπεδο του δείγματος. Τα άτομα, τα οποία βρέθηκαν να
είναι περισσότερο πρόθυμα για κινητικότητα, είναι οι πτυχιούχοι των
ανώτατων σχολών (Α.Ε.Ι. μ.ο.=39,24). Μία πιθανή εξήγηση της
διάθεσης αυτής για κινητικότητα ίσως να είναι η έλλειψη θέσεων
υψηλής εξειδίκευσης, στις οποίες θα μπορούσαν να απασχοληθούν
άτομα πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Ακολουθεί το πληθυσμιακό
δείγμα, που είναι κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών
60
(μ.ο.=38,86), έπονται οι απόφοιτοι ιδιωτικών σχολών (μ.ο.=38,35),
ακολουθούν τα άτομα, που έχουν καλύψει τη βασική τους
εκπαίδευση και τέλος οι απόφοιτοι τεχνολογικών ιδρυμάτων
(μ.ο.=37,68).
Συμπερασματικά, το προφίλ του περισσότερου πρόθυμου για
επαγγελματική και γεωγραφική κινητικότητα στο νομό της Λέσβου,
που συντίθεται μέσα από την τριπαραγοντική ανάλυση των
μεταβλητών «φύλο-ηλικία-μορφωτικό επίπεδο», παρουσιάζει τον
Άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών υπέρ του κοινωνικού συνόλου και άλλων υπηρεσιών κοινωνικού ή ατομικού χαρακτήρα
0 0 Δεν αναφέρονται
στοιχεία
* Ο καθαρός αριθμός των επιχειρήσεων που αναμένουν αύξηση του προσωπικού αναφέρεται στις κλαδικές εκτιμήσεις της μεταβολής της απασχόλησης και προκύπτει βάση των επιχειρήσεων που αναμένουν αύξηση και μείωση του αριθμού των απασχολούμενων
Πηγή: Έρευνα Π.Α.Ε.Π., Ζήτηση ειδικοτήτων και δεξιοτήτων στο νομό Λέσβου, Σάμου, Χίου
Όσον αφορά τα εργασιακά αντικείμενα που θα ζητηθούν στο μέλλον,
από την έρευνα απασχόλησης του ΠΑΕΠ προκύπτει ότι στον νομό
Λέσβου οι πλανόδιοι πωλητές, οικιακοί βοηθοί, μεταλλωρύχοι,
οδηγοί μέσων μεταφοράς και χειριστές μηχανημάτων παραγωγής
προϊόντων ξύλου και χαρτιού, θα αποτελέσουν τις πλέον
περιζήτητες ειδικότητες μέχρι το 2006. Απώλειες, κυρίως,
εντοπίζονται σε εργατικό δυναμικό που δεν έχει προσδιορισμένο
αντικείμενο εργασίας (ανειδίκευτοι εργάτες).
Για τον νομό Χίου, οι αυξήσεις θέσεων εργασίας εντοπίζονται κυρίως
σε υπαλλήλους εξυπηρέτησης πελατών και σε πωλητές
καταστημάτων, ενώ ελαχιστοποίηση των θέσεων απασχόλησης
114
αναμένεται σε διευθύνοντες- επιχειρηματίες και προϊσταμένους
επιχειρήσεων που απασχολούν μέχρι 9 άτομα.
Τέλος, για τον νομό Σάμου, η μεγαλύτερη μείωση των θέσεων
εργασίας αναμένεται ότι θα γίνει σε τεχνίτες ανέγερσης και
αποπεράτωσης κτιρίων και άλλων δομικών έργων (-86 θέσεις
εργασίας) ενώ οι υπάλληλοι γραφείου και οι μηχανικοί, εφαρμοστές
και συντηρητές μηχανημάτων θα αυξηθούν κατά 44 και 22 νέες
θέσεις εργασίας αντίστοιχα.
Η καμπύλη, ωστόσο, προσφοράς και ζήτησης δεν φαίνεται να
λειτουργεί ισόρροπα για όλους τους κλάδους που αναμένουν αύξηση
προσωπικού. Συγκεκριμένα, σε όλους του νομούς της περιφέρειας,
οι νέες θέσεις εργασίας που αναφέρονται στον κλάδο του εμπορίου
παραμένουν κενές για περισσότερο από 6 μήνες, ενώ στην Λέσβο
και στην Σάμο δυσκολίες εντοπίζονται σε επιχειρήσεις που
δραστηριοποιούνται στο κλάδο των κατασκευών και της
μεταποίησης. Από την πανελλαδική έρευνα του ΠΑΕΠ προκύπτει ότι
οι λόγοι, που οι θέσεις παραμένουν κενές για διάστημα μεγαλύτερο
των 6 μηνών, είναι, κυρίως, η δυσκολία εύρεσης προσωπικού με την
κατάλληλη εκπαίδευση και κατάρτιση (37,6%) και την επιθυμητή
εργασιακή εμπειρία (31,6%).
Η αποτύπωση των αναγκών αυτών τονίζει, πλέον, την αναγκαιότητα
σχεδιασμού στοχευόμενων δράσεων, καταρτίζοντας το σύνολο των
ανέργων και των υποαπασχολούμενων σε εργασιακές δεξιότητες,
που άπτονται των απαιτήσεων της αγοράς της περιφέρειας. Σε αυτό
το σημείο πρέπει όμως να σημειώσουμε την χαμηλή επίδραση που
είχαν μέχρι σήμερα τα προγράμματα κατάρτιση στην βελτίωση της
ποιότητας κα της εξειδίκευσης του ανθρώπινου δυναμικού
Σε δειγματοληπτική έρευνα που πραγματοποίησε του εργαστήριο το
2004, στα πλαίσια του Ορφέα, έγινε φανερό ότι η εκπαίδευση και
κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού γίνεται κυρίως εντός των
επιχειρήσεων από τους ίδιους του ιδιοκτήτες, ποσοστό 55%
115
(πίνακας Ι9) ενώ παράλληλα ένα εξαιρετικά μεγάλο ποσοστό των
επιχειρηματιών (61%) δήλωσε , ότι δεν έχει επαρκεί πληροφόρηση
για τα προγράμματα κατάρτισης και για αυτό τον λόγο αυτό δεν
τεχνικοί) απολαμβάνουν τις υψηλότερες αμοιβές. Σε αυτό το Τμήμα
122
της αγοράς εργασίας, εμφανίζονται και τα εντονότερα φαινόμενα της
γκρίζας οικονομίας και πολλές φορές της μη δηλωμένης εργασίας
και αποφυγής των φορολογικών βαρών κ.α. Το θέμα αυτό δεν
αποτέλεσε αντικείμενο της έρευνας, αλλά από την γενικότερη
παρατήρηση που πραγματοποιήθηκε, καθώς και από τις άμεσες
προσλαμβάνουσες παραστάσεις, φαίνεται ότι σε αυτές τις κατηγορίες
επαγγελμάτων, παρουσιάζεται έντονα και η μη δηλωμένη εργασία
από τους εργαζόμενους του ευρύτερου δημόσιου τομέα (ειδικότερα
στην εκπαίδευση, την υγεία και τα τεχνικά επαγγέλματα). 3. Είναι
έντονη η εποχιακή και μερική απασχόληση. Ένα μεγάλο τμήμα των
εργαζομένων ανήκει στα συμβοηθουντα μέλη οικογένειας, κάτι που
σημαίνει, ότι δεν θεωρούνται εργαζόμενοι με πλήρεις αμοιβές και
κατοχυρωμένα εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα 4. Οι
διαδικασίες εισόδου και εξόδου των εργαζομένων καθορίζονται από
τον κύκλο εργασιών της επιχείρησης και όχι από μια μακροπρόθεσμη
στρατηγική ανάπτυξης ή διατήρησης μιας οικονομικής
δραστηριότητας (ΠΑΕΠ 2004 ) 5. Η συνδικαλιστική οργάνωση των
εργαζομένων είναι λιγότερο ανεπτυγμένη, κυρίως στις λίγες μεγάλες
επιχειρήσεις, ενώ είναι ασήμαντη στις μικρές επιχειρήσεις. Οι
αυτοαπασχολούμενοι και οι μικροί αγρότες είναι συνήθως,
ενταγμένοι στις επαγγελματικές τους ενώσεις και στους αγροτικούς
συνεταιρισμούς, οι οποίοι σε μεγάλο βαθμό δέχονται ισχυρή επιρροή
από την πολιτική των μεγάλων κομμάτων, ενώ δεν παρουσιάζουν
σχεδόν καμία δραστηριότητα σε τοπικό επίπεδο 6. Η εξειδίκευση της
εργασίας γίνεται συνήθως μέσω των επιλογών του εργοδότη, είναι
ασταθής χρονικά, και δεν συνοδεύεται από διαδικασίες κατάρτισης,
αν και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι, και ιδιαίτερα οι ημιαπασχολούμενοι
δείχνουν σημαντικό ενδιαφέρον, για ανάλογες δραστηριότητες. Τα
συμβοηθούντα μέλη οικογένειας, δεν έχουν κανένα δικαίωμα να
συμμετέχουν σε προγράμματα κατάρτισης και ενημέρωσης, λόγω
του άτυπου χαρακτήρα της εργασίας τους. Η χρησιμοποίηση μελών
123
της οικογένειας στις εργασίες των ιδιωτικών επιχειρήσεων, αποτελεί
μια ‘προστασία’ απέναντι στους φορολογικούς και ασφαλιστικούς
ελεγκτικούς μηχανισμούς του κράτους και μειώνει σε μεγάλο βαθμό
το λειτουργικό κόστος των επιχειρήσεων 3. Ορισμένοι επιχειρηματίες
δηλώνουν, ότι η βιωσιμότητα των επιχειρήσεων τους, στηρίζεται
κυρίως σε αυτή τη δυνατότητα να μειώνουν το κόστος, ενώ σε άλλη
περίπτωση συνάδελφοί τους οδηγούνται στο κλείσιμό της
επιχείρησης τους ή στον περιορισμό των δραστηριοτήτων τους. Η
ελκυστικότητα της πρωτεύουσας αγοράς εργασίας, καθορίζεται σε
μεγάλο βαθμό και από την γνώση των κινδύνων που
προαναφέρθηκαν, αλλά και από την ταύτιση της συνολικής
δευτερεύουσας αγοράς εργασίας με την αστάθεια της εργασίας και
τις καταστάσεις της φτώχειας και κοινωνικής περιθωριοποίησης
(Μπαλούρδος,Υφαντόπουλος, 1999)
Γ. Η Τρίτη περιοχή είναι η περιοχή της μη ‘νόμιμης’ ή τη ημι-νόμιμης απασχόλησης των οικονομικών μεταναστών. 1. Σε αυτή
την περιοχή ισχύουν συνήθως οι κανόνες της καθημερινής
προσφοράς και ζήτησης εργασίας και τα συμβόλαια στην
περίπτωση που υπάρχουν είναι προφορικά και αμφισβητήσιμα τόσο
από την πλευρά των εργαζομένων, όσο και από την πλευρά των
εργοδοτών 3. Οι διαδικασίες επιλογής και εξειδίκευσης στηρίζονται
σε εθνοτικά και φυλετικά κριτήρια 3. Το επίπεδο αμοιβών κυμαίνεται
περίπου στο 1/2 η στο 1/3 του ελάχιστου μεροκάματου. 4 Δεν
υπάρχει καμία συνδικαλιστική οργάνωση των εργαζομένων λόγω
των μη κατοχυρωμένων κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων των
μεταναστών. 6. Η οικονομική- κοινωνική ένταξη, ακολουθεί τις
διαδρομές της αλυσιδωτής μετανάστευσης και στηρίζεται στην
υποστήριξη των κοινωνικών και εθνοτοπικών δικτύων. 7. Η είσοδος
3 Συνεντεύξεις με μέλη των εμπορικών και επαγγελματικών ενώσεων του Βορείου Αιγαίου
124
στην επίσημη αγορά εργασίας στον ιδιωτικό τομέα πραγματοποιείται
μέσα από επίσημες διαδικασίες νομιμοποίησης και μέσω των
ανεπτυγμένων οικογενειακών δικτύων και των δικτύων της
κοινότητας της προέλευσης τους (Συνεντεύξεις με οικονομικούς
μετανάστες 2003-20044).
Δ. Η τέταρτη περιοχή είναι αυτή της άτυπης εργασίας που
παρέχεται εντός της πυρηνικής οικογένειας ή στα πλαίσια των
στενών ή των ευρύτερων δικτύων της συγγένειας. Εδώ
αναφερόμαστε σε αγροτικές εργασίες, υπηρεσίες φροντίδας και
πρόνοιας για τα παιδιά και τους ηλικιωμένους, και γενικότερα
κοινωνικές και πολιτιστικές δραστηριότητας στην κοινότητα και στον
συγγενικό δίκτυο. Οι δραστηριότητες αυτές είναι πέραν των
συνηθισμένων αναπαραγωγικών δραστηριοτήτων της οικογένειας και
για το λόγο αυτό μπορούν να θεωρηθούν μορφές άτυπης και μη
αμειβομένης εργασίας, προσφερόμενες κυρίως από τις γυναίκες.
Αυτό το τμήμα της αγοράς εργασίας, εφάπτεται και επικαλύπτεται σε
σημαντικό βαθμό με το Β τμήμα, ενώ η μετακίνηση ανάμεσα στα δύο
τμήματα γίνεται στα πλαίσια της στρατηγικής της οικογένειας, των
διαδικασιών διαδοχής εντός των οικογενειακών επιχειρήσεων, του
φύλου των εργαζομένων, της ατομικής εκπαιδευτικής προοπτικής
κ.α. συναφείς παράγοντες. Η μετακίνηση προς τα τμήματα Α και Β
είναι βέβαιη, όταν τα μέλη της οικογένειας έχουν την δυνατότητα να
ενταχθούν σε εργασίες υψηλού κύρους στο τμήμα Α που
παρουσιάζει υψηλό κύρος και προνομιακές ρυθμίσεις και δομές για
τους εργαζόμενους.
4 Επιτόπια παρατήρηση και Συνεντεύξεις με οικονομικούς μετανάστες στη Μυτιλήνη. 2003-2004 (Γιώργος(Αλβανία): εργάτης σε αγροτικές και κατασκευαστικές εργασίες., Ηλίας(Αλβανία): εργάτης σε κατασκευαστική εταιρία, Νίκος- Δημήτρης (Αλβανία) Εργολάβοι οικοδομών . Σουζάνα, Μαρία, Ντίνα (Μολδαβία Αλβανία): Καθαρισμός σπιτιών, Αντώνης(Ρωσία), εργάτης σε αγροτικές εργασίες, εργολάβος αγροτικών εργασιών, συνεταίρος σε εστιατόριο, Ιγκόρ ( Ουκρανία), εργάτης σε μεταφορική εταιρία.
125
Διάγραμμα 5: Μοντέλο κατάτμησης της Περιφερειακής Αγοράς εργασίας στο Βόρειο Αιγαίο και οι ροές ανάμεσα στις διάφορες περιοχές. Α> Πρωτεύουσα αγορά εργασίας Β>Γ>Δ Δευτερεύουσα αγορά εργασίας
Το υπόδειγμα που παρουσιάζεται σε αυτό το σημείο, θεωρεί ότι όλες
οι μορφές της εργασίας, εντάσσονται με κάποιο άμεσο/ θεσμικό ή
έμμεσο/ άτυπο τρόπο στην αγορά εργασίας και όχι σε
υποσυστήματα της εργασίας που βρίσκονται εντός και εκτός της
αγοράς εργασίας (Δεδουσόπουλος 1995: 28-40). Αυτή η θέση,
ανταποκρίνεται περισσότερο στην ελληνική πραγματικότητα, στην
οποία η εργαζόμενοι κινούνται συχνά ανάμεσα στα διάφορα τμήματα
και περιοχές της αγοράς εργασίας, ακολουθώντας έτσι μία σύνθετη
στρατηγική , ως προς την ενσωμάτωση τους στην επαγγελματική και
οικονομική ζωή. Με αυτό τον τρόπο, εντάσσονται συχνά σε οριακά
σημεία στην αγορά εργασίας, που μόνο σε μικρό βαθμό
ανταποκρίνονται σε καθαρά οικονομικούς παράγοντες και κριτήρια,
126
ενώ σε άλλες περιπτώσεις ισχύει ‘αποκλειστικά’ ο νόμος της
προσφοράς και ζήτησης εργασίας.
5.6.1 Ροές Απασχόλησης στο δίκτυο των τμημάτων της αγοράς εργασίας
Οι τέσσερις περιοχές της αγοράς εργασίας έχουν μεταξύ τους
οριοθετημένα όρια και η μετακίνηση από την μια περιοχή στην άλλη
απαιτεί σημαντική ατομική προσπάθεια, θεσμικές ρυθμίσεις
(μετανάστες και γενικότερα ευάλωτες ομάδες) και σημαντική αλλαγή
των στάσεων και των πολιτισμικών πρακτικών των εργαζομένων
(γυναίκες). Η κατάτμηση της αγοράς εργασίας είναι ένα σημαντικό
χαρακτηριστικό μιας οικονομίας που λειτουργεί με πολλαπλά
οικονομικά κριτήρια και σε ένα χαμηλό επίπεδο οικονομικής
ανάπτυξης. Η μετακίνηση και η πιθανή αλλαγή, βελτίωση κλπ της
θέσης ενός εργαζόμενου δεν είναι ιδιαίτερα εύκολη, λόγω της
ισχυρής τμηματοποίησης και του κατακερματισμού. Ο εργαζόμενος
κινείται υποχρεωτικά μέσα σε συγκεκριμένα όρια και υπόκειται σε
συγκεκριμένες θεσμικές, κοινωνικές και πολιτισμικές δεσμεύσεις. Σε
ορισμένες περιπτώσεις η διαδικασία μετακίνησης, από την μία
περιοχή της αγοράς εργασίας στην άλλη πραγματοποιείται μέσω
δικαστικών αποφάσεων και νομικών ή διοικητικών ρυθμίσεων, όπως
συμβαίνει, για παράδειγμα με μία σειρά ρυθμίσεων/Νόμων (Νόμος
2839/2000, 164/2005) που προέκυψαν με στόχο τη μονιμοποίηση
σημαντικού αριθμού εργαζομένων του Δημόσιου τομέα, που
εργαζόταν με συμβάσεις, ιδιωτικού δικαίου, αυτοαπασχολούμενοι με
συμβάσεις έργου ή άλλες εποχιακές και αποσπασματικές ρυθμίσεις,
διάφορων δημόσιων υπηρεσιών. Ένα μεγάλο μέρος των
εργαζομένων του Πανεπιστημίου Αιγαίου, για παράδειγμα, πέρασε ή
πρόκειται να περάσει στη θέσεις μόνιμης απασχόλησης
(περισσότεροι από 213), μέσω ανάλογων διαδικασιών.
127
Σε άλλες περιπτώσεις, όπως συμβαίνει με τους οικονομικούς
μετανάστες, η είσοδος στην επίσημη αγορά εργασίας,
*πραγματοποιείται σε διάφορες φάσεις νομιμοποίησης της εργασίας
τους. Η νομιμοποίηση αυτή στηρίζεται, κυρίως, στην εκπλήρωση
ορισμένων ελάχιστων ασφαλιστικών υποχρεώσεων και στην
πληρωμή ορισμένων παράβολων προς το ελληνικό δημόσιο. Αλλά,
ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις η νομιμοποίηση δεν είναι
διαρκής, διότι οι περισσότεροι από αυτούς τους εργαζόμενους δεν
είναι σε θέση να εξασφαλίσουν μια σταθερή θέση εργασίας και την
διαρκή πληρωμή των εργοδοτικών εισφορών. Σε άλλες περιπτώσεις,
όπου η οικογενειακή και οικονομική οργάνωση των νοικοκυριών των
μεταναστών είναι αρκετά ανεπτυγμένη, παρατηρούμε την ανάπτυξη
μικρών οικογενειακών επιχειρήσεων, ή ομάδων εργασίας που
αναλαμβάνουν εργολαβίες στον κατασκευαστικό και τον αγροτικό
τομέα (Συνεντεύξεις με οικονομικούς μετανάστες 2003-2004, ο.π).
5.6.2. Ροές και Φίλτρα ανάμεσα στις περιοχές της αγοράς εργασίας
Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η ηλικία, η καλή γνώση των αγγλικών και
η πολύ καλή χρήση Η/Υ, είναι παράγοντες που καθορίζουν τόσο την
εύρεση εργασίας, όσο και τη μορφή της εργασίας, (πλήρης ή
μερική). Αντίθετα, μεταβλητές όπως η μόρφωση και η επαγγελματική
κατάρτιση, δεν φαίνεται να επηρεάζουν τις καταστάσεις
απασχόλησης και ανεργίας, κάτι που πιθανά συνδέεται με την
μικρή ζήτηση εξειδικευμένων επαγγελμάτων, καθώς και εργαζομένων
με υψηλό μορφωτικό επίπεδο. Αυτή τη χαμηλή ζήτηση τη
συνδυάζουμε με τη μικρή κλίμακα της επιχειρηματικής
δραστηριότητας, το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων και το χαμηλό
τεχνολογικό τους εκσυγχρονισμό.
Οι γυναίκες, ευρισκόμενες σε ένα μεγάλο ποσοστό εκτός της
επίσημης αγοράς εργασίας, επίσης , δεν επηρεάζουν της μεταβλητές
128
της απασχόλησης. Ο αποκλεισμός ενός μεγάλου μέρους της
γυναικείας απασχόλησης μέσα στην άτυπη αγορά εργασίας και σε
ρόλους που καθορίζονται από τον παραδοσιακό καταμερισμό της
εργασίας εντός της οικογένειας, περιορίζει το μέγεθος συμμετοχής
της γυναικείας απασχόλησης στον δείκτη της ανεργίας και στα
μεγέθη της πλήρους και άλλων μορφών απασχόλησης.
Οι γνώσεις αγγλικών και υπολογιστή είναι μία σημαντική προϋπόθεση
για την εξεύρεση εργασίας, αλλά δεν επαρκούν εάν δεν συνδυαστούν με
τους δεσμούς των κοινωνικών δικτύων και το τοπικό κοινωνικό
κεφάλαιο. Υποθέτουμε ότι οι δεσμοί και οι σχέσεις αμοιβαίας
συμπαράστασης και υποστήριξης αποτελούν το υπόβαθρο πάνω στο
οποίο μπορούν να αξιοποιηθούν οι επαγγελματικές δεξιότητες αυτών
που αναζητούν εργασία. Τα δίκτυα αποτελούν με αυτόν τον τρόπο
αρνητικά και θετικά φίλτρα επιλογής αυτών που θα εισέλθουν στην
εργασία, καθώς και αυτών που θα μπορέσουν να διατηρήσουν την
εργασία τους για μεγάλο χρονικό διάστημα Το σημείο αυτό της έρευνας,
αν και παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, δεν έχει μελετηθεί σε βάθος
ούτε για μεγάλη χρονική διάρκεια, κάτι που θα βοηθούσε να εξάγουμε
πιο ασφαλή συμπεράσματα για τον ρόλο τον κοινωνικών δικτύων, ως
καταλυτών, οι οποίοι ενεργοποιούν τελικά τους σημαντικούς και
γνωστούς προσδιοριστικούς παράγοντες της απασχόλησης.
Ο παράγοντας ‘χρόνος ανεργίας’, εάν προστεθεί στο μοντέλο που
παρουσιάζεται στον παραπάνω πίνακα, συμπληρώνει την εικόνα
της κατάτμησης της αγοράς εργασίας με το στοιχείο του έντονου
αποκλεισμού των νεοεισερχόμενων και των ανέργων. Όσοι δεν
υπήρξαν ποτέ άνεργοι και όσοι παραμένουν άνεργοι για λιγότερο
από ένα έτος επηρεάζουν θετικά τη μορφή απασχόλησης
(εργαζόμενος), δηλαδή έχουν ελπίδες να επανενταχθούν στον
εργασιακό στίβο. Αντίθετα, όσοι είναι άνεργοι για περισσότερο από
ένα έτος, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εξακολουθήσουν να
παραμένουν άνεργοι. Με αυτό τον τρόπο αποδεικνύεται, ότι το
129
εξωτερικά όρια της αγοράς εργασίας, έχουν ισχυρά εμπόδια εισόδου
για τους νέους και τους μακροχρόνια ανέργους (Πίνακας Κ1).
B S.E. WALD DF SIG. EXP(B)Άνεργος <έτος 2,649 ,803 10,879 1 ,001 ,071
Άνεργος >έτος
2,054 ,810 6,434 1 ,011 ,128
Δεν υπήρξα άνεργος
4,214 ,830 25,778 1 ,000 ,015
Πηγή: Εργαστήριο Κοινωνικής και Πολιτισμικής Τεκμηρίωσης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου 2005
Τα ευρήματα αυτά, επιβεβαιώνουν την υπόθεση, που υποστηρίζει
ότι στην Ελλάδα παρατηρείται μια έντονη ακαμψία της αγοράς
εργασίας (Ματσαγγάνης, 2003), η οποία συντηρεί και ευνοεί ένα
ισχυρό προστατευμένο τομέα στην αγορά εργασίας, στον οποίο
διατηρούνται σταθερές θέσεις εργασίας και σχετικά υψηλές αμοιβές,
ενώ απορυθμίζεται πλήρως η ανεπίσημη αγορά εργασίας. Ως προς
το τελευταίο σημείο πιστεύουμε ότι η απορρύθμιση και η σχετική
ευελιξία που παρατηρείται παρουσιάζουν ισχυρές διαφοροποιήσεις
στις διάφορες περιοχές της αγοράς εργασίας. Για τον λόγο αυτό, ένα
υπόδειγμα, όπως αυτό που προτείνουμε, που αναδεικνύει την
ισχυρή κατάτμηση της αγοράς, μπορεί να αναλύσει πιο ικανοποιητικά
την παρούσα κατάσταση.
5.7 Ανάπτυξη και ολοκλήρωση της αγοράς εργασίας
Η αγορά εργασίας στο Βόρειο Αιγαίο, όπως φάνηκε από τα στοιχεία,
που παρουσιάστηκαν στην έρευνα, παρουσιάζει σημαντικά
130
προβλήματα ως προς τις δομές, που βοηθούν στην πρόσβαση σε
αυτήν, αλλά και ως προς τη διαφάνεια και την κατάτμηση της. Αυτές
τις αδυναμίες τις δημιουργεί και τις μεγεθύνει σε μεγάλο βαθμό το
μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων του Βορείου Αιγαίου. Το 94% των
επιχειρήσεων έχει λιγότερους από 5 εργαζόμενους, ενώ το υπόλοιπο
5,4 % απασχολεί 6-10 άτομα. Στην πραγματικότητα η πολύ μικρή
επιχείρηση αποτελεί τον κυρίαρχο και εν μέρει τον ‘μοναδικό’ τύπο
επιχείρησης στο Βόρειο Αιγαίο. Επιχειρήσεις αυτού του μεγέθους δεν
είναι σε θέση να διαχειριστούν με ευκολία τα θέματα του ανθρώπινου
δυναμικού και για τον λόγο αυτό στηρίζονται, για τα θέματα αυτά,
στην εμπειρία του εργοδότη, στα ανθρώπινα δίκτυα και στις
παραδοσιακές σχέσεις εμπιστοσύνης που αναπτύσσονται τοπικά.
Παράλληλα, ένα σημαντικό μέρος του ανθρώπινου δυναμικού
καθορίζει την σχέση του με τον κόσμο της εργασίας μέσα από
στάσεις και νοοτροπίες, που έχουν σχέση με την παραδοσιακή δομή
της οικογένειας, τις στρατηγικές ανάπτυξης κοινωνικού κύρους, τον
περιορισμό της δημόσιας ζωής των γυναικών κ.α.. Αποτέλεσμα
αυτών των στάσεων είναι ένα μεγάλο μέρος του ανθρώπινου
δυναμικού να βρίσκεται εκτός της αγοράς εργασίας ή να έχει μικρή ή
καθόλου πρόσβαση σε αυτή. Τα προβλήματα που συναντούν οι
εργαζόμενοι, στο πολύπλοκο και ασαφές καθεστώς εργασίας και
στην τμηματοποιημένη αγορά εργασίας, τα αντιμετωπίζουν κυρίως
μέσα από την ενεργοποίηση των κοινωνικών τους δικτύων, καθώς
και των δικτύων που τους συνδέουν με την τοπική πολιτική.
Σε αυτό συντείνει, ακόμα περισσότερο, το ότι τα κονδύλια, που
επενδύονται για την βελτίωση της αγοράς εργασίας και την κατάρτιση
και επιμόρφωση του ανθρώπινου δυναμικού, δεν είναι
προσαρμοσμένα στις τοπικές ανάγκες, στη δομή της τοπικής
οικονομίας, και στα ειδικά κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά
του ανθρώπινου δυναμικού που είναι ευάλωτο στην ανεργία.
131
Επίσης, όπως θα δούμε παρακάτω, δεν υπόκεινται τα κονδύλια
αυτά σε νομικούς καταναγκασμούς και υποχρεώσεις, που θα
υποχρέωναν τους διαχειριστές τους να διαθέσουν ένα μέρος τους
στην κάλυψη των παραπάνω κενών.
5.8 Δημιουργία ενδιαμέσων φορέων και εναλλακτικών δικτύων απασχόλησης
Η δημιουργία και η ανάπτυξη ενδιαμέσων φορέων, που θα
υποστηρίξουν την αντιμετώπιση των προβλημάτων που
προαναφέρθηκαν, αποτελεί μια βασική προϋπόθεση για την
ανάπτυξη και την ωρίμανση της αγοράς εργασίας στο Βόρειο Αιγαίο.
Αυτοί οι ενδιάμεσοι φορείς θα έχουν ως κύριο έργο τη συμμετοχή
των επιχειρήσεων, των εργοδοτών και των εργαζομένων στη
διαμόρφωση και βελτίωση των διαδικασιών πρόσβασης του
ανθρώπινου δυναμικού στην αγορά εργασίας, ενώ παράλληλα θα
υποστηρίζουν τον εκσυγχρονισμό των επιχειρήσεων σε ζητήματα
επιλογής και διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού. Το Φόρουμ
απασχόλησης που δημιουργήθηκε, στα πλαίσια του Προγράμματος
Ορφέας, σε περιφερειακό και νομαρχιακό επίπεδο μπορεί να
αποτελέσει την βάση για τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη των
κατάλληλων φορέων. H δημιουργία ενός Φόρουμ δεν αποτελεί μια
εύκολη διαδικασία, ειδικότερα στις τοπικές κοινωνίες, όπου η
κατεστημένη λειτουργία των δημόσιων φορέων εμποδίζει τη συνέργια
και τη συμπληρωματικότητα των δραστηριοτήτων
Στα πλαίσια της έρευνας του Ορφέα ένα από τα βασικά
συμπεράσματα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της
ανεργίας στο Βόρειο Αιγαίο είναι η άμεση συνεργική εμπλοκή των
περιφερειακών αρμόδιων φορέων στο σχεδιασμό και την υλοποίηση
πολιτικών για την Περιφερειακή Απασχόληση και την Τοπική
Ανάπτυξη. Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, αυτό είναι
δυνατό να επιτευχθεί στα πλαίσια ενός δικτύου, που βοηθάει στην
132
ανάληψη πρωτοβουλιών και στη διαμόρφωση του κατάλληλου
επιχειρηματικού πλαισίου για τη υποστήριξη του στόχου της
πλήρους απασχόλησης στο Βόρειο Αιγαίο. Αποτελεί επίσης κοινή
διαπίστωση ότι οι παραπάνω στόχοι υλοποιούνται με την περαιτέρω
ανάπτυξη και εξειδίκευση των υπαρχόντων μηχανισμών
απασχόλησης, μέσω της δημιουργίας κατάλληλα εκπαιδευμένου
στελεχιακού δυναμικού το οποίο θα αποτελέσει την σύνδεση του
διοικητικού μηχανισμού με την τοπική κοινωνία και ειδικότερα με την
τοπική αγορά εργασίας. Σημαντικό ρόλο θα παίξει, επίσης, και η
δημιουργία ενός μόνιμου μηχανισμού παρακολούθησης και
καταγραφής της απασχόλησης σε περιφερειακό επίπεδο, που σκοπό
θα έχει την ευαισθητοποίηση των τοπικών φορέων και της τοπικής
κοινωνίας για ζητήματα απασχόλησης.
Το υπάρχον νομικό πλαίσιο δίνει, επίσης, τη δυνατότητα στους
φορείς να δημιουργήσουν νόμιμες συμπράξεις, οι οποίες, σε τοπικό
επίπεδο, θα έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα και με τον τρόπο αυτό θα
εξασφαλίζουν τη συνέχεια και συνέργια των δράσεων για την
απασχόληση. Εδώ τονίζεται η σημασία της έννοιας της
δεσμευτικότητας των συμπράξεων αυτών, που επιτυγχάνεται μέσω
του νομικού τους χαρακτήρα. Και τούτο, διότι η δεσμευτικότητα αυτή
θα καλύψει την χαλαρότητα των συμπράξεων, που ισχύει μέχρι τώρα
σε εθνικό επίπεδο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ή ελλιπής
δέσμευση, που δημιουργεί σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό
επίπεδο το (Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Απασχόληση (ΕΣΔΑ), και
το Εθνικό Σχέδιο Δράσης Κοινωνικής Πρόνοιας. Αυτό οφείλεται σε
ένα σύμπλεγμα πρακτικών, ρυθμίσεων, υλικών και άϋλων
στοιχείων, που διαμορφώνουν το νομικό πλαίσιο και διέπουν την
εφαρμογή του. Ενδεικτικά, αναφέρουμε πολιτικές συγκυρίες (πολιτικό
κλίμα, πολιτικό κόστος), την κοινή γνώμη , το κοινωνικό και
πολιτισμικό περιβάλλον, ως παράγοντες που επηρεάζουν τον
νομοθέτη και το δημόσιο λειτουργό στην εφαρμογή του νόμου. Ο
133
μοναδικός τρόπος να περιοριστεί αυτό το φαινόμενο είναι να
αποκτήσει ο εκάστοτε φορέας, ή το δίκτυο συνεργασίας, εκείνη την
αυτονομία, που θα του επιτρέπει να ενισχύσει ο ίδιος τη
δεσμευτικότητα του νομικού πλαισίου που εφαρμόζει κάθε φορά.
5.9 Προβλήματα και περιορισμοί του δικτύου Απασχόλησης
Προβλήματα:
1. Η αμφισβήτηση των αρμοδιοτήτων και του κύρους των επί
μέρους φορέων που συγκροτούν το δίκτυο
2. Η αμφισβήτηση των αρμοδιοτήτων και της επαγγελματικής
επάρκειας των στελεχών των φορέων που συγκροτούν το
δίκτυο
3. Η έλλειψη ειδικών, όσον αφορά τη δικτύωση και τις
συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα
4. Η απουσία μιας κουλτούρας κοινωνικής συνεργασίας των
κοινωνικών εταίρων σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο
5. Η μικρή κλίμακα της οικονομικής δραστηριότητας και η
απουσία κατάλληλων θεσμών που θα συγκροτούν την
εταιρική σχέση και τις εταιρικές συνεργασίες
6. Η απουσία περιφερειακής και τοπικής οργάνωσης των
υπηρεσιών των κρατικών και δημόσιων φορέων, παράλληλα
με την απουσία ή την ελλιπή οργάνωση των τοπικών
θεσμών, που είναι επιφορτισμένοι με κοινωνικά θέματα.
5.9.1 Δυνατότητες και ευκαιρίες που δημιουργούνται από την ανάπτυξη του δικτύου για την Απασχόληση
1. Το πρώτο και σημαντικότερο στοιχείο, που προσφέρουν τα
δίκτυα συνεργασίας και οι συμπράξεις στα θέματα
απασχόλησης, είναι η δυνατότητα δημιουργίας εταιρικών
σχέσεων ανάμεσα στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα της
134
οικονομίας. Με αυτό τον τρόπο γίνεται δυνατό να μεταφερθεί
εμπειρογνωμοσύνη στις δημόσιες υπηρεσίες, ενώ
ταυτόχρονα επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό η μείωση του
κόστους των ενεργειών μέσω της καλύτερης αξιοποίησης
των διαθέσιμων πόρων από τον ιδιωτικό τομέα και από τις
δραστηριότητες της κοινωνικής οικονομίας.
2. Το δεύτερο σημαντικό στοιχείο είναι η ανάπτυξη νέων
δραστηριοτήτων στον χώρο της κοινωνικής οικονομίας και
στα πλαίσια της δραστηριοποίησης της κοινωνίας των
πολιτών. Τα δίκτυα συνεργασίας και οι εταιρικές σχέσεις
ανάμεσα στους φορείς του δημοσίου, που σχεδιάζουν
πολιτικές, και τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών, που
τις εφαρμόζει, δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την
συμμετοχή των ίδιων των ωφελούμενων στην εφαρμογή των
προγραμμάτων, ενώ ταυτόχρονα μεταφέρει τις αρμοδιότητες
σε αυτούς που γνωρίζουν καλύτερα τα προβλήματα, καθώς
και αυτούς, που έχουν πραγματικά ανάγκη. Παράλληλα,
δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την αντιμετώπιση
σημαντικών κοινωνικών προβλημάτων, μέσω της
πρωτοβουλίας των πολιτών και την ανάπτυξη
δραστηριοτήτων που είναι βιώσιμες.
3. Το επόμενο σημαντικό σημείο είναι ο συνδυασμός και η
αμοιβαία εναρμόνιση των δραστηριοτήτων διάφορων
φορέων και προγραμμάτων με στόχο την βελτίωση των
πρακτικών, που εφάρμοζαν μέχρι εκείνη τη στιγμή οι εταίροι,
καθώς επίσης και την δημιουργία και έλεγχο της
αποτελεσματικότητας νέων τρόπων δράσης για την
απασχόληση και την αντιμετώπιση της ανεργίας
135
4. Η δημιουργία των προϋποθέσεων, που θα επιτρέψουν τις
δημόσιες πολιτικές να στοχεύσουν καλύτερα σε σχέση με τις
πραγματικές κοινωνικές ανάγκες, καθώς επίσης και σε σχέση
με τις ειδικές, τοπικές προτεραιότητες. Αυτό είναι δυνατό να
συμβεί μέσα από τις εμπειρίες και την γνώση, που θα
προσφέρει η συνεργασία στα πλαίσια εταιρικών σχέσεων και
διευρυμένων δικτύων, ειδικότερα στα θέματα της κατάρτισης
και των νέων συστημάτων εξειδικευμένης τοποθέτησης των
εργαζομένων στην αγορά εργασίας.
5. Τα δίκτυα συνεργασίας και εταιρικών σχέσεων επιτρέπουν
την ανάπτυξη νέων μορφών διακυβέρνησης, όπου
αποκεντρώνονται οι διάφορες δράσεις της πολιτικής, που
αφορούν σε θέματα απασχόλησης, στήριξης των ευάλωτων
κοινωνικών ομάδων κ.α., σε περιφερειακούς φορείς του
δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, καθώς και σε φορείς της
κοινωνίας των πολιτών. Μέσω των δικτύων δημιουργούνται
ευέλικτα συστήματα δράσης, που εμπλέκουν όλους τους
ενδιαφερόμενους σε ένα κοινό και αποτελεσματικό πλαίσιο
ενεργειών. Παράλληλα, είναι δυνατή – με διαφορετικούς
τρόπους – η συμμετοχή των ίδιων των πολιτών στο
σχεδιασμό και την υλοποίηση εκείνων των ενεργειών, που
τους ενδιαφέρουν και τους ωφελούν.
6. Η δομή των δικτύων συνεργασίας πρέπει να είναι
κατοχυρωμένη θεσμικά, ώστε να τους επιτρέπει να
διατηρούν την αυτονομία τους. Τόσο στον τρόπο λειτουργίας
τους, όσο και στη δεσμευτικότητα των συμπράξεων τους
προς τρίτους. Αυτό επιτυγχάνεται με τη συνδρομή ενός
νομικού πλαισίου, το οποίο θα είναι μεν ευέλικτο όσον
136
αφορά τις συνέργιες και διαδράσεις με τα συνεργαζόμενα
και τρίτα δίκτυα, αλλά συγχρόνως ισχυρό και δεσμευτικό, ως
προς τις αποφάσεις που θα λαμβάνονται και θα έχουν σχέση
με τον κοινωνικό σκοπό τους.
5.9.2 Κάθετη και οριζόντια ολοκλήρωση των δικτύων
Τα δίκτυα συνεργασίας και εταιρικής σχέσης για τα θέματα της
απασχόλησης μπορούν να ολοκληρώνονται σε δύο άξονες.
Καταρχήν τον κάθετο άξονα, όπου αναπτύσσεται η συνεργασία
ανάμεσα στα διαφορετικά επίπεδα λειτουργίας των φορέων δράσης
και τα επίπεδα εφαρμογής των πολιτικών (ευρωπαϊκό, εθνικό,
περιφερειακό και τοπικό) και κατά δεύτερο λόγο: Τον οριζόντιο
άξονα, όπου ολοκληρώνεται και σταθεροποιείται η συνεργασία
ανάμεσα σε φορείς δράσης και ενέργειες του ίδιου επιπέδου. Η
οριζόντια και η κάθετη ολοκλήρωση, μπορούν να αναπτύσσονται σε
παράλληλες ή διαδοχικές διαδικασίες, ανάλογα με τον τύπο των
δικτύων, τα ενδιαφέροντα των φορέων, καθώς και τις θεσμικές
προϋποθέσεις, που υπάρχουν για την ανάπτυξή τους. Η αρμονική
σχέση των δύο επιπέδων είναι συχνά απαραίτητη για την
βιωσιμότητα των δράσεων και τον μετασχηματισμό των καινοτόμων
πρακτικών σε mainstream πολιτικές.
Σε αυτή την περίπτωση, τα δίκτυα, αποτελούν το πλαίσιο, μέσα στο
οποίο εξελίσσονται ανατροφοδοτούμενοι κύκλοι που οδηγούν την
αγορά εργασίας προς την κατεύθυνση της ολοκλήρωσης ή τον
περαιτέρω κατακερματισμό της. Σε όλες τις περιπτώσεις οι
συμπράξεις, καθώς και οι βιώσιμες και δεσμευτικές εταιρικές σχέσεις
αποτελούν το κλειδί μιας θετικής εξέλιξης των δεδομένων της τοπικής
και περιφερειακής απασχόλησης, μιας και μπορούν να οδηγήσουν σε
ένα θετικό ανατροφοδοτούμενο κύκλο, στα πλαίσια του οποίου οι
τοπικοί και οι περιφερειακοί φορείς θα αποκτήσουν τις κατάλληλες
τεχνικές γνώσεις και το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό που θα
137
εφαρμόσει εξειδικευμένες και καινοτόμες περιφερειακές πολιτικές για
την απασχόληση. Παράλληλα, η δεσμευτική διάσταση των δικτύων
και των συμπράξεων θα εξασφαλίσει τη βιωσιμότητα αυτής της
διαδικασίας και θα αποτρέψει τους γνωστούς κινδύνους της
ασυνέχειας και της εσωτερικής των πολιτικών που εφαρμόζονται.
Στα πλαίσια αυτών των συμπράξεων, είναι δυνατό να
ενεργοποιηθούν σημαντικοί φορείς που επηρεάζουν την
απασχόληση στο Βόρειο Αιγαίου, χωρίς όμως αυτή η επίδραση να
αποτελεί προϊόν σχεδιασμού και συνεργασίας στο Βόρειο Αιγαίο. Το
Πανεπιστήμιο του Αιγαίου, μια από τις μεγαλύτερες δημόσιες
επενδύσεις στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου απουσιάζει από τον
σχεδιασμό και τη διαμόρφωση ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης.
Πολιτικών που θα οδηγούσαν στην μεγαλύτερη ή διαρκή παραμονή
του επιστημονικού δυναμικού στον τόπο εργασίας και αρχικής
εκπαίδευσης. Επίσης, αν και υπάρχουν, ορισμένες πρωτοβουλίες,
το Πανεπιστήμιο δεν συμμετέχει ενεργά στο σχεδιασμό του
τεχνολογικού εκσυγχρονισμού και την ανάπτυξη της καινοτομίας
στην Περιφέρεια, κάτι που είναι, όμως απολύτως απαραίτητο για την
βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Η δημιουργία
επιχειρήσεων τεχνοβλαστών, η παραγωγή και η υποστήριξη νέων
τεχνολογικών προϊόντων, η συμμετοχή σε δίκτυα τεχνολογικής
καινοτομίας και τεχνομεσιτείας, η δημιουργία Θερμοκοιτίδων
τεχνολογίας αποτελούν πλέον έναν από τους βασικούς παράγοντες
ανάπτυξης της απασχόλησης σε τομείς τεχνολογικής αιχμής.
Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, όπως όλες οι περιφέρειες που
διαθέτουν μεγάλους ερευνητικούς φορείς, πρέπει να αξιοποιήσει
άμεσα αυτές τις δυνατότητες, σε κατάλληλες συμπράξεις στα
πλαίσια των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης ( τρίτο και τέταρτο ΚΠΣ),
138
Διάγραμμα 6. θετικός και αρνητικός κύκλος μεταβολής της κατακερματισμένης αγοράς εργασίας
139
(Β) Αντίστροφος ΘΕΤΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ .Παράγοντες που οδηγούν στην ανάπτυξη της απασχόλησης, κυρίως μέσω των εταιρικών σχέσεων και συμπράξεων των τοπικών φορέων.
Α. Γεωγραφικός κατακερματισμός της
αγοράς - Ισχυρή Κατάτμηση
της αγοράς εργασίας
Β. Ανάπτυξη εταιρικών σχέσεων
και βιώσιμων συμπράξεων
Α. Απουσία φορέων που θα εφαρμόσουν
εξειδικευμένες πολιτικές για την περιφερειακή
απασχόληση
Β. Ανάπτυξη του κατάλληλου ανθρώπινου που θα εφαρμόσει την κατάλληλη πολιτική και προγράμματα για την
Α. Απουσία σχεδιασμού και εξειδικευμένων κατάλληλων πολιτικών και ρυθμίσεων για την κατακερματισμένη αγορά εργασίας και την απασχόλησηΒ. Γνώση των περιφερειακών, τοπικών και τμηματικών αγορών εργασίας. Σχεδιασμός καινοτόμων περιφερειακών πολιτικών
\\\\
Συνολικά συμπεράσματα
Συνολικά πρέπει να παρατηρήσουμε, ότι για την αντιμετώπιση των
προβλημάτων της ανεργίας στο Βόρειο Αιγαίο είναι αναγκαία η
άμεση συνεργική εμπλοκή των σχετικών φορέων τόσο στο
σχεδιασμό, όσο και την υλοποίηση πολιτικών για την Περιφερειακή
και Τοπική Ανάπτυξη. Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, αυτό
είναι δυνατό να επιτευχθεί στα πλαίσια ενός δικτύου, που θα
υποστηρίζει την ανάληψη πρωτοβουλιών και τη διαμόρφωση του
κατάλληλου επιχειρηματικού πλαισίου, με στόχο την επίτευξη του
στόχου της πλήρους απασχόλησης στο Βόρειο Αιγαίο .
Αποτελεί, επίσης, κοινή διαπίστωση, ο παραπάνω στόχος
προϋποθέτει την περαιτέρω ανάπτυξη και εξειδίκευση των
υπαρχόντων μηχανισμών απασχόλησης, μέσω της δημιουργίας
κατάλληλα εκπαιδευμένου στελεχιακού δυναμικού, το οποίο θα
αποτελέσει τη σύνδεση του διοικητικού μηχανισμού με την τοπική
κοινωνία και ειδικότερα, με την τοπική αγορά εργασίας. Σημαντικό
ρόλο θα παίξει, επίσης, και η δημιουργία ενός μόνιμου μηχανισμού
παρακολούθησης και καταγραφής της απασχόλησης σε
περιφερειακό επίπεδο, που θα έχει ως σκοπό την ενημέρωση
ευαισθητοποίηση των τοπικών φορέων και της τοπικής κοινωνίας για
ζητήματα απασχόλησης, καθώς και τα ειδικά χαρακτηριστικά της
αγοράς εργασίας.
Παράλληλα, εξαιρετικά σημαντικό και καινοτόμο μπορεί να
θεωρηθεί το σχέδιο για τη δημιουργία ενός συστήματος
προετοιμασίας και εφαρμογής συμπράξεων και εξειδικευμένων
δικτύων για την απασχόληση και την υποστήριξη των ευάλωτων
140
ομάδων. Το σύστημα αυτό, το οποίο μπορεί να έχει την μορφή μια
συμβουλευτικής τεχνικής μονάδας, θα αντιμετωπίζει τα νομικά,
διοικητικά και ερευνητικά θέματα που δημιουργούνται και
εξελίσσονται στα πλαίσια της τοπικής και περιφερειακής
συνεργασίας για την απασχόληση. Η αντιμετώπιση των ειδικών
προβλημάτων της απασχόλησης μίας τμηματοποιημένης αγοράς
εργασίας και η εξασφάλιση της ποιότητας της απασχόλησης, θα
πρέπει να θεωρηθούν στόχοι πρώτης προτεραιότητας, όσο και η
ίδια ή μείωση των ποσοστών ανεργίας.
141
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Γαλατά, Β. (1996), Το Επίπεδο Κατάρτιση, η Απασχόληση
και η Επαγγελματική Εξέλιξη των Γυναικών, Ι.Ν.Ε. ΓΣΕΕ,
Αθήνα.
2. Δεδουσόπουλος, Α., (1995) Οικονομική της Εργασίας :
Τόμος Α., Η προσφορά της εργασίας. Ο Πολίτης, Αθήνα
3. Εργαστήριο Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ψηφιακής
Τεκμηρίωσης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, (2005), Επιτόπια
παρατήρηση και Συνεντεύξεις με οικονομικούς μετανάστες
In the framework of the research that was carried in 2003 and 2004, in the North Aegean Region, we present a series of data and analysis that we consider as particularly important for an integrated plan of a regional employment strategy.
The specific difficulties that we encountered during the research process have to do with the complexity and fragmentation of the geographical space, as well as, the multidimensional social and cultural reality of the Aegean islands. In many cases, factors which influence employment and entrepreneurship have no direct economic relevance and this fact obliges us to carry out a multidimensional study of the unemployment, under-employment or informal work phenomena in the region.
In the first two chapters of the book we proceed to an analysis of a/ the demographic characteristics of the region b/ forms of employment and unemployment in the active population c/ what the employed consider as factors that influence unemployment and d/ the relation between workers’ mobility and their employment situation.
In the third chapter we examine the characteristics of vulnerable population groups vis a vis unemployment and more specifically a/ the inhabitants of isolated and inaccessible regions b/ the employed and unemployed over 45 years old and c/ the young unemployed and particularly women. In the fourth chapter we consider the role that social networks play in employment and, more specifically, their particular significance in maintaining social cohesion, as well as, the integration of the unemployed in the labor market.
In the fifth chapter we examine the formative factors that characterize unemployment through a logistic regression analysis. In the same chapter we propose some models in order to better understand the segmentation of the regional labor market in the North Aegean. Specific emphasis is given to the important role of the public sector in shaping the primary labor market; at the same time, the acute
149
institutional problems that the secondary labor market faces are revealed. As the flow and boundaries of workers’ mobility are presented, we observe, very interestingly, that they are markedly influenced and defined by the insularity the fragmentation of labor market, the mentality and cultural attitude of the same workers.
Finally, we propose a series of actions to be undertaken that first, will have to be supported by local partnerships and synergy schemes and, second, must have a binding and long term character. The aim is to valorize and implement all those innovative employment policies that are based on the equal participation of all interested parties, i.e. local and social agencies, as well as, enterprises.
Sotiris Chtouris Mytilini 2005
150
RESEARCH ON EMPLOYMENT, MOBILITY, SOCIAL
NETWORK AND LABOR MARKET SEGMENTATION IN
THE INSULAR NORTH AEGEAN REGION - GREECE
MYTILINI 2005
Prof. Sotiris CHTOURIS Director r
SOCIAL AND CULTURAL DIGITAL DOCUMENTATION UNIVERSITY OF THE AEGEAN-SOCIOLOGY
DEPARTMENT of SOCIOLOGY
ΤΟΠΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΙΑ
Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου
Region of North Aegean
Dep. of SociologyUniversity of the Aegean
EUROPEAN UNIONEuropean Social FundArticle 6 Innovative Measures
SOCIAL AND CULTURAL DIGITAL DOCUMENTATION LABORATORY