Jedno z najważniejszych stanowisk ar- cheologicznych w pólnocnej części Polski leży w sercu Poligonu Drawskiego. Wśród archeo- logów znane jest doskonale pod nazwą nie- istniejącej obecnie miejscowości Nowy Lowicz, polożonej na terenie gminy Kalisz Pomorski. Stanowisko usytuowane jest na szczycie wysokiego wzgórza, którego stoki mocno opadają w kierunku starego koryta rzeki Drawy. Porasta je majestatyczny las so- snowy, wedlug informacji leśników zasadzo- ny okolo 1902 r. Stanowisko zostalo odkryte w 1891 r., kiedy to w trakcie prac leśnych zaobserwo- wano pole kurhanowe. Pierwsze amatorskie wykopaliska przeprowadzi la wlaścicielka majątku Nowy Lowicz (wówczas Neu-Lobitz) Freifrau Anna Sylwia von Wangenheim, któ- ra rozkopala trzy kurhany, natrafiając w jed- nym z nich na grób cialopalny datowany na przelom II i III w. po Chrystusie. Znaleziono w nim gliniane naczynia i brązowe ostrogi, a krótkie sprawozdanie z przeprowadzonych badań zostalo opublikowane na lamach szcze- A A A dam Cieślińs dam Cieślińs dam Cieślińs dam Cieślińs dam Cieślińs ki, Andr ki, Andr ki, Andr ki, Andr ki, Andr z z z e e e j K j K j K j K j K as as as as as pr pr pr pr pr zak zak zak zak zak N N N o o o wy Lo wy Lo wy Lo wy Lo wy Lo wicz. wicz. wicz. wicz. wicz. Badania ar Badania ar Badania ar Badania ar Badania ar cheologiczne na P cheologiczne na P cheologiczne na P cheologiczne na P cheologiczne na P oligonie Dr oligonie Dr oligonie Dr oligonie Dr oligonie Dr a a a w w w s s s kim kim kim kim kim Ryc. 1. Pracownicy Muzeum w Koszalinie: Krystyna Hahula, Henryk Janocha i Ignacy Skrzypek wraz z generalem Marianem Sobolewskim podczas jednej z pierwszych inspekcji stanowiska w Nowym Lowiczu w 1988 r. Fot. F. Lachowicz 12Ciesl.p65 2006-07-02, 21:38 131
8
Embed
Nowy £owicz. Badania archeologiczne na Poligonie Drawskimarcheo.uw.edu.pl/zalaczniki/upload476.pdf · cha‡a Wa‡Œzy oraz szefa logistyki Poligonu Drawskiego podpu‡kownika Jaros‡awa
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Jedno z najważniejszych stanowisk ar-cheologicznych w północnej części Polski leżyw sercu Poligonu Drawskiego. Wśród archeo-logów znane jest doskonale pod nazwą nie-istniejącej obecnie miejscowości NowyŁowicz, położonej na terenie gminy KaliszPomorski. Stanowisko usytuowane jest naszczycie wysokiego wzgórza, którego stokimocno opadają w kierunku starego korytarzeki Drawy. Porasta je majestatyczny las so-snowy, według informacji leśników zasadzo-ny około 1902 r.
Stanowisko zostało odkryte w 1891 r.,kiedy to w trakcie prac leśnych zaobserwo-wano pole kurhanowe. Pierwsze amatorskiewykopaliska przeprowadziła właścicielkamajątku Nowy Łowicz (wówczas Neu-Lobitz)Freifrau Anna Sylwia von Wangenheim, któ-ra rozkopała trzy kurhany, natrafiając w jed-nym z nich na grób ciałopalny datowany naprzełom II i III w. po Chrystusie. Znalezionow nim gliniane naczynia i brązowe ostrogi,a krótkie sprawozdanie z przeprowadzonychbadań zostało opublikowane na łamach szcze-
NNNNNooooowy Łowy Łowy Łowy Łowy Łowicz.wicz.wicz.wicz.wicz.Badania arBadania arBadania arBadania arBadania archeologiczne na Pcheologiczne na Pcheologiczne na Pcheologiczne na Pcheologiczne na Poligonie Droligonie Droligonie Droligonie Droligonie Draaaaawwwwwssssskimkimkimkimkim
Ryc. 1. Pracownicy Muzeum w Koszalinie: Krystyna Hahuła, Henryk Janocha i Ignacy Skrzypek wrazz generałem Marianem Sobolewskim podczas jednej z pierwszych inspekcji stanowiska w Nowym Łowiczuw 1988 r. Fot. F. Lachowicz
12Ciesl.p65 2006-07-02, 21:38131
lll
Pole tekstowe
„Z Otchłani Wieków” 61/1-2, 2006, 136-143
132132132132132
Ryc. 2. Krystyna Hahuła prezentująca wojskowym wyniki badań w Nowym Łowiczu. Fot. R. Załęski
cińskiego czasopisma „Monatsblätter“ będą-cego organem „Pomorskiego TowarzystwaHistoryczno-Starożytniczego”.
Zapomniane cmentarzysko zostało „po-nownie odkryte” wśród naddrawskiej knieipo blisko 100 latach — przez Ś.P. Krystynę Ha-hułę z Muzeum w Koszalinie, która w 1988 r.rozpoczęła profesjonalne wykopaliska na sta-nowisku (Ryc. 1). Krystyna Hahuła z wielkimzaangażowaniem kierowała badaniami aż doczasu Jej przedwczesnej śmierci w 2001 r.Podczas kilkunastu lat benedyktyńskiej pra-cy odkryła pozostałości osadnictwa z epokikamienia, brązu i żelaza, które rozsławiły No-wy Łowicz wśród ludzi nauki całej Europy.Jej wielkie dzieło, którego nie zdołała ukoń-czyć, kontynuowane jest przez kolejne po-kolenie archeologów: Adama Cieślińskiegoz Instytutu Archeologii Uniwersytetu War-szawskiego i Andrzeja Kasprzaka z Muzeumw Koszalinie.
Wykopaliska na stanowisku w Nowym Ło-wiczu, ze względu na jego położenie w cen-trum poligonu wojskowego, obok wyzwańnaukowych niosą ze sobą cały szereg proble-mów logistycznych. Z całą pewnością niedoszłyby one do skutku bez przychylnościi wszechstronnej pomocy, którą archeolodzyotrzymali od pracowników wojskowych i cy-wilnych Wojska Polskiego. Wymienieniewszystkich osób zaangażowanych w ochronędziedzictwa archeologicznego na PoligonieDrawskim na przestrzeni ostatnich kilkuna-stu lat wykroczyłoby poza ramy niniejszegotekstu, warto jednak wspomnieć postacienajbardziej zasłużone dla wykopalisk w ostat-nich sezonach badawczych. Głównym patro-nem prac naukowych w Nowym Łowiczu jestDowódca Wojsk Lądowych generał broniEdward Pietrzyk, dzięki którego przychylno-ści dla ratowania obiektów pradziejowycharcheolodzy mają wstęp na teren z założenia
12Ciesl.p65 2006-07-02, 21:38132
133133133133133
Ryc. 3. Archeolodzy wraz z saperami Armii Brytyjskiej w Nowym Łowiczu w sezonie 2005. Fot. A. Cieśliński
zamknięty dla cywilów. Szczególne znacze-nia ma również różnorodna pomoc ze stronygospodarzy poligonu, komendanta CentrumSzkolenia Wojsk Lądowych pułkownika Mi-chała Wałęzy oraz szefa logistyki PoligonuDrawskiego podpułkownika Jarosława Lewan-dowskiego.
Wieloletnie wykopaliska nad Drawą stałysię poligonem współpracy pomiędzy woj-skiem i archeologami, która przyniosła wie-le korzyści dla obu stron. Przez wiele sezo-nów praca naukowców była z bardzo dużymzainteresowaniem obserwowana zarównoprzez żołnierzy służby zasadniczej jak i ka-drę, a kolejne znaleziska fascynowały już nietylko archeologów, ale całe środowisko woj-skowe (Ryc. 2). Po przystąpieniu Polski doSojuszu Północnoatlantyckiego w wykopali-skach mogli wziąć udział także nasi sojuszni-cy z NATO; w sezonie 2005 saperzy ArmiiBrytyjskiej za pomocą ciężkiego sprzętu usy-pali rekonstrukcje dwóch przebadanych wcze-śniej mogił (Ryc. 3).
Wieloletnia współpraca archeologów z woj-skowymi zaowocowała pasjonującymi wynika-mi naukowymi, które pozwoliły na rekonstruk-cję dziejów ludzkich na terenie współczesnegopoligonu.
Najstarsze ślady zasiedlenia terenów Po-ligonu Drawskiego odkryte w Nowym Łowi-czu pochodzą ze schyłku starszej epoki ka-mienia, tzw. paleolitu schyłkowego, okresudatowanego na około 9000 lat przed Chrystu-sem. Wówczas cofający się lodowiec umożliwiłzajęcie obszarów nad Drawą przez wyspecja-lizowane grupy łowców reniferów, należącychdo gatunku homo sapiens sapiens. Pozosta-łościami tych społeczności są charakterystycz-ne narzędzia krzemienne, przede wszystkimostrza strzał lub oszczepów, w żargonie ar-cheologicznym określane jako liściaki Lyng-by (Ryc. 4).
Kolejna faza osadnictwa ludzkiego w No-wym Łowiczu jest młodsza o prawie 8000 lat.W okresie pomiędzy około 1100–750 r. przedChrystusem (IV i V okres epoki brązu) wzgó-
12Ciesl.p65 2006-07-02, 21:38133
134134134134134
Ryc. 6. Popielnicaz cmentarzyskakultury łużyckiejw Nowym Łowiczu
Ryc. 5. Jamaz osadykultury łużyckiejw Nowym Łowiczuwypełnionamuszlami małży.Fot. A. Cieśliński
Ryc. 4. Materiałykrzemiennez Nowego Łowicza
12Ciesl.p65 2006-07-02, 21:38134
135135135135135
rze nad Drawą zamieszkiwała ludność tzw.kultury łużyckiej (nazwa pochodzi od histo-rycznej krainy Łużyce nad Odrą, gdzie naj-wcześniej zdefiniowano cechy tej kultury).W porównaniu z łowcami ze schyłkowego pa-leolitu społeczności kultury łużyckiej stały nazdecydowanie wyższym szczeblu rozwojucywilizacyjnego. Znana im była uprawa zie-mi (głównie zbóż: pszenicy, prosa, jęczmie-nia, ale także lnu, maku czy rzepy oleistej)oraz hodowla zwierząt (bydła rogatego, świń,owiec, kóz i koni). Przedstawiciele kulturyłużyckiej opanowali umiejętność produkcjiróżnorodnych naczyń ceramicznych czy bar-dzo zaawansowane technologicznie odlewnic-two brązu. Na części terenów zajętych przeztę kulturę budowano monumentalne założe-nia obronne, czego najlepszym przykłademjest słynne grodzisko w Biskupinie.
W Nowym Łowiczu natrafiono na pozo-stałości otwartego osiedla oraz cmentarzy-ska ludności kultury łużyckiej, a kilometrdalej natrafiono na widowiskowy skarb ozdóbbrązowych. Z osadą łączone są liczne paleni-
ska, jamy śmietniskowe i zasobowe. Szcze-gólnie interesującym odkryciem było odsło-nięcie jam wypełnionych setkami muszlimałż, zebranych zapewne w pobliskiej Dra-wie (Ryc. 5). Do dzisiaj nie jest jasna funkcjatych zagadkowych obiektów. Być może słu-żyły one jako śmietniska po „małżowej uczcie”;mogły być jednak równie dobrze magazynem,ponieważ także skorupy muszli, ze względuna dużą zawartość wapnia, wtórnie wykorzy-stywano gospodarczo. W niektórych jamachznaleziono ozdoby brązowe potwierdzającemetalurgiczne umiejętności miejscowej lud-ności.
Kilkadziesiąt metrów od osady natrafionona pochówki ciałopalne ludności kultury łużyc-kiej. Spalone szczątki zmarłych składano doglinianych naczyń, tzw. popielnic (Ryc. 6),które otaczano skomplikowanymi konstruk-cjami budowanymi z kamienia.
Najciekawsze i najliczniejsze materiałyz Nowego Łowicza pochodzą z tzw. okresuwpływów rzymskich (wówczas mieszkańcyPomorza podlegali silnym impulsom kultu-
Ryc. 7. Kurhany kultury wielbarskiej w Nowym Łowiczu. Fot. A. Cieśliński
12Ciesl.p65 2006-07-02, 21:38135
136136136136136
Ryc. 10. Grób ciałopalnypopielnicowy z NowegoŁowicza. Fot. A. Cieśliński
Ryc. 9. Grób ciałopalnyjamowy oznaczonykamieniem z NowegoŁowicza.Fot. A. Cieśliński
Ryc. 8. Szkielet mężczyzny z początków III w. n.e. z Nowego Łowicza. Fot. A. Cieśliński
12Ciesl.p65 2006-07-02, 21:38136
137137137137137
rowym biegnącym z terenów Cesarstwa Rzym-skiego). Na szczycie wzniesienia założononajwiększe w Polsce cmentarzysko kurhano-we użytkowane przez ludność tzw. kulturywielbarskiej (od nazwy dzielnicy Malborka —Wielbark, gdzie natrafiono na nekropolę ty-pową dla tej ludności). Na stanowisku zareje-strowano 68 ziemnych mogił (Ryc. 7), a takżepochówki w przestrzeniach między kurhana-mi. W wyniku dotychczasowych badań rozpo-znano 2/
3 obszaru nekropoli, w sumie odkryto
ponad dwieście grobów. W świetle dotychcza-sowych badań cmentarzysko można datowaćna okres od początku II do początku III wiekupo Chrystusie.
Użytkujący cmentarzysko w Nowym Łowi-czu jednocześnie kultywowali dwa rodzajeobrządku pogrzebowego: inhumację i krema-cję. Pochowani w grobach tzw. szkieletowychułożeni byli na wznak, z głową w kierunkupółnocnym. W kilku przypadkach zarejestro-wano pozostałości drewnianych trumien.Stan zachowania kości szkieletów jest nieste-ty zły, tylko sporadycznie odkrywane są ichwiększe partie (Ryc. 8). Pozostałościami ry-tuału ciałopalnego są groby jamowe (Ryc. 9)i popielnicowe (Ryc. 10), a także niezwyklerzadko rejestrowane na podobnych stanowi-skach stosy ciałopalne, na których palonozwłoki.
Bardziej okazale wyposażano groby ko-biet. Do naszych czasów zachowały się licz-ne elementy stroju, zwykle wykonane z brą-zu: zapinki, wisiorki, bransolety, sprzączki dopasów. W wielu grobach natrafiono na boga-te kolie paciorków bursztynowych oraz szkla-nych (Ryc. 11); te ostatnie produkowano naterenie Cesarstwa Rzymskiego. Kolie spina-ły charakterystyczne dla stroju mieszkanekPomorza tzw. klamerki esowate. Zmarłymskładano do grobu ponadto drobne narzędzia:igły, szydełka, przęśliki (ciężarki umieszcza-ne na wrzecionie), bursztynowe przęślice(wałeczki do mocowania przędzy). Glinianenaczynia trafiały do grobu jako dary od bli-skich (Ryc. 12) zapewne pierwotnie wypeł-nione były jadłem i napitkiem, wiele razypełniły także funkcje urn. W przypadku po-chówków męskich nie było regułą wkładaniebroni do grobów, wyjątkowo wyposażono jew ostrogi z brązu.
Ludność kultury wielbarskiej może byćczęściowo identyfikowana ze znanymi zeźródeł pisanych plemionami gockimi. Wedługustnej tradycji tego ludu, znanej nam z prze-kazu mnicha Jordanesa żyjącego w połowieVI w. w ostrogockiej Italii, pierwszy etap ichwielkiej wędrówki prowadził ze Skandynawiina Pomorze (w języku gockim kraina ta na-zywała się Gothiskandza). Tutaj osiedlili się
Ryc. 11. Importowane paciorki szklane, zawieszki kapsułkowe i klamerka esowata z Nowego Łowicza.Fot. J. Strobin
12Ciesl.p65 2006-07-02, 21:38137
138138138138138
na blisko 150 lat, a następnie wyruszyli w kie-runku południowo-wschodnim ku Morzu Czar-nemu. Być może śladem pobytu ludności goc-kiej w Nowym Łowiczu jest odkryta w 2000 r.stela kamienna — znalezisko unikatowe w tejczęści Pomorza, mające jednak liczne analo-gie w Skandynawii, a także na zamieszkanychprzez ludność kultury wielbarskiej Pojezie-rzach Krajeńskim i Kaszubskim. Wyludnienieokolic Nowego Łowicza na początku III w. n.e.można zatem łączyć z migracją Gotów i lu-dów im pokrewnych ku winem i oliwą płyną-cym krainom nadczarnomorskim.
Wynikiem wykopalisk na stanowiskuw Nowym Łowiczu było odsłonięcie unikato-wych pozostałości osadnictwa ludzkiego z epo-ki kamienia, brązu i żelaza.
Podczas prac terenowych pozyskano za-bytki o dużej wartości naukowej i wystawien-niczej. Wieloletnia współpraca pomiędzy ar-cheologami i wojskowymi pokazała ponadto,że Wojsko Polskie — obok swej podstawowejdziałalności związanej z obronnością kraju —wspiera badania naukowe i przyczynia się dolepszego poznania historii naszej „małej oj-czyzny” nad Drawą.
Ryc. 12. Naczynia gliniane — dary z grobu szkieletowego. Fot. A. Cieśliński
Literatura
Hahuła K., Nowy Łowicz – cmentarzysko kurhano-
we z okresu wpływów rzymskich, „Koszalińskie Zeszy-
ty Muzealne” 1990, t. 18, s. 37–54.
Hahuła K., Cmentarzysko z młodszej epoki brązu i
z okresu wpływów rzymskich w Nowym Łowiczu na
Pojezierzu Drawskim, „Rocznik Koszaliński” 1990, t. 22
[1988–1989], s. 197–209.
Hahuła K., Cmentarzysko kultury wielbarskiej
w Nowym Łowiczu na Pojezierzu Drawskim w świetle
dotychczasowych badań (kurhany 52 i 56), Barbaricum,
t. 3, Warszawa 1994, s. 131–148.
Hahuła K., Wyniki dotychczasowych badań na
cmentarzysku ludności kultury wielbarskiej w Nowym
Łowiczu, gm. Kalisz Pom., woj. koszalińskie, kurhan 62,
Acta Archaeologica Pomoranica 1998, t. 1, s. 105–112.
Hahuła K., A. Cieśliński, Sprawozdanie z badań
wykopaliskowych na cmentarzysku z okresu rzymskie-
go w Nowym Łowiczu, pow. Drawsko Pom., w latach
2000–2001. Kurhan 34, [w:] XIII Sesja Pomorzoznaw-
cza, t. 1, M. Fudziński, H. Paner (red.), Gdańsk 2003,