-
CONSELLODA CULTURA
GALEGA
C O L E C C I N B A S E
O proxecto O proceso de normaliza-cin do idioma galego
(1980-2000) unha anlise cualitativa e global daspolticas lingsticas
autonmicas eo seu impacto no prestixio, coece-mento e uso da
lingua, polo queconstite un instrumento de infor-macin, avaliacin e
de reflexinsobre a evolucin da situacin socialdo galego nos ltimos
anos e sobreas posibilidades de mellorar o statusda lingua no
futuro inmediato.A presente achega est dedicada anlise da
elaboracin e da difusinda lingua neste perodo. Partimosdun dobre
obxectivo, dunha banda,trtase de analizar como se afronta-ron os
necesarios procesos de adap-tacin do corpus da lingua,
esixidospolas novas funcins que esta tivoque asumir:
estandardizacin, fixa-cin fontica, morfosintctica, lxi-ca, creacin
terminolxica e diver-sificacin estilstica. Doutra banda,estudamos
as condicins e ferra-mentas de adquisicin do galegocon especial
atencin ao ensinonon regrado. Completa este volumeun apartado sobre
o cultivo e difu-sin do galego estremeiro nestemesmo perodo.
CONSELLODA CULTURAGALEGA
S E C C I N D E L I N G U A
CONSELLODA CULTURAGALEGA
S E C C I N D E L I N G U A
CO
LE
CC
IN
BA
SE
O P
RO
CES
O D
E N
OR
MA
LIZA
CI
N D
O I
DIO
MA
GA
LEG
O.
1980
-2000
ELA
BO
RA
CI
N E
DIF
USI
N
DA
LIN
GU
A
III
HEN
RIQ
UE M
ON
TEA
GU
DO
XA
N M
. B
OU
ZA
DA
C O L E C C I N B A S E
HENRIQUE MOnTEAGUDO XAN M. BOUZADACOORDINADORES
o P R O C E S ODE NORMALIZACINDO IDIOMA GALEGO
1980-2000V O L U M E I I I
ELABORACINE DIFUSINDA LINGUA
-
o proceso de normalizacin do idioma galego (1980-2000)
volume III
Elaboracin e Difusin da lingua
-
EDICINIolanda Galanes Santos
REVISIN LINGSTICAElisa Gonzlez RosendoAna Ledo VillaverdeVtor
Pumario Prez
CONSELLO DA CULTURA GALEGAPazo de Raxoi, 2 andarPraza do
Obradoiro, s/n15705 Santiago de CompostelaTel. 981 957202 Fax 981
[email protected]
Proxecto grfico e deseo de cubertasMANUEL JANEIRO
ISBN 84-95415-86-0Depsito legal C-2922-02
RealizacinLdica 7
O proceso de normalizacin do idioma galego (1980-2000). Volume
III :Elaboracin e difusin da lingua / coordinadores Henrique
MonteagudoRomero e Xan M. Bouzada Fernndez. Santiago de Compostela
:Consello da Cultura Galega, Seccin de Lingua, 2003. 492 p. ; 22
cm. (Coleccin Base)DL C-2922-02. ISBN 84-95415-86-01. Lingua
galega-Normalizacin. I. Monteagudo Romero, Henrique. II.Bouzada
Fernndez, Xan M. III. Consello da Cultura Galega. Seccin deLingua.
IV. Ttulo
-
o proceso de normalizacindo idioma galego (1980-2000)
volume III
Elaboracin eDifusin da lingua
CoordinadoresHENRIQUE MONTEAGUDO E XAN M. BOUZADA FERNNDEZ
HENRIQUE MONTEAGUDOROSARIO LVAREZ BLANCO
ERNESTO GONZLEZ SEOANEIOLANDA GALANES SANTOS
BIEITO SILVA VALDIVIAXABIER MOURIO CAGIDE
ROSARIO PREZ MAGDALENAFRANCISCO FERNNDEZ REI
CONSELLODA CULTURAGALEGA
S ECC IN DE L INGUA
-
O proceso de normalizacin do idioma galego (1980-2000). Volume
III.Elaboracin e difusin da lingua/ coordinadores Henrique
Monteagudo e XanM. Bouzada Fernndez; autores Henrique Monteagudo,
Rosario lvarezBlanco, Ernesto Gonzlez Seoane, Iolanda Galanes
Santos, Bieito SilvaValdivia, Xabier Mourio Cagide, Rosario Prez
Magdalena e FranciscoFernndez Rei Santiago de Compostela, Consello
da Cultura Galega,Seccin de Lingua, 2003.
O Proxecto O proceso de normalizacin do idioma galego
(1980-2000) estpatrocinado pola Seccin de Lingua do Consello da
Cultura Galega. O pro-xecto recibiu unha subvencin inicial da Unin
Europea. Comisin dasComunidades Europeas Direccin Xeral XXII,
Educacin, Formacin eXuventude (Acordo 97-06-NOR-0139-00).
-
NDICE XERAL
PRESENTACIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
ELABORACIN E DIFUSIN DA LINGUA . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . 31Abreviacins . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33ndice de cadros, grficos e mapas . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . 35
I. A DEMANDA DA NORMA. AVANCES, PROBLEMAS E PERSPECTIVAS NO
PROCESO DE ESTANDARIZACIN DO IDIOMA GALEGOHenrique Monteagudo . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . 371 Estandarizacin: fixacin e difusin da norma . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . 37
1.1 Estandarizacin da lingua . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 411.2 Difusin da norma ou
estandarizacin da comunidade lingstica . . . . 44
2 A cuestin da norma na historia . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 462.1 O sculo XIX: Rexurdimento. Do
galego circunstancial (c. 1810-c. 1850)
ao galego potico (c. 1850-c. 1915) . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . 462.2 A primeira metade do sculo XIX:
Irmandades da Fala/ Ns. O galego
literario/culto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 522.3 O franquismo (c. 1950-c.
1976). Xeracin Galaxia. O galego comn
ou protoestndar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 613 O debate normativo e o galego
estndar (1976-2000) . . . . . . . . . . . . . . . . 68
3.1 Criterios de seleccin nas NOMIG-82 . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . 713.1.2 Seleccin da norma fnica. Ortoepia . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 733.1.3 Seleccin da norma
grfica. Ortografa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 773.1.4
Seleccin da norma morfolxica . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 783.1.5 Seleccin da norma sintctica . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 833.1.6 Seleccin da norma lxica . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 853.1.7
Recapitulacin e balance . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . 90
3.2 O disenso normativo: o reintegracionismo . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . 933.2.1 Entre autonomismo e
reintegracionismo: a proposta de mnimos 973.2.2 O reintegracionismo
de mximos: a proposta de AGAL . . . . . . . 99
3.3 Implantacin de cada unha das propostas . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . 1054 O acordo de concordia de 2001 e a reforma
de 2003 . . . . . . . . . . . . . . . . 1065 Difusin do estndar
oral: o galego urbano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 113Bibliografa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
II. A GRAMTICA GALEGARosario lvarez Blanco . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
131Introducin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1311 O estado dos
estudos gramaticais ao final da dcada dos 70 . . . . . . . . . . .
133
-
2 Evolucin da producin lingstica posterior a 1980 . . . . . . .
. . . . . . . . . . 1422.1 Os tres esteos: galego vivo, tradicin
medieval e lingua de autor . . . 1462.2 A gramtica descritiva . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
149
2.2.1 Fontica e fonoloxa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . 1512.2.2 Morfoloxa e sintaxe . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
2.3 A gramtica prescritiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . 1562.4 A gramtica comparada . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
2.4.1 Portugus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 1592.4.2 Espaol . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
160
2.5 A variacin e o cambio lingsticos . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . 160
III. A LEXICOGRAFA GALEGA MODERNAErnesto Gonzlez Seoane . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 1651 O herdo lexicogrfico galego nos primeiros anos 80 . . .
. . . . . . . . . . . . . . 1662 A lexicografa moderna . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
174
2.1 Os dicionarios monolinges . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . 1792.1.1 Os dicionarios xerais . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1832.1.2 Os
dicionarios manuais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . 1932.1.3 Os dicionarios escolares . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1962.1.4 Os dicionarios
elementais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 1992.1.5 Os dicionarios infants ou iniciais . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . 201
2.2 Os dicionarios bilinges . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . 2012.2.1 O contraste co casteln . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2022.2.2
Outros dicionarios bilinges e multilinges . . . . . . . . . . . . .
. . . 213
2.3 Os dicionarios onomasiolxicos . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . 2172.4 Os dicionarios paradigmticos . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2182.5 Os
dicionarios de dbidas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . 220
3 Conclusins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223Bibliografa . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . 226
IV. A TERMINOLOXA EN GALICIAIolanda Galanes Santos . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 229Introducin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2291 Historia e
caracterizacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . 2302 Anlise da producin terminogrfica en
Galicia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
2.1 Anlise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2342.2 Conclusins parciais
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 243
3 Normalizacin lingstica, planificacin lingstica e terminoloxa .
. . . . . . 2453.1 O papel da terminoloxa na planificacin lingstica
. . . . . . . . . . . . . . 2453.2 A planificacin da terminoloxa .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
4 A organizacin da terminoloxa en Galicia . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . 2484.1 Planificacin terminolxica . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2484.2 Nova
proposta organizativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . 271
5 Conclusins e algunhas medidas urxentes . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . 275Bibliografa . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 278
-
Anexos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2811 Grfico . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . 2832 Cadros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
V. OS MATERIAIS PARA O ENSINO E A APRENDIZAXE DA LINGUA
GALEGABieito Silva Valdivia e Xabier Mourio Cagide . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2891 A lingua galega na
escola: antecedentes e marco xurdico actual . . . . . . . . 2892
Das dcadas de materiais para o ensino da lingua galega . . . . . .
. . . . . . . 294
2.1 Evolucin xeral dos materiais escolares en lingua galega . .
. . . . . . . . . 2942.2 Evolucin das publicacins sobre ensino da
lingua . . . . . . . . . . . . . . . 2962.3 Distribucin por niveis
educativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2982.4 Distribucin por editoriais . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 3002.5 A tiraxe . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 3042.6 O soporte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
3 Anlise dos materiais para o ensino da lingua . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . 3083.1 Os libros de texto . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
309
3.1.1 A gramtica como eixe organizador nos libros de lingua . .
. . . . 3113.1.2 A historia como eixe organizador nos libros de
literatura . . . . . . 323
3.2 Materiais diferentes aos libros de texto . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . 3284 Conclusins . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
330
VI. O ENSINO NON REGRADO DA LINGUA GALEGA. PEQUENA ACHEGA SA
SITUACIN ACTUALRosario Prez Magdalena . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333Introducin .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . 3331 Etapas e tipoloxa do ensino non
regrado da lingua galega . . . . . . . . . . . . 335
1.1 Etapas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3351.2 Tipoloxa . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 336
2 Materiais didcticos para a aprendizaxe do idioma . . . . . . .
. . . . . . . . . . . 3493 Algunhas conclusins finais . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
351Bibliografa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356
VII. A SITUACIN DO GALEGO NAS COMARCAS OCCIDENTAIS DE
ASTURIAS,LEN E ZAMORAFrancisco Fernndez Rei . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3631
Xeografa e demografa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 364
1.1 A Terra Eo-Navia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . 3641.2 O Bierzo . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . 3651.3 As Portelas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366
2 Diglosia conflitiva e conciencia lingstica . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . 3662.1 A Terra Eo-Navia . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3672.2 O Bierzo e As Portelas . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . 369
3 Usos lingsticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3703.1 Lingua materna . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 3713.2 Usos lingsticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372
-
4 Status legal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3734.1 Estatuto de
autonoma de Asturias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 3734.2 Estatuto de autonoma de Castela e Len . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . 3744.3 Estatuto de autonoma de Galicia
e Lei de normalizacin lingstica . . 3754.4 Congreso dos Deputados:
proposicin sobre o galego do Bierzo . . . . . 3764.5 Proposicins
non de lei nos parlamentos de Galicia e de Castela e Len . 3784.6
Cortes de Castela e Len: proposicins para o ensino do galego . . .
. . 379
5 Reivindicacin da galeguidade lingstica . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . 3815.1 A Terra Eo-Navia . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3815.2
O Bierzo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . 3855.3 As Portelas . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . 3905.4 Galicia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
6 Iniciativas institucionais . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3926.1 Asturias: proteccin do
gallego-asturiano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3926.2
Castela e Len: reivindicacin de cooficialidade desde os concellos .
. . 3976.3 Galicia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401
6.3.1 Proposta do Consello da Cultura Galega ao MEC . . . . . .
. . . . . 4016.3.2 A Xunta de Galicia: acordo coa Junta de Castilla
y Len . . . . . . . 4046.3.3 Instituto da Lingua Galega e Real
Academia Galega . . . . . . . . . . 406
7 Codificacin do galego estremeiro . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 4087.1 As normas do galego de
Asturias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4097.2 As normas do gal(l)ego-asturiano . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . 410
8 Propostas (urxentes) para a normalizacin do galego estremeiro
. . . . . . . . 4118.1 Ensino . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412
8.1.1 Ensino non universitario . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . 4128.1.2 Ensino universitario . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414
8.2 Toponimia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4148.3 Medios de comunicacin
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4148.4 Circutos culturais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . 4148.5 Secretara para os
Territorios Limtrofes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4158.6 Aplicacin da Carta europea das linguas rexionais e
minoritarias . . . . 415
Bibliografa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417Anexos . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . 425
1 Mapas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4272 Grficos . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . 432
CONCLUSINS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435
APNDICE BIBLIOGRFICO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 451Elaboracin do corpus1
Bibliografa: a norma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . 4532 Bibliografa: gramticas . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 4553 Bibliografa: dicionarios . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4584 Bibliografa:
repertorios terminogrficos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . 464
-
PRESENTACIN
No presente limiar, imos expor de forma sinttica os conti-dos e
obxectivos do proxecto O proceso de normalizacin lingsticado idioma
galego (1980-2000), impulsado pola Seccin de Lingua doConsello da
Cultura Galega, e que nunha primeira fase recibiufinanciamento da
Comisin Europea1. O Consello da CulturaGalega unha institucin
oficial de rango estatutario. A sa crea-cin prevese no Estatuto de
autonoma de Galicia (Lei orgnica1/1981; art. 32), e foi establecido
por Lei do Parlamento galego(Lei 8/1983). Trtase dun organismo
consultivo e asesor, plena-mente autnomo respecto dos poderes
polticos, representativodos diferentes sectores e institucins da
cultura de Galicia. Entre asfuncins do Consello atpanse as de
analizar cantas cuestins serefiran patrimonio cultural e fomenta-la
lingua e a cultura gale-gas, investigar e valora-las necesidades
culturais do pobo galego,asesorar e consulta-los poderes da
Comunidade Autnoma emais elevar s poderes da Comunidade Autnoma
informes e pro-postas a favor da defensa e promocin dos valores
culturais dopobo galego (Lei 8/1983, tt. II, art. 6).
1. En virtude do Acordo 97-06-NOR-0139-00 entre o Consello da
Cultura Galega e aComisin das Comunidades Europeas (Direccin Xeral
XXII, Educacin, Formacin eXuventude) desenvolveuse o Informe de
Poltica Lingstica e Normalizacin que a base desta publicacin.
-
12 Presentacin
O labor do Consello da Cultura Galega estrutrase por sec-cins,
das cales unha a de Lingua Galega2. O traballo que pre-sentamos
debe comprenderse, pois, nese marco institucional: tr-tase dun
estudo promovido polo Consello da Cultura Galega, a tra-vs da sa
Seccin de Lingua, con vistas a que a propia institucinelabore
recomendacins relativas s polticas pblicas de promo-cin do idioma
galego. O noso proxecto foi emprendido a finais de1998, e ser
culminado en 2004, coa publicacin dos seus resulta-dos en catro
volumes, dos cales o presente o terceiro.
SITUACIN-MARCO DE PARTIDA.
A DINMICA SUBSTITUCIN/ NORMALIZACIN
A situacin-marco da que partimos hora de desear oproxecto que
presentamos , a grandes trazos, a seguinte3.
O galego unha lingua minorizada que via sufrindo unforte
desprestixio social, cunha perda masiva de falantes ao longode todo
o sculo XX, e moi especialmente desde a metade da cen-turia, co
abandono da transmisin interxeracional. O franquismo,coa sa poltica
de marxinacin da lingua galega na vida pblica,no sistema educativo
e nos medios de comunicacin de masas,coincidindo cunha depauperacin
progresiva do medio rural gale-go que acentuou unha hemorraxia
emigratoria que via desde ametade do sculo XIX, colocou o idioma
galego nunha situacin deextrema debilidade. A pesar do dito, esta
contina sendo a linguainicial e usual (isto , o idioma que primeiro
se aprendeu a falar eo mis utilizado na vida coti) da maiora da
poboacin galega.Con todo, esta posicin de lingua maioritaria dbella
sobre todo ao
2. Vid. na bibliografa final as leis correspondentes editadas
polo Parlamento de Galicia(1983).
3. Para un resumo panormico, vid. Monteagudo (2000). Estudos mis
detalladossobre distintos aspectos, con puntos de vista variados,
nos nmeros monogrficos dasrevistas Grial, Plurilinguismes e Lengas,
vid. na bibliografa anexa a esta introducinbaixo as entradas dos
respectivos coordinadores: Monteagudo (1990), RodrguezYez (1993) e
Aln Garabato e Rodrguez Yez (2000).
-
O proceso de normalizacin do idioma galego (1980-2000) 13
seu arraigamento no medio rural, entre as persoas de mis
idade,baixa cualificacin educativa-profesional e clase baixa4. No
mediourbano, entre os adultos altamente cualificados e no conxunto
damocidade, o galego minoritario.
A partir da transicin democrtica espaola, coa aproba-cin da
Constitucin espaola (1978) e pouco despois do Estatutode autonoma
de Galicia (1980), produciuse unha notable muta-cin do marco
poltico-lingstico. Grazas ao Estatuto, Galiciadotouse de
institucins autnomas, en particular un Goberno(Xunta de Galicia) e
un Parlamento, con poderes amplos en mate-ria de educacin e
cultura. O Estatuto consagrou a cooficialidadedo galego e o
casteln, e proclamou o primeiro lingua propia deGalicia, en termos
similares aos estatutos das outras das naciona-lidades histricas
recoecidas na Constitucin espaola. A Lei denormalizacin lingstica
(LNL) de 1983 obriga, mediante manda-to imperativo, ao Goberno
autnomo e s demais institucins deGalicia a promover o uso oficial e
pblico do idioma galego5. Estalei contn cinco ttulos. Do ttulo I,
sobre os dereitos lingsticosen Galicia, salientamos:
Art. 1: Tdolos galegos teen o dereito de coecer e usa-la lin-gua
galega.
Do ttulo II, que versa sobre o uso oficial do galego,
desta-camos:
Art. 6.1: Os cidadns teen dereito uso do galego, oralmentee por
escrito, nas sas relacins coa Administracin Pblica nombito
territorial da Comunidade Autnoma.
4. Vid. Fernndez Rodrguez e Rodrguez Neira (1994, 1995).
5. Para os aspectos xurdicos e legais, vid. Monteagudo
(1990:387-98) (perspectivaxurdica), Garca Negro (1991) (visin
crtica desde a perspectiva do nacionalismogalego), Domnguez
Salgado, Mayo Redondo e Romero Rodrguez (eds.) (1999:221-39)
(perspectiva xurdica, sobre uso administrativo). O conxunto da
lexislacin misrelevante encntrase en Graa Martnez (2001).
-
14 Presentacin
Art. 6.3: Os poderes pblicos de Galicia promovern o uso nor-mal
da lingua galega, oralmente e por escrito, nas sas relacins
coscidadns.
Art. 6.4: A Xunta dictar as disposicins necesarias para a
nor-malizacin progresiva do uso do galego.
Art. 11: A fin de facer efectivos os dereitos recoecidos no
pre-sente Ttulo, os poderes autonmicos promovern a
progresivacapacitacin no uso do galego do persoal afecto
AdministracinPblica e s empresas pblicas en Galicia.
A LNL destina un ttulo especfico ao uso do galego noensino (tt.
III), outro ao uso do galego nos medios de comunica-cin (tt. IV),
outro ao galego exterior (V), e, finalmente, un mis funcin
normalizadora da Administracin autonmica (tt. VI). Dottulo III,
destacamos:
Art. 14: A lingua galega materia de estudio obrigatorio entdolos
niveis educativos non universitarios.
Art. 13.2: As autoridades educativas da Comunidade
Autnomaarbitrarn as medidas encamiadas a promove-lo uso progresivo
dogalego no ensino.
Finalmente, do ttulo VI, queremos destacar:
Art. 22: O Goberno Galego asumir a direccin tcnica e oseguimento
do proceso de normalizacin da lingua galega; asesora-r a
Administracin e os particulares, e coordinar os servicios
enca-miados a consegui-los obxectivos da presente Lei.
Art. 23: O Goberno Galego establecer un plan destinado a
resal-ta-la importancia da lingua como patrimonio histrico da
comunida-de e a poer de manifesto a responsabilidade e os deberes
que estaten respecto da sa conservacin, proteccin e transmisin.
Estes dous ltimos artigos, que conteen senllos
mandatosinequvocos para o goberno autnomo, constiten o soporte
legalmis claro para impulsar a planificacin lingstica en Galicia. A
par-tir da aprobacin desta lei, e en cumprimento do seu artigo
22,creouse unha Direccin Xeral de Poltica Lingstica (DXPL)
(1983),no seo da Consellara de Educacin, que foi e o organismo a
cargo
-
O proceso de normalizacin do idioma galego (1980-2000) 15
da aplicacin da propia lei. Mis tarde, artellouse unha
ComisinCoordinadora para a Normalizacin Lingstica (1990), que
tivounha vida efmera. O que nunca se chegou a realizar un plan
xeralde promocin do uso da lingua, ao que apunta o artigo 23, anda
quea Xunta de Galicia anunciou en 2002 que se propua elaboralo
eannciase unha presentacin inminente.
O INFORME DE POLTICA LINGSTICA E NORMALIZACIN
Para expoer os obxectivos do noso traballo, ser til expli-car
brevemente a situacin da que partimos en canto ao coece-mento da
situacin sociolingstica de Galicia. Durante as das lti-mas dcadas,
especialmente no decenio que vai aproximadamentede 1985 a 1995,
desenvolvronse unha serie de investigacins decarcter descritivo e
cuantitativo acerca da situacin social da linguagalega, basicamente
enfocadas ao coecemento, uso e actitudes dapoboacin galega en
xeral6 e por sectores (sobre todo, no medioeducativo7), que
permiten facerse unha idea bastante exacta e deta-llada da situacin
neses parmetros. No entanto, existe unha per-cepcin estendida de
que carecemos de informacin bsica, con-trastada e fiable, sobre o
uso da lingua por parte das institucinspblicas oficiais e a sa
evolucin durante o perodo autonmico.Tamn se botan en falta estudos
avaliadores acerca das polticas depromocin do idioma, especialmente
por parte do Goberno aut-nomo, principal responsable destas8.
6. Vid. en particular Fernndez Rodrguez e Rodrguez Neira (1994,
1995, 1996).Tamn son de grande utilidade Siguan (1994, 1999).
7. Para o sector educativo, son fundamentais Rodrguez Neira e
Martnez Lpez (1988),Rodrguez Neira (1998) e VV. AA. (1997) para o
nivel universitario, Rubal Rodrguez eRodrguez Neira (1987) para o
ensino medio e primario, e Rubal Rodrguez (1992) parao ensino
primario. Unha aproximacin ao mbito administrativo local e ao
sector socio-econmico en Bouzada Fernndez e Lorenzo Surez (1997).
Outros traballos mis par-ciais nos nmeros monogrficos das revistas
citadas na nota 3.
8. Aproximacins especializadas a estes dous aspectos (usos
institucionais e avalia-cin de iniciativas) pdense encontrar en
Lorenzo Surez (1997), DomnguezSalgado, Mayo Redondo e Romero
Rodrguez (eds.) (1999) e Domnguez Salgado,Mayo Redondo (eds.)
(2000).
-
16 Presentacin
OBXECTIVOS DO PROXECTO. A DIMENSIN AVALIADORA
O noso proxecto responde a estas das ltimas percep-cins. Ten,
pois, un triplo obxectivo: (1) mellorar o coecementodos usos
pblicos, especialmente oficiais ou institucionais, da lin-gua; (2)
ofrecer elementos para avaliar o impacto das iniciativas enmateria
de poltica lingstica por parte do Goberno autnomo
nasaproximadamente das dcadas do seu funcionamento (1980-2000), (3)
finalmente, a partir da identificacin dos puntos fortese dbiles da
poltica lingstica en Galicia, elaborar recomenda-cins para mellorar
a sa efectividade.
En canto ao primeiro obxectivo, o risco que tivemos quesortear
foi o de evitar as orientacins dunha recollida de datos fun-dada
unicamente nas informacins facilitadas polos propios axen-tes
interesados9. En concreto no mbito educativo, as enquisas ofi-ciais
promovidas desde a Administracin, as como as investiga-cins
baseadas unicamente en datos declarados polos informantes(exclusiva
ou fundamentalmente os docentes ou as direccins doscentros
educativos), esixan ser contrastadas.
A idea de realizar un estudo avaliador esixe unha medidada
eficacia e da eficiencia das polticas emprendidas, feito queimplica
poer en relacin unha serie de iniciativas (maiormente do
9. Por iso na fase exploratoria deste proxecto contactamos con
1.540 entidades, entreas que se encontran instancias
administrativas no nivel local, autonmico, estatal,europeo; as como
organizacins educativas do ensino universitario, do ensino
prima-rio, secundario, do non regrado, centros de formacin do
profesorado, asociacinspedagxicas e institucins acadmicas, e
asociacins cientficas de todas as reas decoecemento. Estas
informacins completronse coas fornecidas por diversos mediosde
comunicacin escritos e audiovisuais galegos, aos que nos diriximos.
No tocante aosector socioeconmico contactamos con diversas empresas
e con todas as asociacinse colexios profesionaxis radicadas en
Galicia. Igualmente, solicitamos informacin detodos os partidos
polticos e de boa parte das asociacins sindicais con actividade
nopas. Por ltimo, como non poda ser doutro xeito, concentramos unha
parte dosnosos esforzos na peticin de informacin s entidades
dedicadas lingua, en concre-to aos servizos lingsticos, s entidades
dedicadas investigacin da lingua galega,entidades de defensa da
lingua, as como editoras e asociacins culturais e fundacins.Ademais
de entrevistas cualitativas a persoas de opinin relevante en
materia de linguae sobre o proceso de normalizacin lingstica.
-
O proceso de normalizacin do idioma galego (1980-2000) 17
Goberno autnomo galego) cos resultados esperados, calculando
ocusto destes. A finalidade ltima sera determinar qu funciona,
enque condicins e a que prezo (Grin e Vaillancourt 1999). As
limi-tacins de que partimos para realizar esta tarefa son
basicamentede dous tipos. En primeiro lugar, a medida da
efectividade daspolticas lingsticas constite un campo de estudo moi
poucodesenvolvido: faltan un modelo analtico, estudos comparativos
oupolo menos comparables10, metodoloxas aplicables,
criterioshomologados, etc. En segundo lugar, existe unha
considerablecarencia de datos de partida, e grandes dificultades na
dispoibili-dade dos existentes (Grin 2000). As, encontrmonos con
que oorganismo oficialmente responsable da poltica lingstica
enGalicia durante o perodo estudado (DXPL) carece incluso
dunarquivo organizado. Situacin por outra banda non especfica,
poisoutras investigacins teen sinalado o mesmo problema en
lugaresprximos (Mezo 1996).
A pesar da boa vontade expresada polos distintos respon-sables
polticos a quen nos diriximos, non puidemos ter acceso aun volume
considerable de informacins relevantes, ben por impo-sibilidade de
recuperalas, ben porque non nos foron facilitadas.Por exemplo, na
anlise econmica, tivemos que conformarnos comanexo das cifras
presupostadas, sen poder coecer as cifras deorzamento executado,
moito mis fiables. Anda que dispuxsemosde todos os datos
necesarios, hai que recoecer que as relacinscausa/efecto entre as
intervencins glotopolticas e os resultados nouso lingstico son
difciles de establecer cun mnimo de rigor.
Finalmente, no que atinxe ao apartado de recomendacins,foron
elaboradas conxuntamente por todo o equipo unha vez con-cluda a
fase de avaliacin. Posteriormente, sometronse conside-racin do
Plenario do Consello da Cultura Galega, para ser eleva-das ao
presidente do Goberno autnomo e dadas a coecer opi-nin pblica.
10. Vid., con todo, unha anlise comparada das polticas
lingsticas no sistema edu-cativo nas diferentes comunidades
autnomas bilinges, Argelaget (1999).
-
18 Presentacin
PLAN DE TRABALLO. SUBDIVISIN EN REAS
E SECTORES DO IPLN
O plan de traballo consta dos seguintes pasos. En primeirolugar,
estableceuse en discusin conxunta a orientacin xeral doproxecto e
as pautas comns de traballo. Como o rango de cues-tins e mbitos de
estudo considerablemente amplo e diversifi-cado, pensamos que era
conveniente unha subdivisin do equipopor reas de traballo. Unha vez
constitudos os equipos sectoriais,cada rea encargouse de obter a
informacin bsica no seu mbitorespectivo. A partir de a, realizouse
en colaboracin a tarefa deavaliacin. Posteriormente, cada equipo
sectorial presenta as con-clusins provisionais para a sa rea, que
son discutidas conxun-tamente, coa participacin dos membros da
Seccin de Lingua,para a sa redaccin definitiva. Desa discusin saen
tamn as con-clusins globais e a proposta de recomendacins que
examinar oPlenario do Consello da Cultura.
As reas de traballo que establecemos son as seguintes:a) Marco
glotopoltico. Trtase dun mbito clave, que en rea-
lidade constite o marco xeral para o traballo nos distintos
secto-res especializados. En primeiro lugar, realizouse un labor de
com-pilacin e anlise da producin normativa (leis, decretos,
ordes,regulamentos...), das iniciativas parlamentarias relacionadas
coalingua galega e dos discursos e alternativas glotopolticas.
Ademais,realizamos unha anlise da evolucin dos presupostos
destinados promocin do galego, e dos organismos especializados na
elabora-cin e execucin da poltica lingstica. Os focos de atencin
prio-ritaria nesta rea son o Parlamento de Galicia e o Goberno
galego(Xunta de Galicia), en especial a Direccin Xeral de
PolticaLingstica. O groso do traballo foi realizado pola
empresaCidadania Rede de Aplicacins Sociais, composta por
especialis-tas das distintas ciencias sociais e dedicada
investigacin aplica-da. A principal novidade da sa actividade a
utilizacin de meto-doloxas participativas de investigacin.
Realizaron este traballobaixo a direccin de Lus Garca Garca e Xaime
Subiela Prez, coa
-
O proceso de normalizacin do idioma galego (1980-2000) 19
colaboracin de Xos Manuel Nez Seixas e de Xess CostasAbreu na
planificacin da investigacin e de Xos Manuel OteroFernndez e Ana
Isabel Martnez Fernndez na compilacin demateriais.
b) Sector de educacin. Dadas as nosas limitacins, e dadoque por
unha parte existen estudos sobre a situacin do idioma
nasuniversidades da Corua, Vigo e Santiago de Compostela, e
poroutra parte, cando emprendemos o proxecto o Goberno
autnomoanunciaba a realizacin dunha enquisa exhaustiva sobre o
mesmoasunto no ensino secundario, decidimos concentrar a nosa
aten-cin no ensino infantil e primario. Realizaron o traballo neste
sec-tor Xan Bouzada Fernndez (profesor de Socioloxa daUniversidade
de Vigo), Anxo Lorenzo Surez (profesor deSociolingstica galega na
Universidade de Vigo), e AgustnFernndez Paz (profesor de ensino
medio, ex-mestre e ex-coordi-nador docente de lingua galega), coa
colaboracin da socilogaMercedes Fernndez Gestido e de Cidadania na
realizacin damacroenquisa dos centros de ensino.
c) Sector de planificacin do corpus e difusin da lingua.
Nestesector, que ten carcter transversal, tratamos dous
aspectos:
1) Planificacin do corpus. Anlise de avances e problemasque se
verificaron nos seguintes campos: codificacin(Henrique Monteagudo,
profesor da Universidade deSantiago de Compostela), lingstica e
gramtica galega(Rosario lvarez Blanco, profesora da Universidade
deSantiago de Compostela), lexicografa (ErnestoGonzlez Seoane,
profesor da Universidade de Santiagode Compostela) e terminoloxa
(Iolanda Galanes Santos,Consello da Cultura Galega/ profesora da
Universidadede Vigo).
2) Difusin do coecemento do galego (planificacin daadquisicin):
anlise desde o punto de vista didcticodos materiais para
aprendizaxe do idioma galego (BieitoSilva Valdivia e Xavier Mourio
Cagide, Instituto de
-
20 Presentacin
Ciencias da Educacin-USC); anlise das iniciativas erecursos para
a aprendizaxe do idioma por adultos:mtodos, manuais, cursos, etc.
(Rosario PrezMagdalena, Consello da Cultura Galega). Tamn
presta-mos atencin situacin do galego estremeiro, faladofra dos
lmites administrativos da ComunidadeAutnoma galega (Asturias, Len e
Zamora), medianteunha achega do profesor universitario e
especialista nacuestin Francisco Fernndez Rei.
A direccin deste sector est a cargo de HenriqueMonteagudo, que
contou coa colaboracin estreita de IolandaGalanes Santos, as como
con Moiss Barreiro Comedeiro, RosarioPrez Magdalena, Ana Isabel
Martnez Fernndez e Mara CuquejoEnrquez.
d) Sector de administracins pblicas. Aqu tratbase decoecer a
evolucin do uso do idioma galego nas distintas admi-nistracins,
para mis adiante avaliar os factores que puideroninflur nela. Dada
a amplitude do campo de estudo, e a dificultadepara obter a
informacin de base, os focos de atencin reducron-se Delegacin do
Goberno, Administracin autnoma e sadministracins locais (en
especial, deputacins e concellos),ficando fra da anlise a
Administracin de Xustiza e de Sanidade.A direccin do traballo deste
sector correspndelle a Xess CostasAbreu (xurista, funcionario
municipal e ex-concelleiro do Concellode Vigo), que contou coa
colaboracin de Iolanda Galanes Santosna redaccin e na elaboracin de
materiais, con Ana IsabelMartnez Fernndez na compilacin de datos e
co apoio tcnicodas socilogas gueda Gmez Surez, Elvira Gonzlez Solla
eIsabel Diz Otero.
Est previsto que o traballo se complete con dous
estudossectoriais mis: un sobre o mbito empresarial e comercial, e
outrosobre os medios de comunicacin, que iniciaremos
proximamente.
Como se ve, o equipo de traballo heteroxneo e, comonon poda ser
doutra maneira, interdisciplinario. Da coordinacin
-
O proceso de normalizacin do idioma galego (1980-2000) 21
e artellamento do conxunto encargronse dous directores,
XanBouzada Fernndez (profesor de Socioloxa na Universidade deVigo)
e Henrique Monteagudo (profesor de Sociolingstica galegana
Universidade de Santiago de Compostela), apoiados por unhaSecretara
(na fase inicial a cargo de Susana Mayo Redondo e logode Iolanda
Galanes Santos, tcnicas do Consello da CulturaGalega). Ademais,
contamos coa colaboracin dun equipo de bol-seiros: Moiss Barreiro
Comedeiro, Mara Cuquejo Enrquez, ElisaGonzlez Rosendo, Elvira
Gonzlez Solla, Mar Gonzlez Tarrela,Ana Ledo Villaverde, Ana Isabel
Martnez Fernndez e Antn PortoSnchez, as como persoal en prcticas
(Vtor Pumario Prez).
Nas discusins que deron orixe ao proxecto e que o acom-paaron a
cada paso, desde o seu deseo orixinal ata as conclu-sins, non s
participaron os membros do equipo, mais tamn,dun xeito
especialmente activo, os membros da Seccin de Linguado Consello da
Cultura Galega, case todos eles colaboradorestamn no propio
proxecto. Enumeraremos aqu a composicinactual da devandita Seccin:
Henrique Monteagudo Romero (coor-dinador), Rosario lvarez Blanco,
Xan Bouzada Fernndez, ManuelBragado Lpez, Xess Costas Abreu, Agustn
Fernndez Paz,Francisco Fernndez Rei e Bieito Silva Valdivia. O
responsable daSeccin cando a proposta de emprender este proxecto
foi aproba-da era Antn Santamarina Fernndez.
TAREFAS, MTODOS E MATERIAIS
A continuacin, monos referir de forma sinttica s tarefasmis
importantes que realizou cada sector, aos mtodos de traba-llo
seguidos e aos materiais producidos. Destacamos o feito de quealgns
datos de base recollidos, ademais de sernos tiles para a
rea-lizacin do noso traballo, deron p elaboracin de bases de
datosque poeremos a disposicin do pblico en xeral, a travs da
pxi-na web do CDSG do Consello da Cultura Galega.
a) Marco glotopoltico. A documentacin compilada basica-mente de
dous tipos. Un primeiro, de carcter xornalstico, trtase
-
22 Presentacin
dun caderno de prensa (diarios de Galicia e outras publicacins
detipo institucional profesional, poltico, sindical ou cultural),
quenos ofrece por unha parte unha informacin valiosa en si mesma,e
por outra un material de base para a anlise de posicins e
dis-cursos pblicos sobre a lingua. Un segundo no que reunimos
unvoluminoso compendio de materia normativa, medidas lexislativase
resolucins xudiciais, e en particular realizamos unha base dedatos
de iniciativas parlamentarias relacionadas coa lingua galegana
Cmara autonmica. Colaborou nesta tarefa o citado Centro
deDocumentacin Sociolingstica de Galicia, en particular a sa
res-ponsable tcnica, Susana Mayo Redondo, e Xos Manuel
OteroFernndez, ademais de Ana Isabel Martnez Fernndez por parteda
Seccin de Lingua. Tamn prestamos unha atencin especial anlise dos
presupostos anuais da Comunidade Autnoma, espe-cialmente os da
Direccin Xeral de Poltica Lingstica. Final-mente, aplicamos a
tcnica Delphi a un grupo de testemuas-clave,especialmente
responsables polticos, expertos acadmicos e pro-motores destacados
do uso do galego en diferentes mbitos. Oobxectivo da aplicacin
desta tcnica facer mis participativa erica a investigacin. A travs
dela podemos reflectir os lugarescomns sobre a situacin da lingua
galega e o proceso de normali-zacin, sobre as tendencias
previsibles ou sobre parmetros de ava-liacin das polticas
lingsticas. O mtodo permite obter unhaaproximacin cuantificada por
consenso sobre temas cualitativos,e ten unha gran virtualidade
prospectiva. Polo tanto, constiteunha boa base para orientar as
conclusins e recomendacinsxerais. Environse dous cuestionarios: un
primeiro aberto, no quecada experto deu a sa opinin de forma
confidencial sobre unhaserie de temas que nucleaban a investigacin,
e un segundo, noque se especificaban mis as cuestins, para
cuantificar as respos-tas. As cuestins presentadas pdense
clasificar en tres grandesgrupos: (a) valoracins xerais sobre a
situacin da lingua galega,(b) valoracin das polticas lingsticas en
Galicia, (c) comparacinde propostas alternativas e novas propostas.
Obtivemos 45 respos-tas ao primeiro cuestionario e 31 ao
segundo.
-
O proceso de normalizacin do idioma galego (1980-2000) 23
Os participantes foron escollidos cos seguintes criterios:
(a)analistas do proceso de normalizacin lingstica procedentes
dedistintas disciplinas das ciencias sociais, (b) investigadores
signifi-cados de distintas institucins lingsticas, (c) responsables
polti-cos e representantes das distintas forzas polticas e sociais,
(d)representantes das asociacins que traballan na promocin da
lin-gua. Queremos deixar constancia expresa do noso agradecementoa
estas persoas, que colaboraron de forma eficaz e
totalmentedesinteresada. Os seus nomes figuran en apndice ao final
do pri-meiro volume.
b) Educacin. Comezamos cunha investigacin macroso-cial, con
utilizacin de indicadores cualitativos, a partir dunhamostra
significativa de 201 centros de educacin infantil e prima-ria
estratificada por tipo de centro (pblico/privado) e por tamaode
municipio e provincia. En cada centro recolleuse
informacinprocedente de tres fontes: (a) enquisa/entrevista
individual co equi-po directivo do centro (cuestionario de 49
preguntas), (b) enqui-sa/entrevista co equipo de normalizacin
lingstica do centro(cuestionario de 63 preguntas), (c) ficha
avaliadora realizada direc-tamente polos observadores (19 tems).
Consideramos imprescin-dible a triangulacin de informacins para
asegurar a fiabilidadedos datos obtidos.
Posteriormente, realizamos un estudo de casos baseado
enprospeccins cualitativas a partir dunha tipoloxa de centros
deensino con caractersticas de maior ou menor nivel de
galeguiza-cin segundo o tipo de zona (urbano/non urbano) e o tipo
de cen-tro (pblico/privado).
Agradecemos aos equipos directivos, equipos de normali-zacin
lingstica, e profesores destes centros, a sa paciencia e oseu
esprito de colaboracin con este proxecto. Figuran nunha listaque se
incle en apndice ao final do volume correspondente.
c) Planificacin do corpus e Difusin da lingua. Unha parte
dotraballo neste sector distribuuse entre distintos especialistas
enaspectos concretos (gramtica, lexicografa, terminoloxa e
didcti-ca). O labor mis propio de equipo consistiu na elaboracin
dunha
-
24 Presentacin
voluminosa base de datos coa producin didctica en lingua
gale-ga, con especial atencin ao material destinado, dunha banda,
aoensino do galego, e doutra, ao ensino en galego. Para medir
adiversificacin funcional da lingua utilizamos unha versin
adap-tada da denominada retcula de Kloss (Fernndez Salgado
eMonteagudo Romero, 1995) para dar conta do grao de
desenvol-vemento do galego por reas en diversos mbitos como, por
exem-plo, a terminoloxa, na que se incluu a clasificacin temtica
daproducin terminolxica galega. Igualmente compilamos biblio-grafa
sobre a norma e tamn toda a producin lexicogrfica e gra-matical do
galego. Estas compilacins figuran como apndicebibliogrfico fin do
volume.
d) Administracins pblicas. Realizamos un cuestionariosobre uso
da lingua en concellos e deputacins, que se enviou porcorreo a cada
un destes. Outro cuestionario enviouse s consella-ras do Goberno
autnomo e s sas delegacins provinciais.Despois de varias quendas de
envo, obtivemos resposta das 4deputacins provinciais e de 204
concellos (o que representa cercados dous terzos do total de 315).
En canto ao Goberno autnomo,temos resposta de 7 do total de 12
consellaras, e de 36 delegacinsdestas (dun total de 48).
A informacin obtida por esta canle foi contrastada e com-pletada
por outras vas. En primeiro lugar, mediante calas no rexis-tro de
entrada de varios concellos escollidos de modo complemen-tario. As,
analizamos en varias datas as entradas do Concello deBarbads,
Cartelle, Moaa, Nogueira de Ramun, Pontevedra,Quintela de Leirado e
Vigo e da Deputacin de Ourense, nas quese identificaba a lingua de
cada documento recibido e o organismode procedencia. En segundo
lugar, mediante calas nos boletns ofi-ciais provinciais, pois en
tres das catro provincias, cada texto seinsire na lingua de orixe
(o da provincia de Ourense edtase inte-gramente en galego, polo que
non til para o noso obxectivo). Enterceiro lugar, no caso de
organismos que contaban cun gabinetede normalizacin lingstica
estable (caso das catro deputacinsprovinciais e de aproximadamente
trinta concellos), mediante a
-
O proceso de normalizacin do idioma galego (1980-2000) 25
informacin facilitada pola persoa encargada deste. A
informacinobtida mediante o primeiro procedemento (calas no
rexistro deentrada) tamn relevante para coecer os usos lingsticos
dou-tras institucins e organismos, en particular da Administracin
doEstado e de empresas que prestan servizos ao Concello.
Tomamosestes datos, pois, como indicadores de uso lingstico de
diversasinstitucins.
obrigado facer constar o noso fondo agradecemento sinstitucins
que colaboraron no traballo de campo, respondendoaos nosos
cuestionarios e aos nosos (s veces impertinentes) requi-rimentos.
Estas institucins aparecen listadas en apndice ao finaldo volume
correspondente. De xeito moi especial, debemos agra-decer a axuda
dos tcnicos e tcnicas en servizos lingsticos quetamn nos atenderon
e nos facilitaron informacins vitais para aelaboracin deste
traballo e que aparecen relacionados no anexo dovolume
correspondente.
Como deixamos indicado nas lias iniciais desta introdu-cin, os
resultados do proxecto aparecern publicados en catrovolumes: o
primeiro recolle os resultados do que antes denomina-mos rea de
politoloxa; o segundo versa sobre a investigacin dotraballo sobre o
ensino infantil e primario; o terceiro correspondeaos traballos
sobre adaptacin, actualizacin e difusin da lingua;e o cuarto, e
ltimo desta serie, analiza a investigacin levada acabo nas
administracins pblicas.
Anda que nos traballos que presentamos puxemos toda anosa
capacidade de investigacin e anlise, e investimos todo origor
profesional do que fomos capaces; anda que tentamos sertodo o
obxectivos que puidemos na nosa consideracin dos pro-blemas (adoito
espientos) que estudamos, anda que, en fin,envorcamos nel toda a
ardencia do noso compromiso co futurodo idioma galego, somos
conscientes de que o lector pode atoparque aspectos importantes do
asunto tratado estn insatisfactoria-mente alumados, algunhas das
nosas opcins de traballo e dasconclusins a que chegamos son
perfectamente discutibles, osnosos criterios e puntos de vista
insuficientemente razoados ou
-
26 Presentacin
sinxelamente falibles. Asumiremos con toda naturalidade, emesmo
con agradecemento, todas as crticas e opinins a que estetraballo
dea lugar, que oxal sexan moitas. Pero, non por ser evi-dente,
resulta escusado subliar que o noso labor se ofrece conesprito
absolutamente construtivo: cando se sinalan o que xulga-mos erros
ou deficiencias, a nosa intencin non sinalar presun-tos culpables,
mais contribur a identificar puntos febles ou sin-xelamente
mellorables, e de ser o caso suxerir tratamentos oufocaxes dos
problemas que nos semellan mis acados. Non escu-driamos no pasado
pola ansia de furgar nas nosas deficienciascolectivas ou nos
posibles defectos dos nosos gobernantes; porparte, non o noso papel
fiscalizar os poderes pblicos; pois paraesta misin concreta a nosa
democracia dotouse de partidos pol-ticos e institucins
representativas, ademais de contar cos vivosrganos de expresin da
opinin pblica.
Sinxelamente, propuxmonos ofrecerlles sociedade gale-ga, e de
xeito especial aos seus responsables polticos, elementos dereflexin
e de xuzo, para mellor afrontarmos unha das mis fer-mosas e mis
estimulantes tarefas colectivas con que se enfronta onoso pas: a
plena normalizacin da sa lingua secular e popular.
Ao longo desta presentacin deixamos constancia dasnumerosas
dbedas de gratitude que fomos contraendo e que fixe-ron posible
levar adiante o noso traballo. probable que polomedio esqueceramos
persoas ou institucins merecentes de figurarnun ou outro lugar.
Adiantmonos a pregar perdn por eses even-tuais descoidos. Non
queremos deixar de mencionar, endebn, opersoal tcnico do Consello
da Cultura Galega que durante todoeste tempo fixo gala do seu
talante atento e colaborativo.Individualizamos este agradecemento
na persoa de AntonioMontero Carro, o xerente da institucin, pero
queremos que sefaga extensivo a todas as persoas que traballan no
Consello. O pre-sidente, Alfonso Zulueta de Haz, e a Comisin
Executiva nuncanos relearon o seu alento e apoio para dar cabo a
esta singradura,que experimentou tamn os seus episodios de risco e
os seus peri-gos de naufraxio. Mercs a todos e a todas.
-
O proceso de normalizacin do idioma galego (1980-2000) 27
Finalmente, sera imperdoable rematar este limiar sen
unhalembranza para o que era presidente do Consello da
CulturaGalega cando este proxecto daba os seus primeiros pasos,
quen pordesgraza non poder xa contemplar os seus froitos. Carlos
Casaresfoi, para este traballo coma para tantas outras empresas
culturaisgalegas, unha fonte constante de inspiracin, de estmulo e
deapoio. A mellor homenaxe que podemos ofrecerlle agora
precisa-mente prlle o ramo a esta nosa tarefa e continuar mirando
cara adiante, a traballar por un presente e un porvir mellor para a
nosaterra e para a nosa lingua, como el non deixou de facer
sempre,incansablemente.
Henrique Monteagudo
Coordinador da Seccin de LinguaConsello da Cultura Galega
-
28 Presentacin
BIBLIOGRAFA citada
Aln Garabato, M. C. e Rodrguez Yez, X. P. (coords.) (2000):
LeGalicien et la sociolinguistique galicienne la conqute de la
reconnais-sance sociale [Lengas n. 47], Montpellier, Universit Paul
Valre.
Argelaget, J. (1998): Las polticas lingsticas: diversidad
demodelos lingsticos escolares en Ricard Gom e Joan Subirats(comp.)
Polticas pblicas en Espaa, Barcelona, Ariel, 295-316.
Arquivo de Planificacin e Normalizacin Lingstica (ed.)
(2002):Actas dos IV Encontros para a normalizacin lingstica,
Santiago deCompostela, Consello da Cultura Galega.
Bouzada Fernndez, X. e Lorenzo Surez, A. (1997): O futuro
dalingua. Elementos sociolingsticos para un achegamento
prospectivoda lingua galega, Santiago de Compostela, Consello da
CulturaGalega.
Cidadania, rede de aplicacins sociais (ed.) (2002): Situacin da
lin-gua galega no Concello de Santiago de Compostela, Santiago
deCompostela, Xunta de Galicia.
Domnguez Salgado, A. e Mayo Redondo, S. (eds.) (2000): Actasdos
III Encontros para a normalizacin lingstica, Santiago deCompostela,
Consello da Cultura Galega.
Domnguez Salgado, A.; Mayo Redondo, S. e Romero, D.
(eds.)(1999): Actas dos II Encontros para a normalizacin
lingstica,Santiago de Compostela, Consello da Cultura Galega.
Euromosaic (1996): Produccin e reproduccin de grupos
lingsticosminoritarios da Unin Europea, Santiago de Compostela,
Xunta deGalicia.
Fernndez Rodrguez, M. e Rodrguez Neira, M. (coords.)
(1994):Lingua inicial e competencia lingstica, A Corua, Real
AcademiaGalega.
-
O proceso de normalizacin do idioma galego (1980-2000) 29
Fernndez Rodrguez, M. e Rodrguez Neira, M. (coords.) (1995):Usos
lingsticos en Galicia, A Corua, Real Academia Galega.
Fernndez Rodrguez, M. e Rodrguez Neira, M. (coords.)
(1996):Actitudes lingsticas en Galicia, Vigo, Real Academia
Galega.
Fernndez Salgado, B. e Monteagudo Romero, H. (1995): Do gale-go
literario galego comn: proceso de estandardizacin na
pocacontempornea en Henrique Monteagudo Romero (ed.), Estudiosde
sociolingstica galega. Sobre a norma do galego culto, Vigo,Galaxia,
99-176.
Garca Negro, M. P. (1991): O galego e as leis. Aproximacin
sociolin-gstica, Vilaboa, Edicins do Cumio.
Gom, R. e Subirats, J. (comp.) (1999): Polticas pblicas en
Espaa,Barcelona, Ariel.
Graa Martnez, V. (2001): Lexislacin da Lingua Galega, A
Corua,Xunta de Galicia.
Grin, F. (2000): Evaluating police measures for minorite
languages inEurope, Flensburg, European Centre for Minorite
Issues.
Grin, F. e Vaillancourt, F. (1999): The cost-effectiveness
evaluation ofminorite language policies: Case studies on Wales,
Ireland and theBasque Countre, Flensburg, European Centre for
Minorite Issues.
Lorenzo Surez, A. (ed.) (1996): Dinamizacin e normalizacin
lin-gstica, Vigo, Universidade de Vigo.
Mezo, Josu (1996): Polticas de recuperacin lingstica en
Irlanda(1922-1939) y el Pas Vasco (1980-1992), Madrid, Centro
deEstudios Avanzados en Ciencias Sociales.
Monteagudo, H. (coord.) (1990): Perspectivas sobre a lingua
[=Grialn. 107], Vigo, Galaxia.
Parlamento de Galicia (ed.) (1983a): Lei de fundacins de
intersgalego, Santiago de Compostela, Parlamento de Galicia.
-
30 Presentacin
Parlamento de Galicia (ed.) (1983b): Lei de recoecemento da
gale-guidade, Santiago de Compostela, Parlamento de Galicia.
Parlamento de Galicia (ed.) (1983c): Lei do Consello da
CulturaGalega, Santiago de Compostela, Parlamento de Galicia.
Rodrguez Neira, M. (coord.) (1998): O idioma na Universidade
deSantiago de Compostela, Santiago de Compostela, Universidade
deSantiago de Compostela.
Rodrguez Neira, M. e Lpez Martnez, M. (1988): O galego
naUniversidade, Santiago de Compostela, Consello da Cultura
Galega.
Rodrguez Yez, X. P. (coord.) (1993): Sociolinguistique
Galicienne[= Plurilinguismes n. 6], Pars, Centre dtudes et de
Recherches enPlanification Linguistique/ Universit Ren
Descartes.
Rubal Rodrguez, X. (1992): Aproximacin situacin da lingua
noensino non universitario (Preescolar e EXB), Santiago de
Compostela,Xunta de Galicia.
Rubal Rodrguez, X. e Rodrguez Neira, M. (1987): O galego no
ensi-no pblico non universitario, Santiago de Compostela, Consello
daCultura Galega.
Siguan Soler, M. (1994): Conocimiento y uso de las lenguas
enEspaa, Madrid, Centro de Investigaciones Sociolgicas.
Siguan Soler, M. (1999): Conocimiento y uso de las lenguas en
Espaa2, Madrid, Centro de Investigaciones Sociolgicas.
VV. AA. (1997): Estudio sociolingstico da Universidade de
Vigo,Vigo, Universidade de Vigo.
VV. AA. (1998): Estudio sociolingstico sobre a situacin da
linguagalega no Concello de Vigo, Vigo, Concello/ Universidade de
Vigo.
-
Elaboracin edifusin da lingua
-
ABREVIACINS
ADISAC: Asociacin para el Desarrollo Integrado de
Sanabria-CarballedaAGAL: Associaom Galega da LnguaAIEG: Asociacin
Internacional de Estudios GalegosALBI: Atlas Lingstico de El
BierzoALGa: Atlas Lingstico GalegoALPI: Atlas Lingstico da Pennsula
IbricaAPNL: Arquivo de Planificacin e Normalizacin LingsticaAS-PG:
Asociacin Socio-Pedagxica GalegaBAL: Boletn de Administracin e
LinguaBILEGA: Bibliografa Informatizada da Lingstica GalegaBNG:
Bloque Nacionalista GalegoBOE: Boletn Oficial do EstadoBOPA: Boletn
Oficial do Principado de AsturiasBRAG: Boletn da Real Academia
GalegaBUP: Bacharelato Unificado PolivalenteCA: Comunidade
AutnomaCCG: Consello da Cultura GalegaCDSG: Centro de Documentacin
Sociolingstica de GaliciaCEFORES: Centros de Formacin e
RecursosCEG: Confederacin de Empresarios de GaliciaCEOU: Consellara
de Educacin e Ordenacin UniversitariaCINDOC: Centro de Informacin e
Documentacin CientficaCiU: Convergncia i UniCORGA: Corpus de
Referencia do Galego ActualCOU: Curso de Orientacin
UniversitariaCPRA: Colexio Pblico Rural AgrupadoCRPIH: Centro Ramn
Pieiro para a Investigacin en HumanidadesCRTVG: Compaa de
Radio-Televisin de GaliciaCSIC: Consello Superior de Investigacins
CientficasCTNL: Coordinadora de Traballadores e Traballadoras de
Normalizacin da LinguaCXTG-INTG: Confederacin Xeral dos
Traballadores Galegos-Intersindical Nacional dos
Traballadores GalegosDCB: Deseo Curricular BaseDEGC: Diccionario
Enciclopdico Gallego-CastellanoDNGC: Diccionario Normativo
Galego-CastelnDOG: Diario Oficial de GaliciaDRAG: Diccionario da
Real Academia GalegaDXPL: Direccin Xeral de Poltica LingsticaEA:
Eusko AlkartasunaEGAP: Escola Galega de Administracin PblicaERGA:
Estudantes Revolucionarios GalegosESO: Educacin Secundaria
ObrigatoriaEXB: Educacin Xeral BsicaFEGAS: Fundacin Pblica Escola
Galega de Administracin Sanitaria
-
FFT: Facultade de Filoloxa e TraducinFP: Formacin
ProfesionalFP1: Formacin Profesional de 1 GraoFP2: Formacin
Profesional de 2 GraoICE: Instituto de Ciencias da EducacinICONA:
Instituto Nacional para a Conservacin da NaturezaIEO: Instituto de
Estudios BercianosIES: Instituto de Ensino SecundarioIGSP:
Instituto Galego de Scio-PedagoxaILG: Instituto da Lingua
GalegaINE: Instituto Nacional de EstatsticaIPLN: Informe de Poltica
Lingstica e NormalizacinIVAP: Instituto Vasco de Administracin
PblicaLNL: Lei de normalizacin lingsticaLOXSE: Lei orgnica xeral do
sistema educativoLRL: Lexikon der Romanistischen LinguistikMAGUS:
Multilingual Animal Glossary of Unveiled SynonymsMDGA: Mesa pr
Defensa del Galego de Asturias e da Cultura da ComarcaMDGB: Mesa
pra Defensa do Galego do Bierzo e da Cultura da ComarcaMEC:
Ministerio de Educacin e Ciencia/ Ministerio de Educacin, Cultura
e
DeporteMNL: Mesa pola Normalizacin LingsticaNOMIG: Normas
Ortogrficas e Morfolxicas do Idioma GalegoPAS: Persoal de
administracin e servizosPNV: Partido Nacionalista VascoPP: Partido
PopularPSOE: Partido Socialista Obreiro EspaolRG: Radio GalegaRAG:
Real Academia GalegaRTVE-G: Radiotelevisin Espaola en GaliciaRTVG:
Radio Televisin de GaliciaSEG: Seminario de Estudos GalegosSERGAS:
Servizo Galego de SadeSNL: Servizo de Normalizacin
LingsticaTERMCAT: Centro de Terminoloxa CatalTERMIGAL: Servizo de
Terminoloxa GalegaTERMILAT: Terminoloxa e Industrias da Lingua nos
Idiomas LatinosTILGa: Tesouro Informatizado da Lingua GalegaTVG:
Televisin de GaliciaUFF: Universidade Federal FluminenseUSC:
Universidade de Santiago de CompostelaUZEI: Centro Vasco de
Terminoloxa e LexicografaUNESCO: Organizacin das Nacins Unidas para
a Educacin, a Ciencia e a CulturaVOLGa: Vocabulario Ortogrfico da
Lingua GalegaVPGC: Vocabulario Popular Galego-Casteln
-
NDICE DE CADROS, GRFICOS e mapas
Cadros
Cadro 1: Duplas opcins admitidas nas NOMIG-82, continuadoras da
incompleta
fusin entre das correntes tradicionais do galego autonomista, o
popu-
larismo e o cultismo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 82
Cadro 2: Comparanza de seleccin normativa entre variantes
morfolxicas en
galego coas formas normativas do portugus e o casteln . . . . .
. . . . . 83
Cadro 3: Evolucin da elaboracin da lingua escrita no perodo
contemporneo
nos planos grfico, morfolxico e lxico . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . 92
Cadro 4: Versin frouxa e versin forte da opcin mnimos . . . . .
. . . . . . . . 99
Cadro 5: Principais diferenzas entre as propostas ILG/ RAG,
mnimos e AGAL 104
Cadro 6: Novidades introducidas polo acordo de reforma
ortogrfica
(NOMIG-03) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 111
Cadro 7: Asignacin de tarefas terminolxicas . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 247
Cadro 8: Lista de editores de traballos terminogrficos en
Galicia . . . . . . . . . . . 284
Cadro 9: Plan de normalizacin terminolxica para o galego (I) . .
. . . . . . . . . . 286
Cadro 10: Plan de normalizacin terminolxica para o galego (II) .
. . . . . . . . . . 287
Cadro 11: Calendario de implantacin do sistema educativo
(LOXSE): ensinanzas
de rxime xeral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 294
Cadro 12: Porcentaxes de materiais didcticos por tipoloxas . . .
. . . . . . . . . . . . 298
Cadro 13: Porcentaxes de ttulos adscritos a cada nivel educativo
. . . . . . . . . . . . 300
Cadro 14: Producin editorial en lingua galega (1982-2000) . . .
. . . . . . . . . . . . 301
Cadro 15: Tiraxe por data . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
Cadro 16: Tiraxe por nivel . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
Cadro 17: Tiraxe por tipoloxa . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
Cadro 18: Materiais en novos soportes. Distribucin por niveis
educativos . . . . . 307
Cadro 19: Materiais en novos soportes. Lingua/ sistema educativo
en xeral . . . . . 308
Cadro 20: Os contidos do programa oficial en Lingua galega 1 de
BUP, ed. Xerais
(1983) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
Cadro 21: Distribucin de contidos en Lingua galega 1 de BUP, ed.
Obradoiro-
-Santillana (1990) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 314
Cadro 22: Estrutura das unidades dos libros de texto de lingua
editados a partir
da LOXSE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . 317
Cadro 23: Distribucin de contidos en Lingua 1 ESO, ed. Xerais
(1996) . . . . . . 317
Cadro 24: Comparacin dos ndices de Literatura galega 3 BUP, ed.
Xerais (1983)
e os libros de 3 e 4 de ESO de Obradoiro-Santillana (1996) . . .
. . . 325
Grficos
Grfico 1: Evolucin de recursos terminogrficos (1984-2000) . . .
. . . . . . . . . . 235
Grfico 2: reas de traballo terminolxico . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . 237
-
Grfico 3: Combinacins lingsticas dos repertorios . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . 239
Grfico 4: Editores de terminoloxa . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
Grfico 5: Linguas traducidas ao galego (1992-1999) . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . 283
Grfico 6: Evolucin das publicacins sobre ensino en xeral . . . .
. . . . . . . . . . . 296
Grfico 7: Evolucin das publicacins sobre ensino da lingua . . .
. . . . . . . . . . . 297
Grfico 8: Os materiais para o ensino da lingua por niveis
educativos . . . . . . . . 299
Grfico 9: Materiais didcticos para ensino non regrado da lingua
. . . . . . . . . . . 350
Grfico 10: Usos lingsticos en Asturias. Uso lingstico dos avs
maternos . . . . 432
Grfico 11: Usos lingsticos en Asturias. Uso lingstico dos pais
entre si . . . . . . 432
Grfico 12: Usos lingsticos en Asturias. Lingua falada pola nai
co alumnado . . . 432
Grfico 13: Usos lingsticos en Asturias. Lingua falada polo
profesorado co
alumnado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . 432
Grfico 14: Usos lingsticos en Asturias. Lingua falada polo
alumnado coa nai . . 432
Grfico 15: Usos lingsticos en Asturias. Lingua falada polo
alumno cos compa-
eiros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 432
Grfico 16: Usos lingsticos en Len. Lingua falada polos avs
maternos . . . . . . 433
Grfico 17: Usos lingsticos en Len. Lingua falada polos pais
entre si . . . . . . . . 433
Grfico 18: Usos lingsticos en Len. Lingua falada pola nai co
alumno . . . . . . . 433
Grfico 19: Usos lingsticos en Len. Lingua falada polo
profesorado co
alumnado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . 433
Grfico 20: Usos lingsticos en Len. Lingua falada polo alumno coa
nai . . . . . . 433
Grfico 21: Usos lingsticos en Len. Lingua falada polo alumno cos
compaeiros 433
Grfico 22: Usos lingsticos en Zamora. Lingua falada polos avs
maternos . . . . 434
Grfico 23: Usos lingsticos en Zamora. Lingua falada polos pais
entre si . . . . . . 434
Grfico 24: Usos lingsticos en Zamora. Lingua falada polo pai co
alumno . . . . . 434
Grfico 25: Usos lingsticos en Zamora. Lingua falada polo
profesorado . . . . . . . 434
Grfico 26: Usos lingsticos en Zamora. Lingua falada polos
alumnos cos pais . . 434
Grfico 27: Usos lingsticos en Zamora. Lingua falada polo alumno
cos
compaeiros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 434
Mapas
Mapa 1: Santiago de Compostela, na encrucillada das isoglosas
correspondentes
ao seseo (cen), a finais nominais an/ -ao (man), ao plural dos
nomes
acabados en n (cans) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . 114
Mapa 2: Os dezaoito concellos da Terra Eo-Navia . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . 427
Mapa 3: reas dialectais do galego en Asturias . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 428
Mapa 4: Concellos de fala galega en Len . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . 429
Mapa 5: Concellos de fala galega en Zamora . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 430
Mapa 6: Fronteira do galego en Len e Zamora . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . 431
-
A DEMANDA DA NORMA. AVANCES, PROBLEMAS E PERSPECTIVAS NO PROCESO
DE ESTANDARIZACIN
DO IDIOMA GALEGO*
Henrique Monteagudo
1 ESTANDARIZACIN: FIXACIN E DIFUSIN DA NORMA
Despois dunha longa historia de marxinacin e reprega-mento,
levada a extremos de frrea represin durante a ditadurafranquista,
nos ltimos lustros o idioma galego experimentou pro-gresos
considerables canto ao seu recoecemento social, sa pro-mocin
poltica, ao seu desenvolvemento cultural e sa elabora-cin
lingstica. Neste mesmo perodo, a lingua experimentou unrpido
proceso de adaptacin (Coulmas 1989), por mor de afron-tar a grande
mudanza que supuxo pasar en moi pouco tempo desobrevivir como
idioma popular e literario, acoutado no uso oral ena comunicacin
privada, a exercitarse como lingua administrati-va, didctica e
informativa, de emprego espallado nos mbitospblicos, tanto
oralmente coma por escrito. Ese paso histrico abo-cou o galego
estandarizacin, de modo e maneira que cuestinsantes escasamente
preocupantes, sen grande relevancia prctica ecase invisibles,
tornronse temas conspicuos, debullados polomido e discutidos ata a
extenuacin.
No presente contributo monos ocupar de dous aspectoscruciais da
estandarizacin lingstica: dunha banda, o procesode constitucin do
estndar lingstico, isto , a forxa da varie-dade modelo, en
particular a codificacin normativa desta aestandarizacin da lingua;
doutra banda, o proceso de implanta-cin desa variedade, isto , a sa
difusin, aceptacin, adquisi-cin e adopcin efectiva por parte dos
falantes a estandarizacin
* As referencias bibliogrficas dos textos normativos mencionados
neste captulo figu-ran no apndice bibliogrfico final 1 Bibliografa:
a norma.
-
38 A demanda da norma
da comunidade lingstica1. Ocuparmonos mis demoradamentedo
primeiro aspecto, xa que de lonxe o mis estudado e deba-tido, pero
isto non debe facer esquecer a importancia crucial dosegundo: un
estndar propiamente dito o porque empregadoacoto pola masa dos
locutores, caso contrario, o modelo norma-tivo convrtese en papel
mollado, unha pura entelequia.
Non cmpre que nos delonguemos a explicar a importan-cia da
estandarizacin lingstica como proceso que acompaa,facilita e
contribe normalizacin social do idioma. Non que avariedade estndar
dunha lingua sexa preferible en senso absolutoou de superior
calidade intrnseca a calquera outra variedade; sin-xelamente,
convrtese en imprescindible cando esa lingua empregada en
determinados mbitos (sobre todo, ensino,Administracin, comunicacin
supralocal e en xeral escrita), eresulta especialmente axeitada
para estes. Por parte, a existenciadunha variedade transdialectal
do idioma constite unha manifes-tacin obxectiva da consciencia de
identidade, unidade e lealdadelingstica da comunidade
correspondente (Monteagudo 1994). Avixencia dun modelo de
referencia comn para os utentes, ampla-mente recoecido e
solidamente implantado, representa as a mate-rializacin dun ideal
de lingua socialmente partillado e revela ungrao superior de
cultura lingstica e de articulacin interna dogrupo lingstico. A
estandarizacin un proceso extraordinaria-mente arduo e complexo,
que implica un alto grao de integracine autoconsciencia, de
madureza e de institucionalizacin da comu-nidade idiomtica
atinxida. un fenmeno que envolve, polotanto, todo un abano de
cuestins que non son primaria nin fun-damentalmente lingsticas,
mais socio-culturais.
No centro do proceso de estandarizacin atpase a varie-dade
lingstica estndar, modelo ou normativa (tamn deno-minada exemplar
ou de referencia). Esta constite o resultado da
1. O esquema analtico bsico que subxace presente exposicin, con
discusin dasnocins mis relevantes e remisin bibliografa
especializada correspondente, atpa-se en Lamuela e Monteagudo
(1996).
-
O proceso de normalizacin do idioma galego (1980-2000) 39
maduracin dunha variedade culta/escrita. En principio, a
exis-tencia dunha variedade culta/escrita non implica
necesariamente aestandarizacin da lingua, mais sinxelamente un
certo nivel de ela-boracin desta; endebn, unha vez atinxida a
estandarizacin, avariedade culta/escrita practicamente se
identifica coa variedademodelo. Ntese que falamos de variedade
culta e escrita, e naspxinas do presente traballo contrapormola
variedade usual(ou ordinaria) e falada (tamn denominada oral ou
coloquial).Obviamente, existen os rexistros lingsticos oral/culto e
escri-to/usual, pero onde se manifestan mis claramente as
caractersti-cas que contrapoen a lingua elaborada e a non elaborada
xusta-mente na comparanza entre o uso escrito/culto dunha banda e
ooral/ordinario da outra.
Ao longo da presente achega porase de vulto a centralidadeda
escrita no proceso de elaboracin lingstica e mis en particularde
estandarizacin. Non pretendemos disputarlle lingua falada oseu
carcter primario e o seu lugar absolutamente central e
insubs-tituble na comunicacin humana, mais non se pode negar que
aescrita supn unha ampliacin notabilsima das posibilidades
queofrece a linguaxe como rgano do pensamento, medio de expresine
vehculo de comunicacin. Fronte ao carcter espontneo, irre-flectido
e universal da fala (da sa adquisicin e producin en con-dicins
normais), a escrita un artefacto do que s se benefician,tras unha
laboriosa aprendizaxe, unha minora de linguas domundo e unha minora
de falantes dunha parte significativa das lin-guas escritas. Anda
que na actualidade os medios de comunicacinaudiovisual son
omnipresentes, a escrita contina a ter un rol cen-tral nas nosas
sociedades e nas nosas culturas. Precisamente por tra-tarse dun
invento cultural e tamn polas sas propias
caractersticas(perdurabilidade, fixeza, independencia do contexto
extralingsti-co), a escrita susceptible dun control, dun
requintamento edunha uniformidade ao longo do tempo e do espazo
impensablespara a fala. Por tanto, a escrita un instrumento
fundamental deestandarizacin lingstica. A tal punto, que a
variedade culta fala-da en boa parte un produto secundario,
derivado da escrita e for-
-
40 A demanda da norma
temente dependente desta (de a que os estudiosos falen de
orali-dade secundaria, vxase o clsico Ong 2002). Isto explica a
nosainsistencia en referirnos variedade culta/escrita, anda que,
comose ver, non esqueceremos referirnos ao estndar oral.
En linguas con evolucin histrica normal (como o caste-ln ou o
portugus), a estandarizacin desenvolveuse a un ritmorelativamente
pausado, en chanzos sucesivos ao longo de centuriasde elaboracin e
cultivo ininterrompidos. Pola contra, en idiomascunha evolucin mis
accidentada (como o galego ou o cataln), aestandarizacin tivo que
desenvolverse a un ritmo mis rpido e encondicins menos favorables.
De a deriva a impresin de que aestandarizacin das linguas do
primeiro grupo un proceso inxe-nuo, que se desenvolveu de forma
natural en ausencia de calquerainxerencia ou mediacin externa;
mentres que a das linguas dosegundo grupo un feito artificial, un
produto de laboratorio, oresultado dunha fabricacin guiada
decisivamente por factoresextralingsticos. Esta impresin
rotundamente falsa. Non exis-ten estndares naturais: a
estandarizacin en todos os casos unaspecto especfico dun fenmeno
moito mis xeral, cal o cultivoou elaboracin das linguas, un fenmeno
que implica o controlconsciente e a manipulacin deliberada dos
recursos lingsticoscon motivacins e propsitos determinados, non
lingsticos (ounon puramente tales) tendentes, falando
xenericamente, a mellorara eficacia daquelas como instrumento de
comunicacin, a conse-guir o seu refinamento expresivo ou o seu
embelecemento esttico,e/ou a incrementar o seu prestixio e o seu
valor como smbolo deidentificacin dunha colectividade. Todos os
estndares son, nesesenso, produtos artificiais, o cal non impide
que, unha vez que seestablecen e se institucionalizan, pasen a ser
aprendidos e utiliza-dos coa maior das naturalidades nas
comunidades lingsticas nor-malizadas. Esa a vocacin e o destino que
lle dan sentido aoestndar galego: que sexa o vehculo corrente de
expresin dunhacomunidade lingstica normalizada.
-
O proceso de normalizacin do idioma galego (1980-2000) 41
1.1 Estandarizacin da lingua
A variedade padrn do galego pose un cdigo normativopropiamente
dito desde a aprobacin en 1982 das Normas ortogr-ficas e
morfolxicas do idioma galego (ILG/ RAG 1982),
elaboradasconxuntamente polo Instituto da Lingua Galega da
Universidadede Santiago de Compostela (ILG) e a Real Academia
Galega (RAG),e sancionadas oficialmente pola Xunta de Galicia (Graa
Martnez2001:69-71). Estas Normas foron obxecto dunha revisin en
1995,e acaban de ser reformadas pola Real Academia Galega (2003),
porproposta conxunta do propio ILG e os departamentos de
Filoloxagalega das tres universidades de Galicia2 (a partir de
agora, abre-viaremos NOMIG, especificando cando for necesario
NOMIG-82para a versin aprobada en 1982 e NOMIG-03 para a versin
de2003). A aprobacin das NOMIG-03 pode considerarse a culmi-nacin
do proceso de constitucin dun modelo normativo solida-mente
asentado e amplamente aceptado, pois resolve as discrepan-cias que
afastaban das NOMIG-82 un sector de utentes numerica-mente reducido
pero socio-culturalmente significativo (vxasemis abaixo 3.2.1).
Anda persisten correntes discrepantes coasNOMIG, moi activas pero
francamente minoritarias e faltas deapoios sociais significativos.
Polo tanto, o presente contributo vaisecentrar na normativa
oficial, cunha rpida referencia s alternativase aos debates a que
deron azo.
As NOMIG supoen a codificacin, e con isto a sistemati-zacin e
definicin dunha variedade normativa do idioma galego,pero esta
variedade non xurdiu ex novo, mais continuadora his-trica dunha
variedade culta/escrita (gallego comn: Carballo Calero19663,
Kultursprache: Esser 1990) que veu callando ao longo
2. Lmbrese que ata c. 1990, a nica universidade existente en
Galicia tia sede enSantiago de Compostela, desde a data indicada
existen tamn as universidades de Vigoe A Corua.
3. Na denominacin gallego comn que emprega Carballo Calero
(probable trasunto doalemn Gemeinsprache), o adxectivo comn oponse
a particular ou dialectal.
-
42 A demanda da norma
dunha tradicin de cultivo da lingua que arrinca dos meados
dosculo XIX (Alonso Montero 1970, Carballo Calero 1972 e
1974,Fernndez Salgado e Monteagudo 1995, Santamarina
1995,Monteagudo 1999:357-505). certo que o galego escrito
nuncagozou dunha completa fixacin e codificacin, basicamente
polarazn de que o propio idioma careceu de todo recoecemento
ofi-cial ata 1980, cando se aprobou o Estatuto de autonoma de
Galiciaque sentou os alicerces para o autogoberno. Mesmo as, antes
destadata, a lingua galega non se viu privada de esteos
institucionais(precarios): coma tal, a Real Academia Galega fundada
en 1906, oSeminario de Estudos Galegos (SEG) que existiu entre 1923
e1936, ou o Instituto da Lingua Galega (ILG) creado en 1970.
Alis,estas institucins emprenderon tentativas de codificacin:
Normasdo Seminario de Estudos Galegos (SEG 1932, 1936), Normas
daAcademia de 1970 e 1971 (RAG 1970, RAG 1971), Bases pr
uni-ficacin das normas lingsticas do galego que promoveu o
ILG(Universidade de Santiago 1977). Pero estas propostas
careceronnalgns casos da amplitude e sistematicidade requiridas, e
entodos do imprescindible respaldo socio-poltico (Alonso
Pintos2002, Monteagudo 2003).
Sexa como for, por obra dos cultivadores do idioma,
pase-niamente foise decantando unha modalidade de
linguaculta/escrita razoablemente estable e ben definida, que, coas
sasvacilacins, incoherencias e desvos, serviu de alicerce sobre o
quese construu unha variedade estndar apta para ser utilizada
nascondicins de plenifuncionalidade que, co desenvolvemento
doautogoberno, se lle foron abrindo progresivamente ao idioma
gale-go a partir de 1980. Desde 1981 Galicia pose un goberno e
unparlamento autnomos que utilizan publicamente o galego como
Recolleremos esta denominacin, considerando o galego comn como a
base do galegoculto. Para referirnos ao galego coloquial falado de
maneira espontnea e xeral en con-textos non pblicos e informais,
especialmente (pero non s) por falantes non cultiva-dos,
utilizaremos a denominacin galego usual ou ordinario, tomando o
ltimo adxec-tivo como sinnimo de corrente, e obviando, como lxico,
as connotacins pexora-tivas que se poidan asociar ao adxectivo
ordinario.
-
O proceso de normalizacin do idioma galego (1980-2000) 43
idioma oficial preferente, desde 1983 est vixente unha Lei de
nor-malizacin lingstica que, entre outras cousas, establece o
ensinoobrigatorio do idioma nos centros educativos, prev o seu
usocomo lingua vehicular da educacin, e dispn a sa
progresivaextensin como lingua oficial das administracins pblicas;
edesde 1986 funciona unha emisora pblica de radio-televisin(RTVG)
que utiliza maioritariamente o galego (Siguan 1992:216-230,
Monteagudo e Bouzada (coords.) (2003)). Obviamente, a
ofi-cializacin e a ampliacin de mbitos funcionais da lingua
torna-ban imperiosa a fixacin dun modelo normativo no que fincar
aelaboracin de novas variedades funcionais, e a esa necesidade
res-ponden as NOMIG (Monteagudo 1993:130-134).
Canto elaboracin da variedade modelo (estandarizacinda lingua),
como sabido, o debate polarizouse arredor da linguaescrita entre
unha corrente autonomista hexemnica e outra rein-tegracionista
minoritaria4. Na corrente autonomista, pola sa vez,pdense
distinguir unha rama maioritaria, agrupada por volta doInstituto da
Lingua Galega e das NOMIG-82, e outra minoritaria,pero con notable
implantacin nos sectores mis mobilizados,agrupada arredor da
Asociacin Socio-Pedagxica Galega (AS-PG)e as sas Orientacins para a
escrita do noso idioma, que tamn se tendenominado reintegracionista
de mnimos. Baixo a denominacinreintegracionista apareceron
diferentes propostas ( parte dadevandita), pero o grupo mis
representativo o nucleado arredorda Associaom Galega da Lngua
(AGAL), partidario dunha nor-mativa transicional cara ao portugus,
mentres que outros sectoresdefenden a adopcin inmediata e ntegra do
portugus padro
4. Non existe unha denominacin establecida da corrente
maioritaria, que ten sidodesignada como autonomista,
rexeneracionista, diferencialista e isolacionista (os dous lti-mos
termos sanos os seus detractores, con connotacin pexorativa). Esta
falla dedenominacin fixa significativa do seu carcter hexemnico. O
normal ser autono-mista, e o que non normal o que recibe unha
denominacin estable: reintegracio-nista ou lusista (a segunda usada
sobre todo polos seus detractores, con connotacinsdesmellorativas).
Na nosa opinin, as designacins mis precisas para ambas as
corren-tes son, respectivamente, galeguista e integracionista, pero
pregmonos por comodida-de s usuais.
-
44 A demanda da norma
(Irmandades da Fala Galiza-Portugal, Associao de
AmizadeGaliza-Portugal). A corrente autonomista postula a
elaboracindun estndar galego autnomo, continuador da tradicin
literariacontempornea e prximo ao uso falado ordinario; a
reintegracio-nista propugna un estndar integrado no polisistema
idiomticolusitano (ou luso-brasileiro). As diferenzas entre
autonomistas ereintegracionistas teen unha plasmacin moi visible no
planoortogrfico. A ortografa autonomista contina, simplificndoa
edepurndoa, a tradicin comn do galego escrito desde o sculoXIX, que
se orixinou como unha adaptacin fonmica galega daortografa castel.
A ortografa reintegracionista consiste, pola sabanda, nunha
adaptacin do sistema grfico do portugus euro-peo, e presntase como
continuadora da do galego medieval. Misadiante volveremos sobre
esta cuestin.
1.2 Difusin da norma ou estandarizacinda comunidade
lingstica
Verbo da cuestin da difusin da norma (estandarizacin
dacomunidade lingstica), os problemas proceden principalmente
de:(a) as disensins con respecto definicin do padrn
lingstico(segundo explicamos no pargrafo anterior), as deficiencias
canto definicin deste e a sa relativa inestabilidade, o que
implicaatrancos para a sa aceptacin; (b) as dificultades para a sa
difusin(ou socializacin), derivadas da situacin sociolingstica do
gale-go, en particular do feito de que o casteln ocupa a maior e
mellorparte do espazo de comunicacin pblica e cuase-monopoliza
asaxencias de difusin da lingua (emisins radiofnicas e
televisivas,xornais e publicacins, etc.), o que representa un serio
problemapara a sa adquisicin; (c) as dificultades para a sa
adopcin, tantopor parte dos galego-falantes que case por definicin
son dialect-fonos e na sa meirande parte foron e continan a ser
alfabetiza-dos en casteln, como por parte dos casteln-falantes,
sobre todoos procedentes dos medios sociais e os hbitats xeogrficos
conmenor presenza do galego.
-
O proceso de normalizacin do idioma galego (1980-2000) 45
Canto ao primeiro punto sinalado (a), obvio que as pol-micas
normativas, adoito ruidosas e virulentas, teen
prexudicadoseriamente o proceso de normalizacin do galego, e en
particular,a aceptacin da sa variedade normativa. Por parte, ao
longo dotempo o modelo oficial sufriu sucesivos retoques en
aspectosmenores, o cal perfectamente lxico e normal, pero en
ocasinsas mudanzas de criterio e trasacordos non foron debidamente
pon-derados e sobre todo, acaidamente divulgados e explicados, o
calnon deixou de provocar desconcerto entre os utentes
(Harguindey,1993). No tocante ao segundo punto (b), hai que ter en
conta quepara a efectiva estandarizacin da comunidade lingstica
nonabonda coa presenza do modelo normativo na escola (e menosanda
se unicamente se aprende como materia de estudo e non seutiliza
como lingua vehicular), mais os medios de comunicacin demasas
desempean un papel absolutamente fundamental. s vecestense a
impresin de que algns lingistas manteen neste parti-cular unha
actitude excesivamente idealista e voluntarista, sendecatrense de
que soamente unha exposicin intensa e continua lingua (en
particular sa variedade exemplar) garante un coece-mento
comprehensivo e fludo desta por parte de amplos sectoresda
poboacin. E anda as, da competencia receptiva competen-cia
produtiva vai un treito que non doado de percorrer.
Finalmente, no que atinxe ao terceiro punto (c), non haique
esquecer que o casteln o idioma nativo de mis dun terzodos
habitantes de Galicia, exclusivo dos sectores sociais mis
ele-vados, maioritario (ou case) nas camadas medias, os grupos
profe-sionais mis cualificados e a poboacin mis nova
ambientalmentedominante nos ncleos urbanos, lingua tradicional da
instrucin eda comunicacin formal e escrita, e usufruidor, como
dixemos, damaiora dos medios de comunicacin de masas. E tampouco
sepode perder de vista que xustamente a figuran os mbitos
decomunicacin que fan circular a variedade estndar, os
grupossociais en que esta ania e os sectores profesionais aos que
estnadscritos os seus principais portadores e difusores. Pero xa
estamosa adiantar as cuestins que imos desenvolver mis adiante.
-
46 A demanda da norma
Comezaremos pola constitucin da norma, tracexando enprimeiro
lugar unha panormica histrica do correspondente proce-so, detndonos
a seguir nas NOMIG-82 e os debates normativos queas arrodearon, ata
desembocar nas NOMIG-03. Remataremos co tra-tamento das cuestins
vencelladas difusin e adopcin da norma.
2 A CUESTIN DA NORMA NA HISTORIA
2.1 O sculo XIX: Rexurdimento. Do galego circunstancial(c.
1810-c. 1850) ao galego potico (c. 1850-c. 1915)
Anda que o idioma galego experimentou, parcialmente encomunidade
co portugus e parcialmente en paralelo a este, unhaprimeira
emerxencia durante a Idade Media (sculos XIII ao XV),esta viuse
tronzada pola intromisin do casteln, que desde o pri-meiro terzo do
sculo XVI ata os comezos do sculo XIX se tornoupracticamente en
nica lingua escrita en Galicia (xunto ao latn)(Monteagudo e
Santamarina 1993, Monteagudo 1999). Destarte,na poca moderna
inicibase un proceso de asimilacin lingsti-ca, que nos sculos
XVI-XVIII avanzou paseniamente, pero quegaou ritmo nos sculos XIX e
XX, e que tera abocado a unha dia-lectalizacin irreversible do
galego se non fose polo agromar dunmovemento galeguista na segunda
metade do sculo antepasadoque gozou dunha notable continuidade, a
pesar de sufrir revesestan graves como a ditadura (1936-1975).
Feito crucial para o quenos interesa que este movemento galeguista
mantivo as reivindi-cacins lingsticas na cerna dos seus sucesivos
proxectos poltico-culturais. Precisamente o lugar central outorgado
lingua na con-figuracin da identidade colectiva galega constituu o
mbil prin-cipal do seu cultivo, o cal explica a orientacin deste
cara confi-guracin dun idioma culto propio, autnomo, ben que
concibidoidealmente como membro dunha familia lingstica mis ampla,
agalego-portugu