OBEZİTE SIKLIĞI VE SEBEPLERİ Yrd.Doç.Dr. Aycan Fahri Erkan Ufuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Kardiyoloji Anabilim Dalı
OBEZİTE SIKLIĞI VE SEBEPLERİYrd.Doç.Dr. Aycan Fahri ErkanUfuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Kardiyoloji Anabilim Dalı
KÜRESEL OBEZİTE PANDEMİSİ: SEBEPLER, SONUÇLAR VE ÇÖZÜM
YOLLARIYrd.Doç.Dr. Aycan Fahri ErkanUfuk Üniversitesi Tıp Fakültesi
Kardiyoloji A.D.
OBEZİTE PANDEMİSİObezite prevalansı, hemen hemen tüm dünya ülkelerinde hızla artmaktadır.
Obezite, bir pandemi haline gelmiştir.
• 2008 yılı verilerine tahminen 1,46 milyar yetişkin overweight (BMI > 25 kg/m2),
• 502 milyon yetişkin ise obezdir. (BMI > 30 kg/m2)
ÜLKEMİZDE DURUM
• Maalesef durum ülkemizde de iç açıcı değildir.
• Prof.Dr. Altan Onat ve arkadaşlarının yürütmüş olduğu TEKHARF çalışmasının verilerine göre ülkemizde her 5 yetişkinden üçü o/w veya obezdir ve metabolik sendrom kriterlerini karşılamaktadır.
PEKİ YA ÇOCUKLAR?
PEKİ YA ÇOCUKLAR?
• Çocuklarda da durum endişe vericidir.• Tüm dünyada 170 milyon overweight ya
da obez çocuk bulunduğu tahmin edilmektedir.
• Bazı ülkelerde o/w ve obez çocukların oranı %25’i aşmıştır,
• Bu oranlar 1974 yılına göre 2 katından fazla artış göstermiştir.
• Bununla beraber, İsveç, İsviçre, Fransa ve Avustralya gibi ülkelerden umut vaat eden haberler de gelmektedir.
• Bu ülkelerde alınan tedbirler sayesinde, çocuklarda obezite prevalansındaki artış durmuş, hatta bazı yaş gruplarında inişe geçmiştir.
• Özellikle düşük ve orta gelir düzeyine sahip ülkelerde obezite prevalansı ilk olarak sosyoekonomik statüsü yüksek gruplarda yükselmekte,
• Ülkenin gelir ve refah düzeyi arttıkça obezitenin yükü orta ve alt sosyoekonomik sınıflara doğru kaymaktadır.
OBEZİTENİN BEDELİ
• Obezite pandemisinin faturası ağırdır.• Obezite, tip 2 diyabet, kardiyovasküler
hastalık ve çeşitli kanserlerin sıklığını arttırmaktadır.
• Obezite ve klinik sonuçlarının maliyeti, 2004 yılında yapılan bir analize göre 36 milyon yaşam-yılıdır.
• BMI ile mortalite arasında doğrusal bir ilişki vardır.
• Mortalitedeki artış, yağ kitlesindeki artışa paraleldir.
• Vücut ağırlığının normal sınırı %20 oranında aşması, yağ kitlesinde %100 artışa yol açmaktadır.
• BMI artışı ile mortalite arasındaki ilişki yaşa göre değişkenlik göstermektedir.
• Mesela morbid obez (BMI > 40 kg/m2) genç erkeklerde (25-34 yaş) mortalite, vücut ağırlığı normal yaşıtlarına göre 10 kat artmıştır.
• Yaş ilerledikçe kiloya göre mortalite makası kapanmaya başlar, 65 yaşından sonra tamamen kapanır.
OBEZİTENİN TIBBİ SONUÇLARI
Pancreas, Type 2 DM
OBEZİTENİN TIBBİ SONUÇLARI
• Epidemiyolojik çalışmalara göre Akut Miyokard İnfarktüsü (AMI) sıklığı ile BMI doğru orantılıdır.
• BMI ile AMI insidansı prevalansı arasındaki son derece güçlü, pozitif ve lineer korelasyon mevcuttur.
• AMI, yüksek morbidite, mortalite oranları ve ağır ekonomik bedeliyle çok ciddi bir halk sağlığı sorunudur.
• Gelişmiş ülkelerde teknoloji ve tıp alanındaki gelişmeler son 40 yıl içinde erken KV ölüm insidansını azaltmış olsa da,
• Artan obezite ve tip 2 DM sıklığının bu azalma trendini yavaşlatacağı ya da tersine çevireceğinden korkulmaktadır.
• Tip 2 Diyabetes Mellitus (Tip 2 DM)• BMI indeks ile Tip 2 DM sıklığı da doğru
orantılıdır.• Tip 2 DM, yol açtığı kardiyovasküler
komplikasyonlar, retinopati, nefropati, nöropati gibi sistemik komplikasyonlarla çok önemli bir morbidite ve mortalite nedenidir.
• Obezite , diğer kardiyovasküler hastalıklara paralel olarak, stroke (inme) riskini de ortalama 2-4 kat arttırmaktadır.
• Stroke, neden olduğu mortalitenin yanı sıra, bıraktığı hemipleji vb. ağır sekelller nedeniyle ciddi iş gücü kaybına ve psikososyal problemlere yol açmaktadır.
• Büyük oranda obeziteyle birlikte artan tip 2 DM ve HT insidansına bağlı olarak, obez bireylerde kronik böbrek hastalığı/yetmezliği insidansı da artış göstermektedir.
• Son dönem böbrek hastalığı, hem artmış morbidite ve mortaliteye, hem iş gücü kaybına, hem de hemodiyaliz, vb. yüksek maliyetli tedaviler nedeniyle ekonomik kayıplara yol açmaktadır.
• Obezite, kanser insidansını da arttırmaktadır.
• Başta meme, over, kolon Ca olmak üzere sık görülen kanser türlerinin insidansları, obez bireylerde daha yüksektir.
• Obezite ayrıca psikososyal sorunlara da yol açmaktadır.
• Majör depresyon insidansı obezlerde daha yüksektir.
• Bunda sosyal dışlanmanın etkisi kadar, yağ dokusundan salgılanan bazı mediatörler de sorumludur.
• Obezite’nin maddi anlamda da bedeli ağırdır.
• Obezite, ülkelerin toplam sağlık harcamalarında %2 ila %6 oranında yer tutmaktadır.
MÜCADELEDE NE AŞAMADAYIZ?
• Toplum sağlığını ilgilendiren önemli sorunlarla (enfeksiyon hastalıkları, kazalar, sigara kullanımı, hipertansiyon, vb) mücadelede önemli ilerleme kaydeden ve bu konularda örnek gösterilebilecek ülkeler mevcuttur.
• Ne yazık ki, obezite ve ona paralel olarak yükselişe geçen tip 2 diyabet ile mücadelede başarı kazanan ve örnek gösterilebilecek bir ülke hali hazırda yoktur.
• Halen, tüm dünya adeta bir tsunami gibi gelen – ve en az onun kadar yıkıcı –obezite dalgasına karşı çare aramaktadır.
• 2004 WHO obezite aksiyon planı, diyet, egzersiz ve yaşam tarzı değişiklikleri konusunda mükemmel bir toplumsal yol gösterici teşkil etmektedir.
• Maalesef, hükümetler bu plana uygun hamleler yapmakta çok yavaş davranmış ve çok az yol kat etmişlerdir.
BU NOKTAYA NASIL GELİNDİ?
• 20. yüzyılın ilk yarısında artan mekanizasyonla fiziksel aktivitenin azalmasına rağmen, yiyecek kaynaklarının göreceli olara kısıtlı olması obeziteyi dizginlemiştir.
BU NOKTAYA NASIL GELİNDİ?
• Sanayileşmiş uluslarda 1960 ve 1970’li yıllardan itibaren adeta patlayan aşırı beslenme (kaynakların bolluğu, fast-food kültürüyle besine ulaşmanın daha hızlı ve ucuz hale gelmesi) enerji dengesini tersine çevirmiştir.
Obezitenin Ekonomik Temelleri
• Bir toplumda obezitenin yaygınlaşması için en önemli ön koşul, belirli bir zenginlik seviyesine ulaşılmasıdır.
• Etiyopya’da obezite oranı %0,7!• GSMH 5000 USD seviyesine ulaşana dek,
GSMH ile BMI arasında pozitif ve lineer bir ilişki vardır.
• GSMH arttıkça, BMI de artmaktadır.
Obezitenin Ekonomik Temelleri
• GSMH 5000 USD düzeyinin üzerine çıktıktan sonra artık GSMH arttıkça BMI paralel bir artış göstermemektedir.
Obezitenin Ekonomik Temelleri
• GSMH artışıyla beraber,• Toplumun yaş ortalaması artmakta,• Kentli nüfus artmakta,• Mekanizasyon arttıkça fiziksel aktivite
azalmakta,• Geleneksel, işlenmemiş besinler yerini
işlenmiş, yoğun enerjili besinlere bırakmaktadır.
Obezitenin Ekonomik Temelleri
• Gelişmekte olan ülkelerde iki sorun aynı anda yaşanmaktadır: Fetal ve çocukluk çağı malnütrisyonu ile yetişkinlik çağı aşırı nütrisyonu bir araya geldiğinde additif etki göstermektedir,
• Çünkü çoğu kez aşırı nütrisyon da, tıpkı malnütrisyon gibi düşük besin kalitesi ve dengesiz besin dağılımı ile birliktelik gösterir.
İNSAN NİYE OBEZ OLUR?
İNSAN NİYE OBEZ OLUR?
• Obezite, bireyin kendini içinde bulduğu obezojenik çevreye verdiği normal bir yanıtın sonucudur.
• Obezojenik çevre de, işletmelerin ve hükümetlerin kendilerini içinde buldukları daha geniş bir siyasi ve ekonomik çevreye verdikleri normal bir yanıtın sonucudur.
Tıbbi ve Genetik Unsurlar
• Şüphesiz obezitenin genetik temelleri ve hipotiroidi, Cushing vb. sekonder obezite nedenleri de vardır.
• Ancak, obezojenik çevrenin yol açtığı obezite pandemisi Pasifik Okyanusu ise, bu tür genetik ve tıbbi obezite nedenleri, ancak bir iç denize benzetilebilir.
• Tabii ki hekim, bu tür sekonder nedenler açısından da alert olmalıdır!
Obezitenin Ekonomik Temelleri
• Modern, pazar-odaklı ekonomiler için en önemli hedef sürekli ekonomik büyümedir.
• Böyle ekonomiler, daha liberal, daha az denetlemeye tabi küresel pazarlar isterler.
• Bol kalorili, sağlıksız gıdalar bu ortamda daha kolay üretilir ve pazarlanır.
Obezitenin Ekonomik Temelleri
• Gelişmiş uluslarda gelir seviyesi arttıkça bir noktadan sonra artık refah ve mutluluk düzeyi artmaz,
• Ancak tüketim hızla artmaya devam eder.
Obezitenin Ekonomik Temelleri
• Teknolojinin ilerlemesiyle daha ucuza mal olan, daha işlenmiş, daha yoğun enerjili besinlerin pazarlanması,
• Artan tüketim ve azalan fiziksel aktiviteyle birleşince obezite kaçınılmaz olur.
• Bu yönleriyle obezite, tıpkı sera gazları ve çevre kirliliği gibi, aşırı tüketimin zararlı bir yan etkisi olarak adlandırılabilir.
• Serbest piyasa ekonomisi ve dev uluslar arası şirketlerin baskısı, hükümetleri obezojenik çevre ile mücadelede çekimser ve isteksiz kılmaktadır.
• Pek çok ülkede çocuklara fast-food ve şekerli içecek satışının yasaklanması ile ilgili projeler bu yüzden rafa kaldırılmıştır.
• Türkiye’de ise cesaret verici gelişmeler yaşanmaktadır.Bu konuda olumlu bir tutum sergilenerek okul kantinlerinde bu tür sağlıksız yiyeceklerin satışını yasaklama yönünde ciddi adımlar atılmış,
• Ülkemiz çocukluk çağı obezitesiyle mücadele eden ülkeler arasında yerini almıştır.
• Obezite epidemisinin başlamış olduğu 40 yıl öncesinden itibaren yiyecek endüstrisinde dramatik değişiklikler olmuştur.
• Daha ucuz, lezzetli, hızlı ulaşılan, hızlı tüketilen ve yoğun enerjili yiyecekler yaygınlaşmış,
• Tedarik zincirleri geliştikçe bunlara hemen herkes, hemen her yerde kolayca erişebilir olmuştur.
• Kitleleri sürükleyen pazarlama ve reklam stratejileri ile bu sağlıksız yiyeceklerin tüketimi kamçılanmıştır.
BAŞARILI TAKTİKLER!
• Çocukların aklını çelmek için fast-food menülerinin yanında verilen ucuz, kalitesiz ama albenili oyuncaklar (tıpkı satılmasını sağladıkları yiyecekler gibi)
• Gençlerin aklını çelmek için pop ve futbol yıldızlarının rol aldığı reklam kampanyaları
• Yetişkinlerin aklını çelmek için cazip promosyonlar (bir menü alana 2.si yarı fiyataaaa!)
OBEZİTE SIKLIĞINI ETKİLEYEN DİĞER FAKTÖRLER
• GELENEKLER:• Hollanda’da bisiklet kullanımı eskiden beri
gelenekseldir, bu gelenek, fast-food salgınının etkisini kısmen bertaraf etmiştir.
• ABD’de her yere arabayla gitmek bir tür gelenek addedilebilir, bu gelenek ise fast-food furyasının obezojenik özelliğine çarpan etkisi yapmıştır.
TONGA KONSEPTİ
• GELENEKLER• Bazı yörelerde ve ülkelerde kilolu olmak
makbuldür – bir dirhem et bin ayıp örter!• Mesela aslında fakir sayılabilecek bir
Pasifik ülkesi olan Tonga’da durum tam olarak böyledir ve yetişkin kadınların %70’i obezdir!
• Kimi yörelerimizde ve insanlarımızda da Tonga konsepti muteberdir!
• Çin gibi hızla sanayileşmekte olan ülkelerde durum biraz farklıdır.
• Bu ülkelerde son 40 yıl içinde sadece yiyecek kültürü değişmekle kalmamış, aynı zamanda (zaten 40 yıl önce de mekanize olmuş olan ABD’den farklı olarak) mekanizasyon hızla artmıştır.
• Çin vb. ülkelerde obezite epidemisinin asıl itici gücünün fiziksel aktivitede azalma olduğu anlaşılmaktadır.
SONUÇ
• Sağlıklı ve dengeli beslenme, aktif bir yaşam stili gibi bireysel çabalar, obezite pandemisi ile mücadelede tabii ki önemlidir ve teşvik edilmelidir.
SONUÇ
• Ancak unutulmamalıdır ki, obezite pandemisini gerçekten alt etmek istiyorsak,
• Tüm dünyada hükümetler ve özel sektör el ele vererek obezojenik çevre ile mücadele için somut ve kararlı adımlar atmalıdır.
SONUÇ
• Sağlıklı beslenme fast food zincirleri kadar ucuz ve kolay erişilebilir hale getirilmeli,
• İşlenmiş ve sağlıksız gıdalara kısıtlamalar getirilmeli,
• Özellikle çocuklar korunmalı,• Spor teşvik edilmeli ve spor salonuna
verecek parası olmayan insanlara da spor imkanları sunulmalıdır.
SON SÖZ: OBEZOJENİK ÇEVRE İLE MÜCADELE
EDİLMEDEN OBEZİTE ALT EDİLEMEZ!
TEŞEKKÜRLER!