Top Banner
Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! O’ Neill: Oil Ges, i stap strong yet- P2 Gan i go bek long han bilong polis na ami - P6 P9, 10.19 na 20 Aja Potabe i raitim NUPELA Gavana Jeneral Bob Dadae, husat i kisim ples bi- long pastaim Gavana Jeneral Sir Micahel Ogio, bai stat wok long Gavman Haus. Sir Michael Ogio i bin dai long las wik Sarere bihain long em i bin sik. Long Tunde long dispela wik Palamen i bin witnes long Mista Dadae I mekim promis na kamap namba 10 Gavana Jeneral bilong PNG. Praim Minista Peter O’Neill, Deputi Spika bilong Palamen John Simon, wantaim sampela memba bilong Palamen, Sif Jastis Sir Salamo Injia, na Ko- manda bilong PNG Difens Fos, Brigadia - Jeneral Gilbert Toropo I bin stap long dispela seremoni. Brigadia -Jeneral Toropo i bin hostim gad ov ona bilong Mista Dadae. Ol ami i bin mas na polis na woda i pilai ben taim planti manmeri, ol wok manmeri bilong Palamen na wan wan gavman dipatmen na famili memba bilong Mista Dadae i bin stap. Siaman bilong PNG Kaunsil ov Sios, Bisop Danny Bray Guka, i bin beten long Papa God i ken helpim nupela Ga- vana Jeneral i mekim gut wok bilong em. Mista Dadae i holim Buk Baibel na tok promis long ai bilong Sif Jastis Sir Salamo Injia olsem em bai rispekim Mama Lo na arapela lo bilong kantri na mekim wok bilong gavana jeneral wantaim bel isi na gutpela pasin. Bihain long dispela, opisal kar bilong Gavana Jeneral i kam kisim Mista Dadae na meri bilong em, Hannah, i go long Gavman Haus long Kone- dobu we Mista Dadae bai stat wok olsem namba 10 Het ov Stet bilong PNG. Dadae bai stat wok now I go moa long pes 2... Nupela Gavana Jen- eral Bob Dadae i lusim Palamen na bai statim nupela wok bilong em. Poto: Nicky Bernard
22

O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

Apr 10, 2020

Download

Documents

dariahiddleston
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol

WantokNiuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

O’ Neill: Oil Ges, istap strong yet- P2

Gan i go bek long hanbilong polis na ami - P6 P9, 10.19 na 20

Aja Potabe i raitim

NUPELA Gavana Jeneral BobDadae, husat i kisim ples bi-long pastaim Gavana JeneralSir Micahel Ogio, bai stat woklong Gavman Haus.

Sir Michael Ogio i bin dailong las wik Sarere bihain longem i bin sik.

Long Tunde long dispela wikPalamen i bin witnes longMista Dadae I mekim promisna kamap namba 10 GavanaJeneral bilong PNG.

Praim Minista Peter O’Neill,Deputi Spika bilong PalamenJohn Simon, wantaim sampelamemba bilong Palamen, SifJastis Sir Salamo Injia, na Ko-manda bilong PNG Difens Fos,Brigadia - Jeneral GilbertToropo I bin stap long dispelaseremoni.

Brigadia -Jeneral Toropo ibin hostim gad ov ona bilongMista Dadae. Ol ami i bin masna polis na woda i pilai ben

taim planti manmeri, ol wokmanmeri bilong Palamen nawan wan gavman dipatmenna famili memba bilong MistaDadae i bin stap.

Siaman bilong PNG Kaunsilov Sios, Bisop Danny BrayGuka, i bin beten long PapaGod i ken helpim nupela Ga-vana Jeneral i mekim gut wokbilong em.

Mista Dadae i holim BukBaibel na tok promis long aibilong Sif Jastis Sir SalamoInjia olsem em bai rispekimMama Lo na arapela lo bilongkantri na mekim wok bilonggavana jeneral wantaim bel isina gutpela pasin.

Bihain long dispela, opisalkar bilong Gavana Jeneral ikam kisim Mista Dadae nameri bilong em, Hannah, i golong Gavman Haus long Kone-dobu we Mista Dadae bai statwok olsem namba 10 Het ovStet bilong PNG.

Dadae bai statwok now

I go moa long pes 2...

Nupela Gavana Jen-eral Bob Dadae i lusimPalamen na bai statimnupela wok bilongem. Poto: NickyBernard

Page 2: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

P2 Wantok - Mas 2 - 8, 2017 palamennius

O’Neill: Oil na ges indastri kamap strong PRAIM Minista Peter O’Neill itok oil na ges indastri long PNGi wok long gro na planti nupelaoil na ges kampani i soim intreslong kam inves long kantri. Mista O’Neill i autim dispela

toktok taim em i laik opimnamba wan bung bilong PNGPetrolium na Eneji Samit longStanley Hotel long Pot Mosbilong Tunde long dispela wik. Mista O’Neill i tok ol bikpela

kampani olsem ExxonMobil bi-long Amerika na Total SA bilongFrans i kam insait pinis longkantri long mekim bisnis.

“Dispela i soim olsem ol i bilipstrong long PNG. ExxonMobil ikirapim PNG LNG Projek na kon-straksen bilong dispela projek ibin pinis hariap. “Dispela em i wanpela gut-

pela rekot PNG i gat. Mi bilipolsem Total bai kirapim namba2 LNG projek, Papua LNG, longklostu taim tasol,” Mista O’Neilli tok. Em i tok gavman i amamas

long skelim olsem prais bilongoil na ges bai kirap gen bihainlong dispela yia. “Prais bilong oil na ges bai

kirap gen klostu taim. Dispelaem i gutpela taim we kantri i goinsait long lukim namba tu LNGprojek. “Ol bikpela kampani husat i

kam inves long hia bai helpimPNG long kirapim ikonomi.“Ol bai apim nem bilong PNG

i kamap wanpela kantri bilongkamapim na salim oil na ges,”Mista O’Neill i tok. Em i tok em i amamas long

harim olsem Menesing Dairektabilong Oil Search, Peter Botten,i tokaut olsem PNG i redi longnamba 2 LNG Projek.

“Oil Search i redi long kamappatna bilong Papua LNG Projekna mi amamas long luksave longsampela ol bikpela wok dispelakampani i mekim long kirapimkantri bilong yumi,” MistaO’Neill i tok. Em i tok gavman i redi long

helpim ol investa long kam hia. “Sampela ol lo na polisi bilong

mekim bisnis long hia bai senis.Gavman bai senisim long pulimmoa investa i kam insait,” MistaO’Neill i tok.

MINISTA bilong Petrolium na Eneji, NixonDuban, i les long ol oil na ges kampani husati no gat inap mani long kam mekim eksplore-sen wok long PNG. Mista Duban i tok planti eksploresen kam-

pani i no save gat inap mani tasol ol i saveaplai long eksploresen laisens. Taim mani bilong ol i pinis, ol i save stopim

wok na i no save pinisim wok gut. Mista Duban i les long lukim dispela kain

kampani i kam insait long PNG na aplai longlaisens. Em i autim dispela toktok long namba wan

PNG Petrolium na Eneji Samit long PotMosbi long Tunde long dispela wik. “Gavman i laikim ol oil na ges eksploresen

kampani husat i gat mani long pinisim gutwok na divelopim risos,” Mista Duban i tok. Em i tok taim em i kamap minista, em i

rausim Petrolium Prospekting Laisens (PPL)bilong 50 oil na ges eksploresen kampani. “Mi rausim PPL laisens bilong 50 kampani.

Ol i no gat inap mani long mekim wok na oleria we ol i bin kisim PPL i stap nating.“Gavman i les long lukim dispela kain in-

vesta i kam insait long PNG na mekim bisnis.“Investa i mas gat inap mani long kam

mekim oil na ges bisnis long hia,” MistaDuban i tok.

Duban les longkampani

no gat mani GAVANA bilong Nu Ailan, SirJulius Chan i tok bipo GavanaJeneral, Sir Michael Ogio i wan-pela long ol liklik lain manmerihusat i mekim bikpela kon-tribusen tru long divelopmenbilong Papua Niugini.Sir Julius i mekim dispela

toktok long pas em, i go longLady Esmie Ogio na ol wanpisinna famili bilong Sir MichaelOgio.Sir Julius i tok Sir Michael I

no wanpela statsman tasolhusat i gat bikpela namba tasolem i man husat i save daunimem yet na soim olsem em i gattingting long ol narapela na ibin wanpela gutpela man. “Sir Michael i bin stap long

taim kantri i go insait longplanti bikpela senis. Ol wok bi-long em long PNG i plantitumas long kolim bek na misori tru long harim em i daipinis. Mi pilim yumi lusim piniswanpela strongpela man husati save skelim gut ol samting naem i stretlong ol disisen em isave mekim long traim stretimol hevi," Sir Julius i tok.Gavana Sir J i tok, Sir Michael

Ogio em i bin wanpela preseni kam long PNG na em i tok

tenkyu tru long famili bilongem long serim em wantaim ol-geta pipel.Tupela senia wokman bilong

Sir J, taim em i bin praim min-ista i joinim Maining minista namembabilong NamatanaiOpen, Byron Chan long funeralsevis na givim soim pes longFonde las wik long Pot Mosbi.Em i salim tok sori bilong em,

makim Lady Stella na famili bi-long em, memba bilong Na-matanai, Byron Chan na famili,na Provinsal Gavaman na pipelbilong Nu Ailan i go long meribilong Gren Sif Sir MichaleOgio wantaim ol pikinini natumbuna na ol pipel bilong Bo-genvil.

Sir Julius salim tok sori long Sir Michael Ogio Polye laik

daunim korapsen

OPOSISEN Lida DonPolye i tok em baistrongim pasindemokresi na gudgavanens longrausim korapsenlong kantri. Mista Polye i

mekim dispela tok-tok taim NBC PressClub i bin askim emlong toktok longsampela ol bikpelahevi bilong kantri. Ol nius manmeri

bilong ABC, NBC,EMTV na WantokNiuspepa i bin askimem long sampelabikpela samting ikamap long kantri. Wanpela bikpela

samting em i pasinkorapsen we ol lida imekim. Mista Polye i tok

sapos em i kamapPraim Minista, em

bai strongim Om-budsman Komisin naPolis Frod Skwat nakirapim gen Inves-tigesen Task FosSwip. “Dispela em ol gav-

man ejensi we i staplong sekim gut ollida. Ol lida i no kenbrukim Kriminel Kod.Sapos ol i brukim ol iasua pinis,” MistaPolye i tok. Em i tok gavman i

daunim strong narausim pawa bilongol dispela indipen-den gavman ejensibilong stopim pasinkorapsen. “Sapos mi kamap

Praim Minista, gav-man bilong mi baigivim strong long oldispela ejensi. Lo igivim tok orait longol i ken mekim wok

bilong ol.“Na wok bilong ol

em i namba wan wokbilong pait egensimpasin korapsen nalarim gavman sistemi stap gut,” MistaPolye i tok. Em i no wanbel

long gavman i bin isiisi tru long makimnupela Sif Ombuds-man. Mista Polye i no

wanbel tu long PolisKomisina Gari Baki idaunim pawa bilongPolis Frod Skwat.“Mi no wanbel

long Praim MinistaPeter O’Neill i rausimInvestigesen TaskFos Swip. Mi baistrongim dispelanamba wan ejensi bi-long daunim ko-rapsen, sapos mikamap

Minista bilong Petrolium na Eneji, Nixon Duban

Sir Julius

Long las siting bilongPalamen, Mista Dadaei bin tok em i amamaslong ol pipel bilongKabwum i makim em ikamap memba na lidabilong ol inap tripelataim olgeta. “Mi laik tok tenkyu

long ol pipel bilongKabwum i bilip strong

long lidasip bilong mina ol i makim mikamap memba na lidabilong ol inap 15 yia ol-geta,” Mista Dadae ibin tok. Mista Dadae i tok

tenkyu long ol membai votim em i kamap Hetov Stet bikos dispela isoim olsem PNG i biliplong em i ken holimdispela bikpela wok.

Mista Dadae i tok in-sait long dispela 15 yiawe em i bin stapmemba, planti man-meri i bin helpim em. Em i tok em i save

kisim helpim longplanti manmeri longkantri na em i amamaslong helpim bilong olwe i bin strongim emlong kisim dispela nu-pela wok bilong em.

Dadae bai stat wok now I kam long pes 1...

Painim maket bilong LNG pastaimWANPELA savemanbilong oil na ges i tokgavman na kampani imas painim baia bi-long ges o LNG taim oli laik kirapim nupelaLNG Projek. Dokta Fereidun Fes-

haraki i tokim ol man-meri long namba wanbung bilong PNGPetrolium na EnejiSamit long Pot Mosbilong dispela wikolsem kampani bilongkirapim LNG projek na

gavman i mas painimlongpela taim baia bi-long LNG pastaim. “Ges em i gat rijonal

maket. Long Yuropmaket o Esian maketo Ameriken maket,kampani na gavmanhusat i laik kirapimLNG projek i maspainim maket pas-taim,” Dokta Fes-haraki i tok. Em i tok ol kampani

bilong kamapim oilprojek i ken kirapimprojek maski ol i no

painim baia bilong oilbikos oil em i wanpelasamting we plantikantri i nidim. “OPEC i save kon-

trolim maket bilongoil na Saudi Arabia emi wanpela bikpelakantri i gat nem longbikpela oil risev,” em itok. Dokta Fesharaki i

tok PNG i mas painimmaket bilong salimLNG bilong Papua LNGProjek. Em i tok gavman i

mekim gutpela disisenlong salim LNG longJapan.“Mi wanbel long

Praim Minista PeterO’Neill i mekim woklong painim ol baia bi-long LNG long Japan.“Japan i ken kamap

longpela taim baia bi-long Papua LNG,wankain olsem ol ikamap long tem baiabilong PNG LNG,”Dokta Fesharaki i tok.

Page 3: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

ileksennius Mas 2 - 8, 2017 Wantok P3

Parkop: Memba mastokaut we TFF mani stap

Paul Zuvani i raitim

MOA long K450,000 inap lus nat-ing long wan wan distrik long wanwan yia sapos ol Memba na dis-trik atoriti i no yusim 30 pesentiusen fi fri (TFF) infrastraksakomponen mani bilong edukesensekta long kamapim ol wok, Ne-senel Kapitel Distrik GavanaPowes Parkop i tok.Em i tok Edukesen Dipatmen i

kamapim tripela hap o komponenbilong TFF polisi we i gat kes o ed-ministresen komponen, karikulumna risos materal komponen na in-frastraksa komponen.Em i tok dispela las hap em

Memba i mas givim sapot long em.Em i mekim dispela tok taim em

i bung wantaim Memba bilongMosbi Saut Justin Tkatchenko longopim 20-pela klasrum bilong Kilak-ila Sekendari Skul long dispela wik.Wantaim ol klasrum em wok

stretim bilong Kilakila Skul asemblihol (hall) we i bin bagarap na stapsampela taim.Em i tok Edukesen Dipatmen i

kamapim tripela komponen bilongTFF polisi we i gat edministresen okes komponen, karikulum na risosmetiral komponen na las long dis-pela em infrastraksa komponen.Em i tok dispela infrastraksa

komponen em ol memba i masgivim sapot wantaim mani bilongkamapim ol klasrumm haus tisa,saiens leb na ol arapela bikpelasamting.Em i tok sapos ol memba i no

yusim dispela mani long wei ol imas yusim, orait ol i mas tokautlong wanem hap ol i yusim manina i no ken stap nating.Parkop i mekim dispela tok taim

em i bung wantaim Memba bilongMosbi Saut Justin Tkatchenko longopim 20 klasrum long Kilakila Sek-endari.Wantaim ol klasrum tupela

Memba i opim tu asembi hol (hall)we i bin bagarap bipo na i bin stapnating.Skul i yusim K2 milien long

kamapim dispela ol wok we K1 mi-lien i kam long Parkop na narapelaK1 milien i kam long distrik sevisesimpruvmen program (DSIP) manibilong Tkatchenko.“Em i isi long wanpela i tok bak-

sait long narapela tasol i hat longkamapim wok long sotpela taim,”Parkop i tok.“Memba bilong yupela long

Mosbi Saut Justin Tkatchenko iwanpela long ol memba husatinap kamapim planti wok long sot-pela taim.“Em i kamapim 20 klasrum na

stretim skul hol bilong yupela longsotpela taim.“Dispela em rekot na i no gat

wanpela Memba long kantri inapkamapim 20 klasrum long wanpelaskul.“Long las 45 yia ol memba bilong

yupela (Mosbi Saut) i no binkamapim kain wok olsem.“Yupela i mas amamas long wok

memba bilong yupela nau ikamapim.”Parkop i tok taim ol manmeri i

lukim ol memba bilong ol i nokamapim wok ol i mas holim ol naaskim we ol i yusim mani.

Powes Parkop, Nesenel KapitelDistrik Gavana laik ol Membamas yusim mani long kamapimwok. Poto: Paul Zuvani

Kuman bai sapotim wok bilong laibreri

Paul Zuvani i raitim

OL laibreri i mekim bikpela woklong apim save bilong rit na raitlong ol manmeri, Minista bilongEdukesen Nick Kuman i tok.Em i tok spes namel long ol

manmeri husat i gat save bilongrit na rait na ol husat i no save, ibikpela tasol wok bilong laibreribai mekim go liklik.Kuman i mekim dispela tok taim

em i lonsim 10-yia Stratejik Plenbilong Nesenel Laibreri na AkaivRekod (NLAR) 2016 – 2025 longGateway Hotel long dispela wik.Em i tok wantaim dispela

strateji ol laibreri we i wok longpundaun long wan wan provinsbai kamap strong gen, wantaim olskul laibreri na bai gat gutpelakodinesen na menesmen long ol-geta level.“Mi olsem minista i laik lukim

olsem wok bilong ol laibreri ikamap strong gen long wan wanol distrik na provins,” Kuman i tok.“Gavman bai laik lukim i gat

gutpela kodinesen na menesmenbilong laibreri long olgeta level bi-long wok.“Ol raita na ol pablisa i mas

konek o pas wantaim ol manmerilong ples olsem i ken lukimwanem samting ol raita i raitim igo kamap long rurel ples.“Mi bai go het yet long givim

sapot bilong mi long wok bilongkisim na givim save na toktok longol manmeri.”Kuman i tok Gavman i kamapim

tiusen fi fri (TFF) polisi we em i laikolgeta manmeri i gat save bilongrit na rait.Em i tok i gat planti salens long

sekta tasol wantaim komitmengavman i laik lukim tu olsem in-fomesen i go long olgeta man-meri.Nesenel Laibreri Dairekta Jen-

eral Kakaito Kasi i tok bikpelatingting bilong plen em longbringim gutpela sevis long ol man-meri bilong kantri.Em i tok kost bilong karimaut

dispela strateji i stap olsem K54milien.Dispela i min ogenaisesen bai

kamapim ol provinsal laibrerisevis na akaiv na rekod sevis.Em i tok long bringim sevis ol

bai lukluk long:• Givim gutpela trening

long ol opisa na lukim ol i save gutlong wok bilong ol;• Kisim moa wok manmeri

long bringim sevis i go long olmanmeri;• Kamapim gutpela

komyunikesen namel long distrik,provinsal, nesenel, rijonal na inte-nesenel level; na• Kamapim gutpela infra-

straksa long bringim gutpela sevislong ol manmeri.Em i tok dispela strateji i go

wantaim tingting bilong gavmanlong givim gutpela sevis long olmanmeri.Em i tok em bai wok strong long

lukim NLA plen i kamap gut.

Pastaim birua i soim sapot long PolyeOPOSISEN Lida Don Polye bilipstrong long kisim bek Kandep siabilong em long 2017 Nesenel Ilek-sen. Mista Polye i tokim ol manmeri

long Upper Marient long Kandep,Enga Provins olsem sampela olkendidet i plen long bagarapimileksen na bagarapim ol vota bi-long mi. “Mi laik askim ol pipel bilong mi

long putim was na lukaut gut.Sampela kendidet bai kam insaitlong bagarapim dispela ileksen nabagarapim nem bilong Kandep,”

Mista Polye i tok.Em i les long ileksen long Kandep

i go bagarap tasol em i sapotim

wok bilong PNG Electoral Commis-sion (PNGEC). Mista Polye i tok ol sapota na

pipel bilong arapela kendidet,husat i save birua long em, i tanimbek na i soim sapot bilong ol longem. “Ol manmeri husat i save birua

long mi long taim bilong ileksenlong taim bipo, i senisim tingtingna nau i kamap sapota bilong mi. “Dispela sapot ol pipel i givim i

soim olsem mi bai kisim bek Kan-dep sia long klostu longt 30, 000praimeri vot tasol. Mista Polye i tok arapela ol

kendidet tu i gat rait aninit longMama Lo long salensim em long

taim bilong ileksen.“Tasol tingting bilong ol long

kamap lida i no stret. Ol bai larimarapela no gut lida i yusim ol.” “Ol bai kamap olsem wanpela

biknem lida bilong provins bilongyumi, husat i save larim arapelalida i yusim em,” Mista Polye i tok. “Man antap i givim mi lidasip

long politiks long mi. Em i givim tulidasip long arapela wok, na i nolong politiks, long arapela olkendidet husat i laik salensim mi,”Mista Polye i tok.

Mista Polye i tok-tok long ol man-meri long UpperMarient, Kandeplong EngaProvins long laswik.

Page 4: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

P4 Wantok Mas 2 - 8, 2017 nius

Moning tru, mi gat bikpela belhevi na wari tru long dispela ROTKONDISEN i go long HUBE LLG, in-sait long Finschaffen Distrik iolsem 41 yia nau mipela pipel bi-long Hube save pusim , karim PMVtrak olsem kau na donki.

PMV truk inap karim man tasolnogat man save pasim PMV trakolsem kau, donki na pulim. No gatgutpela sevis save kam long gav-man. Tru stret dispela rot i no savehelpim mipela gut.

Olsem na plis inap gutpela KarenHonorebel Memba bilong Fin-schaffen, plis kam aut na tok klialong mipela pipel bilong Finschaf-fen na konsen Lokal Level Kauniellong “WANEM wok bilong dispela(DSIP) “Distrik Sevis ImpruvmenProgram”? 2017 Jeneral ileksen ikam klostu na karen (MP) baipusim, karim 10 sita bilong emolsem donki long dispela kainkondisen rot?”

Dispela bai luk fani tru long ai bi-long pipel na komyuniti.” Ating iluk olsem disisen bilong 2017 Jen-eral Ileksen i stap ples klia pinis!!Tenkyu, Konsen Hube Merac.

AUTIMTINGTING Edukesen Minista lukluk

raun long Hela provinsTimon Henry Hebari i raitim

MINISTA bilong Edukesen naMemba bilong Gumine, NickKuman i bin go lukluk raun longwanpela skul long Beneria insaitlong Hulia Likal Level Gavmanlong Hela Province.

Planti tausen manmeri na Huliwigmen singsing Mali group i binbungim Gavana bilong Hela naMemba bilong Komo Magarima,Francis Potape na Edukesen Min-ista Nick Kuman taim tupela luk-luk raun long skul.

Minista Kuman i tok, i gatplanti hap long go lukim ol skultasol no gat taim na mi tok oraitlong kam long hia bihainim sin-gaut biking Gutpela Lida na Ga-vana bilong Hela Hon FrancisPotape.

Em i tok strong long pipel lusimtrabel salim pikinini long i go longskul bai ol kisim gut save long ritna rait.

Gavana Potape i tok moa olsemBeneria em bai sapotim moamani long skul helt rot na bris.

Hulia Beneria LLG President itok em tu bai sapotim wanem

wok i gat nid long mekim.

Minista bilong Edukesen Nick Kuman i lukluk raun long Benaria skul long Hulia LLG, Hela Provins wantaimGavana bilong Hela, Francis Potape. Poto: Timon Henry Hebari.

Nupela setalaitteknoloji baihelpim balus

OL pailot i kenyusim nupela se-talait sistem longhelpim ol longflaim balus, Sif Ek-seketiv Opisa(CEO) bilng PNGAir Services,Kepten Ted Paki, itok.

Mista Paki itokaut long dis-pela nupela seta-lait sistem long laswik Fraide longATS long PotMosbi.

Nem bilong dis-pela nupela seta-lait sistem em iGlobel NavigesenSetalait Sistem(GNSS).

Mista Paki i tokGNSS em i wan-pela nupela nagutpela samtingPNGASL i mekimlong senisimnevigesen sistembilong balus insaitlong PNG.

“Planti ol balus iwok long yusim ololpela samtinglong nevigesen

sistem. GNSS em iwanpela nupelasetalait teknolojiwe bai helpim olpailot long taimnogut,” Mista Pakii tok.

Em i tok GNSSbai helpim olbalus long stretimsamting bilongpundaun o kiraptaim klaut i pasimranwe na plesbalus na sapospailot i hat longlukim ples.

“Em i nupelateknoloji we olbalus kampanilong PNG baiyusim long mekimwok i kamap isi.Sefti bilong olmameri long balustu bai stap gut,”Mista Paki i tok.

Em i tok tenkyulong gavman bi-long Australia isapotim ea trans-pot sekta longPNG wantaim dis-pela nupela mod-e n a i s e s e nprogram.

Lelang lonsim Koalisen Rifom Pati long KimbeWES Nu Biten Provins i putimmak insait long Politikal historitaim ol i lonsim namba wan Poli-tikal Pati bilong ol, KoalisenRifom Pati long Fraide 24Februeri long Kimbe.

Dispela bung bilong tokautlong Pati i kamap long wankaintaim ol i endosim 24 kendidet bi-long wan wan Provins insait longPapua Niugini wantaim PatiFounda na lida Joseph Lelang,husat i memba bilong KandrianGloucester.

Namel long dispela 24kendidet, 2-pela em ol meri.

Het tok bilong dispela bung em“Taim bilong Yumi ,” we pati i laikbrukim rekot long muvim kantri

i go long arapela level bihain longskelim sistem bilong Gavman nagivim sampela wei long kamapimrifom.

Wok bilong lida olsem polisimeka em impoten tru long savelong wanem wok bai ol i mekimaninit long lo.

“Olsem lida bilong ol pipell, yumas givim daireksen long sait bi-long legislesen na pawa bilongkantri,” Lelang i tok.

Em i tok olsem , nau em i taimbilong Papua Niugini longwelkam long ol senis na wok longkamapim gutpela wok divelop-men insait long kantri.

“Yumi mas gat strongpelatingting bilong wisdom long go

pas wantaim gutpela lukluk nasenis olsem lida,” em i tok.

Ol pati kendidet i kamap wan-taim pletfom we i sut long sas-tenabel egrikalsa, liklik nabikpela entaprais polisi na poli-tikal & palimenteri stabiliti longgavman rifom, edukesen, helt napolisi we bai lukluk long yut naanemploimen hevi.

Em i tok olsem yumi wok longbungim sosiel kraisis insait longkantri na mas hariap long stre-tim, nogut yumi lusim ol tum-buna pasin na graun bilong yumiolsem na ol pipel mas wok bunglong kamapim divelopmen.Joseph Lelang

UNDP bai trenim 50 meri long sanap long ileksenNAMBA bilong ol meri husat baisanap long dispela ileksen em iplanti tasol 50 bai kisim wanpelaspesel trening long Yuanitet Ne-sens Divelopmen Program(UNDP).

UNDP bai skulim dispela 50meri long wanpela trening we olbai kisim long wanpela wik longlainim pasin bilong palamen.

Planti meri, husat bai sanaplong ileksen long dispela yia, i binaplai tasol UNDP i kisim dispela50 tasol.

Ol bai kisim trening long olbikpela samting long gavmanolsem ol samting bilong gavman

polisi, palamentri proses, kem-pen plen na arapela samting bi-long kamap lida.

Dispela trening bai kamap longMas 6 i go inap 13 long PotMosbi.

UNDP i tok ol planti manmerilong PNG i no save makim meri ikamap lida long Palamen.

Long dispela Palamen, i gattripela meri tasol i stap.

UNDP i tok ol meri i no save gatmaus meri bilong ol long Pala-men na planti ol meri i no savekisim gutpela lidasip wok longPNG.

UNDP PNG Ekting Residen

Mausmeri, Mis Tracy Vienings, itok, "UNDP i amamas long sapo-tim ol meri i save long wanemsamting ol lida i save mekim longpalamen. Dispela em i namba 2taim UNDP i givim dispela tren-ing.”

Planti meri i aplai long kisimdispela trening na dispela i soimolsem planti meri i redi long kamaut na sanap long politiks nasevim kantri.

Ol dispela kain meri husat i laiksanap na kamap lida em ol savemeri na meri bilong mekimbikpela wok, ol mama long ples,

na arapela ol strongpela merihusat i laik kamap lida tru.

Dispela trening bai helpim olmeri long redim ol yet long sanaplong 2017 Nesenel Ileksen.

“Dispela trening bai kirapimsave bilong ol meri. Save bilongmekim kempen long taim bilongileksen, na long save long sam-pela ol bikpela gavman polisi bi-long kantri.

“Dispela em i wok bilongmemba bilong Palamen. Mipela ilaik helpim ol meri i kamapmemba bilong Palamen,” MisVienings i tok.

Page 5: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

Mas 2 - 8, 2017 Wantok P5heltnius

PIH Saveman NiusPh: 311 3000 and 799 88000 Website: www.pihpng.com

“I kam long Pacific International Hospital Port Moresby”

Gastrointestinal EndoscopyDr Paul Alexander

PIH

The word"endoscopy"was used firstby AntoninJean Des-o r m e a u x(1815–1894),a urologistfrom Paris. Itis Philipp Bozzini (1773–1809), however, aGerman physician born to an aristocraticItalian family, who is credited with the in-vention of the first endoscope 200 yearsago.Endoscopy means looking inside, and typ-

ically refers to looking inside the body formedical reasons using an endoscope, an in-strument used to examine the interior of ahollow organ or cavity of the body. Unlikemost other medical imaging techniques, en-doscopes are inserted directly into theorgan.There are many different types of endo-

scope, and depending on the site in thebody and the type of procedure, endoscopymay be performed by a doctor or a surgeon,and the patient may be fully conscious oranaesthetised. Most often the term en-doscopy is used to refer to an examinationof the upper part of the gastrointestinaltract, known as an esophagogastroduo-denoscopy.

Gastroenterologists and hepatologists di-agnose and treat disorders of the pancreas,liver, gallbladder, esophagus, stomach,small intestine and colon.

A health care provider may use endoscopyfor any of the following:

l investigation of symptoms, such assymptoms in the digestive system in-cluding nausea, vomiting, abdominalpain, difficulty swallowing and gastroin-testinal bleeding.

lconfirmation of a diagnosis, most com-monly by performing a biopsy to checkfor conditions such as anemia, bleed-ing, inflammation, and cancers of thedigestive system.

l giving treatment, such as cauterizationof a bleeding vessel, widening a narrowesophagus, clipping off a polyp or re-moving a foreign object.

l Health care providers can use en-doscopy to review any of the gastroin-testinal tract (GI tract):

l oesophagus, stomach and duodenum(esophagogastroduodenoscopy)

l small intestine (enteroscopy)l large intestine/colon (colonoscopy, sig-moidoscopy)

l bile duct: endoscopic retrogradecholangiopancreatography (ERCP),duodenoscope-assisted cholangiopan-creatoscopy, intraoperative cholan-gioscopy

l rectum (rectoscopy) and anus(anoscopy), both also referred to as(proctoscopy)

Risks:The main risks are infection, perforation,

or a tear of the stomach or esophagus liningand bleeding. Although perforation gener-ally requires surgery, certain cases may betreated with antibiotics and intravenous flu-ids. Bleeding may occur at the site of abiopsy or polyp removal. Such typicallyminor bleeding may simply stop on its ownor be controlled by cauterisation. Seldomdoes surgery become necessary.Perforation and bleeding are rare during

gastroscopy.Other minor

risks includedrug reactionsand complica-tions related toother diseasesthe patientmay have. Con-sequently, pa-tients shouldinform their

doctor of all allergic tendencies and medicalproblems.Occasionally, the site of the sedative in-

jection may become inflamed and tenderfor a short time. This is usually not seriousand warm compresses for a few days areusually helpful.While any of these complications may

possibly occur, it is good to remember thateach of them occurs quite infrequently.A doctor can further discuss risks with the

patient with regard to the particular needfor gastroscopy.The resources include the latest in endo-

scopic equipment and techniques. Usingthese minimally invasive procedures, doc-tors insert tubes through the mouth, noseor rectum to examine and treat problems ofthe digestive tract.After the endoscopy:After the procedure the patient will be

observed and monitored by a qualified indi-vidual in the endoscopy room or a recoveryarea until a significant portion of the med-ication has worn off. Occasionally the pa-tient is left with a mild sore throat, whichmay respond to saline gargles, orchamomile tea. It may last for weeks or nothappen at all. The patient may have a feel-ing of distention from the insufflated airthat was used during the procedure. Bothproblems are mild and fleeting. When fullyrecovered, the patient will be instructedwhen to resume their usual diet (probablywithin a few hours) and will be allowed tobe taken home. Where sedation has beenused, most facilities mandate that the pa-tient be taken home by another person and

that he or she not drive or handle machin-ery for the remainder of the day. Patientswho have had an endoscopy without seda-tion are able to leave unassisted.

Endoscope:An endoscope can consist of:a rigid or flexible tube.a light delivery system to illuminate the

organ or object under inspection. The lightsource is normally outside the body and thelight is typically directed via an optical fibersystem.a lens system transmitting the image from

the objective lens to the viewer, typically arelay lens system in the case of rigid endo-scopes or a bundle of fiberoptics in the caseof a fiberscope.an eyepiece. Modern instruments may be

videoscopes, with no eyepiece. A cameratransmits image to a screen for image cap-ture.an additional channel to allow entry of

medical instruments or manipulators.The GI endoscopy procedure may be per-

formed in either an outpatient or inpatientsetting. Colonoscopy: This procedure enables the

doctor to see ulcers, inflamed mucous liningof your intestine, abnormal growths andbleeding in your colon, or large bowel.The last word:The Gastro Intestinal Endoscopy has thus

made correct diagnosis easier and safer andalso offers excellent possibilities of treatingmany diseases.Trained at the prestigious Christian Med-

ical College (CMC) Vellore, India, Dr. Paul isan accomplished academician. He is theconsultant general and trauma surgeon atPIH. He is also a Medical Director at PIH. Heis an experienced laparoscopic surgeon andthe leading endoscopy specialist in PNG. If you have any further queries or seek

more information, you may get in touchwith the Pacific International Hospital at PhNo. 7998 8000 or email them at [email protected]. Alternatively, you may even visittheir new website at www.pihpng.com andpost your queries.

Page 6: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

P6 Wantok Mas 2 - 8, 2017 polisnius

Gan i go bek long hanbilong polis na ami

Timon Henry i raitim

Long wik i go pinis in-sait long Puju Kaunsilwod long Talere ol yut ibungim olgeta gan, nagivim i go bek long hanbilong Polis na Ami.Wanpela komyuniti

lida Steven Kapo na pesman long givim wan-pela strongpela gan weAmi na Polis save holim,AK47 gan i bin givim i gobek tu wantaim ol Gan

old bin wokim wantaimdiwai na spia bunara.Insait long dispela ki-

bung Gavana bilongHela,m Francis Potape ibin go lukluk raun longwanem hap ol givim bekol gan.Gavana Potape i tok

ol pipel nau i senis naredi long wok bungwantaim Gavman naDevelopa longegrikalsa, turisim namoa long salim pikinini i

go long skul.Komyuniti lida Steven

Kapo i tok planti haplong term provins i gatsevis na yumi bai i gokam na nau i opim belna tingting bilong yumibilong senis olgeta.Kaunsil bilong Puju

wod i tok taim gutpelalida i stap bai senis nadivelopmen i save kamna dispela i opim rotnau.

Gavana bilong Hela, Francis Potape i sanap lukluk long ol yangpela man bilong pait in-sait long Hela i bringim ol gan i go bek long han bilong lo man. Poto: Timon Henry

Tupela Kar bilong Polis mekim wok long BogenvilAUSTRALIA i givim tu-pela kar i go longBougainville Polis Sevis(BPS) long helpim wokbilong Lo na Jastis sevisinsait long Not na SautBougainville.Australia Ai Komisen

kaunsela Tim Bryson igivim wanpela kar longSenia Sajen John Popiuna pes konstabel LucyNehemiah insait longBuin. Namba tu kar ol i

givim long InspektaKingsley Lua long Bukataun.Dispela tupela kar bai

stap wantaim RoialPNG konstabuleri longmekim ol wok olsemProsikusen na trefik op-eresen insait long Buka,na famali na seksuelvailens yunit insait longBuin.“Roial PNG konstabu-

leri (RPNGC) Asisten

komisina na deputi Sifbilong (BPS), JoanneClarkson i tok hama-mas na tok tenkyu trulong donesen bilong tu-pela kar.”“Wantaim transpot,

wok bai isi tru long golukim ol famili na sek-suel vailens, na mekimawenes long ol dispelahevi,” Mis Clarkson itok. Mista Tim Bryson i

tok olsem ki objektivebilong Australia insaitlong Bougainville, wan-taim gavman bilongPNG em; stabiliti webai helpim ikonomilong gro.Mista Bryson i tok,

“Dispela tupela kar baihelpim long mekimgutpela senis insaitlong polis na JastisSevis we bai kamapimstability.”

Fes Konstabel Lucy Nehemiah bilong Buin polis seksual vailens yunit na Sista Isobel Vilena bilong MeriSeif Haus i sanap klostu long nupela kar bilong Buin Famili Seksual Vaiens Yunit.

Page 7: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

merihelt Mas 2 - 8, 2017 Wantok P11

X-re masin bilong Yagaum Helt Senta helpim Madang komyuniti...taim Modilon masin bagarap James G. Kila i raitim

X-RE masin bilong Ya-gaum Luteran Helt Sentalong Saut Ambenob LLGlong Madang i wok longgivim gutpela sapot nahelpim stret long ol pipelbilong Madang bihain loX-re masin bilong bikpelaModilon Haus sik i binbagarap.

Ripot Wantok Niuspepai kisim i tokaut olsem X-remasin bilong soim piksa bi-long bodi taim bun i bruk opiksa long bros na arapelahap bilong bodi long Mod-ilon Haus sik i binbagarapm long las mun.Taim dispela hevi i binkamap ol manmeri husat inidim dispela sevis i binkisim kar na PMV na i golong Amele eria long Ya-gaum helt senta long longkisim X-re bilong ol.

Planti ol lain bilongMadang taun i amamastru long gutpela medikolsevis Yagaum Helt Senta i

givim long kisim ol x-repoto yusim masin longhap.

Wantok Niuspepa i bintraim kisim toktok bilongSif Eksekutiv Opisa bilongModilon Jeneral Haus sik,tasol no gat gutpela bekimi kam. Tasol wanpela senianesing opisa long ModilonJeneral Haus sik i tokautolsem x-re masin bilonghaus sik i wok long bungimol hevi long teknikol saitbilong en long stat bilonglas mun.

Dispela medikal opisa,husat i no laik long kolimnem bilong em i tok, X-remasin long Modilon Jen-eral Haus sik i save stoplong wok planti taim bikosno gat gutpela mentenensna tu masin i save mekimwok long sevim planti ollain peisen tru longprovins.

Em i tok tu olsem Mod-ilon Hausik menesmenlong sampela taim i gopinis i kamapim wanpela

lo o polisi olsem X-remasin long hap bai woklong sevim ol sik pipel we istap insait long haus sik naol imejensi keis tasol.

Em i tokaut tu olsemModilon Haus sik i stoplong wokim X-re bilong olpraivet klinik na tu ol ollain husat i laikim medikalsekap long kisim wok longol kampani.

Human Risos opisa bi-long Ramu NiCo Menes-men (MCC, Mis Kavata ibin tokaut olsem ol nupelalain kampani i laikim kisimol long wok na nidim X-reripot bilong ol em ol i savego long Yagaum LuteranHelt Senta na wokim X-reripot bilong ol.

Long las wik Fonde, MisKavata i bin bringim tupelaaplikent bilong Ramu NiCoi go antap long YagaumLuteran Helt Senta, na ol imekim X-re long hap naem i tok sevis bilong Ya-gaum em gutpela tru.

Ol sikman i lain long go wokim x-rei sekap long Yagaum Luteran Helt Senta long Saut Ambenoberia long Madang. Poto: James G. Kila i raitim

PNGLCA redim ol midia long bikpela miting Josiah Ururu Kana i raitim

PNG Kristen Lida Alaiens(PNGCLA) long HiV na AIDSi holim namba wan HIVmidia woksop long Tunde21 Februeri long Pot Mosbidispela woksop o treningem bilong redim ol niusripota long bikpela mitingbilong ol sios lida bai kamaplong de 15 na 16 Mas 2017long Pot Mosbi.

Long dispela hap de wok-sop long las wik, i bin gat olniuspepa jenelis wantaimredio na televisen i binkamap long opis bilong Ne-senel Aids Kaunsil long kisimtok skul bilong ol kain tok-tok ol i mas yusim long taimol i raitim ol ripot na nius bi-

long ol pipel husat i gat hevii kamap long HIV na AIDS naol lain husat i stap long olkain laipstail we inap long oli ken kisim dispela sik.

Program Menesa bilongPNGCLA, Andrew Hamawantaim tupela konsaltenbilong Nesenel AIDS Kaunsilnau i stap wantaim PNG-CLA, Freedah Taimbari naMargaret Sepi i bin helpimlong ranim dispela treningsesen bilong ol jenelis kodov etiks na ol bikpela toksave. Dispela tupela desamit o miting bilong ol sioslida bai kamap long munMas.

Dispela miting bai lukimol memba sios bilong PNG-CLA lida bai kam long olgeta

hap bilong kantri ol baibung long Stanley Hotellong Waigani, NCD. Ol dis-pela lida bai lainim wanemkain wok ol i gat longkamapim gutpela sindaunbilong ol lain husat i kisimhevi long sik HIV na AIDS bi-natang na tu long ol lain wei gat bikpela sans long kisimdispela sik bikos long ol kainlaip ol i stap long en.

Ol lain olsem ol manhusat i save slip wantaimnarapela man yet o meriwantaim narapela meri naol meri husat i save slipwantaim kain kain man osalim bodi long kisim mani,na tu ol lain husat i savestap long pasin bilong jendabes vailens we ol inap long

kisim sik isi. Samit bai lukluktu long ol narapela hevi wei save kamap long ol dispelataget manmeri.

Pasto Daniel Hewali,namba tu siaman bilongPNGCLA na Senia Pasto bi-long Agape Intedinomine-sen sios, i bin tok longbikpela wok ol nius ripota igat long tokaut stret long olnius ol i mekim.

“Yupela midia i gatbikpela wok tru longbringim toktok i go long olsios lida na ol pablik olsemna ol hap tok yupela i masyusim em yupela i mas ske-lim gut na yusim o putimaut. Yupela i mas kisim gutas bilong toktok pastaimlong yupela i putim aut longpablik,” Pasto Hewali i tok.

St Therese Praimeri yusim TFF edministresenmani long baim lening metiral

Paul Zuvani i raitim

ST THERESE Praimeri Skullong Nesenel Kapitel Distrik iyusim K14,000 mani bilongtiusen fi fri (TFF) komponenlong baim lening metiral laswik.

St Therese skul het tisaChristine Tsuga i tok skul i nokisim yet TFF Karikulum naRisos Metiral komponen yetbilong baim ol samting.

Em i askim we dispela olsamting i stap bihain long Di-patmen i sainim K90 milienkontrak wantaim tupelakampani, Tokiwa Ltd and MHLtd long givim aut dispela ollening metiral.

Em i tok ol skul i stat pinistasol i no kisim yet ol leninigmetiral.

Dispela ol metiral baihelpim ol tisa long tis na olsumatin long lain gut.

St Therese Praimeri Skul inamba tri skul long NCD longdispela yia long kisim kain olmetiral bihain long Koiari Pakna Boreboa long dispela yia.

Bod Siameri Eileen Lala itok dispela em i no tiusen fifri (TFF) skul komponen weEdukesen Dipatmen i givimmani long em long dispelayia.

Em i tok dispela mani Di-patmen i tok i no go yet longskul.

Em i tok wok bilong Gav-man i givim mani long TreidPasifik long givim samting

long ol skul i pinis bihain long2014 na 2015.

Ken Raga, sinia menesa bi-long Treid Pasifik i tok long2016 kampani i stat long wokwantaim wan wan skul longmekim oda na givim mani wekampani i ken givim aut olskul lening metiriel long olskul.

Wantaim kampani em olEdukesen opisa long NeneselDipatmen, Nesenel KapitelDistrik na sampela papa-mama i kamap long lukim.

Tasol long taim bilongkisim sumatin bai sain wan-taim ol papamama long soimem i tru ol skul i kisim dispelaol samting pinis.

Homoka Boge husat i skulapoinmen na kodinesendairekta long Edukesen di-visen bilong Nesenel KapitelDistrik i tok TFF skul metirielkomponen i wanpela bikpelahap bilong polisi longkamapim kwaliti edukesen.

Em i tok taim dispela kom-ponen i nogat, planti olsumatin i no inap lain gut.

“Papua Niugini i laikim so-saiti we ol i save long rit narait,” Boge i tok.

“Mipela i laik dispela i maskamap na Dipatmen i wokhat long em yet.

“Inap olsem tu (2) milienmangi i stap pinis long skul.

“Dispela em bikpelanamba i winim namba bilongol manmeri long sampelaPasifik Ailan kantri. Ol sumatin na skul metiriel bilong ol wantaim tisa, papamama, tisa, Treid Prin na Edukesen opisa i sanap na kisim poto.

Poto: Paul Zuvani

Page 8: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

P12 Wantok Mas 2 - 8, 2017 edukesensios

Tambul-Neblyer sumatin i kisimskul fi helpimMOA long 60 sumatin bilong Tam-bul-Neblyer distrik insait longWesten Ailans Provins husat isave skul long ol bikpela Koles naYunivesiti long Madang Provins ibin kisim skul fi helpim long wan-pela foma UN wikman na bisnisman, Gabriel Andandi.

Long las wiken, Sande Februeri19, 2017 Mista Andandi i bin bungwantaim moa long 60 sumatinlong Tambul-Neblyer husat i skullong Divine Word Yunivesiti ,Madang Tisa Koles, Teknikel Koles,Madang Paramedik, Madang skulov Nesing, Karkar skul ov Nesing,na ol arapela institusenel i kisimmoa long k50,000.00 long helpimol long skul fi.

“Long taim mi bin kamap tisa, milukim planti sumatin i drop autlong skul so taim mi wok wantaimYunaitet Nesens (UN), mi tingtinglong helpim ol sumatin we ol i nogat sans long long wanem, planti

papa na mama save painim hatlong baim skul fi,”

“Mi laik lukim planti long ol yutbilong yumi long Tambul NebilyerI kamap Pilot, Dokta, akaunten,enginia, tisa, na ol arapela wok tu,” Mista Andandi i tok.

Mista Andandi i lonsim tu tintingbilong baim skul fi bilong wanwansumatin na ol sumatin wantaimpapamama bilong ol husat i binstap long dispela taim i tingtingolsem dispela wok bai i go het longarapela yia bihain.

Em i tok tu olsem TambulNeblyer ilektoreit em wanpela puailektoreit insait long kantri we i nogat risos na edukesen em wanpelamas kamap namba wan nau longkamapim Human risos.

Mista Andandi i tok em i statbaim skul fi bilong ol moa long 700sumatin bilong Tambul Neblyerstat long 1997.

“Long dispela taim, ol dispela

700 sumatin i kamap akaunten,dokta, loiya na Jenelis. Mi tagetim300 sumtin long dispela yia tasolluk olsem namba bai i go antap yetbihain long mi go lukim ol sumatinbilong Lae, Madang, Wewak,Rabaul na ol arapela Provins.

Ol skul we i stap long taget nauem Divine Word Yunivesiti,Madang Tisa Koles, Madang Para-medik, Madang skul ov Nesing,Karkar skul ov Nesing, UNITECH,Balob Tisa Koles, Lae Politek,

Simbu tisa Koles, Jiwaka tisa Koles,Holi triniti tisa Koles, Dauli tisaKoles, Kokopo bisnis Koles, Ka-beleo tisa Koles, Yunivesiti bilongNeserol risos, UPNG, Pasifik Ed-ventis Yunivesiti, Don Bosko-Pomna ol arapela,” em i tok.

Mista Andandi i gat strongpelatingting long sapotim moa long300 sumatin bilong Tambul Nebi-lyer long enrol i go insait long olbikpela skul lna em i ken apimnamba i go nap olsem 1000 long

olgeta skul insat long kantri.“Ol sumatin we mi helpim em ol

HECAS na Self sponsa bikos mi laikstrongim ol long givim helpim wokdivelopmen bilong kantri, na longhelpim ol long wanwan laip bi-long ol ,” mista Andandi i tok.

Mista Andandi em i wok longlukluk raun long wan wan insti-tusen insait long kantri longbungim olgeta sumatin bilong dis-trik na helpim ol.

Mista Gabriel Andandi, sindaun long namel wantaim sampela ol sumatin we em i sponsaim.

Krused i kamap long Mt Zion LaePaulus Tali I raitim

WANPELA krused bilongBodi ov Krais i bin kamaplong Mt. Zion long kapiakstrit we i lukim moa man-meri bin kamap long statlong Januari 22 i go Februari5, 2017.

Long dispela taim ol pastoi go pas long Krused PastoAmos Bomo na Pasto DulanZuran na ol evanjelis i bi-hanim Het tok long 2 Korin12-14.

Bodi of Krais siaman, RoyMiringke, na arapela olpasto insait long wod wanolgeta ol I givim sapot wan-taim mani na kaikai na tusapotim ol wokman long olgo het long autim Tok bilongGod. Em I namba wan taimlong kain wok bung namellong arapela sios long autimtok insait long Setelmen

long daunim kain kain hevi.I gat moa hevi long dispela

hap olsem na arapela sioskam wok bung long sapotimLuteran na autim tok bilongGod long manmeri. Ol i sin-

gaut long MorobeProvinsal Gavmanolsem Gavana KellyNaru na Lae OpenMemba Louzia Kouzalong ol i mas kam-daun wok wantaimlong daunim hevi nabringim bel isi na yu-niti namel long olmanmeri bilong God.

Siaman Miringke isingaut long tupelalida mas kam daun.Singaut em stap pinislong Lae OpenMemba, LouziaKouza long kam daunna daunim hevi insaitlong Lae siti.

“Singaut yu bin kisim long-pela taim pinis tasol yu nobin kam, nau em taim bipolong ileksen yu mas mekimsamting namel long ol pipellong Lae Siti tu em ol pipel

bilong God,” Mista Miringkei tok.

Long taim bilong pasimkrused Reveren ElyamasBakung, Seketeri bilongEvanjelisim Dipatmen bilongEvanjelikel Luteran Sios i binkamap na em i tok amamaslong lukim kain wokmisin tu-pela pasto na ol evanjelis iwokbung long kamapimKrused.

Em i tok, "Salens bilong milong yupela wokman bilongsios em yupela i no ken slip.Bikpela samting yu maswokim autris na tokaut longtok bilong God long dispelabai yumi kisim ol sol kam in-sait long sios bilong God."

Rev. Elymas Bakung i toktenkyu long Roy Miringke,Siaman bilong Bodi ov Kraislong salensim gavman bi-long Morobe long mas kamdaun na wok klostu wan-taim sios long kamapim belisi na wanbel pasin.

Roy Miringke, Siaman bilong Bodi ovKrais long Lae.

ELCPNG 500 YiaEniveseri bilong Rifomesen awenes

Paulus Tali I raitim

NESENOL Ivens Kodineta bilong Evanjelikal Luteran Sios, (EL-CPNG), Roy Miringke wantaim Siaman Reveren WesleyKerenga na tim bilong em nau lukluk long wokabaut bilongsios long nau i go kamap long Oktoba 31, 2017 we bai olLuteran Kristen i luksave na selebretim moa long 500 yia bi-long rifomesen.

Mista Miringke na Pasto Kerenga i tok dispela taim em bi-long tingim ol toktok na ol samting i bin kamap long taimDokta Martin Luther husat i kam aut long Katolik sios naLuteran sios i kirap.Selebresen bai kamap aninit long het tok“Liberated by Grace to serve” o Kamap Fri wantaim Mari-mari bilong God long mekim wok.

Mista Miringke, na Rev. Wesley Kerenga i tokim Wantoknius olsem dispela awenes i laik bringim tingting bilong ri-fomesen bin stat long 1517 i kam inap nau 2017. Nau em i500 yia olgeta na ol Kristen aninit long nem Luteran sios emmoa 66 milien na arapela Kristen long wol bai selebretimdispela de.

Las yia 2016 ol Luteran Kristen insait long ELCPNG i binselebretim 130 yia bilong wok gutnius insait long Papua Ni-ugini na 40 yias olsem wanpela sios i sanap em yet (au-tonomos sios). Long dispela pasin sios i laik soim olsem olKristen Bilong ELCPNG i sanap long strong bilong ol yetaninit long het tok, De Bilong Mi, Taim Bilong Mi Na Sios Bi-long Mi. "Mi yet laik sanap, God helpim mi nau Luteranyumi sanap long displa mak." Roy Miringke na PastoKerenga i tok.

Long las yia 2016, wanpela lonsing bilong 4-pela speselProjek bilong tingtim dispela de na mekim sampela senis bi-long gutpela bilong sios i kamap. Ol institusen bilong EL-CPNG wantaim ol Luteran Sumatin na Staff bilong olinstitusen insait long Lae Siti i bin ogenaisim RefomesenSande bung long Balob Tisa Koles na lonsing i bin kamaplong dispela taim.

Ol 4-pela projek ol events komiti i laik askim ol wan wandistrik long wokim em bilong stretim gut ol haus lotu na olhaus bilong ol pasto, Klinim na stretim gut ol yad bilong olhaus lotu na wokim Luta Rose, wokim ol monumen longtingim namba wan taim gutnius i kamap long distrik bilongol, na askim olgeta wan wan Kristen Memba long putim wankina (K1) olsem ofa bilong ol.

Kepten bilong elementri 2 salensim ol wan lain bilong emPaulus Tali I raitim

Brian Kapio Bakung i gat 10-pela Krismas, em i wanpelamangi husat i save harim tokbilong papamama na famililong haus na ol tisa bilongem. Em i save stap isi longhaus na givim taim longprea long laip bilong em naem lukim kaikai bilong daunpasin na laikim bilong emlong arapela na famili.

Long 2016 em i stap long

elementri 2 na i kamapkepten. Het tisa MichaelUrari i makim em keptenlong pasin bilong em. Longklas oltaim em save tok In-glis na Michael Urari i tokdispela kain mangi mipela oltisa i save laikim tumas weem inap long mekim nem bi-long Balob Luteran Ele-menteri i go long BusuSekenderi.

Long taim bilong kisimpresen em i no bilip olsem

bai em kisim tasol em i goantap na long dispela emmekim moa amamas longem yet na long famili na oltenkyu i go long God Papalong lukautim em long skulwok bilong em.

Brian Kapio Bakung i toksalens i go long arapela olsumatin long kam daun longkain pasin bai yumi olgetainap kamap gutpela longskul wok bilong yumi.

Brian i laik givim wanpelabikpela tok long ol wanlainsumatin bilong em olsem,"Yumi i mas lusim tok nogut.Yumi no ken krosim arapelalong wanem yumi stapolsem wanpela susa nabrata, insait long skul. Longdispela pasin bai skul wokbilong yumi kamap gut naapim nem bilong skul bilongyumi Balob Luteran."

Page 9: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

Taim bilong skelim ol wok wan wan memba i bin mekim

Mas 2 - 8, 2017 Wantok P13komentri

KOMENTRI

EditorVeronica Hatutasi

Email: [email protected]

TAIM bilong Nesenel ileksen ikamap klostu nau na yumi woklong lukim ol memba bilong Pala-men i kamap long nius long soimpablik wanem samting ol i mekiminsait long faivpela yia ol i binstap memba.

Planti bilong ol i soim ol nupelaopis na haus na klasrum na ol rotna bris na haus sik na ol kar ol i binbaim o wokim long mani bilongilektoret aninit long distrik impru-vmen program fan.

Ol dispela ilektoret husat i gat olgutpela memba i amamas longgutpela helpim memba i givim ol.Ol i ken skelim na ol yet i savesapos lida i mekim tru wok bilongem long faivpela o em i kamapples klia nau tasol long grisim olpipel long votim em gen.

Long ol ilektoret we memba isave yusim gut mani bilonghelpim ol pipel oltaim, i gat gut-pela sapot i stap pinis na em i noinap long wari tumas long taim bi-long kempen.

I gat ol kempen wok i stat pinislong planti hap bilong kantri. Sam-pela i kamap ples klia, sampela ihait aninit long nem bilong sevis.Tasol ol pipel i klia na i ken luksavelong ol dispela samting.

Palamen bai i sindaun long ki-bung bilong en long pinis bilongdispela mun, Mas. Dispela kibungbai i las miting tu bilong laip bilongdispela palamen. Bihain long en,bai ol memba i goaut na kempen

na resis wantaim ol rapelakendidet long winim bek sia bi-long ol.

Mak bilong nominesen fi tu i goanap long K10,000 pinis na i lukolsem namba bilong ol kendidetbai i no inap planti tumas olsemyumi save lukim bipo.

Kain mani olsem i antap tumasna planti pipel bai i no inap painimkain mani olsem long putim.

Ol wok redi bilong ileksen i wok

long kamap gut na wanpelabikpela wok em long sekap longnem i stap long ilektoral rol. Plantipipel i save komplen long taim bi-long vot na ol i no painim nem bi-long ol long komon rol.

I kam inap nau, ol wokman bi-long Ilektoral Komisin i wok longstretim ol askim bilong ol lain longprovins na long het opis tu longMosbi. Yumi olgeta i save olsemwok bilong ranim nesenel ileksen

em I bikpela hatwok tru. Ol wok bai kamap gu sapos wan

wan seksen bilong IlektoralKomisin na ol lain husat i mekimol liklik wok bilong en, na ol lainhusat i mekim volantia wok, iwanbel na i wok wantaim bel isi.

I gat sampela lain i save yusimkain bikpela wok olsem long kisimmani. Sapos i no gat mani bai ol ipairap na stopim wok na givimbikpela hetpen tru long wok bi-

long ileksen.Wok bilong sekyuriti long dis-

pela taim em wanpela bikpelawok tru. Ol polis, ami na woda iredi nau long go helpim ol opisabilong Ilektoral Komisin. Ol lida ibung long dispela wik long toktokna redi nau long kirapim wok.

I gat planti tingting bai kamaplong sefti bilong ol opisa na olpablik tu long ol ples we i gattraibel pait i save kamap oltaim.Tude ol wanpisin i holim ol strong-pela faktori gan na han bom na olarapela samting bilong pait egen-sim ol birua.

Long sampela hap long Hela, olpipel i bin givim ol dispela samtingi go long han bilong ol polis na amipinis. Tasol i gat planti hap we olpipel i holim yet ol dispela samtingnogut bilong kilim man.

Ol kain ples olsem i nidim ol gut-pela na stretpela lida husat i luk-save long ol hevi insait longilektoret na inap long kamapimgutpela senis we i ken senisimpasin na tingting bilong ol pipel.

Sampela ol pipel i tok ol i nidimedukesen, na gutpela helt sevis nagutpela rot bilong kamapim manilong helpim sindaun bilong famili.

Ating sapos i gat ol dispelasamting long wan wan distrik, baiyumi lukim sampela gutpela senisi kamap long komyuniti.

Ol memba i stap inap faivpelayia pinis na ol i klia long nid bilongwan wan ilektoret bilong ol.

MIPELA olgeta o plantibilong mipela i save laiplong siti na sampela hap bi-long rurel ples i hat longstap.

Wanpela bai painimprais bilong ol samtinglong stua na sevis i woklong go antap na i lukolsem no gat pinis bilongdispela.

Olgeta wik stua kipa baiputim wanpela 50 toea oK1 i go antap long ol gudsbilong em long wik i gopinis.

Sapos dispela i rais, tin-pis o sop bilong waswasprais i go antap yet. Sas bi-long ron long PMV, balus osip i wankain, go antap ol-geta taim.

Sapos dispela i olsemwanpela i mas mekim sam-pela kain wok long bungimhevi bilong sas o long

sapotim em yet.Long stat sapos yu stap

long taun o siti na yu gatspes o graun long sait bi-long haus, yu em mipela itok i laki.

Yu ken tanim dispela hapgraun na planim kumuolsem kapis, aupa o aibikalong helpim yu yet. Olsemyu no ken go long maketlong yusim mani gen. Osapos yu gat bikpela hapgraun yu ken planimkaukau o banana.

Dispela ol samting baikisim taim long gro na redi

bipo long yu kisim nakaikai. Tasol sapos yutingting gut, ol bai helpimyu gut bikos i gat taim, yubai laikim gaden kaikai oyu no gat inap mani longbaim kaikai long stua, dis-pela ol samting bai helpimyu.

Sapos yu man o meri bi-long mekim liklik maketlong sait bilong haus nastap arere long rot, yu kenkukim kaikai na salim bai olmanmeri i baim.

Kukim na salim ol kaikaiolsem donat, skon, popkon, senwis (sandwich),kaukau, taro, banana okon.

Dispela em ol sampelarot bilong wanpela i kenmekim ol samting longtaun o siti long kisim mani.

Long rurel ples plantitaim wanpela i no inap

yusim mani long stap tasoli gat taim em bai laikimmani.

Long abus wanpela i kengo long solwara na painimpis o go long bus longpainim mumut o welpiklong kisim na kaikai.

Sapos wanpela i gatplanti kaikai em i ken salimlong maket na kisim manilong dispela.

Wanpela i ken salimgaden kaikai long maketlong kisim mani o mekimbanis kakaruk na pik longsalim na kisim mani.

Sampela ples i sot longabus. Long dispela wan-pela i ken kamapim banispik o kakaruk na salim.

Dispela em ol sampelarot bilong mekim manitaim laip long stap longmani i hat.

Mekim sait wok long strongim yu yet

Uh-hu...taim bilong olpipel i skelim

demokrasi raitsbilong ol..

Page 10: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

P14 Wantok Mas 2 - 8, 2017 nius

SAUT Flai Distrik insait long Westen Provinsi bin namba wan Distrik insait long kantrilong givim 2016 ripot bilong Distrik sapotgren (DSG).Dispela ripot em bilong K250,000 we ol i

givim long Dipatmen bilong Implementesenna Rurel Divelopmen (DIRD) insait long PotMosbi long Trinde 22 Februeri 2017.Distrik i bin gat sans tu long kisim 2016

non-diskrisineri komponent bilong K250,000sek i kam long DIRD long ai bilong Ekting Dis-trik Divelopmen Autoriti Siaman Bolozi lowana ol pablik seven bilong distrik.Pastaim Memba bilong Saut Flai na deputi

spika Aide Ganasi husat i bin dai pinis long lasyia, i bin bungim planti hevi long sait bilongakwitol ripot wantaim Nesenel Gavman longtupela yia i go pinis, inap long taim we tren-ing bilong Sevis Impruvmen progrem(PSIP,DSIP & LLGSIP) bin kamap long 2015 weDIRD i bin ranim.“Bihain long trening we bin kamap wan-

taim ol Saut Flai Distrik edministresen longsait bilong kapasiti bilding, Kompailesen nafenising bilong ol akwitol ripot, distrik i binkamapim gutpela senis long wok bilongraitim ol ripot na long givim aut besik Gav-man sevis ,” DIRD Ekting Sekreteri Paul Sai’i itok.Sai’i i tok olsem Saut Flai distrik edministre-

sen i bin stap long bikpela bagarap bipo naakwital bilong ol i save kam leit o i no savekamap tasol dispela nau i senisim stori.Em i tok olsem, bihain long gutpela trening

we dipatmen ranim, distrik edministresen ibin salim ripot long taim we i bihainim toktoki stap insait long Ogenik Lo bilong ol Provinsalna Lokal Level Gavman we olgeta DSG ak-witol ripot i mas i go long Gavman longnamba wan kwota bilong nupela yia. Maski DDA Siaman na leit MP i no bin stap

long givim distrik akwitol ripot, tupela i binmekim bikpela wok tru long raitim dispelaripot.Sai’i i bin mekim tok sori long dai bilong leit

Ganasi long kamapim gut bilong DSIP insaitlong ilektoreit long ol yia i go pinis.Leit MP i dai long Hat Atek las Novemba.

Tasol Long dispela taim, Ol pipel bilong SautFlai bai soim amamas long Mas 3, long opimAide Ganasi Faundesen bilding.Em i bin wanpela gutpela projek we bin

Kostim mani mak olsem K5 milien.

Saut Flai distik inamba wanlong givimDSG ripot

Dispela malti milienkina bilding projek ibin pinis insait longtupela mun tasol wekonstraksen bilongNew Century iwokim. Praim Min-ista Peter O’Niel baistap long opim dis-pela bilding longwanem leit Ganasi ibin Pati memba bi-long em long taimem i laip yet.

Page 11: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

Mas 2 - 8, 2017 Wantok P15laipstail

James G. Kila i raitim

PLANTI ol papa save laikimtru ol pikinini meri bilong olbikos ol save tok ol pikininimeri i save lukautim gut olpapamama na save mekimgutpela pasin long ol moalong ol pikinini man.

Dispela em stori bilongwanpela papa husat i wok-abaut longpela rot longpainim pikinini meri bilongem husat i marit na staplongwe tru long em.

Long las yia long mun Sep-temba dispela papa,Mathew Mabo bilongKarkum namba-wan vileslong Sumgilbar LLG longSumkar distrik, Madangprovins i mekim wanpelakain longpela wokabaut trubikos long bikpela laik bilongem long lukim stret pikininimeri bilong em.

Mathew Mabo, husat i gatmoa long 70 krismas namarit pastaim tasol meri bi-long em i dai. Em i gat 6-pela pikinini. Namba wanpikinini man i dai na nau emi gat tripela pikinini meri natupela pikinini man tasol.Papa em yet i hatwok longlukautim olgeta pikinini bi-long em bikos planti i liklikyet na mama i dai lusim ol.

Papa Mathew i stori long

Wantok Niuspepa olsem emi sori na wari long pikininimeri bilong em Christina,husat i maritiim wanpelaman bilong Bundi na i bin golong ples bilong man bilongem long maunten ples longhailans bilong Madang.

Moa long wanpela yia ol-geta lapun Mathew i no binharim na lukim pes bilongpikinini meri bilong em nabikpela wari i kisim em.Olsem na bihain long em ikisim sampela stori longsampela lain olsem pikininimeri i stap long Bundi,bagaros em yet i lusim pleslong nambis long Karkumlong go painim pikinini meri.

Mathew i kisim PMV longples bilong em i go longMadang taun, na long hapem i kalap long narapelaPMV gen na ran bihainimMadang-Ramu haiwe i goantap olsem long Yakumbu,na bihain em i slip long rot,na neks de em kalap genlong wanpela sans kar i laikgo olsem long Imbrum. Plesya em sentral ples we i gatmausrot i go long Brahmanna rot i go Bundi stesin nago olsem long Yandera nago moa yet long Simbuprovins.

Taim em i go kamap longImbrum maus-rot, no gat

lain i save long em, na tu-rangu i sanap tasol long hapna wetim kar. Sampela laintu i weit long hap stap, nabihain long sampela taim oli sori long em na askim emlong wanem ples em laik go.

Gutpela lain Samaritanbungim Mathew

Lapun Mathew i tok taimem stap yet long Imbrum,wanpela meri nesing opisabilong Brahman i lukim emna sori long em na i askimem long wanem hap em ilaik go. Papa Mathew i storiolsem em i laik go olsemlong Bundi long painimpikinini meri bilong em. Dis-pela meri bilong Malala eriai sori long lapun na na tokimem olsem em bai helpimwantaim transpot i go longBrahman. Olsem na meri yai ringim ambulens bilongBrahman na kar i go kamapna lapun ya kalap wantaimol sampela arapela lain na olpulapim spes tu na ol i ranlong nait i go kamap longBrahman stesin.

“Mi amamas tru long dis-pela pikinini nes meri bilongMalala, em kisim mi go longhaus bilong em na em kukimkaikai na lukautim mi gutstret” Papa Mathew i tok.

Long neks moning ol wokim

ti na givim em kaikai, na bihainem givim em wanpela manina olgeta i go long maket.Taim em i go long maket, nesmeri i bungim sampela lainhusat i laik go olsem longBundi, na em i bringim ol i golong Papa Mathew.

Wanpela long ol dispelalain em wanpela yangpelaman Bundi husat i harimstori bilong Papa Mathew,na em tokaut olsem em savelong eria pikinini meri bilongPapa Mathew i stap longem, na em save tu long manbilong dispela pikinini meribilong papa Mathew.

Taim Papa Mathew iharim dispela bel bilong emi amamas stret. Olsem nawantu stret em i go redimbeg bilong em na long samt-ing olsem 2-kilok long api-nun em i tok tenkyu longnes meri wantaim man bi-long em long Brahman naem i go bungim dispelayangpela man na tupela iredi long wokabaut.

Wokabaut long Brahman i go Bundi

Long samting olsem 2-klok long apinun longSarere, Mathew wantaimdispela yangpela man i statwokabaut lusim Brahmanstesin na bihainim Bundi rot.

“Mi karim tos bilong miwantaim sampela paketbisket gutpela nes meri bi-long Malala i givim mi nawanpela kontena wara namipela i wokabaut,” Mathewi stori.

Em i tok olsem dispelayangpela man husat i wok-abaut wantaim PapaMathew tu i soim gutpelapasin na em i no wokabauthariap. Em bihainim spit bi-long lapun ya na tupela iwokabaut na stori na toktokwantaim na go.

“Bundi rot i gat planti olwara i kamdaun long sait saitbilong maunten na wara ifres na kol stret na mipela nonek drai, mipela kaikai bisketna dring ol fres wara na wok-abaut,” Papa Mathew i tok.

Tupela i wokabaut i go i gona long samting olsem 7klok long nait, tupela ikamap klostu long wanpelawara nem bilong em Binaru.Taim ol i kamap long hap,yangpela man i poin i golong lait i sain daunbiloarere long wara na i tokimpapa Mathew olsem atingem haus pikinini meri i staplong en. Tupela i stat wok-abaut i go daun olsem longrot i go long arere long warawe lait i sain.

Taim tupela i paitim dua,

wanpela i bekim na opimdua. Taim dua i op na lait bi-long lam i sut long pes bi-long meri opim dua emlapun Mathew i lukim stretpes bilong pikinini meri bi-long em stret Christina.

Christina i guria nogut tru.Em i ting tewel i go kamaplong haus bilong em longkain nait olsem. Kain kaintingting i kisim em. Wanpelatingting tu em i ting ‘tewel’o ‘sanguma’ i go kamap,tasol nogat ya, papaMathew Mabo em man truna bagaros i brukim maun-ten, wara na bikpela buslong go painim pikinini meribilong em.

Maski olsem papa emlapun olsem 75 krismas emi wokabaut longwe rot longpainim pikinini meri bilongem. Long taim em i gokamap long em tu papaMathew i painimaut olsemem i gat narapela tumbunapinis. Christina i gat bebi nabebi i krai na welkam tasololsem i go kamap seif longples bilong ol.

Long dispela nait tu taimman bilong Christina i gokamap em i karim bikpela olpis em i kisim long wara Bi-naru. Gud lak i bin kamaplong dispela famili long dis-pela taim.

Papa wokabaut longpelaBundi rot long painimpikinini meri Mathew Mabo i statim wokabaut long go

painim pikinini meri biloing em.Ol poto: James G. Kila

Lapun man i sindaunmalolo bihain longlongpela wokabaut.

Page 12: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

wolniusP16 Wantok Mas 2 - 8, 2017

Ol Jeman akiolojis i frinau long noten NaijeriaOL sekyuriti fos bilong Nai-jeria i kisim bek tupela aki-olojis bilong Jemani bihainlong sampela man i bin hen-sapim na kalabusim ol longples we ol i bin wok i stap.

Ol dispela tupela man ikamap long Embasi bilongJemani long Abuja longSande bihain long dispelahevi i kamap.

Nasir Ahmad El-Rufai, ga-vana bilong noten Kaduna, itok amamas long ol gavmanopisa i helpim long kisim bektupela man bilong Jemani.Em i no tokaut sapos ol i ares-tim ol lain i bin holim kal-abusim dispela tupela man.

Ol ripot i tok ol dispelatrabelman i bin askim long

60milien naira pastaim longol i larim Profesa Peter Bre-unig na Johannes Behringeri go fri. Ol trabelman i binholim kalbusim tupela longlas wik Trinde klostu longples Janjala na kisim ol i goinsait long bus.

Ol polis i tok ol trabelmani bin sutim tupela man husati bin traim long helpim oldispela akiolojis.

Breunig, husat i gat 65krismas, na Behringer i gat20 krismas, em ol foapelalain bilong Goethe Yunivesitilong Frankfurt. Ol trabelmani no bin mekim wanpelasamting long tupela arapelamemba bilong tim, husatem ol meri.

Ol dispela lain bilong Je-mani i wok wantaim Ne-senel Komisin bilongMusium na Monumen longNaijeria long painim ol tum-buna samting bilong Nokkalsa. Ol dispela lain tum-buna bilong bipo i gat nemlong Wes Afrika rijon (nau oli kolim Naijeria) long wokimol kaving long terakota.

Pasin bilong holim kal-abusim ol man na askim longmani em i wanpela bikpelasamting long Naijeria. Ol isave holim ol manmeri na olskul pikinini na ol ovasismanmeri. Ol dispela trabel-man i save larim ol pipel i gofri long taim ol i kisim maniol i askim long en.

Tupela meri i abrusim ples we ol akiolojis i wok long en. Sampela lain i bin hensapim ol akiolojisbilong Jemani na holim kalbusim ol klostu long ples Janjala.

Strongpela posin tru i kilim Kim Jong-nam

HELT Minista bilong Malesiai tok mak bilong posin ol igivim long Kim Jong-nam, ibin strong tru na i kilim em idai insait long 15 o 20 minit.Jong-nam em i hap brata bi-long lida bilong Not Korea,Kim Jong-un.

Kim Jong-nam i bin dailong 13 Februeri long KualaLumpur ples balus bihainlong ol lain i bin putim posinol i kolim VX, long pes bilongem. I gat bikpela tambu istap long dispela kemikalposin na UN i putim aninitlong ol weapon of mass de-struction.

Subramaniam Sathasivami tok long Sande olsem makbilong dispela posin VX ol irabim long pes bilong Kim iantap tru na inap longbagarapim ol arapela samt-ing tu i pas long en.

“Sapos 10mg VX i go in-sait long bodi bilong manbai inap kilim em olsem nami ting ol i mas apim makbilong posin ol i bingivim,” em i bin tok long

nius konprens.“Mak bilong posin i antap

tru na i wok hariap longbodi.”

Ol ripoa i askim longwanem taim Kim i dai bihainlong dispela posin i go insaitlong bodi bilong em na, Sub-ramaniam i tok, “Mi tinglong taim posin i pas longem inap em taim em i daiem inap long 15-20 minitsamting.”

Gavman bilong Malesia itokaut olsem ol pablik i noken wari long raun insaitlong ples balus bikos ol isekap na klinim gut tru ol-geta hap we ol lain i binputim posin long pes bilongKim.

Polis forensik tim wantaimpaia dipatmen na atomiklaisensing bod i sekap naklinim baset terminal longKuala Lumpur intenesenelples balus long 1 klok mon-ing long 26 Februeri.

Piksa em sekyuriti kamerai bin kisim i soim dispelataim tupela meri i bin kam

long baksait bilong Kim napasim pes bilong em longhap laplap em ol i ting i gatdispela posin long en.

Ol arapela piksa i soimKim i askim ol opisa longples balus long helpim emna em i wok long rabim ai nai no wokabaut stret longtaim em i go insait longklinik long ples balus.

Ol polis i holim wanpelameri Indonesia na wanpelameri Vietnam wantaim wan-pela man Not Korea.

Ol i tok i gat 7-pela saspekbilong Not Korea tasolfoapela bilong ol i go bekpinis long Not Korea.

Ol polis i wok long sekaptu long ol arapela ples longKuala Lumpur we ol dispelasaspek i bin stap.

Dispela saspek bilong In-donesia, Siti Aishah, i woklong sik nau na ol polis i tokdispela posin i mas mekimem i sik. Ol dokta i wok longwokim test nau long lukimsapos i tru olsem dispelaposin i mekim em i sik.

Ol savemen bilong forensiks i sekap na klinim ples insait long Kuala Lumpur intenesenel ples balus.

Syria stopim paspot bilong ol White Helmet

WANPELA kameraman bi-long Syria na wanpela wokahusat I bin wokim wanpeladokumentri piksa bilong sivildifens grup ol i kolim WhiteHelmets, i no inap go longAmerika long bung bilonggivimaut ol awod ol i kolimOscar, bikos gavman bilongSyria i stopim paspot bilongol. Dispela muvi bilong ol iwinim nominesen long kisimwanpela awod.

Dispela grup, White Hel-mets, i gat volantia embu-lens sevis bilong helpim olpipel long eria we rebel pait-man i holim long Syria. Dis-pea eria i kisim taim tru longo bom balus bilong Rasia i

dropim long dispela sivilwoa nau i bagarapim trukantri.

Ol i nominetim muvi bi-long ol long sotpela sabjekdokumenteri lista bilong olOscar awod. Dispela muvi isoim wanem samting ol lainWhite Helmet volantia i savemekim long olgeta de longsevim ol pipel husat i kisimbagarap long dispela woa.

Gavman bilong Syria,aninit long Presiden Basharal-Assad i sutim tok long dis-pela grup na tok ol i sapotimal-Qaida na i wok long kisimol giaman piksa bihain longbalus i dropim bom longmekim ol giaman toktok.

Tasol ol White Helmet i tokol dispela toktok bilong gav-man em i no tru.

Tupela bilong ol dispelawoka, lida bilong ol, RaedSaleh na Khaled Khatibhusat i kameraman, i binkisim visa bilong USA longgo long Amerika na stap in-sait long stap dispela sere-moni bilong givimaut olOscar awod long Sande nait.

Tasol ol White Helmet itokaut olsem Saleh bai i noinap long lusim wok bilongem bikos ol balus i wok longdropim moa bom, na Khatibi no inap go bikos gavmanbilong Syria i kenselimpaspot bilong em.

Ol sivil difens volantia bilong Syria, ol i kolim White Helmets, i wok long painim ol manmeri ikisim bagarap bihain long balus i dropim bom.

Page 13: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

Wanpela man na meri bi-long em i stap insait

long bikbus. Ol i gat wanpelapikinini man. Bihain man ya idai taim pikinini bilong em bingat 4 pela krismas tasol. Nembilong mama em Pinto nanem bilong pikinini em Mali.

Pipel long kain kain ples ikamap long lukim tupela, nagivim tupela kaikai. Sampelai save slip wantaim tupelalong sampela nait, bihain gobek long ples bilong ol.

Wanpela de, taim san i godaun, wanpela man bilonglongwe ples i bin kam longlukim tupela. Nem bilongman, Torao. Ol i toktok wan-taim em na welkam em longples bilong ol. Torao staplong wanpela wik na tokimmama na pikinini man.

“Bai gat bikpela kaikai longples bilong mi. Mi askim yu-tupela sapos yutupela i kenkam olsem spesel gest bi-long mi long dispela kaikai.”

“Yes em orait long mitu-pela,” Pinto i tok.

Torao i makim taim bilongmekim bikpela kaikai. Bihainem i tok gut bai long tupelana go bek long ples bilongem. Klostu taim bilong kaikaii kam klostu, Pinito na Malipekim ol samting bilong tu-pela na i go long ples bilongmekim kaikai. Ol i wokaut nawokaut. Ol i wokabaut aninitlong lip bilong diwai, na wok-abaut aninit long hat san.

Namel long rot, tupelastop long dring wara longwanpela han wara na olgetataim, liklik boi i save ranimol naispela bataflai. Klostutaim san i go daun, na tu-pela pilim tait stret.

Pinto tokim pikinini manbilong em “Yumi mas mal-olo liklik na slip long hia.Tumora bai yumi go yet longwokabaut bilong mitupela.“

Mun i wok long kamapantap nau na sain long bikbus.

“Dispela hap aninit longbikpela diwai em wanpelagutpela hap stret long slip

nau nait,” Mali i tok.Tupela i sindaun na kaikai

yam bilong tupela bihain longol i slip. Taim ol i redi long slip,ol i harim wanpela pisin aul isingaut antap long tupela.

“Rung rung, rung, rung.”“Pasim maus.Yu bikpela

raun ai, wai yu wok long dis-teb?” Mali i singaut.

“Rung rung, rung, rung.”“Go longwe o mi bai sutim

yu long ol dispela ston.”Em i sanap, na singaut

antap long aul. Aul i stop, nabihain long sampela minitarapela aul i plai i kam longporoman bilong em na sin-daun long han bilong diwai.Ol i stat singaut gen.

“Rung rung, rung, rung.Rung rung, rung, rung.”“Go longwe yu bikpela

yaelo ai,” Mali singaut longol.

Arapela tupela gen plai ikam joinim tupela, so ol 4-pela nau.

“Rung rung, rung, rung.Rung rung, rung, rung.

Rung rung, rung, rung.Rung rung, rung, rung.”Kirap nogut, planti aul tru

i plai i kam long kain kaindaireksen na sindaun longhan bilong diwai daunbilo.Planti tru sanap long graunna wokabaut i go klostu longPinto na Mali husat i paul nai no save bai mekim wanemsamting.

“Rung rung, rung, rung.Rung rung, rung, rung.Rung rung, rung, rung.Rung rung, rung, rung.Rung rung, rung, rung.Rung rung, rung, rung.”Ol aul stop long singaut

tasol bihain wanpela bikpelasingaut i kamap. “Rung!”

Ol aul i plai kam daun longdiwai na kaikai mama napikinini man. Ol bel rop bi-long tupela i hangamaptasol long han bilong diwailong sait long rot.

Kelly Moses i raitim(Shirley Gar i tanim i go long Tok Pisin)

entatenmen

Ansa bilong Wod Pilai isu 2213

Ol wod lista:

ISIKISMANIRONSOLAP

WESTIMNAUJEMLORIMINRABISIMPASIS

YETTAITKILAMORUMWARISPAKMURUK

KROSIMPILAIATRAUTMARAKHULBUTOMAASUA

PPAAIINNIIMM WWOODD PPIILLAAII

Mas 2 - 8, 2017 Wantok P17

STORI BILONG TUMBUNA

Dai meri na Tupela Marit

Igat bilip olsem sapos wan-pela man i dai, tewel bi-

long em bai bihainimsolwara na i go long wanpelaples ol i kolim Kutiunguani-mat- nupela ples bilong ol.

Long planti yia i go pinis, ibin gat wanpela meri. Nembilong em Ngurkilisen em isave stap long bikples bi-long ailan bilong Lavongai.Man bilong em i bin daipinis na em i stap em yet In-sait long ples.

I no long taim meri tu i dai.Tewel bilong em i krai noguttru na tewel bilong em iwokabaut i go daun longwanpela ailan ol i kolim longTingwon, klostu long Kutiun-guanimat. Long narapelaailan bilong Tingwon i gatnarapela marit tu we ol stapbilong ol yet. Nem bilong tu-pela , Likis na Surinam.

Wanpela de, Likis go longnambis, painim pis na meribilong em tasol i stap longhaus. Surinam i harim wan-pela krai. Em i go ausait nalukim wanpela meri i woklong krai ausait.

“Yu kam long we?” Suri-nam askim em.

“Mi bilong bikples,” tewelbilong dai meri i bekim tok.

“Stop long krai na kam in-sait long haus. Wet inap mikukim kaikai bilong yumi.”

“Wanem nem bilong yu?”“Ngurkilisen.”“Nem bilong mi Surinam.

Na man bilong mi go longnambis, painim pis , nem bi-long em Likis.”

Surinam bin gutpela stretlong meri tasol em i no saveolsem meri ya i dai long taimi go pinis. Na dispela em i nomeri tru. Na, dispela daimeri i ting olsem em i go

long rait ples bilong ol daiman Kutiunguanimat.

Taim ol i wok long kuk,Likis i kamap. Surinam itokim man bilong em longnarapela meri husat kamaplong haus. Olgeta i stapwantaim na dai meri i binhelpim gut tru tupela marit.

Wanpela apinun, taim ol ikaikai pinis, ol i sindaun nalukim san i go daun wantaimnaispela kala bilong em.

“O San i go daun long Ku-tiunguanimat,” Surinam itok.

Ngurkilisen i kirap noguttru na askim em,”Yu tok sango daun long we?”

“Em i go daun long Kutiun-guanimat, bilong wanem nayu askim?” Surinam i tok.

“O dispela em ples we mimas go long en.”

“Tasol, dispela ples em bi-long ol dai man tasol,” Suri-nam i tokim em.

“Yes, mi dai na i mas golong hap. Mi ting dispelaples em Kutiunguanimat,”em i tok.

Em i lusim ol na bihainimsan. Tupela marit bin kirapnogut tru olsem ol i binlukautim wanpela dai meri.Wanem samting kamaplong ol long Tingwon binkamap long planti ples longbikples.

Sampela long ol lapun bi-long ples i tok, sapos Suri-nam i no bin tokaut longples Kutiunguanimat, olgetadai manmeri bai stap longTingwon, ailan insait longWes Lavongai.

Makan Sino i raitim(Shirley Gar i tanimi go long Tok Pisin)

Aul pisin kaikai mangi wantaim mama bilong em

Page 14: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

Caroline Tiriman i raitim

HAI Komisina bilongSolomon Ailan long Aus-tralia, Collin Beck i tok olPasifik ailan kantri i win trulong kalsa na ol narapelasamting em Australia inapluksave na lainim long em.

Em i mekim dispela toktoklong National MulticulturalFestival long Canberra long laswiken. Planti tausen pipel bi-long ol kain kain kantri husat isave stap long Canberra i binsoim kain kain samting.

Ol pipel bilong Pasifik i bingat ples bilong ol yet we ol i

bin soim ol kalsa, olsemdanis, singsing, na tu ol i binsalim ol art na kraf na kukimkaikai bilong rijon na serimwantaim ol arapela pipel.

Hai Komisina Colin Beck i

tokim Radio Australia olsem,ol Pasifik Ailan pipel i gat olgutpela kalsa, na tu ol i gatol kain kain samting olsemgraun, bus na solwara bilongol em Australia inap kisim.

P18 Wantok Mas 2 - 8, 2017 abcnius

NGO grup laik gavman i mas stopim SABL nauCaroline Tiriman i raitim

OL pipel bilong Papua Niug-ini i mas makim gut ol poli-tisen long 2017 NesenelIleksen husat bai luksavelong raits bilong ol longgraun na ol narapelahuman raits bilong ol.

Eddie Tanago, kempenkodineta egensim SpecialAgriculture Business Lease(SABL) wantaim NGO grup,ACT NOW i mekim dispelatoktok bihain long wokabautbilong sampela mama na pa-pagraun bilong Pomio long IsNu Briten provins i go longPot Mosbi long dispela wik.

Ol dispela pipel bilongMalmal viles i bin bringimsamting olsem ten tausen olpetisen i go long Lens Dipat-

men we i soim tingting bi-long ol pipel i egensim dis-pela SABL.

Ol i tok SABL i bagarapimtru graun bilong ol, em ol isave lukim olsem, maket,ples bilong painim kumu,bus marasin na abus, na tu,

wara na planti ol narapelasamting.

Praim Minista PeterO'Neill i bin tokaut olsembai ol i rausim dispela SABLtripela yia i go pinis, tasol ikam inap nau no gat wan-pela samting i kamap yet.

Loging long PNG.

Juffa i tok gavman i semim pipelCaroline Tiriman i raitim

GAVANA bilong Oro, GaryJufffa i sutim tok long gav-man long mekim ol pipel isem long Intenesnel komyu-niti bihain long Yunaitet Ne-sens (UN) i rausim vot bilongen bikos PNG i no baim fi bi-long en.

Gary Juffa i tok dispelapasin i bagarapim nem bi-long kantri na em i pasin bi-long sem.

Nau PNG i mas baimsamting olsem $180,000Australian dollars sapos emi laik kisim bek dispela vot-ing rait bilong en.

Gavana Juffa i tok tuolsem gavman i no wok longbaim ol narapela samtingolsem pe bilong ol wokman-meri long ol embasi o gav-man opis bilong PNG long olnarapela kantri.

Dispela wankain hevi iwok long kamap tu insait yet

long kantri we gavman i nobaim ol kain samting olsempawa na PNG Power i katimpawa i go long nesenel pala-men, Gavman Haus na sam-pela narapela gavmanejensi.

Long wik i go pinis ForenMinista bilong Nu Silan tu ibin autim wari bilong enolsem PNG i no baim yet olkampani bilong Nu Silanhusat i bin mekim wok longPNG.

PNG meri i stap long Women's Dream TeamCaroline Tiriman i raitim

WANPELA meri bilongPapua Niugini i stori longpasin ol i bin mekim longmakim em olsem membabilong Women's DreamTeam bihain long em i bingo pilai long World RugbySevens series long Sydney

long mun Janueri.Dispela meri em Joanne

Lagona husat i save pilai longWanderers Rugby Seven'sClub long Pot Mosbi.

Joanne Lagona i tok, rugbysevens i wok long gro strongnau long Papua Niugini naplanti meri i wok long pilai tu.

Mis Lagona i namba wan

meri PNG long stap insaitlong Women's Dream Teamwantaim World Player ofthe year Charlotte Caslick bi-long Australia.

Em i tokim Radio Australiaolsem, em i bin kirap noguttaim ol i bin tokim em olsemem i memba bilong Women'sDream Team.

Marasin i sot long PNGCaroline Tiriman i raitim

PRESIDEN bilong Papua Ni-ugini Sositi bilong Rural naRimot Helt i askim ol pipelhusat bai sanap long 2017ileksen long no ken lus tingt-ing long toktok wantaim oldokta na ol helt sevis longstretim wari bilong helt longkantri.

Dr David Mills, husat i woktu olsem Medikol Suprinten-den long Kompiam RuralHospital long Enga, i mekimdispela toktok bihain longaskim bilong Radio Australiasapos sot bilong marasinlong kantri i wanpela bikpelahevi yet.

Planti komyuniti lida longkantri i wok long tokaut

strong olsem ol i wari truolsem ol pipel i wok long dainating long ol rural eria, natu long ol taun long wanem,i no gat marasin.

Long wik i go pinis wanpelasenia dokta, Dr Sam Yock-opua, husat i go pas longimejnsi marasin, i bin tokautlong sosel media olsem em iwari long marasin i sot.

PNG mama na pikinini.

Ol Sentral pipel i no laikim Militari bes

Caroline Tiriman i raitim

OL Sentral pipel i wari longPNG Difens Fos i muv i golong graun bilong ol.

Wanpela tokmeri bilongSentral Provins Presa Grup itok gavman i no ken putimDifens Fos bes long Manu-manu long wanem sampelasoldia i no gat gutpela rekotlong lo na oda.

Lucille Paru i mekim dis-pela toktok bihain long gav-man i tingting long muvimDifens Fos bes i go longBereina distrik we moa longten tausen pipel i save stap.

Em i tok ol pipel bilong emi no save kamapim trabel, naol i laikim dispela kain gutpelasindaun bilong ol i mas stap.

Planti taim ol memba bi-long Difens Fos na polis i save

pait na kamapim trabel tulong ol pipel long Pot Mosbi,na tingting bilong gavmanlong putim Difens Fos longasples long Bereina nau imekim ol pipel i wari tru.

Tupela gavman ministanau i lusim wok bilong tupelabihain long wari bilong ko-rapsen long taim ol i bin baimgraun long Manumanu bi-long putim ami bes long en.

Australia inap benefit long Pasifik kalsa

Hai Komisina bilong Solomon Ailan long Australia, Colin Beck.

PNG studen skul long AustraliaCaroline Tiriman i raitim

LAIP bai i no isi sapos yukamap nupela taim longnarapela kantri long skul olong stap olgeta.

Dispela em toktok bilongwanpela meri bilong PapuaNiugini husat i stap na skullong Australian NationalUniversity long Canberra.

Matilda Kapipi i stadi longkisim Masters Digri longAsian na Pasifik stadis longANU wantaim helpim bilonggavman bilong Australia.

Em i tok taim em i amamaslong skul long Australia, em isave salim tingting i go beklong ples, long wanem em ilusim tupela pikinini bilongem na tu ol pren long PNG.

Mis Kapipi i tok tu olsem,em i lusim klostu tupelamun nau long Canberra naem i amamas long bungimol pipel bilong ol narapelaailan kantri bilong Pasifik.

Em i bin autim dispelastori bilong en long Multi-cultural Festival i bin kamaplong Canberra long laswiken.

Pasifik kalsa long AustraliaCaroline Tiriman i raitim

PRESIDEN bipo bilong PapuaNiugini komyuniti long Can-berra, Australia i tok em iwanbel stret long teritorigavman i save luksave longkalsa bilong ol kain kainpipel husat i save stap longCanberra.

Sam Wuvuai i bin mekim

dispela toktok long las wiklong taim ol pipel bilongCanberra i bin makim Multi-cultural Festival we i bin gatol musik, danis, kaikai na olnarapela samting em pipelbilong planti kantri i binmekim.

Ol pipel i bin makim ol kantri olsem Australia yet, Amerika, Yurop, Saut

Amerika na Pasifick rijon ibin stap long dispela Festi-val.

Ol pipel bilong Pasifik i binstap long wanpela kona bi-long ol yet em ol i bin kolimlong Pacific village we ol ibin soim kalsa na kukim olkaikai na tu ol i bin pulimplanti pipel wantaim olsingsing na danis bilong ol.

Page 15: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

bisnis Mas 2 - 8 - 22, 2017 Wantok P21

Trukai laik kirapim bikpela rais fam TRUKAI Indsutries Limited ikamap namba wan kampaniinsait long PNG long mekimbikpela fam na planim raislong sapotim famili na laipbilong ol manmeri PNG.

Dispela i lukim Trukai istrongim nem bilong em longkantri olsem wanpela nambawan rais kampani bilongkantri we olgeta manmeri isave long nem bilong em.

Long las wik, Trukai i baimol masin bilong kirapimbikpela rais fam long PNG.

Dispela fam bai kamapnamba wan bikpela rais fambilong PNG.

Wanpela kopretiv sosaiti oli kolim Chingwam Rice Grow-ers Cooperative (CRGC), iwok long sapotim Trukai longlarim dispela bikpela rais fami kamap.

CRGC wantaim helpim bi-long Trukai bai kriapim nu-pela 500-hekta rais plantesinklostu long Rangiampumlong Morobe Provins.

Ol bai stat kisim rais nastatim rais prodaksen longdispela yia.

Narapela 80-hekta raisfam bilong dispela koporetiv

sosaiti tu i stap aninit longmenensmen bilong Trukai.

Ol divelopmen tim bilongTrukai i lukautim dispela 80-hekta rais fil long MorobeProvins.

Ol i planim rais long dis-pela 80 hekta rais fil na ikisim rais pinis.

Dispela 80-hekta rais fil baikamap bikpela moa taim ol ikisim sampela moa graun.

Ol i tingting long kisim1,500-2,000 hekta graun nadispela bai mekim rais fami kamap bikpela moa.

Taim ol i mekim fam ikamap bikpela, ol bai skelim olsamting olsem agrimen, sekimgraun, lukim weda, na stadimsisen bilong kamapim rais.

Trukai i tok dispela raisfam bai kamap bikpela raisfam insait long kantri.

Dispela i kamap taimTrukai i wok long stretimtoktok wantaim gavmanlong larim Trukai i kamapmbikpela fam long kantri nasaplaim rais long hia.

Sif Ekeseketiv Opisa (CEO)bilong Trukai, Greg Wor-

thington-Eyre, i tok menes-men bilong Trukai i wok longstretim toktok wantaim Di-patmen ov Egrikalsa na Laip-stok long kirapim wanpelabikpela rais fam long PNG.

“Trukai i raitim pas i golong ol Dipatmen ov Egrikalsana Laipstok, na Dipatmen ovTred, Komes na Indastri, tasolol i no bekim toktok yet.

“Mipela i go insait longgutpela taim we Trukai i laikkamap patna wantaim gav-man na kirapim bikpela raisfam long kantri.

“Rais prodaksen bilong do-mestik maket i nidim bikpelagraun na bikpela samtinglong larim planti manmeri ikisim benefit,” Mista Wor-thington-Eyre i tok.

Rais plantesin klostu long Rangiampum long Morobe Provins.

China Embesada tok amamas long prodaksen bilong Ramu NiCo (MCC)

EMBESEDA bilong Chinalong PNG, Mista Li Ruiyou igivim tok amamas bilongem i go long nikel/kobaltmain divelopa, Ramu NiCoMenesmen (MCC) longkamapim gutpela kwalitiprodak na bikpela mak longprodaksen.

Mista Li i tok amamas longRamu NiCo long sait longkomplaiens menesmen nawok em i kamapim long pro-motim ekonomik divelop-men na givim wok long olpipel insait long ples em iwok nau i stap long en longMadang provins.

Embeseda Li i bin mekimlukluk raun bilong em i golong Ramu NiCo KBK Mainwantaim Memba bilong

Usino-Bundi, Anton Yagamalong Sarere, February 17.

Ripot long Ramu NiCo KBKMain i tokaut olsem dele-gesin bilong Mista Li wan-taim Mista Yagama i bin gokamap long KBK Main longmoning na i bin go stret longsefti indaksen miting na bi-hain ol i go lukluk raun longnikel main eria. Bihain longdispela ol i muv i go toktokwantaim ol papagraun,husat i tokaut olsem ol isapotim projek long go yetna ol bai givim sapot yet.

Mista Li wantaim MisaYagama i bin go longMadang taun long apinunwe ol i mekim lukluk raun igo long Madang OperesinBes bilong Ramu NiCo (MCC)

we ol i bungim KampaniPresiden, Yong Xue na VaisPresiden, Wang Baowen.

Mista Li i harim gut olripot ol lain bosman bilongRamu NiCo (MCC) i bin givimlong sait long divelopmenna operesin bilong projek.

Em i salim tok halo bilongem long olgeta wokman namenesmen tim bilong RamuNiCo (MCC) long gutpela di-velopmen long 2017 bi-hainim gutpela mak longsait long prodaksen. Em iaskim kampani long soimgutpela eksampel long wokbilong en na kamap olsemgutpela piksa long sait longekonomik wok-bung napasin poroman namel longPNG na China.

Vais Presiden bilong Ramu NiCo, Zhiliang Hu (left) i soim China Embeseda Mista long i kamlong PNG, Li Ruiyou (namba tu long lephan) long KBK nikel/kolbalt maining operesin longUsino-Bundi distrik long Madang.

Madang CBD nidim

nupela drein sistemJames G. Kila i raitim

SIAMAN bilong Madang TaunLenona Asosiesen, TaladLucas i mekim bikpela askimnau i go long Madang taunatoriti wantaim ol politikallida long provins long painimrot long stretim Madang taundreines sistem.

Dispela drein sistem longMadang em ol i wokim longkolonial taim yet long 1960sna 70s, na planti pipia narabis i go pulap na no gat laini stretim o wokim mente-nens long em. Olsem na nauplanti seksen bilong taun iwok long lukim wara i blokna solap na bagarapim plesstret.

Mista Lucas i tok nau emitaim bilong ren longMadang na ren wara i pun-daun long rup bilong plantiol nupela bilding i go daunbihainim baret na i go bloklong ol eria we no gat autleti go aut long solwara. Taimdispela i wok long kamapem i wok long lukim wara isolap sampela i go insaitlong ol bilding long taun.

Ol arapela Madang aspleslain tu i laik lukim olsemmoa wok i mas kamap longstretim Madang taun stomdrein sistem bikos taun i

wok long lukim moa nupeladivelopmen i kamap na olketsmen o kapa rup bilongol nupela bilding i kenmekim bikpela wara i kamapna bagarapim taun.

Wanpela komyuniti lidalong Gum viles na AmbenobViles Kot Klak, Joe Tau Hanz igivim salens i go long ol poli-tikal lida long kamap wan-taim proposal o wok plenlong givim ol dona ejensi oovasis lain long helpim longkamapim Madang stomdreines projek.

Mista Hanz i tok Madang iwok long gro na moabetanupela kain infrastraksa longsait long nupela taun stomdreines sistem mas kamap.

Moa long en tu narapelabikpela rot tu i mas kamapbikos namba bilong kar insaitlong taun i planti tru na nogat inap spes long bikpelaModilon rot long holimnamba bilong ol kar.

Mista Lucas i tokaut tuolsem wanem ol lida i winimsia long 2017 nesenel jeneralileksen long Madang Openna Madang rijonal sia i maslukluk moa long stretimMadang taun bikos emprovinsal kapitel na em i massenis bihainim taim wantaimgutpela divelopmen plen.

Gavman i no bekim toktok hariap

TRUKAI Industries Limited ilaik kirapim bikpela rais famlong Morobe Provins naapim level bilong domestikrais prodaksen tasol gavmani no bekim toktok hariap.

Sif Ekseketiv Opisa (CEO)bilong Trukai Industries Lim-ited, Greg Worthington-Eyre, i tok ol i laik kirapimwanpela bikpela raisplantesin na apim prodak-sen bilong rais long hia.

Trukai i raitim pas nagivim pinis long gavmantasol gavman i no bekim yet.

“Mipela i soim plen bilongmipela long Dipatmen ovEgrikalsa na Laipstok, na Di-patmen ov Komes, Tred naIndastri.

“Tasol ol i no bekim tok-tok yet. Ol i no mekim wan-pela gutpela toktok,” MistaWorthington-Eyre i tok.

Trukai Rais bilong PNG isave kam long Australia. Ol ino save planim rais longPNG.

Tasol Trukai i laik statplanim rais long PNG nakamapim prodaksen longhia yet.

“Trukai i redi long helpimgavman bilong PNG i di-

velopim domestik rais pro-daksen long hia na saplaimmaket long kantri,” MistaWorthington-Eyre i tok.

Mista Worthington-Eyre itok Trukai i gat bikpela plenlong planim rais long kantrina dispela plen bilong ol iwok long isi isi wok taim ol ikamapim patnasip wantaimChingwam Kopretiv Sosaiti.

“Trukai i stap long helpimgavman na mipela i go hetna strongim dispela kopretivsosaiti bilong Chingwam wemipela i wok long mekim olbikpela wok,” em i tok.

Mista Worthington-Eyre itok taim ol i wetim gavmanlong bekim toktok, ol i gohet yet na mekim ol woklong kirapim bikpela raisfam long Chingwam longMorobe Provins.

“Mipela i lukluk long ki-rapim Rangiampum rais fami kamap bikpela. Bai mipelai kirapim narapela 100-hekta rais plantesin klostulong Erap rais plantesin bi-long Trukai,” Mista Wor-thington-Eyre i tok.

Erap i gat ol rais sid naplantesin samting long ki-rapim rais. Trukai i gat ol

samting bilong faktori longprosesim na kamapim rais istap long Erap ausait longLae Siti.

Long mun Epril na Melong dispela yia, Trukai baikirapim nupela haling(hulling) mil long Lae longprosesim na kamapim raiswe ol i planim long Morobe.

Em i tok namba wan raiswe ol bai kamapim long dis-pela nupela haling plent emi rais we ol i planim longChingwam aninit long agri-men wantaim the Ching-wam Kopretiv Sosaiti.

“Dispela i makim wanpelabikpela samting. PNG bainau mekim rais long kantriyet. Bai yumi planim raislong hia na kamapim raislong hia,” em i tok. Mista Worthington-Eyre itok “Ol bai kisim rais longRangiampum long mun Eprillong dispela yia, na ol baikisim i go daun long Lae longmilim na miksim. Rais bilongyumi, namba wan bren bi-long PNG, Trukai i binkamapim rais stat long yia1970 i kam inap nau em iwok long kamapim rais yetlon sevim pipel bilong PNG.”

Page 16: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

P22 Wantok Mas 2 - 8, 2017 ruralindestri

Hailans buai bayas mekimMadang pablik ples luk nogut

James G. Kila i raitim

PLANTI ol lain pablik manmerilong Madang taun i no amamastumas long lukim olsem ol lain bi-long Hailans rijon husat save golong Madang long baim buai i woklong kamapim pipia na tu blokimtrefik long ol mein bas-stop longtaun.

Wanpela eria we ol dispela lainhailans buai baiya save bung ol-geta taim long morning na apinunem long Handy Mart sevis stesin,na ol save lainim ol buai bilong olarere long rot na mekim ples i luknogut stret.

Wanpela lokal man na siamanbilong Madang Taun Lenona Asos-esin, Talad Lukas i mekim bikpelaaskim nau i go long Madang EbenLokal Level Gavman (MULLG) longpainim wanpela eria we ol dispelalain buai baiyas bilong Hailans i ken

go stap na Lukas i tok olsem dispela ol lain i

wok long brukim stret trefik lo longMadang bikos ol PMV bas bilong olsave blokim stret eben PMV stopna tu ol save pasim spes bilong tre-fik. Ol lokal bas sevis bilongMadang taun nau i wok long kisimhat taim long stop long HandyMart bas stop bikos ol rut 100haiwe bas na trak i save pasim spestru long dispela eria em ol lokal bassave yusim.

Mista Lukas i askim tu Madangpolis trefik long wokim sampelasamting long muvim aut dispelaeria long Handy mart olsem pablikeria long bungim ol buai beg bikosem mekim ples luk nogut stret.

Madang Taun Menesa, LauSorum i bin go pinis long NBCRadio Madang long mekim pabliktok save long ol pipel bilongHailans olsem ol mas muv go bek

long Lae Bildas bas-stop na bungimol beg buai bilong ol. Dispela emeria pastaim ol Hailans lain saveyusim long kisim bas na go long olHailans senta.

Maski olsem Mista Sorum i bintok save pinis long redio olsem olHailans lain mas muvim bas stopbilong ol i go bek long Lae Builderseria klostu long Wagol, ol Hailanslain i sakim tok na stap yet nawetim bas na bungim ol beg buaibilong ol arere long ol kapa banisklostu long Handy Mart Sevisstesin.

Ol lain bilong Hailans i bin saveyusim Lae Builders bas stop eriaklostu long Wagol riva pastaim,tasol wanpela hevi i bin kamapnamel long ol yut bilong setelmenwe i lukim ol lain i pret na muv autna nau i kamapim maket longHandy Mart bas stop eria.

Beg buai pulap stret arere long Madang taun rotJames G. Kila i raitim

BUAI nau i kamap olsem ‘gringold’long Madang bikos insait longlas foapela mun i lukim buai sisenna ol pablik buai maket i pulapstret long buai na ol liklik manmerilong rurel ples i salim buai na kisimmani long helpim sindaun bilongol.

Ol lain buai baiya bilong Hailansrijon i pulim lain stret i go longMadang long baim ol buai beg longkarim i go bek long ples bilong ol.Olsem na long ol pablik rot saitlong Madang bai yu lukim ol wait-pela buai beg i lain i stap plantistret.

Long Madang taun rot sait statlong 4- Mail maket i go olsem longtaun na tu long ol eria arere longtaun bai yu lukim planti ol beg buastret i lain. Dispela ol buai em ollain bilong arapela hap i go longMadang na baim na redim long

karim i go bek long ples bilong olna salim.

Planti ol lain bilong salim ol begbuai i tokaut olsem buai i kamapplanti stret na wan wan ol 20 kilo-grem beg buai long K50 na K80.Pastaim tru taim buai i sot stret,em ol save salim wanpela 20 kilo-grem beg buai long K150 o K200.

Wanpela lokal buai sela bilongNCR, Mots Dibura i tok olsembikos em sisen bilong buai longMadang na saplai em planti, olbuai sela i no mekim gut mani.Moa long en tu ol maket long hapi gat buai bilong ol arapela provinstu i go long hap na bikpela resisstret i stap.

Mots i tok olsem bisnis bilongsalim buai i wok long gro bikpelanamel long ol lain long Madang.Bipo ol NCR ples lain save stap nawetim tasol ol hailans baiya longgo baim buai bilong ol, tasol tudeol Madang pipel yet save karim ol

beg buai bilong ol na go olsemlong Lae, Wau na Bulolo long Mo-robe na salim. Sampela i savekarim beg buai na go olsem long

Hailans na salim na kambek.Mots i tok buai bisnis i wokim

sampela kain senis long ol liklik lainlong ples bikos ol i salim buai na

sevim mani na wokim wok long en.Ol dispela lain husat i salim buai nakaikai mani tasol na i no tingtinglong sevim mani.

Ol lain bilong NCR long Madang i lainim buai na wetim PMV bas longgo salim long Lae na Bulolo. Ol lain long Wali i redim buai beg arerelong rot long Foa Mail maket. Ol poto: James G. Kila

Ol trak bilong Hailans buai baiya i blokim PMV stop bilong ol lokal bas long kisim pasindia. Poto: James G. Kila

Page 17: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

RAGBI Futbal Yunion (RFU) ikamapim 10-pela ples bilongol klap long namba wan sisenbilong nupela domestik ragbiyunion resis bilong ol meribai kamap long Inglan longmun Septemba bilong dis-

pela yia.Supa Lig bi-

long ol meri ilukluk longmekim gutlong kala bi-long pilai na ilaik skruimplanti nambabilong ol merilong dispelaspot.

Bihain longInglan i winim

Wol Kap resis long 2014,namba bilong ol meri i pilairagbi yunion i kamap bikpelana RFU i laik dabolim nambai go antap long 50, 000.

“Dispela em i bikpela divel-opmen bilong ragbi bilong olmeri long kantri,” RFU

dairekta bilong profesenelragbi, Nigel Melville i tok.

Bristol Ladies na Darling-ton Mowden em tupela klapinsait long ol 10-pela kalpbai resis long namba sisenbilong Supa Ragbi resis bi-long ol meri.

nrlwolspot Mas 2 - 8, 2017 Wantok P23

Wilder i winim WBCheviweit taitel

Wol Boksen Kaunsil (WBC) heviweit taitel resis i kamapnamel long Deontay Wilder na Gerald Washington. STRONGPELA paitman, De-ontay Wilder, i tromoi rait hanbilong em long Gerald Wash-ington long raun namba 5 nawinim wol heviweit taitel.

Sempion bilong Wol Boksen

Kaunsil (WBC), Wilder, i pun-daunim birua bilong em longAlabama, asples bilong em.

Long raun namba 5,Wilder i opim ai bilong emna i tromoi wanpela strong-

pela pans long Washingtonna referi i singautim tupelalong stop.

Dispela i makim pinis bi-long pait na Wilder i winimbek taitel gen.

Manchester Unitedi winim EFL Kap fainal

Manchester United i daunim Southampton, 3-2, long 2017 EFL Kap long Wembley.MANCHESTER United i daunim Southampton,3-2, long EFL Kap fainal na Jose4 Mourinho iapim tropi long Wembley long las wik Sande.

Mourinho i winim bikpela namba wantropi bilong dispela sisen sampela mun

bihain long ol i bin makim em pilaia bilongUnited.

Nau, Swede na Mourinho i kamap nambawan lain long go pas long ManchesterUnited.

Red Bull i tokaut long nupela kar

RED Bull i tokaut long nupela karlong salensim ol wol sempion, Mer-cedes, long Fomula 1 resis bilong2017.

Dispela nupela kar em ol i kolimRB13 we ol i bin wokim long bihainimol lo bilong 2017 long spidim kar.

Draiva bilong Red Bull, Daniel Ric-

ciardo, husat i winim Malaysian GrenPriks long yia i go na pinisim nambatri long sempionsip, bihain longdraiva bilong Mercedes, Nico Ros-berg, na Lewis Hamilton i tok olsemnupela kar i luk naispela tru.

“Dispela i luk olsem kar i save rankwik long wol,” Ricciardo i tok.

Nupela kar, RB13, bilong ol Red Bul i bai resislong 2017 sisen bilong Fomula 1 resis.

RFU i putim 10-pela ples bilong ol klap

Bristol Ladies na Darlington Mowden i binresis long Supa Ragbi resis bilong ol meri.

Page 18: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

ramunicoP24 Wantok Mas 2 - 8, 2017

135 KM Slurry Pipeline135 KM Slurry Pipeline

KBKMining

BSKRefinery

Ramu NiCo (MCC) redi long luksave long NMSW neks wik

RAMU NiCo Menesmen(MCC) Limited bai luksave naamamasim Nesenel MainingSefti Wik stat long Mande,Mas 6 i go Sarere, Mas 11long olgeta wok operesensait bilong en long Madang.

Ol ektiviti o program bi-long NMSW bai kamap longRamu NiCo KBK Main,Basamuk Rifaineri naMadang Bes bilong kampanilong luksave long dispela.

NMSW i save kamap ol-geta yia long olgeta mainingprojek long PNG, na bikpelaastingting bilong dispela wikem long luksave long pasinbilong wok sefti na wanemol lo na polisi bilong sefti istap em olgeta wokman-meri bilong maining i masbihainim oltaim.

Het-tok bilong NMSWsave sut long olgeta wanwan wokman meri long staphelti na stap seif olgeta de.Olsem na olgeta mas oltaimgat seif veliu na gutpelatingting long go long wanwan famili haus bilong ol bi-hain wantaim gutpela bodina no gat bagarap nabaut.Moa long en em olgeta wok-man meri mas:

Save gut long veliu•bilong HSE polisi naprosidsaNo ken larim ples we•i no seif long nara-pela lain o HSE Dipat-men i stretim. Yumas givim taim bi-long yu long stretim;Lukautim sefti bilong•yu yet na helpim olwanwok bilong yulong gutpela pasin bi-long sefti.

Planti ol kain kain pro-gram long luksave longNMSW bai kamap long KBKMain na tu long Basamuk Ri-

faineri. Sampela long ol dis-pela program long BSK emposta kompetisen, spitskompetisen, ERT kres reskiuso na sefti pereid na mas natu HSE aweanes long ol skullong komyuniti.

Dispela NMSW programbai surukim tu moa HSEaweanes long olgeta wok-man meri bilong Ramu NiCo,ol wokman meri bilong olkontrakta na ol komyuniti.

Long KBK Main bai lukimHSE tim i raun i go longEnekuai praimeri skul longkarimaut sefti aweanes.

Ol RamuNiCo HSE opisabai karimaut aweanes longjeneral helt na tu tokautlong wanem ol samting longabrusim long taim bilongbirua na tu tokim ol sumatinlong ol sefti lo.

NMSW em Sif Inspekta ovMains Sekretariat bilongMineral Risoses Atoriti(MRA) i bin kamapim longpromotim wok kalsa bilongsefti insait long maining in-dastri long Papua Niugini.

Ramu NiCo Menesmen(MCC) i save luksave longNMSW long olgeta yia nakamapim ol progrem bilongen yet bihainim ol het-tokbilong sefti wik em Sif In-spekta ov Mains Sekretariati putim.

Kampani i save kamapimol naispela ol program bi-long en long Basamuk Ri-faineri na long KBK Main weol wokman i save stap insaitlong en long promotim kalsana pasin bilong sefti longwok ples.

Program bilong BasamukRifaineri long dispela yia emHelt, Sefti na Envairomen(HSE) wantaim BSK Rifainerimenesmen wantaim Komyu-niti Afes Dipatmen bai go pas

long en em gutpela stret.Stat long Mande Mas 6,

bai lukim ol wokman i putimaut posta o piksa ol i droimlong promotim astingting bi-long sefti. Dispela em wan-pela gutpela rot stret longsoim wanem astingting emsefti i stap long tingting bi-long wan wan ol wokman naol bai putim daun long piksaol i droim.

Wankain posta displei tubai kamap antap long KBKMain.

Ol arapela ektiviti o pro-gram we bai kamap longBasamuk long neks wik longmakim NMSW em.

Aweanes o bringim auttok save i go long komyunitilong toktok na infomesenlong envairomen sefti.

Long las yia ol opisa bilongHSE na CA Dipatmen i bin goaut long tupela elementeriskul long Basamuk eria longbringim aweanes bilong Envairomen Pemit na Operesinal EnvairomenMenesmen Plen (OEMP)long ol liklik skul pikinini.

Aninit long lo bilong gav-man em Konsevesen na En-vairomen Proteksen Atoriti(CEPA) i lukautimn RamuNiCo i mas bihainim ol lo bi-long PNG long lukautim gutbus, graun, wara na solwaralong eria em i wok long en.Ramu NiCo (MCC) i save bi-hainim ol wok plen aninitlong OEMP long sekim nabanisim ol birua na bagaraplong kamap long en-vairomen aninit long 20-pela sab-plen long was gutlong wok bilong en.

Bai i gat sefti mas na olaskim na bekim miting ikamap long sait long sefti nasefti kalsa o pasin long wokples.

Sefti mas o wokabaut save kamap long BSK stat long rifaineri go long taunsip.

ERT reskiu dril bai kamap.

Wan wan dipatmen bai givim toktok long sait long sefti.

Aweanes bai goaut long ol skul na komyuniti long projek eria tu.

Page 19: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

MINISTA bilong spot, JustinTkatchenko, i tok olsem wokredi bilong Ragbi Lig WolKap 2017 bai kamap longPapua Niugini i kamap orait.

PNG bai lukautim tripelapul resis bai kamap longkantri taim Australia na NuSilan bai lukautim ol nara-pela resis.

Tkatchenko i tok olsemem i amamas long ol komitibilong lukautim wol kapresis i mekim wok gut bipolong resis bai stat long Ok-toba 27 i go inap long De-semba 2.

Nesenel Kapital DistrikKomisin (NCDC) i bin givimK5 milien na gavman iskruim narapela K5 milienlong lukautim dispela resis.

Tupela bikpela sponsa bilong wol kap resis em OilSearch na SP Brewery. Tu-pela i mekim bikpela samt-

ing long sapotim tingting bi-long Gavman long lukautimRagbi Lig Wol Kap 2017 resislong Pot Mosbi.

OL i bin makim Sandis Tsakagen long Anual Jenerel Mit-ing (AGM) i bin kamap longLae long las wiken long stapsiaman bilong Papua NiuginiRagbi Futbal Lig (PNGRFL)insait long neks 3-pela yia.

Minista bilong Spot, JustinTkatchenko, i amamas na

tok tenkyu long Tsaka longol i bin makim em gen longsiaman ples bilong PNGRFL.

“AGM i kamap orait i lukolsem menesmen bilong PN-GRFL long bod level i go inaplong sif ekseketiv opisa i gatstrong na bilip long ol presi-den bilong olgeta tim insait

long kantri,” Tkatchenko i tok.“Dispela i soim olsem

ragbi lig i go kamap orait nai go pas long ol narapelaspot. I no gat wanpela lain iresis egensim Tsaka na ol ibin makim em gen i soimolsem ragbi lig i kamapbikpela na gutpela nau.”

MIDEL na longpela distensmeri skwat bilong Papua Niugini i statim kempen bilong ol long winim medallong 2017 Pasifik Mini Gemsaninit long domestik sko-lasip program bilong EtletikPNG.

Ol bai makim 7-pela etlitem ol i bin winim medallong ol resis i bin kamapbipo na nau ol i stap longLae, em Tuna Tine, RamaKumilgo, Jenny Albert, MaryKua, Esther Simon, CeciliaKuman na Gethrude Joe.

Kuman na Joe i joinim dis-pela program gen bihainlong tupela i bin lusim inaplong tupela yia.

Tina Tune i gat 22 krismasi save gut long resis i statimnamba 8 yia bilong em longdispela program inap longem i bin mekim gret 12 longAOG Kristen Ekademi.

Seketeri bilong EtletikPNG, Philip Rehder, i toktenkyu long Lae Biscuits,Panamex na Prima Smallgo-

ods long ol i sapot long dis-pela program we ol i bingivim kaikai na ol samting bi-long haus.

Etletik PNG i lukluk longmekim gut na daunimnamba bilong medal ol i binwinim long 2015. Sikispelameri i bin resis long 2015long midel na long distensresis na winim 3-pela gol, 4-pela silva na 3-pela brons.

Poro Gahekave i save staplong US na Kumilgo i lukluklong strongim stipolseis tai-tel, na Miriam Goiye i savestap long Goroka i soim sainbilong em long resis genlong 1500 mita na hapmarathon gol.

Albert i lukluk long winimmoa meda long em i binwinim tupela silva long 2015gems long Pot Mosbi.

Mas 2 - 8, 2017 Wantok P25spotnius

PNGOC na Trukai Industries i tokaut long Trukai Fan RanPhilemon Tame i raitim

TRUKAI Industries i sapotimPapua Niugin OlimpikKomiti (PNGOC)na ol i bintokaut long Trukai Fan Ranbilong 2017 long Pot Mosbilong las wik Fraide.

Trukai Industries i sponsalong PNGOC wantaim 100,000 siot long dispela yia weol i lukluk long salim olgeta.

Fanreising Siaman bilongPNGOC, Syd Yates, i tok olsemTrukai Fan Ran em i nambawan resis we i save helpimPNGOC long divelopim ol topetlit long resis long kantri nalong ol narapela kantri tu.

“PNGOC i save kisim stronglong ol mani ol i save kisimaninit long ol Trukai Fan Ran

siot ol i save salim long en.“Ol i save yusim dispela

mani long sapotim ol etlit bi-long Tim PNG long resis longPasifik, Komonwelt na OlimpikGems,” Yates i tok.

Nau Tim PNG i lukluk longgo resis long Pasifik MiniGems bai kamap long PotVila, Vanuatu, long De-semba, 2017.

Oksen bilong ol Trukai FanRan siot bai kamap long Laena Mosbi long Mas 8 na 9 naol bikpela ogenaisesenhusat i gat laik long baimsiot i ken ringim Trukai In-dustries na PNGOC long re-jistaim nem bilong ol.

Dispela yia, 2017, i makimnamba 18 yia bilong TrukaiIndustries long kamap

bikpela sponsa bilong dis-pela pilai.

Nesenel Maketing Menesabilong Trukai, MaybellynFernandes, i laikim ol oge-naisesen long olgeta haplong kantri long patna wan-taim Trukai na PNGOC longkamapim Fan Ran iven longlokal taun bilong ol.

Yates i tok tenkyu longTrukai bilong ol i go het nasapotim Tim PNG na PNGOCna i strongim olgeta lainlong bai wan wan siot longwokabaut wantaim longiven bai kamap long Jun 11.

Swima bilong Papua Niug-ini, Ryan Pini, makim mausbilong ol etlit na tok tenkyulong Trukai long sapot bi-long ol.

Fanreising Siaman bilong PNGOC, Syd Yates long han kais na Nesenel Seils Menesa bilongTrukai Industries, Andrew Daubney wantaim ol sumatin bilong PNG etlit i soim Trukai Fun RunT-siot bilong 2017. Poto: A. Molen/PNGOC.

Meri skwat bilong PNG i statim kempen

Ol 7-pela gel husat bai resis long midel na long distens resis.

Midel na long distens skwat i traim resis.

Tsaka i siaman bilong PNGRFL yet

Siaman bilong Papua Niugini Ragbi Futbal Lig (PNGRFL), Sandis Tsaka.

Tkatchenko i amamas long wok redi bilong Wol Kap

Minista bilong Spot, Justin Tkatchenko.

Page 20: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

P26 Wantok Mas 2 - 8, 2017 spotsnius

Ol Defence i daunim TigersOL Difens (2) i daunim ol Kone Tigers (2), 18-14, bihain long ol i bin putim las trai taimbelo bilong pinis taim bilong resis i krai.

Ol Kone Tigers i bin putim 3-pela trai ilukim ol i stap pas, 14-6, long namba wanhap bilong resis.

Ol Defence i kamap klostu long poin bi-long ol Tigers long stat bilong namba tu hapbilong resis bihain long Alex Ovia i putimwanpela trai. Konvesen kik i go insait naskoa i sanap olsem, 14-12.

Timothy Pola bilong ol Defence i putim las

trai bilong ol taim belo i krai na konvesen kikbilong ol i bringim skoa i go antap long 18-14 win.

Risal bilong ol narapela resis i lukim, Ma-gani (2) i daunim Dobo Warriors (2), 12-8,Tarangau (2) i daunim Brother (3), 16-4, Ho-hola Flies i daunim (1) i daunim ol Paga Pan-thers (1, 16-6, Royals (1) i daunim ol DoboWarriors (1), 14-12, na ol Hawks (1) i dau-nim ol Souths (1), 22-0.

Ol Royals i daunim ol Tarangau, 20-0, naButterflies i daunim ol Hohola Flies, 20-8.

Tupela pilaia bilong ol Tigers i laik takolim pilaia bilong ol Defens long stat bilong MRDC 9s resis longNesenel Futbal Stediam long las wiken.

MRDC i amamas long sapotim ragbi 9s

Tupela tim i pilai long taim bilong opim MRDC ragbi lig 9s long las wiken. MINEROL Risos Divelopmen Kampani(MRDC) i amamas long sapotim ragbi lig 9sbilong lukim spot i kamap bikpela long kantri.

Ol i statim MRDC 9s resis long las wik Sareremoning long Nesenel Futbal Stediam naMenesa – Ekstenel Afeias bilong MRDC, StevenEvekone, i tok olsem dispela em i namba 4 yialong ol i sapotim dispela tonamen.

“Mipela i bin givim moa long K100, 000 pinisna nau mipela bai go het na sapotim dispelatonamen long bihain taim,” Evekone i tok.

“Mipela i amamas long givim sampelasamting i go bek long komyuniti aninit longspot olsem ragbi lig we olgeta pipel bilongkantri i save laikim bikos MRDC em i kam-pani long PNG.”

Indo kriket resis i pinisim sisen namba 5KOPRET kriket indo resis wePasifik Intenesenel Haus siki sponsa i kam kamap longmak long Amini Pak long las wiken wantaim grenfainal resis.

Long Plet Miks gren fainal

resis i bin kamap long moningem, ol ANZ i dainim ol PumaEnergy wantaim 75 ran.

Long Plet resis bilong olman i lukim ol SCAL i daunimol ANZ wantaim 12 ran.

Ol IRC i soim kala bilong ol

gut tru long Bowl divisen bi-long ol man na daunim PNGWater wantaim 30 ran.

Long Supa *s gren fainalbilong ol man i lukim ol BSPi kamap wina egensim olRigo Office wantaim 21 ran.

Pri sisen resis bilong PRU i statKapital Ragbi Yunion (CRU) i statim pri sisengem bilong ol long las wik, Sarere, long BavaPak, Pot Mosbi.

I gat 4-pela divisen i resis long resis long

pri sisen we Anda 19 na A-Risev bilong olman na Premia na wan divisen bilong olmeri.

Propa sisen bai stat long neks wik.

Tupela tim i pekim skram long pri sisen resis bilong Kapital Ragbi Yunion (CRU).

O’Neil i amamas long sefing resisbai kamap long kantri

Praim Minista, Peter O’Neil.

PRAIM Minista, PeterO’Neil, i amamas long globolsefing komyuniti i save longPapua Niugini olsem hap bi-long sefing na bai kisimplanti turis i kam long kantri.

O’Neil i tok olsem wol iredi long kam long PapuaNiugini long Kumul PNG WolLongbod Sempionsip baikamap long Tupira long NotKos bilong Madang Provins

long 18 Mas i go inap long25 Mas, 2017.

Dispela em i namba wantaim bilong Papua Niuginilong lukautim intenesenelsefing resis.

Praim Minista i tok tenkyulong Sefing Asosiesen bilongPapua Niugini long ol i pro-motim sefing na bringim dis-pela bikpela resis i kam longkantri.

MRDC 9s resis i go hetMineral Risos Divelopmen Kampani (MRDC)ragbi lig 9s resis bai go het tude we ol timbai pait long kisim ol top 3 ples.

Pul resis bilong ol man na meri wantaim ikamap orait we fainal resis bai kamap long

dispela wiken long Nesenel Futbal Stediam.Resis bilong ol man i kamapim 8-pela pul

we 4-pela tim i resis long wan wan pul na olmeri i kamapim pul A na Pul B tasol.

Ol Kone Tigers i resis egensim ol Paga Panthers.

Page 21: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

spotpoto Mas 2 - 8, 2017 Wantok P27

Nupela Soka Bodi: Presiden bilong Futbal Federesen Papua Niugini John Kapi Natto wantaim ol 4-pela nupela Ekseketiv bilong emtaim ol i lonsim FFPNG long Sarere las wik. 12-pela Asosiesen i kamapim dispela nupela soka bodi.

Ol A gret meri Bears i redi long dak haus long sofbal pilai bilong ol.Soka resis bilong Pot Mosbi Soka Asosiesen pri sisen.

Sauten 9s ragbi lig long NFS namel long Sauts na Difens Pri Sisen Ragbi Yunien resis long Bava Park. Soka resis bilong Pot Mosbi Soka Asosiesen pri sisen.

Gren fainal eksen bilong Praivet Kampani Netbal namel long tupela Benk. BSP i strong na dau-nim Wespac 33-30.

Pilaia bilong Eagles i wel go long namba 2 bes na pilaia bilong Bears i traim long autim em naapim han long Ampaia.

Page 22: O’ Neill: Oil Ges, i Gan i go bek long han stap strong …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok...Isu Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong

Namba 2215 Mas 2 - 8, 2017

Printed and Published by Elizabeth Konga - Dove Travel Services Building Section 24: Lot 25, Angau Drive/Lahara Avenue Junction.

Madang FC mekim historilong OFC Sempions Lig

James G. Kila i raitim

MADANG Futbal Klap iraitim histori long winimgem 4-3 bilong en egensimLupe Ole Soaga bilongSamoa long Tunde insaitlong Osenia Futbal Konfed-eresen Sempions Lig longGrup A. Pilai bilong ol i binkamap long Stade NumaDaly pilai graun longNoumea, Nu Kaledonia.

Bikpela amamas tru i kiraplong Madang taun longTunde na asde na plantisoka sapota i go long fesbuklong tok amamas long MFClong dispela win.

Win bilong Madang FC ibrukim rekot long PNG sokabikos em i namba wan taimbilong wanpela soka timlong kantri i pilai long OFCSempions Lig na i winimgem. Primia tim bilong PNG,Lae City Dwellers i no binwinim wanpela gem taim ol

i go pilai namba wan taimtru long Osenia SempionsLig resis long las yia.

Ol skoa bilong Lae CityDwellers long las yia long Os-enia Sempionsip Lig resis isoim olsem ol I lus, 3-0, longnamba wan gem egensim olAmicale bilong Vanuatu, 2-1egensim Auckland City bi-long Nu Silan na ol i lus 5-4egensim Solomon Warriorsbilong Solomon Ailans.

Madang FC i bin lus 3-7long namba wan Grup Apilai bilong ol egensim ASCentral Spot bilong Tahiti.Tasol strongpela toktok bi-long kosa Francis Moyap, nagutpela gem plen na wanbeli tanim tebol gen na ol iwinim gem egensim sem-pion tim bilong Samoa.

Tude (Fonde, Mas 2) bailukim Madang FC i pilaiegensim AS Magenta.

Madang FC skwat long Os-enia Sempions Lig resis em:

Glen Agat (golkipa), NigelMalagian, Don Angong, Lan-garap Samol, Samuel Kini,Max Sengum, SolomonMapai, Patick Aisa, EliudaPohei, Vanya Malagian, Dar-ren Steven, Hanson Topio,Michael Tole, Vincent Waroi,Papalau Awele, Stahl Gubag,Steven Inia, Kusuga Komo-long (golkipa), Maskulan Pu-lung na Leehan Manaseh.

PNG NSL sempion Lae CityDwellers, husat i pilai longgrup C bilong Oceania Sem-pions Lig bai pilai nambawan gem bilong ol longSarere, Mas 11 egensimMangere Central Park. Gembai kamap long Oklan, NuSilan.

LCD bai lusim kantri tude(Fonde, Mas 2) na flai i golong Fiji we ol bai pilai tu-pela poroman gem tasol en-genim Suva FC na FijiNesenel tim pastaim long oli go long Nu Silan.

LAPUN YA: Pilaia bilong Mastas C grup wantaim bal i painimol pilaia bilong em long helpim em taim pilaia

bilong Cosmos i putim bikpela was long em. Dispela soka pilai i kamap longBisini soka graun long las wiken. Pot Mosbi Soka Asosiesen Pri Sisen i ran long3-pela wiken nau na klostu ol bai go insait long fainal. Poto: Nicky Bernard