1 Wieradzka, A. (2013), Obraz Boga a kształtowanie się wiary dziecka, W: (red.) B. Kochaniewicz, Wierzę w Boga. Interdyscyplinarne spojrzenie na wiarę, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Teologiczny, 141 – 156. Obraz rodzica a kształtowanie się wiary dziecka moim uczniom Wprowadzenie Człowiek został stworzony jako harmonijna całość. Na pełnię jego człowieczeństwa składają się trzy wymiary: ducha, ciała oraz jego psychiki. W wymiarze relacji możemy także mówić o kolejnej triadzie, w odniesieniu do relacji z Bogiem, drugim człowiekiem i sobą samym. Wszystkie te wymiary wymagają dojrzewania, aby w człowiek mógł uobecniać w sobie Boga na obraz, którego został stworzony (Rdz 1,27). Człowiek jako homo religiosus 1 nosi w sobie już od ontologicznego początku pragnienie szukania i poznawania Boga. Jego obraz rozwija się w człowieku przez całe życie i na skutek różnych doświadczeń ulega modyfikacji. Wiara dziecka kształtuje się zgodnie z jego rozwojowym zegarem. Jest ona osadzona na obrazie rodziców i związana z konkretnym emocjonalno-poznawczym doświadczeniem. Istota kształtowania obrazu Boga, jako fundamentu tworzonej religijności, zasadza się na wymiarze interpersonalnych relacji, w szczególności w odniesieniu do rodziców, którzy w początkowej fazie rozwoju człowieka są dla niego „jak Bóg”. Dojrzała religijność ojca i matki, dojrzały obraz Boga, który naszą w sobie, staje się fundamentem dojrzałej wiary ich dzieci a przez to podstawą wiary kolejnych pokoleń. Przedstawiona refleksja jest próbą analizy wybranych czynników psychologicznych kształtowania się religijności dziecka, od wieku prenatalnego do czasu adolescencji, w oparciu o wybranych kompetencje poznawcze i rozwojowe. Główne uwarunkowania ludzkiej religijności Religijność człowieka ma charakter wielowymiarowy i złożony. Przez Walesę jest określana jako trwałe, osobiste, subiektywne, indywidualne i pozytywne odniesienie się człowieka do religii 2 charakteryzującej się aktywnością człowieka w relacji z Bogiem. Relacja ta ma charakter zwrotny, choć niesymetryczny i zakłada ludzkie odniesienie do 1 Kostrubiec B., Obrazy postmodernizmu. Badania empiryczne obrazu siebie i obrazu Boga u zwolenników postmodernizmu, Lublin 2004, s. 111, także: Tokarski S., Obraz Boga a dojrzałość osobowa, Warszawa 2011, s. 32. 2 Walesa C., Psychologiczna analiza rozwoju religijności człowieka ze szczególnym uwzględnieniem pierwszych okresów jego ontogenezy, w: Z. Chlewiński (red.) Psychologia religii, Lublin 1982, s. 144
15
Embed
Obraz rodzica a kształtowanie się wiary dzieckawieradzka-pilarczyk.pl/wp-content/uploads/2015/02/Wieradzka_wiara.pdf · Rys. 2 Czynniki kształtujące pojęcie Boga. PB – pojęcie
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
1
Wieradzka, A. (2013), Obraz Boga a kształtowanie się wiary dziecka, W: (red.) B. Kochaniewicz,
Wierzę w Boga. Interdyscyplinarne spojrzenie na wiarę, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu, Wydział Teologiczny, 141 – 156.
Obraz rodzica a kształtowanie się wiary dziecka
moim uczniom
Wprowadzenie
Człowiek został stworzony jako harmonijna całość. Na pełnię jego człowieczeństwa
składają się trzy wymiary: ducha, ciała oraz jego psychiki. W wymiarze relacji możemy także
mówić o kolejnej triadzie, w odniesieniu do relacji z Bogiem, drugim człowiekiem i sobą
samym. Wszystkie te wymiary wymagają dojrzewania, aby w człowiek mógł uobecniać w
sobie Boga na obraz, którego został stworzony (Rdz 1,27). Człowiek jako homo religiosus1
nosi w sobie już od ontologicznego początku pragnienie szukania i poznawania Boga. Jego
obraz rozwija się w człowieku przez całe życie i na skutek różnych doświadczeń ulega
modyfikacji. Wiara dziecka kształtuje się zgodnie z jego rozwojowym zegarem. Jest ona
osadzona na obrazie rodziców i związana z konkretnym emocjonalno-poznawczym
doświadczeniem. Istota kształtowania obrazu Boga, jako fundamentu tworzonej religijności,
zasadza się na wymiarze interpersonalnych relacji, w szczególności w odniesieniu do
rodziców, którzy w początkowej fazie rozwoju człowieka są dla niego „jak Bóg”. Dojrzała
religijność ojca i matki, dojrzały obraz Boga, który naszą w sobie, staje się fundamentem
dojrzałej wiary ich dzieci a przez to podstawą wiary kolejnych pokoleń. Przedstawiona
refleksja jest próbą analizy wybranych czynników psychologicznych kształtowania się
religijności dziecka, od wieku prenatalnego do czasu adolescencji, w oparciu o wybranych
kompetencje poznawcze i rozwojowe.
Główne uwarunkowania ludzkiej religijności
Religijność człowieka ma charakter wielowymiarowy i złożony. Przez Walesę jest
określana jako trwałe, osobiste, subiektywne, indywidualne i pozytywne odniesienie się
człowieka do religii2 charakteryzującej się aktywnością człowieka w relacji z Bogiem.
Relacja ta ma charakter zwrotny, choć niesymetryczny i zakłada ludzkie odniesienie do
1 Kostrubiec B., Obrazy postmodernizmu. Badania empiryczne obrazu siebie i obrazu Boga u zwolenników
postmodernizmu, Lublin 2004, s. 111, także: Tokarski S., Obraz Boga a dojrzałość osobowa, Warszawa 2011, s.
32. 2 Walesa C., Psychologiczna analiza rozwoju religijności człowieka ze szczególnym uwzględnieniem pierwszych
okresów jego ontogenezy, w: Z. Chlewiński (red.) Psychologia religii, Lublin 1982, s. 144
2
rzeczywistości nadprzyrodzonej3. Jako konstrukt poznawczo-emocjonalny
4 religijność
złożona jest kilku istotnych elementów, które przedstawia rys. 1
Rys 1. Elementy religijności człowieka – oprac. własne
W przedstawionym tekście postanowiono skupić się na czynniku idei Boga ze względu na
jego fundamentalną istotę i pierwszeństwo w tworzeniu się ludzkiej religijności, gdyż „nie
można zrozumieć osoby wierzącej, nie wiedząc w jaki sposób ujmuje ona Boga”5. Obraz
Boga „stanowi element wiedzy osobistej człowieka, przyswajana bywa najczęściej w wyniku
socjalizacji, głównie dzięki istnieniu wyrażeń językowych. Modyfikuje się natomiast na
podstawie własnych czynności poznawczych oraz doświadczeń emocjonalnych, związanych
zwłaszcza ze strukturą życia rodzinnego6”.
Wiara, która wypływa z daru łaski uaktywnia człowieka do konkretnego działania.
Wierzyć (łac. credo; grec. pistuo) oznacza powierzenie się, zaufanie, złożenie siebie, zakłada
więc istnienie kogoś w kogo się wierzy i komu się powierza życie. Obraz Boga będzie
kształtował ludzkie zachowanie wobec Absolutu. Mogę bowiem powierzyć się tylko komuś
kogo znam i komu ufam7. Od tego zaangażowania w relację będzie zależała jakość praktyk
religijnych czy głębokość religijnego doświadczenia. Obraz Boga i postawa wobec Niego nie
są jednak tożsame8. Fałszywe obrazy Boga będą pociągały fiksacje w poszczególnych
elementach ludzkiej religijności. Często wybór światopoglądu, który neguje istnienie Boga
i podkreśla fałszywość Jego prawd, nie polega na odrzuceniu Jego samego, lecz Jego
fałszywej wizji. Posiadanie dojrzałej wiary, nieustannie weryfikowanego i pogłębionego
3 Por. Chlewiński Z., Rola religii w funkcjonowaniu osobowości, w: Z. Chlewiński (red.), Psychologia religii,
Lublin 1982, s. 67. 4 Por. Kostrubiec B., Obrazy postmodernizmu. Badania empiryczne obrazu siebie i obrazu Boga u zwolenników
postmodernizmu, Lublin 2004, s. 113. 5 Kozielecki J., Z Bogiem albo bez Boga, Warszawa 1991, s. 82.
6 Chlewiński Z., Psychologiczne uwarunkowania idei Boga, w: Encyklopedia katolicka, t. 2, Lublin 1985, s. 982
7 Por. Molenda A., Rola obrazu Boga w nerwicy eklezjogennej, Kraków 2005, s. 89.
8 Por. Kostrubiec B., Obrazy postmodernizmu. Badania empiryczne obrazu siebie i obrazu Boga u zwolenników
postmodernizmu, Lublin 2004, s. 114.
Obraz (idea) Boga
Doświadczenie
religijne
Zachowania (praktyki) religijne
3
obrazu Boga jest warunkiem podejmowania praktyk religijnych z właściwą im hierarchią
i znaczeniem9.
Obraz Boga jako wyznacznik religijności
Obraz (idea) Boga to subiektywne przekonanie człowieka zawierające ocenę i jego
własne odniesienie do relacji z Bogiem. Pojęcie to za Chlewińskim rozumie się w sposób
analogiczny a nie adekwatny10
, a jego wyobrażenie ma charakter wytwórczy a nie
odtwórczy11
. Ponadto Chlewiński w swojej analizie wyróżnia dwa znaczenia pojęcia Boga.
Pierwsze – denotacyjne – związane jest z wymiarem poznawczym, drugie – konotacyjne –
nadaje temu obrazowi emocjonalne odniesienie związane z preferencjami i ocenami12
.
Czesław Walesa definiuje obraz Boga jako „indywidualną, a jednocześnie względnie
kompletną część religijności, na bardzo istotnej pozycji w jej całości, ze względu na
powiązanie strukturalne oraz funkcję pełnioną względem pozostałych jej części
i komponentów”13
. Obraz Boga stanowi dla człowieka wierzącego wyzwanie, bowiem ten
Bóg, którego chcemy opisać z jednej strony jest niepoznawalny, gdyż zupełnie nie mieści się
w kategoriach ludzkiego rozumienia świata, z drugiej natomiast dał się poznać w osobie
Jezusa Chrystusa jako namacalnie żyjąca Osoba. Wyobrażenie Boga, które możemy opisać
ma charakter świadomy. Dzięki temu możemy powiedzieć jaki Bóg jest, albo jaki nie jest.
Człowiek ma sobie także nieświadomy obraz Boga, tego przed którym ucieka, albo za którym
tęskni. Osobiste doświadczenia, historia życia może kształtować w osobie „życzeniowy”
obraz Boga, który odbiega od realnego Jego przedstawienia pozostawionego przez autorów
natchnionych w tekstach biblijnych.
Kształtowanie się obrazu Boga uzależnione jest od czynników teologicznych,
kulturowych i psychologicznych14
. Szczególne miejsce zajmuje relacja między rodzicami
a dzieckiem, ale także związkiem dziecka z innymi osobami znaczącymi takimi jak:
dziadkowie, opiekunowie, wychowawcy czy stylami wychowania rodzicielskiego.
Ukształtowana w ten sposób tożsamość osobowa, obraz siebie oraz poczucie własnej
9 Por. Studenski M., Mój obraz Boga, Kraków 2008, s. 11
10 Chlewiński Z., Psychologiczne uwarunkowania idei Boga, w: Grylewicz F., Łukaszyk R., Sułowski Z. (red.),
Encyklopedia Katolicka, t. II, Lublin 1976, s. 982. 11
Król J., Wpływ posiadanego obrazu Boga na pojęcie Boga u dzieci, w: Z. Chlewiński(red.) Psychologia
religii, Lublin 1982, s. 181. 12
por. Król J., Obraz ojca a pojęcie Boga u dzieci, Warszawa 1987,, w: Z. Chlewiński(red.) Psychologia religii,
Lublin 1982, s. 182-183. 13
Walesa C., Rozwój religijności człowieka, t. 1, Dziecko, Lublin 2005, s. 61. 14
Por. Furmanik K., Uczestnictwo w ruchu religijnym a obraz Boga, Praca magisterska. UW. Wydział
Psychologii, 2004, s. 6-7.
4
wartości, współtworzą tworzenie się obrazu Boga u młodego człowieka i całej jego
religijności. Idea Boga należy bowiem do osobowości i w procesie „stawania się” ulega
modyfikacji i dojrzewaniu. Do innych czynników kształtujących dojrzały obraz Boga należą
doświadczenia katechetyczne, zdobywanie i interioryzacja wiedzy dotycząca wiary, a także
doświadczenia płynące z praktyk religijnych15
. W analizach odnoszących się do tworzenia
obrazu Boga u dzieci podkreśla się również czynnik środowiska, najbliższego otoczenia,
w którym dziecko rozwojowo dojrzewa i poznaje świat16
. Zmienne mające znaczenie
w kształtowaniu się obrazu Boga przedstawia rys. 2
Rys. 2 Czynniki kształtujące pojęcie Boga. PB – pojęcie Boga, OG – osoby znaczące oraz grupy odniesienia, PR
– postawy rodziców, SQ – poziom samoakceptacji, NK – nauczanie, katechizacja, RP – praktyki religijne.