Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης με βάση το πολιτιστικό της απόθεμα Περιεχόμενα 1.Εισαγωγή στην περιφερειακή ανάπτυξη..........3 2.Περιφερειακή ανάπτυξη και πολιτιστικό απόθεμα..........4 2.1.Πολιτισμός στα πλαίσια της Ευρωπαïκής Ένωσης 2.2.Πολιτική απασχόλησης στη Συνθήκη του Άμστερνταμ 3.Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΑΜΘ)..........8 3.1.Στατιστικά στοιχεία 3.2.Πολιτιστική διάσταση της ανάπτυξης- Μελέτη για τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού με βάση αξιόλογα στοιχεία του πολιτιστικού αποθέματος 4.Πολιτιστικό απόθεμα περιφέρειας ΑΜΘ..........17 4.1.Προϋποθέσεις αξιολόγησής του 4.2.Πολιτιστικό απόθεμα κατά νομούς 4.3.Συνεισφορά στην πολιτιστική ανάπτυξη: ∆ημοτικές Πολιτιστικές Επιχειρήσεις..........32 4.4. Συνεισφορά στην πολιτιστική ανάπτυξη: σύλλογοι..........35 Παράδειγμα: Πολιτιστικό Αναπτυξιακό Κέντρο Θράκης 5.Στρατηγική περιφερειακής ανάπτυξης..........37 5.1.Η παράμετρος του πολιτισμού 5.2.Αρχές που διέπουν την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς..........38 για την προγραμματική περίοδο 2000 - 2006. Ισχύς τους για την περιφέρεια ΑΜΘ 5.2.1.Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Πολιτισμός» 5.2.2.Ο πολιτισμός στο Β’ και στο Γ’ Κ.Π.Σ. 5.2.3.Σύγκριση του Β’ με το Γ’ Κ.Π.Σ. 5.2.4.Κράτος και πολιτισμική πολιτική 5.2.5.Μηχανισμοί υλοποίησης των έργων 5.2.6.Τρόπος προσέγγισης: πολιτιστική κληρονομιά και Εφορείες Αρχαιοτήτων και Νεωτέρων Μνημείων..........43 5.2.7.Ο πολιτισμός στο Ελληνικό νομικό πλαίσιο 5.2.7.1.Πολιτιστικό περιβάλλον στο Ελληνικό Σύνταγμα, άρ.24 5.2.7.2.Ο ν.3028/2002 5.2.7.3.Το λεγ. «Περιβαλλοντικό Σύνταγμα» 5.2.8.Ο πολιτισμός, ο δημόσιος χώρος και η οικονομία 6.Η πολιτιστική ανάπτυξη στην περιφέρεια ΑΜΘ μέσω των Ευρωπαïκών Προγραμμάτων..........53 6.1.Γενικοί και ειδικοί στόχοι, άξονες προτεραιότητας που προβλέπονται στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Πολιτισμός» 6.1.1.Αναβάθμιση της υφιστάμενης και δημιουργία νέας υποδομής μουσείων (Μέτρο 1.1.) 6.1.2.Στόχοι του Μέτρου 1.1. 6.1.3.Προστασία και ανάδειξη μνημείων, συνόλων και αρχαιολογικών χώρων (Μέτρο 1.2.) 6.2.Μουσεία, αρχαιολογικοί χώροι, σύνολα και μνημεία στην περιφέρεια ΑΜΘ...........63 επισκεψιμότητα 6.2.1.Έργα ενταγμένα ανά κατηγορία ενέργειας: μουσεία 6.3.Περιθώρια βελτίωσης...........68 6.4. Ειδικό καθεστώς αυτεπιστασίας ορισμένων έργων..........69 Πασχάλης Ν. Αλμπάνης 1
123
Embed
Περιεχόµενα · 9.∆ικτυακοί τόποι ... διότι ακριβώς οι διάφοροι πόροι (συγκεντρώσεις πληθυσµού, ... πλεονέκτηµα
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Περιεχόµενα 1.Εισαγωγή στην περιφερειακή ανάπτυξη..........3
2.Περιφερειακή ανάπτυξη και πολιτιστικό απόθεµα..........4
2.1.Πολιτισµός στα πλαίσια της Ευρωπαïκής Ένωσης
2.2.Πολιτική απασχόλησης στη Συνθήκη του Άµστερνταµ
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Συνειδητοποιείται πως για τη µείωση της ανεργίας απαιτείται όλο και
περισσότερο µια ενεργητική πολιτική για την απασχόληση. Αυτή επιζητεί µια ριζικά
νέα χρησιµοποίηση των εργαλείων που µπορούν να επηρεάσουν την απασχόληση,
όπως µεταξύ άλλων η κατάργηση διοικητικών εµποδίων, διοικητικά κ.ά. κίνητρα, η
νοµοθεσία της εργασίας, και τα οποία συγκροτούν «τα εθνικά συστήµατα
απασχόλησης». Σύµφωνα µε την αρχή της επικουρικότητας, τα κράτη µέλη είναι
εκείνα που πρέπει να πάρουν την µεγάλη πλειοψηφία των µέτρων που χρειάζονται για
την αντιµετώπιση της κατάστασης της απασχόλησης στη χώρα τους.
2.2. Η πολιτική απασχόλησης στη Συνθήκη του Άµστερνταµ
Ωστόσο, η Συνθήκη του Άµστερνταµ προχώρησε σε κατευθυντήριες
γραµµές για την απασχόληση και υπογράµµισε την ανάγκη της κινητοποίησης των
διαφόρων κοινοτικών πολιτικών υπέρ της απασχόλησης. Αυτές περιλαµβάνουν8 :
-την βελτίωση της απασχολησιµότητας, δηλ. παροχή στους ανέργους και
στους εργαζόµενους γενικότερα των καλύτερων δυνατών ευκαιριών για να βρουν
απασχόληση, ιδίως µέσω της κατάλληλης κατάρτισης,
-την ανάπτυξη του επιχειρηµατικού πνεύµατος, µε το να καταστήσουν
ευκολότερη τη δηµιουργία µιας νέας επιχείρησης και την αυτοαπασχόληση,
-την ενθάρρυνση της ικανότητας προσαρµογής, µε την ανάπτυξη
στρατηγικών για τη σύγχρονη και ευέλικτη οργάνωση της εργασίας, από κοινού µε
τους κοινωνικούς εταίρους, την εξέταση νέων ειδών συµβάσεων απασχόλησης,
καθώς και τη θέσπιση κινήτρων για ατοµική και ενδοεπιχειρησιακή περαιτέρω
κατάρτιση,
-ενίσχυση των πολιτικών ισότητας ευκαιριών µεταξύ γυναικών και ανδρών
και την βελτίωση της ένταξης των ατόµων µε ειδικές ανάγκες στην αγορά εργασίας.
Συγκεκριµένα, στη Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας άρθρο 125
αναφέρεται : «Τα κράτη µέλη και η κοινότητα [η Ε.Ε.] εργάζονται […], για την
ανάπτυξη συντονισµένης στρατηγικής για την απασχόληση, και δη για να προάγουν
τη δηµιουργία εξειδικευµένου, εκπαιδευµένου και ευπροσάρµοστου εργατικού
δυναµικού, και αγοράς εργασίας ανταποκρινόµενης στις εξελίξεις της οικονοµίας
[…]», το άρθρο 3 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ορίζει ότι : «Σε όλες 8 Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική ∆ιεύθυνση Εκπαίδευσης και Πολιτισµού : Ευρωπαϊκή πολιτική απασχόλησης και κοινωνική πολιτική : µια πολιτική για τον άνθρωπο, 2000.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 7
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
τις δραστηριότητες […] η Κοινότητα επιδιώκει να εξαλειφθούν οι ανισότητες και να
προαχθεί η ισότητα µεταξύ ανδρών και γυναικών», ενώ το άρθρο 13 αναφέρει ότι η
Ε.Ε. µπορεί να αναλάβει δράση για την καταπολέµηση κάθε είδους διακρίσεων.
3. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ
3.1. Στατιστικά στοιχεία
Η εναργέστερη συνειδητοποίηση του ρόλου που µπορεί να παίξει το πολιτιστικό
απόθεµα και γενικά ο πολιτισµός στην ανάπτυξη µιας περιφέρεια και στην τόνωση της
απασχόλησης ή συγκράτησης του πληθυσµού, διαφαίνεται και στον αναπτυξιακό
σχεδιασµό της Ανατολικής Μακεδονίας- Θράκης.
Η περιφέρεια 9, που αποτελείται από τους νοµούς Καβάλας, ∆ράµας, Ξάνθης,
Ροδόπης και Έβρου10, καλύπτει το 10,7 % της έκτασης της χώρας (14. 157 τ.χλµ., 4η
σε έκταση ανάµεσα στις 13 συνολικά ελληνικές περιφέρειες), ενώ σηµαντικό
χαρακτηριστικό της αποτελεί το γεγονός ότι ο πληθυσµός της (περ. 562.000
κάτοικοι, που αντιστοιχεί στο 5,3 % του συνολικού πληθυσµού του κράτους, δηλ. 7η
µεταξύ των ελληνικών περιφερειών), από τα µέσα της δεκαετίας του 1990 κ.ε.
παρουσιάζει έναν οριακά θετικό ρυθµό µεταβολής, που παραµένει ωστόσο
χαµηλότερος του ρυθµού του συνόλου της χώρας (όπου καταγράφεται κατά την
τελευταία δεκαετία αύξηση σε ποσοστό περίπου 5 %). Το αρνητικό αυτό για την
πολιτικογεωγραφικούς, οικονοµικούς και κοινωνικούς – τείνει να επαναθεωρηθεί, σε
συνάρτηση µε την εκπόνηση αναπτυξιακών προγραµµάτων, που θα ήταν δυνατό να
εφαρµοστούν αποδοτικά στην προκεχωρηµένη αυτή ζώνη της Ευρωπαïκής Ένωσης11.
Ιδίως τα κοινοτικά πλαίσια στήριξης για την περιφέρεια της Ανατολικής
Μακεδονίας – Θράκης, η οποία αποτελεί µία από τις ακρότερες ανατολικές και, κατ’
εξοχήν, ευαίσθητη επαρχία, τα οποία συχνά χαρακτηρίζονται γι’ αυτό και ως
«πιλοτικά», µε τα οποία τείνουν να αντιµετωπιστούν παλαιά αιτήµατα της περιοχής,
9 Οικονοµικός Ταχυδρόµος, 17 Φεβρουαρίου 2000, αφιέρωµα µε τίτλο «Η οικονοµία των ελληνικών περιφερειών», σ.22-26 (ελληνικές περιφέρειες και ανάπτυξη : Ανατολική Μακεδονία και Θράκη). 10 Στην περιφέρεια υπάρχουν πλέον 55 ΟΤΑ (Ν. 2539/1997), και επιπλέον οι Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις Ροδόπης-Έβρου και ∆ράµας-Καβάλας-Ξάνθης (Ν. 2240/1994 - άρθρο 5 ΚΝΑ). 11 Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Η ∆υτική Θράκη στον κορµό της ελληνικής επικράτειας, σ.271, στον τόµο : “Θράκη, Γενική Γραµµατεία Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης”, β’ έκδοση, Ιούλιος 2000.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 8
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
σε σηµαντικό βαθµό, ανεκπλήρωτα, όπως η άρση της αποµόνωσης, η ολοκληρωµένη
και συστηµατική εκµετάλλευση των φυσικών και πολιτιστικών, θα πρόσθετε κανείς,
πόρων, καθώς και του ορυκτού πλούτου της, η πληρέστερη και ορθολογικότερη
αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναµικού της, η βελτίωση και, ακόµη, ο
εκσυγχρονισµός των κοινωνικών και οικονοµικών υποδοµών12.
Επιπλέον, η γεωπολιτική θέση της περιφέρειας, στοιχείο που συνέβαλε στο
παρελθόν στην αποµόνωση και την περιθωριοποίησή της, θα ήταν, αντίθετα σήµερα,
δυνατό να συµβάλει, και αυτή, στην αναβάθµιση της περιοχής µε την ανάπτυξη της
συνεργασίας σε περιφερειακή βάση. Ήδη όµως, σε ευρύτερη πολιτική και οικονοµική
κλίµακα, η περιφέρεια προσφέρεται για να αποτελέσει σηµείο διασταύρωσης και
στήριξης ενός ευρύτερου δικτύου επικοινωνίας ανθρώπων και αγαθών, πολιτιστικής
ακτινοβολίας ακόµη θα λέγαµε, που θα συνενώσει οργανικά τη ∆υτική Ευρώπη µε
την Ανατολική Βαλκανική και τη δυτική παρευξείνια ζώνη – µέχρι και τη Ρωσία13.
Σηµαντική διαφοροποίηση παρουσιάζει ενδοπεριφερειακά ωστόσο η
πληθυσµιακή της συγκρότηση σε σχέση µε τις λοιπές περιφέρειες της χώρας,
εξαιτίας της ύπαρξης της θρησκευτικής µειονότητας των µουσουλµάνων14.
Ειδικότερα, το µουσουλµανικό στοιχείο κατανέµεται κυρίως στις πρωτεύουσες και
στις ορεινές ζώνες των νοµών Ξάνθης και Ροδόπης15. Σηµειώνεται επίσης ότι πλέον
έχουν εξασφαλισθεί όλες οι προϋποθέσεις για την ακώλυτη κοινωνική και οικονοµική
πρόοδο των ελλήνων µουσουλµάνων της ∆υτικής Θράκης, η συντριπτική πλειοψηφία
των οποίων βιώνει σήµερα ελεύθερα στο ελληνικό κράτος και απολαµβάνει γνήσια
ισονοµία και ισοπολιτεία, ενώ, εν προκειµένω για το θέµα µας, έχει καταβληθεί
φροντίδα να διατηρηθεί µε κάθε τρόπο η πολιτιστική ταυτότητά του.
Εντούτοις, παραµένει καθοριστικό για τη δοµή της κοινωνίας και την
εσωτερική της διάρθρωση ο βαθµός και οι µορφές διαφοροποίησης µεταξύ των
θρησκευτικών οµάδων της ∆υτικής Θράκης16. Όπως συχνά κρίνεται, η
µουσουλµανική µειονότητα δεν έχει ενταχθεί οργανικά στον κοινωνικό κορµό και 12 Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Η ∆υτική Θράκη στον κορµό της ελληνικής επικράτειας (ως άνω) σ.281. 13 Κωνσταντίνος Σβολόπουλος (ως άνω). 14 Βλ. λ.χ. : Κωνσταντίνου Α. Βακαλόπουλου, Ιστορία του βόρειου ελληνισµού, 2000, κεφάλαιο δωδέκατο ΙΙΙ (Η µουσουλµανική µειονότητα της δυτικής Θράκης και η σύγχρονη πραγµατικότητα, σ.519-527), επίσης : Πόλυς Α. Μυλωνάς, Οι Ποµάκοι της Θράκης, 1990. 15 Υπολογίζονται σε 120.000 περ., που αποτελεί όµως φυλετικά και γλωσσικά ανοµοιογενές πληθυσµιακό στρώµα, εφόσον συγκροτείται από τουρκόφωνους (54%), Ποµάκους (36%), Αθίγγανους και Κιρκάσιους (18%). 16 Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Η ∆υτική Θράκη στον κορµό της ελληνικής επικράτειας (ως άνω) σ.279-281.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 9
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
δεν αξιοποιεί, σε ισότιµη βάση, τις ευκαιρίες και τις δυνατότητες που προσφέρονται
στο πεδίο της οικονοµίας και της παιδείας, µε επιπτώσεις που τείνουν βαθµιαία να
εκδηλωθούν στον πολιτικό τοµέα υπό µορφή φυγόκεντρων τάσεων. Ως αιτίες
αναφέρονται οι περιορισµένες αγροτικές ασχολίες (κυρίως σε ορεινές ή ηµιορεινές
περιοχές) στις οποίες είναι προσκολληµένοι, το ασαφές καθεστώς που διέπει τις
ιδιοκτησίες τους, το χαµηλό µορφωτικό τους επίπεδο, οι επιφυλάξεις που έχουν αλλά
και οι δυσχέρειες που αντιµετωπίζουν ως προς την ένταξή τους στην τοπική
οικονοµία17. Έτσι, στο πεδίο της οικονοµίας παρατηρείται εσωστρέφεια µε τη
δηµιουργία κλειστού κυκλώµατος στους κόλπους της τοπικής αγοράς και
εξωστρέφεια σ’ ότι αφορά την τοποθέτηση και την αξιοποίηση των εισοδηµάτων
τους, όπως επίσης στην παιδεία και στο πολιτικό πεδίο. Η πολιτεία αποβλέπει, στο
πλαίσιο των αρµοδιοτήτων και δυνατοτήτων της, στη λήψη µέτρων ικανών να
συµβάλουν στην αποκατάσταση ή στην αναδιάταξη των κοινωνικών ισορροπιών στο
χώρο της Θράκης, όπου, θα πρόσθετε κανείς, και ο πολιτιστικός τοµέας θα µπορούσε
να αναλάβει, µε τον παιδευτικό του ρόλο, το µερίδιο που του αναλογεί.
Και ως εκ τούτου, η περιφέρεια παράγει το 4,8 % του συνολικού
Ακαθάριστου Εγχώριου Προïόντος της χώρας, ενώ σύµφωνα µε στοιχεία του 1997, ο
πρωτογενής τοµέας απασχολεί το 40,1 % του ενεργού πληθυσµού της, ο
δευτερογενής τοµέας το 17,9 % και ο τριτογενής το 42,1 % (τα αντίστοιχα εθνικά
ποσοστά είναι 19,8 %, 22,5 % και 57,7 % αντίστοιχα, για το 1997), µε τάση
ενίσχυσης του τριτογενούς τοµέα και µείωσης του πρωτογενούς, ενώ ο δευτερογενής
τοµέας παραµένει περίπου στο ίδιο επίπεδο. Ιδίως ο τριτογενής τοµέας παρουσιάζει,
µεταξύ άλλων, αξιόλογα τουριστικά πλεονεκτήµατα18. Όπως επισηµαίνεται, αυτά
εντοπίζονται όχι µόνο στο νησιωτικό χώρο (Σαµοθράκη, Θάσος) και στο παράλιο
τµήµα της, αλλά και στους πλούσιους φυσικούς πόρους που περιλαµβάνει, καθώς και
στους πολιτιστικούς, όπως τους παραδοσιακούς οικισµούς και τους αρχαιολογικούς της
χώρους, στα θρησκευτικά της µνηµεία. Κατά αυτόν τον τρόπο επιµηκύνεται η
τουριστική περίοδος και προσφέρονται δυνατότητες περιηγητικού – περιπατητικού,
ιαµατικού, εκκλησιαστικού, αρχαιολογικού τουρισµού, ενώ δύναται να προσελκύσει
έτσι τουρισµό υψηλής ποιότητας. Επιπλέον, η πολιτιστική δραστηριότητα στην
Ανατολική Μακεδονία – Θράκη παρουσιάζεται έντονη και ποικιλόµορφη, µε
αξιόλογη ανάπτυξη των πολιτιστικών εκδηλώσεων σ’ όλους τους νοµούς της 17 Ακαδηµία Αθηνών, Η ανάπτυξη της Θράκης. Προκλήσεις και προοπτικές. Αθήνα 1994. 18 Βλ. λ.χ. : “Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης” www.hri.org
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 10
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
περιφέρειας, όπου και διαπιστώνεται σηµαντική ενίσχυση της τοπικής οικονοµίας19.
Συµπερασµατικά µπορεί να λεχθεί, ωστόσο, ότι η περιφέρεια εξαρτάται, κυρίως, από
τον πρωτογενή και δευτερογενή τοµέα, καθώς η ανάπτυξη του τουρισµού και των
υπηρεσιών είναι αργή, αφήνοντάς τους όµως περιθώρια βελτίωσης.
Ποσοστά ανεργίας (2002)20
Αν. Μακ. Θράκη 10,4%
Κ. Μακεδονία 11,5%
∆υτ. Μακεδονία 14,7%
Ήπειρος 10,6%
Θεσσαλία 10,6%
Ιόνια Νησιά 10,5%
∆υτ. Ελλάδα 9,8%
Αττική 9,2%
Πελοπόννησος 7,3%
Β. Αιγαίο 9,2%
Ν. Αιγαίο 14,2%
Κρήτη 7,2%
Μέσος όρος χώρας 9,9%21
Κοινή διαπίστωση άλλωστε αποτελεί το γεγονός ότι, τα φυσικά
πλεονεκτήµατα της περιφέρειας Ανατολής Μακεδονίας – Θράκης παρέµειναν για
δεκαετίες αναξιοποίητα, λόγω της απόστασής της από τα µεγάλα εσωτερικά αστικά
κέντρα, των “κλειστών” βορείων συνόρων της, της αποµόνωσής της, που
ενδυναµώνονταν από το συγκεντρωτικό και γραφειοκρατικό σύστηµα διοίκησης που
ήθελε να αγνοεί κάθε είδους περιφερειακή ανάπτυξη. Στις γενικότερες
χωροοικονοµικές προστίθενται ασφαλώς και οι διοικητικές δυσλειτουργίες που
εντοπίζονται στον θρακικό χώρο και απαιτούν άµεση και δραστική αντιµετώπιση22.
19 Βλ. λ.χ. : “Ο.Γ.Ε.Ε.Κ.Α. “∆ΗΜΗΤΡΑ” ενηµέρωση – πληροφόρηση Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης παρούσα κατάσταση” www.ogeeka-dimitra.org.gr 20 Στοιχεία του συναδέλφου Χρ. Κωτσάκου 21 Για το ίδιο έτος η Eurostat δίνει µέσο όρο για τη χώρα 10,4%. 22 Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Η ∆υτική Θράκη στον κορµό της ελληνικής επικράτειας (ως άνω) σ.281.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 11
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Το κατά κεφαλή Ακαθάριστο Προïόν της περιφέρειας ανέρχεται στο 61,5 %
του Κοινοτικού µέσου όρου, κατατάσσοντας την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη
µεταξύ των πιο φτωχών περιφερειών της χώρας αλλά και του στόχου 1 [προώθηση
της ανάπτυξης και της διαρθρωτικής προσαρµογής των αναπτυξιακά
καθυστερηµένων περιφερειών, δηλ. εκείνων των οποίων το κατά κεφαλή ΑΕΠ είναι
κατώτερο από το 75% του κοινοτικού µέσου όρου] της Ευρωπαïκής Ένωσης23.
Ωστόσο, η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναµένεται να αναβαθµίσει την θέση
της.
Συµπερασµατικά διαπιστώνεται24 για την περίοδο 1998 –2002 ότι, µολονότι
σηµειώθηκε αναστροφή της πληθυσµιακής συρρίκνωσης στην περιφέρεια, εντούτοις η
επίδοση της οικονοµικής βάσης και της αγοράς εργασίας κρίνεται υποτονική, κυρίως
λόγω της κοστοβόρας προσαρµογής του παραγωγικού προτύπου στις νέες συνθήκες
εγχώριου και διεθνούς ανταγωνισµού που επιδρούν αρνητικά ειδικά στις
δραστηριότητες του πρωτογενή τοµέα. Γι’ αυτό, µεγαλύτερη ευχέρεια προβλέπεται
µελλοντικά στην προσέγγιση στόχων παρεµβάσεων που αφορούν βασικές και
κοινωνικές υποδοµές, συγκριτικά µε τις παρεµβάσεις που εστιάζουν στην ενίσχυση
της (παραγωγικής) ανταγωνιστικότητας και την ολοκληρωµένη ανάπτυξη περιοχών
ειδικού ενδιαφέροντος (αστικός και ορεινός χώρος). Φρούριο Καβάλας
23 Βλ. επίσης : Οι περιφέρειες της Ελλάδας στην Ευρωπαïκή Ένωση, έκδοση της Ευρωπαïκής Επιτροπής, 1999, [Ανατολική Μακεδονία & Θράκη, Κεντρική Μακεδονία, ∆υτική Μακεδονία] σ.16 –25. 24Βλ.: Συµπεράσµατα και προτάσεις στην “Ενδιάµεση αξιολόγηση του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράµµατος της Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης 2000- 2006”.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 12
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
3.2.Πολιτιστική διάσταση της ανάπτυξης – µελέτη για τις εναλλακτικές µορφές
τουρισµού µε βάση αξιόλογα στοιχεία πολιτιστικού αποθέµατος.
Ασφαλώς και για την περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης η
επιδιωκόµενη πρόοδος στον οικονοµικό τοµέα κατά το παρελθόν να είχε αποβεί εις
βάρος της ποιοτικής (πολιτιστικής και κοινωνικής) διάστασης της ανάπτυξης, που
παρατηρείται ως γενικό φαινόµενο της όλης αναπτυξιακής προσπάθειας κατά τη
µεταπολεµική περίοδο25. Η υποβάθµιση της “ποιότητας ζωής” στα αστικά κέντρα και
η καταστροφή των µνηµείων της πολιτιστικής κληρονοµιάς, τα οποία θεωρήθηκαν ως
τροχοπέδη στην όλη αναπτυξιακή διαδικασία , αφορά ασφαλώς κατά τα παρελθόντα
έτη και τον ελλαδικό χώρο. Η συνειδητοποίηση, όπως προαναφέρθηκε, συνεπώς, της
αναγκαιότητας µιας πολυδιάστατης ανάπτυξης οδήγησε στο να ενσωµατωθεί η
πολιτιστική διάσταση, που αναλύεται σε µακροοικονοµικό (άνοδο της πολιτιστικής
στάθµης του πληθυσµού και ποιοτική αναβάθµιση του εργατικού δυναµικού, µε
επενδύσεις στην εκπαίδευση και στην έρευνα) και µικροοικονοµικό επίπεδο
(διαµόρφωση εξωτερικών οικονοµιών), στον εθνικό, περιφερειακό και τοπικό
αναπτυξιακό σχεδιασµό.
Επίσης, επισηµαίνεται ότι η ανταγωνιστικότητα του ελληνικού
πολιτιστικού προϊόντος που επιδιώκεται κατά αυτόν τον τρόπο, εξαρτάται αφενός
από το µέγεθος και την ποιότητα των επενδύσεων σε υποδοµές, ανθρώπινο δυναµικό
και νέες τεχνολογίες και αφετέρου από τον εκσυγχρονισµό των σχετικών µε τον
πολιτισµό δοµών, τον αριθµό, την ποιότητα και την πληρότητα των σχετικών δικτύων
και την διασύνδεσή τους µε αντίστοιχα διεθνή δίκτυα (ψηφιακά και πολιτιστικά –
χωρικά δίκτυα)26.
Μία πτυχή του θέµατος αποτελεί καταρχήν η επιδίωξη της ανάπτυξης
και προβολής εναλλακτικών µορφών τουρισµού27 που αναµένεται να έχει
θετικότερα αποτελέσµατα για την περιοχή, καθώς ειδικά για τον τουρισµό κρίνεται
πιο αποτελεσµατική η στόχευση συγκεκριµένων οµάδων πληθυσµού.
25 Βλ. λ.χ.: Γκιόκα Ε., Γρηγορακάκης Γρ., Παπαϊωάννου Αρ.: Πολιτιστική Κληρονοµιά και Περιφερειακή Ανάπτυξη, Ι∆’ Εκπαιδευτική Σειρά – Τµήµα: Τ.Α.Π.Α. –Ε.Σ.∆.∆., Αθήνα 2003, σ. 32. 26 Γκιόκα Ε., Γρηγορακάκης Γρ., Παπαϊωάννου Αρ. (ως άνω), σ. 150. 27Βλ. : Επιχειρησιακό σχέδιο δράσεων προώθησης τουριστικής προβολής της περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης [έργο της περιφέρειας ΑΜΘ µε χρηµατοδότηση από το Γ’ ΚΠΣ] σ.28 κ.ε. Άλλωστε η διαφοροποίηση του ελληνικού τουριστικού προïόντος και η απαραίτητη σύνδεση του τουρισµού µε την πολιτιστική κληρονοµιά ανήκει στην πολιτική στοχοθεσία (βλ. λ.χ. άρθρο του Στάθη ΚΟΥΣΟΥΝΗ για τον τουρισµό στην εφηµερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 01-08-2004).
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 13
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Όπως σηµειώνεται, οι οµάδες αυτές έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που
µπορούν να προσδιοριστούν ανάλογα µε την κατηγορία , το είδος των ενδιαφερόντων
τους, τη χώρα προέλευσης κ.λπ. Στα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά οφείλει να
ανταποκριθεί αντίστοιχα µια διαφοροποιηµένη και εξειδικευµένη προσφορά, η οποία
οφείλει να καλύψει µε επάρκεια τις απαιτήσεις των αντίστοιχων κατηγοριών
επισκεπτών.
Ο οικοτουρισµός και ο αγροτουρισµός, που µπορεί να συµβάλλουν σηµαντικά
στην οικονοµική τόνωση των τοπικών κοινωνιών, µπορεί να συνδυαστεί και εν µέρει
προϋποθέτει το πολιτιστικό απόθεµα. Παραδοσιακά κτίσµατα σε διατηρητέους
οικισµούς, παραδοσιακά αγροτόσπιτα, κάθε είδους άλλα κτήρια (πύργοι, χάνια,
εγκαταλειµµένα µοναστήρια κ.λπ.) δύναται να τους αποδοθεί νέα χρήση για τη
φιλοξενία επισκεπτών, εντάσσοντάς τα επωφελώς στην σύγχρονο οικονοµικό και
κοινωνικό γίγνεσθαι, διατηρώντας και συνεισφέροντας παράλληλα στη διατήρηση
της φυσιογνωµίας τους. Ο οικοτουρισµός, αλλά και οι άλλες µορφές τουρισµού, όπως
ο θαλάσσιος τουρισµός, ο συνεδριακός επαγγελµατικός τουρισµός, αφήνουν
περιθώρια για από κοινού προσφορά εναλλακτικών δραστηριοτήτων προς τους
ενδιαφερόµενους επισκέπτες µε τον λεγ. πολιτιστικό τουρισµό.
Μια µορφή που κατεξοχήν µπορεί να αξιοποιεί το πολιτιστικό απόθεµα της
περιφέρειας αποτελεί ο αρχαιολογικός τουρισµός28, δεδοµένου ότι η περιοχή
παρουσιάζει σηµαντικό αρχαιολογικό πλούτο, για τον οποίο καταρχήν ο
ενδιαφερόµενος έχει τη δυνατότητα να ενηµερωθεί τόσο µέσω των αρχαιολογικών
χώρων όσο και µέσω των διάφορων αρχαιολογικών µουσείων που λειτουργούν στην
περιοχή. Θα πρόσθετε κανείς τον όλο και σηµαντικότερο ρόλο που καλείται να
αναλάβει η ηλεκτρονική ή ψηφιακή προσπέλαση και ενηµέρωση σχετικά µε το
πολιτιστικό προïόν και τα µνηµεία στη σύγχρονη εποχή και σύµφωνα µε τις απαιτήσεις
του κοινού.
28Βλ. : Επιχειρησιακό σχέδιο δράσεων προώθησης τουριστικής προβολής της περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, σ.31. Βλ. επίσης: Μελέτη Τουριστικής Ανάπτυξης Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης,2002 [ευγενική παραχώρηση στον γράφοντα από τον κ. Γ. Ταταράκη, ∆/νση Σχεδιασµού και Ανάπτυξης της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης στην Κοµοτηνή].
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 14
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Ως σηµαντικότεροι αρχαιολογικοί χώροι της Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης
υποδείχθηκαν καταρχήν οι εξής:
-Αρχαιολογικός χώρος Φιλίππων.
-Αρχαία πόλη της Θάσου.
-Αρχαιολογικός χώρος των Αβδήρων.
-Κοινότητα Θερµών – Ανάγλυφο του Μίθρα Ταυροκτόνου.
-Μακεδονικοί τάφοι.
-Τα ερείπια της αρχαίας πόλης Τοπείρου – οι αρχαίοι παραποτάµιοι οικισµοί
του Νέστου.
-Σαµοθράκη.
-Αρχαιολογικός χώρος Αµφίπολης 29
Παράλληλα στη περιοχή λειτουργεί σηµαντικός αριθµός αρχαιολογικών
µουσείων, όπως το Αρχαιολογικό µουσείο Καβάλας, το Αρχαιολογικό µουσείο
∆ράµας, το Αρχαιολογικό µουσείο Αβδήρων κ.ά.
Επιπλέον, ο θρησκευτικός τουρισµός αναφέρεται σε επισκέπτες οι οποίοι
ενδιαφέρονται να επισκεφτούν και να προσκυνήσουν θρησκευτικούς τόπους
σηµαντικής ιστορικής αξίας. Στη γεωγραφική περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας –
Θράκης λειτουργούν πολλές ιστορικής σηµασίας εκκλησίες και µοναστήρια, τα οποία
µπορούν να προσελκύσουν, όπως αναφέρεται30, το ενδιαφέρον των επισκεπτών αυτής
της εξειδικευµένης µορφής τουρισµού.
Ενδεικτικά αναφέρεται από µελέτες ότι στο χωριό Λυδία του Νοµού Καβάλας
βρίσκεται η φυλακή του Αποστόλου Παύλου καθώς και το Βαπτιστήριο της Αγίας
Λυδίας. Η Καβάλα ήταν η πρώτη πόλη της Ευρώπης που δέχτηκε το κήρυγµα του
Χριστιανισµού από τον Απόστολο Παύλο, ενώ στην περιοχή βαπτίσθηκε η πρώτη
Ευρωπαία Χριστιανή.
Παράλληλα, στην περιοχή λειτουργούν οι εξής µονές και εκκλησίες µε
µεγάλο ενδιαφέρον για τους επισκέπτες: Μονή Αγίου Παντελεήµονα, Μοναστήρι της
Υπαπαντής, Μοναστήρι της Παναγίας της Παγγαιώτισσας, ο Ναός της Κοίµησης της
Θεοτόκου στη Σαµοθράκη, η βυζαντινή Παναγία Κοσµοσώτειρα στις Φέρες, η Μονή
29 Τον οποίο θα µπορούσε να προσθέσει κανείς. 30Βλ. : Επιχειρησιακό σχέδιο δράσεων προώθησης τουριστικής προβολής της περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, σ.32.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 15
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Κορνοφωλιάς, το Μοναστήρι της Παναγίας Φανερωµένης / Βαθυρρύακα,, τα
Μοναστήρια της Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας, της Παναγίας της Καλαµού και η
Μονή Παµµεγίστων Ταξιαρχών στην Ξάνθη.
Στην κατηγορία αυτή µπορεί να περιληφθούν και τα εκκλησιαστικά µουσεία,
όπως αυτό της ∆ράµας, όπου εκτίθενται σπάνιες εικόνες και κειµήλια ή το
εκκλησιαστικό µουσείο που λειτουργεί στην Ξάνθη, όπου εκτίθενται βυζαντινές
εικόνες και χειρόγραφα του 12ου και 13ου αι.
Μία άλλη κατηγορία αποτελούν και τα µνηµεία της οθωµανικής περιόδου,
εφόσον µ’ αυτόν τον τρόπο προαχθεί η αλληλοκατανόηση σε µια πολυπολιτισµική
περιοχή ή λ.χ. καταδειχθεί η στενή σχέση και συνέχεια της αρχιτεκτονικής πολλών
κτηρίων µ’ αυτά της βυζαντινής περιόδου απ’ όπου συχνά εµπνεύσθηκαν.
Μία επιπλέον έκφανση αποτελεί και ο τουρισµός πόλεων, η γνωριµία της
φυσιογνωµίας τους και µέσω των ιστορικών συνοικιών τους την διαχρονική τους
εξέλιξη ή την κοινωνική και οικονοµική ζωή των κατοίκων της έως την σύγχρονη
εποχή.
Ο συνεδριακός και επαγγελµατικός τουρισµός31 απαιτεί καταρχήν την ύπαρξη
σηµαντικών υποδοµών, εκτός από ξενοδοχειακές µονάδες και σε συνεδριακούς
χώρους και κάθε είδους υπηρεσίες προς τους συµµετέχοντες, που είναι αναγκαίο να
χαρακτηρίζονται από υψηλή ποιότητα.. Ο συνεδριακός τουρισµός αποτελεί και ένα
µέσο για τους συνέδρους , συνήθως µεσαίας ή υψηλής εισοδηµατικής τάξης και
µορφωτικού επιπέδου, να γνωρίσουν την περιοχή και τον πολιτισµό της, και πιθανόν
να την επισκεφτούν ξανά ως τουρίστες πλέον και όχι ως σύνεδροι.
Καβάλα - καπναποθήκες
31 Επιχειρησιακό σχέδιο δράσεων προώθησης τουριστικής προβολής της περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, σ.34. Επίσης: Φιλιώ Λαζανά, Εισαγωγή στον επαγγελµατικό τουρισµό, σ.30-32.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 16
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
πολιτιστικοί οργανισµοί, πολιτιστική εκπαίδευση και εκπαιδευτικοί πόροι,
πολιτιστικός και περιβαλλοντικός τουρισµός, φεστιβάλ και εκδηλώσεις, θρησκευτικοί
οργανισµοί, µέσα και δραστηριότητες µειονοτήτων)33.
Η αποτίµηση των πολιτιστικών πόρων γίνεται από διοικούσα επιτροπή µε
ποσοτικές (διεξαγωγή έρευνας, , κατάστρωση του προφίλ του πληθυσµιακού και
πολιτιστικού δυναµικού) και ποιοτικές µεθόδους (οργάνωση εργαστηρίων και
ασκήσεων πολιτιστικής χαρτογράφησης34).
32 Η ενδεικτική παρουσίαση προέκυψε από στοιχεία, τα οποία προέρχονται από τις εξής πηγές: -Επιχειρησιακό σχέδιο δράσεων προώθησης τουριστικής προβολής της περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης,2002 (παράρτηµα ΙΙ: Τουριστικό προïόν Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης), -Ανατολική Μακεδονία Θράκη, ένας πλήρης ταξιδιωτικός οδηγός, εκδόσεις Explorer, 2003 [βιβλιογραφία στη σ. 240], -∆ιαρκής κατάλογος των κηρυγµένων αρχαιολογικών χώρων και µνηµείων της Ελλάδας, ∆ιεύθυνση Αρχείου Μνηµείων και ∆ηµοσιευµάτων του Υπουργείου Πολιτισµού (νοµοί Σερρών, ∆ράµας, Καβάλας, Ξάνθης, Ροδόπης και Έβρου) [κατόπιν επερώτησης του γράφοντος], βλ. Παράρτηµα, - “Θράκη, Γενική Γραµµατεία Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης”, β’ έκδοση, Ιούλιος 2000, [όπου και εκτενής βιβλιογραφία για τα µνηµεία και τον πολιτισµό εν γένει της Θράκης: σ. 367 -388], -Στοιχεία της ∆ιεύθυνσης Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονοµιάς και της ∆ιεύθυνσης Πολιτιστικών Εκδηλώσεων του Υπουργείου Πολιτισµού [κατόπιν επερώτησης του γράφοντος και στοιχεία που µου παραχωρήθηκαν από την κ. Μπέσου], -από την ιστοσελίδα του ∆ηµοκρίτειου Πανεπιστηµίου Θράκης http://thesaurus.duth.gr/hellenic/thrace.asp?Theme=4 33 Βλ. λ.χ.: D. Grogan & C. Mercer, The Cultural Planning Handbook. An essential Australian guide, Allen & Urwin 1995 [Μεθοδολογία πολιτιστικού σχεδιασµού – Ποσοτική πολιτιστική αποτίµηση] (σε ανεπίσηµη µετάφραση του Κ.Γασπαρινάτου). 34 Η οποία επιχειρείται καταρχήν.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 17
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Τα στοιχεία της πολιτιστικής κληρονοµιάς35, όπως αυτά που παρατίθενται
στη συνέχεια, προκειµένου να αξιολογηθούν ορθότερα, εµπεριέχουν
σύλλογος Προσοτσάνης” Ο Μέγας Αλέξανδρος”, Εκπολιτιστικός σύλλογος Νέας Αµίου
∆ράµας, Μορφωτικός εκπολιτιστικός σύλλογος Ξηροποτάµου, καθώς κ.ά. σε διάφορους
∆ήµους και Κοινότητες του νοµού ∆ράµας.
Νοµός Καβάλας
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΑΠΟΘΕΜΑ
• Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας: ευρήµατα από αρχαίες πόλεις της Ανατολικής
Μακεδονίας και της Θράκης (την αρχαία Αµφίπολη, από την αρχαία Νεάπολη (Καβάλα), τη
Γαληψό, την Οισύµη,την Τόπειρο, τα Άβδηρα, τη Μεσηµβρία, την αρχαία Τράγιλο).
• ∆ηµοτικό Λαογραφικό Μουσείο Καβάλας (σε νεοκλασικό κτήριο, από κοινού µε το
Ιστορικό Αρχείο και την Πινακοθήκη).
• Ιστορικό αρχείο της πόλης της Καβάλας: στοιχεία της νεότερης ιστορίας της πόλης
(ελληνικό και βρετανικό ΥΠ.ΕΞ., Εργατικό Κέντρο Καβάλας, φωτογραφικό και
κινηµατογραφικό υλικό κ.ά.), ενώ διαθέτει νέους εκθεσιακούς χώρους στην κεντρική
καπναποθήκη, στην πλατεία του Καπνεργάτη.
• Μουσείο Αµφίπολης: εκθέµατα από προϊστορικά έως βυζαντινά χρόνια.
• Αρχαιολογικός χώρος της Αµφίπολης (5ου αι. π.Χ. – 15ος αι. µ.Χ.)36: δύο οχυρωµατικοί
περίβολοι, ιερό της Κλειώς, ιερό της Κυβέλης, Γυµνάσιο, η γέφυρα του Στρυµόνα
αποτελούµενη από ξύλινους πάσσαλους του 5ου αι. π.Χ., ο Λέοντας της Αµφίπολης (λίθινο
ταφικό µνηµείο του 5ου αι. π.Χ.), ερείπια οικιών κ.ά.
• Μοναστήρι της Παναγίας της Εικοσιφοίνισσας στο όρος Παγγαίο: 10ος και 15ος αι. µ.Χ., το
νέο καθολικό της Μονής από το 1842.
• Βυζαντινό Κάστρο (Καβάλα): αρχές του 15ου αι. µ.Χ (διαδέχτηκε την βυζαντινή ακρόπολη
που καταστράφηκε το 1391). Παίρνει την σηµερινή µορφή του το ν 17ο και 18ο αι. µ.Χ.
Περιλαµβάνει χώρους για άµυνα, όπως προµαχώνα, δεξαµενή νερού, αποθήκη εφοδίων
(αργότερα φυλακή), φυλάκιο καθώς και τον κυκλικό πύργο που σώθηκε από την βυζαντινή
περίοδο. Σήµερα το εσωτερικό του διασκευάστηκε σε υπαίθριο θέατρο37.
• Κάστρο της Ανακτορούπολης (οχύρωση της βυζαντινής πόλης των Ελευθερών, 12ου αι.
µ.Χ.) στη χερσόνησο Βρασίδα, κοντά στη Νέα Πέραµο.
36 Βλ. λ.χ.: ∆ηµήτριος Λαζαρίδης, Αµφίπολις, εκδ. ΤΑΠΑ, 2η έκδ. 1997 [όπου και βιβλιογραφία για δηµοσιεύσεις των µνηµείων: σ. 76- 80]. 37 Αποτελεί παράδειγµα για τη διαχείριση µνηµείου από ∆ήµο (της Καβάλας) και επίβλεψη ή συνεργασία από την περιφερειακή υπηρεσία του ΥΠ.ΠΟ. (12η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων).
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 20
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
• Πινακοθήκη Καβάλας: έργα σύγχρονων ζωγράφων (Π. Γράβαλλου, Μερόπης Πρέκα,
Κλ.Λουκόπουλου κ.ά., του γλύπτη Πολύγνωτου Βαγή).
• Αρχαιολογικός χώρος των Φιλίππων38: Αρχαίο Θέατρο (από τα µεγαλύτερα της
αρχαιότητας), Εγνατία οδός, ερείπια των τειχών, αρχαία αγορά, ρωµαïκή αγορά, παλαίστρα,
ρωµαïκά λουτρά, Οκτάγωνο (µητροπολιτικός Ναός της πόλης από τον 5ο έως τον 7ο αι. µ.Χ.),
παλαιοχριστιανικές βασιλικές, φυλακές του Αποστόλου Παύλου.
• Αρχαιολογικό Μουσείο των Φιλίππων: αρχαιολογικά ευρήµατα από τον προïστορικό
οικισµό στο Ντικιλί Τας και από τον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων.
• Σύγχρονο βαπτιστήριο της Αγ. Λυδίας καθώς και ρωµαϊκά ερείπια, στη νέα Καρβάλη.
• Ιστορικό και Εθνογραφικό Μουσείο των Ελλήνων της Καππαδοκίας, ιδρύθηκε από τη
Στέγη Πολιτισµού της Νέας Καρβάλης39.
• Προσφυγικός οικισµός της Νέας Καρβάλης.
• Χρυσή λάρνακα και το λείψανο του Αγ. Γρηγορίου, στη Νέα Καρβάλη.
• Λαογραφικό χωριό Ακόντισµα (συνδυασµός παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της περιοχής και
των προσφύγων από την Καππαδοκία, µε χώρους φιλοξενίας επισκεπτών, χώρους για
εκδηλώσεις όπως θέατρο, χώροι συνεδριάσεων, εκθέσεων κ.ά.).
• Μουσείο Ηρώων: στο ∆ηµοτικό Κήπο Καβάλας.
• Καµάρες- Γέφυρα (µεσαιωνικό υδραγωγείο): στη συνοικία της Παναγίας στην Καβάλα.
• Συνοικία Παναγίας: η Παλιά Πόλη της Καβάλας.
• Ιµαρέτ (Καβάλα): τουρκικό οικοδόµηµα (ιεροδιδασκαλείο, πτωχοκοµείο, και διδακτήριο που
έχτισε ο Μεχµέτ Αλή), σήµερα λειτουργεί ως αναψυκτήριο- εστιατόριο και φιλοξενεί µικρή
έκθεση µε αιγυπτιακά αντικείµενα.
• Σπίτι του Μεχµέτ Αλή (λειτουργεί ως µουσείο) στην συνοικία της Παναγίας της Καβάλας
και έφιππος ανδριάντας του.
• Εκκλησίες της Παναγίας και του Αγ. Παντελεήµονα στην Καβάλα: 15ου αι. µ.Χ.
• Νεοκλασικά κτήρια της Καβάλας: τέλη του 19ου – αρχές του 20 ου α. (∆ηµαρχείο,
∆ηµοτική Βιβλιοθήκη, ∆ηµοτικό Μουσείο, το παλιό ∆ηµαρχείο κ.ά.).
• Παλιές Καπναποθήκες (ανακαινίσθηκαν και χρησιµοποιούνται για πολιτιστικές εκδηλώσεις)
στην πλατεία του Καπνεργάτη της Καβάλας.
• Ανδρικό Μοναστήρι Αγ. Σύλλα: στην είσοδο της πόλης της Καβάλας.
• Στοές Αρχαίων Μεταλλείων Χρυσού. (;)
• Αρχαία Οισύµη: τείχος και ναός, νεκροταφείο 7ου-5ου αι. π.Χ.
• Μνηµεία στο ∆έλτα του Νέστου: τα ερείπια της αρχαίας πόλης Τοπείρου: ερείπια τειχών
και κτηρίων ρωµαϊκών χρόνων – οι αρχαίοι παραποτάµιοι οικισµοί του Νέστου .
38 Βλ. λ.χ.: Χ. Κουκούλη – Χρυσανθάκη: Φίλιπποι, εκδ. ΤΑΠΑ, 2η έκδοση 2000 [όπου και βιβλιογραφία για τις δηµοσιεύσεις των µνηµείων]. 39www.stegi-karvalis.gr
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 21
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
το «Βυζάντιο», Λέσχη Ποντίων Νοµού Καβάλας, Μουσικοχορευτικός & µορφωτικός
σύλλογος Αµυγδαλεώνα, καθώς κ.ά. σε διάφορους ∆ήµους και Κοινότητες του νοµού.
Θάσος
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΑΠΟΘΕΜΑ
• Αρχαιολογικό Μουσείο Λιµένα Θάσου: ευρήµατα από το νησί, από τα αρχαïκά έως τα
κλασικά χρόνια .
• Λαογραφικό Μουσείο Λιµεναρίων: δηµιουργήθηκε το 1993 από τον Πολιτιστικό Σύλλογο
Λιµεναρίων «Το Κάστρο» µε σκοπό τη διατήρηση και προβολή της τοπικής παράδοσης.
• Ιδιωτικό Μουσείο Παπαγεωργίου στα Καλύβια: αρχαιολογικά ευρήµατα (κλασικής,
ελληνισατικής και βυζαντινής περιόδου) αλλά και είδη λαϊκής τέχνης.
• Αρχαίος οικισµός στο χωριό Καλύβια.
• Αρχαία Πόλη (Λιµένας) της Θάσου: λιµάνι (στην αρχαιότητα διέθετε δύο λιµάνια),
ακρόπολη, ναός του Πυθίου Απόλλωνα, της Αθήνάς, του Πάνα, αρχαία αγορά, βασιλική
συνοικία ρωµαϊκή συνοικία µε επαύλεις, ωδείο, πέρασµα των Θεωρών, Ιερό του ∆ιονύσου,
του Ποσειδώνα, των Πατρώων Θεών (του ∆ία, της Αθηνάς, της Άρτεµης, των Νυµφών και
της Κόρης), του Ηρακλή, Πύλη του Ερµή και των Χαρίων, το Εβραιόκαστρο, σπηλιά – ιερό
του Πάνα, Πύλη του Παρµένη και του Σειληνού, θριαµβική αψίδα του Καρακάλλα,
παλαιοχριστιανική βασιλική, εκκλησάκι των Αγ. Αποστόλων.
• Παραδοσιακοί οικισµοί40: Θεολόγος, Παναγιά µε τον Ι.Ν. Κοίµησης της Θεοτόκου,
εκκλησίες και ξωκλήσια.
• Αρχοντικά του νησιού.
• Ερείπια κάστρου των Καντελούζι από τη Γένουα: 14ος-πρώτο µισό 15ου αι. µ.Χ.(δύο πύργοι,
δύο στέρνες, ένα ερειπωµένο παρεκκλήσι).
40 Για παραδοσιακούς οικισµούς βλ. λ.χ.: ∆ιαµαντία Πούλη, Η αποκατάσταση των παραδοσιακών οικισµών ως παράγων ολοκληρωµένης ενδογενούς ανάπτυξης. Εθνική Σχολή ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης, Τµήµα Γενικής ∆ιοίκησης, Αθήνα 2002.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 22
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
• Παλαιά µεταλλεία: «Παλατάκι».
• Σπηλιά ∆ρακοτρύπα.
• Μουσείο Πολύγνωτου Βαγή (στην Ποταµιά): έργα ενός γλύπτη (πίνακες και γλυπτά της
περιόδου 1920- 1960).
• Αρχαία λατοµεία µαρµάρου: στην Αλυκή.
• Αρχαίο θέατρο Θάσου: του 5ου αι. π. Χ.
• Εκκλησία Αγ. Παρασκευής: εικόνα Παναγίας φτιαγµένη από κερί και µαστίχα.
• Μονή Αρχαγγέλου και άλλες Μονές του νησιού (Σταυρονικήτα, Αγ. Παντελεήµονα,
Καρακάλλου, Αγ.∆ηµητρίου, Προφήτη Ηλία).
ΝΕΟΤΕΡΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΛΑΪΚΑ ∆ΡΩΜΕΝΑ
• Φεστιβάλ Φιλίππων Θάσου: παραστάσεις αρχαίου δράµατος και συναυλίες.
• Ωδεία: ∆ηµοτικό Ωδείο και Εθνικό Ωδείο στην Ξάνθη.
• Κινηµατογράφοι: 3 στην Ξάνθη.
Νοµός Ροδόπης
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΑΠΟΘΕΜΑ
• Αρχαιολογικό µουσείο Κοµοτηνής (κτίσµα του αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη, 1976):
ευρήµατα από προïστορική µέχρι και βυζαντινή εποχή που προέρχονται από τις αρχαίες
πόλεις Παραδηµή, Ξυλαγανή, τη Στρύµη, τη Μέση, τη Γαλήνη, τα Άβδηρα, την
Πλωτινούπολη.
• Λαογραφικό µουσείο Κοµοτηνής στο αρχοντικό Πεΐδη (χαρακτηριστικό δείγµα τοπικής
λαϊκής αρχιτεκτονικής): περιλαµβάνει επίσης προσωπικά κειµήλια του αρχιεπισκόπου
Αθηνών Χρύσανθου (του Τραπεζούντος).
41 Φορέας διοργάνωσης: ∆ήµος Αβδήρων- ∆ηµοτική επιχείρηση ανάπτυξης ∆. Αβδήρων. 42 Υπό µελέτη βρίσκεται το ζήτηµα των πολιτιστικών συλλόγων της Θράκης. Βλ. λ.χ.: “Ερευνητικό Πρόγραµµα για τους [Πολιτιστικούς] Συλλόγους της Θράκης” µε υπεύθυνη την καθηγήτρια στο Πανεπιστήµιο Μακεδονίας στη Θεσσαλονίκη κα. Φωτεινή Τσιµπιρίδου (κατόπιν προφορικής επικοινωνίας του γράφοντος µε την ερευνήτρια).
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 25
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
• Εκκλησιαστικό µουσείο Κοµοτηνής: αντικείµενα εκκλησιαστικής χρήσης και κειµήλια της
νεότερης ιστορίας της Κοµοτηνής.
• Παλιά αγορά της Κοµοτηνής.
• Βυζαντινά τείχη Κοµοτηνής: χτίστηκε τον 4ου αι µ.Χ. από τον αυτοκράτορα Θεοδόσοιο για
την προστασία της Εγνατίας οδού.
• Παλιά Πόλη Της Κοµοτηνής: κατοικείται κυρίως από Μουσουλµάνους.
• Βυζαντινός Ναός της Κοιµήσεως της Θεοτόκου του 1800 (πάνω σε θεµέλια βυζαντινού
ναού), όπου και η θαυµατουργή εικόνα της Παναγίας του 15ου-16ου αι..
• Μουσείο Καλαθοπλεκτικής των Ρωµά στην Κοµοτηνή: δείγµατα των Ρωµά από την
περιοχή της Θράκης, των Ελλήνων του Εύξεινου Πόντου και της Ανατολικής Θράκης, των
Ποµάκων της ορεινής Ροδόπης.
• Εσκί Τζαµί της Κοµοτηνής (η πόλη διαθέτει συνολικά 16 τζαµιά).
• Αρχαιότητες ρωµαïκών χρόνων στην περιοχή των Σαπών: λουτρά και νεκροταφείο στο
χωριό Αρριανά, υπολείµµατα πέτρινης γέφυρας µε έξι τόξα στην πορεία της Εγνατίας οδού
στο χωριό Αρίσβη, Ιερό του Θράκα Ιππέα και ερείπια βυζαντινού φρουρίου στο χωριό Νέα
Σάντα.
• Αρχαία Στρύµη: ιδρύθηκε από το Θάσο τον 7ο αι. π.Χ. , µε υπόγειο υδραγωγείο.
• Σπήλαιο της Στρύµνης: ίχνη κατοίκησης από την εποχή του Χαλκού.
43 Η προγραµµατική του σύµβαση µε το Υπουργείο Πολιτισµού φαίνεται να έληξε πρόωρα και γι’ αυτό εντάχθηκε πρόσφατα στη ∆ηµοτική Επιχείρηση Πολιτισµού Κοµοτηνής. Βλ. λ.χ.: εφηµερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 23-09-2004, άρθρο της Ν. ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 26
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
• Ερείπια της ∆ικαίας.
• Πτωχοκοµείο «Ιµαρέτ»: ιστορικής και αρχιτεκτονικής αξίας µεσαιωνικό κτήριο, ανήκει
στην Ιερά Μητρόπολη Μαρώνειας και Κοµοτηνής, προβλέπεται να στεγάσει το
Εκκλησιαστικό Μουσείο.
• Νεοκλασικά κτήρια της Κοµοτηνής.
• Ελληνική αστική σχολή Νέστορος Τσανακλή του 1910, στην Κοµοτηνή: διατηρητέο
νεοκλασικό κτήριο, µοναδικό για την πόλη οικοδόµηµα. Στεγάζει την Πρυτανεία του ΑΠΘ.
• Νεοκλασικό αρχοντικό Μαλιόπουλου: στεγάζεται η ∆ηµοτική Βιβλιοθήκη Κοµοτηνής.
• Πύργος του ωρολογίου, χτίσθηκε το 1884.
• Νέο Τέµενος – Γιενί Τζαµί του 1884 στην Κοµοτηνή: περιλαµβάνει και τη Μουφτεία
Κοµοτηνής (τη θρησκευτική αρχή των µουσουλµάνων της Ροδόπης).
• Υπολείµµατα της Εγνατίας οδού.
ΝΕΟΤΕΡΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΛΑΪΚΑ ∆ΡΩΜΕΝΑ
• Ελευθέρια: γιορτή της απελευθέρωσης από τους Τούρκους, 7-15 Μαΐου.
• Πανελλήνια εµπορική έκθεση – άνοιξη.
• Έθιµο της Μπάµπως – γυναικοκρατία : Στρύµη, 7 Ιανουαρίου.
• Καρναβάλι των Σαπών, 8 Ιανουαρίου.
• Πολιτιστικοί Σύλλογοι: 20 στην Κοµοτηνή, κ.ά. σε διάφορους ∆ήµους και Κοινότητες του
• Ωδεία: Θρακικό Πνευµατικό Κέντρο – Θρακικό Ωδείο Κοµοτηνής, και 2 επιπλέον ωδεία
στην Κοµοτηνή.
• Κινηµατογράφοι: 2 κινηµατογράφοι στην Κοµοτηνή.
Αρχαίο Θέατρο Μαρώνειας
44 Το ζήτηµα για προσπάθεια δηµιουργίας εθνικών µουσουλµανικών συλλόγων που ενίοτε αποκτούν εθνικό χαρακτήρα, βλ. λ.χ.: τα άρθρα στην εφηµερίδα «Χρόνος» www.xronos.gr,του ∆.Κ.Καραχάλιου 9.10.2003 ή του Σ.Παπαθεµελή,6.10.2003. Η λειτουργία του εν λόγω συλλόγου πρόσφατα σταµάτησε µε δικαστική απόφαση.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 27
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
• Πανηγύρια: µε παραδοσιακές ενδυµασίες, χορό. Όπως του Αγ. Αθανασίου (στις 18
Ιανουαρίου κοντά στο χωριό Αλώνια), των Τριών Ιεραρχών (στις 30 Ιανουαρίου στη Χώρα),
στις 26 Ιουλίου στο ξωκλήσι της Αγ. Παρασκευής κοντά στην Παλαιόπολη, στις 6
Αυγούστου στο ξωκλήσι της Μεταµόρφωσης, κ.ά.
• Πολιτιστικός Σύλλογος Σαµοθράκης.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 31
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
4.3. Συνεισφορά στην πολιτιστική ανάπτυξη:
∆ηµοτικές Πολιτιστικές Επιχειρήσεις
Η πολιτιστική ανάπτυξη, ιδίως στον τοµέα του σύγχρονου πολιτισµού, είναι
αξεδιάλυτα συνδεδεµένη µε την Τοπική Αυτοδιοίκηση, µέσω και των Πολιτιστικών
Επιχειρήσεών τους, η οποία έτσι έχει την ευκαιρία να διαχειρίζεται τον πολιτισµό,
τόσο ως πολιτιστική κληρονοµιά όσο και ως ενεργό και ζώσα πραγµατικότητα µε τη
σύγχρονη µορφή της47. Εδώ γίνεται ακόµη πιο εµφανής η σχέση του πολιτισµού µε
τις τοπικές προτεραιότητες, τις τοπικές αναπτυξιακές ανάγκες, τα τοπικά συγκριτικά
πλεονεκτήµατα που µπορούν να αξιοποιηθούν, γιατί η ανάπτυξη αυτών των τοπικών
συγκριτικών πλεονεκτηµάτων είναι καταρχήν προϋπόθεση οικονοµικής και
κοινωνικής επιβίωσης, καθώς και για την καλλιέργεια της αυτοπεποίθησης του
τοπικού πληθυσµού και του τοπικού δυναµικού, τελικά προϋπόθεση ανάπτυξης.
Επιπλέον, επιζητείται η σύµπραξη και η συµµετοχή των τοπικών κοινωνιών στην
προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς.
Στην περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης δραστηριοποιούνται
συγκεκριµένος αριθµός από ∆ηµοτικές Πολιτιστικές Επιχειρήσεις, πολλές από τις
οποίες αναπτύσσουν πολύ σηµαντική δραστηριότητα, κυρίως στο πεδίο της
πολιτιστικής κατάρτισης. Σχετίζονται επίσης µε ορισµένα δίκτυα, όπως αυτό των
Κινηµατογράφων ή των ∆ηµοτικών Βιβλιοθηκών, το Εθνικό Πολιτιστικό ∆ίκτυο
Πόλεων, είτε περικλείουν εικαστικά εργαστήρια και ωδεία ή έχουν συνάψει
προγραµµατικές συµβάσεις, µεταξύ άλλων και µε το Υπουργείο Πολιτισµού και τους
διάφορους φορείς του. Πρόκειται δε για τις εξής48:
Νοµός ∆ράµας
-∆ηµοτική Επιχείρηση Κοινωνικής, Πολιτιστικής και Τουριστικής Ανάπτυξης
∆ράµας.
-Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους ∆ράµας.
-∆ηµοτική Επιχείρηση Κέντρο Επαγγελµατικής Κατάρτισης
47 Ευάγγελος Βενιζέλος, ∆ιαχρονία και συνέργεια – µια πολιτική πολιτισµού,1998, σ. 139 κ.ε. 48 Κατόπιν αναζήτησης του γράφοντος µε τη βοήθεια της υπαλλήλου κας Χριστίνας Μακρυπούλια στο “Μνηµείο Επιχειρήσεων ΟΤΑ” , στη ∆/νση Οργάνωσης και Λειτουργίας ΟΤΑ (Τµήµα Νοµικών Προσώπων, Ιδρυµάτων και Επιχειρήσεων) του ΥΠ.ΕΣ.∆.∆.Α. Επισηµαίνεται επίσης ότι, τα δύο τελευταία χρόνια το ΥΠ.ΠΟ. προβαίνει σε προγραµµατικές συµβάσεις κυρίως µόνο µε Πολιτιστικές Επιχειρήσεις που έχουν να παρουσιάσουν σηµαντική προσπάθεια ή έργο.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 32
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
49 http://mmxrobin.dyndns,org/pakethra/about.htm http://alex.eled.duth.gr/pakethra 50 Σύµφωνα µε στοιχεία που παραχωρήθηκαν ευγενικά στον γράφοντα από τον κ. Στυλιανό Σκιά (Λέκτορας στο ∆ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης), πρόεδρο του ∆ιοικητικού Συµβουλίου του ΠΑΚΕΘΡΑ.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 35
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
-µαθήµατα ενισχυτικής διδασκαλίας σε Ποµάκους µαθητές της ορεινής ζώνης
του νοµού Ξάνθης, µαθήµατα ελληνικής γλώσσας για οµογενείς Ποντίους, µαθήµατα
ποµακικής γλώσσας και παράλληλες εκδηλώσεις για τον ποµακικό πολιτισµό σε
µαθητές, µαθήµατα ξεναγών για την Παλιά Πόλη της Ξάνθης σε οµάδα κατοίκων της
πόλης,
-στον ευρύτερο ελληνικό χώρο (Κωνσταντινούπολη, Ίµβρος, Βόρεια Θράκη,
διαµόρφωση σύγχρονης και αυτοδύναµης οικονοµίας και ενίσχυση της
εξωστρέφειας),
-δράσεις για τον πολιτισµό που αφορούν την ενίσχυση της σύγχρονης
πολιτιστικής δηµιουργίας, καθώς και την ανάδειξη της αξιοποίησης πολιτιστικής
παράδοσης και κληρονοµιάς (στον στόχο ∆.: άµβλυνση των ενδοπεριφερειακών και
των κοινωνικών ανισοτήτων και η βελτίωση της ποιότητας ζωής).
Επισηµαίνεται επίσης ότι, όλο και σαφέστερα υπάρχει η πρόθεση να ληφθεί
υπόψη και το πολιτιστικό περιβάλλον κατά τον χωροταξικό σχεδιασµό στην
περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης, όπου επιζητείται ως αναγκαίο
συµπληρωµατικό βήµα για την βιώσιµη ανάπτυξή της, µεταξύ άλλων, και η αειφόρος
52 Οικονοµικός Ταχυδρόµος (ως άνω), σ.26.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 37
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
διαχείριση του φυσικού και ιστορικού περιβάλλοντος, των παραγωγικών χρήσεων γης
και των οικιστικών περιοχών, µε κατάλληλα µέτρα πολιτικής και νέους θεσµούς53.
Παρατηρούµε ότι στην προηγούµενη προγραµµατική περίοδο του Β΄
Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης 1994 – 1999, δράσεις για τον πολιτισµό
εστιάζονταν στον άξονα : τουριστική ανάπτυξη, προστασία του περιβάλλοντος,
βελτίωση της ποιότητας ζωής, όπου χρηµατοδοτήθηκαν οι εξής λ.χ. παρεµβάσεις54:
-στον πολιτιστικό τουρισµό (παλιά πόλη Ξάνθης),
-στον ιστορικό τουρισµό (Σπήλαιο Μαρώνειας),
-για την προβολή της περιφέρειας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό,
-στην δηµιουργία του κέντρου ιστορικών µελετών «Απόστολος Παύλος» στους
Φιλίππους και Συνεδριακό Κέντρο στην Κοµοτηνή,
-για διαµορφώσεις στα ιστορικά κέντρα Κοµοτηνής και Ξάνθης,
-για ανασκαφές για ανάδειξη και προβολή των ιστορικών αρχαιολογικών
στοιχείων της περιφέρειας (Άβδηρα, Σαµοθράκη, ∆ιδυµότειχο, Φίλιπποι),
-για την προστασία και βελτίωση του οικιστικού περιβάλλοντος στην περιφέρεια,
-η ανάπτυξη του ∆ηµοκρίτειου Πανεπιστήµιου Θράκης [∆ΠΘ], που µεταξύ
άλλων παίζει σηµαντικό ρόλο και στην πολιτιστική ζωή της περιφέρειας55, κατ’
αρχήν µε την κατασκευή της βιβλιοθήκης της Πολυτεχνικής Σχολής της Ξάνθης,
καθώς και µε το Πολιτιστικό Αναπτυξιακό Ίδρυµα Θράκης που ίδρυσε το Τµήµα
Εθνολογίας του ∆ΠΘ56.
5.2.Αρχές που διέπουν την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονοµιάς για
την προγραµµατική περίοδο 2000-2006.
Ισχύς τους για την περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης.
53 Βλ. : “Χωροταξικό Σχέδιο Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης Βασικές επιλογές του χωροταξικού σχεδίου περιφέρειας” www.minenv.gr 54 Οι περιφέρειες της Ελλάδας στην Ευρωπαïκή Ένωση, έκδοση της Ευρωπαïκής Επιτροπής, 1999 [Ανατολική Μακεδονία & Θράκη, Κεντρική Μακεδονία, ∆υτική Μακεδονία] σ.24 – 25. 55 Βλ. λ.χ. “Ελληνική ∆ηµοκρατία Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης” www.medregio.org 56 Το οποίο προτάθηκε µεν αλλά ουδέποτε ιδρύθηκε ή λειτούργησε[σύµφωνα µε πληροφορία προς τον γράφοντα από τον κ. Βαρβούνη, Καθηγητή Λαογραφίας στο Τµήµα Εθνολογίας και Ιστορίας του ∆ΠΘ]. Βλ. επίσης: Ι.Κ.Χολέβας, Η Θράκη κατηγορεί και αξιώνει, 1993, σ.94-95.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 38
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Η καλύτερη προσέγγιση των αρχών που διέπουν την πολιτιστική ανάπτυξη στην
περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης ανιχνεύεται µέσα από τις
κατευθυντήριες γραµµές που παρέχονται για τον πολιτισµό κυρίως µέσω του
Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Πολιτισµός», γιατί παρέχονται πρωτίστως από αυτό
και αποκτούν γενικότερη ισχύ ακόµη και για τον περιφερειακό σχεδιασµό. Εντούτοις,
δράσεις για την πολιτιστική ανάπτυξη είναι κατανεµηµένες και σε διάφορα άλλα
Επιχειρησιακά Προγράµµατα, όπως για το «Περιβάλλον», την «Κοινωνία της
Πληροφορίας» κ.λπ.
Πιο συγκεκριµένα, στο παρόν κεφάλαιο, θα επιχειρηθεί να επισηµανθούν οι
εν λόγω γενικές κατευθύνσεις που χαρακτηρίζουν τον τοµέα του πολιτισµού και
ταυτόχρονα πως µετουσιώνονται µε συγκεκριµένες δράσεις που αναλήφθηκαν στους
διάφορους νοµούς57 της περιφέρειας (∆ράµας, Καβάλας, Ξάνθης, Ροδόπης, Έβρου)
καθώς και του νοµού Σερρών (αν και υπάγεται στην περιφέρεια Κεντρικής
Μακεδονίας), λόγω της εγγύτητας αλλά και της ουσιαστικής πολιτιστικής ενότητας
που παρουσιάζει ο τελευταίος τουλάχιστον µε την Ανατολική Μακεδονία, όπως και
µε την Θράκη. Ενδεικτικά αναφέρεται η 12η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, στην
αρµοδιότητα της οποίας εµπίπτουν ταυτόχρονα οι νοµοί Καβάλας, ∆ράµας και
Σερρών, καθιστώντας κατά αυτόν τον τρόπο αξεδιάλυτη τη σχέση της διαχείρισης.
Θα προηγηθεί επίσης µια σύντοµη αναφορά στο νοµικό πλαίσιο, διεθνές, ευρωπαïκό
και εθνικό, που τίθεται για τον πολιτισµό και το οποίο καθόρισε τις κατευθύνσεις που
παρέχονται στην πολιτική για τον πολιτισµό κατά τη γ’ προγραµµατική περίοδο, έως
τουλάχιστον το 2006.
Η Στρατηγική του τοµέα του Πολιτισµού58 για την Προγραµµατική Περίοδο 2000-
2006
θα υλοποιείται µέσα από :
5.2.1. Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Πολιτισµός »
57 www.mnec.gr 58 Βλ. επίσης: Πασχάλης Ν. Αλµπάνης, Επιχειρησιακό Πρόγραµµα για τον Πολιτισµό για την περίοδο 2000 – 2006 - Η προστασία και ανάδειξη της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς, Ε.∆.∆.∆. – Περιφερειακή ∆ιοίκηση, 2004.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 39
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
5.2.2. Ο πολιτισµός στο Β’ και στο Γ ’Κ.Π.Σ.
Με το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Πολιτισµός» του Γ’ Κ.Π.Σ. 2000-2006
που εντάσσεται στον άξονα προτεραιότητας Νο 5: Ποιότητα Ζωής, συνεχίζεται και
εξειδικεύεται η προσπάθεια προώθησης ταυτόχρονα θεµάτων πολιτισµού, όπως και
ζητηµάτων κοινωνικής και οικονοµικής υφής. Ιδίως το θέµα του πολιτισµού, στο
προηγούµενο Β’ Κ.Π.Σ. 1994-1999 εντάσσονταν από κοινού µε τον τουρισµό στο
αντίστοιχο τοµεακό Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Τουρισµός-Πολιτισµός», και πιο
ειδικά στο υποπρόγραµµα ΥΠ-2: Πολιτισµός, αποδεικνύοντας έτσι την ούτως ή
άλλως στενή τους σχέση, όµως κυρίως την σκοπιµότητα και το πρίσµα υπό το οποίο
προτιµούσε η Πολιτεία να βλέπει τα ζητήµατα πολιτισµού.
5.2.3. Σύγκριση του Β’ µε το Γ’ Κ.Π.Σ.:
Στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Τουρισµός-Πολιτισµός»
(1995-1999) του Β’ Κ.Π.Σ., ο πολιτισµός χρηµατοδοτήθηκε µε 70 περίπου δισ. δρχ.
(περ. 205,5 εκ. Ευρώ), ενώ από το αντίστοιχο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα
«Πολιτισµός» του Γ’ Κ.Π.Σ. (2000-2006), προβλέπεται να διατεθούν γύρω στα 187
δισ. δρχ. (περ. 549 εκ. Ευρώ)59.
Εάν συνυπολογισθούν οι επενδύσεις για έργα στον τοµέα του πολιτισµού που
πραγµατοποιήθηκαν επιπλέον στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα, τις
Κοινοτικές Πρωτοβουλίες και το Ταµείο Συνοχής, ο συνολικός προϋπολογισµός για
τα περίπου 190 έργα που εντάχθηκαν στην προγραµµατική περίοδο του Β’ Κ.Π.Σ.
ανέρχεται τελικά σε 130 δισ. δρχ. Αξίζει να αναφερθεί για ακόµη µια φορά ότι, πριν
αρχίσει να εκτελείται το Β’ Κ.Π.Σ., το ετήσιο επενδυτικό πρόγραµµα του Υπουργείου
Πολιτισµού από το Πρόγραµµα ∆ηµοσίων Επενδύσεων κυµαινόταν µεταξύ 4 & 12
δισ. δρχ.60
Στο προγραµµατισµό του Γ’ Κ.Π.Σ., εξ’ αιτίας της προετοιµασίας που έγινε
στο προηγούµενο Β’ Κ.Π.Σ. και την θετική αξιολόγησή του από τρίτους, κυρίως από
την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση, επετεύχθη η διεύρυνση των δυνατοτήτων στον
τοµέα του πολιτισµού. ∆εν πρόκειται µόνο για ποσοτική µεγέθυνση αλλά και για 59βλ. Θ. Μποχώτης, Εκπαιδευτικό Υλικό στο θέµα «Πολιτιστική Πολιτική», Εθνική Σχολή ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης, Απρ.2002. σελ. 6. 60 Υπουργείο Πολιτισµού, Έργα πολιτισµού στο Β’ Κ.Π.Σ., Σεπτ.2001, Εισαγωγικό σηµείωµα της Βαρβάρας Μπελεζίνη.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 40
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
ποιοτική διεύρυνση του τοµέα του πολιτισµού, λαµβάνοντας υπόψη τόσο την
προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονοµιάς όσο και έργα αναγκαία για
την ανάπτυξη του σύγχρονου πολιτισµού.
Ποσοτική µεγέθυνση
Στον προγραµµατισµό του Γ’ Κ.Π.Σ. επιχειρήθηκε κατ’ αρχήν η ποσοτική
µεγέθυνση του τοµέα του πολιτισµού, τόσο µε την αύξηση των διαθέσιµων πόρων
που δόθηκαν κατευθείαν από το Υπουργείο Πολιτισµού, µέσω του Επιχειρησιακού
Προγράµµατος «Πολιτισµός» 2000-2006, όσο και µε την αύξηση των πόρων που
δόθηκαν έµµεσα, µέσω άλλων Επιχειρησιακών Προγραµµάτων, όπως είναι τα 13
Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα, το Πρόγραµµα της Απασχόλησης και το
Πρόγραµµα της Κοινωνίας της Πληροφορίας. Το σύνολο των πόρων που διατέθηκαν
από το Γ’ Κ.Π.Σ. στον τοµέα του πολιτισµού ξεπερνά τα 500 δισ. δρχ.
Ποιοτική διεύρυνση
Επιχειρήθηκε επίσης η ποιοτική διεύρυνση του τοµέα του πολιτισµού, δηλαδή
η επέκταση του φάσµατος που είναι επιλέξιµο για συγχρηµατοδότηση και σε
κατηγορίες δράσεων και ενεργειών που προηγουµένως είχαν αποκλειστεί,
τουλάχιστον από την χρηµατοδότηση του Κ.Π.Σ. Γίνεται προσπάθεια για πιο
ισόρροπη χρηµατοδότηση τόσο έργων προστασίας και ανάδειξης της πολιτιστικής
κληρονοµιάς (Ε. Π. «Πολιτισµός» Προτεραιότητα 1) όσο και των έργων ανάπτυξης
του σύγχρονου πολιτισµού (Ε. Π. «Πολιτισµός» Προτεραιότητα 2), ενώ στους
γενικούς στόχους περιλαµβάνονται ρητά η άρση των περιφερειακών ανισοτήτων
σε όρους τόσο προσφοράς όσο και ζήτησης πολιτιστικών αγαθών και υπηρεσιών,
λαµβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ανάγκες κάθε
Περιφέρειας ή/ και κάθε περιοχής.
∆ίνεται η εντύπωση ότι, η τεχνογνωσία και η συσσωρευµένη εµπειρία, το
εξειδικευµένο προσωπικό στον τοµέα της προστασίας και ανάδειξης της πολιτιστικής
κληρονοµιάς εντός του ΥΠ.ΠΟ. και των συνεργαζόµενων ή εποπτευόµενων από αυτό
φορέων (αν και ασφαλώς παρουσιάζει ακόµη αρκετές ελλείψεις και χρήζει και αυτός
ο τοµέας ανάγκης επικαιροποίησης), εν τούτοις παρουσιάζονται σε πιο ανεπτυγµένο
βαθµό και είναι πιο αποτελεσµατικά, ενώ ο τοµέας του σύγχρονου πολιτισµού, και ως
εκπαιδευτικό υπόβαθρο στα Ανώτατα Ιδρύµατα της χώρας, και ως παράδοση,
συνολικά έπεται του ισχυρού τοµέα της πολιτιστικής κληρονοµιάς, που φαίνεται να
συνεχίζει να προκρίνεται και να αξιολογείται ως πιο σηµαίνουσα η πολιτική, εθνική
του οντότητα. Αναµένεται έτσι η ευκαιρία ώστε, κυρίως, και µεγαλύτερη εµπειρία να
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 41
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
αποκτηθεί, και διαθέσιµα κονδύλια να διατεθούν, που από κοινού θα συνδράµουν
στην προσπάθεια επίσης και του ιδιωτικού τοµέα, εγχώριου και εξωγενούς, για
υποδοµές και ανάπτυξη επιπλέον και του σύγχρονου πολιτισµού, καθώς και
συγκεκριµένες δράσεις για τόνωση της ζήτησης.
5.2.4. Κράτος και πολιτισµική πολιτική
Τώρα πλέον, στην Προγραµµατική Περίοδο του Γ΄Κ.Π.Σ. µε το
– Θράκης µε έδρα την Ξάνθη και Αρµοδιότητα στους Νοµούς Ξάνθης, Έβρου,
Ροδόπης, Καβάλας, και ∆ράµας.
64 Ευάγγελος Βενιζέλος, ∆ιαχρονία και συνέργεια – µία πολιτική πολιτισµού, σ.73. 65 Βλ. επίσης Παράρτηµα : ∆ιάρθρωση Υπουργείου Πολιτισµού, Νέος Οργανισµός ΥΠ.ΠΟ. [ευγενική παραχώρηση στον γράφοντα από τον κ. Μηνά Ζώγα, ∆/ντή του Τµήµατος Στατιστικών που Πολιτιστικού Τοµέα και αθλητισµού στο ΥΠ.ΠΟ.]. 66 Το έργο του Υπουργείου Πολιτισµού στον τοµέα της πολιτιστικής κληρονοµιάς, 1/1997, 2/1998, 3/1999. 67 ∆ηλ. κατά την προγραµµατική περίοδο του Β΄ΚΠΣ.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 43
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
προστασίας και ανάδειξης της πολιτισµικής κληρονοµιάς στην περιφέρεια της ΑΜΘ, ως
προϋπόθεση, στον βαθµό που ήταν επαρκές, για τον προγραµµατισµό των εργασιών και
την περαιτέρω πορεία των έργων για την επερχόµενη περίοδο του Γ’ Κοινοτικού
Πλαισίου Στήριξης (στα ενταγµένα έργα της οποίας αναφερόµαστε κατόπιν αυτής της
αναδροµής) και τις ευκαιρίες που παρουσιάζει για την περιοχή.
Αυτά καταδεικνύουν καταρχήν για την ΙΗ’ ΕΠΚΑ:
-το έργο προστασίας και ανάδειξης αρχαιολογικών χώρων (στο Ιερό
Ποσειδώνος – Αρχαïκές κατοικίες και στο Ιερό της Αλυκής της Θάσου,
στο αρχαίο θέατρο των Φιλίππων, σε ελληνική – ρωµαïκή οικία και στο
βόρειο τείχος στην Αµφίπολη, καθώς και η διαµόρφωση του
περιβάλλοντα χώρου του µουσείου της Αµφίπολης),
-τις µουσειακές εργασίες (στο αρχαιολογικό µουσείο της ∆ράµας που
σηµατοδοτεί νέα εστία πολιτισµού µε παιδευτικό και πολιτιστικό ρόλο
στην περιοχή, στο µουσείο των Φιλίππων µε βελτίωση της κτιριακής
υποδοµής, της Θάσου µε επανέκθεση των συλλογών του, η επέκταση του
Μουσείου της Καβάλας, εργασίες συντήρησης στο κτήριο του µουσείου
των Σερρών που στεγάζεται στο οθωµανικό κτήριο του Μπεζεστενίου),
-στη διοργάνωση περιοδικών εκθέσεων όπως «Το λιµάνι της Καβάλας» ή
«Το λιµάνι της Θάσου», «Στρυµόνας, πορεία ζωής και ιστορίας»,
«Αρχαίες πόλεις της Μακεδονίας και Θράκης. Προοπτικές ανάδειξης και
προβολής, εκπαιδευτικά προγράµµατα στα πλαίσια του προγράµµατος
«Εκπαιδευτικά Πολιτιστικά ∆ίκτυα» η συνεργασία του Μουσείου της
Αµφίπολης µε γυµνάσια και σχολεία της περιοχής, συµµετοχή στο
πρόγραµµα «Μελίνα» µε τα εκπαιδευτικά προγράµµατα «Η ζωή µιας
αρχαίας πόλης – Φίλιπποι» και «Η εκπαίδευση στην αρχαία Ελλάδα - Το
Γυµνάσιο της Αµφίπολης»,
-σε πολιτιστικές εκδηλώσεις όπως η συναυλία του Μουσικού Εργαστηρίου
Σερρών µε τίτλο «Αµφιπόλεως εγκαίνιον» στο Αρχαιολογικό Πάρκο της
Αµφίπολης, συνεργασία µε την πολιτιστική εταιρεία «Φεστιβάλ
Αµφίπολης» στο αρχαιολογικό πάρκο του Στρυµόνα µε µουσικές,
χορευτικές και θεατρικές παραστάσεις καθώς και συναυλία µουσικής κατά
την πανσέληνο του Αυγούστου),
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 44
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
-τις ανασκαφές (σωστικές, όπως στον Λιµένα –Αρχαία Θάσος, στα
Λιµενάρια, στην Αµφίπολη, στον προϊστορικό οικισµό στη θέση
«Κρυονέρι» Κερδυλλίων, σε οικισµό ύστερων ρωµαϊκών χρόνων στην
παραλία Κάρυανης του Νοµού Καβάλας, στο ανατολικό νεκροταφείο της
αρχαίας Αµφίπολης όπου αποκαλύφθηκε επίσης και υστερορωµαιïκό –
παλαιοχριστιανικό υδραγωγείο, επίσης συστηµατικές ανασκαφές στον
προϊστορικό οικισµό Προµαχώνα – Topolnica, στην αρχαία Άργιλο, στη
Φαιά Πέτρα Νοµού Σερρών),
-τις αναστηλώσεις- διαµορφώσεις (στην αρχαία πόλη της Θάσου, στον
αρχαιολογικό χώρο Αλυκής Θάσου, στους Φιλίππους στο αρχαίο θέατρο
και στο ανατολικό τείχος της πόλης, στην Αµφίπολη σε οικία
ελληνιστικών – ρωµαïκών χρόνων και στο βόρειο τείχος της πόλης καθώς
και στην ξύλινη γέφυρα του Στρυµόνα, η τοποθέτηση στεγάστρου σε
αρχαίο κτήριο της Καλής Βρύσης).
Στοιχεία της περιόδου για την ΙΘ’ Εφορεία Κλασικών και Προïστορικών
Αρχαιοτήτων68 µας φέρνουν πιο κοντά στο έργο που έφερε εις πέρας, αναφορικά µε:
-τις µουσειακές εργασίες για την προετοιµασία και ολοκλήρωση της
έκθεσης του µουσείου των Αβδήρων (της οποίας προβάλλεται ο
εκπαιδευτικός χαρακτήρας καθώς και η διαχρονική εξέλιξη της πόλης),
καθώς και κατασκευαστικές εργασίες, αγορά διατηρητέου αρχοντικού στο
παραδοσιακό τµήµα του οικισµού της Μαρώνειας για τη µετατροπή του
σε µουσείο,
-τις σωστικές ανασκαφές στα Άβδηρα µε την διερεύνηση τµήµατος
νεκροταφείου των πρώτων κατοίκων της πόλης, καθώς και λιθόστρωτης
οδού που το διέσχιζε, σε τάφους στην κοίτη του ποταµού Κόσυνθου,
-τις ανασκαφές στην αρχαία πόλη Παραδήµη, στις σήραγγες του
υδραγωγείου καθώς και σε ταφικό τύµβο της αρχαίας πόλης Στρύµης,
στον Άγιο Χαράλαµπο Μαρώνειας, στην Πλωτινόπολη, σε δύο ταφικούς
68 Η ΛΑ’ ΕΠΚΑ µε αρµοδιότητα στο νοµό Ξάνθης δεν είχε συσταθεί ακόµη ως ξεχωριστή Εφορεία Αρχαιοτήτων. Προβλέπεται ωστόσο στο Νέο Οργανόγραµµα του ΥΠ.ΠΟ. (Προεδρικό ∆ιάταγµα 191/2003, ΦΕΚ 146, 13/6/2003), όπως άλλωστε προβλέπεται να συσταθούν και η 15η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, καθώς και η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνηµείων & και Τεχνικών Έργων Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 45
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
τύµβους στη Λάδη ∆ιδυµοτείχου, στον αρχαιολογικό χώρο της
Μαρώνειας
-τη στερέωση - αποκατάσταση του µακεδονικού τάφου των Συµβόλων,
-τη διαµόρφωση – περίφραξη των δύο κτιστών τάφων του Ρηγίου στο
∆ιδυµότειχο καθώς και τη διαµόρφωση του περιβάλλοντος αυτών χώρου
για την καλύτερη προσπέλασή τους, στον αρχαιολογικό χώρο των
Αβδήρων, στο φρούριο Καλύβας, επίσης εργασίες συντήρησης και
ανάδειξης στην αρχαία Μαρώνεια, στη Μεσηµβρία – Ζώνη,
-τις στερεωτικές εργασίες στην αρχαία πόλη της Σαµοθράκης, σε χώρους
ανασκαφής στα Κεραµιδαριά, στο Μικρό Βουνί όπου και προïστορικός
οικισµός,
-εργασίες διαµόρφωσης στο Ιερό των Μεγάλων Θεών της Σαµοθράκης για
την ανάδειξη - αναγνώριση του αρχαιολογικού χώρου καθώς και έργα
συντήρησης και στερέωσης,
-µε εκπαιδευτικά προγράµµατα του µουσείου Κοµοτηνής για µαθητές
∆ηµοτικού και Γυµνασίου και χρήση έντυπων φυλλαδίων εργασίας
σύµφωνα µε το πρόγραµµα «Μελίνα» που εκτυλίσσονταν σε
αρχαιολογικούς χώρους, στο µουσείο και ακολούθως στις ίδιες τις τάξεις,
στα πλαίσια των Εκπαιδευτικών Πολιτιστικών ∆ικτύων για µαθητές
Λυκείου η γνωριµία µε τον αρχαιολογικό χώρο της Μαρώνειας,
-πολιτιστικές εκδηλώσεις όπως µουσικές εκδηλώσεις στον αρχαιολογικό
χώρο της Σαµοθράκης και στον χώρο του Ιερού των Μεγάλων Θεών, στη
Χώρα της Σαµοθράκης καθώς και στη Κοµοτηνή,
-τον περιορισµό της δράσης των αρχαιοκαπήλων,
-η ανάληψη πρωτοβουλιών69 για τη σύσφιξη των σχέσεων µε τις υπηρεσίες
της περιφέρειας, τις νοµαρχίες και τους δήµους, τους πολιτιστικούς φορείς
και τους απλούς πολίτες των πόλεων και των χωριών της Θράκης.
Για την 12η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων παρέχονται τα εξής στοιχεία
για την περίοδο 1997- 1998- 199970, που καταδεικνύουν:
69 Το έργο του Υπουργείου Πολιτισµού στον τοµέα της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς 3/1999, σ.142.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 46
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
-τις αναστηλώσεις –διαµορφώσεις µνηµείων στο Ζιντζιρλή Τζαµί Σερρών
και στο Μεχρέτ Μπέη (Αγία Σοφία) Τζαµί, καθαρισµός τοιχογραφιών στο
καθολικό της Μονής Προδρόµου των Σερρών, καθαρισµός και συντήρηση
ψηφιδωτών της βασιλικής Γ’ και της εξαγωνικής εκκλησίας στην
Αµφίπολη, στα παλαιοχριστιανικά µνηµεία και στην βασιλική Α’ των
Φιλίππων (λ.χ. αναστήλωση κιόνων) καθώς και του εκεί συγκροτήµατος
του Οκταγώνου, συντήρηση τοίχων και ψηφιδωτών στις βασιλικές της
Αµφίπολης επίσης, συντήρηση τοιχογραφιών στα µοναστηριακά
συγκροτήµατα στο Παπίκιον όρος καθώς και καθαρισµοί των χώρων τους,
στη Παναγία Κοσµοσώτειρα Φερών, στη βυζαντινή οχύρωση του κάστρου
στο ∆ιδυµότειχο, στο µικρό πύργο του βυζαντινού κάστρου και στην πύλη
της ακρόπολης του υστεροβυζαντινού κάστρου στο Πύθιο, στο
µεσαιωνικό υδραγωγείο της Καβάλας (στα µεσόβαθρα και τις καµάρες
πάνω από τους κύριους οδικούς άξονες, στο Μεγάλο Τζαµί του Μωάµεθ
Α΄στο ∆ιδυµότειχο,
-την προστασία και ανάδειξη αρχαιολογικών χώρων στη βασιλική Γ΄ και
στην παλαιοχριστιανική ακρόπολη της Αµφίπολης, στην ακρόπολη και
την οχύρωση των Αβδήρων, στο παλαιοχριστιανικό και βυζαντινό
συγκρότηµα στη Παλαιοχώρα Μαρωνείας, συντήρηση των ψηφιδωτών
δαπέδων της βασιλικής στον Άγιο Χαράλαµπο στην Μαρώνεια, στους
Φιλίππους, στη Μαξιµιανούπολη, στο µεγάλο περίκεντρο ναό στη
Μοσυνούπολη
-σε σωστικές ανασκαφές στη ∆ράµα, στις Σέρρες σε βυζαντινά κτίρια στην
υποτιθέµενη µέση πόλη καθώς και στην κάτω πόλη όπου τµήµα του
παλαιοχριστιανικού και βυζαντινού τείχους, εργαστήριο εφυαλωµένης
κεραµικής 13ου- 14ου αι. µ.Χ. στους πρόποδες της Ροδόπης, καθώς και στη
Θάσο όπου και ουσιαστικές πληροφορίες του τόπου κατά την
υστερορωµαϊκή και βυζαντινή περίοδο του τόπου,
-ενηµερωτικές επισκέψεις και περιηγήσεις για τους στρατευµένους νέους,
70 Κατά την περίοδο αυτή ακόµη στην αρµοδιότητα µόνο µιας Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, της 12ης, βρίσκονταν ολόκληρη η γεωγραφική περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, που έφερε την ευθύνη για τα παλαιοχριστιανικά, βυζαντινά και µεσαιωνικά µνηµεία εν γένει, γεγονός που περιλαµβάνει και τα µουσουλµανικά µνηµεία της οθωµανικής περιόδου, που υπάγονται και αυτά στις αρµόδιες Εφορείες Βυζαντινών Αρχαιοτήτων [κατόπιν προφορικής επικοινωνίας του γράφοντος µε την αρχαιολόγο της 12ης ΕΒΑ, κα ∆ουκατά].
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 47
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
-σε εκπαιδευτικά προγράµµατα όπως στο Πρόγραµµα Κινητικότητας του
2ου Λυκείου ∆ιδυµοτείχου µε αντικείµενο τη διαχρονική προσέγγιση της
πόλης του ∆ιδυµοτείχου, του Πυθίου και των Φερών, επίσης στους
Φιλίππους για µαθητές όλων των βαθµίδων της εκπαίδευσης (ενίοτε
προερχόµενους από τελείως διαφορετικά πολιτιστικά περιβάλλοντα) από
σχολεία της Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, δραστηριότητες στα
πλαίσια των εκπαιδευτικών πολιτιστικών δικτύων στις Σέρρες, στην
Καβάλα, στους Φιλίππους, στα Άβδηρα, στις Φέρες και στο Πύθιο,
-σε έκθεση όπως «Η µεταβυζαντινή Θράκη µέσα από τις επιγραφές της»
στο αρχαιολογικό µουσείο της Κοµοτηνής και σε αίθουσα της Εφορείας
στην Καβάλα , ως αποτέλεσµα καταγραφών µεταβυζαντινών επιγραφών
και του εντοπισµού άγνωστων µεταβυζαντινών µνηµείων (17ος/18ος –19ος
αι.).
Αρχαία Μεσηµβρία - Ζώνη: εκπαιδευτικό πρόγραµµα
Για την Εφορεία Νεωτέρων Μνηµείων παρατηρείται καταρχήν ότι η
Ανατολική Μακεδονία και Θράκη υπάγονταν ακόµη κατά τα έτη αυτά στην 4η
Εφορεία Νεωτέρων Μνηµείων µε έδρα την Θεσσαλονίκη71, για τη δράση της οποίας
σχετικά µε τη περιφέρεια της ΑΜΘ72 παρέχονται τα εξής στοιχεία:
71 Εξ αυτού και το πάγιο αίτηµα, τόσο από την Υπηρεσία όσο και από την τοπική κοινωνία, για δηµιουργία ξεχωριστής Εφορείας Νεωτέρων Μνηµείων για την περιφέρεια της (Ανατολικής Μακεδονίας) Θράκης, που πραγµατοποιήθηκε όµως αργότερα (προβλέπεται τουλάχιστον στον Νέο
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 48
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
-η καταγραφή σε χάρτη των νεότερων µνηµείων της Ανατολικής
Μακεδονίας (στα πλαίσια του πολιτιστικού χάρτη της χώρας),
µηχανικούς κατά την σύνταξη των µελετών που είχαν ελλείψεις, µε τους
πολίτες, τους ΟΤΑ και άλλες Υπηρεσίες, παρεµβάσεις κατά την σύνταξη
πρωτοκόλλων ετοιµορροπίας και τη συµµετοχή σε ανάλογες επιτροπές.
Για ορισµένες κατηγορίες εκ των διατηρητέων µνηµείων βλέπουµε πλέον
στοιχεία στον ∆ιαρκή Κατάλογο των Κηρυγµένων Αρχαιολογικών Χώρων και
Μνηµείων της Ελλάδας, ίσως µε πιο εύχρηστο τρόπο σε ενηµερωτικές εκδόσεις και
του ΥΠΠΟ, λ.χ. για τα βιοµηχανικά µνηµεία της Ελλάδος73 ή τα διατηρητέα
σχολεία74.
Η µη επαρκής στελέχωση µε όλες τις απαιτούµενες ειδικότητες, η αναµονή
της υλοποίησης του Νέου Οργανισµού του ΥΠ.ΠΟ. αναφορικά µε τις νέες Εφορείες,
η συµµετοχή τους στο σχεδιασµό αειφόρου αξιοποίησης της πολιτιστικής
κληρονοµιάς και στην υλοποίηση των ενταγµένων έργων, η συνεργασία µε τις λοιπές
Υπηρεσίες και τους φορείς, καθώς και η διεκπεραίωση θεµάτων της τοπικής
κοινωνίας εξακολουθούν να βρίσκονται µεταξύ των προτεραιοτήτων τους.
Οργανισµό του ΥΠ.ΠΟ., Π.∆. 191/2003), και πλέον θα έχει έδρα την Ξάνθη µε αρµοδιότητα τους νοµούς της περιφέρειας ΑΜΘ. 72 Όπως σηµειώνεται σχετικά [το έργο του ΥΠΠΟ στον τοµέα της πολιτιστικής κληρονοµιάς, 2/1998, σ.232], στην αρµοδιότητά της υπάγονται παραδοσιακοί οικισµοί, «ιστορικοί τόποι» εγκαταλελειµµένοι ή αναπτυσσόµενοι, συρρικνωµένα ιστορικά κέντρα πόλεων, ιστορικά κτήρια σπανίως εν σειρά, παλιές αγορές, σιδηροδροµικοί σταθµοί κτήρια των λιµανιών, δηµόσια κτήρια, επαύλεις και ταπεινές κατοικίες, κατασκευές πέτρινες, ξύλινες, από πλίνθους ή µεικτές, κτήρια απλά ή περίτεχνα, εργοστάσια, αποθήκες, γέφυρες, µύλοι (σε µία ευαίσθητη µάλιστα περιοχή της Ελλάδας), δηλ. µνηµεία του παρελθόντος, τα οποία στο σύνολό τους συγκροτούν το ιστορικό απόθεµα της αισθητικής, της πρακτικής, της τεχνολογίας και των νοοτροπιών[τ. Υπουργός Πολιτισµού Ευάγγελος Βενιζέλος]. 73 Βιοµηχανικά Μνηµεία της Ελλάδος, 1999, σ.13-20 για Θράκη και Ανατολική Μακεδονία µε τους έως τότε καταλόγους µνηµείων, καθώς και γενική βιβλιογραφία στις σ.103-104. 74 Νεοελληνικά Εκπαιδευτήρια 1830-1940, 2001, σ.47-64, όπου και κατάλογος διατηρητέων Εκπαιδευτηρίων ανά νοµούς της περιφέρειας ΑΜΘ στη σ.64, καθώς και γενική βιβλιογραφία στις σ.111-112.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 49
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
5.2.7. Ο πολιτισµός στο Ελληνικό νοµικό πλαίσιο75
5.2.7.1. Πολιτιστικό περιβάλλον στο Ελληνικό Σύνταγµα, άρθρο 24.
Αντανάκλαση των ως άνω εξελίξεων και βεβαίως παράλληλη ωρίµανση και
εκσυγχρονισµός των αντιλήψεων στην ελληνική πραγµατικότητα παρατηρούµε
µεταξύ άλλων και στο αναθεωρηµένο κατά το 2001 Ελληνικό Σύνταγµα του
1975/1986.Έτσι,
- το άρθρο 24, παρ.1 αναφέρει ρητά: «Η προστασία του φυσικού και
πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωµα του
καθενός. Για τη διαφύλαξή του το Κράτος έχει υποχρέωση να λαµβάνει ιδιαίτερα
προληπτικά και κατασταλτικά µέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας [ή
βιώσιµης ανάπτυξης]….». Κατ’ αυτόν τον τρόπο εισήχθησαν νέα προστατευτικά
µέτρα για το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, η προστασία του οποίου δεν
συνεπάγεται µόνο υποχρέωση του Κράτους αλλά κατοχυρώνεται ως δικαίωµα του
καθενός76. Επιπλέον, εξακολουθεί να ισχύει
- το άρθρο 24, παρ.6, σύµφωνα µε το οποίο το Κράτος προστατεύει τα
µνηµεία, τις παραδοσιακές περιοχές και τα παραδοσιακά στοιχεία και ορίζονται µε
νόµο τα αναγκαία για την πραγµατοποίηση της προστασίας αυτής περιοριστικά µέτρα
της ιδιοκτησίας καθώς και ο τρόπος και το είδος της αποζηµίωσης των ιδιοκτητών.
Καταρχήν σηµειώνεται ότι, το Ελληνικό Σύνταγµα είναι το µοναδικό που
αναφέρεται στην έννοια του «πολιτιστικού περιβάλλοντος»77, ενώ επιπρόσθετα
απαιτείται η αρµονική σύνδεση και ισορροπία του φυσικού, του πολιτιστικού και του
αστικού-δοµηµένου περιβάλλοντος.
Η έννοια του πολιτιστικού περιβάλλοντος και η προστασία του ορίζεται
πλέον µε ευρύτητα, το οποίο συγκροτείται από τα µνηµεία και τα λοιπά στοιχεία,
κάθε είδους, που προέρχονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα και συνθέτουν την 75 Για το διεθνές και το ευρωπαïκό νοµικό πλαίσιο στην πολιτική πολιτισµού, καθώς και τις διεθνείς συµβάσεις για την πολιτιστική κληρονοµιά : βλ. Παράρτηµα. Βλ. επίσης: Γκιόκα Ε., Γρηγορακάκης Γρ., Παπαïωάννου Αρ., (ως άνω) 2003, παράθεση βιβλιογραφίας, διεθνών κειµένων, πηγών στις σ.1-4, 206-211. 76 βλ. Ευάγγελος Βενιζέλος, Σύνταγµα της Ελλάδας 2001, συνοπτικά σχόλια στις αναθεωρηµένες διατάξεις του Συντάγµατος 1975/1986/2001 (έκδ. ΤΑ ΝΕΑ) 77 Παναγιώτης Σκουρής-Ελένη Τροβά, Προστασία αρχαιοτήτων και πολιτιστικής κληρονοµιάς [ν.3028/2002], σ.40, 2003.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 50
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
ιστορική, καλλιτεχνική, τεχνολογική και εν γένει πολιτιστική κληρονοµιά της χώρας.
Οι διατάξεις του άρθρου 24 του Συντάγµατος δεν καλύπτουν αποκλειστικά τη λήψη
µέτρων από το κράτος για την διατήρηση και την αποφυγή των κινδύνων
καταστροφής, βλάβης ή αλλοίωσης των πολιτιστικών αγαθών από την χρήση των
ίδιων ή του χώρου στον οποίο εντάσσονται, καθώς και αποκατάστασης τυχόν
επελθούσας βλάβης, αλλά και την λήψη µέτρων για τη διασφάλιση της απόλαυσής
τους από τον ευρύτερο δυνατό κύκλο προσώπων και την ανάδειξή τους ως στοιχείων
που εµπλουτίζουν και αναβαθµίζουν την ποιότητα της σύγχρονης ζωής.78
5.2.7.2. Ο ν.3028/ 2002
Η διάταξη του άρθρου 24 του Συντάγµατος αποτέλεσε το σηµείο εκκίνησης της
νοµολογίας για µια προωθηµένη ερµηνεία η οποία αναζητά τη συνέχειά της στο
πλαίσιο της αναθεώρησης του 2001, όπως αναφέρθηκε, του νέου ν. 3028/2002 «Για
την προστασία των αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονοµιάς»79, καθώς
και των ρυθµίσεων του κοινοτικού δικαίου.
Οι ως άνω αρχές υιοθετούνται στην ελληνική νοµολογία λ.χ. του ν.3028/2002,
κατά τον οποίο η προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς της χώρας, που έχει ως
σκοπό τη διατήρηση της ιστορικής µνήµης χάριν της παρούσας και των µελλοντικών
γενεών και την αναβάθµιση του πολιτιστικού περιβάλλοντος (άρθρο 1 παρ.1),
συνίσταται, µεταξύ άλλων, στην διευκόλυνση της πρόσβασης και της επικοινωνίας του
κοινού µε την πολιτιστική κληρονοµιά και στην ανάδειξη και την ένταξή της στην
σύγχρονη κοινωνική ζωή (άρθρο 3 παρ.1 εδάφια ε’ και στ’).
Σηµειώνεται επίσης ότι, µε τον ν.3028/2002 δύναται µεν να υιοθετηθεί µια
αµυντική στάση έναντι του κοινοτικού δικαίου, αλλά µπορεί και να επιδειχτεί η
αναγκαία ευελιξία που απαιτεί η σταδιακή διαµόρφωση της ευρωπαϊκής ταυτότητας
παράλληλα µε την διατήρηση της εθνικής ταυτότητας. Το Ελληνικό Σύνταγµα δεν
φαίνεται στο πλαίσια του άρθρου 24 να δηµιουργεί εµπόδια στη σύµφωνη µε το
κοινοτικό δίκαιο ερµηνεία, καθώς διατηρεί µια καθαρή ουδετερότητα συνδέοντας τον
πολιτισµό µε τον χώρο80.
78 ∆άφνη Βουδούρη, Κράτος και µουσεία, σ.134, 2003. 79 Παναγιώτης Σκουρής- Ελένη Τροβά, Προστασία αρχαιοτήτων και πολιτιστικής κληρονοµιάς [ν.3028/2002], 2003 80 Παναγιώτης Σκουρής- Ελένη Τροβά, Προστασία αρχαιοτήτων και πολιτιστικής κληρονοµιάς [ν.3028/2002], σ.54, 2003.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 51
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
5.2.7.3. Το λεγ. «περιβαλλοντικό Σύνταγµα»
Η συνταγµατική προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος
θεµελιώνεται επίσης και σε άλλες διατάξεις, οι οποίες από κοινού συνθέτουν το λεγ.
«περιβαλλοντικό Σύνταγµα» όπως:
-το άρθρο 2, παρ.1 που αναγορεύει το σεβασµό και την προστασία της αξίας
του ανθρώπου σε πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας,
-το άρθρο 5 παρ.1 που διασφαλίζει το δικαίωµα στην ελεύθερη ανάπτυξη της
προσωπικότητας,
-το άρθρο 25 παρ.1 που µάλιστα στην αναθεωρηµένη διατύπωσή του
καθιερώνει ρητά την αρχή του κοινωνικού κράτους (εδάφιο α’) και υπογραµµίζει την
υποχρέωση όλων των κρατικών οργάνων να εγγυώνται την ανεµπόδιστη και
αποτελεσµατική άσκηση των δικαιωµάτων του ανθρώπου (εδάφιο β’).
5.2.8. Ο πολιτισµός, ο δηµόσιος χώρος και η οικονοµία
Η πολιτιστική ή πολιτισµική πολιτική81 εντάσσεται γενικότερα στο πλαίσιο
κράτους και οικονοµίας, αλλά και σ’ αυτό της κοινοβουλευτικής δηµοκρατίας, όπως
λειτουργεί στην Ελλάδα, και συντελεί επιπλέον στην νοµιµοποίησή της. Σηµαίνει ότι,
µεταξύ άλλων, αναπαράγει κεντρικά στοιχεία της εθνικής ιδεολογίας, αλλά και
επιπλέον πως, εκτός από τµήµα του δηµόσιου χώρου ο πολιτισµός ή κουλτούρα
αποτελεί και στοιχείο της οικονοµικής σφαίρας, διότι πλέον τα πολιτιστικά αγαθά
αποτιµώνται ως εµπορευµατικές αξίες. Είναι συνέπεια της νέας αντιµετώπισης του
πολίτη -η οποία επιχειρείται από τη διοίκηση- όχι ως διοικούµενου απλώς, αλλά
κυρίως, µεταξύ άλλων και σ’ αυτόν τον τοµέα, ως χρήστη82 ή καταναλωτή του
πολιτισµού, στον οποίο έχει δικαίωµα και ο οποίος συντελεί σε ακόµη πληρέστερη
ποιότητα ζωής, καθώς και σε ατοµική και κοινωνική ολοκλήρωση (µεταξύ άλλων και
ως βίωµα, γνώση, απόλαυση)83.
81 Θ. Μποχώτης, Εκπαιδευτικό Υλικό στο θέµα «Πολιτιστική Πολιτική», Εθνική Σχολή ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης, Απρ.2002. 82 Καλλιόπη Σπανού, ∆ιοίκηση, Πολίτες και ∆ηµοκρατία, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2000. 83 Βλ. επίσης: Ο πολιτισµός ως κλάδος της οικονοµικής δραστηριότητας, Κ.Ε.Π.Ε., Αθήνα 2000.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 52
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
6.Η ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝ. ΚΑΚ. ΘΡΑΚΗ ΜΕΣΩ
ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑÏΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
Ένας τρόπος προσέγγισης του ζητήµατος της πολιτιστικής ανάπτυξης στην
περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης αποτελεί η παρατήρησή του µέσα
από τα ενταγµένα έργα ανά κατηγορία ενέργειας που συγχρηµατοδοτούνται από την
Ευρωπαϊκή Ένωση στους νοµούς ∆ράµας, Καβάλας, Ξάνθης, Ροδόπης, Έβρου της
περιφέρειας, συµπεριλαµβανοµένου και του γειτονικού νοµού Σερρών.
Οι αρχές που διέπουν την πολιτιστική ανάπτυξη στην περιφέρεια Ανατολικής
Μακεδονίας Θράκης, όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, περιγράφονται µε µεγαλύτερη
σαφήνεια στο τοµεακό Πρόγραµµα για τον πολιτισµό, όπου και ενέχουν γενική ισχύ.
Τα ενταγµένα έργα ανά κατηγορία ενέργειας, ως εφαρµογές των αρχών
αυτών, περιλαµβάνονται τόσο στο επιχειρησιακό πρόγραµµα «Πολιτισµός» όσο και
στα λοιπά επιχειρησιακά προγράµµατα, καθώς και στο ΠΕΠ Ανατολικής Μακεδονίας
Θράκης ή στις Κοινοτικές Πρωτοβουλίες, όπως γίνεται η προσπάθεια να διαφανεί
κατωτέρω:
6.1. Γενικοί και ειδικοί στόχοι, άξονες προτεραιότητας που προβλέπονται στο
Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Πολιτισµός»:
Γενικοί στόχοι
-Ισόρροπη διαρθρωτική παρέµβαση στους τοµείς της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς
και του Σύγχρονου Πολιτισµού.
-Άρση των περιφερειακών ανισοτήτων σε όρους τόσο προσφοράς όσο και
ζήτησης πολιτιστικών αγαθών και υπηρεσιών, λαµβανοµένων υπόψη των ιδιαίτερων
χαρακτηριστικών και αναγκών έκαστης Περιφέρειας ή/ και έκαστης περιοχής.
Ειδικοί στόχοι:
-Αναβάθµιση και εκσυγχρονισµός της πολιτιστικής προσφοράς.
-Τόνωση της πολιτιστικής ζήτησης αγαθών και υπηρεσιών.
-Ενίσχυση της πολιτιστικής υποδοµής.
-Ποιοτική αναβάθµιση των παρεχοµένων υπηρεσιών, µε έµφαση στις υπηρεσίες
ενηµέρωσης και πληροφόρησης.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 53
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Άξονες προτεραιότητας
1.Προστασία και Ανάδειξη της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς (προτεραιότητας 1)
Μέτρο 1.1 Αναβάθµιση της υφιστάµενης και δηµιουργία νέας Υποδοµής των
Μουσείων
Μέτρο 1.2 Προστασία και Ανάδειξη Μνηµείων, Συνόλων και Αρχαιολογικών
Χώρων
ΙΙ. Ανάπτυξη του σύγχρονου πολιτισµού
Μέτρο 2.1 Ενίσχυση υποδοµών και µεγάλων επικοινωνιακών γεγονότων
σύγχρονου πολιτισµού
Μέτρο 2.2 Ολοκλήρωση µητροπολιτικών συνεδριακών και πολιτιστικών κέντρων
Χρηµατοδοτικά µέσα στο Ε. Π. «Πολιτισµός», Μέτρο 1.1
Το συνολικό κόστος και τα συγκεκριµένα έργα ανταποκρίνονταν καταρχήν στα
καταχωρισµένα µέχρι 31.12.2003 στοιχεία στο Ο.Π.Σ. του Υπουργείου Οικονοµικών,
στην κατηγορία µουσεία84,τα οποία διορθώθηκαν στις 29.02.2004 στο ποσό των
212.258.276 Ευρώ (συνολικά 25 έργα).
Τα Μέτρα αυτά εξειδικεύονται και αναλύονται περαιτέρω:
6.1.1. Αναβάθµιση της υφιστάµενης και δηµιουργία νέας υποδοµής των
µουσείων85 ( Μέτρο 1.1 ).
Σύµφωνα µε το Μέτρο 1.1., ως προτεραιότητες του Μέτρου 1.1.
προβλέπονται:
-Η αναβάθµιση της κτιριακής υποδοµής µουσείων Εθνικής Εµβέλειας,
έµφαση στα υφιστάµενα και στα νέα µουσεία Εθνικής Εµβέλειας που είτε έχουν
ενταχθεί στο προηγούµενο Κ.Π.Σ. και έχουν προχωρήσει σε σηµαντικό βαθµό, είτε
84 Βλ.: www.mnec.gr Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, ενταγµένα έργα ανά κατηγορία ενέργειας, Ε. Π. Πολιτισµός 85 Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης 2000 – 2006, Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Πολιτισµός».
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 54
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
έχουν ολοκληρωθεί οι απαιτούµενες ενέργειες ωρίµανσης για την κατασκευή τους
(απαλλοτριώσεις, µελέτες κ.λ.π.).
-Η αναβάθµιση των µόνιµων και περιοδικών εκθέσεων των µουσείων της
παραπάνω κατηγορίας αλλά και των µουσείων που κατασκευάστηκαν και
εκσυγχρονίσθηκαν στα πλαίσια του Β’ Κ.Π.Σ. και χρήζουν περαιτέρω επεµβάσεων,
προκειµένου να ολοκληρώσουν τα εκθεσιακά τους προγράµµατα.
-Η ανάπτυξη των υπηρεσιών πληροφόρησης και εξυπηρέτησης του κοινού, η
έµφαση στην υλοποίηση δράσεων ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού σε
σχέση µε την πολιτιστική κληρονοµιά και γενικά στα µέτρα βελτίωσης της ποιότητας
των παρεχόµενων υπηρεσιών.
6.1.2. Στόχοι του Μέτρου 1.1.
Κτιριακές υποδοµές
Προβλέπεται επιφάνεια υφιστάµενων Μουσείων που εκσυγχρονίζονται ή
νέων Μουσείων που κατασκευάζονται: 80.000 m2 . Το µέτρο αναφέρεται στην
αναβάθµιση της κτιριακής και τεχνολογικής υποδοµής των ήδη υφιστάµενων
µουσείων, αλλά και στη δηµιουργία νέων, όπου αυτό είναι αναγκαίο. Ειδικότερα,
περιλαµβάνονται έργα και ενέργειες αναβάθµισης / δηµιουργίας µουσείων Εθνικής
Εµβέλειας, Περιφερειακών µουσείων, καθώς και µικρών συλλογών και εκθέσεων.
∆ιεθνής τάση
Αναγνωρίζεται γενικά η διεθνώς ανοδική µακροχρονίως τάση86 όσον αφορά
την επισκεψιµότητα των µουσείων87 και συλλογών, το ενδιαφέρον του κοινού στις
εκθέσεις και τα νοήµατά τους, ο ψυχαγωγικός και εκπαιδευτικός τους ρόλος. Ειδικά
τα µουσεία µπορούν να συνδράµουν στην οικονοµική και γενικότερη ευηµερία µιας 86 Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης 2000 – 2006, Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Πολιτισµός». 87 Για το 2003 ωστόσο σηµειώνεται ότι, σε γενικές γραµµές, οι επισκέπτες στα µουσεία του κόσµου ήταν λιγότεροι από το 2002, «εξαιτίας της παγκόσµιας οικονοµικής ύφεσης και της µείωσης του τουρισµού», όπως αναφέρεται σε µελέτη που δηµοσίευσε η εφηµερίδα «The Art Newspaper»(βλ. εφηµερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 03.02.2004). ∆ίνονται επίσης τα εξής στοιχεία: µόνο 190 από τις 286 πιο σηµαντικές εκθέσεις (σε σχέση µε το 2002 που ήταν 215) προσείλκυσαν πάνω από 1000 επισκέπτες ηµερησίως. Στις πιο δηµοφιλείς για το 2003 κατατάσσονται 2 εκθέσεις που διοργανώθηκαν από το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης: «Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο δεξιοτέχνης», µε προσχέδια, σχέδια και µελέτες µάλιστα, και όχι µε ολοκληρωµένους πίνακες (6.800 επισκέπτες ανά ηµέρα, συνολικά περίπου 400.000), και ως δεύτερη η έκθεση του γερµανού φωτογράφου Τόµας Στρουθ (5.700 άτοµα ηµερησίως).Την µεγαλύτερη επισκεψιµότητα σηµείωσε η έκθεση των «Φαραώ» στο Palazzo Grassi της Βενετίας (Σεπτ.2002-Ιούλιος 2003, συνολικά 620.000 άτοµα).
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 55
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
περιοχής, στην ανάπτυξη των Περιφερειών και στη διασύνδεσή τους µε τα
Μητροπολιτικά Κέντρα, στην άρση του κοινωνικού αποκλεισµού και στην τόνωση
της απασχόλησης τόσο άµεσα όσο και έµµεσα µε την ανάπτυξη και διάθεση του
πολιτιστικού προϊόντος88.
Εγχώρια τάση
Στην Ελλάδα καταγράφθηκαν επισήµως 251 µουσεία και συλλογές89, όπου
όµως αφ’ ενός παρατηρούµε την ανισοµέρεια στην χωρική τους κατανοµή (λ.χ. 55
στην Αττική, 25 στην Κρήτη, ενώ µόνο 8 στην Ήπειρο, 5 στην Θεσσαλία ή 12 σε
ολόκληρη την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη), γεγονός που ασφαλώς δεν
ανταποκρίνεται στα ευρήµατα και το πολιτιστικό απόθεµα των µειονεκτικών
περιοχών90.
Με το πληθυσµιακό κριτήριο η περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης
αναλογικά δεν υπολείπεται µεν άλλων περιφερειών, θα έπρεπε όµως να της διατεθούν
ως συγκριτικό πλεονέκτηµα για την ανάπτυξή της ιδιαίτεροι πόροι για την πολιτιστική
της ανάπτυξη, λ.χ. η φιλοξενία στην περιφέρεια, και όχι µόνο στα µεγάλα αστικά κέντρα
της χώρας, σηµαντικών εκθέσεων ή η ίδρυση νέων µουσείων σύγχρονης τέχνης91 ή και
νέων τεχνολογιών, για τα οποία υπάρχει ιδιαίτερη ζήτηση πλέον στο κοινό και στα
οποία επίσης υστερεί η περιφέρεια, αλλά τοποθετώντας την έτσι αποφασιστικά πλέον
στον ελληνικό αλλά και διεθνή πολιτιστικό χάρτη. Η µετατροπή υφιστάµενων κτηρίων
(λ.χ. βιοµηχανικών, οχυρώσεων92 κ.ά.) θα µπορούσε να συνεισφέρει σ’ αυτό.
88 Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης 2000 – 2006, Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Πολιτισµός», Συµπλήρωµα Προγραµµατισµού. 89 Βλ.: www.culture.gr κόµβο «Οδυσσέας». 90 Βλ. λ.χ.: Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη, τόµοι 1-15 (ΥΠ.ΠΟ.-Τ.Α.Π.Α.-Αριστοτέλειο Παν/µιο Θες/νίκης), όπου και εργασίες δηµοσιεύσεων και µελετών για τους χώρους και τα µνηµεία. 91 Βλ. λ.χ. την εγκατάσταση µουσείου Guggenheim σύγχρονης τέχνης στο Μπιλµπάο της Ισπανίας. www.guggenheim-bilbao.es/ingles/home.htm - 11k - 2 Οκτ 2004 92 Όπως η µετατροπή φρουρίου στην πρωτεύουσα της νήσου Μαγιόρκα στην Ισπανία σε µουσείο σύγχρονης τέχνης.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 56
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Σύνολο µουσείων ανά περιφέρεια
0 10 20 30 40 50 60
ΑΝ.ΜΑΚΕ∆.ΘΡΑΚΗ
ΑΤΤΙΚΗ
ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
∆ΥΤ. ΕΛΛΑ∆Α
∆ΥΤ. ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑ
ΗΠΕΙΡΟΣ
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ
ΚΕΝΤΡ. ΜΑΚΕ∆ΟΜΙΑ
ΚΡΗΤΗ
ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑ∆Α
Σειρά1
Αφ’ ετέρου την πλειονότητα αποτελούν αρχαιολογικά, βυζαντινά ή ιστορικά-
λαογραφικά µουσεία, ενώ σηµειώνεται το συνεχώς αυξανόµενο ενδιαφέρον του
κοινού για άλλα θεµατικά και διδακτικά αντικείµενα ή εκφάνσεις του πολιτισµού,
ακόµη και πολυθεµατικά µουσεία και συλλογές, για εικαστικά µουσεία ή φυσικών
επιστηµών και τεχνολογίας Εσωτερικό του Ιµαρέτ στην Κοµοτηνή: µουσείο και εργασρήριο συντήρησης εικόνων
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 57
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΣΕ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ
0
5
10
15
20
25
30
αρχαιολογικά βυζαντινά
ιστρ.-λαογραφικά επιστηµών-τενολογίας
άλλα
Έτσι βλέπαµε τα τελευταία χρόνια της δεκαετίας του’90 µια πτωτική τάση
στην επισκεψιµότητα των ελληνικών µουσείων (στοιχεία από τα σηµαντικότερα
Ελληνικά Μουσεία για την περίοδο 1994-1999), όπου ο µέσος ετήσιος αριθµός
επισκεπτών κυµαίνονταν στα 2,1 εκ., αν και ο αριθµός µόνο των αλλοδαπών
επισκεπτών που επιλέγουν την χώρα µας ως προορισµό διακοπών τους είναι
πολλαπλάσιος, ενώ δεν παρουσιάζεται εξαιρετικά ανεπτυγµένο το ενδιαφέρον του
ελληνικού κοινού για το αντικείµενο µουσείων και συλλογών, µε αισιόδοξα
µηνύµατα πάντως για εκθέσεις όπως «Από τον Θεοτοκόπουλο έως τον Σεζάν» στην
Εθνική Πινακοθήκη κ.α.
Επισκέπτες µουσείων: 1993-2002
0500.000
1.000.0001.500.0002.000.0002.500.0003.000.000
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
επισκέπτες
Εθνική Στατιστική Υπηρεσία
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 58
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Επιπλέον, σχεδόν το ήµισυ του συνόλου των επισκεπτών προσελκύεται από 6
µόνο µουσεία της χώρας93, το οποίο δηµιουργεί συχνά πιέσεις προς αυτά, αφήνοντας
έτσι περιθώρια για µια πιο ισόρροπη χωρική κατανοµή του κοινού στις διάφορες
περιφέρειες και προοπτικές ανάπτυξής τους.
Εκσυγχρονισµός µουσείων
Προσαρµογή στις απαιτήσεις του κοινού
Αντιµετώπιση αυτής της κατάστασης απαιτεί προσαρµογή των µουσείων και
συλλογών µας στις απαιτήσεις και ανάγκες του πολυσχιδούς κοινού µε την
αναβάθµιση των υποδοµών των µουσείων και συλλογών (παρεµβάσεις κτιριακής και
υλικοτεχνικής υποδοµής που να εξυπηρετούν σύνθετες λειτουργίες, όπως έρευνα,
µελέτη, προβολή εκθεµάτων τους) καθώς και την βελτίωση των προσφερόµενων από
αυτά υπηρεσιών προς την επιστηµονική κοινότητα και προς το κοινό τους94.
Χρήσιµο προς αυτή την κατεύθυνση είναι95:
-Η εφαρµογή µιας νέας µουσειολογικής προσέγγισης.
-Η αναβάθµιση της συνολικής λειτουργίας των µουσείων.
-Η «διαφάνεια» των µουσείων.
-Η λειτουργία των µουσείων ως πόλοι πολιτιστικής ανάπτυξης.
-Η ανάπτυξη υπηρεσιών προς το κοινό.
-Σύγχρονες ανέσεις µέσα στις αίθουσες.
-Ενηµέρωση κοινού.
-Τόνωση της ζήτησης.
Βλέπουµε λοιπόν µια σαφή αναντιστοιχία ανάµεσα στο τεράστιο πολιτιστικό
απόθεµα που έχει συσσωρευτεί στις αποθήκες και προθήκες των µουσείων και στο
ποσοτικό και ποιοτικό επίπεδο των παρεχόµενων υπηρεσιών, των αναγκών για
πληροφόρηση, εξυπηρέτηση, προσαρµογή στη νέα αντίληψη για λειτουργία ενός
σύγχρονου µουσείου κ.λ.π.
93 Βλ. Πολιτιστικές Στατιστικές [ µουσεία & αρχαιολογικοί χώροι ], σ.4, Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Αθήνα 2003. 94 Βλ. λ.χ. παράδειγµα επιτυχούς διαχείρισης από τον διεθνή χώρο (Μουσείο Τέχνης του Αµβούργου) στην εφηµερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 07.03.2004, σ.5. 95 Λ.χ.: ∆ηµ. Κωνστάντιος, Η Πόλη, το Μουσείο, το Μνηµείο, 2003, σ.119-123.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 59
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Υφιστάµενα µουσεία:στόχοι
Αναφορικά µε τα υφιστάµενα µουσεία προβλέπεται, σύµφωνα µε το Μέτρο
1.1., ενδεικτικά, η ανακαίνιση ή / και επέκταση κτιριακών υποδοµών,
συµπεριλαµβανοµένης και της διαµόρφωσης του περιβάλλοντος χώρου, η
εγκατάσταση ή / και αναβάθµιση βασικού εξοπλισµού λειτουργίας καθώς και Η/Μ
εξοπλισµού, την εγκατάσταση ή / και αναβάθµιση ειδικού εκθεσιακού,
επιστηµονικού, εργαστηριακού και λοιπού εξοπλισµού των µουσείων, και γενικότερα
της υλικοτεχνικής τους υποδοµής που συντελεί στην βελτίωση όλων των κύριων
λειτουργιών τους. Σχεδιάζονται έργα - ενέργειες που έχουν ως αντικείµενο να
καταστήσουν τα µουσεία πιο προσιτά και ελκυστικά για το ευρύ κοινό, όπως είναι
ενδεικτικά, η επανέκθεση των µόνιµων συλλογών τους, η διοργάνωση περιοδικών
εκθέσεων, εκπαιδευτικών προγραµµάτων, η παραγωγή και διάθεση πολιτιστικών
προïόντων και πληροφοριακού υλικού, η υλοποίηση παράλληλων εκδηλώσεων .
Νέα µουσεία:στόχοι
Αναφορικά µε τα νέα µουσεία που προβλέπεται να δηµιουργηθούν,
περιλαµβάνονται έργα – ενέργειες, για την κατασκευή και εξοπλισµό του κτιρίου,
καθώς και τη δηµιουργία της έκθεσης, προκειµένου τα νέα µουσεία να είναι
λειτουργικά και να εξασφαλισθεί ο σύνθετος πολιτιστικός, εκπαιδευτικός και
κοινωνικός τους ρόλος, σύµφωνα µε τις νέες αντιλήψεις του 21ου αιώνα.
Προβλέπεται η διοργάνωση εκθέσεων διεθνούς σηµασίας, µε εκθέµατα από άλλα
µουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού, ώστε να αξιοποιηθούν οι ευκαιρίες και οι
δυνατότητες που προσφέρονται από την Πολιτιστική Ολυµπιάδα, τους Ολυµπιακούς
Αγώνες του 2004, καθώς και από την Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης –
Πάτρα 2006.
Ακόµη, θα περιληφθούν άλλες ενέργειες για υλοποίηση των στόχων του Μέτρου
1.196
Ειδικές δράσεις όπως η οργάνωση και πραγµατοποίηση περιοδικών εκθέσεων, η
παραγωγή και διάδοση πληροφοριακού υλικού, η ενίσχυση της παραγωγής και
διανοµής αντιγράφων, καινοτοµικών πολιτιστικών προïόντων και πωλητέων ειδών, 96 Θα µπορούσε κανείς να προσθέσει την αναγκαιότητα της ρητής αναφοράς στην αντισεισµικότητα των κτιριακών κατασκευών, τόσο των νέων όσο και των υφιστάµενων µουσείων, αλλά και στον τρόπο φύλαξης και έκθεσης των ποικίλων µουσειακών αντικειµένων, µε παράδειγµα λ.χ. την πρόνοια στα µουσεία της Ν. Ιταλίας, η οποία αποτελεί επίσης ιδιαίτερα σεισµογενή ζώνη.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 60
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
καθώς και η δηµιουργία και ενίσχυση διακρατικών δικτύων συνεργασίας και
ανταλλαγών
( Μέτρο 1.1 ).
Βελτίωση των προσφερόµενων από αυτά υπηρεσιών και προïόντων
( Μέτρο 1.1 ). Επιδιώκεται η αναβάθµιση των προσφερόµενων υπηρεσιών για
ανάδειξη της εκπαιδευτικής τους διάστασης, την ένταξή τους στην καθηµερινή
πολιτιστική ζωή του τόπου, η βελτίωση της επικοινωνιακής τους πολιτικής, η
προώθηση δικτύων διεθνούς συνεργασίας και ανταλλαγών, η προώθηση δικτύου
παραγωγής και διακίνησης πιστοποιηµένων αντιγράφων και πωλητέων ειδών υψηλής
ποιότητας, κ.λπ. Επίσης προβλέπονται ενέργειες «οριζόντιας» υποστήριξης της
λειτουργίας των Μουσείων, όπως είναι η δηµιουργία και η ανάπτυξη δικτύου
αρχαιολογικών αποθηκών και δικτύου κέντρων συντήρησης.
Εισπράξεις µουσείων
Ενέργειες αναβάθµισης των παρεχόµενων υπηρεσιών, όπως είναι η
δηµιουργία σύγχρονων και ελκυστικών χώρων εξυπηρέτησης του κοινού, η
παραγωγή και διάθεση πολιτιστικών προïόντων και πληροφοριακού υλικού, λ.χ.
ηλεκτρονική πληροφόρηση (cd-rom, info-kiosques κ.λ.π.), εκδόσεις, χάρτες και λοιπά
πωλητέα είδη (αντίγραφα κ.λ.π.), αλλά και απλές υπηρεσίες εξυπηρέτησης όπως
αναψυκτήρια, σηµεία στάσης θέασης κ.α. . Παράλληλα, θα προωθηθεί η έρευνα, η
τεχνολογία, η χρήση νέων υλικών και τεχνικών στην αρχαιολογία, κλπ. Επίσης, θα
περιληφθούν άλλες ενέργειες για την υλοποίηση των στόχων του Μέτρου 1.2.
Υλοποίηση Μέτρου 1.1.
Κατά την τρίτη προγραµµατική περίοδο 2000-2006, στα πλαίσια του
µουσειολογικού προγράµµατος του κράτους ανεγέρθησαν, επισκευάσθηκαν ή
ανακαινίσθηκαν 30 µουσεία (ορισµένα βρίσκονται στο στάδιο της αποπεράτωσης)97.
97 Ενδιάµεση έκθεση αξιολόγησης Ε.Π. «Πολιτισµός», Νοέµβριος 2003, σ.59, [κατόπιν επερώτησης του γράφοντος στην ∆ιαχειριστική Αρχή του Ε.Π. «Πολιτισµός» και στην υπεύθυνη κα Γερούση].
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 61
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
6.1.3. Προστασία και ανάδειξη µνηµείων, συνόλων και αρχαιολογικών χώρων
(Μέτρο 1.2).
Αξίζει να σηµειωθεί ότι στον κόµβο «Οδυσσέα» του ΥΠ.ΠΟ. έχουν
καταχωρηθεί επισήµως 467 αρχαιολογικοί χώροι, ενώ στην πραγµατικότητα είναι
πολύ περισσότεροι98. Ως οργανωµένες και επισκέψιµες µονάδες (όπου απαιτείται
εισιτήριο για την είσοδο των επισκεπτών) λειτουργούν 70 αρχαιολογικοί χώροι, ενώ
οι υπόλοιποι τελούν ουσιαστικά αναξιοποίητοι από πολιτιστική και τουριστική
άποψη. Στο σύνολο των αρχαιολογικών χώρων κατά την περίοδο 1992-2000
καταγράφηκαν ως µέσος όρος ανά έτος περ. 6 εκατ. επισκέπτες, ενώ το 74% των
εισιτηρίων προέρχονταν από τους 28 σηµαντικότερους από άποψη επισκεψιµότητας
αρχαιολογικούς χώρους και µνηµεία99. Τα ποσοστά κρίνονται ως ικανοποιητικά,
αλλά επιδιώκεται από το ΥΠ.ΠΟ. περαιτέρω αύξηση της επισκεψιµότητας και
παράλληλα η λήψη των απαραίτητων µέτρων ασφάλειας για χώρους και µνηµεία, ενώ
θα πρόσθετε κανείς ότι παρίσταται ανάγκη πιο αρµονικής ανάπτυξης και κατανοµής
των επισκεπτών στους αρχαιολογικούς χώρους και µνηµεία όλης της επικράτειας.
Προστασία και ανάδειξη ιδιωτικών µνηµείων ( Μέτρο 1.2 ).
Έργα – ενέργειες για την προστασία και ανάδειξη ιδιωτικών µνηµείων, µε
στόχο την απόδοση σ’ αυτά πολιτιστικής χρήσης .
Υλοποίηση Μέτρου 1.2.
Η απορροφητικότητα του Μέτρου 1.2 κατά τις 30.06.2003 ανέρχεται σε
44,94 %100, ενώ επισηµαίνεται ότι η καλή επίδοση στο µέτρο αυτό οφείλεται τόσο
στη µεγάλη ζήτηση για το είδος των έργων που εντάσσονται στο Μ.1, λόγω
συσσωρευµένων αναγκών και στενότητας πόρων κατά το παρελθόν, όσο και στην
αποτελεσµατική προετοιµασία ένταξης και υλοποίησης, κυρίως στο εξαιρετικά
σύνθετου χαρακτήρα έργα της αυτεπιστασίας.
98 Βλ. λ.χ. στο Παράρτηµα: Αρχείο Μνηµείων, ∆ιαρκής Κατάλογος των Κηρυγµένων Αρχαιολογικών Χώρων και Μνηµείων της Ελλάδας (νοµοί Αν. Μακ.Θρ. και ν. Σερρών)[κατόπιν προσωπικής επικοινωνίας του γράφοντα µε τη ∆/νση Αρχείων και ∆ηµοσιευµάτων - Τµήµα Αρχείου Μνηµείων]. 99 Στοιχεία του Τ.Α.Π.Α. 100 Ενδιάµεση έκθεση αξιολόγησης Ε.Π. «Πολιτισµός», Νοέµβριος 2003, σ.116, σ.118.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 62
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
6.2. Μουσεία, αρχαιολογικοί χώροι, σύνολα και µνηµεία στην περιφέρεια
Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης.
Καταρχήν µας παρουσιάζεται µία πιο συγκεκριµένη εικόνα για την
επισκεψιµότητα των µουσείων στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης
από τα εξής µόνο µουσεία :
Νοµός Έβρου
-της Σαµοθράκης
Νοµός Καβάλας
-της Θάσου
-της Καβάλας
-των Φιλίππων
Νοµός Σερρών
-της Αµφίπολης101
Νοµός ∆ράµας
-της ∆ράµας
Νοµός Ροδόπης
-της Κοµοτηνής
Πρόκειται για τα µουσεία για τα οποία απαιτείται αντίτιµο εισιτηρίου, ενώ ο
πραγµατικός αριθµός των επισκεπτών είναι µεγαλύτερος της εικόνας που
παρέχεται, είτε λόγω των κατηγοριών των επισκεπτών που δικαιούνται ελεύθερη
είσοδο σ’ αυτά102, είτε διότι στα υπόλοιπα µουσεία δεν απαιτείται καµίας µορφής
101 Το µουσείο της Αµφίπολης υπάγεται από κοινού µε τα µουσεία της Καβάλας, της Θάσου και των Φιλίππων στην ΙΗ’ ΕΠΚΑ (Εφορεία Προιïστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων), ενώ τα µουσεία της Σαµοθράκης και της Κοµοτηνήςστην ΙΘ’ ΕΠΚΑ. Το µουσείο της ∆ράµας υπάγεται επίσης στην ΙΗ’ ΕΠΚΑ, για το οποίο παρέχονται στοιχεία από το 2000 κ.ε., µιας και εγκαινιάσθηκε το ∆εκέµβριο του 1999. 102 Κατόπιν προσωπικής επικοινωνίας του γράφοντος µε το Τµήµα Στατιστικών που Πολιτιστικού Τοµέα και Αθλητισµού (της Στατιστικής Υπηρεσίας) στο ΥΠ.ΠΟ. και τον ∆/ντή κ. Μηνά Ζώγα.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 63
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
εισιτήριο ή απλώς στην Στατιστική Υπηρεσία103 δεν υπάρχουν διαθέσιµα στοιχεία
που να παρέχονται σ’ αυτήν από τους αρχαιολογικούς χώρους, τα µουσεία ή τις
τοπικές Εφορείες Αρχαιοτήτων. Η σύγκριση των στοιχείων µ’ αυτά που παρατίθενται
ανωτέρω µας δείχνει καταρχήν ότι, µελλοντικά τουλάχιστον και όταν δηµιουργηθούν οι
κατάλληλες προϋποθέσεις υποδοµών και µεγαλύτερης ελκυστικότητάς τους,
περισσότερα µουσεία θα µπορούν να ενταχθούν σε οργανωµένη µορφή εισόδου µε
εισιτήριο. Τα αρχαιολογικά µουσεία του Λιµένα της Θάσου και των Φιλίππων από το
1998 τουλάχιστον παραµένουν κλειστά λόγω εργασιών συντήρησης και
ανακατασκευής. Εργασίες συντήρησης και επέκτασης γνώρισε και το σηµαντικό
περιφερειακό µουσείο της Καβάλας (έργο που εντάχθηκε στο Β’ ΚΠΣ).
Αρχαιολογικό Μουσείο Κοµοτηνής
Βλ. λ.χ. επίσης : Κοινή Υπουργική Απόφαση Υπουργών Πολιτισµού και Οικονοµίας και Οικονοµικών σχετικά µε το δικαίωµα εισόδου σε µεµονωµένα Μνηµεία, οργανωµένους Αρχαιολογικούς Χώρους, Ιστορικούς Τόπους και Μουσεία που ανήκουν στο ∆ηµόσιο. Αθήνα 29-12-2003. 103 www.statistics.gr
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 64
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Ένα ειδικό καθεστώς αυτεπιστασίας διέπει ορισµένους αρχαιολογικούς
χώρους και µνηµεία µεγάλης πολιτισµικής, παιδευτικής, κοινωνικής σπουδαιότητας,
µε σαφή αναπτυξιακή διάσταση108, τα οποία εκτελούνται άµεσα από τις υπηρεσίες
του ΥΠ.ΠΟ. και παρουσίασαν υψηλή εκταµίευση των προβλεπόµενων κονδυλίων. Η
εκτέλεση των έργων αυτών υπάγεται σε ξεχωριστό Νοµικό Πρόσωπο Ιδιωτικού
∆ικαίου, το Ταµείο ∆ιαχείρισης Πιστώσεων για την εκτέλεση Αρχαιολογικών Έργων
(Τ.∆.Π.Ε.Α.Ε.) το οποίο διοικείται από διεπιστηµονικό Συµβούλιο, καθώς και από
Ειδικές Επιτροπές για κάθε έργο. Όπως κρίνεται, η διαφάνεια και η ευελιξία της
διαχείρισης µε το διοικητικό σχήµα που επιλέχθηκε συνέβαλλε ασφαλώς στην καλή
απορροφητικότητα αυτής της κατηγορίας των ενταγµένων έργων.
Μοναδικό για την περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, µεταξύ
των 26 έργων σ’ όλη την χώρα της κατηγορίας αυτής, αποτελεί
-η Ανάδειξη του Αρχαίου Θεάτρου Φιλίππων.
Όπως αναφέρεται σχετικά109, στόχοι του έργου είναι:
-η αποκάλυψη, συντήρηση, αποκατάσταση – αναστήλωση και ανάδειξη του
ίδιου του µνηµείου,
-η ανάδειξη του περιβάλλοντος χώρου,
-η αντιµετώπιση των προβληµάτων της λειτουργίας του ως επισκέψιµου
µνηµείου ,
ενώ οι βασικές αρχές που διέπουν τις επεµβάσεις είναι:
-ο σεβασµός της αυθεντικότητας του µνηµείου και των ιστορικών του
φάσεων,
-η ανάδειξη των ιστορικών αξιών και του διδακτικού χαρακτήρα του,
-η αποκατάσταση της αναγνωσιµότητάς του.
108 Βλ.: Αρχαιολογικά Έργα εκτελούµενα από Επιστηµονικές Επιτροπές του Υπουργείου Πολιτισµού, Αθήνα 2003. 109 Αρχαιολογικά Έργα εκτελούµενα από Επιστηµονικές Επιτροπές του Υπουργείου Πολιτισµού, Αθήνα 2003, σ.48-49.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 69
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
6.5. Θετικές επιπτώσεις110
-∆ιεθνή προβολή και αναγνώριση της χώρας.
-Αύξηση της επισκεψιµότητας των µουσείων, µνηµείων και αρχαιολογικών
χώρων.
-Βελτίωση της ανάπτυξης και διάθεσης του πολιτιστικού προϊόντος.
-Ποιοτική αναβάθµιση των προσφερόµενων υπηρεσιών πολιτισµού και
αναψυχής111 στον τοµέα του τουρισµού112.
-Αύξηση της απασχόλησης κατά την φάση της κατασκευής και της
λειτουργίας των έργων, κατά την παροχή πολιτιστικών υπηρεσιών, καθώς και η
τόνωση της απασχόλησης σε µικροµεσαίες επιχειρήσεις που σχετίζονται µε τον
τουριστικό τοµέα, όπως και η παροχή υπηρεσιών ηλεκτρονικής πληροφόρησης.
-Ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής µε την προώθηση πολιτικής ίσων
ευκαιριών για την πρόσβαση στα πολιτιστικά αγαθά και τις υπηρεσίες, µε την
ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραµµάτων και επιµορφωτικών – ψυχαγωγικών
δραστηριοτήτων, µε υποστήριξη από έντυπα και εφαρµογές πληροφορικής.
- Ανάπτυξη της διεπιστηµονικής συνεργασίας και η προώθηση της έρευνας
και της τεχνολογίας, η ανάπτυξη της καινοτοµίας και η διεπιστηµονική συνεργασία.
-Προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος.
-Αξιόπιστη παρουσίαση, προβολή και κατανόηση του Ελληνικού Πολιτισµού.
Επίσης επισηµαίνεται, και αναφορικά µε την περιφέρεια Ανατολικής
Μακεδονίας Θράκης, ο χαρακτήρας της περιφερειακότητας των ενταγµένων έργων
στο Ε. Π. «Πολιτισµός», διότι σύµφωνα µε τα στοιχεία υλοποίησης έως το 2003 το
97,6% αφορά χωροθετηµένα έργα που διαχέονται στο σύνολο της επικράτειας, αν και
ένα σηµαντικό ποσοστό των κονδυλίων στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη, ενώ το
2,4% αφορά δράσεις εθνικής εµβέλειας113. Με την πρόοδο της υλοποίησης ωστόσο
110 Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης 2000 – 2006, Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Πολιτισµός»,σελ.11 111 βλ. Φιλιώ Λαζανά, Εισαγωγή στον επαγγελµατικό τουρισµό, σελ.30, ‘Interbooks’2003. 112 Αύξηση του αριθµού επισκεπτών και του µέσου αριθµού διανυκτερεύσεων, µε την τόνωση της ειδικής αγοράς ενδιαφερόντων, λ.χ. πολιτιστικός τουρισµός, εκπαιδευτικά προγράµµατα κ.λπ., επίσης η αύξηση του αριθµού των τουριστών υψηλότερης εισοδηµατικής τάξης, καθώς και η επιµήκυνση της τουριστικής περιόδου και άµβλυνση της εποχικότητας της τουριστικής κίνησης της χώρας. 113 Σύµφωνα µε στοιχεία του συναδέλφου Χρ.Κωτσάκου.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 70
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
του Μέτρου για το νέο µουσείο της Ακρόπολης οι συσχετισµοί ενδέχεται να
αλλάξουν.
6.5.Αποτελέσµατα
A.Απασχόληση
Β. Χωρική διάσταση των έργων και των πόρων
Γ. Περιβάλλον
Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον είναι ουδέτερες έως θετικές, ιδίως στην
περίπτωση των αρχαιολογικών χώρων.
∆. Ανταγωνιστικότητα
Οι επιπτώσεις και στη διεθνή ανταγωνιστικότητα θα φανούν καλύτερα µετά
την ολοκλήρωση και λειτουργία των έργων, ενώ ως παράδειγµα µπορεί να αναφερθεί
η περίπτωση της Αθήνας και τα θετικά σχόλια για την αλλαγή που συντελέστηκε.
Αρχαιολογικός χώρος Φιλίππων
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 71
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
6.7. Έργα της κατηγορίας αυτής που αναλογούν στην περιφέρεια ΑΜΘ,
ενταγµένα ωστόσο στο ΠΕΠ ΑΜΘ είναι τα εξής:
ΑΝΑΠΛΑΣΗ –ΑΝΑ∆ΕΙΞΗ –ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Επιδιώκεται κατά προτεραιότητα η δηµιουργία απασχόλησης και
ευηµερίας που παρέχει η πολιτιστική κληρονοµιά και δραστηριότητα µε την ένταξη
του πολιτιστικού αποθέµατος στο διαθέσιµο τουριστικό προϊόν, γεγονός που θα έχει
ευρύτερες ωφέλειες στον παραγωγικό ιστό της περιφέρειας.
Η δράση αναλύεται ως εξής:
∆ράση 2.8.1.: Ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονοµιάς
∆ράση 2.8.2.: Πολιτιστική παράδοση και σύγχρονη πολιτιστική δηµιουργία
∆ΕΙΚΤΕΣ ΤΙΜΗ
ΒΑΣΗΣ
(Β’ Κ.Π.Σ.)
ΣΤΟΧΟΣ
2003
ΣΤΟΧΟΣ
2006
Α. ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ
Αρχαιολογικοί χώροι που αξιοποιούνται
(αριθµός)
17 5 7
Μνηµεία που αναδεικνύονται 24 6 14
Μουσεία (νέα, επεκτάσεις, ολοκληρώσεις) 5 1 4
Β. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ
Ποσοστό αρχαιολογικών χώρων
που αξιοποιούνται
9% 10% 11%
Πηγή: Τεχνικό δελτίο µέτρου 2.8.
Στο Π.Ε.Π. Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης (σύµφωνα µε στοιχεία του
Υπουργείου Οικονοµίας)115
-στην κατηγορία µουσεία έχουν ενταχθεί 2 έργα (1,164 εκ ευρώ),
συγκεκριµένα στην Θάσο και στην Ι. Μ. Αρχαγγελιώτισας Ξάνθης,
-στην κατηγορία ανάπλαση – ανάδειξη – αποκατάσταση αρχαιολογικών χώρων
και µνηµείων υπάγονται 13 έργα (16,150 εκ. ευρώ),
-ενώ έργα πολιτιστικής υφής (λ.χ. το µουσείο ιστορίας της Ξάνθης ή η
συντήρηση του ιστορικού κέντρου οικισµών όπως της Σταυρούπολης ή έργα
υποδοµής της οικιστικής µονάδας της Ξάνθης ή η ανάπλαση της πόλης της ∆ράµας)
έχει ληφθεί µέριµνα να βρίσκονται στην κατηγορία ανάπλαση – αξιοποίηση περιοχής
και χρηµατοδοτούνται µε άνω των 4 εκ. ευρώ.
115 www.mnec.gr
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 78
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Ωστόσο116, µέχρι τέλη Οκτωβρίου 2003 στο Μέτρο είχαν ενταχθεί 13 έργα µε
προϋπολογισµό που ανέρχεται στο 76,02 % του εγκεκριµένου προϋπολογισµού του
Μέτρου, βαθµός ένταξης οικονοµικού αντικειµένου ικανοποιητικός. Κατά αυτόν τον
τρόπο όµως, το ποσοστό απορρόφησης του Μέτρου αντιστοιχεί στο 13,16% του
προϋπολογισµού των ενταγµένων έργων και στο 10,6 % του συνολικού
προϋπολογισµού.
Ονοµασία
∆είκτη
Ενταγµένο
Φ.Α. έως
Τρίµηνο
Αναφοράς
Πραγµατοποιηθείσα
Τιµή
% Φυσικής
Ολοκλήρωσης
Στόχου 2003
% Φυσικής
Ολοκλήρωσης
Στόχου 2006
Πλήθος
αρχαιολογικών
χώρων που
αξιοποιούνται
13 0 0,00% 0,00%
Πλήθος
µνηµείων που
αναδεικνύονται
7 0 0,00% 0,00%
Μουσεία (νέα,
επεκτάσεις,
ολοκληρώσεις)
2 1 100,00% 25,00%
Με βάση τα καταχωρηµένα στοιχεία στο Ολοκληρωµένο Σύστηµα Πληροφοριών
προκύπτει η χαµηλή πρόοδος φυσικής υλοποίησης του Μέτρου 2.8. Συγκεκριµένα, ο
στόχος του Συµπληρώµατος Προγραµµατισµού για το 2003 του δείκτη Μουσεία (νέα,
επεκτάσεις, ολοκληρώσεις) έχει καλυφθεί, ενώ έχει υλοποιηθεί το 25 % του στόχου
του 2006. Όµως, για τους δείκτες Πλήθος αρχαιολογικών χώρων που αξιοποιούνται
και Πλήθος µνηµείων που αναδεικνύονται φαίνεται να µην έχουν πραγµατοποιηθεί
υλοποιήσεις.
Στα τέλη του 2003 το ποσοστό απορρόφησης ήταν περίπου 19 % των πόρων του
Μέτρου, δαπάνη που αντιστοιχεί σε 4,4 εκ. ευρώ, δηµιουργώντας έτσι τις
προϋποθέσεις επίτευξης των εξής στόχων, έστω και στα πλαίσια του κριτηρίου του
75% :
- Πλήθος αρχαιολογικών χώρων που αξιοποιούνται : 5
116 Ενδιάµεση Έκθεση Αξιολόγησης του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράµµατος Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης 2000-2006, Μέτρο 2.8 Υποδοµές Πολιτισµού [στοιχείο που παραχωρήθηκε κατόπιν προσωπικής επικοινωνίας του γράφοντος µε την κα. Παναγιώτα Μαυριά, επιβλέπουσα του ΠΕΠ ΑΜΘ στο Υπουργείο Οικονοµίας .
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 79
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
- Πλήθος µνηµείων που αναδεικνύονται : 6
- Μουσεία (νέα, επεκτάσεις, ολοκληρώσεις) : 1
Για το δείκτη Μουσεία (νέα, επεκτάσεις, ολοκληρώσεις) έχει υλοποιηθεί το 100 %
ως προς τον στόχο για το 2003.
Για τους υπόλοιπους δείκτες του Μέτρου, όπως σηµειώνεται στην Ενδιάµεση
Έκθεση Αξιολόγησης ρητά, είναι σαφές ότι η πιθανή επίτευξη των προβλέψεων σε
σχέση µε το 2003 έχει ως απαραίτητη προϋπόθεση την εντατικοποίηση του ρυθµού
ένταξης και υλοποίησης των ενταγµένων έργων, σε συνδυασµό µε το µικρό µέσο
µέγεθος των παρεµβάσεων ανά έργο ευνοεί ωστόσο την ριζική επιτάχυνση της
υλοποίησης σε σύντοµο χρονικό διάστηµα.
Από τον Σύµβουλο Αξιολόγησης έχει προταθεί άλλωστε ο εµπλουτισµός του
Μέτρου µε τον δείκτη επιπτώσεων Νέες θέσεις πλήρους απασχόλησης. Θεωρείται
αντιπροσωπευτικός των αναµενόµενων αποτελεσµάτων και η στοχοθέτησή του
επιζητείται να γίνει για το έτος 2006. Προς το παρόν, τα δηµιουργούµενα
ανθρωποέτη απασχόλησης κατά τη φάση υλοποίησης υπολογίζονται σε 35.
Σαµοθράκη: το Ιερό των Μεγάλων Θεών
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 80
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Χρηµατοδότηση πολιτισµού στα ΠΕΠ
27.906.051
36.885.145
29.442.489
42.568.787
4.805.901
65.994.606
31.854.828
73.138.730
20.779.12819.494.55614.940.652
22.091.924
1.251.484
Σειρά1
ΠΕΠ 2000-2006 έργα για τον πολιτισµό
Χρηµατοδότηση πολιτισµού στα ΠΕΠ
7% 9%8%
11%1%
17%8%
19%
5%5% 4% 6% 0%
Ήπειρος
∆υτ. Ελλάδα
Β.Αιγαίο
Ν.Αιγαίο
∆υτ. Μακεδονία
Κ.Μακεδονία
Πελοπόννησος
Αττική
Κρήτη
Θεσσαλία
Ιόνια Νησιά
Αν Μακ . Θράκη
Στ.Ελλάδα
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 81
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
6.11. Έργα πολιτισµού ενταγµένα στο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα « Κοινωνία της
Πληροφορίας » για την περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης.
Η Ανατολική Μακεδονία Θράκη παρατηρούµε καταρχήν ότι συµµετέχει όλο
και πιο ενεργά στην προσπάθεια ανάπτυξης οικονοµικά αξιοποιήσιµων ψηφιακών
πολιτιστικών προïόντων και εφαρµογών µέσω του ιδιωτικού τοµέα, µε στόχο,
µεταξύ άλλων, την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της εγχώριας βιοµηχανίας
περιεχοµένου117.
Το πολιτιστικό απόθεµα της περιοχής αυτής ακριβώς είναι που προσφέρει την
«πρώτη ύλη» για οικονοµική ανάπτυξη του ιδιωτικού τοµέα αφενός, µε οφέλη όµως
εκατέρωθεν και για τον δηµόσιο τοµέα, την αναγνωρισιµότητα του χώρου και των
µνηµείων του, την ελκυστικότητά του για νέες οµάδες και την καλύτερη προσπέλαση
από τους ενδιαφεροµένους.
Συγκεκριµένα, επιδιώκεται η ανάπτυξη των εξής τοµέων:
-Εκπαιδευτικές και ψυχαγωγικές εφαρµογές που απευθύνονται σε νέους
και αφορούν την πολιτιστική κληρονοµιά και το σύγχρονο πολιτισµό.
-Ηλεκτρονικές εκδόσεις πολιτιστικού περιεχοµένου.
-Κόµβοι και θεµατικοί δικτυακοί τόποι πολιτιστικού περιεχοµένου.
-Χώροι (µουσεία, εκθέσεις) για τον ελληνικό πολιτισµό.
-Συστήµατα για την οικονοµική αξιοποίηση των πολιτιστικών προϊόντων
και υπηρεσιών στις παγκόσµιες ηλεκτρονικές αγορές.
Ιδιαίτερη έµφαση προβλέπεται να δοθεί στην ανάπτυξη ηλεκτρονικών
εκδόσεων και θεµατικών δικτυακών τόπων για την αξιοποίηση αρχείων ιστορικών
περιφερειακών εφηµερίδων.
Μία πρώτη ανάγνωση των δράσεων που περιλαµβάνονται στο Επιχειρησιακό
Πρόγραµµα «Κοινωνία της Πληροφορίας» ειδικά για την Ανατολική Μακεδονία
Θράκη επιχειρείται µέσω των ήδη έως το 2003 ενταγµένων έργων αναφορικά µε την
πολιτιστική κληρονοµιά .
117 Βλ.: Νέα πρόσκληση για την ανάπτυξη ψηφιακών πολιτιστικών προïόντων και εφαρµογών από τον ιδιωτικό τοµέα, 16-02-2004., Ειδική Γραµµατεία για την Κοινωνία της Πληροφορίας.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 82
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΦΟΡΕΑΣ ΠΟΣΟ
(ευρώ) Ανάδειξη µνηµειακής και πολιτιστικής κληρονοµιάς Ροδόπης. Νοµαρχιακή
Αυτοδιοίκηση Ροδόπης
149,460
Ψηφιοποίηση τόπων Οικοτουριστικού Ενδιαφέροντος
στο Ν. Έβρου.
Αναπτυξιακή Εταιρεία
Έβρου Α.Ε.
150,000
Κέντρο Μελέτης Θρακικού Λόγου. Ίδρυµα Θρακικής
Τέχνης και Παράδοσης
150,000
Ζωντανό Αρχείο Τοπική Ένωση ∆ήµων
και Κοινοτήτων Νοµού
Καβάλας
65,500
Επιχορήγηση της UNESCO Σερρών για την ανάπτυξη του
πολιτισµού και τουρισµού µέσω δικτυακής πύλης (Κ. Μακεδ.)
Όµιλος UNESCO
Σερρών
120,000
Ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονοµιάς στις πόλεις της
∆ράµας, Καβάλας, Ξάνθης, µε την εφαρµογή µεθόδων
εικονικής πραγµατικότητας.
Νοµαρχιακή
Αυτοδιοίκηση ∆ράµας-
Καβάλας-Ξάνθης
(Κεντρική Υπηρεσία)
150,000
Πύλη Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης Εταιρεία Τουρισµού
Πολιτισµικού Ενδιαφέροντος της Περιφέρειας Ανατολικής
Μακεδονίας Θράκης.
∆ηµοκρίτειο
Πανεπιστήµιο Θράκης /
Τµ. Πολ. Μηχ. –
Τοµέας
Συγκοινωνιακών
Έργων και Μεταφορών
150,000
Ψηφιοποίηση Τεκµηρίωση προβολή και διάθεση πολιτιστικού
υλικού και τουριστικού προïόντος των αρχείων του νοµού
Καβάλας.
ΓΑΚ Αρχεία Νοµού
Καβάλας
150,000
Ολοκληρωµένο πληροφοριακό σύστηµα διαχείρισης
πολυµεσικής γνωσιακής βάσης πολιτισµικού υλικού της
περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης.
Ένωση Αναπτυξιακών
Εταιριών Αν.
Μακεδονίας Θράκης
“ΕΥΡΗΚΑ”
150,000
Προβολή της Ιστορίας της πολιτιστικής παράδοσης και των
τουριστικών δυνατοτήτων µε συστήµατα γεωγραφικών
πληροφοριών
∆ήµος Σαπών 150,000
Ηλεκτρονικός Θησαυρός Ανατ. Μακεδονίας-Θράκης:
Πολιτισµός, Περιβάλλον, Τουρισµός.
Ινστιτούτο
Πολιτιστικής
και Εκπαιδευτικής
Τεχνολογίας
150,000
6.12. Έργα πολιτισµού στις Κοινοτικές πρωτοβουλίες για την Ανατολική Μακεδονία
Θράκη.
Kοινοτική πρωτοβουλία URBAN II
Η κοινοτική πρωτοβουλία URBAN II προβλέπει επίσης αναπλάσεις µικρού
και µεσαίου µεγέθους πόλεων και συνοικιών εντός µεγάλων αστικών συστηµάτων
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 84
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
(στον γενικότερο στόχο της αστικής ανάπτυξης) που βρίσκονται για ποικίλους λόγους
σε κρίση, µε σκοπό την αειφόρο ανάπτυξη118.
Πολιτιστικής υφής ενέργειες περιλαµβάνονται στις εξής δράσεις:
-Ανάπλαση των υφιστάµενων κτιρίων για διαφοροποιούµενες χρήσεις (η
διαφύλαξη και η αξιοποίηση της ιστορικής, πολιτιστικής και περιβαλλοντικής
κληρονοµιάς).
-Ανάπτυξη επιχειρηµατικού πνεύµατος και τοπικών συµφώνων και
πρωτοβουλιών για την απασχόληση, καταπολέµηση κάθε είδους κοινωνικού
αποκλεισµού (προσφορά πολιτιστικών, αθλητικών και ψυχαγωγικών
δραστηριοτήτων).
-Ανάπτυξη δυνατοτήτων που συνδέονται προς τις τεχνολογίες της κοινωνίας
των πληροφοριών.
Επίσης, στο Μέτρο 1.2 της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας URBAN II για την
Ελλάδα προβλέπονται υποδοµές υποστήριξης και διασύνδεσης δικτύου πολιτιστικών
δραστηριοτήτων.
Επισηµαίνεται ότι ορισµένα ενταγµένα έργα προϋποθέτουν και αναµένουν
την έγκρισή τους από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συµβούλιο.
Για τα προγράµµατα της κατηγορίας αυτής που αφορούν στο νοµό Ροδόπης
και ιδίως την Κοµοτηνή σηµειώνεται119 ότι έχουν µέχρι στιγµής ενταχθεί λίγα έργα
και έχει ξεκινήσει η υλοποίησή τους, ενώ σε κάποια άλλα δεν έχουν ακόµα
ολοκληρωθεί οι απαραίτητες µελέτες. Η καθυστέρηση έναρξης υλοποίησης των
προγραµµάτων, οι σύνθετοι και πολύπλοκοι µηχανισµοί ένταξης έργων και η µη
εξοικείωση των τοπικών φορέων µε παρόµοια προγράµµατα, όπως και η µη επαρκή
στελέχωση του γραφείου Urban του δήµου, είναι µερικοί από τους λόγους των
καθυστερήσεων.
Κοινοτική Πρωτοβουλία Interreg III
Στην Κοινοτική Πρωτοβουλία Interreg III C (για την προώθηση της
διασυνοριακής, διακρατικής και διαπεριφερειακής συνεργασίας στην Ε.Ε. και στις
118 Βλ. www.europa.eu.int 119 Σύµφωνα µε στοιχεία των συναδέλφων Ι.Κανέλλου, Ε.Σαµοΐλη, Κ.Τσάκαλου, Χ.Χαραλάµπους στην εργασία : Οι Κοινοτικές Πρωτοβουλίες Urban & Equal για την περίοδο 2000-2006, Ε.Σ.∆.∆., Τµήµα Περιφερειακής ∆ιοίκησης, Αθήνα 2004.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 85
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
γειτονικές χώρες)120 και αφορά την περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης ως
εξής:
-Ελλάδα/ Βουλγαρία, το Μέτρο 3.3. «Ανάδειξη και προβολή πολιτιστικών και
τουριστικών προïόντων», όπου περιλαµβάνεται η πρόσκληση σε «Συνεργασία σε
δράσεις ανάδειξης και αποκατάστασης µνηµείων και κτηρίων στο πλαίσιο δηµιουργίας
πολιτιστικών διαδρόµων», καθώς και «∆ράσεις για τη διατήρηση, αποκατάσταση &
ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονοµιάς και προώθηση των πολιτιστικών ανταλλαγών».
Επίσης, στο πρόγραµµα Interreg III Β Archimed, ο Στόχος 3 «Προώθηση,
βελτίωση και διατήρηση της φυσικής, πολιτιστικής και περιβαλλοντικής κληρονοµιάς»,
όπου τα Μέτρα 3.1 «Χάρτης κινδύνων της πολιτιστικής κληρονοµιάς και
χαρτογράφηση και περιγραφή του πολιτιστικού τοπίου», καθώς και 3.2.
«Χαρτογράφηση ιστορικών µεταναστευτικών κινήσεων και διατήρηση των ιχνών τους
στην περιοχή της Μεσογείου».
Επιπλέον, στο πρόγραµµα Interreg III Β CADSES, (περιλαµβάνει την
περιοχή της Κεντρικής Ευρώπης, της Αδριατικής, της Παραδουνάβιας και ΝΑ
Ευρώπης, συνολικά 18 χώρες), µεταξύ των στόχων του οποίου βρίσκεται και ο
γενικός στόχος «Εξασφάλιση και διατήρηση της φυσικής και πολιτιστικής
κληρονοµιάς, προστασία περιβάλλοντος και προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης», και
ειδικό στόχο την «Αποτίµηση της πολιτιστικής και ιστορικής κληρονοµιάς», όπου
εντάσσεται το Μέτρο 3.1. «Προστασία και ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοµιάς».
∆ιατηρητέο κτήριο στην Ξάνθη
120 Βλ. www.interreg.gr
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 86
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
6.13. Έργα πολιτισµού στο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Περιβάλλον» για την
Στον άξονα προτεραιότητας 7 Χωροταξία- πολεοδοµία- αναπλάσεις
περιλα
ΑΝΑΠΛΑΣΗ – ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ
ΠΟΣΟ (ευρώ)
περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης.
µβάνονται δράσεις προστασίας και ανάδειξης του πολιτιστικού περιβάλλοντος
(προστασία, ανάδειξη και ανάπλαση ιστορικών κέντρων και ιστορικών τόπων,
αποκατάσταση µεµονωµένων αξιόλογων δηµόσιων κτηρίων της χώρας κ.λπ. µε
καινοτόµο χαρακτήρα ή εθνική σηµασία121, ενοποίηση αρχαιολογικών χώρων,
περιοχές ιδιαίτερου φυσικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος κ.λπ.). Στόχος είναι η
υλοποίηση της εθνικής πολιτικής για τη βιώσιµη οικιστική ανάπτυξη πόλεων και
περιοχών. Το ΥΠΕΧΩ∆Ε και οι Ο.Τ.Α. αναφέρονται ως υπεύθυνοι για την
υλοποίηση του Μέτρου αναπλάσεις στο δοµηµένο περιβάλλον µε καινοτόµο
χαρακτήρα και εθνική σηµασία. Σύµφωνα µε στοιχεία του Υπουργείου Οικονοµικών,
ικανός αριθµός έργων πολιτιστικού χαρακτήρα περιλαµβάνονται στην κατηγορία
χρηµατοδότησης ανάπλαση- αξιοποίηση περιοχής.
∆ΡΑΣΗ
Αναβάθµιση του οικιστικού περιβάλλοντος και ανάδειξη της παραδοσιακής
αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς του αγροτικού χώρου – Αναπτυξιακή Εταιρεία
∆ράµας α.ε.
400,000
ιβάλλοντος κ
αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς
ης Αναπτυξιακής Καβάλας α.ε
στικού περιβάλλοντος και ανάδειξ
αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς
του αγροτικού χώρου
τυξιακής νοµού Ξάνθης
ιστορικού κέντρου οικισµού Σταυρ
Αναβάθµιση του οικιστικού περ αι ανάδειξη της παραδοσιακής
τ .
300,000
Αναβάθµιση του οικι η της παραδοσιακής
Αναπ α.ε.
500,000
Ανάπλαση ανάδειξη ούπολης (Α’ φάση) 326,320
121 Όπως η ανάδειξη και η περιβαλλοντική αναβάθµιση σε κέντρα πόλεων που αποτελούν σε ευρύτερες περιοχές, την καρδιά της οικονοµικής, πολιτιστικής και κοινωνικής ζωής συµπεριλαµβανοµένης και (στο πλαίσιο των αναπλάσεων) της διευκόλυνσης της απρόσκοπτης και ασφαλούς πρόσβασης και προσπέλασης πολιτών µε ειδικές ανάγκες. Βλ. : Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Περιβάλλον» - Γ’ Κ.Π.Σ., σ.24, σ.79, σ.83.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 87
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Ανάδειξη περιοχής για την δηµιουργία Μουσείου Ιστορίας της Ξάνθης και
ανάδειξη ευρύτερης περιοχής
άδειξη οικισµών ∆ήµου Αβδήρ
ικιστικού περιβάλλοντος και ανάδειξη
αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς
του αγροτικού χώρου
ναπτυξιακή Ροδόπης α.
564,768
είξεις οικισµών ∆ήµου Αιγε
Ροδόπης
βάλλοντος
αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς
του αγροτικού χώρου
συνεταιριστική Έβρος
σιακού οικισµού “Χώρας” του ∆ή
αβάθµιση του οικιστικού περιβάλλοντος και ανάδειξη της παραδοσιακή
αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς
του αγροτικού χώρου
υξιακή εταιρεία Σερρώ
880,000
1,286,255
Αν ων 1,290,000
Αναβάθµιση του ο της παραδοσιακής
Α ε.
Αναπλάσεις και αναδ ίρων (HABITAT) ν. 308,483
Αναβάθµιση του οικιστικού περι και ανάδειξη της παραδοσιακής
∆ηµο α.ε.
389,250
Ανάπλαση παραδο µου Σαµοθράκης 1,500,000
Αν ς
Αναπτ ν α.ε.
ια εντελώς αφανή, αλλά σηµαντική και ενίοτε µεγάλη κατηγορία έργων, η
χρηµατ
Μ
οδότηση των οποίων εν πολλοίς εντάσσεται στα κάθε είδους δηµόσια έργα
που εκτελούνται από το ΥΠΕΧΩ∆Ε και τους αναδόχους, είναι οι αρχαιολογικές
ανασκαφές122 ή οι αποκαταστάσεις χώρων και µνηµείων, που προκύπτουν ακριβώς
εξαιτίας της κατασκευαστικής δραστηριότητας του υπουργείου σ’ όλη τη χώρα. Η
επίβλεψη των ανασκαφών κ.λπ. τότε ανήκει και στο Υπουργείο Πολιτισµού, το οποίο
εν µέρει δύναται και να συµµετέχει στην χρηµατοδότησή τους.
122 Νόµος 3028/2002, άρθρο 37.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 88
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
6.14. Λοιπά έργα για τον πολιτισµό ενταγµένα στα ευρωπαϊκά ταµεία για την
περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, ανά κατηγορία ενέργειας.
ΕΡΓΑ ΥΠΟ∆ΟΜΗΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ
(ενδεικτικά)
∆ΡΑΣΗ ΠΟΣΟ (ευρώ)
Εξοπλισµός κεντρικής βιβλιοθήκης ΤΕΙ Καβάλας (νοµός ∆ράµας και
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
6.15. Πολιτιστική ανάπτυξη της Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης 2000- 2006,
Ευρωπαïκά Ταµεία: γενικές παρατηρήσεις.
Πολιτιστική ανάπτυξη της Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης 2000- 2006,
ευρωπαïκά ταµεία.
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΠΟΣΟ (ευρώ) Ποσοστό
Υποδοµή εκπαίδευσης 5.139,42 6%
Υποδοµή υγείας και πρόνοιας 750 1%
Μουσεία 1.614,13 2%
Αρχαιολογικοί χώροι και µνηµεία 15.593,50 18%
Ανάπλαση – αξιοποίηση περιοχής 7.741,08 9%
Αξιοποίηση σπηλαίου 728,19 1%
ΚτΠ στον πολιτισµό 571,43 1%
∆ικτύωση 338,00 0%
Υποδοµές σύγχρονου πολιτισµού 19.999,19 23%
Μελέτες – εργαλεία – έρευνες 803,02 1%
Ενηµέρωση – ευαισθητοποίηση 690,00 1%
Εκπαίδευση 30.420,20 36%
Κατάρτιση 1.175,00 1%
Υποστήριξη ανθρώπινου δυναµικού 192,986 0%
ΣΥΝΟΛΟ 85.756,15
Επεξεργασία του γράφοντος
Αν δεχτούµε τον πολυσχιδή χαρακτήρα της έννοιας «πολιτιστική
ανάπτυξη»123, που χρειάζεται να ανταποκρίνεται ταυτόχρονα και σε βασικές,
καταρχήν, υποδοµές εκπαίδευσης, όπως η ανάπτυξη του θεσµού των βιβλιοθηκών και
τις υποδοµές για προσφορά αξιόπιστης και όλο πιο ανταγωνιστικής τριτοβάθµιας
εκπαίδευσης (ΑΕΙ και ΤΕΙ) στην περιφέρεια, παράλληλα µε περαιτέρω εξασφάλιση
των ευκαιριών για ισότιµη εκπαίδευση και κοινωνική ένταξη της µειονότητας που
περιλαµβάνεται στον κορµό του ανθρώπινου δυναµικού, τότε προκύπτει από µία
123 D. Grogan & C. Mercer, The Cultural Planning Handbook. An essential Australian guide, Allen & Urwin 1995 [Μεθοδολογία πολιτιστικού σχεδιασµού – Ποσοτική πολιτιστική αποτίµηση] (σε ανεπίσηµη µετάφραση του Κ.Γασπαρινάτου).
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 96
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
πρώτη ανάγνωση η µεγάλη προσπάθεια που καταβάλλεται στους τοµείς αυτούς, που
από κοινού αντιπροσωπεύουν περ. το 44% των δαπανών, σύµφωνα µε την ως άνω
κατηγοριοποίηση. Η µέριµνα, σε τρυφερή ηλικία ακόµη, για όλες τις πληθυσµιακές
οµάδες και την εκπαίδευσή τους, αποτελεί µια κίνηση που αποδίδει αργά µεν, αλλά
αποσκοπεί στο να προλάβει καταστάσεις που δεν είχαν εξελιχθεί ευνοϊκά έως τώρα,
και που διευκολύνει µια πιο οµαλή ενσωµάτωση και επαφή µεταξύ των οµάδων, όσο
το δυνατό περισσότερων νέων ατόµων. Το γενικότερο µορφωτικό και πολιτισµικό
επίπεδο των κατοίκων της περιφέρειας και η έµπρακτη απόδειξη µε την έκφραση
ενδιαφέροντος και ανάπτυξη δεσµών, και πολιτισµικών ακόµη, µέσω της
εκπαίδευσης, µόνο προς όφελος µιας κοινής πορείας µπορεί να αποβεί. Η ανάπτυξη,
επιπλέον, της έρευνας και της καινοτοµίας στην περιφέρεια προωθείται µε την
ενίσχυση των Πανεπιστηµίων και της υποδοµής τους σε µια ακριτική περιοχή της
χώρας, για την οποία προβλέπεται µάλιστα όλο και πιο ισχυρός και νευραλγικός
ρόλος στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή, καθώς και σε οικονοµική πρόοδο.
Ο στόχος για αναβάθµιση της υφιστάµενης και δηµιουργία νέας υποδοµής
µουσείων από την παρούσα χρηµατοδοτική κατανοµή αντιπροσωπεύεται από δύο
Καθολικό Μονής Εικοσιφοίνισσας Παγγαίου
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 97
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Πολιτιστική ανάπτυξη ΑΜΘ 2000-2006, ευρωπ. ταµεία (δαπάνες σε ευρώ). Σύνολο: 85.756,15
µόνο παραδείγµατα (τη δηµιουργία της νέας µόνιµης έκθεσης του αρχαιολογικού
µουσείου της Θάσου, καθώς και η αποπεράτωση του µουσείου βυζαντινής
εκκλησιαστικής τέχνης και τη διαµόρφωση του περιβάλλοντος χώρου στην Ι. Μ.
Παναγίας Αρχαγγελιώτιασας της Ξάνθης). Αναρωτιέται κανείς αν η περιφέρεια όντως
µε τα παρόντα αρχαιολογικά µουσεία της Αµφίπολης, της Καβάλας ή της Κοµοτηνής
λ.χ. είναι επαρκώς καλυµµένη µε παρόµοια ιδρύµατα περιφερειακής, ακόµη και
εθνικής ή διεθνούς εµβέλειας, για την προβολή της συνέχειας και ενότητας του
πολιτισµού της Θράκης και του ελληνικού της χαρακτήρα. Κατά πόσο επίσης αυτά
ανταποκρίνονται στον σύνθετο πολιτιστικό, εκπαιδευτικό και κοινωνικό τους ρόλο
στο πολιτιστικό γίγνεσθαι της περιφέρειας, ή αν περιλαµβάνουν και σύγχρονες
θεµατικέ, σύµφωνα µε νέες απαιτήσεις του κοινού, αποτελεί ακόµη ένα σηµείο προς
διερεύνηση.
Η εικόνα παρουσιάζεται σαφώς καλύτερη στον τοµέα της ανάπλασης –
ανάδειξης – αποκατάστασης αρχαιολογικών χώρων και µνηµείων (ακολουθώντας
άλλωστε και την τάση της υπόλοιπης χώρας στην ευρωπαϊκή χρηµατοδότηση του
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 98
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
πολιτισµού), όπου από κοινού έχουν ενταχθεί αρχαία, µεσαιωνικά και νεώτερα
µνηµεία, αρχαίοι τόποι αλλά και µνηµεία της θρησκευτικής ταυτότητας της περιοχής.
Εν πολλοίς πρόκειται όντως για «σύµβολα της ιστορικής µνήµης και τοπόσηµα µέσα
στο σύγχρονο αστικό, περιαστικό και αγροτικό περιβάλλον». Καταρχήν παρατηρείται
η ένταξη ως δράσεις, σε κάθε νοµό τουλάχιστον ενός από τους σηµαντικότερους
αρχαιολογικούς του χώρους, υποδεικνύοντας µια ισοµέρεια τουλάχιστον ως προς
αυτό στην κατανοµή, αφήνοντας περιθώρια για περαιτέρω αναστηλώσεις ή
ανακατασκευές, καθώς και ένταξή τους σε πολιτιστικές διαδροµές.
Στους τοµείς των µουσείων και των αρχαιολογικών χώρων έρχεται να
συνδράµει και η δράση για τα συστήµατα πληροφόρησης επισκεπτών σε µουσεία
και αρχαιολογικούς χώρους στην κατηγορία: υποδοµές της κοινωνίας της
πληροφορίας στον πολιτισµό, που όµως δεν µας επιτρέπει να παραβλέψουµε τις
πολλαπλές ελλείψεις που υπάρχουν σ’ αυτόν τον τοµέα ακόµη και σε σηµαντικά
µνηµεία. Οι δράσεις που αφορούν το πολιτιστικό απόθεµα στις τρεις τελευταίες
κατηγορίες από κοινού αντιπροσωπεύουν περ. το 22 % των χρηµατοδοτήσεων που
αντιστοιχούν για τον πολιτισµό στην περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας –
Θράκης από την συγκεκριµένη πηγή αρωγής.
Ως επακόλουθο των ως άνω κατηγοριών επισηµαίνουµε επίσης τα ενταγµένα
έργα στην κατηγορία ανάπλαση – αξιοποίηση περιοχής, όπου προεξέχων ρόλο παίζει
η αναβάθµιση του οικιστικού περιβάλλοντος και η ανάδειξη της παραδοσιακής
αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς όλων των νοµών της περιφέρειας, µέσω αναπτυξιακών
εταιρειών, ανάδειξη ή ανάπλαση ιστορικών και παραδοσιακών οικισµών, µε σκοπό
τη βιώσιµη οικιστική ανάπτυξη των πόλεων και ευρύτερων περιοχών, που µάλιστα
αποτελούν την καρδιά της οικονοµικής, κοινωνικής και πολιτιστικής τους ζωής. Στην
κατηγορία αυτή υπάγεται επίσης µια δράση σχετικά µε την ανάδειξη περιοχής για τη
δηµιουργία Ιστορίας της Ξάνθης και ανάδειξη της ευρύτερης περιοχής.
Σε στενή συνάφεια µε την προηγούµενη κατηγορία βρίσκονται οι ενέργειες
ενηµέρωσης – ευαισθητοποίησης, όπου κυρίως προωθούνται µέτρα µε σκοπό την
υιοθέτηση ορθών πρακτικών και κανόνων ποιότητας, καθώς και αξιοποίησης του
παραδοσιακού οικισµού της Παλιάς Πόλης της Ξάνθης, είτε πληροφόρηση σε θέµατα
πολιτιστικής κληρονοµιάς από το ∆ήµο Καβάλας και εκδηλώσεις στο πλαίσιο του
Ε.Π. Κοµοτηνής. Επίσης, συµπληρώνεται µε τις δράσεις για τη δηµιουργία
ιστοσελίδας της κατηγορίας για τη δικτύωση. Οι τρεις αυτές συναφείς ενέργειες
αποτελούν το 10 % των προγραµµατισµένων δαπανών.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης 99
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Η προηγούµενη ιδίως ενέργεια υποστηρίζεται από δράση για την κατάρτιση
ανέργων / υποαπασχολούµενων / ατόµων ευπαθών κοινωνικών οµάδων στο πλαίσιο
του προγράµµατος για την «Προστασία – αποκατάσταση και αξιοποίηση του
παραδοσιακού οικισµού της Παλιάς Ξάνθης», στην ενέργεια για την κατάρτιση,
παρέχοντας κατά αυτόν τον τρόπο πιο απτά τον ρόλο του τοµέα του πολιτισµού στην
κοινωνική ανάπτυξη και συνοχή. Στην ίδια ενέργεια περιλαµβάνονται δράσεις και για
την κατάρτιση των εργαζοµένων του δηµοσίου τοµέα στους τοµείς τόσο του
περιβάλλοντος όσο και του πολιτισµού.
Στις ως άνω δράσεις βλέπουµε λοιπόν µια πρακτική αντανάκλαση και ένα
παράδειγµα εφαρµογής των αρχών της ολοκληρωµένης προστασίας, δηλ. µε την
εµπλοκή των κοινωνικών παραγόντων και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, την
συµµετοχή και την πληροφόρηση των πολιτών, που αναγνωρίζονται πλέον ως
αναπόσπαστα στοιχεία της προστασίας, όπως επίσης η ένταξη των µνηµείων και των
χώρων σε ευρύτερα προγράµµατα χωροταξικού και πολεοδοµικού σχεδιασµού, ενώ
µε αυτόν τον τρόπο υπηρετείται πιο αποτελεσµατικά η οικονοµική, κοινωνική και
πολιτιστική ανάπτυξη του αγροτικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος.
Μια σηµαντική κατηγορία ενταγµένων έργων (που αντιπροσωπεύουν περίπου
το 23 % των συνολικών δαπανών) µε σαφή αναπτυξιακό χαρακτήρα για την
περιφέρεια αποτελούν και οι υποδοµές σύγχρονου πολιτισµού – επικοινωνιακά
γεγονότα, όπου χρηµατοδοτείται καταρχήν η ανέγερση συνεδριακών και
πολιτιστικών κέντρων, προς όφελος και του συνεδριακού τουρισµού, όπως επιπλέον
και η ενίσχυση πολιτιστικών εκδηλώσεων και εκδηλώσεων ανάδειξης και διατήρησης
της πολιτιστικής κληρονοµιάς, µέσω επίσης αναπτυξιακών εταιρειών, σ’ όλους τους
νοµούς, καθώς και η συντήρηση ενός σηµαντικού κινηµατογράφου, στοιχείο και αυτό
έκφρασης του σύγχρονου πολιτισµού. Η επιχορήγηση επιχείρησης πολιτιστικής
ανάπτυξης ενός ∆ήµου είναι επιπρόσθετα ενταγµένη στην κατηγορία για τις δοµές
υποστήριξης ανθρώπινου δυναµικού.
Τελικά, ένα έργο πολιτιστικής υφής ανευρίσκεται ενταγµένο και στην
κατηγορία µελέτες – εργαλεία – έρευνες, σχετικά µε παραδοσιακά κτίρια, γεφύρια
και σοκάκια, κατηγορία που αφήνει περιθώριο για τη µελλοντική ένταξη προς
χρηµατοδότηση κάθε είδους µελετών ανάδειξης, προστασίας και αξιοποίησης του
πολιτιστικού αποθέµατος της περιφέρειας, που αποτελεί άλλωστε προϋπόθεση για την
ωρίµανση των έργων και την προώθηση της πολιτιστικής ανάπτυξης.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης
100
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
7. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ∆ΙΚΤΥΟ ΣΕ ΣΥΝ∆ΥΑΣΜΟ ΜΕ ΑΛΛΑ ∆ΙΚΤΥΑ
Λ.Χ. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΏΝ ΧΩΡΩΝ-ΚΟΜΒΟΙ-ΚΑΤΑΝΟΜΗ-ΠΡΟΒΟΛΗ
Η περιοχή του βορειοελλαδικού χώρου στο τµήµα της Μακεδονίας παρουσιάζει
µια πιο οργανωµένη µορφή µε την πρόταση καταρχήν ενός ενιαίου δικτύου
αρχαιολογικών χώρων, ο οποίος θα µπορούσε να αποτελέσει παράδειγµα και να
επεκταθεί στην Ανατολική Μακεδονία, την οποία και εν µέρει περιλαµβάνει, αλλά και
στην Θράκη.
Το ενιαίο δίκτυο αποτελεί έκφραση µιας πιο ολοκληρωµένης διαδικασίας
βιώσιµης ανάδειξης αρχαιολογικών χώρων, που προϋποθέτει άλλωστε την οργάνωση
παράλληλων ενεργειών προβολής και ένταξής τους στη σύγχρονη κοινωνική ζωή. Για
την περιφέρεια ιδίως της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, µε το πλήθος των
αρχαιολογικών χώρων και των µνηµείων, το δίκτυο µπορεί επίσης να καταστήσει πιο
εµφανή και εύκολα αντιληπτό τόσο τον ελληνικό πολιτισµό, ενεργό µέσα από την
διαχρονία του, διαβαίνοντας όλες τις ιστορικές περιόδους, αλλά και την
πολυπολιτισµικότητα της περιφέρειας εν γένει. Κατά αυτόν τον τρόπο, όπως
σηµειώνεται124, η πολιτιστική κληρονοµιά αφενός δύναται να καταστεί βίωµα αλλά και
πηγή έµπνευσης και απόλαυσης για τη σύγχρονη πολιτιστική δηµιουργία. Για την
περιφέρεια, αξιοποιώντας το πολιτιστικό της απόθεµα µε πιο οργανωµένο τρόπο,
προσφέρεται ο επαναπροσδιορισµός των οικονοµικών σχέσεων των περιοχών αυτών,
ενώ µπορεί να συµβάλλει και στην αναδιανοµή και ενίσχυση του τουριστικού ρεύµατος,
καθώς και στην απεξάρτηση της περιφέρειας από τα µεγάλα αστικά κέντρα της χώρας.
Όπως και στη Μακεδονία γενικά , έτσι και για τη Θράκη προτείνεται η
δηµιουργία ενός πυρήνα αρχαιολογικών χώρων που θα συµπληρωθεί από την
ανάπτυξη των υπόλοιπων αρχαιολογικών χώρων που είναι ανάλογης σηµασίας αλλά
µικρότερης προβολής.
Μέσα από την αξιολόγηση συγκριτικών πλεονεκτηµάτων και περιορισµών που
τίθενται από τα µνηµεία και τους χώρους, µπορεί να διαµορφωθεί κι εδώ ένα
συνεκτικό πλέγµα ιστορικών τόπων, υπό µορφή δικτύου, προτείνοντας διαδροµές125.
124 Ενιαίο δίκτυο αρχαιολογικών χώρων Μακεδονίας, εισαγωγικό σηµείωµα της Ιφιγένειας Γεωργοπούλου – Ντ’ Αµίκο, εκδ. ΤΑΠΑ, Αθήνα 2003.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης
125 Για τον χώρο της Μακεδονίας συγκεκριµένα, προτείνονται ειδικές θεµατικές – ιστορικές διαδροµές, όπως µία µεγάλη ή µία µικρά ιστορική διαδροµή που αποδίδουν µια συνολική εικόνα της ιστορικής πορείας της Μακεδονίας, µία διαδροµή προϊστορικών χρόνων, µία διαδροµή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, µία της Αρχαίας Εγνατίας καθώς και µία των βυζαντινών χρόνων.
101
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Κριτήρια ένταξης σ’ ένα ενιαίο δίκτυο προκύπτουν, όπως αναφέρεται126, από
τη συλλογή και συγκριτική ανάλυση στοιχείων όπως:
-την κατάσταση διατήρησης των αρχαιολογικών χώρων (µορφολογική,
αναστηλωτική κ.λπ.), καθώς και την ύπαρξη µουσείων και συλλογών στην ευρύτερη
περιοχή,
-το συµβολισµό και τη µοναδικότητα του κάθε χώρου και την ιδιαίτερη
σύνδεσή του µε ιστορικά γεγονότα ή πρόσωπα,
-τη χωρική συγκέντρωση (ύπαρξη άλλων πόλων έλξης επισκεπτών και
δηµιουργία κόµβου πολλαπλού ενδιαφέροντος),
-η γειτνίαση του χώρου µε σηµαντικούς οδικούς άξονες, αεροδρόµια ή αστικά
κέντρα,
-τη χωροθέτησή του σε αναπτυσσόµενη τουριστική ζώνη (δυνατότητα άµεσης
πρόσβασης επισκεπτών),
-την ένταξή του σε άλλα ειδικά δίκτυα επιλεκτικού τουρισµού127.
Παράδειγµα προς αυτή την κατεύθυνση αποτελεί ένα άλλο δίκτυο που µε
συστηµατικό τρόπο αναπτύσσεται σε µία επίσης µειονεκτική, όπως και η Ανατολική
Μακεδονία Θράκη, περιοχή που είναι η περιφέρεια της ∆υτικής Ελλάδας. Μέσω µιας
ειδικής Επιστηµονικής Επιτροπής για την “προστασία, έρευνα και ανάδειξη των
προïστορικών εγκαταστάσεων της Επαρχίας Πατρών”128 αναδεικνύονται
συστηµατικά πλέον χαρακτηριστικές προïστορικές εγκαταστάσεις της δυτικής
Αχαΐας, κατά τρόπο που αυτοί να καταστούν προσιτοί στους επισκέπτες. Παράλληλα,
όπως σηµειώνεται, οι εργασίες συντείνουν και στην αντιµετώπιση προβληµάτων
διατήρησης και προστασίας των µνηµείων.
126 Ενιαίο δίκτυο αρχαιολογικών χώρων Μακεδονίας (ως άνω). 127 Οι µέθοδοι εκτίµησης της αξίας των δικτύων µνηµείων συνοψίζονται στις µεθόδους: α)της καταβολής αντιτίµου, που µπορεί να εκτιµηθεί και από παραπλήσια υποκατάστατα ή από τη δυνατότητα πρόκλησης ποικίλων οικονοµικών δραστηριοτήτων-κυρίως στον τουρισµό, β)του κόστους του ταξιδιού, γ)της προσαρµογής στις επιθυµίες των καταναλωτών. Τα µοντέλα σχεδιασµού δύναται να προκύψουν είτε: Ι)µε προκαθορισµένα από επιστήµονες κριτήρια, ή ΙΙ)µε συστηµατικές και συµµετοχικές διαδικασίες [βλ.: Γκιόκα Ε., Γρηγορακάκης Γρ., Παπαϊωάννου Αρ.: Πολιτιστική Κληρονοµιά και Περιφερειακή Ανάπτυξη, (ως άνω), Αθήνα 2003, σ.169-171. R. MASON, Assessing Values in Conservation Plannning: Methodologigal Issues and Choises, 2002] 128 Βλ. λ.χ.: Αρχαιολογικά Έργα εκτελούµενα από Επιστηµονικές Επιτροπές του Υπουργείου Πολιτισµού, Αθήνα 2003, σ.28-29,
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης
στο ίδιο: “προστασία, έρευνα και ανάδειξη τριών αρχαίων πόλεων του νοµού Αιτωλοακαρνανίας: Πλευρώνα, Οινιάδες, Πάλαιρος”, σ.40-41.
102
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Η οµοιότητα της ύπαρξης αξιόλογων διατηρητέων παραδοσιακών οικισµών
στην περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης129, επιβάλλει την σύγκριση µε
το πολιτιστικό απόθεµα και τον τρόπο ένταξής του στην περιφερειακή αναπτυξιακή
διαδικασία της παραπλήσιας περιφέρειας της Ηπείρου, όπου επίσης προτείνεται
παρόµοια πολιτιστική διαδροµή130, ενώ επισηµαίνεται η µοναδικότητα του πλούτου
των οικισµών και οι ευκαιρίες που προκύπτουν.
Παραπλήσια έργα, αλλά πιο αποσπασµατικά, φαίνεται να διεξάγονται µε τη
διατήρηση και ανάδειξη αρχαιολογικών χώρων ή µεµονωµένων µνηµείων στην
περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (βλ. ανωτέρω λ.χ. το αρχαίο θέατρο των
Φιλίππων), ενώ εντύπωση προκαλεί η µη οργανωµένη πρόβλεψη ή ένταξη µέχρι
στιγµής ενός ανάλογου δικτύου, οποιασδήποτε θεµατικής ή ιστορικής περιόδου, για την
περιφέρεια, που συστηµατικά να επιβλέπεται και να προωθείται από ειδική
Επιστηµονική Επιτροπή µε τη µέθοδο της αυτεπιστασίας του Υπουργείου Πολιτισµού,
που άλλωστε απέδειξε έως τώρα την αποτελεσµατικότητά της. Αντιθέτως, η
περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης έπεται στην εξέλιξη όλων τούτων,
ενώ η διατήρηση και η ανάδειξη του πολιτιστικού της αποθέµατος έχει εναποτεθεί
προς το παρόν σε τρεις Εφορείες Κλασικών και Προϊστορικών Αρχαιοτήτων, δύο
Εφορείες Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και µία Νεωτέρων Μνηµείων, που πρέπει να
συνεργαστούν τόσο µεταξύ τους όσο και µε άλλες υπηρεσίες και φορείς στην
περιοχή, οι µισές από τις οποίες είναι σχεδόν νεοσύστατες, ενώ στο έργο της
ανάπτυξης πολιτιστικών διαδροµών στην περιοχή δεν έχει δραστηριοποιηθεί το
Υπουργείο Ανάπτυξης. Απαιτούµενη προϋπόθεση αποτελεί προφανώς η ωρίµανση των
έργων, η εκπόνηση των µελετών και η ένταξή τους σε χρηµατοδοτικά σχήµατα ή
πηγές, ώστε τουλάχιστον παρόµοια έργα να είναι έτοιµα προς υλοποίηση κατά την
επόµενη προγραµµατική περίοδο.
129 Αναφέρονται 26 οικισµοί αυτής της κατηγορίας. http://thesaurus.duth.gr/hellenic/thrace.asp?Theme=4
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
8.ΕΠΙΜΕΤΡΟ – ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Το ζήτηµα της περιφερειακής ανάπτυξης της Ανατολικής Μακεδονίας
Θράκης µε βάση το πολιτιστικό απόθεµα της περιοχής δείχνει τα περιθώρια που
υπάρχουν για µεγαλύτερη ένταξή του στην αναπτυξιακή διαδικασία, λαµβάνοντας
υπόψη ταυτόχρονα τις απαιτήσεις διατήρησης και αειφόρου διαχείρισής του.
Οι προϋποθέσεις που τίθενται προς αυτό οδηγούν µέσω της εκπαίδευσης όλων
των βαθµίδων, την επαγγελµατική κατάρτιση και τις εξειδικευµένες σπουδές στις
τοπικές κρατικές σχολές και εκπαιδευτήρια τόσο του δηµόσιου, όσο και του
ιδιωτικού τοµέα, ενώ διαφαίνεται πως και οι εθελοντικές οργανώσεις ή οι σύλλογοι
επωµίζονται ένα όλο και µεγαλύτερο µερίδιο της ευθύνης, καθώς και η Τοπική
Αυτοδιοίκηση. Ο συνδυασµός της εκπαίδευσης και κατάρτισης ή των παρεχόµενων
υπηρεσιών µε τα προγράµµατα και τις δράσεις της Κοινωνίας της Πληροφορίας
επιχειρεί να εντάξει την πολιτιστική ανάπτυξη της περιφέρειας στη σύγχρονη εποχή,
παρέχοντάς της επίκαιρη µορφή και µελλοντική προοπτική.
Αρωγός σ’ αυτό έρχονται τα ευρωπαϊκά χρηµατοδοτικά προγράµµατα131, µε
τις ευκαιρίες που παρέχουν για την ανάπτυξη αντίστοιχων δράσεων, που κατά αυτόν
τον τρόπο φέρνουν στην επιφάνεια και δίνουν µια πρώτη εικόνα των προσπαθειών
και των τάσεων που αναδεικνύονται. Υπολείπεται να αξιολογηθούν ωστόσο οι
δράσεις και τα ενταγµένα έργα ως προς τον βαθµό υλοποίησης και τα αποτελέσµατά
τους. Έτσι βλέπουµε µια πιο ικανοποιητική εικόνα για τα έργα που εκτελούνται λ.χ.
στον τοµέα των µουσείων132, ενώ υπολείπεται ακόµη η υλοποίηση δράσεων
αναφορικά µε τους αρχαιολογικούς χώρους και τα µνηµεία., είτε των επίσης υψηλά
χρηµατοδοτούµενων έργων σχετικά µε τις υποδοµές σύγχρονου πολιτισµού, όπως τα
συνεδριακά ή πολιτιστικά κέντρα.
Επιπλέον, η διοργάνωση και η παρουσίαση σηµαντικών, µεγάλης κλίµακας
µουσειακών εκθέσεων τόσο στην ίδια την περιφέρεια όσο και στο εσωτερικό της
χώρας133 (λ.χ. στην Αθήνα,, ή µε περιοδική µορφή σε διάφορες άλλες πόλεις), καθώς
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης
131 Κοινή διαπίστωση αποτελεί άλλωστε ότι διατίθενται κονδύλια για πλείστους τοµείς σε πρωτόγνωρη συχνά για τα ελληνικά δεδοµένα µορφή, πλην όµως θέτει συνεχώς προκλήσεις τόσο για τη δηµόσια διοίκηση όσο και για τον ιδιωτικό τοµέα όσον αφορά τον εκσυγχρονισµό και την ανταπόκρισή τους. 132 Μόνο 2 έργα µουσείων εντάχθηκαν σε ολόκληρη την περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης στα συγχρηµατοδοτούµενα έργα της ΕΕ για την προγραµµατική περίοδο 2000-2006. 133 Υπόψη ότι υπάρχει ήδη ένα µουσείο µε ειδικό ενδιαφέρον για την Ανατολική Μακεδονία Θράκη, όµως στην Θεσσαλονίκη: το Λαογραφικό Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας – Θράκης.
104
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
και ευρείας προβολής στο εξωτερικό134, ως µέσο επικοινωνιακής πολιτικής,
παρουσίασης της διαχρονικής πορείας και ενότητας, του πολιτιστικού πλούτου της
περιοχής, αποτελεί στοιχείο που υπολείπεται ακόµη και αφήνει ένα κενό προς
µελλοντική συµπλήρωση. Επίσης, οι µεταφράσεις σηµαντικών εκδοτικών έργων για
την εξέλιξη και τον πολιτισµό εν γένει135 της περιφέρειας σε διάφορες ξένες γλώσσες,
καθώς και η προώθησή τους σε κάθε είδους εκθέσεις στο εξωτερικό, αποτελεί επίσης
µια, από πολλές άλλες ενέργειες ανάδειξης και της σύγχρονης εικόνας της προς όλες
τις κατευθύνσεις.
Η έγκαιρη εκπόνηση µελετών και η χρηµατοδότησή τους από τα
προσφερόµενα προγράµµατα136, η εξοικείωση µε την διαχείριση έργου, ο
προγραµµατισµός ανάπτυξης του κατάλληλου εργατικού δυναµικού137 µπορεί να
προάγει την αξιοποίηση του πολιτιστικού αποθέµατος και την ανάπτυξη της
περιοχής. Η προτεινόµενη συστηµατική ανάπτυξη πλέγµατος ιστορικών τόπων, υπό
µορφή δικτύου138 µπορεί καταρχήν να συµβάλλει στη διαφοροποίηση του
-διαδροµή των ελληνικών πόλεων κλασικής αρχαιότητας,
-των µακεδονικών χρόνων,
-των αρχαιοτήτων ρωµαïκής περιόδου,
-διεθνείς συναντήσεις-φόρουµ και περιδιάβαση της Εγνατίας οδού,
- βυζαντινή διαδροµή, καθώς
-διαδροµή µεσαιωνικών οχυρώσεων140,
-µουσουλµανική διαδροµή,
-διαδροµή βιοµηχανικών µνηµείων
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης
-των νεοκλασικών κτηρίων,
134 Βλ. λχ την διοργάνωση από την Βουλγαρία στην Βόννη της έκθεσης: “Die Thraker – Das goldene Reich des Orpheus” για την ιστορική πορεία της αρχαίας φυλής των Θρακών από την προϊστορική έως την ρωµαϊκή εποχή, καθώς και των θησαυρών τους από τα εδάφη της. www.bundeskunsthalle.de 135 Λ.χ.: “Θράκη – Γενική Γραµµατεία Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης”, 2000. 136 Για παράδειγµα στην κατηγορία ενέργειας : “Μελέτες – Εργαλεία – Έρευνες” (ως άνω), διότι προφανώς και διατίθενται κονδύλια. 137 Λ.χ.: Π. Φαναριώτης, ∆ιοίκηση ∆ηµοσίων Υπηρεσιών και Οργανισµών, Εισαγωγή στο Σύγχρονο ∆ιοικητικό Management. 138 Όπως, για παράδειγµα: Ενιαίο ∆ίκτυο Αρχαιολογικών Χώρων Μακεδονίας, 2003. 139 Βλ. προτάσεις προς αυτό στο έργο: “Θράκη – Γενική Γραµµατεία Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης”, 2000. 140 Λ.χ.: ∆οκίµιο για την οχυρωµατική στο Βυζάντιο, ο βορειοελλαδικός χώρος, 2001.
105
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
-διακρατική διαδροµή του Ελληνισµού της Ανατολικής, ∆υτικής και Βόρειας
Θράκης),
θρησκευτικός τουρισµός,
τουρισµός πόλεων ή παραδοσιακών (διατηρητέων) οικισµών και κτηρίων,
αρχοντικών,
ο συνεδριακός τουρισµός κ.ά.141
Προϋπόθεση, µεταξύ άλλων, αποτελεί και η πρόοδος τόσο του ανασκαφικού
έργου, η στελέχωση των νεοσύστατων Εφορειών Αρχαιοτήτων ή Νεώτερων
Μνηµείων, όσο και η προώθηση του αναστηλωτικού έργου142, και µάλιστα σε
µνηµεία που είτε παρουσιάζουν ιδιαίτερη σπουδαιότητα για την ταυτότητα της
περιοχής, είτε σε ιδιαίτερα πληττόµενες περιοχές, όπως τις αστικές που
χαρακτηρίζονται από οικονοµική και κοινωνική υποβάθµιση και διαρθρωτική κρίση
ή σε ορεινές και παραµεθόριες περιοχές, όπου και εκεί απαιτείται υποβοήθηση ή
αναβάθµιση της ποιότητας ζωής, συγκράτηση του πληθυσµού, ανάπτυξη
εναλλακτικών µορφών τουρισµού, προσφορά ευκαιριών απασχόλησης που προσφέρει
το πολιτιστικό απόθεµα και ο πολιτιστικός κλάδος εν γένει.
Η ένταξη της διαχείρισης, αναστήλωσης, προβολής ευρύτερων ενοτήτων
µνηµείων και χώρων σε προγράµµατα που εµπίπτουν στην αρµοδιότητα περισσότερων
υπηρεσιών (λ.χ. Εφορειών Αρχαιοτήτων ή Νεώτερων Μνηµείων, ∆ήµων,
Νοµαρχιών, πολεοδοµίας, τροχαίας ή ΥΠ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε.), που περιλαµβάνει συχνά και
την παράµετρο του φυσικού περιβάλλοντος και των προστατευόµενων περιοχών, µε
τα οποία είναι προς συµφέρον και επιβάλλεται να συνδυασθεί, µπορεί να αναλάβουν
ειδικές επιστηµονικές επιτροπές143 ή αντιπροσωπευτικής σύνθεσης επιτροπές
διαχείρισης144, αρκεί οι µεν έγκαιρα να δροµολογήσουν τις απαιτούµενες προς αυτό
µελέτες, ώστε να ενταχθεί η υλοποίησή τους τουλάχιστον στην επόµενη
προγραµµατική περίοδο ή να προωθηθεί µέσω νέων, σύγχρονων χρηµατοδοτικών
µορφών, και οι δε να προβλεφθεί και να υλοποιηθεί ταχέως η σύστασή τους, καθώς
και οι λεπτοµερείς αρµοδιότητές τους
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης
141 Βλ.: Χάρτα πολιτιστικού τουρισµού. 142 Λ.χ.: ∆ανιήλ Αθ. Ορφανουδάκης, Μελέτη αποκατάστασης µνηµείων και συνόλων, 2001. 143 Όπως λ.χ. όσες εντάσσονται στα έργα του Ταµείου ∆ιαχείρισης Πιστώσεων για την Εκτέλεση Αρχαιολογικών Έργων (βλ.: Αρχαιολογικά Έργα εκτελούµενα από Επιστηµονικές Επιτροπές του Υπουργείου Πολιτισµού, 2003). 144 Η. Μπεριάτος, Νέες προσεγγίσεις στο σχεδιασµό και την πολιτική προστασίας της φυσικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς, 2002.
106
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Την διαφορά που πρέπει σε σχέση µε τους συναγωνιστές εν τέλει να κάνει
αναφορικά µε το προσφερόµενο πολιτιστικό προϊόν η περιφέρεια, περικλείει από τη
µία την προβολή του παραδοσιακού και σύγχρονου πολιτισµού της, αλλά και πέρα
των αναστηλώσεων η προώθηση µέσω νέων και ευέλικτων χρηµατοδοτικών
σχηµάτων ακόµη και ανακατασκευών145 χαρακτηριστικών µνηµείων του πολιτισµού
της146 και η απόδοσή τους σε σύγχρονες χρήσεις, και θα αποτελέσουν σηµεία στο
χώρο της Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης που επιπλέον θα ενισχύουν την
αυτοπεποίθηση και αυτοσυνειδησία των κατοίκων, προβάλλοντας την ρηξικέλευθη
εικόνα της προς τα έξω και αποτελώντας τόσο σηµείο αναφοράς όσο και πόλο έλξης.
Η σύνδεσή του αφενός µε τον τουρισµό και την φέρουσα ικανότητά του, µε
τις υποδοµές µεταφορών και επικοινωνιών, ο εµπλουτισµός του µε σύγχρονες
υπηρεσίες προβολής του πολιτιστικού αποθέµατος και προσφοράς τεχνολογικών
πολιτισµικών προϊόντων σύµφωνα µε τις νέες απαιτήσεις του κοινού, η δηµιουργία
βάσης δεδοµένων µε χρήση των Γεωγραφικών Πληροφοριακών Συστηµάτων,
αποτελεί τη µία αποστολή που µπορεί να αναλάβει ο τοµέας του πολιτισµού µέσω της
πολιτιστικής κληρονοµιάς.
Μία άλλη όψη είναι αυτή της απόδοσης των µνηµείων και χώρων στην
ενεργή µνήµη147, καθώς µάλιστα και της ενδυνάµωσής της148, δηλ. η ισχυροποίηση
της αυτοσυνειδησίας για την ελληνική διαχρονία στην περιοχή του γηγενούς
πληθυσµιακού στοιχείου. Το πολιτιστικό απόθεµα της περιοχής µπορεί να αποτελέσει
και εφαλτήριο για τη σύγχρονη πολιτιστική ανάπτυξη, για υπηρεσίες και τεχνολογίες
του σύγχρονου πολιτιστικού τοµέα και νέα επαγγέλµατα149, προσέλκυση υπηρεσιών
τεχνολογίας και ερευνητικών κέντρων, του ιδιωτικού ή του δηµοσίου τοµέα. Η
ίδρυση τµηµάτων πολιτιστικής διαχείρισης στο ∆ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης,
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης
145 ∆ανιήλ Αθ. Ορφανουδάκης, Μελέτη αποκατάστασης µνηµείων και συνόλων, 2001, σ.22, επίσης σ.33 αναφορικά µε αποκαταστάσεις µνηµείων (για την αποκάλυψη των αισθητικών και ιστορικών τους αξιών) αναφορικά µε το κείµενο του “Χάρτη της Βενετίας”. 146 Β. λ.χ. την πρόσφατη ανακατασκευή, ως µνηµείο συµφιλίωσης, της κατεστραµµένης κατά τον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο εκκλησίας Frauenkirche στη ∆ρέσδη- σύµβολο της προτεσταντικής κοινωνίας που άλλοτε κατασκευάστηκε µε συλλογικά µέσα των πολιτών. Εφαρµόστηκε ένα πρωτοποριακό χρηµατοδοτικό σχήµα µε την ίδρυση εταιρείας ιδιωτικού δικαίου και κυρίως την ευρεία συµµετοχή της Κοινωνίας των Πολιτών µέσω συλλόγων ανά τον κόσµο και δωρεών, διευθυνόµενα από κεντρικό συµβούλιο, όπως και οι εργασίες ανακατασκευής. http://www.frauenkirche-dresden.org Βλ. επίσης την ανακατασκευή ή µιµητισµό του Παρθενώνα στο Νάσβιλ των Η.Π.Α. http://www.nashville.gov/parthenon/ 147 Ευάγγελος Βενιζέλος, ∆ιαχρονία και συνέργεια, 1998. 148 Χρήστος Γιανναράς, Πολιτιστική ∆ιπλωµατία,2003, σ.49-59. 149 Βλ. λ.χ. Ο πολιτισµός ως κλάδος οικονοµικής δραστηριότητας, ΚΕΠΕ 2000.
107
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
ακόµη και υπό µορφή µεταπτυχιακών προγραµµάτων150 θα ήταν καταρχήν βοηθητικό
προς αυτή την κατεύθυνση.
Η κεντρική διαχείριση, µέσω λ.χ. Τµήµατος Πολιτιστικής Ανάπτυξης στην
Περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, στελεχωµένο µε εξειδικευµένο
προς αυτό προσωπικό και σύγχρονα µέσα, δύναται να επισηµαίνει γενικές
κατευθύνσεις, να επεξεργάζεται τα προσφερόµενα στοιχεία, να συνδυάζει τους
επιµέρους στόχους όλων των πτυχών της πολιτιστικής ανάπτυξης, θα συνεισέφερε
πολλά σ’ αυτόν τον στόχο.
Ευρήµατα από την αρχαία Μεσηµβρία - Ζώνη
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης
150 Βλ. λ.χ.: “Πρόγραµµα µεταπτυχιακών σπουδών στην πολιτιστική πολιτική, διοίκηση και επικοινωνία” στο Πάντειο Πανεπιστήµιο.
108
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
Katalog : Die Thraker – Das goldene Reich des Orpheus. Verlag [εκδόσεις] Philipp
von Zabern, Mainz, 2004.
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης, Επιχειρησιακό Πρόγραµµα για τον Πολιτισµό για την
περίοδο 2000 – 2006 - Η προστασία και ανάδειξη της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς,
Ε.∆.∆.∆. – Περιφερειακή ∆ιοίκηση, 2004.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Α. Ο πολιτισµός στο διεθνές δίκαιο
Το δικαίωµα στον πολιτισµό αναγνωρίζεται ως ανθρώπινο δικαίωµα σε σειρά
διατάξεων του διεθνούς δικαίου, όπου όµως συνέχεται άµεσα µε άλλα διεθνώς
αναγνωρισµένα ανθρώπινα δικαιώµατα, όπως τα δικαιώµατα στην εκπαίδευση, στην
επιστήµη και στην πληροφόρηση, επίσης µε την ελευθερία της επιστηµονικής
έρευνας και της δηµιουργικής δραστηριότητας ή την ελευθερία της έκφρασης. Υπό το
πρίσµα αυτό, όπως προκύπτει και από τις ακόλουθες διατάξεις, το δικαίωµα στο
πολιτισµό έχει µεικτή και πολυδιάστατη φύση, ενώ και στο διεθνές επίπεδο
αναγνωρίζεται πλέον η αλληλεξάρτηση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και ο
αδιαίρετος χαρακτήρας τους151.
-Οικουµενική διακήρυξη των ∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου άρθρο 27,
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης
151 ∆άφνη Βουδούρη, Κράτος και µουσεία, σ.155-167 (κεφ.: διεθνές δίκαιο), 2003.
118
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
-άρθρο 22
-∆ιεθνές Σύµφωνο για τα οικονοµικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώµατα,
Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 16.12.1966 (κυρώθηκε από τη Ελλάδα µε το
ν.1532/1985 ΦΕΚ Α’ 45, «∆ιεθνές Σύµφωνο για τα οικονοµικά, κοινωνικά,
επιµορφωτικά δικαιώµατα»).
-∆ιεθνές Σύµφωνο για τα ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα, Γενική Συνέλευση
του ΟΗΕ στις 16.12.1966 (κυρώθηκε από τη Ελλάδα µε το ν.2462/1997).
-Ευρωπαïκή Σύµβαση ∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου (ΕΣ∆Α), Συµβούλιο της
Ευρώπης, Ρώµη 1950, (κύρωση στην Ελλάδα µε το Ν∆ 53/1974).
-Σύσταση της UNESCO για τη συµµετοχή των λαϊκών µαζών στην
πολιτιστική ζωή, Γενική ∆ιάσκεψη στη 19η σύνοδό της, στο Ναϊρόµπι στις
26.11.1976.
-Οικουµενική ∆ιακήρυξη της UNESCO για την πολιτιστική διαφορετικότητα,
Παρίσι 2001.
-∆ιακυβερνητική ∆ιάσκεψη σχετικά µε τις πολιτιστικές πολιτικές για την
ανάπτυξη, UNESCO, Στοκχόλµη 1998.
Β. ∆ιεθνείς συµβάσεις για την πολιτιστική κληρονοµιά152
Στο ελληνικό δίκαιο επιχειρήθηκε η σταδιακή ενσωµάτωση διαφόρων
διεθνών συµβάσεων αναφορικά µε την πολιτιστική κληρονοµιά, όπως:
-Σύµβαση της UNESCO σχετικά µε τα ληπτέα µέτρα για την απαγόρευση
και παρεµπόδιση της παράνοµης εισαγωγής, εξαγωγής και µεταβίβασης της
κυριότητας των πολιτιστικών αγαθών, 14.11.1970, όπου και περιοριστικοί κανόνες
στη διεθνή διακίνηση πολιτιστικών αγαθών (κύρωση µε το ν. 1103/1980),
-Σύµβαση της Χάγης, για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών σε
περίπτωση ένοπλης σύρραξης, η οποία υιοθετείται στη συνέχεια από τη Γενική
Συνέλευση της UNESCO, 14.05.1954 (κύρωση µε το ν.1114/1981 ΦΕΚ/Α/6),
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης
152 Ντόρα Ν. Κόνσολα, Η διεθνής προστασία της παγκόσµιας πολιτιστικής κληρονοµιάς, 1995.
119
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα
-Σύµβαση της UNESCO για την προστασία της παγκόσµιας φυσικής και
πολιτιστικής κληρονοµιάς, 16.11.1972, µε τη οποία κατοχυρώνεται η διεθνής
συνεργασία για την προστασία µνηµείων και χώρων που έχουν εξαιρετική
οικουµενική αξία (κύρωση µε το ν. 1126/1981 ΦΕΚ/Α/32),
-Ευρωπαϊκή Σύµβαση για την προστασία της αρχαιολογικής
κληρονοµιάς, Συµβούλιο της Ευρώπης, 1969 (κύρωση µε το ν.1127/1981), η οποία
αναθεωρήθηκε στην τρίτη ευρωπαϊκή διάσκεψη των υπεύθυνων για την πολιτιστική
κληρονοµιά υπουργών (Βαλέτα της Μάλτας 1992),
-Σύµβαση για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς της
Ευρώπης ή Σύµβαση της Γρανάδας, 1985 (κύρωση µε το ν. 2039/1992 ΦΕΚ/Α/61),
για την συντήρηση και την ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς (συνδυασµένο
έργο φύσης και ανθρώπου)153, επίσης για την οικονοµική, κοινωνική και πολιτιστική
ανάπτυξη του αστικού και αγροτικού περιβάλλοντος, η οποία κατά αυτόν τον τρόπο
εφιστά την προσοχή στην ολοκληρωµένη προστασία154.
Η έννοια της ολοκληρωµένης προστασίας ή συντήρησης περιλαµβάνει,
µεταξύ άλλων:
-την ένταξη και προστασία µνηµείων και χώρων σε ευρύτερα προγράµµατα
χωροταξικού και πολεοδοµικού σχεδιασµού,
-την οργανωµένη προστασία των συνόλων και των κτισµάτων συνοδείας,
-την ανάδειξη των κοινωνικών παραγόντων, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, την
συµµετοχή και την πληροφόρηση των πολιτών ως αναπόσπαστων στοιχείων της
προστασίας .
Γ. Ο πολιτισµός στο Ευρωπαϊκό νοµικό πλαίσιο155
-Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης άρθρο 128 (νυν 151)
-Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης άρθρο 151 παρ.1 και 4
Με εξαιρετικά προσεκτικό τρόπο η Ένωση επιχειρεί, σεβόµενη πάντα τις
εθνικές ταυτότητες και την πολυµορφία των πολιτισµών των λαών της Ε.Ε., να
Πασχάλης Ν. Αλµπάνης
153Βλ. επίσης : Ηλία Μπεριάτος, Νέες προσεγγίσεις στο σχεδιασµό και την προοπτική της φυσικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς. 154 ∆ηµ. Κωνστάντιος, Η Πόλη, το Μουσείο, το Μνηµείο, 2003, σ.37-43. 155 Παναγιώτης Σκουρής-Ελένη Τροβά, Προστασία αρχαιοτήτων και πολιτιστικής κληρονοµιάς [Ν.3028/2002].
120
Περιφερειακή ανάπτυξη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης µε βάση το πολιτιστικό της απόθεµα