O Θησαυρός των Πετραλώνων της Χαλκιδικής

ΔΗΜΗΤΡΙοΥ Β. ΓΡΑΜΜΕΝοΥ - ΡIΔοΣ ΤΖΑΧtΛΗ _ ΕΛΕΝΗΣ ΜΑΓΚοΥ

Ο ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΩΝ ΠΕΤΡΑΔΩΝΩΝ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣΚΑΙ ΑΛΛΑ ΧΑΛΚΙΝΑ ΕΡΓΑΔΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΧ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡ}Ι ΠΕΡΙΟΧΗ

ΑΡΧΑΙοΛοΠΚΗ ΕΦΗΜΕΡΕ ι994

ι-

'Εττδò Ýρπορßου

¶νÜτυπον

Ο Θ}tΣΑΥΡΟΣ ΤΩΝ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣΙΑΙ Α/Ι/\Α ΧΑΛΚΙΝΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΧ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ

Ι Erlqi ΣυτýÞπεò εýqεσηò τοý θησαυqοý

ftηπ!eüò τþν Πετgαλþνων, εýqημα γνωστü στÞ βιβλιογqαφßα Üπü τÞ δεχαετßα τοý

ν ητd- ταταγρÜφηχε στü εýqετÞqιο τþν πqοßστοgιχþν ÜqχαιοτÞτωγ τü 195Β χαß δÝγih ιßΞÞ τÜ βρÝθηπε πολý νωqßτεqα Üπü τÞ χqονιÜ αýτÞ. Σýμφωνα μÝ τü εýqετÞριο τοýπππßοπποý Μουσεßου Θεσσαλογßχηò, βqÝθηχε στüγ «Üγρü τοý ΝιχολÜου Μαgμαgßδου,

ι Πετραλþνων, μÝσα σÝ πßθο». ¼ μισüò Üπü τüγ θησαυqü αýτüγ χατÝληξε στü

ttαý¶ρχαιολογιχü Μουσεßο στÞν ¶θÞνα, Þ ÜχgιβÝστεqα δεχαεννÝα σμßλεò, σýμφωνα μÝÝππýÞ τσý ¸θγιχοý Μουσεßου (58º4Ι1,4 Νοεμβqßου 19S9): «'Η üμÜδα τþν χÜλχινων Ýqγα-Imrr Üταφπßξεται Üπü 19 ÜχÝqαιεò σμßλεò ποý ÜγορÜστηχαγ Üπü τüγ τüτε Üqχαιοπþλη Θ.Ζιμß-ιßΖη (Βιβλßο εßσαγωγþν 1043/1960) χωQßò νÜ δηλωθεθ σαφÞò τüποò πqοÝλευσηò».Τ} ψ βÝβαια μÝ τüν üποßο Ýφτασαν τÜ Üντιχεßμεγα αýτÜ στü ¸θγιχ,ü Μουσεθο θÜ πα-

òßττι σΖιοτεινüò, ÜλλÜ γιÜ τÞν πqοÝλευση χαß τþγ δετ.ι,αεγνÝα Ýqγαλεßωγ Üπü τÜ ΠετqÜ-Llm ßΕτ θÜ πρÝπει νÜ ýπÜρχει Üμφιβολßα, Üφοý τÞν ÜναφÝqει þò δεδομÝνη ü Φ. ΠÝτσαò2, ü

Ýtrοò δ,Ýν ýπηqετοýσε βÝβαια τü 1958 στÞ Θεσσαλονßχη, ÜλλÜ σßγουqα θÜ γνþgιξε τÞνýßüοΕση- Τü üτι δÝν εßχε δηλωθεß σαφÞò τüποò πqοÝλευσηò üφεßλεται μÜλλον στÞ γνωστÞιατιπÞ ποý ÜχολουθεΙται σÝ τÝτοιεò πεqιπτþσειò Üπü τοýò μÞ Üqχαιολογιχοýò παρÜγοντεò,

ΚατÜ τÞ διÜqχεια αýτοιμßαò ποý διενÞργησε ü Δ. ΓqαμμÝνοò μÝ τÞν Üεßμνηστη πqοßστα-

μÝτη τÞò ΙΣΤ ¸φοqεßαò Προßστοριχþν χαß Κλασσιχþν ¶qχαιοτÞτων º. Βοχοτοποýλου ιιαßτσι,τρüεδρο τÞò χοινüτηταò Πετqαλþνων στÞν πεqιοχÞ, μÝ ÜφοqμÞ πqüσφατη Üρχαιοχαπη-ß.ια_ τοß ýποδεßχτηπε μÝ Üπüλυτη σιγουqιÜ τü ÜγqοτεμÜχιο στü üποßο εßχε βqεθεθ ü θησαυρüò.Ι\τσ*ειται γιÜ ÜγqοτεμÜχιο στü üποΤο üδηγεΤ χωματüδgομοò, ποý ξεχινÜ νοτßωò Üπü τüγÜηαß.τüδρομο ΝÝαò Τqßγλιαò πqüò Θεσσαλονßχη, χαß συγχεχριμÝνα ÜqιστεqÜ ÜμÝσωò μετÜη &ασταýρωση πρüò ΠετqÜλωνα. ¹ Üπüσταση Üπü τüν ÜσφαλτοστqωμÝνο δqüμο þò τüÜlμοιηισχιο εßναι πεqßπου 600 μÝτqα. ΣτÞν εýqýτερη πεqιοχÞ τοý Üγροτεμαχßου δÝν ýπÜqχειΞßιßα, tχνοò Üρχαßαò ÝγχατÜστασηò. ΒÝβαια σÝ Üπüσταση λßγων χιλιομÝτρων ýπÜgχουν

Τ ρÝ Ýτιχþσειò Πgþιμηò ¸ποχÞò τοý Χαλχοý3 (βλ,χÜρτη).¼πξ εßναι γνωστü, στü τεqÜστιο Ýqγο τÞò δεχαετßαò τοý 1960 τοý Junghans χ.Ü. (βλ. σημ.

!Ι τπτhστται Üναλýσειò Üπü üλα τÜ ÝgγαλεΤα τοý θησαυqοý ποý εßναι ÝχτεθειμÝνα στü

Π- S" h;k - Ε Saπgmeister - Μ. Sòhτüdετ, Kupfer ΚατÜλογο ÜναφÝgεται þò SAM.d ξτ - ιb fπý.π Nenllzeit Europas, Srudien Ζυ den 2. ΠÝτσαò 1969, 184.

_òιμ Ο υ*τρτßε τ. 2- μÝρη 1-3 (Berlin 1968): στüν 3. French 1967.

Δημητqßου Β. ΓqαμμÝνου - "Ιqιδοò Τξαχßλη ΑΕ 1994

¶qχαιολογιχü Μουσετο Θεσσαλονßχηò. Οß πεqιεχτιχüτητεò τþν διαφüqων στοιχεßωγ εßγαι σÝ

γενιχÝò γααμμÝò üμοιüμορφεò γιÜ üλα τÜ Ýργαλεßα. ΒλÝπε þστüσο τü ΠαqÜgτημα ΙΙ μÝ τßòνÝεò Üναλýσειò ποý περιλαμβÜνουγ χαß τßò σμßλεò τþν ¶θηνþν.

ΧÜρτηò μÝ τοýò προ'ßστοgικοýò οßιιι-σμοýò τÞò περιοχÞò τþν Πετραλþνων.

2. ΚατÜλογοò τþγ χÜλχινων Ýφγαλεßων

2α. Τü τμÞμα τοý θησαυqοý στü ¶qχαιολογιχü Μουσεßο τÞò Θεσσαλογßrηòα

1. ΑνtΘ 274º =Π7º3 = SΑλιΙ 2, Teil 3, 9348. Εßχ. 1, Σμßλη

χÜλχινη. ΜÞχ. 0.180, πÜχ,0.006, πλÜτ. χüιρηò 0.046,

πλÜτ. πτÝρναò 0.016. Καß οß δýο ÝπιφÜνειεò παQου-σιÜξουν Ýλαφqüτατη χýqτωση. ¹ μßα ÝπιφÜνειαþαι λεßα, Þ Üλλη Ýχει θχνη Üπü φυσαλßδεò. Τü ÜχροτÞò πτÝgναò εßναι σπασμÝνο.

2. ΑΜΘ 2º48 = Π 7|4 = SAM 2, Teil 3, 9344, Εßχ. 1.

ψßλη χÜλχινη. ΜÞχ. 0.163, πÜχ. 0.006, πλÜτ. χüι|ηò0.045, πλÜτ. πτÝqναò 0.015. Καß οß δýο ÝπιφÜνειεòπαρουσιÜξουν Ýλαφqüτατη χýqτωση. ¹ μßα ÝπιφÜ-γεια εßγαι λεßα, Þ Üλλη Ýχει θχνη Üπü φυσαλßδεò.'ΗπτÝρνα εßναι ÝλαφρÜ σπασμÝνη χαß Þ χüιρη παQου-

ΘΕΣΣ Α^ΟΙΙΚΗ

Ηοg

L

,ιDm ¼ aιgιüò τ&ν Πετφα},τßνων τÞò ΧαλπιδιχÞò ºº94:σε

ßòφ&,Ξ#τ+

}Dπ = Π 7ΤΙ = §ßΙß 1 Teil 3, 93Φ, Εßχ, 1,

*τÝη rφ. ßυΠt, *ιßτ. 0.ω5, πλÜτ. ιüιμηòim- Εßßτ Þ ω*η τÞò πτφναò.

ιτΕ π:τ = Π 7Ι6 = SιΙtrtr 2" Teil 3, 9338 χαß §,4τΙ1

2,ΤGß Ι Tj. 64. Εß* r. ψßλη χÜλχινη. ΜÞχ. 0,162,

-ft Ο.α,ΞλftΕ.χÜιηò 0.ω5. ¸λλεßπουν οß ÜπολÞ-

Εαò ýτηò χý ττÝρ,γαò.

5- ΑΧΘ ΤΙ51 = Π 7|7 = SAM 2, ºeß]ι 3, 9347, Βßχ. 2,

ξυαη χιßΙΙτνη. ΜÞχ. 0.17, πÜχ. 0.007, πλÜτ. ιüιρηòαΧ5. ιfußτ- :ττÝρναò 0.010, Καß οß δýο ÝπιφÜνειεòπgΦοιÜξσυγ ßλοφòÜ τýρτωση. ¹ μßα ÝπιφÜνειαdπ i.da- Þ ,ÜßΤη Ξ-lει ßχνη Üπü φυσαλßδεò. Τü πλÜ-ιοò ßßts πτÝρναò εßγαι πολý μιχqü σÝ σχÝση μÝ τÞòjrτ: Σþ μÝσο περßπου τÞò πτÝρναò χαß τÞò χü-

;ò futσαχα σχηματßξεται Ýγα δüντι ποý üφεßλε-τιιααßτÜσα πιθανüτητα στÞ χqÞση.

ß Are Τ52 = Π 718 = SAM 2, Teil 3, 9353. Εßχ,. 2.

Σαßη χßΤ"ιιινη. ΜÞι. 0.176, πÜχ. 0.006, πλÜτ. ιιüτμηòΟΙΞ2, ιÞιßτ. πτÝgναò 0.010. ¹ μßα ÝπκρÜνεια εßναιßdα, Þ ÜΙΙη Ýχει ßχνη Üπü φυσαλ,ßδεò. ΣπασμÝνη ÞαΞοληòη τηò πτε8ναò.

7- Αι{Θ Π53 = Π 719 = SAM 2, Teil 3, 9345, Εßχ. 2.

ψθη χÜλπινη. ΜÞχ. 0.162, πÜχ. 0.005, πλÜτ. ιιüιμηòΟ-042. πλÜτ. πτÝqναò 0,010. 'Η μßα ÝπιφÜνεια εßναιßεßα,Þ Üλλη Ýχειθχνη Üπü φ.υσαλßδεò.

& Αι,ßΘ 2754 = Π º?0 = SAM 2, Teil 3, 9342 ηαß" SAMξ Teil 2, Taf. 64. Εßχ. 2, Σμßλη χÜλπινη. ΜÞι, 0.168,

πh- 0.ω5, πλÜτ, ιüιρηò 0.045. ¸πιφÜνειεò σχεδüνßτßτεδεò χαß μÜλλον ιιαß οß δýο λειασμÝνεò. ΣπασμÝ-νο τü πÝqαò τÞò πτÝqναò.

9. ΑΜθ 2755 = Π 721 = SAM 2, Teil 3, 9352. Εßχ. 3,

Σμßλη χÜλιινη. ΜÞι. 0.135, πÜχ. 0.006, πλÜτ. χüιμηò0.043, πλÜτ, πτÝρναò 0.018. Καß οß δýο ÝπιφÜνειεòπαρουσιÜξουν ÝλαφgÜ ιýqτωση., ¸ μßα ÝπιφÜνειαεßναι λεßα, Þ Üλλη Ýχει θχνη Üπü φυσαλßδεò. ¹ χυqτÞÜτüληξη τÞò πτÝqναò διατηq,εßται,

Ι0- ΑΜΘ 2756 = Π722 - SAM 2, ΤeßΙ 3, 9355. Εßχ. 3.

Σ.μß}.η χÜλχινη. ΜÞχ. 0,16, πÜχ. 0.007, σωζ. πλÜτ,τιßγ¸ 0.ω7, πλÜτ. πτÝqναò 0.020. Καß οß δýο Ýπι-

ßÜιαεò παQουσιÜξουν Ýλαφqüτατη ιýqτωση. ¹ μßαhφÜταα εßγαι λεßα, Þ Üλλη Ýχει θχνη Üπü φυσαλß-

δεò. ¹ μßα Üιqη τÞò πτÝgναò χαß Þ ÜπÝναντι ÜχρητÞò χüιρηò σπασμÝνεò., "Εντογα ßχνη χρÞσηò στÞνπτÝQνα χαß στÞν ιüιμη.

11. ΑΜΘ 2º57 = Π º23 = SAM 2, ΤeßΙ 3, 9354. Εßχ. 3,

Σμßλη χÜλχινη, ΜÞχ. 0.14, πÜχ. 0,005, πλÜτ. ιüιρηò0.046. ¹ μßα ÝπιφÜνε,ια þαι λεßα, Þ Üλλη Ýχει θχνη

Üπü φυσαλßδεò. Τü πÝqαò τÞò πτÝqναò εßναι θqαυ,σμÝνο.

12. ΑΜΘ 2º58 = Π º24 = SΑλΙ 2, Teil 3, 9349. Εßχ. 3.

Σμßλη χÜλπινη. ΜÞχ. 0.125, πÜχ. 0.005, πλÜτ. χüτμηò

0.045."Η μßα ÝπιφÜνεια εßναι λεßα, Þ Üλλη Ýχει θχνη

Üπδ φυσαλßδεò. Τü πÝqαò τÞò πτÝqναò εßναι θgαυ-σμÝγο.

13, ΑΜΘ 2759 = Π 725 = SAM 2, Teil 3, 9350. Εßχ. 4.

Σμßλη χÜλχινη. ΜÞχ.0,012, πÜχ. 0.004, πλÜτ, ιüιμηò0.035, πλÜτ. πτÝρναò 0.010. "Η μßα ÝπιφÜνεια εßναιλεßα, Þ Üλλη Ýχει θχνη Üπü φυσαλßδεò. ΣπασμÝνη ÞÜπüληξη τÞò πτÝqναò,

14. ΑΜΘ 2760 = Π 726 = SAM 2, Teil 3, 9343. Εßχ. 4.

Σμßλη χÜλχινη. ΜÞι. 0.012, πÜχ, 0.005, πλÜτ. χüιμηò0,039, "Η μßα ÝπιφÜνεια εßγαι λεßα, Þ Üλλη Ýχειßχνη Üπü φυσαλßδεò. ΣπασμÝνη Þ Üπüληξη τÞò πτÝq-γαò.

15. ΑΜΘ 2º6Ι = Π 72º = SAM 2, ºeΙL 3, 9346 ηαß SAM2, ºεß1 2, Taf. 64. Εßχ. 4. Σμßλη χÜλχινη, ΜÞι. 0.012,

πÜχ. 0.005, πλÜτ, πüιμηò 0.0:5.

16. ΑΜΘ Π62 = Π 728 = SAM 2, Teil 3, 9351, Εßχ. 4.

Σμßλη χÜλχινη. ΜÞι, 0.010, πÜχ. 0.006, πλÜτ, χüιμηò0.045. Καß οß δýο ÝπιφÜνειεò π_αQουσιÜξουν χýgτω-ση. ΔÝγ διατηgεßται Þ χü,lrη.

17. ΑΜΘ 2763 = Π 729 = SAM 2, Teil 3, 9339 χσß SAM2, Teil 2, Taf. 64. Εßχ. 4. Σμßλη χÜλχινη. ΜÞχ. 0.16,

πÜχ,0.005, πλÜτ, ιüι|ηò 0,042, πλÜτ. πτÝqναò 0.01_6.

Καß οß δýο ÝπιφÜνειεò παQουστÜξουν ÝλαφqÜ χýρ-τωση. ¹ μßα ÝπιφÜνεια εßναι λεßα. Þ Üλλη Ýχει θχνη

Üπü φυσαλßδεò. ¹ Üπüληξη τÞò πτÝρναò δÝν διατη-gεßται πλÞgωò.

18. ΑΜΘ 2696 = Π 730 = SΑλιΙ 2, Teil 3, 9337 καß SAM2,TelL2, Taf.64. Εßχ.4. Σμßλη-σφÞνα, ΜÞχ. 0,18, πÜχ.0.015, πλÜτ. πτÝgιναò 0.013.'¼λεò οθ ÝπιφÜνειεò εßναιλεßεò Ýπτüò Üπü μßα ποý Ýχειθχνη Üπü φυσαλßδεò. ¹Üπüληξη τÞò πτÝρναò εßναι θqαυσμÝνη.

.!ß- Π = ü Üeßομüò ιαταλü¾ου τÞò Ýχθεσηò τþν πQοτ-

qετ üeιΦρπßτσγ τσý Μουσεßου Θεσσαλονßτηò.ΑΜΘ = ¶qχαιολογιτü Μουσεθο Θεσσαλονßχηò. ΕΑΜ =

¸θγιχü ¶qχαιολογιχü Μου σεßο ¶θηνdιν.

78 Δημητρßου Β. ΓραμιμÝνου - "Ιριδοò Τξαχßλη ΑΕ 1994

ßιιΙιjß

\/

\J

4Π 716 Ξ 2750

ΠιιιtItιßßιιßιι/\ιι/ι_ιιιιιιι\ι\ι\/\

L*_JΞ

ι(π 713Ξ 2747)

Π

ι\

/\

ι\

]\

ι\

LjΟ

3(Π 715= 2749Ι

]

Εßχ. 1. Οß σμßλεò Üρ, χτιτ. 1-4 τοý θησòιιιροý τßLν Πετρα)"þνοιν ('Αργαιολογιιü Μουσεßο τÞò Θεσσαλονßχηò).

Ο θησαυρü< τþν Πετραλþγωγ τÞò ΧαλχιδιχÞò 79

ι

Ο6

( Π 71θ:2752}

Πιι

ι\ιι

/Γ

/\ι\

ι_jΞ]ßΠ 719=2753)

Ζ .: :, _ß-ι§ τοý θησαυQοý τßιν Πετραλþνωγ (Αρχαιολογιχü ΜουσεΤο τÞò Θεσσαλογßχηò).

ι]() Δημητρßου Β. ΓραμιμÝνου "Ιριδοò Τξαχßλη ΑΕ ι994

ι

/ιιß

ι/

ßΓ----Ι

]](Π 723:2757)

τιß,ΙΙ' Πετρτý.ιυι'ι,..ιι, l',Α671.1111).ι,l.,,ιΖτ) ,|4ιιι,σεßο τÞò Θεσσòιλοl,ßχηζ),

Π/ι

/\

/ι-Ι\-

/\/ι

ι\

Ι2lΠ724=27s81

Δ

\ιν

ι

ν

Δ

//

Π/ι

ι\_ι\

/Γ/ι/\

/\ν

-(Π721=2755)

r----]ι0

ΙΠ 722= 2756|

9-Ι2 του θιlστιι,ροι1

Π ε τ ρ ιι).ιý ν ω ι, r -Α

ρ 7 òι ιιι )"ο ^,, ιΖü Ι4 ο ι1 σ εΤο τ Þ ò Θ ε σσ òιλο 1, ßχ η ò ),

ΕßΖ. 1. Οß qιß),t,ò ÜQ. Ζ(ιτ, ] -1-18 τοι1 θηστιυροι1 τιß.ιι

ß994

ν

Iιß

ι/

ß

J§

Π

ι\ιιιι

|\/\LjΞ_]

11

ιι/

I

ß\

\º

\ι

γ

L |,Lχηò).

ß ,ι,ßχηò).

ι

Δημητqßου Β. ΓραμμιÝνου - "Ιqιδοò Τξαχß}"η ΑΕ, 1994

19. ΑΜΘ 2'743 - Π 132 - SAM 2, Teil 3, 9334, Εßχ" 5,

ΠÝ),εχυò ÝλλειπÞò χ,ατÜ τü πρüò τÞν Üχμι\ μÝροò,ΜÝγ. σιοξ. μÞχ.0.111, πλÜτ.0.08, μÝγ. πÜχ.0,037,

20. ΑΜΘ 2'/16 - Π ]34 = SAM 2, Tei1 3, 9336, Εßχ" 5,

ΠÝλεχυò ποý σιbξει τü πρüò τι)ν χüιμη μÝροò, ΜÝγ,

σιοξ. μÞχ. 0.035, πλÜτ. χüι|ηò 0.056.

21 . ΑΜΘ 2'714 = Π734 = SAM 2, Teil 3,9355, Εßχ,6,ΜÝγ. σωξ. μÞχ. 0.135, πλÜτ. Ο,108. πÜχ. 0,040, ΠÝλε-

χυò ÝλλειπÞò χατÜ τü πqüò τι)ν ÜχμιÞ μÝροò, Kcιi, οß

δýο ÝπιφÜνειεò εßναι λειασμÝτ,εò, ΘραισμÝνο ÝνμÝρει

τü πρüò τÜ Ýσω πÝραò τÞò üπÞò τοý στιιß.εοß, ΦÝqει

στü σημεßο αýτü τρßα ÝπÜλληλα ÜνÜγ}"ιιφα δαχτυ-

λιοειδÞ ÝξÜqματα.

22. ΑΜΘ 2764 = Π 735 = SAM 2, Teil 3, 9341, Εßχ, 5,

ΧÜλιινη σμßλη. ΜÝγ, σοιξ. μÞχ, 0.042, πλÜτ, χü1,,ηò

0.035, μÝγ. σιýξ. πÜχ. 0.005. Διατηρεßται τü πρüò ττlν

χüιρη μÝροò. ¹ μιßα ÝπιφÜνεια εßναι λεßα. Þ Üλλη

παρουσιÜζει φιι σαλßδεò.

23. ΑΜΘ 2'743 =Π'791 = SAM 2, Teil 3,9333 χαß S,4,1,/

2, Teil 2, Taf. 64. Εßχ. 6. ΠÝλεχ,ιιò. ΜÝ^1, μÞχ, 0,177,

πλÜτ. 0.086, πÜχ.0.042. ΣυγχολλημÝνο τü πÝραò τÞò

χüι|ηò. Καß οß δýο ÝπιφÜνειεò εßναι λειασριÝνεò,

2ο(Π 734= 2746)

Εßχ. 5. Οß πελÝχειò Üρ, κατ. Ι9 χαß 20, χαß Þ σμßλη Üρ,

γLχü ΜουσεΤο τÞò Θεσσαλονßχηò).

ι9(Π732=27ß3)

{Π735= 2764}

ffiιι

Π

ιιν

χατ. 22 τοý θησαυ8οý τþν Πετραλþγωγ (¶ρχαιολο-

'Ο θησαυqüò τþν Πετqαλþγωγ τÞò ΧαλχιδιχÞò 83994:-Ζτυ-

,ι-.5,

ιψηò

, τι'lν

,ιß"λη

S,4M\ 11

: τÞò

ι

7 ι.ηλο- . :.. :D. Ζτι,τ, 2Ι y,rli 23 τοý θησαυqοý τþν Πετραλþνων ('ΑQχαιολογιχü ΜουσεΤο τÞò Θεσσα-

-

Δητιητρßου Β. ΓqαμμÝνου - "Ιqιδοò Τξαχßλη ΑΕ 199484

ι

ß

,]

!17797

27

\Ιοτ,σε|ο'Αθηνßιν).

17795

25

'. υ[ σιιι,ι,ι-: UQ, Ζυτ, /,+-Ζ ι

17796

26

Ε θ ν ιχ ü Αρ 7,α ι ο ), ρ ^,, γ7. )Εßιι

_ηΕ [ψ*ι ¼ θησαυqüò τþν Πετqαλþνων τÞò ΧαλχιδιχÞò 85

3β_ ΧÜλΖ-ινα Ýqγαλεßα στü 'Εθγιχü ¶qχαιολογιχü Μουσεθο ¶θηνþν

-1ξ_Ε{*\Ι 177θ4.Εßχ.7. Σμßλη ÜχÝραιη. ΜÞπ. 0.18, πÜχ.ßΦ]9_ τß.Üτ. χüψηò 0.051, πλÜτ. πτÝqναò 0.017. ¹ μßαÝπψÜιτια παρουσιÜξει ÝλαφqÜ χýqτωση χαß εßναιß*ιασυÝνη. Þ Üλλη εßναι Ýπßπεδη μÝ ßχνη Üπü φυσαλß-t: ΣαφÞ ßχνη χqÞσηò στÞν πüιρη χαß στÞν πτÝρνα.Ε,ατυ ÜριστερÜ στÞν χüιμη χαß πÜνω δεξιÜ στÞνΞßεgγα σαφÞò üδüντωση ποý Ýγινε μÝ τÞ χρÞση.

:5"ξΙ\Ι 77195.Βßχ.7. Σμßλη ÜχÝgαιη. ΜÞχ. 0.178, πÜχ.{,:ζιΓ8. πß,Üτ. χüιρηò 0.048, πλÜτ. πτÝρναò 0.019.,{τυεò Ζαß ÝπιφÜνειεò λειασμÝνεò. "Ιχνη χqÞσηò στÞντσιτη Ζαß στÞν πτÝρνα. ¹ πτÝρνα παρουσιÜξει δια-τß-αlτυνση πρüò τÜ Ýξω üπωò παß Þ χüι|η τÞò σμßληò,ιinj.a Þ ÜχμÞ τηò δÝν εßναι ÜχονισμÝνη χαß ÝπομÝνωòüετ ßτοτελεß χüι|η.

fh_LΙ\Ι 177θ6.Εßχ,7. Σμßλη ÜχÝqαιη. ΜÞχ.0,165, πÜχ.ιlι-Φf0. τλÜτ. χüιρηò 0.048, πλÜτ. πτÝρναò 0.021 ¹εια ÝπιφÜνεια παqουσιÜξει ÝλαφqÜ χ,ýρτωση, Þ Üλληþar Ýπßπεδη, χωρßò ßχνη φυσαλßδων. Οß ÜχμÝò λιγü-τεμο ßεßεò Üπü τßò προηγοýμενεò. ΣαφÞ ßχνη χαÞσηòατητ Ζüψη, χαθþò χαß στÞν πτÝρνα, τÞò üποßαò Þιßπ.lη εßναι ÜχονισμÝνη χαß συνεπþò λειτουqγοýσε* αß.τÞ þò χüιρη.

Τ,ΕΙ\Ι 17797.Εßχ.7. Σμßλη ÜχÝqαιη, ΜÞχ.0.154, πÜχ.,,º:ιfÞ]. πλÜτ. χüιρηò 0.049, πλÜτ, πτÝρναò 0.020,_\ΖυÝ; üξετεò, ¹ μßα ÝπιφÜνεια εßναι Ýπßπεδη, Þ,fi.η Ýß.αφρÜ ιυqτÞ. "Ιχνη φυσαλßδων στÞν Ýπßπε-δ+ ¹ διατομÞ Ýχει σχÞμα τqαπεξßου. ΣτÞν χÜτωαQßστεαÞ πλευqÜ τÞò χüιμηò ýπÜqχει σπÜσιμο. ¹τºΕογα Üποτελεß χαß αýτÞ χüιρη χαß Ýχουν χαß οß δýοftτη χqÞσηò.

Ξ-L{\Ι 17798. Εßχ,, 8. Σμßλη μÝ ÜποχεχqουμÝνη τÞντΕ8γα. Σþξεται πεqßπου χατÜ τÜ δýο τqßτα. ΜÞχ,Φ-110.:τÜχ. 0.0052, πλÜτ. χüιρηò 0.047, πλÜτ. πτÝρναòΦJ0:_Ι. ΤΙ μßα πλευqÜ ÝλαφqÜ χαμπýλη χαß λεßα, Þιßß-ß.η Ýτßπεδη μÝ ßχνη φυσαλßδων. ¹ πüιμη παQου-παß!ει ß,,ιγüτεqη χαμπýλωση Üπü τßò προηγοýμενεòτm Ýιτογα ßχνη χρÞσηò. ¹ πτÝqνα εßναι χτυπημÝνη,ßψι]σιτια χαß μεγÜλο μÝqοò τηò λεßπει (ßσωò Þτανγýα9υÝνη χαß Ýπqüχειτο γÜ Üττ,ογιστεß πÜλι) παßστγετþò σχεδüν χωqßò χαμπýλωση. ΠαρουσιÜξειii.a,gga αýλÜχωση παß στßò δýο μαχρÝò πλευρÝòτορτιßj,.ηß"α μÝ τÞν ÜχμÞ Üπü τÞν Üντßθετη πλευρÜπαþε ÝτιφÜνειαò. Πιθανüν Üπü τÞν ßδια μÞτqα μÝ τÞν'fr* üρ. _Ιο.

3η_Ε{Ιß 17799, Εßχ. 8. Σμßλη Üχ,Ýραιη. ΜÞχ, 0.169, πÜχ.ýJ{Γý. τß.Üτ. χüιμηò 0,045, πλÜτ, πτÝρναò 0.016. ΟßΙþπ,e ßτιφÜνειεò παqουσιÜζουν ÝλÜχιστη χαμπýληm. üεγ ýτÜρχουν ßχνη φυσαλßδων. ¶χμÝò üξεßεò.¸π1 τ_òÞσηò στÞν χüιρη χαß Ýγτογο δüντι στÞ μÝσηπψιχσι τÞ: πτÝρναò.

30.ΕΑΜ 17800. Εßχ. Β. Σμßλη ÜχÝqαιη. ΜÞχ. 0,163, πÜχ.0.0080, πλÜτ, ιüιρηò 0,047, πλÜτ. πτÝqναò 0,016. "Ιχνη

χαÞσηò στÞν χüιμη χαθþò χαß στÞν πτÝqνα ποý λει-τουργεß χαß αýτÞ þò χüιμη, ¹ μßα ÝπιφÜνεια ÝλαφqÜχαμπýλη, Þ Üλλη Ýπßπεδη μÝ ßχνη Üπü φυσαλßδεò.¶χμÝò üξεßεò. Δýο δüντια στßò δýο Üιqεò τÞò }ßüιμηò.Πιθαγüγ Üπü τÞν ßδια μÞτqα μÝ τÞν ýπ. Üρ. 31,

31.ΕΑΜ 17801. Εßιι. 8. Σμßλη. ¹ πτÝgνα εßγαι Üποχε-χqουμÝνη. ΜÞχ. 0.132, πÜχ. 0.0080, πλÜτ. χüιρηò0.045, πλÜτ. πτÝqναò 0.018. ¹ μßα ÝπιφÜνεια ÝλαφρÜχαμπýλη, Þ Üλλη σχεδüν Ýπßπεδη μÝ ßχνη Üπü φυσα-λßδεò. "Ιχνη χαÞσηò στÞν χüιρη, Πιθαγüγ Üπü τÞνθδια μÞτqα μÝ τÞν ýπ. Üρ, 36.

32,ΕΑΜ Ι7802.Εßχ.9. Σμßλη ÜχÝqαιη. ΜÞι.0.140, πÜχ.0.0070, πλÜτ. χüιl.ιηò 0.038, πλÜτ. πτÝρναò 0.010. ¹χüιρη χαß πυqßωò Þ πτÝρνα, ποý ιιαß Ýδþ διαμορφþ-νεται ιι,αß λειτουgγεß þò ιüιρη, παρουσιÜξουγ Ýγτο-νüτεqη χαμπýλωση Üπü τßò πgοηγοýμενεò χαß σαφÞßχνη χqÞσηò. ¹ μßα ÝπιφÜνεια εßναι χαμπýλη χαßλεßα, Þ Üλλη Ýπßπεδη μÝ ßχνη Üπü φυσαλßδεò.

33,ΕΑΜ 17803. Εßχ,. 9. Σμßλη ÜχÝqαιη. ΜÞπ, 0.143, πÜχ.0.0070, πλÜτ. χüιμηò 0.035, πλÜτ. πτÝρναò 0.014. ¹μßα ÝπιφÜνεια εßναι χαμπýλη χαß λεßα, Þ Üλλη Ýπßπε,δη μÝ ßχνη Üπü φυσαλßδεò,"Ιχγη χQÞσηò στÞν χüιρη,χαθþò χαß στÞν πτÝqνα, ποý διαμορφþνεται þòχüιμη, "Εντονη üδüντωση χÜτω ÜριστεqÜ στÞν χüιρηχαß Üντßστοιχα πÜγω δεξιÜ στÞν πτÝρνα. ¶ττ,μÝò λει-ασμÝνεò. Εßναι Þ μüνη τÞò üποßαò οß δýο συγχλßνου-σεò μαχqÝò πλευqÝò δÝν εßναι εýθεΤεò ÜλλÜ Ýμφανß-ξουν ÝλαφqÜ χýρτωση.

34.ΕΑΜ 17804. Εßχ,. 9, Σμßλη ÜχÝqαιη. ΜÞχ. 0.125, πÜχ.0.0050, πλÜτ. χüιμηò 0.046, πλÜτ. πτÝρναò 0.021. ¹μßα ÝπιφÜνεια εßναι χαμπýλη χ,αß λεßα, Þ Üλλη Ýπßπε-δη μÝ ßχνη Üπü φυσαλßδεò. "'Ιχνη χαÞσηò χαß στÞνχüιμη ταß στÞν πτÝqνα, μολονüτι στÞ σμßλη αýτÞ δÝνδιαμορφþνεται þò χüιμη. ¶χμÝò üξεßεò. ¶πü τÞνßδια πιθανüγ μÞτgα μÝ τÞν ýπ. Üρ.36.

35.ΕΑΜ 17805. Εßχ, 9. Σμßλη ÜχÝqαιη. ΜÞχ. 0.105, πÜχ.0.0070, πλÜτ. χüιρηò 0.038, πλÜτ. πτÝqναò 0,016. "Ιχνη

χαÞσηò στÞν χüιρη ιαθþò χαß στÞν πτÝρνα ποý δια-μοqφþνεται þò χüιμη. ¹ μßα ÝπιφÜνεια εßγαι χαμπý-λη χαß λεßα, Þ Üλλη Ýπßπεδη μÝ ßχνη Üπü φυσαλßδεò.Δüγτι ÝπÜγω ÜqιστεqÜ στÞν πτÝρνα,

36.ΕΑΜ 17806, Εßχ. 10, Σμßλη ÜχÝqαιη. ΜÞχ. 0.107,πÜχ. 0.0060, πλÜτ. χüιμηò 0.036, πλÜτ. πτÝρναò 0.009.¹ μßα ÝπιφÜνεια εßγαι χαμπýλη χαß λεßα, Þ Üλλη Ý-πßπεδη μÝ ßχνη Üπü φυσαλßδεò. "Ιχνη χqÞσηò στÞνχüιμη χαß στÞν πτÝρνα ποý φαßνεται ÜποχεχqουμÝνηχαß στÞ μÝση πεqßπου παρουσιÜξει ÜβαθÝò δüντι.

F

Δημητqßου Β. ΓqαμμÝνου - "Ιqιδοò Τξαχßλη ΑΕ 199486

Λ

ιι

ßι

ιι

ß

ουσεΤο

17799 17θ00

29 30

σμßλεò Üρ. κατ.28-31 (Εθνιχü ¶ρχαιολογιχü Μ

ηßι

ιι

ιιιι

ν

8, οß

'Ο θησαυqüò τþν Πετqαλþνων τÞò ΧαλχιδιιÞò 8,7

32

33 34

Ξ Ζ, 9, Οß σριß),εò rιp, χτιτ. 32-35 ('Εθγιχü Αρχσ"ιολογιχü ΜουσεΤο ¶θηνοlν).

ι/

ν

88 Δημητqßου Β. ΓqαμιμÝνου - "Ιqιδοò Τζαχßλη ΑΕ 1994 " ]υ{

-,flιßπιψψΙ

* ]]ιι]ιι

ftηιιßßΙßß

ß] ΙΙ]Ιßtη

_!ΙΙυΙ, ι

ι] ßq'ßÞ

Φ{ιßtß

ηιßΙfl

- ßιυιηι

,Ι,ý{

, .,,ιßΙΙß!ΙΙ

Þηιß!ßι

ÞηΦß

Þι]ßß

]χ]]]Φ

ι

ιΙ{

3. Þιþ

ιι

ßΔ(νL17θο9

39

Πι

/\/ιυ!ιß178t2

42ι7θ11

41

17Θ10

40

Εßχ, Ι0, Οß αμιλεò Üι2 )|ατ. 36-12 ('Εθνιχü ΑρχαιολογιΖü Μοι,σεΙο Αθηνþν).

'Ο θησαυqüò τ6τν Πετqαλþνων τÞò ΧαλχιδιπÞò 89

-. - Ε_Ζ.. ßιl. Σμßλη ÜΖÝqαιι1, ΜÞχ. 0.105,- , -]. ιτ, ,Ζ,üγ,η< Ο.032^ πλÜτ, πτÝgναò 0.Ο16.

]- _ .,,ι]ι.ι εßß,ιιι ;,"αμπýλη ιιαß λεßα, Þ Üλλη Ýπß-

, ,., _ι:τ.. q ι,σα).ß|δεò, "Ιχνη χρτ'lσηò χαß στÞν, :. ß ;ττεο\ια. τοý Ýδω δÝν Üποτελεß χüψη.

- 1._,-,ιι Ζ-òιß σττ']ν πτÝρνα ýπÜρχει Üπü Ýγα

. - ] 7,.( στÞ μÝση περßπου.-ß ! ΕßΖ. 10, Σμßλη ÜχÝραιι1. lνΙÞχ,0.10, πÜχ.- ]: _, 7.ι]]τ,ιιò 0.031, πλÜτ. πτÝρναò 0.012. "Ιχνη

: ", - ττη\, Ζüψη χαß στι)ν πτÝqνα. ¹ Ýπßπεδη, : ß ιιιιιιοLÜξει üξεßδωση. Οß δýο ÝπιφÜνειεò

, . ,.Ξl,ε;.

,-ß -. ΕßΖ.. 1Ο. Σμßλη ÜχÝqαιι1 μÝ ÝλαφρÜ- r 7:οj+ιη. ΜÞχ. 0.09, πÜχ. 0.0050, πλÜτ.

: _::. τ),Üτ, πτÝρναò 0.013. ¹ μßα ÝπιφÜνεια- , _-,1,ι1 Ζιιß λεßα, Þ Üλλη Ýπßπεδη μιÝ ßχνη Üπü

: .; -17τ,η χQιºσηò στι)1ν χüψη χαß, στι)ν πτÝρνα

- -,,. ]:ß,] ι.ιJ\,εται þò χüιρη. ¸λαφqü σπÜσιριο-, ,, .:τεΟ\,α,

40.ΕΑΜ 17Β10. Εßχ. ß0. Σμßλη ÜχÝqαιι1 μÝ Ýντονο σπÜ-

σιl-ιο πÜνιο δεξιÜ στÞν πτÝρνα. ΜÞπ. 0.094, πÜχ.0.0060, πλÜτ. :ιüιγηò 0.037. πλÜτ. πτÝρναò 0.016. ¹μßα ÝπιφÜνεια εßναι χαμπýλη χαß λεßα. Þ Üλλη Ýπßπε-δη μÝ θχνη Üπü φυσαλßδεò."Ιχγη χαÞσηò στι)ν χüιρη

χαß στι)ν πτÝρνα ποý διαμιοqφιbνεται ιßò χüψη.

41.ΕΑΜ 17811. Εßχ. 10. Σριßλη ÜχÝραιι1, αßσθητÜ },επτü-

τερη Üπü τßò Üλλεò. ΜÞχ. 0.112, πÜχ. 0.0040, πλÜτ.

χüιρηò 0.023, πλÜτ. πτÝqνα_ò 0.011. "Ιχνη χρÞσηò πριο-νωτÜ στÞν χüτρη χαß στl'1ν πτÝqνα. Τü πλÜτοò τουòεßναι περßπου θσο ÜλλÜ Þ πτÝρνα δÝν διαμορφιßινεταιιbò χüι1.,η.

42. ΕΑΜ 17812. Εßχ. 10. Σμßλη ÜποχεχρουμιÝνη. ΛεßπειÞ χürΙ,η. ΜÞχ. 0.Ο10. πÜχ. 0.0070, πλÜτ. χüψηò 0,031,

πλÜτ. πτÝρναò 0.019. ¹ μßα ÝπιφÜνεια εßναι χαl,ιπýλη

χ,αß λεßα, Þ Üλλη Ýπßπεδη μÝ ßχνη Üπü φυσαλßδεò."Ιχνη χρÞσηò στι)ν πτÝρνα. ποý δÝγ Üποτελεß χüιρη.

Οß δýο ÝπιφÜνειεò λειασριÝνεò. "Ισωò Üπü τÞτ, θδια

μι]τρα ριÝ τι)ν ýπ, Üq. 30.

\,ß( ÝQγαλεßα Üπü Üλλεò θÝσειò τÞò εýQýτεQηò πεQιοχηò

: _:]:, Εß,Ζ,. 11, Μονüστομοò πÝλεχυò ÜχÝ-:_:] τη θÝση Λατομεßα τÞò χοινüτηταò Τρια-

τ , ,ß.οτ,ß;,.ηò. Τυχαßο εýρημα ποý δÝγ προÝρ-,: _,J-ι,,;,Ζεl"QιιιÝνο προßστοριΖü οßχισμü. Πα-.,: ,ο\, Αßγουστο τοý 1970. ΜÝγ. μÞπ, 0.14,

πλÜτ. 0.08.

44.ΑΜΘ 5888. Εßχ. 12. Μονüστοl-ιοò πÝλεχυò ÜιÝραι-οò. ¶πü τÞν Τοýμπα Μεσημερßου. Παqαδüθηχε οτß.ò

7.8.63. ΜÝγ. μÞχ. 0.1Β, μÝγ. πλÜτ. 0,08 (βλ. χÜòτη).

º,ι32º

43 ('Εθνιχü ¶ρχαιολογ ιχü Μουσεßο Αθηνþν).Ξ -Ζ., Ι ] . 'Ο -τÝλεχ,υζ Ü,ρ. χατ

90 Δημιητqßου Β. ΓραριμÝνου - "Ιριδοò Τξαχß},η ΑΕ 1994

45.ΑΜΘ 14819. Ε,ßχ. l3. Μονüστοl"ιοò πÝλεχυò ÜχÝ-ραιοò. ¶πü τι)ν Τοýμπα Π),αγιαqßοι. ¸πιφανειαχüεýρημα τοß 1971 τ6ιν σιιναδÝ},φων Μ. ΦωτιÜδη χαßΠ. ΦÜχλαρη, λ'ΙÝγ. μÞχ. 0.185, μÝγ. πλÜτ. 0.07 (βλ.

χÜρτη).

1.6.Αλ,{Θ 1ΟΟ35. Μονüστοl-ιοò πÝλεχιιò ÜχÝραιοò. ¶πüτι) Μεσημεqιαντ) Τοýμπα, Τρý,üφου. ¸πιφανειαχüεýρημια τοý 1971 τοý Üρχαιοß"ü.lοι D. French (7.8.

1965). ¼ πÝλεß,τ,υò αýτüò πò,üò τü παqüν δÝν Ýlγιτ,ε

δυνατüγ νÜ βgεθεß στßò ÜποθÞχεò τοý ΜουσεßουΘεσσαλονßχηι. ΜÝγ. μÞχ. Ο.18_5. μÝγ. π),Üτ, ().Ο75 (βλ.

χÜρτη).

47.ΑΜΘ 14820 - Π 644, Εßχ,. 13. Σμßλη ÜΖÝραιη. ¶πüτι)ν Τοýμπα ΛεμπÝτ. ¸,πιφανειαχü εý9ßlμα τοß Ýιòι-

χαιο},üγου Γ. ΣαχελλαqÜχη στÜ μÝιτα τßlò δεΖ"αετßιß:τοß '6Ο. ΜÝγ. μÞχ. 0.16. μÝγ. πß,Üτ. 0.Ο35. ¹ Ζομβιü-ιßχημη Üπüληξη τÞò πτÝqνα< ßσιυò σινδÝεται ιιÝ

1^

Εßιι. 12."Ο πÝλεχι,,ò Üρ. χατ

5, ΠÝτσαò 1969. 169 Üρ, 73.

Ζ,Üποιαò μοαφÞò στιιλÝιυσι1. ¶ξßξει νßι σηl-ιειιυOεß üτιεtναι το |,ιονο απο τα ευQιιμιιτCΙ που παQΟυσιαξειχqΙιμια χαλχοý μÝ Ζασσßτερο (βλ. ΠαρÜρτηl-ια ΙΙ ιαßχÜατη).

48.ΑΜΘ 14823. Εßχ. 13. Λßθιτ,η μιjτqα γιÜ πÝλεχυ Üπüτιjν Τοýμιπα- Μεσημερßοιι. ΜÝγ. μÞι. 0.145. μÝγ. πλÜτ.0,06_5. ¸πgüχειτο γιÜ ÜχατÜγραφο μιÝχρι σιlμεραεýQη|ια, πQοφαγþò Ýπιφατ,εια,χü, Üπü τü üποßο τü

ριüνο στοιχεßο ποý ýπÜρ7,ει εßτ,αι Ýνιι εß,ανÜγν,,ιστο Μχαß πλÜι ι',1μερομηνßα. ποý μιÝ τÞ βοÞθεια φαχοß δια,-

βÜξεται 14.8.20. μιßα ι'lμερομηνßιι ποý πριιι1.1εΤτατ τþνÝρειινιßιτ, ΚοτξιÜ στÞν Τοýμπòι ΜεσημÝρι6 τÞò Ζ.οινü-τητòτò Μεσημερßοι,. ¹ μßα στενι) πλειρÜ Ýχει δýο.ß/ιυνιòτ7"Ýß Ü,τοΖροýσειò. ßιλλÜ θÜ πρÝπει στü μÝσοτ,τιlι νßι διιττηqεßτα.ι ιιιΖρü μÝροò Üπü τü ßιqχιπü πÝ:ραò( β),. 7Üqτι1 ).

58θ8

41 (' Ε θ ν ιχ ü ¶ ρ χòι ιο λο γ ιι" ü Μ ο ιι σ εΓο ¶θ η ν ι,,ι ιι ).

º

ι

44

6. Frenoh 1967.

-:1994_

ι ιεß ßΙτιι ιιÜξειμ ΙΙ χαß

,απο, τß.Üτ.

|ιεQα--οτü

τιι Μ, - διττ-,- ι τdιγ

- -οινü-

l, δýο, ι'σονι -ι.Qαò

\

)

ιι

I

ιι

[-

I

μ

[-

ßΠ 644= Ι4θ20)

Εßχ. 13."Ο πÝλεχιlò ιßρ. χσ"τ, 15, Þσμßλη Üρ. γ"ατ. 17 ιιαß Þ λßθινη μÞ-τρσ" Üρ. χατ. 18 (¶ρχαιολογιχüΜ ου σεΤο Θ ε σσαλον ßχη ò ).

Δημητρßου Β. ΓφαμμÝνου -'Ιgιδοò Τζαχßλη ΑΕ 1994-

3. ΓενιχÝò πQοχαταQχτιχÝò πα8ατηQÞσειò

"Ενα πρþτο ÜσφαλÝò συμπÝρασμα εßγαι üτι τÜ εýρÞματα τοý ¶Qχαιολογιχοý ΜουσεßουτÞò Θεσσαλονßχηò χαß τοý ¸θγιχοý ¶ρχαιολογιχοý Μουσεßου τþγ ¶θηνþν, πQοÝQχονταιÜπü τüγ θδιο θησαυρü. Αýτü φαινüταν χαß μÝ τÞν ÜgχαωλογιχÞ ÝξÝταση ÜλλÜ Üποδεßχτηχεχαß Üπü τÞ χημιχÞ ÜνÜλυση τþν πραμÜτων (βλ. ΠαρÜρτημα ΙΙ).

Τü σýγολο τþν Ýgγαλεßων αýτþν, σμιλþν χαß πελÝχεων, τüσο τοý θησαυροý τþγ Πετρα-λþνων, üσο χαß Ýχεßγωγ τÞò εýρýτεQηò πεQιοχÞò, παρουσιÜξει σÝ γενιχÝò γQαμμÝò üμοιογÝ-νεια, Ýχτüò Üπü τÜ ÝξÞò:

1. ¹ χομβιüχημη Üπüληξη τÞò σμßληò Üπü τü ΛεμπÝτ (Üρ. α7).2. Οß δαχτýλιοι τÞò üπÞò γιÜ τÞ στεgÝωση τοý στυλεοý σÝ Ýναγ Üπü τοýò πελÝχειò τþν

Πετqαλþνων (Üq.21).3. ¹ μοναδιχÞ σμßλη-σφÞγα,¹ üμοιογÝγεια εßγαι τυπολογιχÞ χαß δÝγ σημαßνει üτι Þ μÞτqα Þταν Þ ßδια. ΧρησιμοποιÞ-

θηχαν διαφοqετιχÝò μÞτqεò, ÜλλÜ χ,αß πολλÜ Üπü τÜ Ýqγαλεßα πqοÝqχονται Üπü τÞν ßδιαμÞτQα, üπωò φαßνεται στÞν εßχ, L4,

4. ¼ τüποò πqοÝλευσηò üλωγ τþγ Ýqγαλεßων - Ýχτüò Üπü τÞ σμßλη Üπü τü ΛεμπÝτ, ποýÜλλωστε Ýμφανßξει διαφορετιχÞ χημrχÞ σýνθεση χαß διαφοqετιπÞ μοqφολογßα - εßναι Þ βο-qειοδυτιχÞ ΧαλχιδιχÞ. Τü γεγονüò αýτü δÝγ πgÝπει γÜ εßγαι τυχαßο: Þ πεqιοχÞ Üπü üπου προ-Ýρχονται χÜλχινα Üντιχεßμενα νεüτεqων φÜσεων τÞò ¸ποχÞò τοý Χαλχοý εθναι σαφþòεýqýτεqη, Ýγþ Üπü τÞν θδια τÞν Πqþιμη ¸ποχÞ τοý Χαλχοý στüγ ΚασταγÜ δÝν πqοÝχυι|.ιεÜνÜλογο χÜλχινο Üντιχεßμενο. Τü θδιο φαßνεται νÜ συμβαßνει χαß μÝ τÞν Πqþιμη ¸ποχÞ τοýΧαλχοý Ι üληò τÞò Μαχεδονßαò (ΣÝqβια, μεσοπολεμιχÝò ÜνασχαφÝò Heurtley, ΠεντÜπολη,Σιταγqοß, Ντιχιλß-ΤÜò). Καß Üπü τßò νεüτεqεò ÜνασχαφÝò τÞò ΘÜσου στüν οßχισμü τÞò ΣπÜλαòΣωτÞqοò (ÜνασχαφÝò ΧÜιδωò Κουχοýλη-ΧqυσανθÜχη), ποý χqονολογεßται στÞν ΠΕΧ, Üγχαß ÝπισημÜνθηπαν περιοqισμÝνεò μεταλλουqγιχÝò δgαστηριüτητεò (χÜλχινεò βελüνεò χλπ.),

:þßΠ 622:38ο8Ι

Εßχ. 15. ¹ σμßλη τÞò Παραδη-μÞò (Μουσεθο ΚομοτηυÞò).

"ΠΠ

Εßχ. 14. Οß σμßλεò Üρ. χατ. 27, 30, 26, 42 χαß 28, ποý χατασκευÜστη-καγ πιθα,νüτατα Üπü τÞν ßδια μÞτρα, üπωò εßχÜξεται Üπü τÞ στα-θερÞò γωνßαò κλßση τþυ μακρþν πλευρþν,

]α-¾ε-

,94._

,ου

ßαιιχε

;ωγ

)ιη-bια

gαδη-

).

flEl!D{ ¼ θησαυqüò τþν Πετgαλþνων τÞò ΧαλιιδιχÞò

§τ βφεθηχαν ÜνÜλογα Ýqγαλεßα. ¶ναφÝqεται þστüσο ÝπιφανειαχÞ μÞ"ρ« γιÜ σμßλη Üπü τÞν

φηÞ τοý Καστqιοý στüγ Θεολüγο τÞò ΘÜσου, ποý εßναι ÜνÜλογη μÝ αýτÞν τοý Μεσημε-

μτ (Üò.48)7.'εγω δηλαδÞ, εßδιχÜ μÜλιστα στÞν ¶νατολιπÞ Μαχεδονßα, στÞ Νεüτεqη Νεο-

ßÜΞÞ Ξαουν διαπιστωθεß μιÜò συγχεχqιμÝνηò μοαφÞò μεταλλουqγιχÝò δqαστηqιüτητεò, στÞν

ΠμÜμη ¸ποχÞ τοý Χαλτιοý δÝν φαßνεται οß δqαστηqιüτητεò αýτÝò νÜ συνεχßζονται.

(¸ πgοÝßευση τοý χαλχοý

ΣιεπχÜ μÝ τÞν πqοÝλευση τοý χαλχοý τþν Ýqγαλεßωγ αýτþγ τßποτε δÝν μποqεß γÜ εßπωθεΤ

β frφαþτητα. ºσοτοπιχÞ ÜνÜλυση τοý μολýβδου, ποý θÜ ÝπÝτqεπε στενüτεgη πqοσÝγγιση

ý 0Ýματοò, δÝν Ýγινε. ¹ γνþση τÞò μεταλλευτιχÞò σýνθεσηò δÝγ þαι ÜqχετÞ γιÜ üποιαδÞ-πιε ýπüθεση, χωqßò τÞν πλÞqη γνþση τÞò σýνθεσηò τþν μεταλλοφüQωγ },ßοtτασμÜτων τÞò

ηιαχÞò, πρÜγμα ποý δÝγ συμβαßνει, χαß τÞ βεβαιüτητα üτι ü χαλχüò τþν Ýqγαλεßων μαòÜ,α στην πqþτη χýτευσÞ του. ¸πιπλÝον, ÝπειδÞ πqüχειται γιÜ τυχαßο εýqημα ÝΧτüò

-Ξ-qιοý, λεßπουγ ι,ιαß üποιαδÞποτε βοηθητιχÜ στοιχεθα τÞò ßστοqßαò τÞò παqασΧευÞò τοý

ηιßματοò, π.χ. σχωqßεò Þ Üλλα ýπολεßμματα μεταλλουqγιχÞò δgαστηgιüτηταò ποý θÜ

ωgοýσαν νÜ εßχαν βqεθεß σÝ οßχισμü. ΘÜ πqÝπει γÜ τογιστεß üτι εßγαι πολý δýσχ,ολοò ü

τ'σχεησμüò, οýτωò Þ Üλλωò, μÝ συγχεχgιμÝνο χοßτασμα. Γßνεται μüνον üταν γνωqßζουμε μÝfuτιßλεια üτι πρüχειται γιÜ τÞν πqþτη χýτευση Ýγþ, üταγ ξαναχυτεýεται χαλΧüò Üπü διαφο-

ΞτιΞÜ Üντιπεßμενα, Üλλοιþγεται Þ σýνθεσÞ του, ΔÝγ εßναι πÜν εýχολη Þ διαφοgοποßηση

Fφý τηγμÝνου Üπλþò αýτοφυοýò χαλποý ι,αß χαλχοý ποý προÞλθε Üπü Ýχπαμßνευση σχε-

αÜ Ζαθαqþν μεταλλευμÜτων, μολονüτι Ýχουν γßνει πqοσπÜθειεò γÜ θεσπιστοýν ΧgιτÞqια. ¹ταß.αιüτερη διαφοqοποßηση χατÜ τÞν üποßα ü χαθαqüò χαλχüò Ýθεωqεθτο αýτοφυÞò, Ýγþ ü

χαßχüò μÝ προσμßξειò þò χαλχüò ποý πqοÞλθε Üπü Ýχχαμßνευση, δÝν ßσχýει8. ΓιÜ τü Αßγαßοd&Ζüτερα δÝν Ýχει χÜν Üντιμετωπισθεß τü θÝμα Üν ýπÜqχει αýτοφυÞò χαλπüò (Ýνþ ýπÜqχειoriJy Τουρχßα, στÞν ºταλßα χαß στÞν ºσπανßα) γιατß Üχριβþò αýτü θÜ πρÝπει νÜ συναχθεß

Fσrß¼ ιÜπü τÞ χημιπÞ σýνθεση τþγ ÜγτιχειμÝνων9. ¾πÜqχει δυνατüτητα τιÜποιωγ Ýνδειχτιχþγ

ΦlLτεQασμÜτων γιÜ τü Üν χQησιμοποιÞθηχε αýτοφυÞò χαλχüò μüνο Üν τü δεßγμα ποý

foευνÜται εßναι ÜqχετÜ μεγÜλο, διüτι στατιστιχÜ φÜνηχε üτι, γιÜ τÞ μεγÜλη πλειονüτητα τþγ

,ÜττιχεψÝνων, τü üqιο γιÜ τÞ συναγωγÞ τοý συμπεgÜσματοò üτι χqησιμοποιÞθηχε αýτοφυÞò

ιq;Jßüò εßναι Üχαθαρσßεò χÜτω τþγ 0.2510. ¶σφαλÞò διαφοgοποßηση μπορεθ νÜ γßνει μüνο σÝ

ria περßπτωση: μÝ μεταλλογραφιπÞ ÜνÜλυση, üταν ü αýτοφυÞò χαλΧüò δÝν Ýχει ταχεß ÜλλÜ

μÜτο σφυρηλατηθεß11. "ολεò λοιπüγ οß Üγαλýσειò τÞò σýνθεσηò τοý χαλχοý μÜò φωτßζουν γιÜτφ ΖαßασχευαστιχÞ ßστοgßα τοý ÜγτιχειμÝνου χαß üχι γιÜ τßò πηγÝò τοý χαλΧοý12, ποý εßναιπθαγüν γÜ Ýγτοπιστοýν μüνο μÝ ßσοτοπιιÞ ÜνÜλυση τοý μολýβδου τþγ ÜντιχειμÝνωγ χ,αß Ýχ

πφαßßÞλου τþγ χοιτασμÜτωγ13 Üπü τÜ üποßα πιθανολογεßται üτι πqοÝqχεται ü χαλπüò,

-_ Κοι.αοýλη -Xqu σαν θÜχη |992, 687 - 688, π ßγ. 361 ε.

LΤ9tεωιε Ι992,1,. McGeehan-Lyriτzis - Gale 1988,208.

9- ]lιicGeehan-Lyriτzis - Gale 1988, 208, Maddin χ.Ü.ºπ{m

10, Rapp 1982.

11. Maddin χ,,Ü. 1980.

º_2, Muhly 1980, 32-33.

13. Gale 1982.

που

βο-iQo-

ρþòU!Jετοýτλη,ιλαò

,Üγιπ.),

94

Τ{

1

Δημητqßου Β. ΓqαμμÝνου - "Ιqιδοò Τξαχßλη ΑΕ 19g4

¼πωσδÞποτε θÜ πqÝπει γÜ Üποχλειστετ Þ πιθανüτητα εßσαγωγÞò μεταλλεýματοò Üπü τßòΚυχλÜδεò Þ Üπü Üλλοýlα. ΣτÞ θÝση ΣχουqιÝò, μεταξý τþν χωgιþν Νεοχþqι χαß ΜεγÜληΠαναγιÜ ΧαλχιδιχÞò, εßναι ÝντοπισμÝνο τü μεγαλýτεqο γνωστü - μÝ τÜ δεδομÝνα Ýωò τü1965 - χοßτασμα χαλχοý στÞν ¸λλÜδα15. ¶ποτελεßται Üπü χαλχοπυqßτη, βοννßτη, χοβεßτη,μαλαχßτη, Üξουqßτη, σιδηqοπυgßτη, Üχιλιμονßτη. "Εωò τü 1964 γινüταν Ýξüqυξη πεqßπου 15τüγγωγ μÝ πεqιεχτιχüτητα χαλχοý 1.0 Ýωò Ι.2% χα\, χqυσοý, χαß 20 m τüγγωγ μÝ περιεχτιχü-τητα 0.7 Ýωò 0,8Ο/ο χαλχοý. ΣÝ μελÝτη μÜλιστα τþγ McGeehan-Lyritzis τιαß Gale16 θεωqεßται þòÞ πιθανüτεαη πηγÞ τοý χαλχοý τÞò πqþιμηò μεταλλοτεχνßαò στüγ Ýλλαδιχü χþgο. ΜÝ βÜσητßò νεüτεqεò, ÜποχλειστιχÜ üμωò ÜgχαιομεταλλουqγιχÝò Ýgευνεò, δÝν φαßνεται νÜ ýπÜqχειπλησιÝστεqο πρüò τÞ ΔυτιχÞ ΧαλχιδιχÞ χοßτασμα17, Ýχτüò Üπü τü χοßτασμα τþν Σχουριþν.

"ΕπειδÞ τÜ ÝqγαλεΤα τοý θησαυqοý τþγ Πετqαλþνων παqουσιÜξουν Üξιüλογη πεqιεχτιχü-τητα σÝ Ügσενιπü, θÜ Ýπqεπε νÜ γßνει γνωστÞ χαß Þ περιεχτιχüτητα üλωγ τþγ χοιτασμÜτωντοý βοqειοελλαδιχοý χþqου σÝ Üρσενιχü, δεδομÝνου üτι Þ παqαγωγÞ ÝλευθÝqου μετÜλλουÜqσενιχοý χαß Þ προσθÞχη του Ýχτüò τοý ρευστοý χαλχοý δÝν Þταν δυνατÞ18. Τü ÜgσενιχüδÝγ συγαγτÜται þò αýτοτελÝò, παqÜ μüνο μÝ Üλλα μεταλλεýματα ποý τßò πεqισσüτεqεò φοgÝòεßναι χαλχοýχα. Συνεπþò τü ξητοýμενο τÞò Ýρευναò εßναι πþò Üναγνωqßξονταν τÜ χοιτÜ-σματα μÝ Üρσενιχü. ΣτÜ πqþτα στÜδια ü Ýντοπισμüò τουò θÜ Ýγινε Üσφαλþò χατÜ τýχη χαßÜgγüτεqα Þ Ýμπειgßα θÜ üδÞγησε στÞν Ýχ προθÝσεωò ÜναξÞτηση τοý μεταλλεýματοò19. ΜÝ τÜσημερινÜ πÜντωò δεδομÝνα Þ πεqιεχτιχüτητα σÝ Üqσενιχü τþγ χαλχþν χοιτασμÜτωγ τηòΧαλχιδιχÞò εßγαι χατÜ πÜσα πιθαγüτητα πολý μιχρüτεqη Üπü τοý θησαυqοý τþγ Πετραλþ-γωγ. Αýτü üμωò δÝν Ýμποδßξει, μÝ τüν χατÜλληλο Ýμπλουτισμü, τÞν Ýπßτευξη τοý Ýπιθυμητοýποσοστοý Üqσενιχοý στü χqÜμα, πqÜγμα ποý Üποδειχ,γýεται μÝ τÞν ýrμηλÞ πεgιεπτιχüτητασÝ Üqσενιχü χαντgþν Üπü τÞ ΔÞμητqα, Þ üποßα Ýχει διαπιστωθεß μÝ Üναλýσειò20.

Παqüλεò τßò Ýgευνεò ποý Ýγιναν, Üχüμη χαß μÝ νÝεò χαß ÝμπεqιστατωμÝνεò συνθετιχÝòÝgγασßεò μÝ δεδομÝνα εýqýτεqων περιοχþν21, θÝματα ποý ÜναφÝQογται στÞν πqοÝλευση τοýχαλχοý εßγαι δýσχολο πqüò τü παgüν νÜ Üντιμετωπιστοýγ μÝ βεβαιüτητα. Τü μüνο ÜσφαλÝòσυμπÝqασμα εßγαι üτι τÜ Ügσενιχοýχα χρÜματα τþν Ýqγαλεßωγ τοý θησαυgοý τþν Πετqαλþ-νων Ýχουν τÞν Üπαιτοýμενη σχληgüτητα τιαß üτι οß συνθÞχεò χýτευσηò παqουσιÜξονται βελ-τιωμÝνεò. Οß ßδιüτητεò ποý πqοσδßδει τü Üqσενιχü Ýχουν πολλÝò φοQÝò ÜναπτυχθεΤ22,¸πι-πλÝογ, τü Üqσενιχü Ýχει τÞν ßδιüτητα νÜ χαμηλþνει τÞ θεqμοχqασßα τοý σημεßου τÞξηò χαß γÜβελτιþνει τÞ χýτευση, διüτι τü λιωμÝνο μÝταλλο εßγαι πιü qευστü χαß üμοιογενÝò, χαß χατÜτÞν ψýξη ýπÜqχουν λιγüτεqοι θýλαχεò ÜÝqοò23. ΓιÜ τÞν παqουσßα τþγ Üλλωγ στοιχεßων βλ,ΠαqÜqτημα ΙI.

14. ΒαρουφÜτιηò Ι973,373. Τü θÝμα τþν Üγταλλα-γþν χαλχοý þò πqþτηò ýληò ÝξετÜξεται χαß Üπü τÞνMcGeehan-Lyriτzis 1983, 165-170,

Ι5. ΙΓΜΕ 1965, 2050. Οß γνωστÝò θÝσειò χοιτασμÜ-των χαλχοý στÞν ¸λλÜδα Üπαqιθμοýνται χαß σχολιÜ-ξονται χαß στü McGeehan-Lyriτzis 1983, L7 4-L7 6),

16. McGeehan-Lyriτzis - Gale 1988,214.Ι7. Wagner 1986. Iü6 χÝ.18, ΒαρουφÜχηò 1973, 373, Tylecote Ι992, 7. llΔc-

Geehan-Lyriτzis 1983, 164. Πqüò τü παqüν Üν Þ παρου-σßα τοý Ügσενιχοý στÜ χqÜματα εßναι τυχαßα λüγω χοι-τÜσματοò Þ πqüσθετη χατÜ τÞν Ýπεξεργασßα εßναιÜχüμη Üνοιχτü θÝμα.

19. Katsa 1992.

20. ΓραμμÝνοò 1987, Appendix 6.

21,. Ζwßòκòτ ],987, McGeehan_Lyriτzis - Gale 1988.

22. Charles 1969. Northover 1989.

23, Tyiecote Ι991,, 2Ι6,

JrE Ι!Βι ¼ θησαυqüò τþν Πετqαλþνων τÞò ΧαλιιδιχÞò

ßΤωΤσγßα χαß χQονολüγη ση

r) Σμßλεò

fi qιßßεò τοý εýqÞματοò τþν Πετqαλþνων, χqηστιτιÜ ÝqγαλεΤα τþγ üποßωγ τü σχÞμα ýπα-

μαßτται Üπü τÞν Üποτελεσματιχüτητα χαß τü εßδοò τÞò Ýqγασßαò, μÝ ÝλÜχιστεò παQαλλαγÝòò εßφý γεωγ8αφι?ßü χαß χqονολογιχü φÜσμα, δýσχολα Ýμπßπτουν σÝ τυπολογιχÝò σειqÝò,

ιαþò δýσχολα }.ßατηγοQιοποιοýνται, χαß Üqα Þ τυπολογßα τουò δýσχολα μπορεß νÜ Üποτε-τdπι χριτÞριο χqονολüγηοηò. ¼πωσδÞποτε τÜ γενιχÜ χqονιχÜ üρια τþν περισσüτεgων Ýqγα-fuýστ αß.τοý τοý τýπου χαθορßστηχαγ Üπü τüν Deshayes μεταξý τοý 2500 π,Χ. χαß τþν ÜqχþνιýΕ Τηò τ.Χ, χιλιετßαò, Üν χ,αß οß παλαιüτεqεò παgαλλαγÝò Üνεβαßνουν στÞν ÜqχÞ τÞò τqßτηò

η,ßτετßα2α. ΤÜ χýρια χαQα}ßτηQτστιι.ι,Ü του εßγαι üτι Ýχει χüψιη ÝγχÜqσια στüν μαχqý Üξοναd δ,ßειψη σαφþν ßχνþν στυλÝωσηò. ΣτÞν τυπολογßα τοý Deshayes οß σμßλεò τþν Πετqαλþ-πιτ gαßνÝται νÜ Ýμπßπτουγ στüγ τýπο C 4b, ποý συγαγτÜται χυqßωò στü Αßγαßο25.'Ωστüσο ÞππιýCIγßα του γιÜ τßò σμßλεò δÝγ εßγαι σαφþò üqιοθετημÝγη, παQουσιÜξει πολλÝò ÝξαιqÝσειòd ýπο;τεριπτþσειò, ιιαß ÝπιπλÝον τþqα πιÜ εßγαι γνωστÝò σμßλεò Üπü τÞ Βουλγαρßα ποý

&ιÞαßνουν παλαιüτεqα χqονολογιχÜ26.òεδομÝνου üτι τÜ τυπολογιχÜ πqιτÞqια εθγαι Ýγδειχ,τιχÜ ÜλλÜ üχι χαθοριστιχÜ - τουλÜχι-

ασγ σÝ πρþτη πqοσÝγγιση - γτÜ τÞ χρονολüγηση τþν σμιλþν τþν Πετqαλþνων, Üò δοýμε

frò παρουσιÜξονται τÜ δεδομÝνα γιÜ τßò Üλλεò Üντßστοιχεò σμßλεò τþν πλησιüχωQωγ γεω-

ºμαφι]ßÜ πεqιοχþν. ΣÝ γενιχÝò γQαμμÝò ÜνÞχουν σÝ δýο περιüδουò σαφþò διαχωρισμÝνεò, μÝ

μγιßþο χgονιχü χενü μεταξý τουò. ¹ πqþτη þαι Þ λεγüμενη Νεüτεqη ΝεολιθιχÞ27, üπου Þ

1ρσγολüγηση χαß Þ τυπολογßα τþν σμιλþν εßγαι Üγτßστοιχη τüσο πqüò ΒοqqÜ üσο χαß πqüòD§ιßτο_ ¹ δεýτεqη εßναι Þ Πqþιμη ¸ποχÞ τοý Χαλχοý ΙΙ στü Αßγαθο, γýqω στÜ ρ700,2300IJL2E ¶ντßθετα Üπü τÞν προηγοýμενη, Þ μεταλλοτεχνßα στüν ΒοqρÜ τÞν θδια ÝποχÞ ÝπαυσειÜ ÜΖμÜξει. Εßγαι ßσωò χqÞσιμο νÜ Üναχεφαλαιþσουμε τÜ σχετιχÜ μÝ τßò χυριüτεqεò Üπü τßò

φýεò. Οß χρονολογÞσειò ποý δßγογται εßγαι αýτÝò ποý ÜναφÝqουν οß Üνασχαφεθò. ΣÝ γενιΧÝòραμμÝò οß πqþτεò ÜνÞχουν σÝ Ýγαν üqßξοντα Νεüτεqηò ΝεολιθιχÞò χ,αß ΧαλχολιθιχÞò χαß οßüεßτερεò στÞν ΠΕΧ ΙΙ,

1. Δýο σμßλεò Üπü τü ΣÝσχλο, ΒqÝθηχαν σÝ στρþματα Νεüτεqηò ΝεολιθιιÞò χαß σýμφωνα μÝÜναλýσειò εßýαι σχεδüν Üπü χαθαgü χαλχü, μÝ ÝλÜχιστεò πqοσμßξειò29. Τü πÜχοò τουò εßναι μεγÜλοσÝ σχÝση μÝ τü μÞχοò, τüσο ποý σÝ τομÞ φαßνονται σχεδüν τετqÜγωνεò.

Ζ. lυο σμßλεò Üπü τÞν ¶λεπüτqυπα. ΜετÜβαση Üπü τÞν "Υστεgη ΝεολιθιχÞ στÞν ΠΧ Ι30. Καßστßò δýο τü πλÜτοò εßναι μεγαλýτερο Üπü τü ýιμοò (0.1s πρüò 0.11 χαß 0.17 πqüò 0.10).

3. Σμßλη χαß σμßλη-σφÞνα Üπü τÜ ΠευτιÜχια Βüλου. "Υστεqη ΝεολιθιχÞ31.

34. Deshayes 1960,80.]5- Αýτüθι 61.

]6. Todorova 1980.r7. Σýνθεση τþν χqονολογιτιþν δεδομÝνων

gισχÞò στüν Treuii ].983,78-114.

Ξ. Ντοýμαò Ι990,Ι"Ι-9. Renfτew 199|,37,39.

29. Τσοýνταò 1908, 352. Renfrew º972,37L, Branigan

1974, Üq.600.30. Phelps Ι9'7 5, 549, 2.3,

τÞò πε- 31. ΘεοχÜqηò L973,19I, εßχ. 118. Weisshaar 7979,εß,γ,,

3,7-8.

954

=

ò

ηο

Ι,5

ß-)ò

ιη

ει

ü-

)γ

)υ

ιüÝòÜ-αßτÜ

Þòþ-

οý

ιτα

ιQου-

ι χοι-εθγαι

Ιεò:οý

λÝòιþ-θλ-ßπι-γÜΙταβλ,

Δημητqßου Β. ΓqαμμÝνου "'Ιqιδοò Τξαχßλη ΑΕ 1994

4. Δýο σμßλεò τÞò συλλογÞò Finlay στÞ ΒqετανιχÞ ¶qχαιολογιχÞ ΣχολÞ τþν ¶θηνþν. ΕßγαιεýρÞματα Üγνωστηò πqοÝλευσηò32. Οß συγγqαφεßò τÜ χqονολογοýν μÝ πολλÝò Üμφιβολßεò ΧαßÝντελþò Ýνδειχτιχ,Ü στÞν ΠΧ Ι, παραλληλßξονταò τßò σμßλεò μÝ αýτÝò τοý ΣÝσχλου χαß Üποχλεßονταòσυσχετισμü μÝ Üντßστοιχεò τοý Αßγαßου τÞò ΠΧ ΙΙ, διüτι Ýχεßνεò εßναι μαχρýτεqεò χαß λεπτüτερεò.

¿ò πqοÝλευση ÜναφÝqονται Þ Εýβοια παß Þ Πελοπüννησοò,4. Σμßλη Üπü τÞν Κγωσü. ΠαqουσιÜξει τÞν θδια ÜχατÝργαστη ÝπιφÜνεια μÝ τÞ σμßλη τÞò Παqα-

δημÞò (βλ.ΠαqÜqτημα Ι). "Υστεqη ΝεολιθιχÞ33.5, Δýο σμßλεò Üπü τü σπÞλαιο τοý ΖÜ τÞò ΝÜξου. ¶ναφÝqεται üτι βρÝθηχαν σÝ στqþματ9,τÞò

Νεüτεqηò ΝεολιθιχÞò χαß τυπολογιτ.ι,Ü εßναι Üντßστοιχεò μÝ τοý ΣÝστιλου χαß τÞò ¶λεπüτqυπαò34.

6. Σμßλη-σφÞνα ΠαqαδημÞò (βλ.ΠαqÜqτημα Ι).

Βοqειüτεqα Üπü τüγ Ýλλαδιχü χþqο Þ εßχüγα δÝγ þαι Üπü πλευgÜò τυπολογιιιÞò χαß χqο-νολογιχÞò διαφορετιχÞ. Στü συγχεντQωτιχü Ýργο τÞò Todorova γιÜ τÞν πρþιμη μεταλλουqγßαστÞ Βουλγαqßα35 οß σμßλεò, συχνü εýgημα Üπü τÞν "Υστερη ΝεολιθιχÞ Ýωò τÞν Πqþιμη ¸πο-

χÞ τοý Χαλχοý στοýò πολιτισμοýò Σαλχοýτσαò, ΒÜqναò, Γχιουμελνßτσαò, ΚαqÜνοβου νΙ,Ýχουν Ýπßσηò τÞ γενιπÞ üιμη τþν Üντßστοιχων ποý ÜναφÝqαμε Üπü τüγ Ýλλαδιχü χþQο,δηλαδÞ Þ Üναλογßα τοý πÜχουò πqüò τü πλÜτοò þαι μεγÜλη, πρÜγμα ποý δßγει üιμη χοντü-

χογτQη στßò σμßλεò παß τßò διαφοqοποιεß αßσθητÜ Üπü τßò λεπτüτεqεò τÞò ΠΕΧ ΙΙ, "Ιδια üιρη

πεgßπου Ýχουν χαß οß σμßλεò Üπü τü Μαλßχ ΙΙ, τßò üποßεò ü ÜναστιαφÝαò χqονολογεß στÞ Χαλ-χολιθιχÞ πεqßοδο Ýπßσηò36.

¹ παλαιüτεQη αýτÞ σειqÜ τþν σμιλþν (τÞò ΝεüτεQηò ΝεολιθιχÞò), Üπü τüγ Ýλλαδιχü

χþqσ τουλÜχιστογ, ταιqιÜξει χαß χqονολογιχÜ χ,αß τυπολογιχÜ μÝ τüγ τýπο Α τοý Deshayes."Ωò χýgιο χαQα}ßτηQτστιχü του πqοβÜλλει ü Deshayes τü μεγÜλο πÜχοò σÝ σχÝση μÝ τü πλÜτοò(Þ σχÝση πÜχουò ι,ι,αß πλÜτουò φτÜνει στü Ýγα τqßτο) θσωò λüγω Ýπßδgασηò Üπü Üντßστοιχαπqüτυπα λßθινα, üπωò Ýπßσηò τüγ χαθαQü, μÝ ÝλÜχιστεò πqοσμßξετò χαλ?ßü, χαß τü γεγονüò üτιüλεò εßναι ΧαλχολιθιχÞò πεqιüδου37. ΣτÞν τυπολογßα τοý Branigan ÜνÞχουν στüγ τýπο Ι

χαß ΙΙ38.

¹ δεýτεqη σειqÜ σμιλþν παgουσιÜξεται μετÜ Üπü χεγü σχεδüν χιλιετßαò στü Αßγαßο. ¹σειgÜ τþν σμιλþν τοý Αßγαßου μαξß μÝ τοýò ýπüλοιπουò θησαυqοýò τþν Ýργαλεß,αιγ χαß ü-

πλων χqονολογοýνται στÞν ΠΕΧ ΙI. "Ολη Þ Πρþιμη ¸ποχÞ τοý Χαλχοý Ι δÝγ ÝμφανßξειπαρÜ ÝλÜχιστα εýqÞματα Üπü χαλχü. ¹ «μεταλλουqγιχÞ Ýχqηξη»39 τÞò ΠΧ ΙΙ δÝγ εßγαι συ-

νÝχεια τÞò πqþιμηò μεταλλοτεχνßαò τÞò "Υστερηò ΝεολιθιχÞòα0. ¸μφανßζεται ξαφνιχÜ στü

Αßγαßο. '¶ò Üναχεφαλαιþσουμε πÜλι τÜ σχετιπÜ μÝ τßò σμßλεò αýτÝò, ποý Üποτελοýγ τü

χυρßωò συγχqιτιχü ýλιχü μÝ τßò σμßλεò τþν Πετqαλþγωγ,

1. ΤÝσσεgιò σμßλεò Üπü τüν θησαυqü Κ τÞò Τqοßαò ΙΙα1 χαß σμßλεò Üπü τüγ θησαυqü Αα2.

32. Phelps χ.Ü. Ι9'7 9, 17 9-Ι84.33. Evans ΙΙ 14, εßιι. 3 f. Branigan 1974, Üq. 593.

34,ΖÜχοò 1990,30,35 Üρ. 2,3.35. Todorova 1980.

36. Prendi Ιθ66,258, πßν. ΙΙΙ d. Prendi 1,θ82,36, εßχ. 11.

37,Deshayes 1960,54-56.38, Branigan 1974,24,

39. ¼ üροò metallurgical explosion εßγαι τοý Κ. Bra-

nigan º.974, 105.

40. Muhly 1985, 118. Τü θÝμα αýτü Üγαπτýσσεται τιαß

Üπü τοýò McGeehan-Lyritzis - Gale 1988, 199,

4]., Schmidt º902,24Ι. Renfrew Ι972,327,42. Schmidt Ι902,226, Renfrerv |972,327,

Παqα-

α τÞò34

¸πο-νΙ,

χþQο,

ayeS.

χQΟ-

ü,υηΧαλ-

στοτο

ΕΠ ¼ θησαυqüò τþν Πετqαλþνων τÞò ΧαλχιδιχÞò

ιτÝτοò σμ¶εò Üπü τÞ ΘεqμÞ ΛÝσβουα3 Üπü τüγ οßκισμü IIIb ιιαß Ιν ποý Üντιστοιχοýν στÞν

η-L3_ πÝγτε σμßλεò Üπü τüν θησαυqü τοý χþqου 829 (πεqßοδοò «χßτqινη») στÞν Πολιüχνη ΤÞò ΛÞ-

ρ πý περιεßχε üπλα χαß Ýqγαλεßα. Χqονολογοýνται στÞν ΠΕΧ ΙΙ ιιαß εßγαι τυπολογιΧÜ οß πλη-

eτηεò μÝ τßò σμßλεò τþν Πετqαλþγων44.{τò3iò σμßλεò Üπü τüγ θησαυqü τÞò Κýθνου, ποý πρüσφατα Ýνþθηχε μÝ τÜ εýqÞματα τοý Ι\4ου-

rh τηò ΚοπεγχÜγηò (μÝ Üλλεò σμßλÝò Ýπßσηò) ιιαß συγαπετÝλεσαγ τüν θησαυρü τÞò ΝÜξουα5.

5_ Σμßλη Üπü τüγ πqωτοελλαδιιü οßιισμü τÞò Εýτqησηò στÞ Βοιωτßα. ¶νÞΧει Χαß αýτÞ σÝ θη-

αü{6-ß Δυο σμßλεò Üπü τÞ ΘÞβ«α7. "οπωò ταß Þ πqοηγοýμενη, ÜνÞιιουν σÝ θησαυqü ποý περιεΙχε Χαß

πεJΞιò χαß μÜλιστα τüν παλαιüτεgο διπλü πÝλεχυ, χαß τυπολογιχÜ πqοσεγγßξουν τßò σμßλεò τÞò

ηÞνηò, χαß συνεπþò χαß τßò σμßλεò τþν Πετqαλþνων.τ_»4ßτη Üπü τÞ Γüνα τÞò ΔυτιχÞò ΧαλκιδιχÞò, ποý Üποτελεß γεωγgαφιχÜ χαß τυπολογιχÜ τü

dτÝOτεòο παqÜδειγμα πqüò τßò σμßλεò τþν Πετqαλþγωγ48. Χqονολογεθται στÞ ΜÝση ¸ποχÞ

-Ιαlχοý, ÜλλÜ ü τýποò τηò ÜνÞχει στÞ σειgÜ αýτÞ,

πb !Gτιχü σχÞμα τþν σμιλþν τþν Πετqαλþνωγ δÝν Üqχεθ γιÜ νÜ ÜποτελÝσει ΧqιτÞqιο

hιΞò μÜ χρονολογιχÞ Ýγταξη, Ýφüσον ü τýποò ÝπιχωριÜξει σÝ Ýγα χρονολογιΧü φÜσμα

φπ 2ΙΙD Ýτþγ. Πιü ÝνδιαφÝqον στοιχεßο εßγαι Þ λεπτÞ τουò διατομÞ, "Οσο πqωιμüτεqεò

fu ßß qτßλεò, τüσο τü πλÜτοò τεßγει νÜ γßνει θσο μÝ τü πÜχοò (π.χ. σμßλεò ΣÝσΧλου)."Οσο,ιτταßπεQεò η οψη τουò γßγεται ραδινüτεgη χαß φαßνογται πιü μαπρüστενεò Üπüμη ιιαß Üγ

ýροò τουò εßναι ßσο μÝ τþν προηγουμÝνων. Τü πÜχοò τÞò δεýτερηò σειgÜò τþν σμιλþν,

bò ιαß τþγ σμιλþν τþν Πετραλþνων, lιατÜ χαγüγα δÝν ξεπεqγÜει τü Ýγα Ýχατοστü. '¶λλο

ι πσý Ýνισχýει τÞ χQογιχÞ τοποθÝτηση στÞν ΠΕΧ ΙΙ εßναι Þ μεταλλευτι}ßÞ τουò σýν-

ß συγχεχριμÝνα Þ παqουσßα τοý Üqσενιχοý. ΤÜ Ügσενιχοýχα πqÜματα εßγαι χαQα}ßτη-ΙαιαΙγχεχQιμεγα η παQουσια του αQσεγιχου. ra αqσεγι}ßο,υχα χqυμqιυ ßινιΙ,ι λιτ.ξ,υ,ßιιι-ß τιßη, χÜλΧινων ÜντιΧειμÝνωγ τÞò ΠΕΧ ΙΙ49. ¸ξαßqεση Üποτελεß Þ σμßλη Üπδ τü

ποý παqουσιÜξει μετγμα μÝ πασσßτεαο (βλ. ΠαqÜqτημα ΙΙ). Οß πελÝπειò τοý

δßνουγ þστüσο ÜσφαλÝστεqα χgονολογιπÜ στοιχεΙα ποý Ýπιβεβαιþνουν αýτÞ τÞ

ßò ιßναφερθοýμε μÝ συντομßα χαß σÝ Ýγα Üλλο στοιχεßο ποý χqÞξει βÝβαια ÝπτενÝστεqηò

βÝ"rF Οß σμßλεò τþν Πετqαλþγωγ παqουσιÜξουγ χαQα?ßτηgιστιιÜ τυποποßησηò, δηλαδÞ

ΞòπiE παραγωγÞò. ΠολλÝò Ýγιναν Üσφαλωò Üπü τÞν ßδια Þ üμοιüμοqφη μÞτQα χαß εßγαι

futrglda ειιρεßαò παqαγωγÞò. ¸πειδÞ üμωò Þ χημιχÞ τουò σýγθεση παQουσιÜξεται διαφοqο-

4fiπτ5Ο, πιθανδν νÜ Ýγιναν στü ßδιο ÝργαστÞqιο, ÜλλÜ üχι τÞν θδια μÝqα χαß Üπü τü ßδιο

ηßα-

τοòιχαüτι

Ι

¹χαß ο-

ι

ιΕ Η 1936, 16Β-70, πßγ. ΧΧν, XLVII. Renfrew

m.!2Ξ_aß ΙπbδΒτα 1964, πßγ. CLXXI-CLXXIV. Renfrew

τ.ΞG+5-5- Πòýττ \θ6º, '7. Renfrew 1972, 325-326, Fitton

ΠΠ-ß Gþan |93Ι, 2Ι5-6. Renfrerv Ι972, 327 .

{t_ Φac? and the Sea (1987) 119 Üq. ],0. Renfrerv

m-Ξτr-'i.Hsy 1θ39,2\3, πßν. 83 γ.

49. Αýτü ßσχýει þò γενιχüò χανüναò γιατß χαμιÜ

φορÜ γιÜ λüγουò πqοφανþò οßχονομιιοýò Þ χαß τε-χνιχÞò ÜδqÜνειαò τÜ Ügσενιιοßχα χqÜματα συνεχßξουννÜ χρησιμοποιοýγται παß μετÜ τÞν ÝμφÜνιση τοý τιασσι-

τÝqου βλ. Katsa 1992,

50. Οß συνθÞχεò διατÞgησηò στü Ýδαφοò χαß τÜπροßüντα διÜβqωσηò Üλλοιþγουγ τÞ σýνθεση τþν τιρα-

μÜτων. ¶λλÜ αýτü στÞν πεqßπτωση τοý θησαυροý μαòδÝν ßσχýει γιατß üλα τÜ Üντιχεßμενα βqÝθηιαν στüν θδιο

σημεθο.

ται }ßαι

98 Δημητρßου Β. ΓqαμμÝνου - "Ιqιδοò Τζαχßλη ΑΕ 1994

β) ΠελÝχειò

Τü δεýτεqο εßδοò τþν Ýqγαλεßων τοý θησαυqοý, οß πελÝχειò (τqεθò σχεδüν πλÞqειò ΧαßÝνüò τετÜqτου μüνο μÝQοò τÞò γνÜθου), Ýμπßπτουν ÜχqιβÝστεqα σÝ τυπολογιχÝò σειqÝò Χαßσυνεπþò Þ χqονολüγησÞ τουò εßναι λιγüτεqο ÝπισφαλÞò. "Οπωò χαß οθ σμßλεò, συγγενεýουν

τυπολογιχÜ μÝ τοýò πελÝχειò τÞò Πολιüχνηò51 χαß τþν Θηβþν52, ποý χρονολογοýνται στÞν

ΠΕΧ ΙΙ. Τü πλησιÝστεqο τυπολογιχÜ (χαß γεωγgαφιχÜ) παqÜλληλο εßγαι ü πÝλεχυò Üπü τüΜÜγδαλο τÞò ΚεντριχÞò Μαχεδονßαò, εýqημα χqονολογημÝνο στQωματογqαφιχÜ53. Οß πελÝ-

χειò αýτοý τοý εßδουò στü ΑßγαΤο χαß στÞν χυqßωò ¸λλÜδα αýτÞ τÞν ÝποχÞ εßναι λßγοι. ΠολýÝπιφυλαπτιχÜ, διüτι τü σýγολο εßναι üλιγÜριθμο, μποqοýμε νÜ παqατηgÞσουμε üτι οß πεQισ-

σüτεροι βρÝθηχαν στÞν χυqßωò ¸λλÜδα χαß μÜλιστα στüγ βορειοελλαδιχü χþqο. ¹ μüνηÝξαßρεση εßγαι ü πÝλεχυò τÞò Πολιüχνηò, ποý χαß πÜλι ÝγγρÜφεται στüγ χýχλο τοý βορειοα-γατολιχοý Αßγαßου. Π αýτü ßσωò εßναι χαQαχτηQιστιχü üτι Þδη δημοσιεýογται üχτþ Üπü τÞΧαλχιδιχÞ χαß τÞ γýgω πεqιοχÞ, χαß μαξß μÝ τüν πÝλεχυ τοý ΜαγδÜλου ÝννÝα, üλοι Üξιοση-

μεßωτηò τυπολογιχÞò συγγÝνειαò. ΠαραλλÜσσουγ μüνον þò πqüò τÜ μεγÝθη. Εßναι μονüστο-

μοι χαß, ÜνÜλογα μÝ τü μÞχοò τÞò γνÜθου, τü Üντßβαqο Üπü τÞν πλευqÜ τÞò πτÝρναò, üπου

γßνεται χαß Þ στυλÝωση, εßναι μεγαλýτεqο Þ μιχρüτεgο, Στüγ πÝλετιυ τοý ΜαγδÜλου εßγαι

μαχqýτεqη Þ γνÜθοò, γι' αýτü τιαß τü Üντßβαgο μεγαλýτεqο. ¶γτßθετα στοýò πελÝχειò τþν

Πετgαλþνων τü Üντßβαqο στü σημεßο τÞò στυλÝωσηò εßναι μιχqüτεqο, διüτι χαß Þ γνÜθοòεßναι μιχqüτεqη. ΤυπολογιχÜ ÜνÞχουν στüγ τýπο ΙΙΙ τοý Branigan54,

γ) Χqονολüγηση

ΜιÜ σχετιχÞ χgονολüγηση τοý εýgÞματοò λüγω τÞò üμοιüτηταò τþγ πελÝχεων πgüò τüν

πÝλεχ,υ τÞò Πολιüχνηò, στÞν ΠΕΧ ΙΙ, δηλαδÞ Üπü τü 2º00 Ýωò τü 2300 π.Χ,, θÜ μποροýσε νÜ

γßνει μÝ βÜση τßò χqονολογÞσειò τοý Αßγαßου. Καß Þ τυπολογιχÞ χατÜταξη τþν σμιλþν Üλλω-

στε üδηγεΤ πqüò τÞν ßδια πεqßοδο, ΤÞν Üποι|.ιη αýτÞ εßχε ÝχφρÜσει ü Renfrew Þδη Üπü τδ º9º2,

ποý ÜνÝφεqε Ýν παqüδω τü εýqημα τþν Πετραλþγωγ μεταξý τþν θησαυqþγ τοý Αßγαßου Χαßτü παqομοßασε μÝ τÜ εýρÞματα τοý θησαυqοý τÞò Πολιüχνηò χαß τÞò Κýθγου55.

¹ Üπüλυτη χgονολüγηση τοý θησαυqοý τþν Πετqαλþνων βοηθεθται Üπü τüγ παgαλληλι-σμü μÝ τüγ πÝλεχυ τοý ΜαγδÜλου, εýρημα, üπωò εßπαμε, χqονολογημÝνο στgωματογqαφιπÜ.Σýμφωνα μÝ τοýò Üνασχαφεßò ÜνÞχει στÞν ΙΙΙ φÜση, ποý τÞν χqονολογοýν γýqω στÜ 2950-

220056. Συνεπþò Þ σχετιπÞ χαß Þ Üπüλυτη χρονολüγηση συμπßπτουν, μολονüτι τü χqονολο-γιχü φÜσμα εßναι ýπεqβολιχÜ εýqý. ¶πü τÞν Üλλη πλευqÜ üμωò χαß Þ χqονιχÞ διÜqχεια Ýνüò

τýπου Ýqγαλεßου εßναι Ýπßσηò τεgÜστια, üπωò εθδαμε μÝ τßò σμßλεò. ¸πιπλÝογ δÝν γνωqßξουμε

51. Bernabü-Brea 1,964, πßν, CLXXI-CLXXIV. Renfrely

1,972, πL"ι.1,8.2.

52. Greece and the Sea (ΙΘΒ7) 119 Üq. 10. ΠÜ τοýòπαqαλληλισμοýò αýτοýò βλ. χαß Renfrew 1,967,9.

53. ΠιλÜλη rιai Παπαευθυμßου 1989 εßχ. 6.

54. Branigan |974,23,55. Renfrerv 1967, 10. Renfrew 7972,326.56. Kotsakis χ.Ü. 1989, 684, ΠιλÜλη χαß Παπαευθυ-

μßου 1989,

ΑΕ 1994 ¼ θησαυρüò τþν Πετgαλþνων τÞò ΧαλχιδιχÞò

τü Ýσωτεριχü χρονιχü φÜσμα τοý θησαυροý, δηλαδÞ δÝν γνωqßξουμιε πüση χρονιχÞ διαφορÜ

μποροýν νÜ Ýχουν μεταξý τουò τÜ Üντιχεßμενα ποý τüγ Üπαqτßξουν. Καß δεδομÝνου üτι πqü-

)ßειταL περß τυχαßου εýqÞματοò, ÜχριβÝστεqη χqονολüγηση πρüò τü παqüν εßναι δýσχολη.

6. ΚατασχευαστιχÞ τεχνιχÞ

οß σμßλεò τþν Πετραλþνων, üπωò χαß οß παρüμοιÝò τουò, Ýχουν πιθαγüτατα χυτευθεß σÝ

μονÝò Þ ÜνοιχτÝò μητQεò. Χαραπτηgιστιχü τοý Üντιχει;-ιÝνου ποý χυτεýθηχε σÝ μονÞ μÞτQαεßναι üτι, ÜνεξÜqτητα Üπü üποιοδιßποτε σχÞμα του, ιj μßα πλευρÜ του εßγαι χονδριχÜ Ýπßπεδη,διüτι τοποθετεΙται πÜγο: Üπü τÞ μÞτqα μßα Ýπßπεδη πÝτρα ποý ÝφÜπτεται μÝ τü μÝταλλο χαßτü Ýμποδßξει νÜ Ýρθει σÝ ÝπαφÞ μÝ τüν Üτμοσφαιριχü ÜÝqα. Π'αýτü τü μÝταλλο χýνεται Üφοý

τοποθετηθεß Þ üqιξüντια πλÜχα πÜγιυ Üπü τÞ μÞτqα57. ¶λλιþò δημιουqγοýνται σωl-ιατßδια

τοý üξειδßου τοý χαλχοý (copper oxide particles) ποý χÜγουγ τüν χαλχü εýθqυπτο χαß τü

Ýργαλετο δýσχρηστο58. ¹ Üλλη πλευgÜ, αýτÞ ποý ÝφÜπτεται στι\ μÞτqα χαß παßρνει σχÞμα

Üπü αýτÞν, παgουσιÜξεται ÝλαφqÜ χυqτÞ, üπüτε σÝ τομÞ οß σμßλεò αýτοý τοý τýπου εßγαιÝπιπεδüχυρτεò. ΑýτÞ πεqßπου Þ χατασχευαστιχÞ τεχνιχÞ πqοχýπτει Üπü τÞν παqατÞqησητþγ ßδιωγ τþγ ÜγτιτιειμÝνων. ΣυνÞθωò εßναι ÜπλÜ σχÞματα χαß ÜgχετÜ Ýπßπεδα, ποý διαφο-qοποιοýνται ιιατüπιγ μεταξý τουò λüγω τÞò σφυρηλασßαò ποý Üτιολουθεθ τÞ χýτευση.ΔηλαδÞ ü χαλχουqγüò χτυπþνταò μÝ τü σφυqß τελειοποιεθ τü σχÞ;-ια, χÜγει πυιι,γüτεqα τÜστqþματα τþν μοqßων τοý μετÜλλου, Üqα Üγθεχτιτιüτερο τü Ýργαλεßο, χαß üξýνει τÞν Χüιρη."ΕπειδÞ πρüχειται γιÜ μονÝò μητQεò, δÝν χqειÜξεται αýλαχα οýτε γιÜ τü χýσιμο τοý μετÜλλουοýτε γιÜ νÜ φεýγει ü ÜÝραò, üπωò Üπαιτεßται γιÜ τßò διπλÝò μÞτQεò.Παqαδεßγματα τÝτοιαòτεχνιχÞò βqÝθηχαν στÞ Σαqδηνßα, üπου σþθηχαν μÞτQεò μονÝò γιÜ τÞν χατασχευÞ διπλþγπελÝχεωγ59.

Στüν αßγαιαχü χþqο ÜναφÝρονται στÞ βιβλιογgαφßα ÜρχετÝò μÞτQεò60, ΠÜ τÞ χýτευσι1σμιλþν τοý τýπου τþν Πετραλþγωγ ÜναφÝρονται συνÞθωò δýο. ¹ μßα εßναι Üπü τÞ Χαλαν-δqιανÞ τÞò Σýqου χαß χgονολογεΤται στü τÝλοò τÞò τgßτηò χιλιετßαò61. ΣτÞν θδια πÝτqα Ýχουν

χαραχτεß δýο μÞτqεò γιÜ σμßλεò χαß, üπωò εßγαι σÝ διαφοqετιχÞ ÝπιφÜνεια τÞò λαξευμÝνηòπÝτqαò, εßγαι Üδýγατογ νÜ χQησLι_ιοποιοýγταγ ταυτüχqονα. ΠqÝπει θσωò νÜ συμπεgÜνουμεüτι Þ μιlτqα ÜνÞχε σÝ πλÜνητα τεχνßτη, ποý τÞ μετÝφεgε σÜν τοýò σýγχρονουò γýφτουò τþν

νησιþν, χαß γι' αýτü Ýχαγε οßχονομßα στü βÜροò, Þ üτι θσωò πρüχειται γιÜ ÝξοιχονüμησηÝργασßαò στÞ λÜξευση τοý λßθου. ¹ δεýτεgη μιßτρα γιÜ τÞ χýτευση σμßληò εßγαι Üπü τÜ Γουρ-νιÜ τÞò ΚQÞτηò, χgονολογεΤται στÞν ΥΜ Ι χαß διαμορφþνεται μÝ διαπλατυσμÝνη χüιρη62.

οß διχÝò μαò σμßλεò Ýχουν τÞ μßα πλευqÜ σχεδüν Ýπßπεδη, Ýνþ Þ Üλλη παgουσιÜξειÝλαφρüτατη χýqτωση. Τü üτι Ýγιναν þστüσο σÝ μονÞ μÞτQα φαßνεται Üπü τü γεγονüò üτισχεδüν σÝ üλεò τουλÜχιστογ τþν ¶θηνþν, ÜλλÜ χαß τÞò Θεσσαλονßχηò, Þ μßα πλευqÜ εßναιλεßα - αýτÞ ποý Ýπαιqνε τü σχÞμα Üπü τι\ μÞτQα -, Ýγþ ιj Ýπßπεδη παqουσιÜξει Üνωμιαλßεò

μÝ χηλßδεò ποý Ýγιναν πqοφανþò Üπü τßò φυσαλßδεò. 'Ο χαλχüò üταν στερεοποιεθται Ýχλýει

57. Deshayes 1960, 19.

58. Muhly 1985, 117. Wheeler - Maddin 1980, 113

59. Tylecote 1987, 216, εßχ- 6,26.

60. Βλ, τüν πατÜλογο τοý Branigan Ι974,201-3,61. Τσοýνταò 1899 , Ι24. Renfrew Ι9'72,3Ι5 .

62. Boyd-Haιves 1908,32, πßγ, ΙΙΙ, 53.

99

-=-

100 Δημητqßου Β. ΓραμμÝνου - -Ιqιδοò Τξαχßλη ΑΕ 1994

ÜÝρα63, ΠρüΧεΙΤαΙ γιÜ τÞν Ýπßπεδη πλευgÜ, αýτÞ ποý εßγαι πÜγω, Ügα τÞν πλευρÜ Üπü τÞγüΠΟßα φεýγεΙ ü ÜÝgαò Χαß Þ üποßα ßσωò δÝν ÝφÜπτεται Üπüλυτα μt "Þη ,rι,α"«. Μßα ÜχριβþòÜΠü Τßò ÜρεΤÝò τþγ.Üοσεl'ιΧοýχων χgαμÜτων εßυαι üτß [υ,rυουη τÞν παρουσßα τþγ φυσαλß_δωγ, ΣÝ ΠΟλλÝò σμßλεò οß δýο πλευgÝò'εßναι σχεδüν ÝπßπÝδεò η παρουσßÜξουν Ýλαφqüτατηχýρτωση. Προφανþò αýτü üφεßλεταß στÞ οφυqß}.Ü"ησησ+

ΜετÜ τÞ χýτευση Þ σημαντιχüτερη Ý9γαγßοßþαι Þ σφυqηλÜτηση, üπüτε τü Ýgγαλεßο παßq-γεΙ Τü ΤελΙΧü ΤΟυ σΧÞμα. Π'αýτü ποτÝ δýο ÝqγαλεΤα üω υΤη«, τελεßωò üμοια, Üπüμη χαß üταγΠρΟÝρΧΟνΤαι Üπü τÞν ßδια μÞτqα. Χτυπιοýνται μÝ σφυqß þστε νÜ þþυ";;δοýγ τÜ στqþ_μαΤα ΤΟý μεΤÜλλΟυ, νÜ γßνει πυΧνüτεgη Þ μοqιαχÞ

"ουò οýηο.ση, δηλαδÞ νÜ σχληgýγουγ χαßνÜ γßνουν Üγθεχτιχüτερα, γιÜ νÜ μποqοýν νÜ χρησßμοποιηθοσν γιÜ μιÜ σχετιχÜ σχληgÞÝπιφÜνεια üπωò τü ξýλο. ¹ σχληqüτητα

"ου rr|üοοßbει Þ-üφυqηßÜ"ηοη α*:,οr«θμßξει τÞμαλαχüτητα τοý χαλχοý χαß τþγ χαλχοýχων þ«μÜ"rηε's ß;;;;'.*þυ"ηση δημι-ΟυqγΟýνΤαΙ Þ ΤΟνßξΟνται οß μιχqÝò προεξοχÝò δεξιÜ χαß ÜριστεgÜ τÞò χüι!ηò ποý δÝγ πρÝπεινÜ θεωqΟýνΤαΙ μüνΟ χαQαχτηQιστιχü μοgφολογιχü, ÜλλÜ χαß ουηεrr.r« rηò χ-α"ασχευαστιχÞòτεχνιπÞò.

ΠÜ γÜ γßνεΙ εýΧολüτεqη Þ σφυρηλÜτηση χωqßò γÜ χινδυγεýει γÜ σπÜσει τü Ýργαλεßο, üχαλΧüò θερμαßνεται þò τοýò 500 βαθμοýò,,«ß γjυ."αι πιü εýπλαστοò (anneating)66. Εßναι Þλεγüμενη σφυqηλασßα Ýν θερμþ, τεχνιχÞ rrοý χqηοrμοπüιεßται χυρßωò γιÜ τÞγ πατασχευÞÜντιχειμÝνωγ Üπü αýτοφυÞ χÜλχü, χωQßò'ηÜ Ýχ;;;α;ÞγÞß.' ýποχqεωτιχÜ τÞξη. ¶χολουθεΤΠΟλλÝò φΟQÝò σφυρηλασßα Ýν ιρυχqþ στü Ülßονι.-τÜ'ÝτÜδια αýτÜ, μÝ τÞ συγαχüλουθηÜπüχλιση τοý σχÞματοò τοý τελιχοß πgοßüντοò Üπü τÞν ÜρχιχÞ μοαφÞ ποý εßχε üταν βγÞπεÜπü τÞ μÞτQα, μελÝτησε_ ü Charles γιÜ πελÝχÝιò τÞò θαλΙι,ολιοιχηò ÝποχÞò67, ¹ σημερινÞμοαφÞ τþν Ýργαλεßων αýτþν εßναι δßαφοqετιχÞ Üπδ-τÞν ÜqχιχÞ, γιατß τü σχÞμα Ýνüò Ýργα-λεßΟυ συνεΧßξεΙ νÜ ÜλλÜξει μÝ τÞ φθοqα πüυ ÝπßφÝqει Þ'χþη χαß τÜ διαδοχιχÜ ÜχογßσματατÞò πüιρηò. Πολý περισσüτερο ποý στÞν πεqßπτωσÞ μ.qß;ωη σμιλþν Þ πτÝρνα χqησιμοποιü-ταν þò χüιμη χαß φθειgüταν τü ßδιο.

¶γτßθετα οß πελÝχειò τþν Πετqαλþγωγ Ýγιναν Üσφαλþò σÝ διπλÞ μÞτQα, üπωò συνÞθωòΤÜ ΠΙü üγΧþδη Ýqγαλεßα ποý Ýχουν χοιλüτητÜ, οι ο.,"ßtß μþρεò Üποτελüτßται Üπü δýο τμÞ_ματα τελεßωò συμμετQιχÜ. Τü μÝταλλο χýνεται Üπü μßα «tι«rο χαραγμÝνη στÞ μÞτρα. ΜετÜΤÞ ΧýΤευση, üΤαν Þ μÞ'ρ« Üνοßγεται, στü Üγτιχεßμενο ποý χατασχευÜστηχε παqαμÝνει στüσημεßΟ αýΤü μßα μιχQÞ Ýξαρση ποý πgÝπει γÜ τιοπÝß. ΣημÜδι μÝνει χαß στü σημεßο Ýνωσηò τþγδýΟ συμμεΤqΙΧþν ΤμημÜτων τηò μÞτqαò, δηλαδÞ Üχρrβωò στÞ μÝση. ΓιÜ γÜ σχηματιστοýγ οßüπÝò γιÜ τÞ στυλÝωση τþν πελÝχεωγ τþν Πετqαλþγωγ, Ýπqrπε στßò μÞτqεò νÜ προβλÝπεταιÝναò Χενüò ΧþQΟò, ΠΟý γιÜ νÜ σχηματιστεß χρειαξüταγ γÜ τοποθετηθει Ýναò πυρÞναò στÞγßδια θÝση Üντιστοßχω"s.lαß στl δýü τμÞματÜ τüυò. ¼ πυρÞναò Þ"«, Þ'r;;;δρ"ß"" στßò Ýπι-θυμηΤÝò δΙασΤÜσειò68 Þ, Χατ' Üλλουò, Ýναò πυgÞναò εßδιχλ χατασχευασμÝνοò γιÜ τüγ σχοπüαýΤüν ÜΠü Üργιλο69, ßσωò στßò πεgιπτþσειò ποý'χαΙ οß μÞτρεò þ«., Ü;;¸;rü«l. bι δýο Ýσω_τεριχÝò πλευρÝò ÝπαφÞò τÞò λßθινηò μÞ"q«ò εßηα, τελελß ß.r«ομεη.ò γιÜ νÜ Ýφαρμüξουν μÝ

63. Deshayes Ι960, 19.64. Αýτüθι22.

^ 65. ηÜ τÜ üqια τÞò σφυρηλÜτησηò, Ýωò ποý δηλαδÞ

δÝν χιγδυγεýει γÜ σπÜσει τü μÝταλλο, βλ. Charles ιrS0,61.

66. Deshayes Ι9ω, Ι7. Branigan Ι9º4,83.67. Charles Ιθ69,Φ-2.68.Αýτþι.69. Tylecote 1θ87. 22+5.Deshayes 1θω, 20

ΑΕ 1994 ¼ θησαυqüò τþν Πετqαλιßινστν τÞò ΧαλχιδιχÞò

Üχρßβεια τÜ δýο τμÞματα, ΠÜ γÜ Üχινητοποιηθοýν δÝγογταγ μÝ σχοινιÜ ij τοποθετοýγταγÜπü πÜγω βÜqη7O.Πρßν Üπü τÞ χýτευση Þ μιßτρα θερμαινüταν γýgω στοýò 200 βαθμοýò Κελ-σßου γιÜ ηÜ μÞ σπÜσει μÝ τÞν ξαφνιχι) ý,μηλÞ θεqμιοχqασßα τοý λιωμÝνου μετÜλλου. ΣÝ

μεqιχÝò πεqιπτþσειò μÜλιστα Ýβαξαν μÝσα χαß Ýγα λεπτü στgþμα Üμμου γιÜ νÜ χqησιμεýσειþò μονωτιχü. 'ο ÜÝραò ποý ýπÞρχε μÝσα Ýφευγε μÝσω μιχρþν αýλÜχιυγ ß1 Üπü τü σημιεΙο

ÝφαqριογÞò τþγ δýο τμημÜτων71. ¶Χqιβþò τÝτοιαò μοQφÞò εßγαι τü μισü τμÞμα μιßτqαò ποý

βρÝθηχε στÞν Τοýμπα Μεσημεqßου (βλ. Üq. aS). Συνεπþò Þ τεχνιχÞ αýτÞ μαqτυρεßται γιÜ τι\

ΧαλχιδιχÞ χαß οß πελÝχειò τþν Πετqαλþνιυγ μποροýν νÜ Ýχουν )τ,ατασ}ßευαστεß Ýπß τüπου

στÞν περιοχÞ,ΤÝτοιου εßδουò πελÝχειò ÜναφÝρθηπε üτι θσωò γÜ χατασι.ιευÜξονταν μÝ τÞν τεχνιχι) τοý

τηχüμιενου χηροý (cire perdue). Στι)ν Πολιüχνη βρÝθηχε μßα πιjλινη μÞτρα γιÜ πÝλεΧυ μÝ üπÞ

στυλÝωσιlò, ποý θεωqιlθηχε Üπü τüγ ÜνασιταφÝα üτι χρησßμευσε γιÜ τι)ν τεχνιχÞ τοý τηΧüμε-

νου χηqοý72.'Ωστüσο τÞν Üποι|ιη αýτÞ Üμφισβητεß ü Muhly, γιατß δÝν βλÝπει πþò τεχνιΧÜ θÜ

Þταν δυνατÞ Þ χατασχευι\ Ýνüò πÝλετιυ μÝ üπÞ μÝ τÞν τεχνιχÞ αýτÞ, παρüλο ποý Þταν γνωστι)στÞν ¶νατολÞ τÞν θδια πεqßοδο73.

Μολογüτι οß δýο τýποι χýτευσηò φαßνονται γÜ εßναι ü Ýναò ÝξÝλιξη τοý Üλλου, δηλαδÞ ü

δεýτεροò φαßνεται πιü ÝξελιγμÝνη μορφÞ τοý πρþτου74, χρονολογιχÜ δÝν διαφοqοποιοýνταιχαß χατÜ πÜσα πιθαγüτητα χQηστμοποLοýγταγ παρÜλληλα γιÜ χιλιετßεò, ÜνÜλογα μÝ τÜ Üντι-χεßμενα ποý Ýπρüχειτο γÜ χατασχ,ευαστοýγ75.

'Ο τρüποò τιαß τÜ στÜδια τÞò χατασχευÞò Ýνüò χÜλχινου ÜντιχειμÝνου, Þ χýτευση χαß ι1

σφυρηλÜτηση, μελετþνται συνÞθωò μÝ τÞ μεταλλογραφιχÞ ÝξÝταση ποý ÝπιτgÝπει τüν ÜχριβÞπqοσδιορισμü τþν Ýqγασιþν ποý Ýγιναν. ¹ μεταλλογραφιχι) ÝξÝταση τþν Ýqγαλεßωγ τοý

θησαυροý τþν Πετραλþγωγ δÝγ Ýγινε Üχüμη.

7. ΧqÞση τþν Ýqγαλεßων

Πρßν προσπαθÞσουμε γÜ διατυπþσουμε ýποθÝσειò γιÜ τÞ λειτουργιχüτητα τþν Ýργαλεßωνποý ριελετοýμε, Üò ÜναφÝgουμε μÝ συντομßα τßò ÜρχÝò αýτÞò τÞò διερεýνησηò. ΠÜ yg

^1ßνει

ÜντιληπτÞ Þ χqlßση Ýνüò Ýqγαλεßου, πqÝπει νÜ ÝνταχθεΙ στüγ χýχλο τÞò «λειτουQγι}ßηò Üλυσß-δαò», δηλαδÞ τüν χýχλο τþν Ýργασιþν (ij Üπλþò τþν χινÞσεων) üπου χqησιμεýει χαß εßγαιτεχνιχÜ Üποτελεσ;,ιατιι.ι,ü. ¸χεß δηλαδÞ üπου Üποτελεß Ýγαγ χqßχο ÜνÜμεσα σÝ συνεχÞ ΧαßÜδιÜσπαστη σειρÜ χινι'lσειυν γιÜ γÜ Ýχτελεστεß;-ιßα τεχνιχÞ πqÜξη76. ¶ποτελεß δÝ χαß τüν Χρß-

70, Tylecote 1,98'7, 224,

71. Αýτüθι 220.

72. Βετηαbü Brea 1964, 591 πßγ. LXXXV. ΤÞν ßδιαÜποψη ÝπαναλαμβÜνει ü Renfrew 1,9'72, 313, 316, 317.

χαθιbò χαß ü Branigan Ι974,82,73. Muhly 1985, ß21.74. ΒλÝπε τυπολογιχÞ χατÜταξη Renfrew Ι9'72,3Ι6,

Üποιρη ποý ÝπαναλαμιβÜνει ü Muhly 1985, 117. ¿στüσοοß πελÝχειò τ6ιν Πετραλιbνων χυτεýτιlχαν Üσφαλþò σÝ

διπλÞ μÞτρα, üπωò οß Üντßστοιχοι τÞò Βουλγαρßαò.

75. Deshayes Ι960, 77 -22.

76.'Ο üροò εßγαι τοý Α. Leroi-Gourhan 1964, 35-62."Εχτοτε χρησιμοποιι]θηχε πολλÝò φορÝò χαß εßδιχ,Ü σÝ

ÜqχαιολογιιÝò μελÝτεò γιÜ τÞν πεqι.lqαφÞ χýχλου Ýρ-τ,ιασιþν Þ χατασχευÞ< διαφüqιον Ýqγαλεßοιν. Π.χ. Treuil1983, ß43-342, ΤελευταΙα βλ. τü τεýχοò Technology ßη the

Humanities τι-lò Α rc h α e ο Ι ο gi c α Ι Rev ß ετυ fr om C amb ri dge 9, Ι,1990, χ,αß χυρßωò τÜ Üρθρα τοý Robert Cress,,vell 1990,

39-54 χαß τοý Mark Edmonds 1990. 55-70.

ι01

Δημητqßου Β. ΓqαμμÝνου - -Ιqιδοò Τζαχßλη ΑΕ 1994

σιμο χQßχο μεταξý τÞò ýληò Χαß τÞò ÝνÝργειαò, μεταξý τοýτjλιχοý ποý Ýχει στüχο νÜ μεταβÜ_λει χαß τÞò ÝνÝργειαò ποý τü χινþποιετ, δηλÜδÞ τοý Üνθρþπιγου χερωý. ¼ τρßτοò παρÜ-γογταò, δηλαδÞ ü νοýò, Þ μυÞμη (συλλογιχÞ "«ι;,ßμ,rηχ η ,rqοο.οη;.;ß;;r;υργοý, δηλαδÞü'ΤΙ δßνεΙ σΤüΧΟ στÞν τεχýßπÞ πα9ξη

"«ι μ.Þα "Þ"

#;;.:ßεσματιχüτητα τοý Ýργαλεßου, χατα_γqÜφεΤαΙ ÝΠßσηò σΤÞ μΟρφÞ 'ου".

ßα σχημα, τü ßjλιχü, οß διαστÜσειò χαθορßξüγται σÝ μεγÜλοβαθμü Üπü αýτοýò τοýò τqÝη παρÜγοντεò χαß χυgßωò Üπü τÞν ÜλληλεπßδρασÞ τουò78,ΣÝ ΧÜλΧΙνα Ýργαλεßα Οπωò ÝΧÝτνα τþγ πετραßþνþν, δηλαδÞ σμßλεò "«ß

rrÝτε".rò, ü πòιþ_τοò παgÜγονταò ÝΧφqÜξεται μÝ τü πþò δ,ιαlιοοòΙþν."«, η "οψη,

δηλαδÞ ü τρüποò Χqοýσηò, üδεýτεριοò, Þ σχÝση^μÝ τÞν ÝνÝργει«,*t 19Ý"þ"r"" rjη,,_*t.rο πþò Üqμοξüταν ü στυλεüò,Πþò γΙνüΤαν Þ στυλÝωση, τß μοqφÞ χαß τß δ,«.;;";;;.ηº"" Üπλþò, üταν πρüχειται γιÜ σμß_λεò' Πþò ΠΙανüΤαγ,Τü Ýqγαλεßο, Þ'ÝqγüνομΙα του, οι οr«ü"Üουιò του σÝ σχÝση μÝ τü ÜνθgþπιγοΧÝρΙ' ¹ γωνßα ýΠü τÞν ü"οΙα γßυεrαι Þ'Ýμπηξη ";;;;ßεοý στüν πÝλεχυ Ýχει σχÝση μÝ τüεßδΟò Τηò Ýqγασßαò"¶ν δηλαδÞ ε ü"ßιrοò τüλüθετεττÜß χÜθετα πρüò τÞν "3ψη,

ü πÝλεχυòλεΙΤΟυρΙγεß þò σΧεΠÜqη' òυ*"-υjrε, tlach_e-hermineττe) χαß χqησιμεýει συνÞθωò σÝ ÝgγασßεòμεΤαΠΟßησηò ΤΟý ξýλου"¶γ ü στυλεüò ,ßr;;;-;';ý^"Ι"rτ,rrüψη, ,rqü";,"ßßγιÜ rσεχοýριχαß χρησιμεýει γιÜ χÜθετη Þ üριξüντßÜ χροýση. Τü βßqο, .οο πÝλεχυ χαß τü μÞχοò τοý στυ-λεοý Ýχουν σχÝση μÝ τÞ δυναμrþ ,rürß θÜ Üναπτυχ'θrτ. ßο μÝγεθοò χαß τü βÜροò τþν Ýgγα-λεßωγ χαθορßξονται συνÞθωò αßο "ιò Ýργασßεò ;; þ Ýχτελεστοýν. Σýμφωνα μÝ τüνDeshayes79, Üχüμη."«-ß^rü ýλιχß, δηλαδÞ

"1ηγ ".uηL;;;η;;". χÜλχινων Ýqγαλεßων τü χqÜμα,il:;:l'j¸ ;ßff:rß;ι,",-«ιº¹ ποý θ Ü ÝχτελεστÝτ,«ß ντ «ý"J .;ß ;ι;;""" χqογιχÜματÜ_δπου ο χ«ι,"üò εßναι μαλαχυ"υηο|υ*J]'υυεΠΤΙΧüτεqα

(μÝ Üρσενιχü Þ "«;;;εqο) μÝ πqÜ_οß διχÝò μαò οß σμßλεò οýο,«ο"r"λ δÝυ.Ýχουη πτÝqνα, Ýχουν ßχνη χρÞσηò χαß Üπü τßò δýοΠλευqÝò, δηλαδÞ Χüψη δßΙτλÞ, ΔεδομÝνου üτß χαι οß δß"

"jßr*.ρηßσχογται σÝ ÝγχÜρσια θÝσηΠqüò ΤÞ μαπριÜ πλευgÜ, Üποχλεßουγ χÜθε δυγατüτητα rηþ, þò μαχαßgι Þ ψ«ιßαr*l. τÜ ßχγηΙ;Ι]|ß#;ò

ΧüΙρεΙò δÝγ εßγαι ßχηη "ρüýοηò, .ßυ«, ßχ;;º;Φη, οε Ýr,,Þ,ßυε,« Üυüυ"",rÞ, ÜλλÜ

ΔεýΤεqΟ σημανΤΙΧü ΧαQαχτηQιστιχü τουò εßναι üτι δÝν παρουσιÜξουν ÝμφανÞ ßχνη στυλÝ_ωσηò' ΘÜ μΠΟρΟýσαν γÜ δÝνοντλι σÝ χÜποιου εßδουò ;;"ß;; μÝ χüρτο Þ σχοιγιÜ, ÜλλÜ αýτüθÜ σÞμαινε üτι χρησψε|«l τ,α ºSο"üη,3ºß ülωs.εßπαυ. 'dχ"η χροýσηò δÝν ýπÜχουν. Συνεπþòοýτε Þ συνÞθηò χρÞση μιÜò σμßληò - οηι«οη "ο

ερþ.?" ποý ÜχουμπÜ σÝ σχληρÞ ÝπιφÜ-νεια, στηρßξεται Ýχεß μÝ τü Ýνα χÝρι, Ýνþ τü Üλλο τÞν χτυπÜ μÝ σφυρß γιÜ νÜ δqÜσει στÞσΧληqÞ ÝΠΙφÜνεΙα - ßσΧýει σ'Þυ ß.ρßrrτωση τþν σμιλþý τþν πετραλþγων. οß σμßλεò ποýλειτοýqγησαγ Ýτσι Ýχουý-τÞν "rερη« οß,γυÝlη *«ι Ι,υ|,üμÝυη, ürrrò π.χ. μεριχÝò σμßλεò τÞòΒουλγαqßαò82, ¿στüσο, ÝπειδÞ μυροεòΙαρ .1λ, si, ?;:';ý';χ.ιιν Ýλαφρüτατα ßßχνη χροýσηòστÞν πτÝρνα, χαß αýτÞ Þ χqÞοη ο}η

-ßποrιεßεται,'ÜλλÜΙ ,ρουοη δÝν θÜ Ýγινε σÝ σχληρÞ

77. Ιngold 79θ0,12,78. Τüσο ü Leroi-Gourhan (Leroi-Gourhan 1964, 120-

135) üσο χαß σýγχqονοι θεωqÞτιχοß,η,,υßυ,*ηß,'οrrròü Lemonnier, ÜνÝπτυξαν ÝπανειλημμÝß« ?J'iiu" .η,χαθοqιστιχÞò παρουσßαò Ýξωχρησßιχων rr«η-ο-{Ιηrrη(χοινωνιχþν, ßστοριχþν) ,«rü-ßÞυ εrr*Ι,."η« *Ιυ, *-χνιχÞò πqÜξηò χαß συνεπþò χαß τÞ αrομΟρφrοη εηΟòÝqγαλεßου. Βλ. π.χ. Lemonnier 1990.

79. Deshayes 1960, Ι4.80. Tylecote 1991.81. ΣυχνÜ οß σμßλεò ποý εßναι μαχρýτερεò χαß λεπτü-τεqεò, üπωò π.χ. τοý Καστριοý. üνουαòür.«ι' ß«Ι,Ιοr«

|º:,.'r),:""ιασßα ποý μαò φαßνεται Ü*οχη, α{οσ OtuυπαQχει ÝγχÜρσια χüψη.82. Todorova 1980. πßν. 79.5.77.

ΑΕ 1994 ¼ θησαυgüò τþν Πετqα},þνων τÞò ΧαλχιδιχÞò

ÝπιφÜνεια. Μßα Üλλωστε εßγαι λυγισριÝνη üλüχληρη. σÜν μετÜ Üπü Ýντονη πßεση (Üρ. 39).'¶νι'1 χριlση τþν σμιιλþν Þταν νÜ χτυπιοýνται μιÝ σφυqß γιÜ νÜ μιεταδοθεθ Þ χροýση στην χüψη χαßÜπü Ýχεß στÞν ÝπιφÜνεια ;_ιÝ τÞν üποßα Ýqχονταν σÝ Ýπαφιj. θÜ χτυπιlθηχαγ πολý μαλαχÜ, σÝ

ÝπιφÜνεια εýχολα χατεqγÜσιμιη, π.χ. 1-ιαλαχü ξýλο. "Εχτüò τοθ θησαυροθ τþν Πετραλþνων,στÜ Ýργαλεßα τÞò εýgýτερηò πεqιοχÞò ýπÜρχει Ýγα σαφÝò τÝτοιο παρÜδειγμα σμßληò ποý προ-ορßξεται γιÜ χqοýση Ýξ ÝπαφÞò: εßναι ι',1 σμßλη Üπü τü ΛεριπÝτ (Üq. 47), μÝ τι)ν χομβιüσχηl_ιη

Üπüληξη ποý χqησιl,ιεýει σαφþò .;ιÜ νÜ Üγθßσταται στÞν χροýση τοý σφυgιοý χ,αß νÜ, μÞ σχß-

ξεται ß] νÜ μι\ λυγßξει.'Ο ÝπιπλÝογ üγχοò τοý μετÜλλου θÜ λειτουργοýσε ßσωò πολλαπλασια-στιχÜ ιbò πρüò τι) δυναμιχιß τιlò.'¶ò σηl.ιειωθεß üτι εßγαι ι91 μüνη σμιßλη, Üπü αýτÝò ποý δημοσι-

εýογται Ýδο. μιÝ πqüσμειξη χασσιτÝqου στü χρÜμα. Τü ποσοστü δÝ τοý χασσιτÝqοι-ι ÜνÝρχεταιστü 7.849% χαß πλησιÜξει τü optimum τοý 10%, ποý δßνει τü τÝλειο χρÜμα χασσιτεροýχου

χαλχοý.Τρßτο χαραχτηqιστιχü εßγαι üτι χιυροýν Üχqιβοò στü χÝqι, διαχρßνονται δηλαδι\ Üπü Ýργο-

νοριßα Üτ,θQιßιπιγιυγ διαστÜσεßOν, συνεπþò εßναι Ýq^lαλεΤα ποý ριπορεΙ νÜ χρησιμοποιηθοýνÜπευθεßαò μεταξý χεριοß χαß ýληò, χσ:ρßò στυλεü.

ΤÝταgτο γ,αQα?{τηQιστιχü εßγαι üτι πολλÝò (Üρ, 5, 24, 30, 33, 35, 37) παρουσιÜξουν Ýναδüγτι Üγτιστοßχωò στι) δεξιÜ Ζαß ÜqιστερÜ γωνßα στι)ν πτÝρνα χαß στι)ν χü!jη, υυυ.l, ηογ Ýτ7ινε

μÝ τι) χριlση. ΣÝ μßα πεqßπτο.lστ,1 (Üq. 29) τü δüγτι βρßσχεται περßπου στÞν ßδια εýθεßα στÞ μÝσητÞò χüιρηò χαß τÞò πτÝρναò.

'¶ò δοýμε ριÝ τÜ στοιχεßα αýτÜ τß μιποροýριε νÜ συμπερÜνουl"ιε γιÜ τÞ χαÞση τþν σριιλþν.

Πqdιτα θÜ πρÝπει νÜ ποýμε üτι εßγαι Üντιχεß;-ιενα Üσφαλþò πολλαπλþγ χqÞσειυν. ¹ Ýργασßαποý μÜò φαßνεται ι'1 πιü Ýνδεδει.lριÝνη .1ιÜ τü σχÞμα χαß τßò διαστÜσειò εßγαι τü ξýσιμο τþν

δεqριÜτων. ΠÜ τι) δουλειÜ αýτÞ χqειÜξεται Ýργαλεßο λεπτü, ριυτεqü, ÜλλÜ üχι σΧληρü. ΟßστρογγυλεριÝνεò .1ιυνßεò τÞò σριßληò θÜ Ýξυπηρετοýσαγ στü γÜ Üποφεý.lονται τÜ σχισßριατα τÞò

προβειÜò. ¸πειδÞ τü ýλιχü δÝγ εßναι σχληgü. τü χÜλχινο Ýργαλεßο εßναι μυτεgü. χοφτερü üσο

χρειÜξεται γιÜ νÜ εßσχωρεΙ σÝ χοιλüτητεò χαß γιυνßεò χωρßò νÜ πληγιbνει τü δÝgμα. ΤÜ δüγτια

μπορεΤ yq β^7ιναν μÝ τι) χρι]ση:ßσωò ριÝ τßò σμιßλεò νÜ Ýξυναν νεýρα ξþων γιÜ γÜ τιÜγουγ σπÜγ-

γουò ß] νευqÝò τüξιυν. "Η ßσωò Ýξυναν χλωρÜ χλαδιÜ. ΘÜ μιποqοýσαγ γÜ χqησιl-ιεýουν χαß γιÜτÞν χατεgγασßα ξýλινιυν Üντιχει;-ιÝγιογ, ÜλλÜ .,,ιÜ χινιlσειò χαß Ýgγασßεò λεπτÝò. "Ολεò αýτÝòεßγαι ýποθÝσειò, ÜλλÜ ριÝσα στÞν πιθανι1 Ýργονομßα τοý Ýρ.lαλεßου χαß στü πλαßσιο γνοιστιßινπιθαγþγ Ýργασιþν. Πqοφανþò 0Ü ýπÜρχουγ χαß διÜφορεò Üλλεò, γιÜ τßò üποßεò δÝν Ýχουl-ιε

στοιχεßα Þ Üρχετι\ φαντασßα. ¶σφαλþò üμιωò, Üν ληφθεß ýπüιμη ιj συχνüτητα χαß ι'1 μαχροβιü-τι,lτα τοý τýπου, πρüχειται γιÜ Ýqγαλεßο πολλαπλ6ιν χριlσεων θδιαßτεqα εýχqιlστο χαß θσιυò,

üπωò φαßνεται Üπü τÜ πολλÜ Üχονßσριατα, ;,ιαχqÜò διÜρχειαò.¶γτßOετα γιÜ τοýò πελÝχειò δÝν ýπÜρχει πgüβλημα χατανüησι,lò τÞò λειτουqγßαò τουò.

Χρησιl_ιεýουγ σÝ üλα τÜ στÜδια τÞò χατεqγασßαò τοý ξýλου, εßτε στüγ ξυλüχοπο εθτε στüγ

ξυλουργü. γιÜ τü σχßσιριο σÝ σανßδεò Þ γιÜ τü χαθÜqισ;-ια τþγ χ,λαδιþγ. ΓιÜ νÜ συγχqατεθταιστερεÜ ü στυλεüò ι] üπι\ εßτ,αι Üσýμι-ιετqη ij σχηματßξει δαχτυλßδια (Üρ.21). ¹ Üχqßβεια χαß ι'1

δýναμη τþν χροýσειυν ÝξαρτÜται Üπü τι\ σταθερι\ στεgÝιυση τοý στυλεοý στüγ πÝλεχυ.ΘÜ πρÝπει ßσωò Ýδþ νÜ θυμηθοýριε üτι Þ Μαχεδονßα διÝθετε δÜση φηl"ιισμιÝνα στι\ν χλα-

σιχÞ Üρχαιüτητα (ΘεüφQαστοò. Περß Φυτþν"Ιστοqßα 4._5,5). ¾πÞqξε χατ' Ýξοχι)ν πηγι) γιÜ τÞ

ναυπηγιßσιl-ιη ξυλεßα. Üγαθü ξηλευτü, Üν χρßνουμε Üπü τßò συνεχεßò προσπÜθειεò τÞò ¶θÞ-ναò γιÜ εýχολη πgüσβαση στÞ μιαχεδονιχι) Ýνδοχþρα8,]. γιατß ü Üθηναßχüò στüλοò εßχε Üριεση

8_ß. l\4ciggs l')S2. .1J0 .'.

ι03

104 Δημητqßου Β. ΓqαμμÝνου - "Ιqιδοò Τξαχßλη ΑΕ 1994

ÜνÜγχη Üπü τÞ μα}ßεδογιχÞ ξυλεßα, ¸qγαλεΤα συγεπþò ξυλουργοý χαß ξυλοχüπου εßγαι ÜπüτÜ Üναμενüμενα εýρÞματα στÞν πεqιοχÞ8α,

8. ΔυσεξÞγητοò ü θησαυqüò

"Ενα εýqημα εθθισται, στÞν Üqχαιολογßα, νÜ üνομÜξεται θησαυρüò üταν Üποτελεßται ÜπüπολλÜ μετÜλλινα Üντιχεßμενα θδιαò χατηγορßαò, χρυμμÝνα Þ ÝναποτεθειμÝνα χÜπου üλα μα-ζß, Ýχτüò τqÝχουσαò χαÞσηò γιÜ χÜποιον λüγο ποß Üγνοοýμr85.Πρüχειται γιÜ χοινü φαι-νüμενο τÞò ¸ποχÞò τοý Χαλχοý στÞν ΚεντριχÞ χαß ΔυτιχÞ Εýρþπη. üπου οß θησαυgοßÜποτελοýγται χυgßωò Üπü Ýqγαλεßα, χαß λιγüτερο στÞν ¶ν. lνßεσüγειο. üπου περιιλαμβÜνουνþò Ýπß τü πλεßστογ üπλα χαß χοσμÞματα86. ΧρονολογιχÜ χαλýπτουν üλη τÞν πεqßοδο τÞòΧαλχοχqατßαò, χυqßωò δμωò στü Αßγαßο Üπαντοýν Üπü τÞν ΙΙΕΧ ΙΙ χαß ÝξÞò μÝ ßδιαßτερησυχνüτητα στÞν "Υστεqη ¸ποχÞ τοý Χαλχοý. ¶γνωστο εßγαι γιÜ ποιü λüγο σÝ τüσο Ýχτετα-μÝνο γεωγgαφιχü χþqο Üντιχεßμενα πολýτιμα χαß χρÞσιμα Üποσýρονταν Üπü τÞν χυπλοφο-qßα. ¼ λüγοò σßγουqα θÜ πgÝπει νÜ σχετßξεται μÝ τοýò τρüπουò ÜνταλλαγÞò, τÞν χοινωνιχÞδιαφοqοποßηση χαß τüν Ýλεγχο σÝ μÝσα παqαγωγÞò σημαντιτ-Ü. Τü πþò εßναι Üγνωστο,Üσφαλþò üμωò εßναι Ýνα qυθμιστιχü μÝτρο τÞò ÜγορÜò Þ τþν Üνταλλαγþν χαß εßσÝρχεται στüπαιχνßδι τÞò προσφοqÜò χαß τÞò ξÞτησηò, χαß τÞò ρýθμισÞò του.

Τü θÝμα τþν θησαυρþν μελετÞθηχε πρüσφατα διεξοδιπÜ γιÜ τüγ πολιτισμü Urnen-felderkultur τÞò πεqιοχÞò ΡÞνου χαß ΜÜιντò. Τü ÝνδιαφÝρον ποý παgουσιÜξει Þ μελÝτη, μολο-νüτι ÜναφÝqεται σÝ διαφοqετιχÞ περιοχÞ χαß σÝ λßγο νεüτερη ÝποχÞ (ÜqχÝò τÞò 2ηò χιλιετßαò),εßγαι üτι μπüρεσε νÜ γßνει συστηματιχÜ σÝ σýγολα ποý προσεγγßξουν τοýò Üρχιχοýò Üριθ-μοýò. Λüγω τοý μεγÜλου Ügιθμοý εýqημÜτων Ýγινε λεπτομερειαχÞ ÜνÜλυση τÞò θÝσηòεýqεσηò χαß τοý εθδουò τþγ ÜγτιχειμÝνων χαß συνÞχθησαγ μεQιχÜ πολý ÝνδιαφÝqοντα συμπε-qÜσματα. Πqþτα-πqþτα τü φαινüμενο τÞò Üπüχρυιρηò χÜλχινων ÜντιχειμÝνων, δηλαδÞ τÞòÜπüσυqσÞò τουò Üπü τÞν χυχλοφορßα, þαι γενιχü χαß δÝγ παριουσιÜξεται μüνο στÞν πεqß-πτωση τþν θησαυqþν ÜλλÜ χαß μÝ Üπüχqυι|η μεμονωμÝνωγ ÜγτιχειμÝνων, π.χ, Ýμβýθιση

μετÜλλινων ÜντιχειμÝνων σÝ λßμνεò χαß ποτÜμια, χαß φυσιχÜ ÝναπüθεσÞ τουò σÝ τÜφουò. Δεý-τεQον οß πελÝχειò, χαß γενιχÜ τÜ Ýργαλεßα, βqßσχονται μüνο σÝ θησαυροýò. οýτε σÝ ποτÜμιαοýτε σÝ τÜφουò. Τqßτον τü φαινüμενο τÞò Ýναπüθεσηò εßναι ÜσυγεχÝò þò πqüò τÞ μορφÞ, ÜλλÜσυνεχÝò þò πqüò τÞν Ýναπüθεση αýτÞ χαθαυτÞν. ΔηλαδÞ οß θησαυροß συγαντþνται σÝ συγχε-χqιμÝνη πεqßοδο χαß μετÜ σταματοýν. ΤÞη πεqßοδο ποý ÜπουσιÜξει τü φαινüμενο τþνθησαυqþν, ÜπαγτÜται Þ Ýμβýθιση σÝ ποτÜμια87.

¹ πιü διαδεδομÝνη ÝξÞγηση γιÜ τü Αßγαßο εßγαι üτι Þ πραχτιχÞ τοý θησαυρßξειν üφεßλεταισÝ ßστοqιχÝò συγχυgßεò ποý συνεπÜγονται πQοσωπιχÝò ÜνασφÜλειεò. Οß θησαυροß εßγαι τÜμετÜλλινα Üντιχεßμενα ποý μεμονωμÝνα Üτομα βÜξουν στÞν Üχρη, Üποταμιεýουγ. ΕßγαιδηλαδÞ σημÜδι ταqαγμÝνων χαιqþν, üπου τÜ πολýτιμα Üντιχεßμενα Þ τÜ πολýτιμα ýλιχÜχqýβονται γιÜ νÜ σωθοýγ Üπü ÝξωτεριχÝò χαταστgοφÝò Þ ÝχθριχÝò ÜπειλÝò, Þ Üπλþò ÜναμÝ-

84. Τξαχßλη 1989.

85. Champion χ.Ü. 1987, 203, 217-21,8. Κηαρρ χ,Ü,1988,233.

86. Branigan 1969.9,87. Hansen 1991.

ß

ßßI

ε

ιε

ΑΕ 1994 ¼ θησαυqüò τþν Πετqαλþνων τÞò ΧαλχιδιιÞò

γογταò χαλýτερεò μÝQεòΒ8.Τü φαινüμενο μελετÞθηχε παλαιüτεqα μÝ χÝντqο τοýò θησαυqοýò

τÞò Κýπgου χ,αß τοý Αßγαßου τÞν "Υστεqη ¸ποχÞ τοý ΧαλχοýΒ9 χαß πgüσφατα Üπü τοýò

Ματτhαυò χαß Schumacher-Matthausgo, χαθþò χαß Üπü τοýò Κηαρρ, Muhly Χαß Polymnia MuhlYg1,

μÝ Ýμφαση στÞν ýπüθεση τÞò Ýναπüθεσηò γιÜ λατΕευτιχοýò λüγουò Üπü τοýò πqþτουò, ΧαßÝμμονÞ στßò ßστοqιχÝò χαß χοινωνιχÝò συγχυρßεò Üπü τοýò δεýτεqουò.

ΘÜ ÜναφÝρουμε δýο στοιχεßα ποý ÝπανειλημμÝνα μνημονεýονται γιÜ νÜ Ýνισχýσουν τÞ

θεωρßα τþγ πολιτιχοιιοιγωγιχþγ αßτßωγ. Καß τÜ δýο σχετßξονται ;,ιÝ τÞ λειτουqγιΧüτητα τþν

θησαυgþν, συνεπþò χαß μÝ τÞν Ýqμηνεßα τουò, χαß Üφοqοýν χαgαχτηqιστιχÜ ποý παqα-

τηqοýνται ι.ιαß στüγ θησαυgü τþν Πετqαλþνωγ. Τü Ýγα εßγαι üτι συχνÜ οß θησαυqοß στÞν

ΚεντριχÞ χαß ΔυτιχÞ Εýqþπη, ÜλλÜ χαß στι)ν Κýπqο, περιλαμβÜγουγ ýπολεßμματα μετÜλ-λων, δηλαδÞ παλιÜ Üχρηστα Ýqγαλεßα Þ σχεýη Þ üπλα, προφανþò μÝ μüνο στüχο νÜ ξαναχqη-σιμοποιηθοýν þò πρþτη ýληΙΖ. '¶gα πqüχειται γιÜ θησαυgü-Üπüθεμα πqþτηò ýληò Ýνüò

τεχνßτη ποý γιÜ χÜποιουò λüγουò - Ýδþ ýπεισÝqχονται τÜ }ßοιγωγιl{ο-ιστοqιχÜ αßτια - ÜπÝ-

συρε χαß Ýχρυιρε τÜ ýλιχÜ τÞò τÝχνηò του, Τü δεýτεqο, Üγτßθετο Üπü τü πq6Ιτο, ÜλλÜ σχετιΧü

þò πqüò τÞν Ýρμηνεßα του, στοιχεßο εßγαι üτι συχνÜ οß θησαυροß Üποτελοýγται Üπü Üμεταχεß-

ριστα χαß üμοειδÞ Üντιχεßμενα, πqÜγμα ποý üδηγεß στüγ συλλογισμü üτι ßσωò πgüΧειται γιÜτι\ν πραμÜτεια Ýνüò Ýμπüqου, τÞν üποßα ü χÜτοχοò Ýχgυι|ε γιÜ λüγουò ποý Üποτελοýν ÜΧρι-

βþò τü ξητοýμενο τÞò Ýgευναò93.ΣτÞν Πqþιμη ¸ποχÞ τοý Χαλχοý ποý μÜò ÜφοqÜ, οß ßστοριχÝò συγχυρßεò δÝγ εßγαι πÜγτα

Üναγνωqßσιμεò Üπü τÜ ÜqχαιολογιχÜ συμφgαξüμεγα οýτε Üλλωστε τιαß οß παρÜγοντεò (λα-

τρεßα, Ýμπüριο χλπ.), γι' αýτü χαß λιγüτεgεò Ýqμηνεßεò Ýχουν πqοταθεθ. Οýτε οß θησαυgοß

εßγαι εýχολα Üναγνωρßσιμοι, ü χαραχτηqισμüò δηλαδÞ θησαυgüò γιÜ Ýνα σýγολο εýqημÜτωνσυχνÜ Üμφισβητεßται. Π.χ. σχετιχÜ μÝ τοýò θησαυqοýò τÞò Τqοßαò χαß μÜλιστα γιÜ τüν

μεγÜλο θησαυqü Α διατυπþθηχαν Üμφιβολßεò Üν πqüχειται γιÜ θησαυρü Þ Üπλþò γιÜ ταφιΧÜ

εýqÞματα ποý συγχÝντQωσε ü Schliemann94. ΚατÜλογο τþν θησαυgþν τοý Αßγαßου στÞν

Πqþιμη ¸ποχÞ τοý Χαλχοý ι.ι,αß σýγτομη ÜνÜλυση τοý πεqιεχομÝνου τουò Ýχουν δημοσιεý-

συß οß Renfrew95 χαß Branigan96 χαß τελευταßα οß Κηαρ, Muhly χαß Polymnia Muhly97. Οß δια-

φοQÝò ποý παqουσιÜξουν οß χατÜλογοι αýτοß μεταξý τουò δεßχνουν Üχqιβþò τßò Üμφιβολßεò

γιÜ τÞν Üπüδοση τοý χαqαχτηqισμοý θησαυρüò, χαθþò χαß τßò διαφορετιχÝò χρονολογÞσειò.¹ ÜνÜλυση τοý εßδουò τþν Ýqγαλεßωγ ποý περιλαμβÜνουν σχετßξεται μÝ τü ξÞτημα Üγ εßγαιÝργαλεßα Ýqγαστηρßου Þ üχι, üπüτε χαß Þ Ýqμηνεßα τþγ θησαυgþν φωτßξεται διαφοqετιΧÜ, 'Ο

Κ. Branigan χωqßξει τÜ χÜλχινα ÝργαλεΤα τοý Αßγαßου σÝ δýο χατηγοqßεò: τÜ «οßχιαχÜ» χαß τÜ

Ýργαλετα «Ýργαστηqßου»98. ΣτÜ οßχιαχÜ χατατÜσσει βελüνεò χαß üπεθò. ΣτÜ δεýτεgα ÝγτÜσσει

88. '¶ποι|η ποý φαßνεται νÜ ßσχýει χυqßωò γιÜ τÞν"Υστερη ¸ποχÞ τοý Χαλχοý στι)ν ¶νατολιχÞ Μεσü-

γειο, üπου οß περισσüτεqοι θησαυqοß περιορßξονται σÝ

Ýνα χρονιτιü διÜστημα Ýχ,ατü Ýτþγ, μεταξý 1250 χαß1150 π.Χ. περßπου. Βλ. Κηαρρ χ.Ü. 1988, 233, üπου χαß Þ

προηγοý μενη βιβλιογqαφßα.89. Cattling 1964,298.90. Matthaus - Schumacher 19Β6.

91. Κηαρρ χ.Ü. 1988,258.

92. Αýτüθι 257.

93. Branigan 1969.

94. ¶νÜπτυξη τοý θÝματοò χαß σχετιχÞ βιβλιογρα-φßα στüν Κηαρ χ.Ü. 1988, 235.

95. Renfrew 19'7 2, 325-Β.

96. Branigan 1969.

97. Krιapp χ.Ü, 1988,234-5.98. Branigan 1,9'7º, 120.

105

ι06 Δημητqßου Β. ΓqαμμÝνου - "Ιqιδοò Τξαχßθ,η ΑΕ 1994

τοýò πελÝχειò ).ιαß τßò σμßλεò, ποý εßγαι συνÞθωò Ýργαλεßα μαQαγχοý, χαß τÜ συνδυÜξει μÝ τÞναυπιlγιχιj. τÝχνη σÝ Üνθηση τι1ν Ýποχιj αýτÞ στßò ΚυχλÜδεò99, Τü ÝνδιαφÝρον ποý παρουσιÜ-ξει Þ χατÜταξη γιÜ τι1ν πεqßπτιυση τþν Πετgαλþνωγ εßναι üτι, Üγ ÜχολουθÞσουl.ιε τüν συλλο-

γισμü του, πρüχειται γιÜ ÝργαλεΤα Ýργαστηρßου μÜλλον, λüγω τοý πολý μεγÜλου Üριθμοýτουò.

ΘÜ ÜναφÝρουμε χαß Ýμεßò τοýò χυòιιüτερουò (δηλαδÞ αýτοýò ποý δÝγ Üμφισβητιlθηχαν þòθησαυροß) ;,ιÝ συντομßα, γιÜ νÜ φανεΤ ι'1 σχÝση, ÜλλÜ χυρßωò οß διαφοqÝò, μÝ τüν θησαυρü τþνΠετραλþνων.

α) ¼ 0ησαυρüò τÞò Πολιüχνηò στι) ΛÞμνο (χþροò 829) εßναι σταθεqÜ χρονολογημÝνοò (ΠΕΧ ΙΙ)

μÝ προφανι) ßστοqιχι) Ýξι]γηση τÞò Üπüχρυιßιιjò του τßò χαταστροφÝò ποý παρατηροýνται στι)νΠολιüχνη ν (τÞν «χßτρινη»). Στüν οßχισμü ýπÜρχουν σαφεßò Ýνδεßξειò ÜσΖησιlò τιlò ;_ιεταλλουqγßαò,¸πιπλÝον ü τüποò εýρεσηò ýποδηλþνει üτι πgüχειται Üσφαλþò γιÜ θησαυqü. ΠεqιλαμβÜνει πÝντεσμιßλεò χαß Ýναγ μονüστομο πÝλεχυ, Ýρ^lαλεΤα 6γ.1.1ενι) ριÝ τþν Πετραλιiινσ_ιν. χαß εßναι ü μüνοò ποýÝχει χαß üπλα100.

β) ¼ θησαυρüò τÞò Εýτρησηò Üποτελεßται Üπü τÝσσερα τεμÜχια ποý βρÝθηχαν σÝ χοιλüττlταδλα μαξß, δýο σμßλεò, gγ.7^1ενιΖ,Ýò μÝ τιßιν Πετραλιδνιυν. Ýναν πÝλεχυ-τσεχοýρι. Ýρ.lαλεΤο ποý δÝνýπÜρχει στüν θησαυρü τþν Πετραλιbνιον, χαß μιßα σμιßλη διαφορετιχοß τýπουΙ01,

γ) ¼ θησαυqüò τþν Θηβþν περιλαμβÜνει σμßλεò χαß Ýναν 1-ιονüστομο πÝλεχυ τοý τýπου τÞòΠολιüχνηò χαß τþγ ΠετραλþνωνΙ02.

δ) ¼ θησαυρüò τÞò Κýθνου, ü üποtοò τελευταßα ýποστηρßχθηχε üτι προÝρχεται Üπü τι) ΝÜξοΙ03,χαß ü üποßοò Üποτελεßται, σÝ συνδυασμü μÝ τÜ χÜλχινα Ýργαλεßα τοý Μουσεßου τÞò ΚοπεγχÜγηòποý θεωρÞθηχαν μÝροò του. Üπü δþδεχα Üντιχεßμενα. ΠεριλαμβÜνει Ýξι σμßλεò. Ýχ τþν üποßωντρεßò διÜτρητεò μÝ üπι) ÜνÜρτησηò. γεγονüò ποý üδιlγησε στüν συλλογισμü üτι Üνιlχουν σÝ Ýμιπορο.χαß πελÝχειò-τσεχοýρια Ι 04.

ε) 'Ο 0ησαυqüò τÞò ΧαλανδριανÞò (Καστρß) στÞ Σýρο Üποτελεßται Üπü λεπτÝò σμßλεò, üπεßò χαßβελüνεò.'Η σýνθεσß1 του φαßνεται διαφοqετιχι) Üπü τþν Üλλιυν θησαυρþτ,. Ζαß ßδßωò Üπü τü εßδοòτþν Ýργαλεßων τοý θησαυροý τιßιν Πετραλþνιυν10-5, ¹ χημιχι\ ÜνÜλυση Ýδειξε üτι. Üντßθετα Üπüτοý,< Üλλουò θησαυροýò τþν üποßιον τÜ Üντιχεßμενα εßναι Üπü ÜρσενιΖ,οýχο χαλΖ,ü. στÞν περßπτωσι1αýτιj πρüχειται γιÜ χαλχü μÝ χασσßτερο.

ΣÝ σχÝση μÝ τοýò παραπÜνω ü θησαυqüò τþν Πετgαλþνωγ εßγαι ü μιεγα),ιτεροò ποý βρÝ-θηχε στüν Ýλληνιχü χþQο, χαß ;"ιÜλιστα εßναι σιlμαντιχÜ μεγαß!ýτεQοò. Πε9ι7.αμβÜνει 42Ýργαλεθα, δηλαδÞ σχεδüγ τÝσσεριò φορÝò πεQισσüτεQα Üπü τοý θησαιροý τι-lò Κýθνου ß1 τοýΚαστριοý, ποý Ýωò τþρα θεωροýγταγ οß μεγαλýτεροι. ¶ποτελεΤται Ü.τü τÝσσερι< πελÝχειò-τσεχοýqια, μßα σμßλη-σφÞνα χαß 37 σμßλεò, εßναι δηλαδÞ χαß ßδιαßτερα üμοιο.ßενι1:. διüτι περι-

99. ¹ χατÜταξη τοι"ß Branigan Ýχει στüχο τÞν ÜνÜ- ÝqγαστÞρια.δειξη τιýν Ýργαιßτηρßων χαß τÞò εßδßχευσι,lò ττ)ν ÝποχÞ Ι00. Bernabü Brea l96-t.59l. Renfrerι Ι97].32_5. Bra-αßιτrß. ¶λλÜ χαß Üν Üχüμη δεχτοýμε τÞν χατÜτòιξÞ του. nigan Ι969.

dτσφττλþò ü διαχιυρισμüò δÝν 0Ü πqÝπει νÜ γßνεται ÜνÜ- 101. Goldman Ι9,1 ß. ]ir-Λ,λογα μÝ τü εßδοò τοý Ýργαλεßοιι, γιατß χατÜ πÜσα πιθα- Ι02. Greece αιιd ιJιε Sε.; ι l,]ß- ß Ι 19 ßιòι, ß{l.νüτητα εßναι τÜ ßδια χαß ιττÜ σπßτια χαß στÜ Ýργαστιlρια. 103. Fßtτοη 1989.

ΜÜλλον ü διαχιυρι,σμüò μπορεß νÜ γßνει χατÜ τüπουò 104. Renfreιl, 191]._1::, ρ,,1"1 _ýßQ.εßßQεσιιò. ÜλλÜ πÜλι δýσχολα διαχρßνòινται σαφιüò τÜ 105. Rεηfτειι Ι9-]. _:]-, _:-:] 3,_-s.er: Ι96:.65-67.

ΑΕ 1994 ¼ θησαυqüò τþν Πετqαλþνιον τÞò ΧαλχιδιχÞò

λαμβÜνει χυQßωò δýο εßδþγ Ýqγαλεßα. Λεßπουγ οß πελÝχειò-σ1ιεπÜQγια (hache-herminette, Axe-adze), τü χατεξοχÞν ÝqγαλεΤο τοý μαqαγχοý, ποý συγαγτÜται στοýò θησαυροýò τÞò Εýτqη-σηò χαß þò μεμονωμÝνα εýgιßματα στü Αßγαßο. Καß χυqßωò λεßπουγ τÜ üπλα ποý ýπÜρχουνστüγ πιü συγγενιχü τυπολογιχÜ θησαυqü, τüν θησαυqü τÞò Πολιüχνηò. Τüσο οß πελÝχειò-τσε-χοýρια üσο χαß οß σμßλεò ýπÜqχουν σχεδüν σÝ üλουò τοýò θησαυqοýò τοý Αßγαßου τÞò ΠΕΧΙΙ (Πολιüχνη, Εýτqηση, ΘÞβεò, Κýθνοò, ΝÜξοò),

'¶ò δοýμε τß συριπερÜσ|ιατα 1.ιποqοýν νÜ συναχθοýν σχετιχÜ μÝ τüν θησαυqü τþν Πετqα-λþγωγ Üπü τßò πληqοφορßεò ποý διαθÝτουμε, Πρþτα-πqþτα. Üν χαß τυχαθο εýqη;"ια, l'1 θÝση

εýqεσÞò του εßγαι ÝντοπισμÝνη, χαß μÝ σχετιχÞ ÜσφÜλεια μποqοýμε νÜ ßσχυqιστοýμε üτι üθησαυρüò δÝν βρισΖüταγ σÝ οßτιισμü, Δεýτεgογ, Üπü τÞν περιγραφι) τοý τqüπου τÞò εýqεσηòχαß πÜλι μιÝ σχετιΖÞ ÜσφÜλεια, ;-ιποqοýμε νÜ ποýμε üτι πqüχειται πgÜγ;-ιατι πεqß θησαυροý,Üφοý βρÝθιlΖ,αν ü),α τÜ Ýργαλεßα μαξß σÝ Ýγαγ πßθο, χρυμμÝνα σÝ χωqÜφι. ¶ποχλεßογταιδηλαδι) οß περιπτιßισειò ταφιχþν χτερισμÜτωγ χαß οßχιαιιοý Ýξοπλισμοý ß1 μεμονιυμÝνου ÝQγ«-

στηqßου.'ο θησαυgüò χρýφτηχε Ýπß τοýτου χαß ποτÝ, γιÜ λüγουò Üγνωστουò, ü χÜτοχüò τουδÝν γýρισε νÜ τüγ πÜqει. Εßνα,ι θησαυρüò ποý δÝν Ýχπλιßqωσε τüγ πqοοqισριü του, üπωò üλοιüσοι βρÝθηχαν τυχαßα Üπü μι) χοινιυνοýò τοý ;"ιυστιχοý.

¶πü τÜ Ýgγαλεßα τÜ πεgισσüτερα εßναι χQι,ιστι,ιοποιημÝνα χαß ÜqχετÜ φθαgμÝνα, ΕΤναιπολυÜριθμα χαß δÝγ μπορεΤ νÜ Þταν üλα σÝ χ১ση Üπü Ýγα μüνο Üτομο. ΜεριχÝò σμßλεòÝχουν χομμÝνη Ýπιμελþò τι)ν πτÝqνα χαß ýπÜqχει Ýπßσηò Ýπιμελþò χομμÝνη Þ γνÜθοò ÝνüòπÝλεχυ, χαθþò χαß μßα γνÜθοò ποý σþξει μüνο τÞν χüψ,η τηò. ¸πομÝνωò βÜσιμα θÜ

μποqοýσε νÜ ßσχυqιστεß χανεßò üτι Ýχουμε νÜ χÜνουμε μÝ Üχqηστα χÜλχινα Üντιχεß;"ιενα ποýÝχουν προορισ;_ιü γÜ ταχοýγ Ýχ νÝου (scrap). ΔÝγ τü πιστεýουμε üριωò, διüτι Üφ' Ýνüò οß φθο-ρÝò τουò δÝγ εßγαι τÝτοιεò ποý νÜ χ,αθιστοýγ Üχρηστο τü Ýgγαλεßο χαß Üφ' ÝτÝgου ü θησαυqüòεßγαι ßδιαßτεqα üμοιο.,,ενιjò. Ýνσ: Ýγα συγογθýλευμα Üχqηστων ÜντιχειμÝνωγ ποý θÜ χqησß-μευα¾ μιüτ,ο ιbò πQιι,)τη ýλι1 χατÜ χýριο λüγο θÜ Þταν ÜνομοιογενÝò, Συνεπþò πgüχειται γιÜÝργαλεßα ,rου gγγχθντριbθηχαν .,,ιÜ νÜ Ýπιδιοqθιυθοýν, νÜ Üχογιστοýν χλπ. Εßγαι Þ πqαμÜ-τεια περιοδεýοντοò ÝριπüροιΙ06. üπωò ßσχυgßστιlχε ü Branigan, λüγοl τþγ üπþγ ÜνÜρτησηòτþν σμιιλþν τÞò Κýθνου. ß1 ß'1 πραl,ιÜτεια περιοδεýοντοò χαλχουqγοý, Þ τÜ Ýqγαλεßα |,ιαQα-

γχοý. ¹ Üξßα αιßτ6ιν τß;τ, Ýρμιητ,ειþν βρßσχεται νομßξου;"ιε ριüνο στÞ διδαχτιχι\ ÜgετÞ τÞòÜρχÞò τÞò Üναλογßαò στÞτ, üποßα βασßξονται. 'Ο θησαυρüò τþν Πετqαλþνων προýποθÝτειτι)lν ýπαρξη ÝξειδιχευμÝ\lηΞ jταQαlι/ιDγÞò, ÜQα χ,αß εßδιχ,ευμιÝγων τεχνιτþγ. ¹ συγχεχριμιÝγι1

üμωò χοινωνιχÞ ;"ιορφιj (τρüποò Üνταλλαγþν, Ýμπüριο, ÝqγαστÞρια, πλεüνασl-ια χαß ÜγορÜ),ποý οß προηγοýμενεò Ýρμητ,εßεò θεωροýν αýτονüητη χαß αýταπüδειχτη, εßναι Üπλþò προ-

βολÝò συγχρüνων ÝγγοιþνlΟ7. ποý Ýχουν ριÝν διδαχτιχü χαgαχτÞqα, δυσχολεýουγ üμιυò τßòδυνατüτß,lτεò διερεýνησηò τοý διαφορετιχοý.

106. Branigan 1969.

107. Οß διÜφορεò Ýρμηνεßεò τοý φαινομÝνου τοý θη-

σαυρßξειν χαß οß θεωqητιχÝò δυνατüτητεò Ü,ναπτýχθη-χαγ Üπü τοýò Κηαρρ χ.Ü. 1988. Τü θησαιqßξειγ εßτ,αιÜνθρþπινο μÝν, σýμφωνα μÝ τüν τßτλο τÞò μελÝτηòτουò, üχι üμωò πανανθριüπινο. üπωò ÜφÞνεται ι,Ü

Ýννοηθεß στüγ Ýγ λüγω τßτλο, Το μÞ θησαυqßξειν εßναιÜνθqιbπινο Ýπßσηò, Καß μÜλιστα üχι σÝ «ÜφελεΙò» πqιο-1Þ.lονουζ πολιτισ;"ιοýò, ÜλλÜ στü χÝντρο τοý Ýξελι.lμÝ-γου δυτιχοευρωπαßχοý. üπιυò διατυπþνεται στßò χρι-στιανιχÝò εýαγγελιχÝò qÞσειò.

Ι0,7

108 Δημιητgßου Β. ΓqαμμÝνου - "Ιgιδοò Τξαχßß.η ΑΕ 1994

9. ¸πßλογοò. ΣυμπεqÜσματα γιÜ τÞ ΝΝ χαß ΠΕΧ μεταλλοτεχνßα στÞ ΜαΖεδονßα

ΣÝ ýπü ÝΧδοση μελÝτη του (ΓραμμÝνοò 19Β7) ü Δ. ΓqαμμÝγοζ πQαγματεýεται συγοπτιτι,Ü τüθÝμα αýτü μÝ βÜση τÜ ΝΝ εýqÞματα Üπü τÞν ÜνασχαφÞ τÞò Διlμητραò στÞν ÜνατολιχÞΜαχ,εδογßα χαß ιjπü τÞν προοπτιχÞ τþν βαλχανιχþγ πQοτεQαιοτιjτιυν στßò Ýξελßξειò τÞòμεταλλουργßαò. ¹ δημοσßευση τÞò ÜνασχαφÞò γßνεται στü παραπÜνω Ýργο χαß, σÝ συγεQγα-σßα μÝ τοýò εßδιΧοýò ΜÞqτσου, Zr,vicker, Nigge, ΚατσÜγου (Appendix 6), παρÝχονται ÜναλýσειòΧαß συξητþγται τÜ χÜλχινα χαß χqυσÜ αýτÜ εýρÞριατα. ΜÝ βÜση τßò νεüτερεò Ýρευνεò, τÜσυμπεgÜσματα μποgοýν νÜ συνοιριστοýγ þò Ýξηò: Οß μετα),ß.οL,Q,ß,ι;ιÝ. δραστηgιüτητεò στÞνÜνατολιΧÞ Ματιεδογßα (Üπü τÞν ýπüλοιπη δÝν ýπÜρχουν δεδομÝτ,α) Ýμφανßξογται ι.ιατÜ τÜτÝλη τÞò ΜÝσηò ΝεολιθιχÞò πεqιüδου μÝχρι χαß τÜ τÝλη τÞò }ßεüτερηò ΝεολιθιχÞò χαß ÝγτÜσ-σογται ÜποχλειστιχÜ στÞν «πqþτη πεqßοδο»108 τßιτ, τ,εο7,ιθιΖ,ιß;τ, μεταß,λουρ.lιχþν δqαστηριο-τÞτων τÞò Βουλγαρßαò-Βüqειαò ΒαλχανιχÞò (χατασΖ.ειÞ ιιüι,ο μιΖριüν ÜντιχειμÝγωγ Üπüχαλχü χαß χqυσü, δηλαδÞ Üγχιστριþν, βελον6:τ, χαß 7ατ,τριßιι,).

¹ πεgßοδοò αýτÞ Ýμεινε ÜνεξÝλιχτη μÝχρι τÜ. τÝß.η τÞò Νεο)"ιθιχι]ò πεqιüδου Ýγþ χατÜτÞν ΠΕΧ ÜντιπgοσωπευτιχÜ Üντιχεßμενα μεταλ),οτεχτ,ßα: τοß βα7,ι,α.νιΖοý χþρου, ποý συγ-δυÜξουν Χαß αßγαιαχÜ μοqφολογιχÜ στοιχεßα. Ýτ,τοτßξοτ,τσ,ι χατÜ χýριο 7,Þ.lο στÞ δυτιχÞΧαλΧιδιΧÞ, üπου ýπÜgχει χαß τü μεγαλýτερο Ζοßτα.σιια 7ατ,χοý στßjτ, ¸),λÜδα. Πιü συγχεχQL-μÝνα στÞν ΠΕΧ ΙΙ (γýριυ στÜ μÝσα τÞò τρßτηò χιλιετßαò) Ýμφαι,ßξεται στη Χα),χιδιχÞ - χαßλιγüτεqο στιlν ΚεντqιχÞ Μαχεδογßα - Ýχτüò τοý θησαυροý τ),ηθοºρα 7ÜλΖινων Ýgγαλεßωνποý τυπολογιχÜ χ,αß πολιτιστιχÜ ÝγτÜσσεται στüτ, αß.,,αιαΖ,ü χ6ιρο. ΤÞι, ßδια ÝποχÞ πρüòΒοqgÜ, οß μεταλλουgγιχÝò δραστηριüτητεò Ýχουν ιιειιυθειtr09. }[οß,οτ,üτι τÜ πεqισσüτεqαεýρÞματα εßναι τυχαΙα, ü μεγÜλοò Üριθμüò τοι< Ζαß οß 7.οιτÝò Ýνδεßξειò μεταλλοτεχνßαòüδηγοýν στιlν ýπüθεση μιÜò παραγωγÞò Ýπß τüπου. Καß, μÜλιστα μιÜò παραγωγÞò μεγÜληò,χ,ατÜ τÜ πqþτα αýτÜ φαινüμενα, ποý μÝ τÞν χοντινι1 παρουσßα τοý μεγαλýτεqου στÞν¸λλÜδα ΧοιτÜσ;-ιατοò χαλχοý Üγαδειχγýει ττ) βορειοδυτιχη Χα)ιΖιδιχιj σÝ Ýγα Üχüμη χÝντρομεταλλοτεχνßαò μαξß μÝ τßò ΚυχλÜδεò, τü βορειοδυτιχü ΑßγαΤο Ζαß τÞτ, ΚρÞτη.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι

ΧΑΛΚΙΝΗ ΣΜΙΛΗ ΠΑΡΑΔΗΜΗΣ ΘΡΑΚΗΣ

ΣτÞ δημοσßευση τÞò ÜνασχαφÞò τÞò ΠαgαδημÞò ΘqÜχηò τþν Γ. Μπαγ,αλÜχη - ¶. Σαχελ-λαqßου110 δÝν πεqιλÞφθηχε Þ σμßλη Üρ. ΑΓΚ 3Β06 χαß γι' αýτü θειυΕιιjσαμιε σχüπιμο νÜ τÞνπεgιλÜβουμε Ýδþ, παqüλη τÞ γεωγgαφιχÞ Üπüσταση χαß τη χqοτ,ο).ο.7ιΖ"ι1 διαφορÜ. Εßναιεýρημα τÞò ÜνασχαφÞò τþν Πελεχßδη-Κυqιαχßδη τοý 1929 χαß Ý7ει υεταφερθεß. üπωò χαß üλατÜ εýqιjματα τÞò Üνασ}ßαφηò αýτÞò, στü Μουσεßο ΚομοτηνÞò.

108. Todorova 1978.109. Αýτüθι.

110. Bakalakis 1981

109

ΑΕ 1994 ¼ θησαυQüò τþν Πετqαλþνων τÞò ΧαλιιδιχÞò

Π 662=ΑΓΚ 3s06- ΧÜßΖινι1 σμßλη-σφÞυ:. ΜÝγ. ýψ. 0.0Β, πλτßτ. 0.05, πÜχ. 0.004 (βλ. εßχ. 15,Üq, α9), ¹ διατομι1 τι1: εßι,α-ι.ο7.οου ,.'rqαγrυη. ¸;ψ;;;Üνþμαλη, ßσωò λüγω συνθηχþνΧυΤευσηò xaL ÜΤελΟýò σφυρη),cισßαò. ¶υ"ßο.οιχ" εργ«ß"""ÝΙο χαι,χü βρÝθηχε στÜ πευχÜχιαߺ"r::,ºγ^1.,º",º:ιιº,::Ο.Τò,ßμßα"ιllß, Π;η;μ",α σμßλη-σφÞνα ýπÜονει rrai πτλη, A»^^,^. rσε στQþμα πολιτισρι ο ß Ρòι7ιι α r,1 1 ß 1 r«ψ

:^º,:ßΦΙ;-ß ;"## ;ff ººß ¹"¹ß¹θΠεΤqαλþνωη (Üρ, l11 'γ 1;ß'ß

cß"ωμ«ß|-επιφÜνεια παgÜτηρειται στßò σμßλεò τÞò κγωσοý χαßΤþγ ΠευΧαΧßωγ ΠΟý cßτ'cιφÝ*οcιμε τιü πÜγω. lεοοßÝýοΙ""ür, εßναι εýgημια τþγ παλιþγÜνασχαφþν ΚυριαΖßδιß-π,;,υrrü,|η«ß¸t" !γοχ""" J;;;i στQωματογqαφιπÝò Ýνδεßξειò. ¹σμßλη χρονολογεßται ,ß/ε\,ιΖßß στο τεß-ο: τιlò Νλ{, λÝν ÝγινÜν ßýαλýσειò τοο χαλχßt, ¹ χgονο-};#*

ÜντιστοιχεΤ ΖιιL οτιι .,..-r"r."r.ij παρÜλληλα σ, ,*λη, τÞò Κνωσοý χαß τþγ Πευχα-

ΔΗΙ\4ΗΤΡΙοΣ Β, ΓΡΑΜΜΕΝοΣ - ΙΡΙΣ ΤΖΑΧΙΛΙ{

111. Weisshaar 1 9- ß. ι.;ι _: ß ,

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Εß,Ζ,,.,--,ΠÜννη ΣαΧε^,;;;;ß;,,, l,;, :'¹::jffi;*¹:T.¹ffi] ιºιß;Jo«ß;ßffff ιß"¸ß¹º¹::»«ηι« ,ßr.ß"-*r;..;o; ,..'],:.'' '':;º"º::ß:' tΙγßηε the ε'οη,,.ι)ßl,τÞ χημιχü τοý Μουσεßου ΘεσσαλονßχηòΜουσεßου οr".«ß,",.-,. \ι.ι: ι 3,, ,,,l).,j,

Ιυ ΘεσσαλΟγßΧηò Κωστι) Τουτουντξßδη "«Ι

,η λ.ο,*στρια τοý

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ

ΧΗ\ΙΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΧΑΛΚΙινΩΝι Α]νΤΙΚΕΙΜΕΝΩΙνΑΠΟ ΤΑ ΠΕΤΡΑΛΩΝΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ1. ΧημιχÞ ÜγÜλυοη-μÝθοδο:

¹ χημιπÞ ÜνÜλυση τdιl, 7òßß,;υ_ιι,ιι.lτ, Ü.φησηò (Hughes ν,Ü,

,1'976) ;;";,;;1;;

ξffi'j.¹?j;',$ß}Ιßrßr«ºff^º?}#ßrºº::ß"º¶θην6:ν μÝ σΧοπü "Ι Ι:;.]º9.. ß αυ«*ß þυò οjü"«οÞ þ"r,«ο, ÜνÜλυση δεßγματα, ποσüτη-

;ff^¹#;ΙJß,fi:;:^ÞφθΙlσαΙ'α,-ü 'J αqχ«τ« Ü;;;;;.;; υπο μορφÞ òιινισριÜτων μÝ εßδιχܹ ÝΠß ΤΟßò ÝΧαΤü (%) ΧημιΖΙß σýσταση τþγ Üγτιι'ειμÝνων δßγεται στοýò πßναχεò ι_ιγ, ¶πüΤÜ δÝΧα σΤΟΙΧεßα

"οý "ρüσü'ορßο.,ßr,J,υ', ,Ü οrο,χυß« Ýδr*,"ο, (As) Ζαß Üντιμüνιο (Sb) προσ_δΙΟρßσΤηΧαν μÝ ΤÞν Τ'ΧηιºÞ ,ου φοßρυου γqαφßτη, Ýυο αι"α τÜ ýπüλοιπα μÝ φλüγα Üσετυλß_νηò Þ πqωτοξειδßου τοι Üξþτου. Üυαλογ« μÝ τü στοιχεßο.ΤÜ χÜλχινα ÜντιχεßμενÜ "ου μ.l,.rfυjη¾" ,ߺ, ;ß;;;ι τgßα χÜλχινα Ýργαλεßα (σμßλεò χαßΠελÝΧεΙò) ΠΟý ÝΧΤßθεγται στü ιηουο.ßο Θεσσαλογßχ"', υß Üq. π713-π 735 γ,αß" δεχαεγγÝαÜΧÝgαΙεò ΧÜλΧΙνεò σψßλ.εs

""ý β;Ι;;;υr«. ο"ü ¸θγιχü ιrηüυο.rο ¶θηνþν μÝ Üq. ι7794_17872Χαß ÜναφÝρΟγΤαΙ σΤÜ ÜqχεΤα ;;"ß;";.ßων þò α""rrß"ο"rα τüγ λεγüμενο «θησαυqü τωγΠετqαλþνωγ», οß τυπολßγιχÝ, ""* δ*",üτητεò-χαLÞ

""ßß'"«ßÞ τουò χατÜσταση Üπü Üπο-#r#iiffijl."«' ΧαθΟqΙσΤιΧÝò'χÜß συνηγοροýγ dτü üτι μποροýγ γÜ Üποτελοýγ Ýγα

F

ιι0 'Ε},Ýι,ηò _\ΙÜ7Ζοι, ΑΕ 19q4

¹ ΧημΙΧÞ ÝξÝταση..lΙυ .l).διΧΙß τηò ;τQοσε^ß/.ι/ισιι. ,ºQοσ;τ(ιτιιιιτε \,ιι üι_._ιι-ιεL Cßτòιντιlσι1 στüßΙ:;ΙΙΧτ"º"#Ι":}:,:ºß:*,ιι^*1,« :ß;;,;.;;;;; .οι ;υ,ο,ιε\,ιτι, ,.θι,]σιτυροý τιßινΠετραλþνων» παQουσιÜξοιν ομο,«

'iß;;;;;,;ß:ι,ßj,:"J;ι;ß'º;:.;,;:,ιº;:;;,,,ߺμιποροýσαν νÜ Üποτελοýν Ýνα σýγολο Ýρß,αß,εßι,ιι, Ζιι.τοιοι, Ý;:,;;;: ,l'l'º,1:'l:.χÞò τοý Χαλχοý.

lμ'!ΙΙΙυΙ ßΙΙ'ΙυΙυΙ' εQ','t{Ι]Τl'ß!Τιοι τÞ: Πqιüιμιηò ¸πο_

2. Συξιlτιlσι1

Α.'Η χημιχι) ÜνÜλυσι1 τιßτ,δεΖòιετ,ι,Ýα 7"Üß,Ζι,,,(,)\,σιιιß.(;J\, (ciQ. 1-;9-ι-],8Ι]) τοý ¸θγιχ,οýΜΟυσεßΟυ ¶θηνþν ÝδειξÝ üτι üß,εò "Ι

o.ß";ß;.ß,,,,,'υ.-"'ß,,rr.r.-,,ρο,,ο,,,= οß",ο.οηò (πßγ. I).¶γαλυΤΙΧüΤερα ü χαλΧüò ο.,υ,,rÜQχ.ι μÝ τοσοστÜ cßqσεrιΖοιß Ζι,ιιιιιτ,üιιετ,α Üτü 1.07 Ýαιò4'63%' ΠΟσΟσΤÜ βισμουθßου 'υμ«''ßßυ.; αr,lß.ß-rß.r.º.,υ"" Ζιιß .τοσοστÜ μ,ü;,,_,ρδου χυ|,ιαι_νüμΙενα ÜΠü 0,04 Ýωò 3 90%, nt" χρÞοß,;-;;;.;;;'ß'Jρο;,ο1,,,ι Ζρc(ιιc{ 7«)"rου_αροετ,ιχοý_βισμουθßου. γιατß Þ λÝξι1 χρÜμια Üψο9e, μιßα τρο7ιυρ,1,,Ι1,,ß βòιθμιßδα τεχτ,ο7,οl,ιχÞò ÝξÝλιξηò;,¹ßΧ,"#;Ιº.::Jr*-;ºººffiff**«*;;;jΙ:,« τροΖ-ειμÝτ,ου νÜ βεß,τισ,ιο;"";ß;

ΣτÞν περßπτο,ισι1 τοý Üρσενιχοý - j"r,ü\ .ο ο.ο,7.το αýτü βρßσΖεται συτ,ιßθι,ιò στÜ μιεταλ-λεýμιατα χαλχοý

º:*ß.::::{ σÝ συγχε\,τòιιüσει< α"δ υ+ο ,ppm μιÝ μιßα μÝγιστι1 συ.7χÝντρσ.ισητοý 5% ÜΧüμη χ'αß στüν cιýτοφυÞ χτιλΧο (Rapp iqεzι -. üα. 7,Ýγαμιε δτι οß συ.,,Ζετ,τQιüσειò τουσΤßò ΧÜλΧΙνεò σμßλεò θÜ μιπορουσ«;',; ;;;;;;;r;, i,-j ßßr,,.ρ,υ.,1 ý),η (μετÜß,ß,ευμιιι) χαß üτιδÝν πρüΧειται τιÜ,19.τrεμ,μ,ÝυÞ ,,ροοο,|r,l,χραμÜτιοσιlò. Παρüλ,α αýτÜ στÞ σχετιχß1 βιβλιογqα-φßα (Pernicka Χ,Ü, 1990) γßνεται α,rοΙÝr.η μιÜ συγχÝý;η,;;; γιÝχρι2%Üρσεγßχοι στÜ χÜλχιγαÜνΤΙΧεßρΙενα þò ΠρΟερχüμενη ßιπü .ü-μ..«Ιßß.υl,« 1unoiiüiea copper1, Ýνþ γιÜ συγτ,εγτριδσειò

Ι:º:}Ι#::; JI'r"' ΠρüΧεΙται γιÜ Üρσενιχοýχο χαλχü. οηι«ο,ß χρÜμια χαλχοý-Üρσεγιχοý

"ΟσΟγ ÜφΟρÜ Τüν μüλυβδΟ - ÝπειδΙ) εßγαι χαγüγαò τÜ χιιλχοýχα μιεταλλεýριòττα γÜ συγδÝ_ονται ριÝ τü στοιχεΤο αýτü -. Ý)Ü λÝγαφ üτι στßò ουfrυηΙρ,lrοειò.ποý α"«".ß.".ιò χÜλχινεòσμßλεò ΠρΟÝρΧεΤαΙ ÜΠü Τü μιετÜλλευμια. ΣτÞ σχετιχη Ý,'ρß,"rß«φßα (pernicka χ.Ü. ß990) ÜγαφÝ_,ºΙ}ºßΗßΤ*" μΟλýβδΟυ 4-5γο σÝ χÜß"''υα Ü"J;ß;;« Üποδεχτü þ< προερχüμενο Üπü

ΣΤΙ)ν ΠερßΠΤωση ΤΟý βΙσμουθßου - Ýπειδι) τü στοιχεßο αýτü συγυπÜρχει στÜ χα}"χοýχα;"ΙεΤαλλεýρΙαΤα Χαß ÝπομÝνωò σ)ò χαλΖüφιλο Üχολουο.ß'.jυ χαλχü _ θÜ λÝγαμε üτι χαß τüβΙσμΟýθΙΟ ΤþΤ' ΧÜλΧΙγΙυν σμιιλιß,ιν προÝρχεται Üπü τü μετÜλλευ;"ια. Αýτü ,rüJ'rr«ρουσιÜξειÝνδΙαφÝρΟν στÞν περßπτιυσÞ τ6-,ν "ß"ßλ;,.1"«, 1α α""rΙßßßτα ýψηι,Ü ποσοστßτ τοý βισμου_θßΟυ' ΤÜ üΠΟßα φθÜνουν στ'Ü α,ηOßλ, Καß Ýνιßι,ß,.«ρüυüß« τοý Üòισενιχοý στüγ χαλχü στÜΠΟσΟσΤÜ ΠΟý ÜΠcΙγΤÜ στßò σμßλεò προσδßδ^ει ο"Ι,rlρο.,1-r« ü.lυ r«ι,rο. ι1 παρουσßα τοý βισμου_θßου εßγαι τελεßοιò ÜνεπιΟýμßητr1 γ,«.Ι - βισμοýθßο διυrοδýυ, στßò περιφÝQειεò τιß,ιγ χρυστÜλ-λωγ ΤΟý ΧαλΧΟý δημιουργιßΙυ'«« .ýθρυπτüτητα ,.ο

"δÜßλ.'1,οrrηr, Ýχει Üποδειχθεß πειραμα_ΤΙΧÜ (TYlecote Χ,Ü, 1977), τü βισμοýδ,ο α"rοß,«"q"".rß,-"ºrßριυò Üπü τÜ üξειδþμÝγα χαß τÜ()ειοýχα μιεταλλεýματcτ τοý χαλχοý, üξελια ."ü χ«ß""ο curo χαß .ηß, ρ,ομ,ουοßουBi"oT ' σýμφωνα μÝ Τü δΙÜγqαμμα τοß Ellingham, Üυαγου.«, rrυρßrrου üτßò ßδιεò συνθÞχεò θερ_μΟΧρασßαò Χαß Πßεσηò μονοΕειδßου του Üνß)ρ.αχ« (Cb),;;;.. τü ποσοστü βισριουθßου ποýεßσÝρχεται στüν μεταßΙ,ιχü χÜιχü Jε«ß.υr«, qy .η" ";;;;;μ.rη ποσüτητα βισμιουθßου στüμεΤÜλλευρΙα, ΣυνεΠΙßΙò ΤÜ τüσο ýψιlλα ßοοοοrÜ βισμιουθßJυ ürιò χαι,",υεò σμßλεò dÜ πρÝπει γÜÜΠΟδΟθΟýγ Þ σÝ χρÞσι1 μ"'«λλÝ.ß;;;;;; χαλχοý πλουσßιυγ ιιÝ βισμοýθιο 1π.χ, πε9ßπτωση

¼ θησαυgüò τdιν Πετqαλιßτναιν τÞò ΧαλχιδιΖÞò 1]]ΑΕ 1994

Η

ΠΙΝΑΚΑΣ Ι

% ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗΔΕΚΑΕΝΝΕΑΧΑΛΚtΝΩΝΣΜΙΛΩΝΑΠοΤΑΠΕΤΡΑΛΩΝΑΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ

ßΕΘΝΙΚο ΑΡΧΑΙοΛοΓΙΚο ΜοΥΣΕ,Ιο ΑΘΗΝΩΝ)

Ýßο. Üγτ. Cu Fe Νß Co Ag Ζη Sn Pb Αυ

17,794 88.70 0.016 0.2 ι2

17195 85.60 0.02Ο 0.33,1

Ι,7,796 87.03 0,Ο02 0.367

Ι],797 81 ,7] 0.008 0.400

177q8 87.21 0,022 Ο,321

1,ºº99 36._5(ι 0.0Ο8 0.25ι)

] 7800 89.39 0,00"ι Ο.2Β4

1780r 88.77 0.Ο1(] 0,3Ο4

17802 86.81 0.00-+ 0.308

17803 Ε7.51 0.01] 0,375

Ι7Β0,1 85.15 0.006 0.340

17805 86.96 0.Ο13 0,242

ι7806 89,36 0.012 0.255

17807 88.04 0.001 0.308

ι 7808 86,_52 0.0 ι 2 0.300

ι 7809 88.5Ο 0,Ο26 0.27Ε

ι7810 88,86 0.0]8 0.112

17811 86.71 0.018 Ο.011

] 7812 88.10 Ο.ι)Ι2 0.311

0.002 Ο.059 0,Ο08 0.198 0.400

0.0Ο2 0.039 0.006 0. ι 97 1.02Ο

Ο.t)ßΟ Ο.032 0.006 0.198 0.4,Ι0

0.002 0.Ο51 0.0Ο8 0. ι97 0.510

0.002 0.009 0.006 0.197 0,670

0,002 0.046 0.01 1 0. ι99 2.700

0.002 0.050 Ο.006 0, ι 99 0,10Ο

0.002 Ο.032 0.006 0.199 0.720

0.0Ο2 0.Ο_53 0.006 0.195 0.20Ο

Ο,002 0.051 0.004 0.197 1.980

0.Ο02 0,Ο39 0.012 0.195 3.8Β0

0.002 0.056 0.006 0.-ι92 0.540

0.Ο02 0,059 0,00Β 0._ι96 0.400

0.002 0.0.t9 0.006 0.196 0,180

0.002 0.Ο10 0.0()6 0.198 0.720

0.002 0.018 Ο.008 0.199 0.320

0,002 0.114 0.Ο06 0.197 0.1Οι)

0.0Ο2 0.030 0.004 0.198 0,040

0.002 0.045 0,006 0.197 1.36ι)

0.164 2.062 0.0080 1.307

0.:ι 88 2.Ι46 0.Ο001 3,380

ο,2,77 2.59Ο 0.00Ο2 4.40ι)

0.241 2.ΙΙ2 0.Ο001 2,741

Ο.251 2.348 Ο.0004 4.472

0,248 1.793 0,Ο004 3.550

0. ι 79 1.304 Ο.OΟ04 3.178

0.182 Ι.441 0.00Ο4 2.328

0.285 ι.832 0.0008 1 ,012

Ο.161 1.357 0.0014 1.619

0. ι93 1.Β52 0.Ο002 3.062

Ο.148 1,756 0.0006 1.680

0.136 1.071 0,0001 0.962

0.2,74 2.601 Ο.OΟ04 2.039

0,228 2.089 0.0004 3.898

0.160 1.486 Ο.0012 2.068

0,Ο70 2.011 0.0026 0,2,76

0.121 4,626 0.0006 0.238

0.147 1.7Ι2 0.Ο008 ι.59ü

τετQαεδQßτου-τεγ¾αγτßτου) Þ σÝ χQÞση αýτοφυοýò βισμουθßου. Τü αýτοφυÝò βισριοýθιο, τü

üποßο στιò πεQισσüτερεò πεQτπτO]σετò ÜπαντÜ þò χqÜμα σιδιlρου ιιαß νιχελßου (Tylecote 19Β7,

67), θÜ μποροýσε εýγ,ολα νÜ προστεθεΤ στüγ χαλχü (σημεßο τιºξηò βισμουθßου 271"C), γιατßÝχει μεγαλýτεQιι πυγ"γüτητα (9.Β0 gr/cm3) Üπü αýτÞν τοý χαλχοý (Β.96 gr/cm3) χαß χατα,βυθßξε-

ται στüγ πυθμÝνα τοý τººγματοò πQßγ Ýξατμιστεß, ¸πειδÞ üμιωò ι'1 χαÞση αýτοφυοýò βισριου-

θßου εßγαι μßα πqÜξη συνειδητÞ, μßα ριεταλλουQγιχÞ γνιßιση. εßναι μÜλλον Üπßθαγο σÝ ριßα Χοι-

γωγßα üπου τÜ ριÝταλλα Þταν σπÜνια ü τεχνßτηò τÞò ÝποχÞò Ýχεßνηò νÜ ÝπÝλεξε σΧüπιρια αýτÞ

τι) σýνOεση. Αýτü ποý πιθαι,üν νÜ εßχε παgατηριlσει Þταν üτι ü «βqιbμιχοò» χαλχüò ποý

Ýπαιργε, þò μεταβατιχü στÜδιο πQüò τι) σχüπι;-ιι,1 χρα;-ιÜτωση, εßχε χαλýτεQεò ßδιüτητεò

(ÜντüχÞ, σΧληρüτητα) Üπü τüν Χαθαρü χαλΧü, γεγΟγüò ποý τüγ üδηγοýσε στt)ν ÝπιλογÞ

üq ισμÝνιυν 1-ιεταλλευ ;-ιÜτιον χαß δ ιαδ ιχασιþν Ýχχα;,ιßνευ σι1 ò,- ¸,πομÝνιυò Þ Ýχδοχι) üτι Þ παρουσßα βισ;_ιουθßου üφεßλεται στü χqησιl-ιοποιηθÝν μιετÜλ-

),ευμα, εßγαι χαß ιj μüνη Üποδεχτιß. ¶ναξιjτηση 1_ιεταλλευμιÜτωγ χαλχ,οý μÝ παρουσßα Üqσενι-

Ζοý χαß βισριουθßοιι σÝ χαλχοýχα μιεταλλεýι.ιατα τηò ΧαλχιδιχÞò χαß τÞò εýρýτερηò πεqιοχÞò

τÞò κεντgιχÞò Μαχεδονßαò Ýδωσε θετιχÜ στοLχεΤα. '¶γ γ"αß δÝν Ýχει γßνει συστηl"ιατιΧΙ'1 μελÝτητηò χατανομÞò Üρσενιχ,οý χ,αß βισ;_ιουθßου σÝ χαλχοýχα ριεταλλεýμιατα Üπü τüν Üρμüδιο

ι12 'ΕλÝνηò ΜÜγχου ΑΕ 1994

φΟQÝα (ΙΓΜΕ), σÝ πολλÝò μελÝτεò του ýπÜQχουγ στοτχετα ποý Üφοροýν τÞν περιεχτιχüτητασÝ Üqσενιχü, τü δÝ βισμοýθιο Ýχει προσδιοριστεß σÝ μεqιχÝò Ýμφανßσειò þò üqυχτü γαληνοβι-σμουθßνηò Þ þò βισμοýθιο-τελλοýqιο (ΧαλχιδιχÞ: ΣχουqιÝò, Στανüò, Πqαβßτα, Κιλχßò: Λαοδι-Χινü, Κοqωνοýδα). ¸πßσηò στßò μελÝτεò Μ. ΔιαχÜχη ('Ιαν. ι.ιαß ºοýγ. 19Β6, ΙΓΜΕ) ÜναφÝqε-ται Ýγτοπισμüò üqυχτþν τετgαεδqßτη, βουλανξερßτη χαß βισμουθßτη σÝ Ýμφανßσειò σÝ διÜ-φορα μÝρη τοý νομοý ΧαλχιδιχÞò τιαß Θεσσαλονßχηò. ΣτÞ μελÝτη Μ. Nebel χ.Ü. 1991 ÜναφÝ-Qογται θειοýχα üqιιχτÜ μολýβδου-βισμουθßου στÞ ΧαλχιδιχÞ χαß στÞ διατριβÞ Ε. Pernicka1987, Β0 δßδογται χημιχÝò Üναλýσειò μÝ Ýπß τοßò Ýχατüν συγχεντρþσειò διαφüρων ßχνοστοι-χεßων χαß βισριουθßου σÝ μειχτÜ θειοýχα τÞò ΧαλχιδιχÞò, ¸πßσηò στü δημοσßευμα τοý Feiser,Nebenmetalle 1966, 202 σÝ πqοεμπλοýτισμα ψÝ 29-35% μολýβι δßδογται συγχεντρþσειòβισμουθßου 1,800-2.400 g/t. ΤÝλοò στü βιβλßο Miηeral Deposits of Europe,IL Souτheasτ Ευτορò τοýDunning π.Ü. ÜναφÝQογται μεταλλεýματα βισμουθßου στÞ Πουγχοσλαβßα, Ρουμαγßα χ,αßΒουλγαqßα. Σημειþνεται üμωò üτι οß πιü πÜγω συνθÝσειò εßναι χαqαχτηgιστιχÝò τýπωγμεταλλεýματοò χαß σÝ χαμßα πεqßπτιυση δÝγ θÜ μποροýσαν νÜ Ýπιβεβαιþσουγ αýτÝò χαθ'αýτÝò χ,Üποια πιθανÞ συσχÝτιση ÜντιχειμÝνων-μεταλλεýματοò χωQßò τÞν ßσοτοπιχÞ ÜνÜλυσημολýβδου στÜ Üγτιχεßμενα χαß στÜ μεταλλεýματα.

'Ωò πqüò τÜ ýπüλοιπα στοιχεßα σηl-ιειþνεται Þ πολý χαμηλÞ πεqιεχτιχüτητα σÝ σßδηgο,γεγονüò ποý συνÝβαλε χαß στÞν χαλÞ διατÞρηση τþν ÜγτιχειμÝνων, οß ÜμελητÝεò συγχεντρþ-σειò χοβαλτßου, χqυσοý χαß ιρευδαργýqου, οθ üριαχÝò τιμÝò χασσιτÝqου, χαθþò χαß οß μιχqÝòτι;"ιÝò Üντιμογßου χ,αß γιτιελßου.

Β. ¶πü τÜ χÜλχινα Ýqγαλεθα τÞò εýqýτεQηò πεQτοχÞò τþν Πετqαλþνων ΧαλχιδιχÞò(ΠßναΧαò ΙΙ), Þ σμßλη ΑΜΘ 14820 Ýμφανßξει τελεßωò διαφοqετιχÞ χημι}ßÞ σýσταση σÝ σχÝσημÝ τοýò τρεßò μονοστüμουò πελÝχειò τοý πßγαχ,α ΙΙ ÜλλÜ χαß σÝ σχÝση μÝ τÞν üμÜδα τþνσ;"ιιλþν τοý πßγαχα I. ΣυγχεχqιμÝνα Þ χημιχÞ ÜνÜλυση Ýδειξε üτι πρüχειται πεqß χqÜματοòχαλχοý-χασσιτÝgου, δηλαδÞ ;-ιπqοýντξου μÝ ποσοστü χασσιτÝqου τÞò τÜξηò τοý 7.85%,ποσοστü ποý σÝ χαμßα πεqßπτωση δÝν μποqεΤ νÜ προÝλθει Üπü τü μετÜλλευμα, δεδομÝνου üτιü Χασσßτεgοò σÝ μεταλλεýματα χαλχοý σπÜγια ÜπαγτÜ σÝ συγχεντgþσειò μεγαλýτερεò Üπü0.1%.'¶γ χαß ýπÜqχει μßα üμÜδα üqυχτþν τÜ üποΤα πεqιÝχουν χαλχü, χασσßτερο μαξß μÝ θεΤοΧαß σßδηρο (πεqßπτωση σταννßτη χαß σχετιξο;-ιÝνων üρυχτþν), αýτÜ εßγαι μÜλλον σπÜγια. ¹χημι?ßÞ σýστασι1 τþν τqιþν πελÝχεωγ εßναι παραπλÞσια μÝ τþν σμιλþν, δηλαδÞ πρüχειται γιÜχαλχü μÝ χÜποιεò πgοσμßξειò Üqσενιχοý, βισμουθßου χαß μολýβδου.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙ

% ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗΜΙΑΣ ΣΜΙΛΗΣ ΚΑΙ ΤΡΙΩΝ ΜΟΝΟΣΤΟΜΩΝ ΠΕΛΕΚΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ

ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ (ΑΡΧΑΙοΛοΓΙΚο ΜοΥΣΕΙο ΘΕΣΣΑΛοΝΙΚΗΣ)

. Üγτ. Üγτ. Cu Fe Νß Co Ag Ζη Sn Pb Sb As Αυ Βß Cr14820 σμßλη 81.63 0.0Β6 0.069

14818 μον. πελ. 84.03 0.034 0.066

ΙΙ321 » 83.79 0.035 0.340

5888 » 83.73 0.035 0.079

0.061 0.020 Ο.010 7,489

- 0.044

- 0.073

- 0.05s 0.0r-ι

0.412 Ο.004 0.115 - 0.139

0.993 0.041 0.484

0.1,7,7 0.014 0.062

0.413 0.140 1,º04

0.213

1.054

0.140

ΠßΝΑΚΑΣ ßΙΙ

% ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗΤΕΣΑΡΩΝ Σλ,ßΙΔΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΕΚΑΕΝΝΕΑ ΤΩΝ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ

(ΜοΥΣΕΙο ΘΕΣΣΑΔοΝΙΚΗΣ)

Üρ. Üγτ.* Cu Fe Νß Co Ag Ζη §η Pb Sb As Αυ Βß Cr

Π,Ι34 83.50 0.038 0.378

Π735 82.90 0.044 0.357

Πº28 82,4| 0.036 0.350

Π724 80,94 0.035 0.485

0.075

0,073 0.004

0.065

0.068

0.969 0.041 0.858

0.238 0.137 0.958

0.099 0.047 1.280

0.21,3 0.21,6 2.294

2.638

1.559

0,423

1,.248

ΑΕ,ι994 ¼ θησαυgüò τþν Πετqαλþνων τÞò ΧαλιιδιχÞò

Γ. "Η χημιχÞ ÜνÜλυση τþγ εθτιοσι τqιþν χÜλχινων Ýqγαλεßων τοý <<θησαυqοý» ποý Ýχτß-θεγται στü Μουσεßο Θεσσαλονßχηò Ýχει γßνει Üπü τοýò Γεqμανοýò ÝρευνητÝò Junghans ?{αΙ

Schrüder τü 1964, χαß τÜ ÜποτελÝσματα Ýχουγ δημοσιευθεθ στδ SAM 1968, μÝ Üρ. 9333-9355, οßüποΤοι Üντιστοιχοýγ στÜ Üντιχεßμενα Μουσεßου Θεσσαλογß?ßηò ÜQ.Π713-Π735. "Οπωò πqο-χýπτει Üπü τüγ πßγαχα τοý SAM, Þ χημ,rÞ σýσταση τþν εθχοσι τqιþν χÜλιινων Ýqγαλεßωνσυσχετßξεται μÝ αýτÞν τþγ δετι,αεννÝα σμιλþν χ,αß τþγ τgιþν μογοστüμωγ πελÝχ,εωγ. Πgüχει-ται γιÜ χαλχü μÝ τßò θδιεò καθοqιστιχÝò πqοσμßξειò Üqσενιχοý, βισμουθßου χαß μολýβδου χαßμÝ θδιαò τÜξηò μεγÝθη τþγ ýπολοßπων ßχνοστοιχεßων.

ΠροπειμÝνου νÜ Ýλεγχθεß χαß νÜ ÝρμηνευθεΤ Þ παqατηqηθεßσα Üπüχλιση στßò τιμÝò τοý

βισμουθßου, Ýγινε δειγματοληι|.ιßα χαß χημι}ßÞ ÜνÜλυση τεσσÜqων σμιλþν, τþγ ýπ' Üq. Π734,Π735, ΠºΖ8,χαßΠ724, Üπü τÜ χÜλχινα Ýqγαλεßα τοý θησαυqοý τοý Μουσεßου Θεσσαλονßχηòχαß σýγχqιση τþν ÜποτελεσμÜτων μÝ τÜ Üγτßστοιχα τÞò βιβλιογqαφLαò SAM (Πßναχεò ΙΙΙχαß Ιν).

"Οπωò προχýπτει Üπü τοýò Πßναχεò ΙΙΙ χαß Ιν, παqατηgεΤται μßα μεγαλýτεqη πεqιεχτιχü-τητα βισμουθßου στüν Πßγαχα ΙΙΙ. ¹ πqüò τÜ ÝπÜγω Üπüχλιση μποqεΤ γÜ ÜποδοθεΤ Üφ' Ýνüò

ΠΙΝΑΚΑΣ Ιν

ο/" ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ SAMΤΕΣΣΑΡΩΝ ΣΜΙΛΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΕΚΑΕΝΝΕΑ ΤΩΝ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ

(ΜοΥΣΕΙο ΘΕΣΣΑΛοΝΙΚΗΣ)

Üq. Üντ,* Fe Νß Co Ag Ζι Sn Pb Sb As Αυ Βß

0-170

0.170

0.028

0.110

9336

9341,

9351

9349

0.37

0.24

0.23

0.40

0.04

0.06

0.03

0.03

0.54 0.05

0.20 0.04

0.03 0,02

0.0.9 0.10

1.45

1.00

0.36

1.55

* ¹ Üντιστοιχßα στοýò Üqιθμοýò τþν σμιλþν τοý ¶qχαιολογιχοý Μουσεßου Θεσσαλονßιηò χαß S,4l1 (βλ.πßναχα Ιν) εßναι Þ Ýξηò,

Π734Ι2º46:SΑ,|γΙ9336,Π735ΙΖº64=S¶Μ9341,Π728Ι2762:SΑΜ9351,,Π724Ι2758=SΑΙI9349.

113

º14 'ΕλÝνηò ΜÜγΖου ΑΕ 1994

σΤü üΤΙ ΤÜ δεßγματα στÜ üποßα Ýγινε Þ ÜνÜλυση Ýχουν ληφθετ Üπü διαφοqετιχÜ σημετα, ÝξαßΤßαò μΙÜò πολý πιθανÞò Üνο;-ιοιογÝνειαò τþν προσμßξεων τοý χαλχοý, χαß Üφ, Ý.Ýqου οrÞδΙαφΟρεΤιΧÞ μÝθοδο ÜνÜλυσηò, Οß Γερμανοß ÝρευνητÝò χqησιl.ιοποßησαν τÞ φασματοσχοπßαÝΧΠΟριπÞò, Þ üποßα Ýχει μιχρüτερη Üχgßβεια χ,αß ÜναλιτßχÞ'δυνατüτÞτα σÝ

'σχÝση μÝ ττ)γ πιü

σýγχqονη χαß ÜχqιβÞ μÝθοδο τÞò ÜτομιχÞò Üπορρüφησηò ποý χQηστμοποLιjοÞχε στü Χημιχü¸ργασΤÞρΙΟ ΤΟý "Εθγιχ,οý Μουσεßου ¶θηνþν. Παρομοßωò Üποχλßσειò παρατηροýγται χ,αßσΤü εýαßσθητο στοιχεßο ÜqσενιΧü, ποý πÜλι μποòιοýν γÜ Üπüδοοοýν στßò ßδιεò παραμÝτρουò.

3. ΣυμπερÜσματα

'Ωò ΤελΙΧü συμπÝgασμα τÞò χημιχηò ÝξÝτασηò προχýπτει üτι τÜ δýο σýγολα χÜλχιγωγÜνΤΙΧεΙμÝνΟ-lγ ΠΟý βqßσΧονται στÜ Μουσεßα ¶θηνd;τ, χ,αß Θεσσαλονßχηò θÜ ριποqοýσαν?ßαΤασ}ßευασΤΙΧ,Ü γÜ Üποτελοýγ Ýγα σýνολο Ýργαλεßο:ν, προεqχü;,ιενο Üπü ,δ ßδιο Ýgγαστι)qιοÞ ÝργαστÞqια μÝ τÞν ßδια τεχνογνωσßα,

"Η σýνθεση ΧαλΧΟý-Üρσεγιχοý στÜ Ýqγαλεßα τοý θησαυgοý τþν πετραλþγωτ, συγδυÜξε-ται μÝ τι) συνηθισριÝνη σýσταση χÜλχινων ÜντιχειριÝνιυν τηò Πgþιμηò ¸ποχÞò τοý Χαλχ,οýÜΠü δΙÜφορεò πεqιοχÝò τοý Ýλλαδιχοý χþρου, σÝ ÜγτßθεσηΙ,Ý τÞ σýνοεση fαßηου-η«οο,.rÝ_Qou, Þ üποßα εßναι πεqιοqισμÝνηò ÝΖτασηò σ.αýτÞ τÞν περßοbο.

ΕΛΕΝΗ ΜΑΓΚΟΥ

Β ιβλιογqαφßα Παραρτιjματοò ΙΙ

Ε. ΔιαχÜχη, "Εκθεση τÞò Ü,να"7νò,ιριστιχÞò χοιτασματο-λογιχÞò μελÝτηò στÞν περιοχÞ Σταιιροý:ΟλυμπιÜ-δοò τþν νοριþν Θεσσαλονßκηò - ΧαλκιδιχÞò (ΙΓΜΕ,ºαγ. 19Β6).

Ε. ΔιαχÜχη, Πqüδρομη συνοπτιχÞ μελÝτη - Üξιολüγη-ση τß,ιν μεταλλαþν Ýριφανß.σεοιν στÞν περιοχÞ ¼λιιμ-πιÜδοò - Στρατωνßοιι:ΙερισσοΓ_ι τοý υομοý Χαλχι-üιΖÞò (ΙΓΜΕ, ºοýν. 1986).

F, W. Dunning -'W. Mykura - D. Slater, Mineral Depoòits ofΕυτορò, ΙΙ. Southeaòt Eιrope (London 1982) 2ò3.

J. Feiser, NebenmetalΙe: Cadmium-Gallium-Germanium-Indium-Sellinium-Tellurium-Thallium-Wismut στü DleMetalliòche Rohòtoffe ΧνΙΙ (Stuttgart 1966).

S. Junghans - Ε. Sangmeister - Manfred Schrüder, Kap/erund Bronze ßη der friihen ΜòtαΙΙΖεßt Europas, StιιdßεηΖυ den An,ftinger, τ. 2 μÝρη 1-3 (Berlin 1968).

Μ. J. Hughes - Ν, R. Coιvell - Ρ. Τ. Craddock, Atomic Ab-sorption Techniques,lrchaeometη; Ι3, 7g7 6, 19-37.

ΙΓΜΕ ΠαρÜρτημα Θεσσαλονßπη<, ζιρlραφο ý,ρ, 3421Ι22ιlOι91 .

Μ, L. Nebel - R, W. Hutchinson - R. Ε,. Zartman, Meta-

morphism and Polygenesis of the Madem LakkosPolymetallic Sulfide Deposit Chalkidiki, Greece. Eco-nomic Geology 86, 1991, 81-105.

Ε. Peιnicka, ErzΙa1erst(itten ßη derλ|.gcii: ιιηd ihre Ausbenιτιngýη Altertum: Geochemischò LInτòrsLιchungòn Ζιο. Ηòτ-Κιιηftòb òstimmung ArchÜoklgiò cher Metallobj òΚτε (δ. δ.,HeideΙberg 19Β7).

Ε. Pernicka - F. Begemann - S. Schmitt-Strecker - Α. Ρ. Gri-manis, Οη the Composition of Metal Aτtefacts flomPoliochni οη Lemnos, Oxford Iournal of Archaeolog, 9(3), 1990, 263-297 .

G. Rapp, Native Copper and the Beginning of Smeltingστü Chemical Studies ßη Ear\y ΜεtαΙΙιιτgγ ßη Cyprus1500-500 B.C, (Ýχδ. Muhly _ Maddin - Karageorghis.Larnaca 1982) 33-3S.

R. F. Tylecote - Η. Α, Chaznavi - Ρ. J. Boydelt, Partitioningof Trace Elements betrryeen the Ores, Fluxes, Slags andMetal During the Smelting of Copper, -Ιoumal ofArchaeological Science 4. 7977, 305-333.

R. F. Tylecote, Early Ηßstοιγ of Metal\urgy ßη Europe (7987)12, 67,

Ι

ΑΕ 1994 ¼ θησαυqüò τþν Πετgαλþνων τÞò ΧαλιιδιχÞò 115

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦ¶ - ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Bakalakis 1981: G. Bakalakis - Α. Sakellarioι, Paradimi

(ΜαßηΖ 1981).

ΒαρουφÜχηò 1973: ΜεταλλουργιχÞ Ýqευνα ÜντιχειμÝ-γων Ýτι χαλχοý Ýπ τοý ταφιχοý πεgιβüλου τþγ Μυ-χηνþν στü Γ. Ε. ΜυλωγÜ,'Ο Ταφιιüò Κýκλοò Β τþν

Μυχηνþν (¶θÞγαι |9º3) Τ363.

Bernabü-Brea L964: L. Bernabü-Brea, Poliochni, CittÜ prei-

storΙca neII' isola di Lemnos (Roma 1964).

Bossert Ι967: Β. Μ. Bossert, Kastri auf Syros, ,4Ζ 22, Ι967

Α,53-76.Boyd-Halves 1908: Η, Boyd-Hawes, Gournia (º908).

Branigan 1969: Κ. Branigan, Early Aegean Hoards of Me-talιvork, BS,4 64, Lθ69,9,

Branigan 19º4: Κ, Βταηßgαπ, Aegean Metalvvork of the Earlyand Middle Bronze Age (Orf,ord 1974),

Branigan 1977: Κ. Branigan, Metal Objects and Metal Tech-

nology of the Cycladic Culfure στü J. Thimme (Ýχδ.),

Art and Culture of the Cyclades (C. F. Miiller, Karlsruhe

º9,77) 120.

Champion χ.Ü. 1987: C. Chaπpion - C. Gamble - S. Shennan

- Α, Whittle, PrehΔtoic Ευτορε3 (London 1987).

Charles 1969: J. Α. Charles, Α Metallurgical Examination

of South-East European Copper Axes στü C. Renfrew,

The Autonomy of the South,East European Copper

Age, Appendix Ι, Pτoceedings of the Prehistoric Sociely

35, Ι969,40-42.Charles 1980: J. Α. Chaτles, The Coming of Copper and

Copper-Base Alloys and Ιτοη: Α Metallurgical Sequence

στü Τ. Ε. Wertime - J. D. Muhly, The Coming of the

Age of lron (1980) ß5Ι-81.Cressrvell 1990: R. Cresswell, Α 'New Teohnology' re-

vised, Archaeological Revie,,v fτοm Cambridge 9, 1, 1990,

39-54.

Deshayes 1960: J. Deshayes, Les outiis de bronze de I'Indus

αυ Danube (Ιν αυ ΙΙ mßΙΙÝηα;τÞ (Paris 1960),

Edmonds 1990: Μ. Edmonds, Description, Understandingand the Chaine Operatoτe,Archaeological Review fτοmCambidge 9, 1, 1990,55-70.

Evans ΙΙ: Α. J. Evans, The Palace of Minos at Knossos Ι-ΙΥ(1921-1935).

ΖÜχοò 1990: Κ. τ\.ΖÜχοò,'Η ΝεολιθιχÞ ÝποχÞ στÞ ΝÜξοστü Κυκλαδιχüò Πολιτισμüò. ¹ ΝÜξοò στÞν 3η χιλιε-τßα (¶θÞνα 1990) 29-38,

Fitton 1989: J. Lesley Fitton, Esse Quam Videri: Α Recon-

sideration of the Kythnos Hoard of Early φcladicºools, ΑJΑ 93, 1989,31-39.

French 1967: D, Η. French, Index of Prehistoric Sites ßη

Central Macedonla (Athens 1967),

Gale 1982: Ν.Η. Gale and 'W. Α. Stos-Gale, Bronze AgeCopper Souτces ßη the Mediterranean, Science 206,11--

]9.

Goldman 193ß: Η. Goldman, Excavations at Eutresis οη

Boeotia (Cambridge, Mass. 1931).

ΓqαμμÝνοò 1987: Δ. ΓgαμμÝνοò, ΝεολιθιχÜ θÝματα ÜπüτÞ Μαχεδονßα χαß τÞν εýρýτερÞ τηò περιοχÞ (|987,ýπü Ýιδοση).

Greece and the Sea (198º): Greece and the Seo (ιιατÜ},ογοòÝχθεσηò, Amsterdam 1987).

Hansen 1991: Svend Hansen, Studien Ζυ den Metalldepo-

nieru:ngen wÜhrend der Urnenfeldeneit im Rhein-Mainz

Gebiet Rudolph Habelt (Βοητι 1991).

Heurtley 1939: W. Α. Heurtley, Prehktoric Macedonia(Cambridge 1939) .

ΙΓΜΕ 19'73:'Ινστιτοýτο Γεωλογιχþν χαß Μεταλλευτι,χþν ¸ρευνþν, ¸πεξηγηματιχüν τεýχοò τοý μεταλ-λογενετιχοý χÜρτου "ΕλλÜδοò (¶θÞναι 1973).

Ingold 1990: Τ. Ιngold, Society, Nature and the Concept ofTechnology,,4 rchaeological Revieιι from Cambridge 9, \,

1990, 5-17.

Katsa 1992: Ε. Katsa: The Metallurgι of the Copper-based

AIIoys used by the Cycladic Culture during the Bronze Age

(Üδημ. δ.δ., υηßν. of London 1992).

Κηαρρ ι.Ü. 1988: Α. Β. Κηαρρ - J. D. Muhly-Polymnia Μ.Muhly, Το Hoard is Human: Late Bronze Age MetalDeposits ßη Cyprus and the Aegean, Report of the

Departπιent of Antiquities, Cyprus Ι988, L,233,263.

Kotsakis χ.Ü. 1989: Κ, Kotsakis - Α. Papanthimou-Papaeu-thimiou - Α. PilaliPapasteriou - Τ. Savopoulou - Υ.Maniatis - Β. Kτomer, Carbon 14 - Dates from Μαη-

dal.o, Archaeametry, Internotional Symposium, Athens

1985' (1989) 679-6Β5.

Κουχοýλη - ΧρυσανθÜχη Ι992:Χ. Κουχοýλη - Χqυσαν-θαχη, ΠρωτοßστοριχÞ ΘÜσοò: τα νεχραταφεßα τοý

οßχισμοý Καστρß (¶θÞνα 1992).

Lamb 1936: W. Lamb, Eχcavations at Thermi ßη Lesbos(1936).

Lemonnier 1990: Ρ. Lemonnier, Topsy Τυτιγ Techniques:

Remarks οη the Social Representation of Techniques,

Archaeological Revieιu fτοτη Cambridge 9, 1,27 -3'7 ,

Leroi-Gourhan 1964: Α. Leroi-Gourhan, Le geste et Ια

parole, Ι. La mÝmoire et les rythιnes (Albin Michel 1964),

McGeehan-Lyritzis 1983: Veronica McGeehan-Lyritzis, The

Relationship Between Metalιπork, Copper Sources

and the Evidence for Settlement ßη the Greek LateNeolithic and Eariy Bronze Age, Oxford Journal ofArchaeologι 2, 1,983, 147-180,

McGeehan-Lyritzis - Gale 1988: Veronica McGeehan-

Lyritzis - Ν. Η. Gale, Chemical and Lead IsotopeAnalyses of Greek Late Neolithic and ΕατΙγ BronzeAge Metals, Archaeometry 30,2, 1988, Ι99-2Ζ5,

Maddin ?ß,Ü. 1980: R. Maddin - Τ. S. Wheeler - J. D. Muhly,

Distinguishing between Artifacts made of Native Cop-

116 Δημητρßου Β. ΓqαμμÝνου "Ιqιδοò Τξαχßλη ΑΕ 1994

per, Iournal of Archoeological Science 7, 1980. 211-225,

Matthaus - Schumacher-Matthaus 1986: Η. Matthaus - G.Schumacher-Matthaus, Zyprische Hortfunde: Kult undMetallhandwerk ßη der spiten Bτonzezeit, στü Ο.-Η.Frey - Η. Roth - C. Dobiat (Ýχδ.), GedenkòchriJ't rtirGero νοη Merhart, Marburger Studien zur Vor- unct Friih-geschichτe 7, 1θ86, 729-791.

Meiggs 1982: R. Meiggs, Trees and Timber ßη the AncientΜ e dit e τταηò α η WorI d (Oxf or d, 1982).

Muhly 1980: J. D. Muhly, The Bronze Age Setting στü Τ. Ε.Wertime - J. D. Muhly, The Coming of the λgε oJ.h.on(1980) 25-67.

Muhly 1985: J. D. Muhly, Beyond Typology: Aegean Me-ταΙΙυτgγ ßη ßτs Hisτorical Contexτ στü Ν. C. rryiltle - Τν.Ε. Coulson (Ýχδ,), Contributions tο Aegean Archae-ology: Studies ßη Honor of WiIIiam Α. Mc θοηαΙd (1985)109_141.

Northover 1989; J. Ρ. Northover, Properties and Use ofArsenic-Cooper Alloys στü Archaeometallurgι cies αΙ-ten WeIt, Beitrcige zur Internationalen Symposiums 'OIdWorld Metallulp', Heidelberg 1987 (Beih. 7, Bochum1 989),

Ντοýμαò 1990: Χ. Ντοýμαò, ¼ Κυχλαδιχ,üò πολιτισμüòστü Κυγ"λαδιχüò πολιτισμüò,¹ ΝÜξοò ßτÞν 3η χιλιε-τßα (¶θÞνα 1990) 16-20.

ΠÝτσαò 1969: Φ. Μ. ΠÝτσαò. ΧρονιχÜ ¶ρχαιολογιχÜ,Μ αχ εδ ογ ιχÜ. 9, 7θ69, 101-223,

Phelps 1975: W. W. Phelps, The Neotithic Pottòry Sòquònceßη Southern Greece (,δ. δ.. υηßν. of London 1975).

Phelps χ.Ü. 1979: W. W. PheΙps-G. J. Vaιoufakis-k. ε. ro-nes, Five Cppper Axes from Greece, ABSA 74, 1g7g,179-1,84.

ΠιλÜλη χαΙ Παπαευθυμßου 1989: ¶. ΠιλÜλη-Παπαστε-ρßου - ¶. Παπαευθυμßου-Παπανθßμου, ΝÝεò Üνα-σχαφιχÝò Ýρειινεò στü ΜÜγδαλο, 7985-19Β6, ¸γνα-τßα 1,19Β9,15-28.

Prendi 1996: Frano Prendi, La civilisation pτÝhistorique deMaliq, Studia Albanica 7,1966, 255-280.

Prendi 1982: Frano Prendi, La culture ünüolithique MaΙiqΙΙ en Albanie du Sud-Est στü Jan G. Ρ. Best - Ναηηγ Μ.W. de Vries (Ýχü.), Interaction and Acculturation ßηthe Mediterraneaι, Proceedinμ of the Seconcl Inter-national Congress of Mediterranean, Pre- and, Ρτοtοhßò-tory, Amsterdam, 19-23 November Ι980 (Amster-dam 1982) 33-73.

Rapp 1982: G. Rapp, Naiive Copper and the Beginning ofSmelting: ChemicaΙ Studies στü J. D. Muhly - κ. lνΙυα-din - ν. Karageorghis (Ýκδ.), Early Metatluigy ßη Cyprus(New Ηαι en,1 33_4 l.

Renfrew 796'7: C. Renfreιv, Cycladic Metallurgy and the

Aegean Early ΒτοηΖε Αgò,ΑΙΑ º1, Ι967,1-20,Renfrew 1972: C, Renrew. The Εmòτgòηòε o.f Civiiization

(London 1972).Renfrerv 1991: C. Renfrew, Το χυχλαüιχü πνεýρια. ¶ρι-

στοιιργÞματα τÞò ΣυλλογÞò Ν. Π, ΓουλαγüρÞ (μετ.Κλαßρηò Παλυβοý, ¶θÞνα 1991).

SAM: S. Junghans - Ε. Sangmeister - Μ. Schrüd eτ, Kupferund ΒτοηΖò ßη der friihen Metal\zeit Ευτοραò, StudienΖυ dòη Anftingen der Metallurgie τ. 2, μÝρη 1-3 (Berlin1968).

Schmidt 1902: Η. Schmidt, Heinrich Schliemann's Samm-Ιιιηg troj anischer Altertýmer (.Ι902).

ΘεοχÜρηò 1,973: Δ. ΘεοχÜqηò, ΝεολιθιχÞ ¸,l,ßτßò (¶θÞ-ναι 1973).

Τξαχßλη 1989: ºqιò Τξαχßλη, Πε},Ýχειò χαß ριεταλλοτε-χγßα στü βοqειοελλαδιχü χþρο, ΣΤ' ΣυγÝδQιο γιατÞν ¶ρχαßα Μαχεδονßσ. ΙΙΙ 1657-1669.

Todorova 197Β: Η. Todorova, The Eneolithic ßη Bu|garia,( 1 978).

Todorova 1980: Η. Todorova, Die KupferzeitΙichen Axteund Beile ßη Bulgarien, Prτilτistorische Bronzefunde 9,14,19Β0.

Treuil 1983: R. Treuil, Le NÝolithique et le ΒτοηΖò AncienEgüens (7983) 248,

Τσοýνταò 1899: Χρ. Τσοýνταò, Κυχ,λαδιχÜ ΙΙ,,4Ε 1S99,73-Ι34.

Τσοýνταò 1908: Χρ. Τσοýνταò, Αß προΖστορικαß Üχρο-πüλειò Διμηνßου χαß ΣÝσχλου (¶Οηναι 190S).

Tylecote 1987: R. F. Tylecote, The Early Hisτory of MeτaI-Iurgy ßη Europe (London-New York 19Β7).

Tylecote 1991: R. F. Tylecote. Early Copper Base AlΙoys:Natural or Manmade στü J.-P. Mohen (Ýχδ.), La DΤ-cοιπ,επε du mειαΙ tΡατßò Iqq ]) 2 Ι3-22 Ι ,

Tylecote 1992: R. F. Tylecote, Α History of ΜòταΙΙυτgι2(London 1992).

Wagner 1986; G, Α. Wagner - Ε. Pernicka - Μ. Vavelidis -I. Baranyi - Ι. Bassiakos, ArchÝiometallurgische Unter-suchungen aus Chalkidiki, Der Anschnitt 38, 1986, 166.

Weisshaar 1979: Hans-Joaohim Weisshau., Aurg.ubu.rg.nauf der Pevkakia-Magula und der Beginn der frιlhenBronzezeit ßη GriechenΙa nd, Archciologiòchòs Korre-spondenzblatt 9, 197 9, 385-392.

WheeΙer - Maddin 1980: Τ. S. Wheeler - R. Maddin, λ4etal-lurgy and Ancient Μαη στü Τ. Ε. Wertime - J. D.Muhly, Γ/Ζε Coming of the Αgò of lron (Ι980) 99-126.

Zwicker 1987: υ. Zrryicker, Untersuchungen zur HersteΙ-Iung νοη Kupfer und Kupfeτlegierungen im Bereich desüstlichen Mittelmeeres (3500-1500 ν. Chr.) στü Archao-metallurgy des Alten Welt, BeitrÜge zur IntòrnationalenSymposiums 'Old World Metallurgy', Hòidetberg Ι987(Beih. 7, Bochum 1989).