Nur Serter - Dinde Siyasal Islam Tekeli

8/7/2019 Nur Serter - Dinde Siyasal Islam Tekeli

1/90

Yazar

Prof. Dr. Nur Serter

Birinci Basm

Haziran 1997

Kapak Tasarm

Sarmal Yaynevi

Bask-Cilt

Kayhan Matbaaclk

SARMAL YAYINEV

Babali Cad. Pak Han No: 16/4 Caalolu-stanbul

Tel:(0 212) 522 45 78-512 70 20

Faks: (0212) 522 45 78

DNDE SYASAL SLAM TEKEL


NDEKLER

NSZ

1. DN-TOPLUM-SYASET

Din Toplumu Neden Etkiliyor?

nan Sistemlerinin Ana lkeleri Nelerdir?

Dinler ve Tanr nanc

Peygamberlik Grevi ve Din

ada Dnya-Din Olgusu

Dinler ve Kktendinciler

Din ve Devrim

2. SYASAL SLAM VE DEMOKRAS

Trkiye'de Siyasal slamn Ykselii

Siyasal slam ve Kuran

slam'da Demokrasi Tartmas

nsan Haklar-Demokrasi ve slam

Demokrasi-Kemalizm ve slam

Siyasal slam ve Ulus Devlet


2/90

ok Hukukluluk Tartmas

l Meruiyet

Demokratik zmler

slam'da Trk Yorumu

3. DN VE AHLAK

Siyasal slam ve Ahlak

Ahlakta din tekeli

ada Ahlak Anlay

YOL AYIRIMI: TARHE DNMEK ya da TARH YAZMAK

KAYNAKA


1948 ylnda stanbul'da dodu. Orta remini skdarAmerikan Kz Kolejinde tamamlad. 1970 ylnda .. ktisatFakltesinden mezun oldu. Ayn yl fakltede asistan olarakgreve balad. Mesleki-Teknik Eitim ve Ekonomik Gelime konulualmas ile 1974 ylnda iktisat doktoru nvann ald. 1982 ylndadoent, 1988 ylnda profesr oldu.

Halen .. ktisat Fakltesi ve Endstri likileri Blmretim yesidir.

Yaynlanm balca eserleri: Trkiyenin Sosyal Yaps, Sosyal Devlet,stihdam ve Gelime, Giydirilminsan Kimlii, nsan Merkezli Eitim.

nsz

Su, kaynandan temiz ve arnm kar... leriye doru, alayarakakar... Akan suyu, kaynana dndrmek isterseniz, onu bulandrmolursunuz. nk o, bir baka su kaynana ulamak, onunla birlemek,bymek ve yeni niteliklerle bezenmek iin aldamaktadr. Getiiyerlere yaam gtrr, canllk verir. Ancak hep ileriye doru akar...Zamanla egdml...

Sular bulandrmadan hayat vericiliini korumak, onlarn hep yararl

kalmalarna hizmet etmektir. Sular bulanmasn ki, yeni kuaklar daonlardan yararlanabilsin. Tpk inan sistemleri gibi...

Din, insanolunun en kutsal ihtiyalarndan biri... Amac insanlayol gstermek... Yani ksacas amac insan. Tarih boyu nice snrlar am,nice lkeler grm, nice kltrler arasnda akm, tpk berrak bir su gibi.Getii yerleri deitirmi... klimine, bitki rtsne, toprana, getiiyerlerdeki doann zelliklerine gre farkl iekler am, farkl meyvalaryetimi dallarda... nsanlar inanmlar, huzur dolmu, mutlu olmular...Zora gelmeden, gnlden inanp, balanmlar...Asrlar boyu sayg ve sevgiile onda Yce Yaratclarn bulmular. Ama hep ileriye doru akt iin...

Birileri kp da bu gl pnar ilk kaynana evirmeye; geri aktmaya,

o ilk kaynan yanndaki bitki rtsn, orada yetien meyvalar suyunulat uzak diyarlarda da yetitirmeye kalkana dek... O zaman su,


3/90

boa harcanr olmu... Dallarda meyva vermeyi bekleyen aalar, amayahazr iekler kuruyup solmu...

slamiyet en gzel meyvalarn Anadolu topranda vermi, en nadideiekler bu topraklarda yeermi, gnllere huzur veren, kardelik,birlik trkleri Trk-slam kltrnn sentezi ile btnlenerek asrlar

boyu Anadolu'nun dalarnda namelenmitir. Ta ki siyasal islam,dostluk trklerini cihad arklaryla susturana dek...

Bu atma aslnda siyasi bir kavgadr. Laik Mslman Trkiye'nindin ile deil, siyasi islamla atmasdr yaanan...Bu, sular geriyeaktanlarn, siyasal yaama dinin egemen olmasn bekleyenlerin, yzyllkbir gemie umursamaz kalp, siyasi iktidar din adna kullanmayisteyenlerin kavgasdr. Dini insan iin deil, insan din iinkulananlarn cihaddr. Trkiye'nin ekonomik istikrarszlndan yararlanarakmasum ve inanl kitleleri siyasi ihtiraslarna alet etmek isteyenlerinuradr.

adala dur diyen, Trkiye'nin 73 yllk kazanmlarna srt evirenlerindin adna her yetkiyi kendilerine vehmedenlerin mcadelesidir. Trkinsan elbetki bunun ardndaki karanlk gerei grecek, Allah adnahkm vermekte kendilerini yetkili sananlara, birlik ve kardeliidinamitleyenlere gereken cevab verecektir.

Ancak bu cevap, Trk halknn demokrasi sand ile verecei bir cevapolmaldr. zgrln ve demokrasinin tadn tatm, ok sesliliealm bir milletin, anti-demokratik bir din devleti ynnde, bununbilincinde olarak tercih kullanmas beklenemez. Yeter ki aldatlmasn.

Elinizdeki kitap, Trkiye'de Siyasal slamn yaplanmas, amalar veyntemleri konusunda, kendi kaynaklarndan derlenmi bilgilerleSiyasal slamc Hareketin perdeli yzn tantmay amalamaktadr. Kararelbette okuyana aittir. Ancak kitabn yazlmas srasnda zellikle slamc

yazar ve yayn organlarna atf yaplmaya zen gsterilmi, kiisel yorumlar,slamc kaynaklardan, kukuya yer brakmayacak bir titizlikledesteklenerek okuyucuya aktarlmtr. Yararlanlan temel kaynaklarn bykksm slami Bilimler konusunda sayg deer yazarlarn eserleridir.

Bu kitapta amalanan, Trkiye'de slam adna konumay sadece kendi hakkolarak kabul eden ve halk yanla ynlendiren sayca kk ancak karlanhuzursuzluklarn boyutu bakmndan byk bir radikal slamc kesimingrlerine dikkati ekmek ve zaman zaman bu kesimin slam temsil etmediinisyledikleri halde suskunluu seerek onlara gizli destek verenlerin siyasalbeklentilerine kar kamuoyunu uyarmaktr.

Trkiye, Siyasal slam krizini aacak kadar gl bir lkedir. Bu kriz,

halkn bilinlenmesi ile aldnda, demokratikleme sreci nndekitm engeller de kalkm olacaktr.

1

Din-Toplum-Siyaset

Din Toplumu Neden Etkiliyor?

Dinin toplum zerindeki tartlmaz etkisini analiz edebilmek iininsann doas ile ilgili baz temel ihtiyalar incelemek gerekir.

Bu temel ihtiyalar iki ana gruba ayrlmaktadr.

A. Yaama gds


4/90

nsan, tm canllar gibi temel bir igd olan yaama igds ile

dnyaya gelir. Ancak dier canllardan farkl olarak akl ve dnceyeteneine sahip olmas, bu igdy uurla kullanmasna yol aar. Yaamaigdsnn insandaki en belirgin gstergesi lme kar olan korkularve bu korkularn hareketlendirdii direncidir.

O halde insan, dnya yaamnn snrl olduunun bilincinde olan vebu snrlln korkusu ile yaayan bir varlktr.

Din, snrl dnya yaamna karlk, ebedi ve sonsuz bir ruhsal yaamvaad eden bir retidir. Yaama igdsnn doal bir sonucu olarak insanolu,ebedi bir ruhsal yaam vaadi karsnda korkularn yenebilmekte ve farklbir mekan ve biimde de olsa, sonsuz yaam vaad eden dinde tesellibulabilmektedir. Kaldi ki vaad edilen sonsuz yaam modeli, maddednyasnn artlar ile de kstlanm deildir. Dnya yaamndaki tmmaddi ve manevi tatminsizliklere karn, ebedi yaam iyi kullarasadece ruh huzurunu deil, her trl ihtiyacn kolayca elde edebilecei,hatta hi almadan elde edebilecei bir bolluk ortamn da vaad etmektedir.Dnyada yoksul ya da salksz bir yaam sren bireyin, br dnyada hepzlemini ektii bollua, huzura kavuma ansna ve umuduna sahip olmas,insan hi de kmsenmeyecek lde etkileyen bir yaklamdr.

Bir dier nemli konu ise, insann doa yasalar karsndakiaresizlii ve snrl korunma kapasitesi ile ilgilidir. Bilim veteknikte kaydedilen gelimeler, insann ortalama yaam sresini uzatm,daha salkl yaama imkanlarn gelitirmi, insan eitli doaltehlikelere kar nemli lde korumaya almtr. Ancak yaama igdsile dnyaya gelen insann asla kar koyamayaca doa yasalarnn nnalmak mmkn olamamtr. nsan doar, yalanr ve lr. Yalanmaygeciktirmek bilimle bir lde salanabilse de tmyle engellemek mmkndeildir. Baz hastalklarn tedavileri bulunmu olsa da, yenihastalklarla kitleler ac ekmekte ve lmektedir. Doal afetleri nceden

belirleyebilmek mmkn olmad iin, fazla bir nlem alnamamaktadr.Btn bunlar, insan kendi gc dnda koruyucu bir gce yneltmektedir.nsann yaama igdsnn sonucu olan korunma ve snma istei ise dininaracl ile Tanr'dr. nk din, Tanrnn insandan istediklerini insanaileten bir arac kurum olduu iddias ile ortaya km ve kendisineinananlara Tanr'nn koruyuculuunu vaad ederek, insann en byk ihtiyacnacevap vermitir.

nsanolunun bir dier zayf yn ise, bilgisinin zaman ve mekanla snrloluudur. Bilimdeki gelimeler gnmzde bilgi ufkunun geliimine bykkatkda bulunmutur. Ancak bilimin bulduklar, bilinecek olannsonsuzluunu daha da ak biimde ortaya koymaktadr. Dinler ise,insanln ulaabildii zaman ve mekan tesi konularla ilgili aktarmlarda

bulunmaktadrlar. zellikle melekler, cinler, eytan, varolu gibikonular, tamamen inan ile kabul edilmesi mmkn olan aktarmlardr. nsaniin bilgi, zamanla snrldr. Oysa dinler, gelecekle ilgili konulardada bilgi vererek, insann en byk zaaf olan gelecei renme arzusunahitap etmektedirler. Bylece insan hereyi bilen, gemiin, gelecein mutlakhakimi olan Tanr'nn szleri olarak kabul ettii dine balanmaktadr.

Din, bireyin kimlik kazanmas asndan da nemlidir. Bir inan grubununferdi olmak ve bu uurda mcadeleye girmek, prestij ve stnlkkazandnc bir ayrcalktr. zellikle kutsal kitaplarda inananlarn lmsonras ruhsal yaamda cennet vaadedilenlerden olmas, onlar dierinsanlara kar stn ve seilmi konumuna sokmaktadr. eitli maddi vemanevi tatminsizlikler iinde yaayan insan, dine inanarak ayrcalkl bir

stat ve dinsel bir kimlik kazanrken, hem ruhsal doyuma, hem de gceulamaktadr.


5/90

B. ktidar Gds

Bylece hereyi gren ve bilen, tm varlk aleminin yaratcs olan,koruyan, esirgeyen Tanr'nn emir ve buyruklarn insana ilettiikabul edilen din, hem dnyadaki hem de dnya dndaki yaam belirlemede

temel etken olmaktadr. Bu kabuln doal sonucu ise, dinin buyruklarna veTanr'nn elisine kaytsz artsz tabi olmaktr.

Dinlerin amac homojen inan topluluklar yaratmak ve dineinananlarn saysn artrmaktr. Dolaysyla tm dinler yaylmac bir yolizlemilerdir. Yaylmaclk ise dier inan gruplar ile atmay kanlmazklmtr.

Yaylmaclk, beraberinde siyasal ve ekonomik gc de getirmitir.Yeni fethedilen topraklarla birlikte, iktidar gcn belirleyen iki anaunsur olan servet ve insan says artmtr. Bylece dinler, kendilerineinanan topluluklara ekonomik ve siyasal g vaadeden retiler olmulardr.

Zaman iinde inan mcadeleleri iktidardan pay alma savana dnm vebu pay, dini toplumun tm yelerinin iktidar olma gdsn tatminde nemlirol oynamtr.

nan Sistemlerinin Ana lkeleri Nelerdir?

nan sistemlerinin deimez ana ilkelerinin banda inan birliigelir. Ayn eye inanmak ve ayn dorultuda dnmek, homojen bir toplumyaratmann temel artdr. Oysa insan akl, snrsz dnce retmeve sorgulama yeteneine sahiptir. Akln zgr braklmas halindehomojen inan topluluklarnn yaratlmas son derece zordur. Ancak inansistemleri, kutsal kitaplarda yer alan tm hkm ve bilgilerin Tanrkaynakl olduunu ileri srerek, bunlarn tartlmas imkansz gereklerolduu varsaymndan yola kmaktadrlar. Bylece neyin, nasl dnlecei,

hangi konularn asla tartlmayaca, nelerin mutlak doru, nelerinise yanl olduu, inan sistemlerinde aka belirtilmektedir. Bu dncekalplarnn insan zihnine yerletirilmesinde ise, yine insanizaaflarn yardmna bavurulmaktadr. zellikle vaadler ve tehditler,insann kalpl dnceyi benimsemesinde ok etkili olmaktadr. Kutsalretileri reddedenlerin cehennemle cezalandrlacaklar, kabul edenlerinise cennetle dllendirilecei telkinleri, insann bir bilinmezle yaptmcadeleden teslim olarak kmasna yol amaktadr.

nan Sistemlerinin tartlmaz dorular olan dogmalar, homojentoplumlarn oluumunda byk pay sahibidir. nk sistemin temelleribu dogmalarla atlmtr. Bunlara kar kmak ya da aksini iddia etmekmmkn deildir. Zira bunlar, gereklii ya da gerek dl kantlanamayan

hkmlerdir. Kutsal Kitaplarn Tanr kaynakl olduu kabul edildii takdirde,doru durlar. Tm Kutsal Kitaplarn Tanr inancn pekitirmeyi temel ilkeolarak kabullenmesi ise bu kitaplarn Tanr tarafndan gnderilmi olduugibi kolayc bir hkmn verilmesine yol amaktadr.

Homojen bir toplumun yaratlmasnda ekilsel btnlk de nemlidir.Dinler incelendiinde ibadet ekillerinin birbirinden farkl oluunun ennemli ayredici unsur olduu grlecektir. Dini toplumu birletiren,farklln simgeleyen, kitleleri coturan, gcn ifadeye yarayan ibadetekilleri dinsel kimliin oluumuna da katkda bulunmaktadr. badeteklinin yansra dinin ortaya kt ilk toplumun rfleri, giyim tarzlarda zaman iinde dinin yayld dier blgelerdeki toplumlara tanm veyresel kltr bir lde yaygnlatrlarak dinle btnletirilmitir.

Bylece ekilsel btnln oluumuna katk salanrken, homojen topluluklarnoluumu da kolaylamtr.


6/90

ekilsel btnln oluumu bakmndan ok etkili olan dier bir unsur da

toplumun ynetim biimidir. Tevrat ve Kuran ynetimle ilgili dzenlemelergetiren Kutsal Kitaplardr. Hitap ettikleri toplumun hangi yasalara greynetilecei, temel hukuk normlar, ekonomik faaliyetlerle ilgili bazdzenlemeler bu iki Kutsal Kitapta yer almaktadr. ncil'de ise bu

konularda herhangi bir dzenleme olmamakla beraber, zaman iindeortaya kan ruhban snfnn devlet ynetimi konusunda verdii kararlarlainan dnyas ile devlet dzeni arasnda balar kurulmutur. nantopluluklarnn ekonomik, sosyal ve siyasal alanda ayn ilkelerleynetilmelerinintoplumsal btnle katk yapt reddedilemez bir gerektir.

Dinlerin dier bir temel ilkesini ise dini ndere mutlak itaatoluturur. Dini nder, Tanr tarafndan seilmi ve dini tebli etmeklegrevlendirilmi peygamberdir. Tanr ile insanlar arasnda elilik grevinistlenmesi, Tanr'dan O'nun melei aracl ile ald mesajlar kitlelereiletmesi, onu dier insanlardan farkl ve stn klmaktadr. Grevi sadecebu mesajlar iletmek deil, onlar aklamak, yorumlamak ve bunlarla ilgilisorulara, uygulamada ortaya kan sorunlara cevap bulmaktr. Dolays iledini toplumun tartlmaz lideridir. Toplum onun kararlarna uymaya ve onaitaate mecburdur. zellikle yeni bir sosyal-siyasal dzen getirendinlerde, peygamber ayn zamanda topluluun siyasi nderidir.

Tek bir lidere, stelik dier insanlardan stn olduu Tanr tarafndandorulanm bir lidere itaat, toplumsal birlik ve btnln salanmasnada katkda bulunmaktadr. Kald ki, sadece tebli edici olaraktanmlanm olmalarna ramen, Tanrsal vahye muhatap olmalar vegsterdiklerineinanlan mucizeler nedeniyle, onlarn sz, kitleler tarafndandaima Tanr'nn sz olarak alglanm, insanca hatalar yapmalarna ramen,toplum onlarn sorumluluunu Tanr'ya devrederek, itaat ve teslimiyettekusur etmemeye zen gstermitir.

Dinlerin getirdii inan sistemi, ibadet ve ynetim ekilleribelli bir zaman dilimiyle snrl olmadklar halde, peygamberler lmldr.Bu nedenle lidere olan ballkla salanan toplumsal btnlk zamaniinde bozulmaya mahkum olacaktr. Ne var ki dini toplumlar, peygamberlerininlmnden sonra da onlarn tavr, davran ve szlerini rehber alarak(snnet, hadisler), onlara yaadklar dnemdeki sayg ve sadakatigstererek toplumsal btnl devam ettirmeye gayret gstermilerdir. Bununyansra gnmzde canlanan tarikatlarn liderleri de birer dini nderolarak kabul edilmekte ve tarikatta kalabilmenin en nemli kouluonlarn emirlerine kaytsz, artsz itaat olmaktadr.

Dinler ve Tanr nanc

Dinlerin insanla en byk armaan Tanr inancdr. nsanlk en ilkelyaam biimlerine sahip olduu dnemlerden itibaren, kendiiradesi dnda ola gelen olaylar, bir yce gcn hakimiyetinde aramtr.Ancak Tek Tanr inancna ulaana dek, sezgileriyle yol alm, ncelerieitli kutsal yaratklar, ve nesnelerde Tanrsal gc aram, daha sonraok tanrl dinlere ynelerek, pekok doa gcn ve erdemi farkl adlaraltndaki Tanr'larda odaklatrmtr.

Ancak Tek Tanr inancnn oluumunda dinlerin rol ok byktr.Tanr inanc ile ilgili belirsiz ve dank yorumlar, yerini dahatutarl ve geni tanmlara brakmtr.Tanr inanc, ada insann bilimdekaydettii ilerlemelerle daha da glenmi ve korkuya dayal inan, yerini

akla ve saygya dayal bir inanca terketmitir.


7/90


8/90

nda yol alan ada insan iin, Tanr'y sembolize eden maddinesnelere ihtiya bulunmamaktadr. Zira bilim, Yce Yaratc Gcn veAkln delillerini, salam bir Tanr inanc oluturacak biimde insanlasunmaktadr.

Yaradln bir balangc olduunu redderek, kainatn ezeli olduunu

savunmak, ya da yaradl tesadfe balayarak, varedici bir gcn varlninkar etmek bilimsel adan mmkn grnmemektedir.

Yaradln bir balangc olmadn, kainatn ezeli olduunu ilerisrenler, bu iddialar ile yaratc bir gce ihtiya bulunmadnkantlamak istemilerdir. Ancak bilimde kaydedilen gelimeler, kainatnezeli olmadn ve bir varedili zamannn bulunduunu ortaya koymaktadr.

Stephen Hawking, evrenin yaradln sorgularken, Bu denklemeyaam veren atei fleyen ve onlara betimleyecekleri evrenisalayan asl ey nedir? diyor. Sonra devam ediyor, Evren niyekalkp varolma rahatszlna katlanyor?.. Yoksa bir yaratcyagereksinimi mi var? yleyse, o yaratcnn evrenin zerinde baka biretkisi var m?

Kainatn tesadfen ortaya kmad ise, sergilediiamaz dzenden anlalmaktadr. Ancak dzendeki mkemmellii anlayabilmedeen byk yardmc, bilim olmutur.

Yaam, ok sayda ve deimez yasann, matematiksel bir kesinliklebirlikte hareketinde ortaya kan bir sonutur. rnein dnya,ekseni etrafnda saatte bin millik bir hzla dnmektedir. Eer byleolmak yerine, saatte yz millik bir hza sahip olsayd, gndz ve gecelerdaha uzun olacak, gneten yeryzne gelen enerjinin uzun aralkl oluusebebiyle, herhangi bir bitkinin yetimesi mmkn olamayacakt. Yaamkaynamz olan gnein d tabakasnn ss 12 bin fahrenheitdir. Bu syaryarya azalacak, ya da artacak olsa, donmak ya da kavrulmaktan

kurtulamazdk. Dnyann eksenindeki 23 derecelik eim, mevsimleri meydanagetirmektedir. Dnyann byle bir eimi olmasa, okyanustan ykselen buharlarkuzey ve gneye akn eder, ktatan birer buz paras yapard. Ay, dnyayaimdikinden 50 bin mil daha uzak bulunsayd, gelgitler, btn ktalarngnde iki kez su altnda kalmasna yol aard. Dnyay kuatanatmosfer, daha ince olsayd, hergn bizden uzakta yanp tutuanmeteorlar dnyaya arpar ve hereyi ate iinde brakrd....(GressyMorrison; Allah'n Varlna Yedi Delil; Msbet lim ve Allah,s.8-9)

Hayvanlarn yaam ise, varedici akln stnln gsteren nice rneklerledoludur. rnein yavru salomon bal, yllarca denizde kaldktan sonra,kendi z vatan olan nehire dner. Hem de tam doduu nehire... Onu alp dabaka bir nehire koysanz, yeniden kendi doduu sular aramaya giriecektir...

Ylan balnn srrn zmek de mmkn deildir. nk yumurtlama zamanlargeldiinde, dnyann her tarafndaki nehirlerden, binlerce millik okyanusuaarak Bermuda yaknlarndaki derin sulara gelirler. Orada yavrular velrler. Minicik yavrular ise, derin sulardan hareketle, analarnn geldiisulara doru yol alr, onlarn geldii sahillere, hatta nehirlere ularlar.imdiye kadar Avrupa'da hibir Amerikal ylan balna, Amerika'da daAvrupalya rastlanmamtr... Bir eek ars, bir ekirgeyi altederek,onu konserve edip, uzun sreli yiyecek olarak kullanr... Btn bunlarnsebebi olan igd, yaratc dehann amayan programdr.

Evrenin muhteem dengesini anlatmaya sayfalar yetmez. nsan, doanndengesini kefetmenin yansra, kendi bedenindeki dengeyi, organlarnnyaradlndaki sistemlilii ve ileyiindeki anlaml sebep, sonu ilikilerini

de aratrmaya ynelmitir. ada bilim iin genler gerek birmucizedir. Mikroskopla bile grlmeyen genlerin tm canllarn


9/90


10/90

onlarn zerine beki yapmadk, sen onlara vekil de deilsin.(age;. En'amsuresi/107) Biz seni onlarn zerine beki gndermedik. Sana den yalnzduyurmaktr.(age; ura suresi/48) Bu ayetlerden de anlalaca gibi,peygamber ne vekil ne de bekidir. O, Allah'n mesajn insanlaraileten bir elidir.

Peygamberin szkonusu mesaja herhangi bir ilave yapmaya yetkisiyoktur.(Bkz. Kuran-- Kerim Hakka suresi 43-47) nsanlarn uyduu gibio da Kuran'a uymak zorundadr. Zira peygamber, insanlarn nnde, Kuran'auymak konusunda en gzel rnektir. Ahzap suresi 21. ayette, Ey imanedenler, Andolsun ki, sizin iin, Allah'a ve Ahiret gnne kavumayumanlar ve Allah' ok anan kimseler iin Resulullah en gzel rnektir.denilmektedir.

Kuran, peygamberin eliliini, nemini, grevini aka ortaya koyup,insanlardan ona uymalarn istemekle birlikte, peygamberin bir insanolduunu da nemle hatrlatacak ve onu tanrsallatrmay engelleyecekbir slup kullanmaktadr. Peygambere istenen itaat, onun Allah'nelisi olmasndan dolaydr. Resule itaat eden Allah'a itaat etmi olurayeti bunun ak bir kantdr. Peygambere iman edilmesini istemenin sebebide ayndr. man edilmesi gereken, peygamberin fiziki varl deil, onunAllah'n elisi olduudur.

slamiyetin tartma konusu yaplmasnda ve kktendinciliinyaygnlamasnda, peygamberin snneti ile ilgili yorumlarn byk payvardr. Peygamberin, Kuran' aklamak ve yorumlamak konusunda yaptaklamalar ve bu aklamalardan gnmze gelen doru, yanl aktarmlarKuran'a alternatif bir l olarak takdim edenler, kktendinciliin,gelimesinde nemli pay sahibi olmulardr. Sz konusu yaklam, dindeciddi gr aynlklarnn ortaya kmasna yol aarken, peygamberi detanrlatrarak Kuran'daki anlatmlara ters den bir dnce ekolgelitirmitir. Zira Kuran, peygamberin de bir insan olduunu ve hatayapabileceini aka insanlara aktarmaktadr.

Peygamberi ikaz eden ayetler, hem onun da yanl yapabileceinivurgulamakta, hem de vahyin dnda, peygamberin kendi gr ile hareketettiini ortaya koymaktadr.(age.s.68) rnein Abese suresinin 1-12. ayetleriHz. Muhammedin, sz dinleyip, arnmak, verilen tlerden yararlanmakzere gelen kr bir adama surat asp, arnmak istemeyen kibirli birzenginle uramasn knayan ayetlerdir. Enfal suresinin 67-68.ayetlerinde Peygamberin Bedir savanda alnan esirleri, Ebubekirindncesine uyarak fidye karl serbest brakmas eletirilmektedir.Tevbe suresinin 43. ayetinde ise Tebuk seferine katlmak istemeyen vemazeret ileri srerek izin alanlara, Peygamberin izin vermesininyanll Allah seni affetsin, doru syleyenler sana iyice belli olup,yalan syleyenleri bilmezden nce niin onlara izin verdin? diyerek

belirtilmektedir. Ahzab suresinin 37. ayeti ise, peygamberin evlatlolan Zeyd'in, kars Zeynep'ten ayrlmak istemesi zerine Peygamberinbunu nlemeye almas srasnda iinden Zeynep'le evlenmek getii halde,bunu aa vurmamasndan sz etmektedir. Allah'n nimet verdii; senin dekendisine nimet verdiin kimseye: Eini yannda tut, Allah'tan korkdiyordun, ama Allah'n aa vuraca eyi iinde gizliyordun; insanlardanekiniyordun. Oysa asl ekinmene layk olan Allah idi. Zeyd o kadndanmuradn alp da ondan ayrlnca biz onu sana nikahladk ki evlatlklar,eiyle ilikilerini kestikleri zaman onlarn eleriyle evlenmek hususundamminlere bir glk olmasn Bu ve benzeri ayetler Allah'n elisininde insan olduunu ve hata yapabileceini, ancak hatalarnn Allah tarafndandzeltildiini ortaya koymaktadr. Bu ifadelerin Kuran'da yer almas,Peygamberin gelecekte tanrlatrlmasn nlemeye ynelik tedbirler olarak

kabul edilebilir. Ancak bunca uyarya ramen, Peygamberin snneti, stelikzamanmza aktarlanlarn kuku gtrr doruluuna ramen, Kuran ayetlerine


11/90


12/90

tamamaktadr. nk lkenin iinde bulunduu koullarda birey iin enbyk sorun, dini inancn ifade etmekte deil, inan sisteminitartmakta ve bunu ifade etmekte zgr braklmamasdr. Demokrasinininan sistemlerine tand zgrl, sistemleri tartanlara da tanmasnistemek ise demokrasinin gerei deil midir?

Dinler ve Kktendinciler

Dinler ortaya ktndan beri, kktenciler de vardr. Kktendinciliisadece slamiyete zg bir hal saymak ok yanl olur. nk kktendinciakmlarn en gl olanlar Hristiyanlk aleminde yaanmtr. Benzeriakmlara srail de de ska tank olunmaktadr. srail Babakan shakRabin'in ldrlmesi, kktendinci hareketin varln gsteren en nemlidelillerden saylmaktadr. Hristiyanlk ise orta a boyunca kktendinciliin saysz rneklerini yaamtr. Bilimi dinin tekeline alankilise, dnyann hareket ettiini savunan Bruno'yu dini retilere aykrolan bu iddias sebebiyle atete yakm, dnyann gne etrafnda dndnileri sren Galile ise engizisyon mahkemesinin karar ile dokuz yl birkulbede hapse mahkum edilmitir. Her yeni bulu ve dncenin kantndinde arayan bu anlay, Avrupa'nn orta a karanln yaamasna sebepolmutur.

Kktendinci akmlar; insanln geliimi ile ortaya kan yeni ihtiyalaracevap verecek her trl yenileme hareketine, dini kaynaklardan yant aramayesas aldklar iin, adalama ile daima atmak zorunda kalmlardr.Kktendincilik, Kutsal Vahye dayal dini retilerin insan aklnn stndeve her trl ada ihtiyaca cevap verebilecek gizli ve ak ifreleritadna inanan bir inancn rndr. Vahyin rn olan her kelime, herkalp, her trl yorumun dnda, olduu gibi kabul edilmesi ve uyulmasgereken hkmler olarak kabul edilir. Ancak slamclarn kktendinciliindehedef, yalnzca eriata dn deildir. Siyasal ve sosyal yaamn, ilkmslman toplumun yapsna uygun biimde yani Peygamber ve drt halife devriolan Asr- Saadete gre yeniden yaplandrlmasn gerektirir. Dine ballk,

bu ballktaki titizlik, her emre kl krk yararak uyma, uymayanlarcezalandrma kktendinci akmlarn temel felsefesini oluturur. Bylecekktendinciler, daima en dindar olduklarn ve dinin mutlak koruyuculuugrevini stlendiklerini iddia edegelmilerdir. ou kez bir kktendinciiin savalmas gereken asl hedefi, farkl dine inananlar deil, kendisiile ayn dine inanp da, dine farkl yorumlar getirdii dnenler tekiletmektedir. nk dini adalatrarak, gnn ihtiyalarna uygun biimdeyorumlamak, dini tahrif etmek anlamna gelmektedir ki, bu kabul edilmesimmkn bir durum deildir. stelik dini, gnn artlarna gre yorumlamak,Allah sz olan Kitabn znden saptrlmas olarak kabul edilmektedir ki,bunu yapanlar, kendilerini Allah yerine koyup, O'nun szlerini deitirmeyecret edenler, bir baka ifade ile Allah'a irk koanlardr.

slamda ilk kktendinci hareketler Sffn sava ile balamtr. Hz.Ali ile Muaviye arasndaki savata, Muaviye askerlerine mzraklarnnucuna Kuran sayfalarn geirmelerini sylemi ve Ali'nin ordusunu,Kuran'a uymaya davet etmitir. Hz. Ali, bu eylemin bir anlam olmadn,savamaya devam etmeleri gerektiini askerlerine syledii halde,ordunun iinden bir grup, buna kar koymutur. Bu grup, Kurralar dr.

Kurralar, Kuran'daki hkmleri dnmeden, boyuna Kuran okuyan,vakitlerini ancak namaz klmakla geiren bir hafzlar topluluudur.Kurralar isimlerini ilk defa Ebu Bekir zamannda yalanc peygamberMuseylime ile yaplan savata duyurmular ve o savata nemli lde zaiyatvermilerdir. Kuran' ezbere bilen insanlarn savalarda lmesinden endieduyan mer'in srar ile Ebu Bekir ilk yazl Kuran' oluturmutur. Hz.

Osman ise Kuran mushaflarn yeniden tanzim ettirip oalttrmtr.(age,s.85)


13/90

te Ali'nin ordusunun dalmasnda rol oynayan Kurralar, slamdakiilk kktendincilerdir. Bylece Peygamber zamannda Kuran' ezberlemeklebalayp, yava, yava ar dindarla dnen bir akm, Hz. Osmanzamannda yobazla dnyor, Sffn savanda ise, yzyllarn kaderinietkileyecek bir boyuta ulayordu. Kurralarn bu bakaldrsndakktendinci eilimlerinin yansra, giderek azalan sosyal statlerini

siyasal bir hareketle glendirme eiliminin de yatt kuku gtrmez birgerektir. Halife Osman'n Kuran' yazl hale getirip oaltmas,Kurralara olan ihtiyac azaltm, onlar da siyasal bir hareketle eskistatlerini yeniden kazanmak iin eyleme gemilerdir. Haricilik hareketi,kktendincilerin nclndeki ilk muhalefet hareketi olarak slamtarihindeki yerini almtr.

Hariciliin kktendinci bir zihniyetin rn olduunu gsteren ilginolay aktarmakta, bu mezhebin dine bakn anlamak asndan yarar vardr.

Basra'dan kan Hariciliin bir bl, Nehrevan'a gelirken, merkepstnde bir kadnn gelmekte olduunu, yannda da kocasnn yrdngrrler. Kadn hamiledir ve dourmas yakn grnmektedir. Adamakim olduu sorulur. O da Ashap'dan Habbab'n olu Abdullaholduunu syler. Bunun zerine kendilerine bir hadis sylemesini isterler.

Konuma devam eder. Daha sonra adama Halife Ebu Bekir, mer, Osmanhakknda ne dnd sorulur. Hepsi iin iyi eyler syler. Ali hakkndakigr istendiinde de Abdullah, Ali'nin hepsinden daha alim, takvasahibi ve basiret sahibi olduu cevabn verir. Bu cevaptan holanmayanHariciler Abdullah' ldrmeye karar verirler. Onu ve karsn birhurma aacnn altna srklerler. Bu srada aatan bir hurma der.Haricilerden birisi, bu hurmay alp, azna atar. Bir dieri, hemenarkadan uyarr. nk hurmay sahibi helal etmeden ya da para vermedenalmtr. Hurma hemen azdan karlr. O srada bulunduklar yere birHristiyana ait bir domuz gelir. Haricilerden biri bir kl sallayarakdomuzu ldrr. Dierleri ona, bu yaptnn fesat karmak olduunu

sylerler ve hemen domuzun sahibi bulunup, paras verilir. Bu rnekler,Haricilerin Kurandaki emirlere nasl itina ile uyduklarna rnektir. Ancakolay burada bitmemektedir. nk Abdullah, mslman olduunu ve slamda birktlk yapmadn sylemesine ramen koyun gibi yatrlp boazlanr.Karsnn da karn deilir. Aatan den hurmay sahibinin izni olmadanyemeyen, domuzun bedelini deyen bu kktendinciler, kendi dindalarnhem de sahabeden bir mslman ve onun hamile karsn acmaszca ldrmektebir saknca grmemilerdir.(nder Gngr; age,s.82-83) Bu rnek, Kuran'ezbere bilmek, ve emirlerine aynen uymann, dar grlle engel olamadn veinsanhayat gibi en kutsal deerlerin, hatta Kuran'da byk nem verilendin kardeliinin bile bu ksr dnce sistemi iinde nasl kolayca fedaedilebildiini gstermektedir. Kktendinciliin dine verdii byk

zarar da aka ortaya koymaktadr.

Kktendinci akmlarn gnmzdeki izdmlerinde de benzeri motifleribulmak mmkndr. Trk toplumunun 20. yy. daki kktendincileri,hayatn her aamasna dinin egemen olmasn isterken kukusuz dininsahibi olarak kendilerini grmektedirler. Dinin siyasal ve sosyalyaama hakimiyeti, kktendincilerin de iktidara hakimiyeti anlamnagelmektedir.

Ancak iktidar szkonusu olduunda cevaplanmas gereken pekok soruvardr. Kktendinci bir iktidarn ada toplumun ihtiyalar konusundakizmleri neler olacaktr? Akit Gazetesi yazarlarndan Faruk Kse, slamDevleti Kurulamaz balkl yazsnda(Akit Gazetesi, 14 Mart.1997) bu

konudaki zorluklar ve slami kesimin yeterince hazrlkl olmadn, ince birserzenile yle


14/90

dile getiriyor: slam Devletine giden yolda vazgeilmez ve olmazsaolmaz esas vardr. Bunlardan birincisi, ahslar etrafnda deil,ilkeler, prensipler ve messeseler etrafnda bir araya gelmektir. Bunlarbelirleyip, tespit ettik mi? kincisi lzumlu eleman yetitirmek, kadrohazrlamaktr. Hangi kadrolar kurabildik? ncs gerekletirilecekslami Devlete ulatrabilecek nitelikte yaplanmaktr. Devlete gre mi

yaplandk?

Dilerseniz bu hususu biraz aalm. slam fkh ve hukuku incedeninceye aratrld m? Deiik kitaplarn deiik yerlerinde varolanhukuk kaideleri konularna gre ayr ayr ve her konuya dahil hkmler dekendi iinde sistematik olarak dzenlenmek suretiyle tedvin ve tasnifedildi mi?

slam hukuku ahs, aile, miras, borlar, alacaklar, haklar,ticaret, szlemeler, tzel kiiler, kurumlar, ceza, mkafat vb. btnhususlaryla sistemli birer hukuk klliyat olarak hazrland m? Meselaslam hukukuna gre slami Ceza Kanunu hazrland m? slam Devletine gidenyolda gerek duyulacak eri ilkeler, prensipler, messeseler tespit,tayin ve tedvin edildi mi? Salkl bir ekilde messeseleildi mi?...

Grlen odur ki slam Devletini kurmaktan belki daha zor olan ynetmektir.Ancak bu zorluun sebebi elbet ki kktendinci yaklam olmaktadr. Zamannihtiyalarna cevap vermeyen bir sistemden, zorlama yorumlarla yeni vekklerine tamamen bal bir sistem retmek nasl mmkn olabilir ki? Bylebir sistemin retilebilirliini iddia edenlerin karsnda, her zamansistemin dinin zne, Peygamber dnemindeki uygulamalara uygun olmadniddia eden baka kktendinci gruplarn olmas kanlmazdr.

Kktendinci zihniyetin bu konudaki rahatszl, gazete stunlarna dayansmaktadr. te Akit Gazetesi yazarlarndan Mustafa Kaplan birokuyucusunun dncelerine katldn ifade ederek, rahatszln yledile getiriyor: Rasulullah sana geliyor! Evet yarn zaman ve mekan

kavram ortadan kalksa ve birisi size byle sylese ne olur? Evimize,efendimiz, efaatimiz gelse, evimizden neler kaldrrz? diye bir soruile balyor yazsna. Sonra devam ediyor, mrnde hi oturmad cevizkoltuktar m, yatan sermek iin abalarken yayl snger yataklar mkaldrrz? Kede asl duran babamzn resmini mi, bfedeki kristalbardaklar m?...lerimizi sorsa, fabrikamza aldmz kredinin dkfaizli olduunu nasl izah ederiz?...Okuduumuz dergiyi, gazeteyi onagnl rahatl ile gsterebilir miyiz? E ve ocuklarmzn onunhanmlarna benzediini syleyebilir miyiz? Ya da sakal brakmamamznsebebini izah edebilir miyiz? ...Onunla yemee otursak, mrnde esityemei bir arada yememi olan Allah'n Habibine, Getirin buzdolabndakikatklar dese, ne cevap veririz?. Namazlarmz klarken O nmzdedurduunda, ayamzda kotla, ksa kollu gmlekle ya da bamzda baba,

apkas gibi takkeyle namaza dahil olmaya kalksak, bizi cemaatine alrm?...(Akit Gazetesi, 20 Mart 1997) Yazar bu sorularn ardndan peygamberinSnnet-i Seniyyesindenuzakta yaamasnn acsn hissettiini anlatyor.

Bu anlatm ada yaamn her trl imkan ve kolaylnn sadecePeygamber dneminde olmad iin dine aykr olduu mesajn vermekte vekktendinciliin boyutlarn anlamaya yardmc olmaktadr.

nsann toplumsal yaamn olduu kadar zel yaamn da en kkayrntsna varana dek dzenlemeye talip olanlar, Kuran'da yeralmayan, insann zgr iradesine terkedilen alanlar da kontrole almakkonusunda zel bir gayretkelik iindedirler. Bu zorlama dinselletirme

gayretlerine birka rnekle aklk kazandrmak yararl olacaktr. Aadakirneklerle, halkn zgr iradesinin dini kullananlarca nasl engellenmeye


15/90

alldna zellikle dikkati ekmek ve kktendinci dnce sistemineaklk getirmek amalanmtr.

Bir okuyucu Akit Gazetesinde Fkh yazar Yusuf Kerimoluna soruyor:slam dininde mziin hkm nedir?....Mbah olan mzik eidi var mdr?

Cevap: slam dinide mziin hkm nedir sualine tek bir cevap verebilmeminimkan yoktur. Zira mtehid imamlar, farkl delillere dayanarak deiikitihadlar gndeme getirmilerdir. Bunlardan herhangi birisini tek banaislamn hkm ilan etmek doru deildir. nce Hanefi fukahasnn mzikkonusunda ortaya koyduu hkmleri izah etmeye gayret edelim.

Resul-i Ekrem (SAV)'in alg aletlerini kendi arzusuyla dinlemesiben-i adem iin ma'siyettir. Onun ile zevklenmek, kfran- nimettir.hadisi erifini esas alan Hanefi fukahas Mzik almak ve isteyerekdinlemek caiz deildir hkmn Zahirur rivaye olarak benimsemitir.Cihada tevik iin vurulan ks, dnlerde alnan zilleri olmayantef(mzik olarak deil ilan olarak belirlendii iin) istisna kabul edilmitir.Bakasna dinletmek ve rzkn o yoldan temin etmek caiz deildir. Feteva-Hindiyye'de Bir mkellef, davul zurna alarak, bunun karlnda malalsa, bu kazanc helal olmaz. Teganni ederek (ark-trk syleyerek)kazand paray borcuna veren kimsenin alacakls, bunu kabul edemez.hkm kaytldr. mam- Merginani bir denek ubuunun yere dzenli, ekildevurulmasndan kan sesin dahi mzik hkmnde olduunu ve bundanzevklenmenin caiz olmayacan belirtmektedir. mam- Yusufa Tef almannhkm nedir? suali sorulmu, bunun zerine: Dn merasiminde almacaizdir. Ayrca bir kadn alayan ocuunun susmas iin tef alarsa, zararyoktur. Bu mekruh da deildir. Ancak tef ile beraber ark-trk sylerse bukerihtir. (irentir). Bayram gnnde tef almakta bir beis yoktur.cevabn vermitir. mam- afi ve mam- Malik, Dn merasimlerindealnan musikinin ve bayram elencelerinin caiz olduunu esas almlardr.mam- Gazali hya isimli mehur eserinde, mzik hakknda varid olanbtn ihtilaflar zikrettikten sonra, Mziin tek bir hkme balanamayacan,

durumuna gre haram, mektuh, mbah ve mstehab olabileceini kaydetmektedir...slam ulemas Gftesi slami hkmlerin reddini, kaderin inkarn vefesadn yaylmasn tevik ediyorsa, icra edilmesi caiz olmaz hkmndemttefiktirler. Konu Elfaz- Kfr asndan deerlendirilmitir. Bugngftesi elfaz- kfr (dinden kmaya sebep olan szler) iinde mtalaaedilebilecek ok ark ve trk vardr.....

Bu rnek, mzik dinleme ve icra etmenin dini adan ne kadar farklve karmak yorumlara ak olduunu ortaya koymaktadr. Kuran'da bukonuda herhangi bir hkm olmamasna ramen, kktendinciliin, insanruhunun gelimesi, sanatn ilerlemesi asndan son derece nemli olanmzik gibi bir konuda bile nasl kstlayc bir tavr aldn ortayakoymaktadr. Elbette burada sorulmas unutulan bir soru vardr. Onu

da biz soralm. Mziin kayna doann ta kendisi deil midir? Rzgarnsesi, aalarn hrts, kularn nameleri, yamur damlacklarnn sesinidinlemek, dinen caiz midir?

Bir baka rnek, ilkinden daha da garip. Yine Akit Gazetesininokuyucu kesi olan Sizin Keniz(Akit Gazetesi, 15. Mart. 1997)blmnde yer ald iin, okuyuculardan zr dileyerek, aktaryorum:

Yaznn bal: Yaar Nuri ve ayakta bevl! Yazan smail Kurtaranadl bir okur.

Yaznn ana konusunu tekil ettii iin bevl kelimesinin lgat anlamnda aklayalm. Bevl: idrar yapma

Prof. Dr. Yaar Nuri ztrk'n 7.3.1997 gn ATV'de katld bir


16/90

programda, u ifadeleri kulland; Ayakta bevl yapmak gnahtr diyorlar,bunun dinle ne alakas var? ve buna benzer birok ifadeler kulland...Kitaplarda def-i hacetten bahsederken ayakta bevl yapmann mekruh olduuifade edilmektedir. Bununla alakal bilgi fkh kitaplarndahatta kitaplarn taharet blmnde hususiyle kitaplarn ibtidasndazikredilmektedir.

Ayakta bevl yapma ve bevlden kanma hususunda baz hadis-i eriflerihatrlatmak istiyorum.

1.drardan korununuz, nk kabir azabnn hemen hepsi bevldendir.

2.drardan ok iyi korununuz, nk kulun kabirde ilk nce hesabaekilecei husus bevldir.

3.Muhakkak ki sizden biriniz, kabirde azab edilir. phesiz bevlettii zaman istintar etmezdi denilir. stintar, idrarn son damlasnkarmak iin aba harcamaktr.

zrsz olarak ayakta idrar yapmak mekruhtur. Bu hususta Peygamberimiz,yle buyurur: Hz. Aye: Kendisine Kuran nazil olmaya baladndan beri..Resulullah ayakta bevl etmemitir.

Yine mam- Ahmed'in Tirmizi'nin (cilt 1,225. sayfa) Nesai'nin 307nolu hadis ve bn-i Mace'nin tahri ettii hadiste de Aye demitir ki,Size Nebiyyi Azam'n ayakta bevl ettiini kim haber verirse ona inanmayn.mutlaka oturarak abdest bozard.

4.Abdullah bni Mesud'un yle dedii rivayet olunmutur: phesizayakta abdest bozman da cefadandr.

5.Peygamberimiz ayakta idrar yapmay yasaklad.

Baz alimler de ayakta idrar yapmay caiz grmlerdir, ayakta idraryapmaya ruhsat vermilerdir. Dayandklar isnad, u hadisieriftir: Hz. Huzeyf'dan bir gn Peygamber bir kavimin plne vard veoraya ayakta bevl etti.

Ayakta idrar yapmay mekruh gren ulema bu hadisi erif karsndau tevili yapmtr.

A.Kad yaz'n beyanna gre; uzun zaman oturan Efendimiz'i bevlsktrm, uzaa gidememi hemen ayakta bevlini yapmtr.

B.Rasulullah dizindeki veya belindeki bir hastalktan dolayidrarn ayakta yapmtr. (Zira Araplarda bu ekilde yaplan idrarn bel

arlarna iyi gelecei kanaati yaygnd)

C.plkte msait bir yer bulamamtr.

D.Bir ihtimal de ayakta kk abdest bozmann caiz olduunu gstermekiin yapmtr.

Bu hadis-i eriflerden karlan neticeye gre ayakta idrar yapmakmekruhtur. Fakat bu mekruhiyet, kerahati tahrimiye olmayp, kerahatitenzihiyedir.

Btn bunlardan anlalan udur ki; ayakta veya oturarak bevl yapmanndinle alakas oktur...

Bu rnekle ilgili yorumu okuyucuya brakyorum. Ancak yukardaki


17/90

konularda bile bir fikir birliine varmay zorunlu gren, bunaulamak iin de byk emek harcayan kktendinci zihniyetin, ada sorunlardin aracl ile nasl zme ulatracan sorarak, Trk insannn hakkolsa gerek.

Elbet ki kktendinciler her zaman bu kadar masum konularla uramyorlar.

Ancak zihniyeti tanmak iin, bu masum rneklere atf yapmak gerekmitir.nsanlarn tuvalet alkanlklarna dahi karma ihtiyac duyan birzihniyetin nasl bir sistemin mjdecisi olduu ortadadr.

Kktendinci zihniyetin bir dier rnei ise Trk kamuoyuna mal olmubir olaydr. RP. milletvekili Hasan Hseyin Ceylan, sarkla namazagitmenin 80 kere daha fazla sevap tekil ettii konusunda halkbilgilendirmitir. slamn ibadet anlay ile tezat tekil eden ve Diyanetlerinin de itirazna yol aan bu aklama, kktendinci anlaya tam birrnek tekil etmektedir. Halkn bir blm ise, Peygamberin de namazsarkla kldn ve bu sebeple sarkla namaz klmann snnet olduunuTV kameralar nnde sylemekte ancak sevabn ka kat artt konusundaCeylan'la anlaamamaktadrlar. Hatta namaza yryerek gitmekle, bir tatabinerek gitmenin sevaba katks da irdelenen konular arasnda yer almaktadr.Bu anlayn, dinin amacna ya da insann imanna ve ahlakna ne gibi birkatks olduu ise, tartma ddr.

Kktendinci harekete gsterilen tepkinin, bilinsiz bir tepkiolmad da aktr. Din adna iktidara talip olanlarn, lkeyi nasl birmaceraya srklemek istedikleri, fkh karmaasna boulmu bir sistemden,nasl bir ynetim yaratmay amaladklar ve zel hayatn hangi noktalarnakadar dini tekel uygulamay planladklar dnlmesi gereken ciddisorulardr.

Dinler tarihi boyunca yaanan pekok olaydan da grlebilecei gibi,kktendincilik, dipsiz bir kuyu gibidir. Her slami hareket veyorumun kasnda daha kktenci bir hareket bulmas kanlmazdr.

Dolaysyla kktendinci dnceler, sadece din devletine kar olanlar iindeil, Siyasal slam yaama geirmek isteyenler iin de byk bir tehditoluturmaktadrlar. eriata dayal bir devlet dzenine kar kp, yine dinve Allah adna daha kat bir anlayla ynetime talip olmak isteinin nalnamaz.

Tarihin her dneminde dinin zn hayata geirmeye talip olan yenikktendinci gruplara raslamak kanlmazdr. nk slam dini, doruluukuku gtrecek kadar geni, sahih olduu tartlr nitelikteki birhadis kaynana sahiptir: slamda otorite kabul edilen en nemlihadis yazarlarndan olan Buhari, Sahih-i Buhari diye bilinen eseriniyazarken, 600.000 hadis toplam, ancak bunlarn 7275'ini deerlendirmitir.Bir dier nemli hadis kitab olan Sahih-i Mslim'in yazan Mslim bin

Haccac ise, toplad 300.000 hadisten sadece 4000'ini kitabna almtr.Ahmednin Hanbel ise Msned isimli hadis kitab iin 750.000 hadistoplam, bunlardan 40.000 ini seerek kullanmtr. Ebu Bekir ve mer'indneminde hadis yasa konulmu ve yazl hadisler toplanp yaktrlmancak Emevi Halifesi mer bin Abdlaziz dneminde yeniden hadis toplamailemi balatlmtr.(nder Gngr; age, s.100) Acaba Peygambere en yaknkiiler olan Ebu Bekirve mer hadisleri neden yaktrmlardr? Bu karar almalarndaki sebebin,sahih olmayan hadislerin, gelecekte dini yozlatrmasndan duyduklarendie olduu muhakkaktr.

Ayrca Hz. Peygamber, peygamberliinin ilk yllarnda kendi szlerininyazlp, toplanmasn yasaklamtr. Sebep aktr: O, yalnz Kuran

vahiylerinin yazlmasn, ezberlenmesini ve korunmasn esas alyordu.Kendi szleriyle Kuran ayetleri arasnda korunmas gereken fark


18/90

sahabilerin bildiklerinden kukusu olmamakla beraber, ilk zamanlardadikkatleri yalnz Kuran zerinde toplamak iin byle bir yol semitir.Daha sonra, vahyin gelen ayetleri yerlemi bir tavr ve metodla, mkemmelbiimde zaptedildii iin, bata konan yasak kaldrlmtr.(Yaar Nuriztrk; 500 Soruda slam, stanbul, 1989, s.143)

Ancak peygamberin sz olduundan kuku duyulmayan ve mtevatir denilenhadislerin says ok azdr. Lafz ve manasyla mtevatir saylanhadislerin says 20'ye kadar inmektedir... Mtevatir dnda kalan hadislere,slam bilginleri haber-i vahit, yani tek kiiden nakledilen haber demilerdir...Bunlar ancak gnlk hayatn pratik meselelerinde uygulamaya esas alnabilir.Ne var ki bu konu da balangtan beri tartlmtr. Ksacas hadis alanhayli sz gtren bir alandr. Yzlerce, binlerce hadis uydurulmutur. (24.age,s. l42)Bu uydurma hadislerin kktendinciliin kaynan oluturduu, phe gtrmezbiimde aktr.

slam alemi uydurma hadislerin yansra, dar grllkle ksr yorumlaraak bir snnet anlayna sahip kitleleri de iinde barndrmaktadr.Peygamberin davranlarndan, hal ve tavrlarndan gnmze aktarlanbilgilerin, ne kadar doru olduu da en az szlerinde ki aktarmlar kadarkukuya aktr. Bu nedenlerle, Kuran'la snrl kalamayan ve bireyselyorumlarla yaplanmay srdren dinin, kktendinci grlere geitvermesinden en fazla yara alan yine yaayan slam olmaktadr. nsan aklnn,din adna yaplan yorumlarn altnda bir deere sahip klnmas,kktendincilere alabildiine geni bir hareket alan yaratmaktadr.

Din ve Devrim

eriat zorla gelmez, o Allah Ltfudur. eriat, ancak ona layk olantopluma gelir... Bu szler, Siyasal slamclarca sk sksylenmektedir. Bu gerekten doru mudur? Yakn tarihe bir gz atanlar,din ve devrim szcklerinin birlikte kullanlr olduunu greceklerdir.

20. yy'n son eyrei, slam Devrimlerinin slam eriatnn yolu olduunuortaya koymaktadr.

slam ve devrim arasndaki iliki, slamn siyasal bir din oluundankaynaklanmaktadr. Siyasal iktidarn dini esaslara gre yaplanmasn amabilen ulemann planl gayretleri slam devrimi olgusunu ortaya koymutur.slam Devrimi, Humeyni ile balayan ve ran'n nderliinde ykselen birsiyasal harekettir. Dolaysyla kendiliinden deil, uzun yllar srenkadrolamalar, eitim faaliyetleri ve halkn dini ynden bilinlendirilmesininbir rndr.

Devrime hizmet eden artlar ise, en az devrimi hazrlayanlarnplanl almalar kadar nemlidir. nk halkn bir ayaklanmaya raz

edilmesi, onun yaad koullara duyduu tepki ile balantldr. Ekonomikartlarn devrime giden yolda en nemli faktr olduu inkar edilemez.Gelir dalmndaki adaletsizlik, halkn yoksullamas, aznln refah vesefahati, ynetenlerle ynetilenler arasndaki gveni zedeleyen ve halktaynetenlere kar kin ve nefret duygular uyandran nemli sebeplerarasnda yer alr. Bunun en tipik rneini ran'da grmek mmkndr. ahrejiminin halkta uyandrd tepkiyi, ran Devriminin yaratcs olankoullar iinde nemsememek mmkn olamaz. lkede kii bana den gelir4000 dolar at halde, toplam milli gelirin yardan fazlasnn lkenfusunun yzde 1'inin elinde toplanmas ve petrolden kazanlan milyarlarcadolarn ah ailesi ve yaknlarnn hizmetine ayrlmas yolundaki iddialar,(ntiarat- Nida-y Ehli Beyt; ran slam nklab, Ankara 1993, s.282)halkn rejime duyduu gvensizliin nemli sebeplerini oluturmutur.

Devrimi hazrlayan dier bir faktr, ynetimin despotik karakteri olmutur.


19/90

Halk karsna alan, ayaklanmalar silahla nlemeye alan, baskn,tutuklama, srgn gibi yllara bavuran iktidarn, dklen kanlarnbedelini kendi varl ile demek durumunda kald aka ortadadr.Burada ok dikkat ekii olan husus, halkla devlet, halkla ordu arasndakiatmalarn daima devrimi planlayanlarn iine yaram olmasdr: Hattadenilebilir ki halk-devlet gleri arasndaki atma, devrime giden

yolda beklenen, istenen, planlanan bir atmadr. Byk halk ynlarnharekete geirmek iin, kendi aralarndan birilerinin ldrlmesi kadarie yarayan hibir ey yoktur. Devrimi planlayanlar, yce bir idealuruna mcadeleye girecek kitleleri lmeye ve ldrmeye artlamakta,hatta bunun erefi konusunda ikna ederek, gs, gse bir atmannyaanaca ortam nceden hazrlamaktadrlar. ran Devrimine giden yoldahalkn cihad konusunda uurlandrlmasnda Humeyni'nin mesajlar bykrol oynamtr. Humeyni, Kef ul Esrar adl kitabnda slam devrimiiin silahl mcadeleyi desteklemi, hatta mslmanlar buna katlmayaarmtr. Bu kitabnda Humeyni, Bazen mam'n ya da onun vekilitemsilcinin yokluunda sava, savunma iin vacip olur. Mesela birinsan, dman saldrsna urayan bir grubun iindeyse veya dman aknslam ehirlerini ele geirmek veya mslmanlar tutuklamak veya onlarnmal ve mlklerini soymak iin yaplyorsa byle durumlarda ve btn buartlarda kendi canlarn ve mallarn savunmalar ve yabanclarlasavamalar vaciptir. diyerek ve(age., s.28-29) Kuran da Onlar sizinlesavatklargibi hepiniz mriklerle savamalsnz ayetini de vurgulayarak halksavaa psikolojik ynden hazrlamtr. lahiya| rencilerine yaptbir baka konuma da yukarda anlatlanlar dorular mahiyettedir.rencilere hitaben Humeyni, Kendinizi ldrlmeye, hapsedilmeye vemecburi askerlie hazrlayn. Dvlmeye, ikence grmeye, hakaretlereuramaya kendinizi hazrlayn. slam ve bamszl savunma urundazorluklara katlanmaya hazrlann. Gl ve metin olun. Allah'n kendilerininhakimi olduunu beyan edenler metin olurlar. Allah onlarn zerlerinemeleklerini indirir. Onlarn korkacaklar, kayglanacaklar bir ey yoktur.diyerek genlii yeni balayan bir mcadeleye zihnen hazrlamaktadr.

Bu szlerle artlanan kitlelerin Allah adna i yaptklar inanc iledevlet glerine gsterecekleri tepki, elbette atmay tevik edici olacakt.Oldu da. Sonuta rejim, halk ezen, ldren, tutuklayan, ikence eden veen nemlisi Allah'n yolu nne set eken bir dmanla e deer hale gelmi,halkn grd eziyet, halk hareketine duyulan sempatiyi ve katlmartrmtr.

Din devrimi, hi de halkn iinden fkran, kendiliinden oluan bihareket olmamtr. Bu konudaki almalar, adm adm bu devrimihazrlamtr. Devrimi yaratan ana fikir, Kuran ve dinin bir tehditlekar karya olmasdr. Byle bir durumda mslmanlarn ah'a ballkgstermeleri ya da en azndan takiyye yaparak canlarn korumalar,

hareketin hzn kesmektedir. Bu nedenle Humeyni, iinde bulunulanartlarda takiyye yapmay haram ilan ederek, mslmanlar ah ile akamcadeleye davet etmitir. ah'a ballk felaket demektir. slam'ahakaret, mslmanlarn haklarna tecavz ve ilim ve retim kurumlarnasaldr demektir. ah'a ballk demek, slam vcuduna ve Kuran'a darbeindirmek, slam'n sembollerini yakmak demektir... ah'a itaat demek slamyasalarnn hie saylmas, Yce Kuran'n yasalarnn deitirilmesidemektir. ah' sevmek demek din adamlarna zulmedilmesi ve peygamberliinbtn iaretlerinin yok edilmesi demektir. slamn ilkeleri tehlikeiindedir.(age,s.80-81) diyen Humeyni artk kutsal dinle eytani ah ynetimiarasndahalk bir tercihe zorlamaktadr.

Humeyni'nin halk adm adm devrime gtren faaliyetleri srerkenah, Ak Devrim'i yrrle sokmu, halkn iktidara kar ayaklanmasndaki


20/90

ekonomik sebepleri ortadan kaldraca yolundaki taahhd ile derebeyliksistemine son vererek, iilere fabrikalardan hisse verdiini, toprakreformunun yaplmaya balandn, seim reformlar yasasnn yrrlekonulduunu duyurmutu. Ancak bu reformlarda ge kalnmt. Hareketartk sadece gelir adaletsizliinden deil, dinin yok edilme kaygsndang alr hale gelmiti: Kald ki ah'n Ak Devrimini karartan baka

basiretsizliklere imza atmas, ran' en hassas dnemde derinden etkilemiti.1967 de yaplan son Anayasa deiiklii ile ahbanu ve Veliahd PrenseAnayasa iinde uygun bir yer aranm, Veliahd Prensin 20 yana gelincedevlet ilerinin bana gemesi, ah ldnde 20 yana gelmemise ve ahbir naib tayin etmemise, bu grevi ahbanu'nun devralmas kararlatrlmt.Bylece Veliahd'a ve ahbanu'ya da ta giydirilmesi karar alnmaktayd.

Ta giyme treni, btn dnyada geni yanklar uyandrmt. Halknsefaletine kar sergilenen ihtiam ve sefahat, yneticilerin aklalmaz duyarszlklarnn bir gstergesi olmutur. 13 Ekim 1967 de balayantrene Yunan Kral, Etopya mparatoru, ngiliz Hanedan, Krfez Emirleri,Mareal Tito, in temsilcileri ve daha pekok devlet reisi katlrken,merasimlerin yaplaca sahann 100 km. yar apndaki alanda yaayanhalkn evleri boaltlm, Tahran'daki tm okul ve niversitelerkapatlmtr. Kutlamalar iin harcanan para, 300 milyon dolardr.(age; 202)

ran slam Devriminin oluumunda bu ve benzeri uygulamalarn katklarihmal edilemez. Ancak Devrimin en byk gcn oluturan iki kurum vardr.Bunlar camiler ve eitim kurumlardr. Rejimin din adamlar stndekibasks arttka, camiler ve din eitimi veren okullar rejime karsrdrlen savan ak sleri haline gelmitir. niversite ve dieryksek renim kurumlarnda slam Birlikleri ve slami Eitim Merkezlerikurulmutur. Bu kurumlar araclyla sren eitim faaliyetlerindedersler, hkmete ve mevcut rejime kar mcadeleyi amalamaktayd. slamnmesajn lkenin gen insanlarna iletmek iin byk bir seferberlikbalatlmt. slami hareketin nde gelenleri yalnzca okullarn bilinensnf dzenini kullanmyor, ayn zamanda camileri de donatp, onlara

ihtiam kazandryor, talebeleri daima gl ve kararl tutmak iin gayretgsteriyorlard. Ayrca halk arasnda srekli toplantlar dzenliyorlard.

Bu dnemde Humeyni'nin izgisinde ilerleyen pekok ulema ve mcadeleci(age;s.262)mslman uzun sreli hapiste cezalandrlmt. Bunlarn hapiste uradklarikenceri bilmeyen yoktu. Btn bunlarn sonucunda halk rejimin insafszyzn grerek, harekete daha da yaklayordu.

ran Devrimi yaklak 18 yl sren bir srecin rn olmutur. Ancakdevrime son noktann konulmasnda, ordunun harekete katlm byk nemtamaktadr. Zira 500 bin kiilik, iyi bir donanml ran ordusu ile50 bin kiilik Savak Askeri gc karsnda hibir halk hareketinin ayakta

kalmas mmkn deildi. Ordu, bu hareketi ne pahasna olursa olsunbastrmakta kararllk gstermi olsayd, bugn ran Devriminden sz etmekmmkn olmayacakt. Bu nedenle Humeyni'nin bir biimde orduyu yanna almasgerekiyordu. Bunun ilk admn ise halk, ordu ile yaknlatrmakve aslnda halkn ta kendisi olan askeri, harekete katmakt. Bunedenle Devrimin banda, halk-ordu atmasn tevik ederek, devrimlehine kulland orduyu, devrimin sonunda ikinci kez kullanmtr. kincikez kullanm ise ilkinin tamamen tersi ynde olup, halkla btnletiricimahiyettedir.

Humeyni, 9 Eyll 1978 deki hitabnda orduya u mesaj gnderiyordu:ran'n vatansever Silahl Kuvvetleri, siz de grdnz ki, halksize dosta davranp sizi ieklere bomutur. Biliyorsunuz ki rejim

haydutlar kendi zalim hakimiyetlerini srdrebilmek iin karde kannaelinizi bulayarak sizi alet ettiler. Silahl Kuvvetler de ah'dan ayrlarak,


21/90


22/90

anlay deildir. Bu nedenle slamiyetin tevhid, yani birlik ilkesi hayatageirilerek, amalar mslmanlar ezmek olan her trl ynetim ile mcadeleetmek gereklidir. Tevhid, Mslmanlarn birlemesi ve glenmesiniberaberinde getirecektir.

kinci ilke, cihad ilkesidir. Mcadelenin yolu, devrimci bir

bakaldry simgeleyen cihaddr. Gerek kitleler, gerek din alimlerisiyaset sahnesinde aktif bir rol almak zorundadr. Ancak kitlelerinsiyasette seslerini duyurabilmesi, din adamlarnn bilinlendirmegrevlerini yapmalar ile mmkn olacaktr. Baka bir deyile mslman,doutan itibaren devrimci yetimek zorundadr.

nc ilke, mmet boyutudur. slam mmetinin birlii esastr. Aksihalde devrimin gereklemesi mmkn olamaz. Dnyann hangi kesindeolursa olsun, mslmanlar dayanma iinde olmaldrlar. slam mmetilii,tevhid ve cihad boyutlarn bir arada yrtp ayrlklar ortadankaldrmak anlamna gelir.

Drdnc ilke ise musta'zafn boyutudur. slam aleminde halk yoksuldur.Egemen snflarn basks ve smrs altndadr. Politik bask veekonomik smr ok boyutludur. O halde ezilenlere kar zel ilgigsterilmelidir.(Faik Bulut; age, s.481-482)

Humeyni'nin devrim ihra modelini uygulamaya sokacak bir tekilatlanmayda balatt bilinmektedir. Burada aka grlen, ran slamdevriminin, bir son deil, slam alemi iin bir balang olarakkabul edildii ve devrim fikirlerinin tm mslman lkelere ihra edilmeyolundaki gayretlerin aralksz srddr.

Dinin dnya siyasetinde stlendii bu devrimci misyon, dine bak datm dnyada nemli biimde etkilemitir.

Din ve devrim szcklerini bir baka biimde de olsa dnyann gndemine

sokan ikinci lke ise Cezayir olmutur.

slamc hareket, uzun yllar bir Fransz smrgesi olan bu lkede,Hristiyan Bat kltrne kar gelien Arap-slam kltrne sahip klmasve kimlik mcadelesi eklinde balamtr. Ancak uzun yllar boyunca hemenbtn siyasetiler, aydnlar ve din adamlar ifte kltre sahipolarak yaam, hibir silahl ayaklanma grlmemitir. Zaman iindeslami sylemi daha ok kullanan bir aydnlar grubunun ortaya kmas ileislahatc slamclar, 1931'de Mslman Alimler Cemiyetini kurmulardr. Buekip, geleneki ve kr kkenli slamclarla sert mcadeleleregirmitir.

1954 de Ulusal Kurtulu Cephesi (FLN)'nin kurulmasyla daha da

glenen slami hareket, cihad kavramnda srarl olmaya balam venihayet Cezayir Anayasasna Bu lkenin resmi dini slamdr. Tm kanunlar,kaynan slam eriatndan alr. ibaresi konulmutur. Kltrel devrimad altnda balatlan bu dini yaplanma srecinde camiler, eitim kurumlarve vakflar slamclarn denetimine girmi, devletin en st makamlarndakadrolama faaliyetleri srdrlm ve dini eitim devlete tevik edilmitir.Bu dnemde lkedeki ekonomik, toplumsal ve siyasal baarszlklar daslamc dncenin geliimine katkda bulunmutur. 1980'lerde niversitegenlii ve esnaf arasnda ok yaygnlaan slamc dnce, 1988 de patlamanoktasna gelerek, siyaset sahnesine tm gc ile girmitir.

slamc gelimenin bu dneme kadar gelitirdii karakter incelendiinde,Cezayir bamszlk hareketi dneminde slamc ulemann yapt iki

hatadan sz edilir. Bunlarn ilki, siyasi zerkliini bir dnemFLN'ye kaptrmas, ikincisi ise, birinci hatann sonucu olarak slami


23/90

ideoloji ile badamayan, ulus devlet projesinde FLN'ye destek olmasdr.Daha sonraki dnemde ise slamclar rgtlenerek, sokak hareketlerinibalatmlar ve hareket kitlesel bir zellik kazanmtr. (Faik Bulut; age,s.32-33)

Halkn ynetime kar ayaklanmas ile tek partili ynetimden ok partili

hayata geilmi ve Cezayir Anayasasnn 243. maddesi din ve dil esasnadayal herhangi bir partinin kurulmasn yasaklad halde, 1989 da slamiSelamet Cephesi (FIS) kurulmutur.

Aslnda slamclarn mevcut dzenle ilgili sorgulamalar iki ananoktada toplanmaktayd. Bunlarn birincisi, ulus devlet projesine kargelitirilen mmet projesiydi. Bir yandan bamszlk hareketi ile Arapmilliyetilii canlandrlmaya allrken, dier yandan Arap-slamsentezi iinde mmetilik cereyanlar, Cezayir iin zorluklarn bandageliyordu. kinci olarak sorgulanan, rejimin Anayasa ile teminata alnanslamc yaps idi. Anayasada devletin resmi dininin slam olduu veyasalarn eriata ters dmeyecek biimde yaplmas kabul ediliyor, dieryandan yasama ve yrtme erki, bundan bamsz yaplanyordu. Bu konudaslamclar unu soruyordu. Yarg erki eriata uygun olunca, yasama veyrtmenin yargdan bamsz klnmas nasl mmkn olabilir? Byle birdzene eriat dzeni denilebilir mi? Gerekten de bu garip bir durumdu.

Bu nedenle devletin gdmnde olan dini, devlet mekanizmasndanayrp, bamsz bir slami hareketin douunu gerekletirmekgerekiyordu. Bu amala resmi olanlarn yannda resmi olmayan yzlerce cami,medrese ve binlerce Kuran kursu ald. Okullarda mescid kampanyalarbalatld. slamn tebli hkm uyarnca slama uymayanlar uyarmak,olmazsa zor kullanp yola getirmek iin faaliyetler baaltld.ok sayda elence yeri baslp, kapatld. Modern giyinen kadnlarnrtnmeleri saland.(age, s.34) Erkeklere birden fazla kadnla evlenme hakkverildi. Boanma eriata uygun biime getirilerek, mirasta erkeklerinkadnlarn iki kat pay alacaklar hkme baland. FLN iktidar,

giderek daha dini bir kisveye brnrken, lkede glenen dini muhalefetgruplarn yanna ekmeyi amalyordu. 1989-1991 arasnda babakanlkyapm olan FLN lideri Mevdut Hamru, erkeklerin e ya da eleri namna oyvermesine izin veren yasay onaylayarak, belediye toplantlarnn camilerdeyaplmasna izin vererek (Halide Mesudi; Cezayir'de Kadn Olmak, stanbul,1996, s.110) siyasi yatrmlarn srdryordu.

slami fikirler ksa srede niversite genlii arasnda yaygnlat.Klasik dini cemaatler, genlerin katlm ile genletike siyasirgtlere dntler. Cemaatler, camileri sokaa dkerken, kullanlansloganlar daha ok halkn maddi talepleri ile ilgiliydi. 1984-88 arasndakipekok ayaklanma ekmek ayaklanmas diye adlandrlan trdendi. Ancak buayaklanmalar, ordu tarafndan bastrlm, asker halka kurun skm ve

ok sayda insan lmtr. Tek partili dnemde slamclar sosyalist vekomnist muhaliflere kar kullanmak amacyla yasaklanan slami akmlarnserbeste rgtlenmelerine izin verilmi olmas, slamclarn sokaadklmelerini kolaylatryordu.

Cezayir'de ok sayda eylemci silahl rgt mevcuttu. FIS'in iindeise birbirinden farkl yedi slami akmn temsilcileri bulunmaktayd.FIS, 1991 yerel seimlerinde ezici bir ounlukla seimleri ald.1991 sonunda yaplan genel seimlerin birinci turuna kaytl semenlerinyzde 24,79'u katld. FIS, geerli oylarn yzde 42'sini alarak birinci turukazand.

FIS szcs, ikinci tur ncesi srdrlen seim kampanyasnda, kendilerine,

oy vermeyenlerin lkeyi terk etmeleri ynnde demeler verdi.Ancak ikinci tur seime geilmeden, 11 Ocak 1992 de ordu bir darbe yaparak


24/90

duruma el koydu. (Halide Mesudi; age, s.134) Bin Cedid istifaya zorland. MilletMeclisidatld. Seimlerin ikinci turu iptal edildi. Eski sosyalist lider MuhammedBudiyaf 25 yllk srgnden getirilerek devlet bakan yapld. Ancak 29Haziran 1992 de Annaba kentinde, televizyon kameralar nnde bir konumayaparken ldrld.

Ordunun mdahalesi Cezayir'de sorunlar zemedi. FIS'in 1991 ylndaseim yasas ile ilgili iki kanun taslann meclise sunulmassrasnda balatt sivil isyan, ordunun mdahalesinden sonra da devametti. FIS bakannn slamc belediye bakanlarna verdii gerilimitrmandrmadatalimatlar, slami terrn srdrlmesinde etkili oldu.

Bylece Cezayirde hala devam eden i sava can almay srdryor.ran rneinden farkl olarak Cezayir'de ordu, slamclara kar olankat tutumunu srdrmektedir: slamclarn orduya szamayaca yolundakikesin kanya karlk, NewYork Times'in yorumcusuna gre, ordudanfirar edip, slamc gerillalara katlanlarn says her geen gnartmaktadr.(Faik Bulut; age, s. 54) Sonuta Cezayir olaynda perde henzkapanmamtr.

Ancak her iki lkede yaanan slamc hareketin temelde benzer motiflertad ortadadr. Her iki harekette de lkenin ekonomik artlarndakiistikrarszlklar, gelir dalmndaki bozukluklar etkili olmutur.Halkn memnuniyetsizlii, dini ideolojiye ekilmesini kolaylatrmtr.

Her iki lkede de halk hareketini durdurmaya ynelik slup, acmasz,sert ve kan dkcdr. Bu slup aslnda devrim nderlerinin amalarnahizmet eden ve halk devrimcilerle birletiren bir sonuca ulalmasndayardmc olmaktadr.

Her iki lkede de slamclarn izledii yntem ayndr. Siyasal slam

nce din adamlar, Ulema aracl ile yaplanmaya balamtr. HalknSiyasal slama yneliinde, dini duygularn uyandrlmasnda dinadamlarnn ve din bilginlerinin byk rol olmutur. Dini ve Allahinancn mevcut rejime alternatif olarak sunmann halk zerindeki etkisitartlmaz biimde ortadadr.

Yine her iki lkede de iki kurumun Siyasal slamclarn etkileri attnagirmesi, hareketin can damarn oluturmutur. Bunlar eitim kurumlarve din kurumlandr. Eitim kurumlar iinde din eitimi verenokullar ve niversiteler en nemli fonksiyonu grmlerdir. niversitegenliinin Siyasal slama ynlendirilmesi, siyasal rgtlenmeninhzlanmasnda byk rol oynamtr. Dini fikirlerin niversite genliiarasnda yaylmas ile dini cemiyetler, siyasal rgtler ekline dnerek,

siyasi hareketlere nderlik etmeye balamlardr. Dini kurumlar iindecamiler, hareketin halka ulamas ve halkn sokaa dklmesinde kilitkurumlar olarak grev yapmlardr. Ancak siyasi cemiyetlerin, camicemaatlerini harekete geirmede byk rol oynad da aktr. Bu alandakiyaplanmay ksaca formle etmek gerekirse, cemiyet + cemaat = halk hareketiolarak zetlenebilir. Dini vakflarn faaliyetleri de gerek niversitegenliine gerek halka maddi ve bilimsel destek bakmndan byk nemtamtr.

Her iki harekette de silahl eylem gruplarndan yararlanlmtr. ranDevrimi, Filistinde eitim gren militanlar kullanrken, Cezayir halkhareketinde slam Bekileri, Cezayirli Afgan Grubu, El Tekfir ve'l Hicrave Cezere Akm gibi rgtlerden yararlanlmtr.

Her iki lkede de ordu, byk nem tamaktadr. Ordu hareketin karsnda


25/90

olduu srece devrimlerin baarl olamayaca grlmtr. Nitekim ranDevrimi ordunun halkla btnlemesi ile sonuca ulaabilmi, Cezayir'de iseordu Siyasal slam'a geit vermedii iin hareket sonuca ulaamamtr.

2

Siyasal slam ve Demokrasi

Trkiye'de Siyasal slamn Ykselii

Trkiye, cumhuriyetten bu yana laik bir mslman lke olarak yaamtr.Dinin inan ve ibadetle snrl olarak kabul edildii ve dinle devletilerinin birbirinden ayrld bu uygulamadan, Siyasal slama kayndarol oynayan sebepler zerinde ksaca durmakta yarar vardr.

Siyasal slamn ykseliini toplumun tabanndan gelen bir bask olarakkabul etmek mmkn deildir. Bugn dahi bu hareketin tabanla btnlemiolduu iddia edilemez.

Siyasal slamn ykseliinde Trkiye'de uzun yllarn planl birikimiile oluan din eliti'nin byk bir nemi vardr. Esasen laiklik ve slamkonusunda sregelen tartmalarn da muhatab bunlardr. Din elitininzellikle son on ylda ortaya k, Trkiye'de dinin doal ak dnakarak yeniden ykselen bir deer olmasna yol amtr.

Hemen tm toplumlarda sanayileme srecinin hz kazanmas ile dineolan bamllk azalmaktadr. Tarm toplumlarnn doa ile i iesrdrdkleri yaam mcadelesinde, inantan g alarak yaanlan zorluklarags germek yaygn bir davran biimidir. Tarm toplumunun rgtlbir yapya sahip olmay, bireyi yaamn zorluklar ile tek banamcadeleye mahkum brakrken, manevi bir gce snma ihtiyacn daartrmaktadr. Yamuru, bereketi Tanr'dan beklemek, doal afetlere karO'na yakarmak ve bunlar yaparken de dinin emrettii ibadet

kurallarna uymak, yaam koullarnn doal bir sonucu ve insan doasnngereidir.

Ancak sanayileme ile birlikte doaya olan bamllk azalmakta, yaammcadelesinde bavurulacak merci, gklerden yere inmektedir. Sanayitoplumunun muhatab Tanr deil, insan; bireye i ve a salayacakolan iveren, doadan bamsz olarak almaya imkan salayan makinelerdir.alma yaamndaki sorunlarnn zmnde ise mesleki rgtlerve devlet yani tamamiyle dnyevi kurumlar sz sahibi olmaktadr.Bunun sonucunda sanayilemenin, dinin gcnde bir zayflamay daberaberinde getirmesi doaldr.

Trkiye'de bu srecin farkl biimde yaanmasnda rol oynayan temel

faktr vardr. Bunlar; din elitinin ortaya k, demokratiklemesrecindeki yasal dzenlemeler ve tarikatlardr.

a. Din eliti:

Gemite din gcnn en nemli iki kayna, Ulema snf ile tarikatlarolmutu. Ancak Atatrk, 1924 de karlan Tevhid-i Tedrisat Kanunu ileeitimi tek merkezde toplayarak, dini eitimi yasaklam, din bilginleriniyetitiren Sleymaniye Medresesini .. bnyesinde oluturulan lahiyatFakltesine, daha sonra da slami Aratrmalar Enstits eklinedntrmt. Dini eitimin dier bir kolu olan Kuran Kurslar isedevletin resmi bir organ olan Diyanet leri Bakanlna balanmt.Bylece dini eitim, devletin resmi ideolojisi tarafndan gdlenen ve

kontrol altnda tutulan bir zellie brnmtr.


26/90

Dinin ikinci byk g kaynan tekil eden ve ulemann yetimesiasndan da nem tayan tarikatlar ise 2 Eyll 1925 de trbe, tekke vezaviyelerin kapatlmas ile nemli bir darbe yemilerdir. Bu uygulamalar,slamn siyasi vechesini de ieren dini eitimi kontrole alrken,ulema snfnn oluumunu uzunca bir sre engellemi, bu konudakifaaliyetleri yer altna iterek etki alann daraltmtr.

Trkiye'de din elitinin oluumu ile ilgili ilk admlar ok partiliyaama geile birlikte balam ve zellikle 1. ve 2. MC Hkmetleridneminde hz kazanmtr. Din elitinin oluumu asndan byk nem tayanmam Hatip Liselerinin saylarnda meydana gelen byk artlar sz konusukurumlarn mesleki eitimden te amalarla almakta olduunu phe gtrmezbir gerek olarak ortaya koymaktadr. Bu okullarn 1960 ylnda saylan19 iken, bu say 1970'de 72'ye, 1980'de 374'e, 1990'da 384'e ve 1995'de560'a ve 1997'de 601'e ulamtr. Okul saylarndaki en byk artlarnMSP'nin koalisyon orta bulunduu dnemlere denk gelmesi ise, tesadfolarak aklanamaz. 1975-76 da yani, 1. MC iktidarnda 144 mam Hatip Lisesi;2. MC 'nin iktidarda olduu 1977-78 dneminde ise 86 mam Hatip Lisesieitime balamtr. 1971- 1994 arasnda mam Hatip Orta Okullarndan mezunolan renci says 600 bin, Liselerinden mezun olan ise 300 bindolaylarndadr. 1994 sonu itibariyle mesleki-teknik orta okullarda okuyantoplam rencilerin yzde 85,2'si, mesleki-teknik orta grenimin ise yzde40' mam Hatip okullarnda eitim grmektedir. Toplam orta retim iindeyaklak yzde 10'luk bir paya ulaan bu eitim modeli, mesleki amalolmann ok tesine gemi bulunmaktadr. Zira sz konusu okullardan mezunolanlarn zellikle kamu ynetimi, hukuk, siyasal bilgiler, uluslararasilikiler gibi devlet iinde rgtlenmeye yatkn alanlarda yksek retimedevam ettikleri, YK istatistiklerinden anlalmaktadr. Bu nedenle, meslekieitim kisvesini kullanp, Tevhid-i Tedrisat Yasasn delerek alternatif birorta retim kurumu biiminde faaliyet gsteren mam Hatip Liselerinin dinelitinin oluumunda nemli bir rol stlendikleri son derece aktr. Bunundaha somut bir kant ise siyaset sahnesinde RP kanadnda yer alan pekoknl ismin, Hasan Hseyin Ceylan, evki Ylmaz, Tayyip Erdoan gibi, mam

Hatip Lisesi mezunu olmalardr.

Din elitinin dier bir faaliyet alann da son yllarda saylar giderekartan dini amal vakflar oluturmaktadr. Vakflar, din-siyaset ilikileribakmndan uygun bir ortam yaratmann yansra, ilmi faaliyetleri ve yaynlarve yoksul kitlelere gtrdkleri hizmetlerle de Siyasal slamn gcnekatkda bulunulmaktadr.

Din elitinin oluumunda ileride anlatlacak olan tarikatlarn vezellikle de tarikat-siyaset ilikisinin de pay sahibi olduu inkaredilemez. Ancak din elitinin oluumu kadar nemli olan bir dier husus, bukitlenin Siyasal slam Hareketini oluturmadaki faaliyetleridir. Seslerinigeni kitlelere duyurmakta kazandklar baarnn demokratikleme sreci

ile balantl olduu aka grlmektedir.

Ancak iinde yaamakta olduumuz dnemde, yasalardaki zenlemeler, dineitimi konusunda atlan admlar ve tarikatlarn faaliyetlerine karsiyasi partilerin tavr, yeni bir dini elitin oluumuna ve ortayakna elverili bir ortam hazrlamtr.

b. Demokratikleme ve Yasal Dzenlemeler:

Trkiye'nin laik dzene geiinde rol oynayan en nemli ikinci etken,hukuksal dzenlemelerle din devletinin kaplarnn kapanmasolmutu. Atatrk 1922 de saltanat, 1924 de de hilafeti lavederken,halife-sultan statsne de son veriyor, sultann kiiliinde btnleen

halifelik olgusunu da ortadan kaldryordu. Bu uygulama slam dnyasndanBat dnyasna doru atlan ilk admd. Ancak slami devletten, hukuk


27/90


28/90

Siyasal slamn hz kazannasnda rol oynayan dier bir etmen de

tarikatlardr. Tarikatlarn siyasi partiler iindeki destei, Trksiyasal yaamnn inkar edilemez bir boyutunu oluturmaktadr. Atatrkdneminde, 1925 ylnda kapatlmalarna ramen faaliyetlerini gizlidengizliye srdren ve dini cemaat adn benimseyerek kendilerine yasal bir

serbestiyet alan yaratan tarikatlar, zellikle 2. Dnya Savandan sonra,daha ak biimde kendilerini gstermeye balamlar ve slami cemaatlerlebirlikte dini hayatn merkezini olutumulardr.

l9.yy'n sonundan itibaren Anadolu'da arlk kazanan iki tarikat,faaliyetlerini iinde yaanlan gnlere kadar srdrmlerdir. Bunlardanbirisi, Sleyman Hilmi Tunahan'n (1888-1959) kurduu, Sleymanclk;dieri ise Said-i Nursi'nin (1873-1960) nderliinde kurulanNurculuk tarikatlardr.

Nakibendi tarikatna mensup olmas nedeniyle, SleymanclNakibendilik iinde bir kol saymak gerektiini dnenler olduu gibi,bir kol olma zelliine sahip bulunmadn ileri srenler de vardr. Kurankurslarnn Diyanetin denetiminde olmasn protesto ederek kurulanve bata Kuran kurslar olmak zere orta ve yksek retimdeki rgtlenmeleriile dikkati eken Sleymanclarn, eitim aracl ile Siyasalslami Harekete verdikleri destek aktr. Faaliyetlerini Avrupa'ya tayanve oradaki Trk iileri arasnda byk maddi destek ve yanda bulantarikatn, Tunahan'dan sonraki lideri, Tunahan'n damad Kemal Kaar'dr.Kaar'n eski AP milletvekili olmas, yine tarikatn nde gelenisimlerinden Ali Ak'n da eski AP milletvekilleri arasnda yer almassiyaset-tarikat ilikilerinin en canl rneidir. 12 Eyll dneminde bir araMDP'ye destek veren tarikat DYP nin kuruluu ile birlikte desteini bu partiynnde kullanm ve zal bu oy deposunu ANAP'a ekmek iin byk abaharcamtr.

Almanya'da kurduklar slam Kltr Merkezlerinde Mslmanlarn

temsilciliini stlenmek yolundaki giriimleri Almanya'daki Mslmanlardanvergi toplamak ve dini eitimlerini stlenmekle sonulanacak ikenorada yaayan bir Trk sendikacsnn faaliyetleri sonucu bu giriimson anda durdurulmutur. Bu giriimin baarya ulamas ve temsilyetkisinin bir kez slam Kltr Merkezlerine verilmesi halinde artk Diyanetleri dahil hibir Mslman kurulu bu hakk elde edemeyecekti. (Daha fazlabilgi iin Bkz. Uur Mumcu; Rabta, Ankara 1987, s.127-129) 20. yyiinde Trkiye'de siyasal adan en fazla etkinlii olan tarikatlar iseNakibendilik ve Nurculuk olmutur. Nakibendi Tarikatnn nemli ismiolan Mehmet Zahit Kotku (1897-l980), Siyasal slamn liderlerinden biriolarak kabul edilebilir. zellikle siyasetle ilgileri bulunanniversite rencilerini tarikata ekmekte son derece baarl olan Kotku'nunrenci grubu iinde yer alanlardan biri de Necmettin Erbakan olmutur.

Necmettin Erbakan'n 1969 da Milli Nizam Partisini kurmasnda,Kotku'nun tevikinin nemli rol oynad kabul edilmektedir. Kotku'nunSiyasal slami hareket zerindeki etkileri daha sonraki yllarda da devametmi, Naki bir aileden gelen Turgut ve Korkut zal'n Kotku'nun yaknevresinde bulunmalar, din-siyaset ilikisi asndan din lehine nemlikazanmlar getirmitir.

Saidi Nursi'nin liderliinde gelien Nurculuk akm siyasal adan byknem tayan bir harekettir. Kurucusunun Krt kkenli olmas sebebiyle,cumhuriyet ncesi dnemden bu yana siyasi nitelii ar basan birzellik tar. Said-i Nursi'nin, Abdlhamit'ten Dou Anadolu'da Krteeitim yapacak lise kurmasn ve bir teknik okul amasn talep etmiolmas, tarikatn sosyo-politik kararlara katlma eilimi konusunda

ilk ipularn vermektedir. Dncelerini Risale-i nurlarda toplayan veKuran' yorumlayarak, dinde kendi adn alacak bir yenileme


29/90

hareketini balatan Nursi, cumhuriyet rejimi ile keskin anlamazlklaradm fakat rejime aka kar kmaktan kanmtr. Nursi, Bat ilmi ileKuran arasndaki paralellikleri ortaya koyan ve Kuran'n mucizevi ieriinianlatan yorumlar ile byk ilgi grm ve slamn yeniden canlanhareketinin lideri olmutur. Yaamndaki baz olaylar, mucizevi ve seilmikiilii ile balayarak anlatan mridleri sayesinde, efsanevi bir hviyete

brnmtr. Yaamnn nemli bir blmn Isparta'da geiren Said-i Nursi,oradaki Nur rencilerine Isparta'dan kacak nemli bir kiiden bahsetmifakat adn vermemitir. 1960 da lmnden birka yl sonra, SleymanDemirel'in siyasete atlmas ve Trk siyasal yaamnn nemli birahsiyeti haline gelmesi, Nursi'nin kehanetinin gereklemesieklinde yorumlanarak, Nurcularn Demirel'e sempati ile yaklamalarna yolamtr.

Demirel ise bu sempatiyi kaybetmemeye zen gstererek, Anadolu'daNurcular'dan byk destek grmtr. Said-i Nusi'yi yeni slam yzylnnmceddidi, yani mminlere hak yolunu gsteren kiisi olarak grenNurcular, onun lmnden sonra blnmlerse de siyasal alandakietkinliklerini devam ettirmeyi srdrmlerdir.

Bu blnme sonrasnda ortaya kan Nurcu gruplardan birisi, YeniAsya Gazetesini yaynlayan Mehmet Kutlular liderliindeki grupolmutur. Dinci-milliyeti izgiyi benimseyen grup, Demirel'i akadesteklemi ve zamanla siyasal sisteme entegre olmutur. Bu uzlamac tavrkabullenemeyen ikinci bir grup ise, Dava adl bir dergiyiyaynlayan Sddk Dursun ve taraftarlardr. Bu grup, Yeni Asya Grubunumevcut dzenle uyuabilmek iin Nursi'nin risalelerini tahrif etmek ve yineNursi'nin Krt kkenini gizleyerek milliyeti kesimle uzlamac bir tutumizlemekle sulamlardr. Yeni Asya Grubu ise 12 Eyll Askeri Darbesindensonra ikiye blnm; Mehmet Krknc liderliindeki grup, Kenan Evrenynetimindeki askeri ynetime destek verirken, Mehmet Frncliderliindekiler Said-i Nursi'nin radikal tavrna dn yapmlardr.

Siyasal slamn nde gelen isimlerinden olan Fethullah Glen ise, nceleriNurcularn Yeni Asya Grubuna dahil olmu, 1980'lerde Sddk Dursun'danayrlm daha sonra ise Trkiye'de liberal bir slami hareketin ncsolmutur. Glen'in siyasetle ilikisi, dorudan deil, dolayl biimdedevam etmektedir. Fethullah Glen'in byk gc, eitim alannda gelitirdiimodel ve sunduu hizmetle doru orantl bir art gstermitir.Byyen ekonomik gcne paralel olarak at okul ve dersane saylarartm, Turgut zal ile aralarndaki byk ballk, bu g artna olumluetki yapmtr. Glen'in slami evrelerde artan itibar, Tansu iller'ide Babakanl dneminde (1994) onunla grmeye sevk etmi, bu olayFethullah evrelerin DYP'ne siyasal destei olarak yorumlanmtr.Sahip olduu medya kurulular (Zaman Gazetesi ve Samanyolu TV), diereitim kurulularnn yansra faaliyete geen Fatih niversitesi ve

yakn zamanda at slami Finans Kurumu Asya, byyen maddi gcn ennemli simgeleridir. Bu maddi g, slami faaliyetlere nemli birkaynak tekil ederken, Glen'in siyaset iindeki etkinliini deartrmaktadr.

Fethullah Glen kendisini bir eyh ya da siyasal slami liderolarak tantmamaya zen gsterdii halde Kk Dnyam ad ile yaynlananve yaamn anlatan ilk kitapta onunla ilgili kerametlere yerverilmektedir.

rnein ilk Kabe ziyaretinde herkesi sokan sinekler onu sokmamakta,kald evi kimse bilmedii halde bir sabah uyandnda yastnn zerindekendisine yazlm ve Trkiye'den bir yakn tarafndan gnderilmi

bir mektup bulmakta, eytann kendini ldrmesi yolundaki telkinlerinekar kmakta, bir arkadann ryas ile peygamberden mesaj alarak


30/90

evlenmemektedir. Bu ifadeler tevazu kisvesi altnda gizlenen biryceliin anlatm deil ise neden kitaplara aktarlmtr? FethullahGlen'in bu olaganst vasllarn kamuoyuna yanstarak kerametleringcnden yarar salamas pekok eyhin kol gezdii lkemizde pek deyadrganacak bir tutum olmasa gerek.

Fethullah Glen'in bu hzl ykselii, Trkiye'de Siyasal slamnyegane temsilcisi olan Refah Partisini ve onun lideri Erbakan'tek otorite olmaktan karm bulunmaktadr. Glen, liberal bir slamiyaklamla Trk muhafazakarlarnn manevi lideri ve kincicumhuriyetilerin fikir babas konumuna gelmektedir.

Farkl tarikatlarda yetien Erbakan ile Glen, siyasi bakmdan dafarkl eilimlere sahip grnmektedirler. Ancak yukarda anlatlanlarnda, Trkiye'de dini geerlilii tartlr olmakla birlikte, siyasiiktidara oynayan tarikat liderlerinin ve slami nderlerin, dinde bir yenidendirili hareketini dorudan ve dolayl olarak yaratmaktaki katklar aktr.slami mcadelenin lke apnda geliip yaylmasnda rol olan kesimleri,yine bir slami yazar, 1989 ylnda yazd bir makalede yleanlatmaktadr: Bu evreleri iki grupta mtalaa etmek gerekir:Birincisi islamc aydnlar, ikincisi de Refah'a entegre edilmemi baz dinigrup ve cemaatler. Ayrca buna Refah dnda siyasal tercihleri bulunan ferdferd geni dindar kesimler de eklenmelidir. Bir hareketin bymeistidad tamas, kamuoyunda byle bir beklenti hasl etmesi ona kar olantavrlar derinden etkileyecektir. Byle bir gelime yani byme imaj,siyaseten bitaraf kiilerin katlmn hzlandraca gibi, ileride saliberal partileri destekleyen dini kesitleri de asgariden partiye kartarafszlatracaktr.

Gelien bir hareketin karsnda durmann izah imkansz olduu kadar,bunun vicdanlarda meydana getirecei bask da giderek byyecektir...Bubakmdan Refah hareketi, Trkiye'deki slami taban ve tavrlarnbileke iradesi biiminde bir ekseni yakalayabilmelidir. (Ahmet

Rdvan; slamc Aydnlar ve Toplumsal Sorumluluk uuru, stanbul, 1995, s.75)

Bu grlerin ve zellikle de yaratlan byme imajnn Refah Partisininykseliinde rol oynamad iddia edilemez.

Trkiye'nin mevcut dzenine entegre olmu bulunan slamc eilimlerinyansra, Siyasal slamn temel amac olan slam Devletine demokratiksre iinde geii amalamayan militan slami hareketler de mevcuttur.Bu hareketler, eriat silah zoru ile gerekletirmeyi yntem olarakbenimsemi bulunmaktadrlar. BDA-C ve Hizbullah rgtleri, bu hareketleriinde en nde olanlardr.

BDA-C, Byk Federatif slam Devleti amacna ynelik faaliyet

gstermektedir. Bu rgtn teorik altyapsnn oluumunda Necip FazlKsakrek'in byk rol olmutur. slami Devletlerin bir araya gelmesiile kurulacak byk ve birleik slam Devletini hedefleyen Byk Doudncesi, Necip Fazl tarafndan 1940'larda ortaya atlmtr. rgtnimdiki lideri ise, Krt bir aileden gelen Salih Mirzabeyolu'dur.rgtn terr eylemleri iin kulland altgruplar iinde; slami KsasKtalar, slami Ksas Timi, slami Gerilla Ordusu, nc Birlikler vs. yeralmaktadr.

Hizbullah Hareketi ise Trkiye'de ran devriminden sonra rgtlenmitir.1980'den sonra ikiye blnen hareketin birinci kolu, hedefe siyasalyoldan ulamay hedefleyen Menzilcilerden olumutur. Silahl mcadeleyi,yani cihad amalayan ikinci kol ise limciler adn almtr.

limcilerin amac Gneydou Anadolu'da bir slam Devleti kurmaktr.limciler, zamanla Menzilcileri silerek, hareketi silahl eylem


31/90

amacnda btnletirmilerdir. Bylece Trkiye Hizbullah aracl iledevrim ihrac modelini benimseyen slam lkelerinin de etki alannagirmitir.

ran slam Devrimi lkemizin baz slamc teorisyenleri tarafndansavunulmas, hatta bu devrimle vnlmesi, gelecee yaklan bir yeil k

olarak yorumlanmaldr. Dinin devrimlerin nedeni olduunu savunanbir slamc yazar ran Devrimini anlatrken yle diyor: Din kitlelerimotive ediyor, halkn vicdannda ve ruhunun derinliklerinde yatan zgrlkve adalet duygularna arpc cevaplar veriyordu. Hem ran'da onbinlerceinsann cann ortaya koyarak gerekietirdii slam Devrimi'nin kendindenbaka hibir ideoloji, doktrin veya siyasal felsefeye borcu yoktu...78 yanda yal bir din adamnn liderliinde gerekleen devrim, dierbyk devrimler gibi tutumu bir ate denizi gibi dalga dalga evrelkelere, oradan da btn dnyaya yayld...slam devrimi bir gerei dahasomut olarak ortaya koydu: Btn toplumsal hareketlerin gerek hareketettirici gc elit snflar, okumu aydn zmreler, sosyal bilimleringeveze kuramclar, toplumun nclne soyunmu Jakobenci ceberrutkadrolar deil, halk ynlardr.

Kadnyla, erkeiyle, ocuuyla, yalsyla halk ynlar... slamdevrimine kadar ynetimlerin gl, ordularn dzenli, sivil polisintehizatl ve organizeli, uluslararas desteklerin saland vemodernletirme politikalarnn izlendii lkelerde devrimlerden szedilemeyecei, hatta bu srece iyiden iyiye giren amz uluslarnnsergiledii genel konjonktrde devrimler dneminin kapand yolunda yaygnbir inan vard. Bunun bo bir inan olduunu slam Devrimi kantlad...Sarslmaz sanlan bir rejim en gl dneminde ve uluslararas tam desteesahipken devrilmi, din adamlar, ynlarn nne dp cumhuriyet talepetmi ve Bat sosyal bilimleri tarafndan neredeyse mzelere kaldrlacakkadar l ilan edilen slam, dini bir devrimi ateleyip yeniden btndnyann gndemine girmitir...artk bundan sonra bir devrim ihtimalindensz edilecekse, din olmadan devrim dnlemeyecekti (Ali Bula; Din ve

Modemizm, stanbul 1995, s.245-248)

ran devriminin ana stratejisi ve halk hareketinin devrimdekibyk rolnn yansra Trkiye asndan son derece nemli olan ordufaktrne de devrimin anlatm iinde yer verilmitir. Yazar ncelikle halkynlar karsnda sanldnn aksine asker faktrnn gsz ve aresizolduu gereinin altn izmekte, daha sonra da ran'n 500 binkiilik ordusunun ayaklanan halk gleri karsnda tutunamayp daldnanlatmakta ve devam etmektedir. (Age;s.249)

Dald, ama verdirdikleri zayiat da ok byk oldu. ran'da devrimboyunca yzbine yakn kii hayatn kaybetti. Ama ordu ve gizlipolis sonunda unu anlad, milyonlarca insan katlederek bir devrim

bastrlamaz. Humeyni u direktifi veriyordu: Askerleri gslerinden deil,kalplerinden vurun. Halk ve zellikle kadnlar direni boyunca hepaskerlere iek attlar ve sonunda halk ocuklarndan baka bir ey olmayanaskerler, halkn safhna getiler.(Age;s.249)

Bu satrlar, Trkiye'de Siyasal slamn silahl eylem gruplarna phesizki byk umut vermektedir. Devrim stratejisi ise halk-dini adam-ordubtnlemesinden ibarettir. Siyasal slamn bu strateji dorultusundakieylemleri iinde orduyu ieriden kuatmak istei, Trk milletinin hide yabancs olmayan bir gerektir.

::::::::::::::::::::::::::::

Siyasal slamn ykseliine kar laik dnceyi benimseyen evrelerde

grlen hassasiyetin ve oluan tepkinin belki kk bir blm bilinlidir.Trk toplumunda inan ve dnce sistemlerinin derin bir incelemeye tabi


32/90


33/90

de bulunmaktadr. Ancak peygamberin bu konuda hibir hadisinin bulunmamasve deitirildii iddia edilen ayetlerin, yerine konulan ayetlerin dahance mi yoksa daha sonra m geldiinin bilinmemesi nesih kaplarnn ouyerde kapanm olduunu ortaya koymaktadr. Kald ki, bu deiikliklerinolduu kabul edilse bile, bunlarn gnmzde sorun tekil eden ayetlerikapsadna ilikin hibir yorum mevcut deildir.

slamn siyasal bir din olduu, en ak biimde Kuran'da grlmektedir.nk Kuran yneten-ynetilen ilikisini, taraflar da ortaya koyarakaka belirlemitir. Ynetilecek olanlar, slam mmeti, onlar ynetenise, Allah'tr. Ancak Allah'n mmeti dorudan ynetmesi sz konusuolamayacana gre, ynetim erki, Tanrsal iradeyi temsil eden Kuranaraclyla peygamber ve dier yneticilere devredilmektedir. NitekimResule itaat eden, Allah'a itaat etmi olur(Kuran- Kerim; Nisa suresi/80)ayeti de bunu dorulamaktadr.

Ayrca peygamberin ynetme grevini nasl yerine getirecei debelirtilmekte ve Onlarn aralarnda Allah'n indirdii (Kuran) ile hkmet(Kuran-Kerim; Maide suresi/48) denilerek, slam devletinin ynetim yasas Kuranolarak belirlenmektedir. mmete ise Kuran'a ve peygambere kaytsz artsz itaatetmekdmektedir. Ahzab suresinin 36. ayetinde, Allah ve Resul, birite hkm verdii zaman, artk inanm bir kadn ve erkee, o ii kendiisteklerine gre seme hakk yoktur. Kim Allah'a ve Resulne kargelirse, apak bir sapkla der denilmektedir. Bylece peygamberdneminde toplumun hem manevi, hem de siyasi nderi peygamberdir.Peygamberden sonra ise, Tanrsal iradenin temsilcisi olan Kuran,ynetimin hangi esaslara uygun olmas gerektiini belirleyen birAnayasa olarak kabul edilmitir. Ancak peygamberin siyasi nderlii onunvefatndan sonra da etkinliini srdrm ve szleri(hadisler),davranlar(snnet), olaylar hakknda verdii toplumsal kararlar, bunatank olanlarn da sahitlii ile slami ynetimin ve slam hukukunun temel

yol gstericileri olmutur.

slamda Demokrasi Tartmas

Dinle ilgili tartmalarn en can alcs dinin demokrasi ilebadatrlmaya allmasndan kaynaklanmaktadr. Demokrasi bir ynetimbiimidir. Yneten ve ynetilen ilikisinin halka verildii ve yneticinindeitirilmesi yetkisinin halkta bulunduu bu ynetim biiminde halkniradesi en stn irade olarak kabul edilmektedir. Halkn yneticileriniseme hakk kadar nemli olan bir dier husus, bu seimde aralarnda tercihyapabilecei eitli seeneklere sahip bulunmasdr. Seeneklerin bulunmadbir sistemde, salt seme yetkisininkullanlmas fazla bir anlam ifade etmekten uzaktr. O halde ok

partili siyasi sistemler, demokrasi bakmndan yadsnamaz bir zorunlulukolmaktadr.

Yine demokrasi, ancak bir hukuk devletinde yaama geirilebileceiiin, hukukun stnl ilkesi, vazgeilmez bir neme sahiptir. Ancakhukukun vastalar olan yasalar, zamana, koullara, toplumunihtiya ve geliimine uygun olarak yenilenmeye ihtiya gsterirler. Hibirhukuk normu ebediyyen kalc ve deimez olarak yorumlanamaz. Toplumungeliimine paralel olarak hukuk da kendini yenilemekte ve geliiminisrdrmektedir.

Demokrasi, yalnzca seme ve seilme fonksiyonlarnn icra edildiibir ynetim biimi deildir. Bireyin yaamnn hemen her aamasnda

kendini belli eden, zgr dnceyi, tartmay, sorgulamay daberaberinde getiren bir yaam tarzdr. Dier bir ifade ile demokrasi


34/90

bireyin her alandaki uygulamay tartma, sorgulama, eletirme, alternatifyntem retme gibi aktif katlmn gerektiren bir yaam biimini deberaberinde getirmektedir. Bu katlm bireysel olabilecei gibi rgtl deolabilmektedir.

Bu ana ilkelerden hareketle siyasal sistem getiren hibir dinin

demokratik bir toplumsal dzene izin vermesi mmkn grnmemektedir. Ziradinlerin zn tekil eden Tanrsal vahiy sistemi ve onun anayasasolan Kutsal Kitaplar, Tanr sz olarak kabul edilmekte ve ynetmeerkini Tanr'ya ve O'nun setiklerine devretmektedirler. Tanr'nnanayasas olan kutsal kitaplarn karsna hukuk devletinin yasalarnkarmak, Tanrsal irade yerine halkn iradesini ikame etmek, siyasal sistemgetiren dinlere inananlar iin kabul grebilecek yaklamlar olmamaktadr.Kuran, ynetimin hangi esaslarla yaplacan Maide suresinin 48. ayetindeaka belirtmektedir. Allah'n indirdii ile hkmet dedikten sonra,sizden herbiriniz iin bir eriat ve bir yol belirledikdiyerek ynetimin Allah'n kitabndaki esaslara kaytsz artsz uymazorunluluundan sz etmektedir. Ynetim esaslar, Peygamber iin debalayc olmakta, Kuran, Peygamberin de ynetimini Kuran esaslarna uygunyapma zorunluluunu aka ifade etmektedir. Ayn surenin 49. ayeti AralarndaAllah'n indirdii ile hkmet, onlarn keyiflerine uyma ve onlarn Allah'nindirdii eylerin bir ksmndan seni artmalarndan sakn ifadesi,Peygamberin, ynetme erkini, Kurann esaslar dorultusunda kullanmakzorunluluunu ortaya koymaktadr.

Dolaysyla demokraside ynetim, meruiyetini halkn iradesindenalrken, slam Devletine ynetim meruiyetini lahi hkmleri hayatageireceine dair verdii taahhtten ve bu taahhtleri harfiyyenyerine getirmekten alr. lahi hkmlere riayet etmeyen her ynetim gayr-imerudur, eriata aykrdr.(Ali Bula; Modern Ulus Devlet; stanbul,1995, s.151)

Demokrasinin, insann Tanr karsnda mutlak zgrlk ve bamszln

ngren bir rejim olarak kabul halinde ise Tanrsz bir rejim olduu(age,s.l02),yine slamclarn iddialar arasnda yer almaktadr. Bu koullarda demokrasi,Siyasal slamclarca, Tanr'ya inanmayanlarn rejimi olarak tanmlanmolmaktadr.

Gnmzn baz slamc ideologlar, Kuran'n siyasal sistemini yorumlarkentevhid ilkesinin yol gsterici bir kriter olarak alnmasn gerekligrmektedirler. Bu ilkeye gre tm varlk alemi tek bir gce, Allah'aboyun emitir. Bu sebeple her alanda O'na teslim olmak gereklidir. Sosyal,siyasal, ekonomik yaamn insan iradesinin rn olan objektif yasalara vekurumlara terkedilmesi ise Allah'a irk komaktr. Tevhid ilkesinegre gcn ve meruiyetini kendisinden alan dnyevi bir iktidar dnlemez.

Ancak kaynan Kuran'dan alan siyasal proje sadece mslmanlariin balaycdr, dolaysyla slam, sadece mslmanlar iin ve mslmanblokla snrl olarak totaliter zellikler tar. (age, s.152)

Demokrasinin temel artlar arasnda yer alan oulculuk ilkesi de aynprensipten hareketle, kabul imkansz bir ilkedir. Zira Tanrnnvahyine dayanan bir siyasal sisteme alternatif neren siyasal partilerpeinen, inansz, imansz ve kafir olarak adlandrlacaklardr.Nitekim BDA'nn Ulu Mimar olarak adlandrlan Salih Muzabeyolu, bu konuyukendi yayn organ olan Akademya Dergisinde yle anlatyor: slami Devletbiimi iinde hakimiyetin kayna ve kullanlmas, kafirlerin vehmettiigibi havada ve mcerret bir kavram deildir...Hakimiyet Hakkndrdsturu, hem hakimiyetin kaynan, hem de hakimiyet -Allah'n ve Resul'nn

rzasna uygun davranan mmet tarafndan- kullanlmasn, hem de iktidarolarak tecellisini apak erevelemektedir. Hakimiyetin mmet olarak


35/90

kullanlmasnn, kafirlerin halk hakimiyeti veya millet hakimiyeti diyebelirledii hususla hibir al

Nur Serter - Dinde Siyasal Islam Tekeli

Documents