Nikel Raporu

7/27/2019 Nikel Raporu

1/52

TMMOB

MADEN MHENDSLER ODASI

NKEL RAPORU

Kasm 2012


2/52

Tm haklar sakldr. TMMOB Maden Mhendisleri Odasnn yazl izniolmakszn bu kitap ya da kitabn bir ksm herhangi bir biimde oaltlamaz.

ISBN : 978-605-01-0430-1Teknik Hazrlk : Maden Mhendisleri OdasKapak Fotoraf : Goro Nikel ProjesiBask : Gurup Matbaaclk, 0312 384 73 44Bask Tarihi : Kasm 2012steme Adresi : TMMOB Maden Mhendisleri Odas

Selanik Cad. 19/4 Kzlay-ANKARATel : 0312 425 10 80 Faks: 0312 417 52 90nternet Adresi : www.maden.org.tr

E-Posta : [email protected]


3/52

SUNUSon dnemde yaplan baz madencilik faaliyetleri toplumda tartma konusu ol-maktadr. Bu almalara kar kanlar da destekleyenler de birbirlerini sula-maktadr. Bu tr yaklamlar anlaml bir tartmann nne geerek belirli nokta-larda ortaklaabilecek kesimleri bile kar karya getirebilmekte, sorunun z-mn zorlatrmaktadr. Madenler; yenilenemeyen ve retildiklerinde tkenen ktkaynaklardr. Ekonomik rezervler belli blgelerde younlamtr. Bu nedenle,madencilikte yer seme ans yoktur ve madenin bulunduu yerde retilmesi zo-runludur. Yapld blgelere sosyal, kltrel ve ekonomik adan nemli katklar salayan madencilik sektr, emek youn bir istihdam gerektirdiinden krsalkesimden gleri nleyici ve gelir dalmn dzenleyici bir etkisi bulunmakta-

dr. Aranmalar, retim iin gereken yatrmlar ve iletilmeleri byk mali kaynak ve zaman gerektirir. Buna karlk, madenciliin her aamas riskli, yatrmn geridn sreci uzundur.

Madencilik sektr; sanayi bata olmak zere, ekonominin dier sektrlerinintemel hammadde gereksinimlerini salamaya ilaveten, yatrm bedelinin oumakine, elektrik ve inaat kalemlerini oluturduundan, ekonomik kalknmay balatan sanayilemenin lokomoti konumundadr. Madencilik sektrnn tmalt sektrlerinde retim artrlrken sz konusu retimin hede hammadde olarak d satm deil, lke sanayi sektrleri olmaldr. Madencilik sektrnn lke kal-knmasndaki kritik nemi, fazla miktarlarda retilip yurt dna satlarak dvizelde edilmesinde deil, yerli sanayiye dk maliyette ve kaliteli girdi salama-sndadr. Bu erevede, madencilik sektrnn planlanmasnda lke sanayi sek-trleri ile entegrasyon n planda tutulmaldr. Mevcut kaynaklarn en iyi ekildekullanm, kaynaklarn atl durumda braklmamas ve bilinmeyen kaynaklarn belirlenerek retilmesi ile lke sanayisinin gelimesine hz verilmesi gerektiitartlmaz bir gerektir. Fakat, bir lke kendi kaynaklarnn yurt iinde ilenipnihai rne ynelik politikalar gelitirip uygulayamyorsa; bu lke sanayilemi

lkelere ucuz hammadde salamaktadr. Dier bir deyimle lke zenginliklerinigerek deerlerinin ok altnda yurt dna aktarmaktadr.

Yaanan kreselleme sreci ile; ok uluslu irketlerin kar paylarn artrmak, ser-mayenin ve mal dolamnn nndeki tm engellerin kaldrlmas amalanmtr.Bu gelimeler; sahip olduklar bilgi birikimi, sermaye kaynaklar, ekonomik ve politik gleri sayesinde dizginleri ellerinde tutan gelimi lkelerin lehine ol-maktadr. lkemizde 80li yllardan bu yana izlenen neo-liberal politikalar ile; pek ok sektr gibi madencilik sektr de ok byk ykm grm, zelletirmeuygulamalar ile bu ulusun diinden trnandan artrarak oluturduu kamu i-letmeleri yok pahasna yerli ya da yabanc sermaye gruplarna satlmak suretiyleelden karlmtr. IMF ve Dnya Bankas reeteleriyle lkemizde kamu ma-


4/52

4

TMMOB MADEN MHENDSLER ODASI / NKEL RAPORU

dencilik kurulularnn zelletirilmesi veya kapatlmas madencilik sektrnndaralmasna ve yok olmasna neden olmutur. Yatrm yaplmayarak retimdenekilmek zorunda braklan kamu madencilik kurulular son aamada sermaye-

si gl yabanc irketlerin eline gemekte ve kaynaklarmzn kullanm da bugler tarafndan deerlendirilmektedir. lkemizin sanayileememesi ve mamulmadde retiminin yeterince yaplamamas madenlerimizin hammadde olarak ihrac sonucunu dourmaktadr. 2011 ylnda tm madenlerimizden elde edilenihracat gelirimiz yaklak 4 milyar dolar olmutur. Ayn yl sadece ithal kmreve demire 3 milyar dolara yakn dviz denmitir. Bu tek rnek bile yanl bir politika izlendiinin ak bir gstergesidir.

Nikel, dier madenlerimiz gibi yeralt zenginliklerimizden birisidir. Nikel made-

ninin aranmas ve retilmesinin dier metal madenlerinden fazlaca bir fark yok-tur. Son zamanlarda gndemde yer alan bu konu ya iletme teknolojisi ve evreya da ekonomik boyutuyla gndeme getirilmitir. Ancak sorun, bir btnsellik iinde ulusal madenciliimizin temel tercihleri ve politikalarnn neler olmasgerektii asndan yeterince deerlendirilmemitir. Sorunlarn farkl temellerdetartlmas zm daha da zorlatrmtr.

Hibir lkede toplumun btn ihtiyalarn karlayacak kadar bol retim yapmak mmkn olmadna gre, retimde kullanlacak kt kaynaklar konusunda tercihyapmak bir zorunluluk olabilmektedir. Byle bir tercih yapldnda yaplan ter-cihin rasyonel saylabilmesi iin, feda edilen deerlerin, alternatif maliyetlerininyaplan tercihten fazla olmamas gerekir. rnein; nikel madenciliinin tercihedilmesi; o yredeki tarm, turizm vb. gibi alternati erden daha ok ve daha uzunsreli ekonomik avantajlar salamaldr. Bu nedenle her nikel madeni iin ayrayr alternati er ortaya konulmal, alternatif maliyet analizleri yaplmal ve buverilere gre tercihte bulunulmaldr. Yaplacak tercihlerde sosyal maliyetlerin degzetilmesi gerekmektedir. Kaynak kullanm ok alternati i, ok parametreli bir sorunu ifade etmektedir. Bu durum nikel madencilii iin de geerlidir.

Nikel madencilii, pek ok lkede gerekli nlemler alnarak yaplmaktadr. G-nmzde evreye kar ok duyarl birok lkede sadece nikel deil her trlyeralt kayna, (maden, petrol, doal gaz, endstriyel hammadde) yerst zen-ginliklerine ve evreye en az zarar verecek ekilde planlanp iletilebilmektedir.Dolaysyla baz zel durumlar (arkeolojik alan, sit alan, milli park, vb.) dndamadencilik, uygun bir planlamayla evre ile bark olarak yaplmaktadr. evrefaktr gz ard edilerek madencilik faaliyetlerinin yrtlmesi, iinde bulun-duumuz yzylda mmkn deildir. Madenciliin evreye etkileri yadsnamaz.Ancak, madencilik sektrnde, evre dostu teknoloji ve yntemlerin kullanlma-s, madencilik srelerinde ya da sonrasnda evrenin korunmasna ya da yenilen-mesine ynelik nlemlerin alnmas bir zorunluluktur. Bu konuda gelimi lke-


5/52

5


lerdeki olumlu rnekler lkemizde de uygulanmaldr. Yerel halkn onayn alma-m hibir ekonomik giriimin lkeye yarar getirmesi beklenemez. Madencilik sektrne ilikin alnacak kararlarda ilgili yre halknn da katlm salanmaldr.

Burada asl sorun, tm alanlarda olduu gibi madencilik sektrnde de kamudenetiminin gevetilmesi ya da denetimin zelletirilmesidir. Bu nedenle yasa-larda belirtilen denetimler dahi yeterince yaplamamaktadr. nlemlerin alnpalnmad denetlenememekte, sonu olarak genel anlamda bir gvensizlik or-tam olumaktadr. Meslek Odalarnn da devre d braklarak, kamusal dene-timin gz ard edilmesiyle piyasa mant gerei braknz yapsnlar braknzgesinler dncesi her alanda egemen olmaktadr. Toplumsal, ekonomik veevresel bakmdan srdrlebilir bir madencilik sektrnn geliimi; devlet,

sektrde faaliyet gsteren kurum ve kurulular ile demokratik kitle rgtlerininyapc ibirlii ile mmkndr. Sz konusu tara arn dorudan katlmlar olmak-szn hazrlanacak herhangi bir sektr plannn ya da plan uygulamasnn baarlolmas mmkn grlmemektedir. Gerek sahibi halkmz olan ve yenilenemezve tkenme zelliinden dolay gelecek nesillerimizin de hak sahibi olduu tmstratejik madenlerimiz kamu yarar dorultusunda iletilmeli, kamu denetimimutlaka salanmaldr.

Bu almada, Nikel madencilii tm boyutlaryla incelenmi ve lkemizdeki re-zervler ile retim boyutu irdelenmitir. Raporun editrln yapan ve almada byk emekleri olan Sayn Dr. Mehmet KARADENZ bata olmak zere, katkkoyan akademisyenlere ve meslektalarmza teekkrlerimizi sunarz.

Kasm 2012YNETM KURULU


6/52

6



7/52

7


NDEKLER

1. Giri ....................................................................................................92. Genel Bilgiler ve Tarihe ...................................................................92.1. Doada Bulunuu .............................................................................112.2. Kullanm Alanlar .............................................................................142.3. retim Yntemleri ...........................................................................182.4. Nikel Cevherlerinin Zenginletirilmesi ............................................182.4.1. Slfrl Nikel Cevherlerinin Zenginletirilmesi .............................19

2.4.2. Lateritik Cevherlerden Nikel Kazanm ...........................................203. Nikel Madenciliinin evresel Etkileri ...........................................264. Dnyada Nikel ................................................................................284.1. Rezervler .........................................................................................284.2. Dnya Nikel retimi ........................................................................314.3. Dnya Nikel Tketimi ......................................................................344.4. Nikel Fiyatlar ..................................................................................375. Trkiyede Nikel ..............................................................................375.1. Trkiye Nikel Rezervleri..................................................................375.2. Trkiye Nikel retimi ......................................................................395.3. Trkiyenin Nikel D Ticareti .........................................................416. Dnya ve Trkiyede Mevcut Durumun Deerlendirilmesi ............416.1. Dnyada Mevcut Durum ................................................................416.2. Trkiyede Mevcut Durum ..............................................................437. Gelecekte Beklenen Gelimeler .......................................................44

8. Stratejik ngrler ...........................................................................47Kaynaka....................................................................................................49


8/52

8



9/52

9


1- GRnsanolunun yaamna girmesinin zerinden binlerce yl gemi olsa

bile, nikelin, sanayi iin bir meta haline gelmesi, yalnzca bir-iki asr nce

gereklemitir. Sahip olduu ziksel ve kimyasal zellikler sayesinde, kullanmalan hzla genileyen bu metalin cevherlemesine ynelik aramalar younlam,teknolojik gelimelerin de katksyla retim ve tketimi zaman iinde byk artgstermitir. Mevcut veriler, nikelin 21. yzylda daha da fazla aranan bir metalhaline geleceine iaret etmektedir.

Geen yzyl boyunca asl tketici olanlar, beklenebilecei ya da kolaycatahmin edilebilecei zere, sanayilemi batl lkeler iken, bilhassa 1990larnortalarndan itibaren gl biimde sanayileen ve ekonomisi kararl gelien in,hem en nemli retici, hem de tketicilerden biri haline gelmitir.

Bilinen rezervlerine bakldnda, Manisa-Turgutlu-alda ve Manisa-Grdesdeki lateritik yataklardr. Bunlarn dnda henz, dnya leinde kaydadeer cevherlemesi grlmeyen Trkiyenin, yava bir tempoyla hareketlendiigrlmekte ise de, henz gerek anlamda retime getii sylenemez. te yandan,nikelin sanayide tketimi yalnzca birka bin t kadardr. Bugn itibariyle, retimitetiklemekten uzaktr. Buna karn, nmzdeki yllarda iki yataktan da nikelretiminin devreye girmesi plnlanmaktadr. Mevcut gelimelerin, hlihazrdakidurumu ve gidiat hzla olumlu ynde deitirmesi yksek bir olaslktr.

Trkiye ekonomisi asndan, belki, nikele ilikin belirtilebilecek en umutverici ayrnt, jeolojik yapsnn nikel cevherlemesine uygun olmasdr. Bu da,gz ard edilemeyecek bir arama yatrmn, bir baka deyile, risk sermayesinigerekli klmaktadr.

2- GENEL BLGLER VE TARHE Ni sembol ile gsterilen, 4. Periyot 8B grubunda yer alan, atom numaras

28, bal atom ktlesi 58,6943, younluu 8,912 g/cm3, ergime scakl 1.4550C, kaynama scakl 2.9130C olan nikel bir gei metalidir. Kristal yaps kbik olup, gm renginde ve parlaktr.

Nikel, zellikle alkalilerden kaynaklanan korozyona kar dayankldr.Kolaylkla, hem zc, hem de znen alamlar yapmaya eilimlidir vekatalitik davran gsterir. Oda scaklnda ferromanyetiktir. Fiziksel olarak da nemli baz nitelikler tar. Yumuaktr, dolaysyla, tel ve levha halinegetirilebilir. Yksek scaklklarda krlganlamayp mukavemetini, sfrnaltndaki scaklklarda ise snekliini ve tokluunu korur. Souk ve scak olarak kolaylkla ilenebilir. Bu nedenle, kaynak edilebilir ve tornadan geirilebilir.

Buna karn, s ve elektrik iletkenlii grece dktr.Sahip olduu kimyasal ve ziksel zelliklere bal olarak kullanm alan geni


10/52


11/52

11


tu gemitir. Bu artlarda, 1930lu yllarda Sovyetler Birlii tarafndan Kolave Taimyr Yarmadalarnda (Peninsula) bulunan slfrl sahalarn rol oynadsylenebilir.

Bir yandan teknoloji geliir ve talep art yaanrken, dnyann farkl blgelerinde yeni yataklarn ke de srmtr. Kanadada, Kuzey ManitobadakiThompson nikel yata 1956da, inin Kuzey-batsndaki Gansu Blgesindeslfrl byk Jinchuan nikel cevherlemesi ise 1960larn balarnda bulunmutur.

zellikle lateritik nikel yataklarn kapsayan ok sayda proje, bata YeniKaledonya, Karayipler ve Bat Pasi k takmadalarnda ve daha kk apllarDou Avrupa ve Rusyada olmak zere, 1950lerden itibaren hz kazanmtr (Mudd, 2010). te yandan, 20. yzyln sonu ve 21. yzyln balangc itibariyle,alamlarda nikel, zellikle elik, ilveten kimyasal rnler ve piller gibi bir dizi kullanm alanlarnda, nemli rol oynamaya devam etmektedir. Norilsk ve Rusyann yan sra, Avustralya, Yeni Kaledonya, Endonezya ve in gibidier reticilerin ykselmesiyle, Kanadann en batan beri sren egemenliigerilemitir (Mudd, 2010).

Tketim alan genilemeye devam eden nikele talep ve doal olarak retimyldan yla hatr saylr lde artmaktadr. Artk, son derece nemli bir metalhaline gelen nikelin yat, arz yetersizlii ile dnemin ekonomik ve siyasal

koullar iinde, 2007 Mays aynda 50.000 ABD $/tu dahi aabilmitir.2.1- Doada BulunuuYerkabuunun % 0,008 kadarn oluturan nikel, ekirdein derin ksmlarnda

demir, oksijen, silis ve magnezyumdan sonra en bol bulunan beinci elementtir. Nikel doada oksitler, sl tler ve silikatlar halinde bulunur. Belli bal nikel

mineralleri arasnda pentlandit ((Ni, Fe)9S 8), nikelin (NiAs), kloantit (NiAs2-3),milerit (NiS), anaberjit ((Ni)3(AsO4)2.8H2O) ve garniyerit (Ni, Mg)3Si2O5(OH)4 saylabilir. Yine, sklkla nikel ile birlikte bulunan baz kobalt mineralleri de bunlara dhil edilebilir. Lateritik nikel cevherlemelerinde, mineralden ok Co,Fe, ve Mn oksitleri ile silis ve alminyumun karm olarak tanmlanp (Gltekin,http://web.itu.edu.tr/~gultekin/Kalinti.htm), (Co,Ni)1-y(MnO2)2-x(OH)2-2y+2x.nH2O) veya (Ni,Co)x(Mn(O,OH)4.nH2O) gibi farkl formllerle verilen asbolanile litiyofanite (Al,Li)MnO2(OH)2) de rastlanr.

Pentlandit: Kbik sistemde kristallenen, younluu 4,5-5,0 g/cm3 vesertlii 3-4 (Mohs lei) arasnda olan pentlandit, ak bronz sars rengindedir.

Grnm metalik parlaklkta ve izgi rengi yeilimsi siyahtr. Pirotin, kalkopiritve bazik, ultrabazik kayalarla ilikili dier sl t cevherleri ile birlikte bulunur.


12/52


13/52

13


Anaberjit: Kimyasal bileiminden de grld gibi, sulu nikel arsenattr.Kristal sistemi monoklinik olup, younlu 3,18 g/cm3, sertlii 1,5-2,5 aralnda,cams parlaklktadr. Koyu morumsu krmz, pembe renktedir. izgi rengi de

krmzdr. Eritrit (Co3(AsO4)2.8H2O) ile izomorf yapdadr. Kobalt ve nikelieren birincil minerallerin oksitlenme yzeylerinde ikincil olarak oluur.

Garniyerit: Monoklinik sistemde kristalleen, bnyesinde nikel ile beraber magnezyum silikat bulunan bir serpantin mineralidir. Rengi, bnyesindekisafszlk varlna bal olarak yeilimsi sardan koyu yeile deikendir. Sertlii2,0-2,5, younluu 2,27-2,87 g/cm3 aralndadr. Nikelce zengin olivin veserpantin kayalarnn bozumas sonucunda oluur. Nipuit, numeit isimleriyle

de anlan bu mineral ayn zamanda bir ss tadr.

Genel olarak nikel, tm dnyada iki tip cevher yatandan retilmektedir.Bunlardan biri lateritlerdir.


14/52

14


Dnyada bilinen nikel cevheri yataklarnn % 60-% 70 civarndaki ksmlateritik tip olup retiminin % 43 bu tr cevher yataklarndan yaplmaktadr.Jeolojik dnemler boyunca tropik ve/veya subtropik iklim koullar altnda, ar

ya ve scaklk deiimlerine maruz kalan mamatik kkenli kayalarn doalayrmasn tanmlayan bir jeolojik srecin neticesinde ortaya kan kayalar Lateritik kayalar olarak tanmlanr. Lateritleme, madencilik teknolojisiasndan irdelendiinde, yerinde doal bir ztleme (li) srecidir. eriklerindegenelde, % 0,1-0,3 nikel ve kobalt tr metaller bulunan ultrama k kkenli anakayalarn atmosferik ve hidrosferik olaylarla ayrmas sonucu lateritlemesiyle,% 1-3 tenrl lateritik nikel cevher yataklar oluur.

Bunlar; Grece dk demir ierikli (Saprolitik, % 1,5-2,5 nikel tenrl) yataklar, Yksek demir ierikli (Limonitik, % 1-2 nikel tenrl) yataklar ve Limonitik ve saprolitik lateritler arasnda gei zonunu oluturan

nontronitik yataklardr.

Lateritik yataklarda, nikelin yan sra kobalt da % 0,1den dk konsant-rasyonlarda bulunur. Ana cevher mineralleri nikel ieren (nikeliferus) limonit[(Fe,Ni)O(OH) ve bir magnezyum ve demirli nikel silikat olan garniyerittir ((Ni,Mg)3Si2O5(OH)4).

Dieri de magmatik sl t yataklardr. Bu tip yataklanmalar, ultra bazik ve bazik magmatik kayalarn ilerinde geliir. Bunlarda esas cevher minerali pentlandittir. Nikel sl tler ounlukla ultrama k olarak adlandrlan demir ve magnezyumca zengin kayalarla ilikilidir. Ayrca, bakr ve platin grubuminerallere de sklkla rastlanr.

Nispeten yksek tenrlerine karn, kk rezervleri olan ve daha az nematfedilen hidrotemal yataklar ise nc tip olarak verilebilir. Ultrama k kayalarkesen gen pltonik ve volkanik kayalar iinde meydana gelir. Hidrotermalzeltilerin ultrama k kayalardan zdkleri nikelin krk ve atlaklar boyuncayeniden kelmeleri sonucu bu tip yataklar oluurlar.

2.2- Kullanm AlanlarLevha, toz, pelet ya da kle halinde satlan nikel, tad kimyasal ve ziksel

niteliklere binaen, kullanm yelpazesi son derece geni, genileme sreci desrmekte olan bir metaldir. Buna karn, yaklak % 85i dier metallerle alamyaplarak ve bylelikle, farkl ziksel ve mekanik zellikler kazandrlarak tketilmektedir.

Bakr ve nikel alamnn, zellikle 19. yzyldan itibaren, deiik lkelerde para yapmnda kullanm yaygndr. te yandan, nikel, belki dorudan deil,


15/52

15


ama onu ieren malzemeler, yeterince bilinmemekle beraber, ada yaamn birok ynne ihmal edilemeyecek katk yapmaktadr. Nikelli malzemelerinlistesi uzundur. Binalarda, altyaplarda, kimyasal retiminde, haberlemede,

enerji arznda, evre korumada, gda hazrlamada, su artmada ve daha birok alanda nikel, bnyesine girdii malzemelere kazandrd nitelikler ve ikamesiningl dolaysyla nemli bir metaldir.

Nikel tketiminin genel sektrel dalmnda lkelerin sanayi yaps ve zaman belirleyici etken olmakla birlikte, tm dnya esas alndnda, farkl kaynaklarave kstaslara gre deien kullanm oranlar olduu grlmektedir.

izelge 1. Nikel tketiminin sektrel paylar

Kullanm alan Roskill*

Minara** Mudd***

LME****

Paslanmaz elik (% ) 66 65 58 65Demir d metal (% ) 12 12 -Elektro-kaplama (% ) 7 8 9 8elik dkm (% ) 4 - 9 (Dkm +

Alam elikleritoplam)

Dier alam elikleri (% ) 5 10

Dier kullanmlar (% ) 6 5 5

Nikel esasl alamlar (% ) 14Dier alamlar (% ) 22arj edilebilir piller (% ) 5Kimyasallar (% ) 5

*Roskill raporu, 2010** Minara Limited isimli Avustralya irketinin web sitesinden*** Mudd, 2010****

LMEnin (London Metal Exchange) web sitesinden


16/52


17/52


18/52

18


Yine, motorlu aralar ve paralar, elektrikli makineler ve paralarndada nikel girdi maddeleri arasndadr. Baz zel alamlar yksek scaklkta basn ve korozyona dayankl olduundan gaz tribnleri ve jet motorlarnn

retiminde, uaklarda elektrolizle kaplama gerektiren ksmlarn yapmnda nikelkullanlmaktadr. Gemiler ve dier deniz tatlarnda birok donanm sreklituzlu suyla temas ettiinden, bunlarn dayanklln arttrmak zere de nikellimalzemelerden imal edilmeleri gerekmektedir.

Burada, nikel talep eden baka birok sektr sralanabilir. yle ki, bunun sonkullanm uygulamas olarak 300.000i atndan sz edilmektedir (Mukherjee,1998). Verilen rakam abartl olsa bile, srdrlen malzeme gelitirmearatrmalar ve istikrarl biimde artan tketim miktar da dikkate alndnda,nikelin giderek daha fazla alanda ihtiya duyulan bir girdi maddesi olduunuileri srmek yanl olmayacaktr. rnein, 17 Kasm 2011 tarihinde, KaliforniyaMalibudaki HRL Laboratuvarlar yetkilileri, California Institute of Technologyve University of California ile ortak alan aratrmaclarnn, dnyann en ha f malzemesini rettiklerini duyurmulardr. Nikel-fosfor alamndan retilen szkonusu malzeme, metalik mikrokafes olup, younluunun 0,9 mg/cm3 olduu belirtilmitir (http://www.hrl.com/hrlDocs/pressreleases/2011/ prsRls_111117.html). Sonular Science dergisinde de yaymlanan almada gelitirilenmikrokafesin, potansiyel uygulamalar olarak termal ve titreim izolatrleri ve

ayrca, pil elektrotlar ve katalizr destekleyicileri verilmektedir.2.3- retim YntemleriDier metal madenlerinde de olduu zere, nikel madenciliinde retim hem

ak iletme, hem de yeralt iletme yntemleriyle yaplmaktadr. Doal olarak, burada asl belirleyici olan, yatan yzeyden ne kadar derinlikte yer alddr.

Genelde, lateritik yataklar yzeyde ya da yzeye yakn seviyelerde bulunduundan ve geni alana yayldklarndan ak iletme yntemiyleretilmektedir. letme maliyetlerinin aa ekilmesiyle de dk tenrlcevherlerin iletilmesi mmkn olmaktadr. Nikel lateritler genellikle 60m derinlie kadar ak iletme yntemiyle retilmektedir (Emery, Salier ve Michniewicz, 2007). Buna karn, slfrl yataklarn yzeye yakn stksmlar ak iletmeye uygun olsa da, ounlukla yeralt yntemleriyle retimgerekletirilmektedir.

2.4. Nikel Cevherlerinin ZenginletirilmesiBilindii gibi, cevherlerin oluum srelerindeki farkllklar, yataklarn

mineralojik bileim ve yapsn btnyle deitirebilmekte, bu da, hazrlamave zenginletirme aamalarnda, uygulanacak yntemler bakmndan belirleyiciolmaktadr.


19/52

19


Slfrl nikel cevherlerinde serbestleme tane boyutuna inildikten sonracevher, otasyon veya manyetik ayrmla zenginletirilirken, lateritik yataklardagenellikle andrma (scrubbing) ileminin ardndan, cevherin mineralojik

yapsna gre, hidrometalurjik, pirometalurjik veya her ikisinin birletirildiiyntemlerden biri tercih edilmektedir.Cevherin tenrne bal olarak bakr, ya nemli bir yan rndr veya nikel

gibi, dorudan rn nitelii tamaktadr. Norilsk ve Sudbury yataklarndagrld zere, nikelin yan sra, sklkla altn, gm ve platin grubu mineraller (PGM) de kazanlmaktadr.

Gemiten gnmze, nikel arlkl olarak slfrl kaynaklardanretilegelmitir. Ancak retim, giderek lateritik cevherlere kaymakta olup, 2012itibariyle % 50yi gemesi beklenmektedir (Dalvi, Bacon ve Osborne, 2004). Bugidiatn sebebi, yeni aramalar sonucu lateritik rezervlerin bollamasna ve metalkazanmnda hidrometalurjinin artan kullanmna dayandrlmaktadr (Moskalyk,Alfantazi, 2002). Xinfang da (2008), bu gr destekleyerek, byk lateritik nikel yataklar sayesinde, lateritlerin geleceinin parlak olduunu ve basknkaynaa dneceini vurgulamaktadr.

2.4.1. Slfrl Nikel Cevherlerinin ZenginletirilmesiSlfrl cevherler, hidrometalurjik ya da pirometalurjik ilemlerin dorudan

uygulanmasna uygun deildir. O nedenle, nikel mineralleri, serbestlemeninsaland boyut kltme sonrasnda, ziksel veya zikokimyasal zenginletirmeile konsantre edilirler. Ancak, cevherin yapsnda PGM ya da kromit varsa veyanemli miktarda silikat ieriyorsa, nce bir gravite ayrma yntemiyle rnein, ar ortam uygulamasyla n konsantre elde etme yoluna gidilebilmektedir. Ardndan,

otasyon ve manyetik ayrma yntemlerinden biri kullanlarak zenginletirmeyaplmaktadr. Belirtmek gerekir ki, manyetik ayrm kstl hallerde yaplan bir zenginletirme ilemidir. Kimi zaman, otasyon ncesinde n zenginletirmeiin kullanlr. Genelde bu yntem, cevher, zellikle pirotin gibi manyetik nitelik tayan minerallerin varlnda, manyetiklerin pentlandit ve kalkopirit trndennikel ve bakr minerallerinden uzaklatrlmasnda kullanlmaktadr.

te yandan, otasyon uygulamalarnda dikkat edilen temel husus, bakr konsantresi iinde nikel kalmasndansa, nikel konsantresi iine bakr kaanntercih edilmesidir. nk ergitme srecinde, bakr konsantresinde bulunannikelde byk kayplar yaanrken, nikel konsantresi iinde yer alan bakr ok daha yksek verimle kazanlabilmektedir. Flotasyonda, % 90lar mertebesinde bir verimle, % 10-12, bazen % 18 -20 gibi yksek Ni ieren (Averbury ve Mt.Keith- Avustralya) bir konsantre elde edilebilmektedir.

Sonrasnda, nikel konsantresi, demirce zengin bir crufun syrlpuzaklatrlmas amacyla frnlarda ergitme ilemine tabi tutulur ve bylelikle,


20/52


21/52


22/52

22


izelge 3. Nikel cevherlerinin ilenmesi iin mevcut teknolojilerinkarlatrmal tanmlar

Nikel Cevheri Mevcut lemeTeknolojileri Uygulama Alan

lenmi Atk DepolamaGereksinimi

Pirometallurjik (tm cevherin,demir-elik sanayinde kullanlan izabeyntemlerine benzer tekniklerle, ok yksek scaklkta ergitilip nikel matretilmesi ve daha sonra ra nasyonuveya ferro-nikel elde edilmesi)

Genelde, nikelierii % 4denyksek cevher venikel hurdalarnnra nasyonunda,entegre tesislerde,kullanlmaktadr.

Arta kalan cruf ve tozlar atk olarak depolanr.

Hidro-Pirometallurjik (tm cevherin,tme sonrasnda, yksek scaklktaindirgenmek zere kavrulup amonyak ile ztlenmesi ve ra nasyon/solventekstraksiyonu sonrasnda, nikel oksit ve/veya metalik nikel eldesi)(Caron Yntemleri)

Eski bir teknolojidir.Son 20 yldakurulan tesislerdeuygulanmamaktadr.

Nikeli alnmolan amur halindekiilenmi cevher atk barajna gnderilir.

Hidrometalurjik

Yksek BasnlAsit ztlemesi

Ocaktan karlancevherin, tmesonrasnda,otoklavlar iinde250 C zerindescaklk ve 40-45atmosferlik basnaltnda slfrik asit ierisindezndrlmesi,daha sonra, bu bulamacn ak tanklara alnmas vekireta ilve edilipierisindeki Fe, Al veCrun ktrlerek ayrlmas,ardndan, nikelve kobaltn, kalanzeltiden hidrojenslfr ilvesiylektrlmesi

Lateritik cevherlerdeuygulanmaktadr.

Nikeli alnmolan amur halindekiilenmi cevher atk barajnagnderilir.


23/52


24/52

24


nce safszlklar (dier metaller) uzaklatrlr, sonra da nikel ktrlerek kazanlr. Eramet irketine ait Endonezyada kurulmakta olan Weda Bay tesisi buna rnek olarak verilebilir.

Yn ztlemesinde ise, krlan cevher kil ve jeomembrandan oluangeirimsiz bir taban zerine ylr. Ynn stne damlama yntemi ileasit beslenerek nikel zeltiye alnr. Nikel ile birlikte zeltiye alnan demir,alminyum ve krom gibi istenmeyen metaller ktrldkten sonra nikelkazanlr (ekil 2).

Slfrl bakr, nikel, kobalt cevherinin slfrik asitle tetiklendii bio-ynztlemesi, Finlandiyadaki Talvivara Projesinde uygulanmaya balanm olupin, Avustralya, Brezilya ve Filipinlerdeki yn ztlemesi projeleri iletmeyealnm veya alnma aamasndadr.

Son on yl iinde iletme hazrlklar yaplan ve/veya iletmeye alnmlateritik nikel maden iletmeleri incelendiinde, cevherin petrogra k vemineralojik zelliklerine gre:

* Yksek basnl asit ztlemesi ya da* Yn ztlemesi teknolojilerinin uyguland grlmektedir.

Yntemlerin karlatrmas izelge 3de zet olarak verilmitir.Lateritik cevher ileyen bir maden iletmesinde, kullanlan teknoloji ne olursa

olsun, cevher istihrac (kartlmas/retimi) ve ekonomik deeri olmayan kaya

malzeme depolama ilemlerinde herhangi bir farkllk yoktur. Kullanlabilecek her iki teknolojide, belirli konulardaki ortak noktalar ve farkllklar ise izelge4de karlatrmal olarak sunulmutur.

izelge 4. Yksek basnl asit ztlemesi ile yn ztlemesi tekniklerinin

ortak noktalar ve farkllklar

UygulamaKonusu Yksek Basnl Asit ztlemesi Yn ztlemesi

Cevher stihrac Ak ( veya Kapal ) Ocak Ak ( veya Kapal ) Ocak Cevher Krma Evet EvetCevher tme Evet Hayr Otoklav Evet Hayr Yn ztlemesiAlan Hayr Evet

Slfrik AsitTketimi

Asit Tketimi, hidrometalurjik yntemden ok cevherin tipi vemineralojsine baldr. Mg, Ca gibi asit tketen elementleri ieren

cevherlerin, doaldr ki, asit tketimleri de yksek olacaktr. Asit retimdeerleri ve mevcut lojistik verileri irdelenerek, gerektii durumlardasl rik asit tesislerinin projeye dhil edilmesi gndeme gelebilir.


25/52

25


Kireta (Kalker) Evet EvetElektrik EnerjisiTemini Projede elektrik retimine uygun proses yok ise dardan temin edilir.

OtoklavIs EnerjisiGereksinimi

Evet, (Genelde kmr santral) Hayr

SO2 emisyonu Emisyon limiti dhilinde Emisyon limitinin ok altnda

Su Temini

Hidrometalurjik yntemden ok proje konumu ve blgesel artlaragre deiir. Su; zel ina edilmi barajdan, tesisin artlm prosessularndan, yzey (akarsular gibi) veya yeralt kaynaklarndansalanabilir.

lenmi AtklarnYnetimi

nce tane boyutunda alldndangeirimsiz atk barajnadepolanacaktr.

ri tane boyutunda alldndanatk baraj gerekli deildir, asidiykanm yn, ztleme alanndakalacaktr

Saha

Rehabilitasyonu

Evet Atk barajnn en az beyl bakm, izlenmesi ve doayayeniden kazandrlmas

Evet Yn ztleme veya katatk depolama alannn, en az beyl bakm, izlenmesi ve doayayeniden kazandrlmas

Teknolojik Sorun zm

Teknolojik Sorun zm

Balca Teknolojik Sorunlar vezmler

Otoklavlardakorozyon ve jipskabuklamas

Srekli bakmgereksinimi/maliyet

Yndageirgenliinazalmas

Yklemencesiaglomerasyongereksinimi

zeltiden metaltuzlar/metal eldeedilmesi

Prosesoptimizasyonu

zeltidenmetal tuzlarelde edilmesi

Prosesoptimizasyonu

Atk barajnnve barajdanolas szntlarnkontrol altndatutulmas

Atk barajkapasitesinin,retim planile uyumlu veacil durumlarda gz nnealnarak,seimi; barajyapmndauygun zeminyaltmnn

salanmas;yeterli saydayeralt suyugzlem kuyusualmas

iddetliyalardaynlardandaryataabilecek suyun ynetimi

Ynlarn plstik rtler ile rtlmesiveyayalardaartan zeltive kaak suhacmine uygunztlemesonrasekipman boyutlarnnseilmesi


26/52

26


letme sonrasatk barajnniyiletirilmesi

Barajn ve barajetrafndakiyeralt sularnn

en az 5 yl boyuncakontrol

letme sonrasynlarn

ynetimi,iyiletirilmesi

Doayayenidenkazandrmailemleriuygulanmas

letme sonrasyllarda,ynlardakme ve

durayllk bozukluu

letmesonrasndauzun sreler ynlarn bakm veynlardanszlen sularnynetimiiin teknik ve ekonomik plnlama

Slfrik asitretimi iingerekli olankkrt veyadardangetirilen asidinlojistii

Limanda vetesis sahasndayeterli byklkteve emniyette

depolamangrlmesiTamada bui iin uygungemi, vagon,kamyonkullanlmas

Slfrik asitretimi iingerekli olankkrt veyadardangetirilen asidinlojistii

Limanda vetesis sahasndayeterli byklkteve emniyette

depolamangrlmesiTamada bui iin uygungemi, vagon,kamyonkullanlmas

Maden

Finansman iinngrlen Niyat

Ortalama 13.600 ABD$/t (uluslararas nans kurulular)

3. NKEL MADENCLNN OLASI EVRESEL ETKLERArama, hazrlk, yerkabuundan ak ya da kapal ocak yntemleriyle

karma ve zenginletirme ilemlerini kapsayan aamalar, hemen her madeniin ortak srelerdir. Bazen, kimi metaller iin izabe ilemleri de dierlerini

izler. Sralanan aamalarda deiik niteliklerde evresel etkiler sz konusudur.Bu faaliyetler esnasnda toporafyann deimesi, alc ortamlarda kirlenme ile


27/52

27


birlikte hayvan ve bitki topluluklarnn ( ora-fauna) zarar grmesi, evre ynetimiuygulanmayan veya nlemler alnmayan madencilik faaliyetleri neticesinde,genel anlamda beklenebilecek etkilerdir. Madene zg farkllklar, yerel cora k

koullar ve iletilecek yatan jeolojik yaps tayin eder. Dolaysyla, ayn tr maden sahalarnda olas etkilerde farkllklar grlmesi doaldr. Nikel retilen lateritik ve sl tli yataklar jeolojik ve mineralojik ynleriyle

birbirlerinden tamamen ayr zelliklerdedir. Lateritik olanlar daha ok tropikaliklimin hkim olduu blgelerde ve deien derinliklerde bulunup, ak ocak yntemiyle karlrken, sl tliler ekseriyetle bakr ieren cevherlerle birlikteyer alp, kapal ocak iletmesiyle retilir (World Bank Group, 1998). Buna gre,toporafya zerindeki tahribatlar farkldr. Ak iletmeyle retim yapldnda,yeralt metoduna kyasla, zellikle retim miktarna bal olarak, etkilenen vedeiime urayan alanlar genitir.

Nikel cevherlerine ilikin nemli bir ayrnt da bakr, kobalt, molibden gibimetallere kout olarak, hemen daima ok dk tenrl olmasdr. Bir bakadeyile, zenginletirme sonucu aa kan ve bertaraf edilmesi gereken artklarnmiktar yksektir. Serbestlemenin ok kk tane boyutunda gerekletiicevherlerin artk ynlar, nlem alnmadnda, toz sorunu dourabilir. Ayrca,ynn mineralojik ieriine, geirdii hazrlama ve zenginletirme ilemlerine bal olarak, sularda organik ve inorganik kirliliklerle kar karya kalnabilir.

Yine, bu ynlarn slfr ierikli olmas halinde, sulak alanlarda ve kellerdeasit maden drenaj geliimine bal asidite, tuzluluk ve metal kirlilii ortayakmas da olaslk dhilindedir.

Genelde, nikel madenleri iin dier tm maden iletmelerinde karlalanlara benzer evresel sorunlardan bahsedilebilir. Ancak, zenginletirmede gravite,manyetik ve otasyon gibi geleneksel yntemlere ilveten hidrometalurjik (ztleyerek zeltiye alma) tekniklerin uygulanmas ihtiyac ve izabe ilemlerine bavurulmas nikel madenciliini bir lde dierlerinden ayrmaktadr.

Slfrik veya hidroklorik asit ya da amonyak ile zeltiye alma sreleri,kendi balarna kirlilik yaratmann tesinde, bnyedeki sair bileenleri de zmek, paralamak suretiyle, zeltinin znm ve askda kat, eitli anyon-katyonlar,metalik karmaklar gibi kirleticilerle yklenmesine sebep olurlar. zeltiyealma sreleri esnasnda aa kmas muhtemel gaz salnmlarnn kontrol vesonunda ortaya kan kat ve zelti atklarnn evresel etkileri, iyiletirmeylednya standartlarndaki kabul edilebilir seviyelere indirilebilmektedir.

Nikel madencilii-evre ilikisine cevherin tr asndan bakldnda, bir baka farklln zenginletirme srelerinden kaynakland grlr. ounluklayksek nem (serbest ve bal su olarak) ierikli olan lateritlerin bnyesindekikimyasal bal suyun uzaklatrlmas ve nikel oksidin indirgenmesi amacylaindirgeme frnlarndan yararlanlr. Baz lateritlerde mat elde edilirken slfr


28/52

28


ilvesi gerekir. Slfrlerde ise, sklkla geleneksel zenginletirmeyi takiben izabesrecine geilir. Ancak neticede, izabe ilemi uygulamas dolaysyla, her iki tr cevher iin de havaya srm (emisyon) meselesi gndeme gelir.

Slfrl nikel cevherlerin kavrulmas ve ergitilmesi esnasnda aa kanslfr dioksit (SO2) hava kirliliine yol aan balca unsurdur. Konsantredekinikel oran % 6-20 iken, S % 30lar dzeyine kadar kabilir. Buna gre, retilennikelin tonu bana salnan SO2in 4 ta ulaabilecei belirtilmektedir (World Bank Group, 1998). Tabii ki, hem SO2, hem de parack (partikl) konsantrasyonlarkullanlan pirometalurjik yntemler arasnda deikenlik arz etmektedir.

te yandan, amonyak ztlemesi uygulandnda amonyak ve hidrojenslfr, asitle ztlemede ise hidrojen slfr aa karak hava kirliliine nedenolabilir.

Nikel matnn ra nasyonunda akkan yatak kavurmas ve klorin-hidrojenindirgemesi gibi eitli srelerden yararlanlarak, tenr % 95in zerinde nikeloksit retilebilir. Ancak yksek sa kta nikel peleti retmek iin buhar, rneinkarbonil sreci kullanlabilir. Bu durumda ise, hayli zehirleyici olan nikel karbonilgz ard edilmemesi gereken bir kirleticidir.

Pirometalurjik ilemler genel olarak kuru olduundan, su kirlilii asndanok da nemli olmamakla beraber, gaz artmnda ya elektrostatik presipitatrler kullanldnda, ortaya kan atk sularn metal ykleri yksektir.

Burada, nikel madencilii ile ilgili olarak verilen evresel etkiler potansiyeltehditler olup, birok madende grld zere, daha iletme ncesi uygulamayakonulacak evre ynetim plnlaryla, byk lde ortadan kalkacak veya kabuledilebilir risklere dnecektir.

4. DNYADA NKEL

4.1. RezervlerTm dnyada, tenr % 1 veya daha yksek olan kaynaklarn en az 130

milyon t kadar nikel ierdii ifade edilmektedir (Kuck, 2012). Bunun yaklak %60 lateritlerde ve % 40 da sl tli yataklarda yer almaktadr. Ayrca, manganeztabakalarndaki ve yumrucuklardaki (nodller) derin deniz nikel kaynaklar,zellikle Pasi k Okyanusunda olmak zere, okyanus tabannda geni alanlar kaplamaktadr.


29/52

29


ekil 3. Lateritik ve sl tli yataklarn yeryzndeki dalm (Sardes NikelMadencilik, 2005)

Geleneksel maden blgelerinde yeni sl tli yataklarn bulunmasndaki uzundnemli azalma, maden irketlerinin, aramalar Arap Yarmadas, merkezi douAfrika ve Gney Kutbu gibi daha fazla ilgi duyulan alanlara kaydrmasna nedenolmaktadr. Ayrca 2007de, Kanadada, Ontarionun kuzey-batsndaki JamesBay ovalarnda, umut vadeden yksek tenrl slfr kaynaklar bulunmutur.Doal demir-nikel alam olan, pentlandite kyasla daha kolay zenginletirilebilenve Kanadann dier blgelerinde bulunan avaruit (Ni2Fe Ni3Fe) yataklarnngelitirilmesi durumunda, uzun vadedeki Ni konsantresi ann giderilmesinekatk yapaca ne srlmektedir (Kuck, 2012).

Genellikle % 1-3 civarnda nikel ieren sl tli yataklarn byk rezervliolanlar Kanada, Gney Afrika Cumhuriyeti, Rusya, Finlandiya ve Avustralyada bulunurken, daha dk nikel ierikli lateritik yataklarn Kba, Yeni Kaledonya,Endonezya, Filipinler, Avustralya, Madagaskar, Papua Yeni Gine ve Brezilyadaolduu grlmektedir (ekil 3).


30/52

30


izelge 5. Dnya nikel rezerv verilerinin metal edeeri olarak yllara gredeiimi (USGS, 2000, 2005, 2010, 2012)

lke Rezervler (t)

2000

Rezervler (t)

2005

Rezervler (t)

2010

Rezervler (t)

2012AvustralyaBotsvanaBrezilyainDominik EndonezyaFilipinler Gney AfrikaKanadaKolombiyaKbaMadagaskar RusyaVenezuellaY. KaledonyaYunanistanZimbabve

Dier

9.100.000780.000670.000

3.700.000720.000

3.200.000410.000

2.500.0006.300.000

560.0005.500.000

-6.600.000

-4.500.000

450.000240.000

450.000

22.000.000490.000

4.500.0001.100.000

720.0003.200.000

940.0003.700.0004.800.000

830.0005.600.000

-6.600.000

560.0004.400.000

490.00015.000

1.300.000

26.000.000490.000

4.500.0001.100.000

840.0003.200.000

940.0003.700.0004.100.0001.700.0005.500.000

-6.600.000

490.0007.100.000

490.000-

3.800.000

24.000.000490.000

8.700.0003.000.0001.000.0003.900.0001.100.0003.700.0003.300.000

720.0005.500.0001.600.0006.000.000

-12.000.000

--

4.600.000Toplam 46.000.000 62.000.000 71.000 000 80.000.000

Dnya nikel kaynak ve rezervleri verilerine ilikin ilgi ekici ayrnt deiendeerlerdir. Kukusuz, yeni bulunan yataklar, nceden kaynak olarak nitelenensahalarn sonradan ortaya kan bulgularla rezerve dnmesi ve srdrlenretimler gibi sebeplerle deimesi doaldr (izelge 5). Ancak ABD Jeolojik Surveyden (USGS) alnan rakamlarla oluturulan izelge 5 retim deerleriniyanstan izelge 5 ile karlatrlarak irdelendiinde, listede yer verilen bazlkelerin, sanki rezervleri tkenmiesine alglanacak biimde listeden kartlmasdikkate ayandr. Her ne kadar, kimi lkelerden salkl veri temininde sorunlar yaansa da, bu tek bana aklayc olmaktan uzaktr. rnein, Madagaskarn,yaplan aramalarla ciddi nikel rezervlerine sahip olduunun anlalmas gayettabii iken, Yunanistan ve Venezuelladaki durumun retime balanmas mmkngzkmemektedir. Bu lkelerin, dierleri altnda verilmesini olas kabul etmek gerekebilir. Bu manada, yalnzca lkeler zelinde deil, dnya leinde deverilen rezerv rakamlarna temkinli yaklamak daha doru grnmektedir.

lve edilmesi gereken bir husus da, her yl artan retim deerlerine karn,rezervlerin hzla bymesidir.


31/52


32/52

32


Btn bunlarn tesinde, birlemeler ve edinimlerle birlikte durum dahada pekimektedir. zellikle 2000lerin balarndan itibaren, en byk retici Norilskin dnda kalanlarda, bu adan youn bir sre yaanmtr. BHP

Billiton, 2005de, WMC Resources bnyesine katm, Falconbridge ve Norandaayn yl birlemitir. Xstrata, 2006da Falconbridgei, 2007de VALE de Incoyualmtr.

izelge 6. Dnya nikel retim verilerinin yllara gre deiimi (USGS, 2000, 2005, 2010, 2012)

lke retim (t)2000

retim (t)2005

retim (t)2010

retim (t)2011*

AvustralyaBotsvanaBrezilyainDominik EndonezyaFilipinler Gney AfrikaKanadaKolombiya

KbaMadagaskar RusyaVenezellaY. KaledonyaYunanistanZimbabveDier

168.30034.46545.31751.10039.94398.20023.50036.616

190.72858.927

68.305-270.000

2.472127.49319.5358.1608.200

189.00028.00052.00077.00046.000

160.00026.60042.500

198.00089.000

72.000-315.00020.000

112.00023.2009.500

25.000

170.00028.00059.10079.000

-232.000173.00040.000

158.00072.000

70.00015.000269.000

-130.000

--

99.000

180.00032.00083.00080.00014.000

230.000230.00042.000

200.00072.000

74.00025.000280.000

-140.000

--

100.000Toplam 1.250.000 1.490.000 1.590.000 1.800.000

*2011 yl rakamlar tahmini olup, USGS Mineral CommoditySummaries 2012 verileridir.


33/52

33


izelge 7. Nikel sektrnde, 2011 itibariyle, en byk 10 irketin retimrakamlar ve pazar paylar (Bell, 2012; Troszkiewicz, 2012a)

irket Ni retimi (t) Pazar pay (% )MMC Norilsk Nickel 286.000 17,2Vale SA 206.000 12,4Jinchuan Group Ltd. 127.000 7,6Xstrata Plc. 106.000 6,4BHP Billiton Ltd. 83.000 5,0

Toplam 808.000 48,6Sumitomo Metal Mining Co. 65.000 3,9Eramet SA 54.000 3,2Anglo American Plc. 48.000 2,9Sherritt nternational Corp. 35.000 2,1Minara Resources Ltd. 30.000 1,8

10 irket iin toplam 1.040.000 62,6Dnya genel toplam (2011) 1.662.000* 100

* LMEnin (London Metal Exchange) web sitesinden

Norilsk Nickel: Nikel reticilerinin en by olan ve onun yan sra pltin ve bakr (dnyadaki pay srasyla % 12 ve 13 civarndadr) madenciliiyapan Norilsk Nickel bir Rus irketidir. Sahalarndaki, ortalama % 1,3 tenrlolan toplam nikel varlnn 478 milyon t olduu belirtilmektedir. irketin Niyataklarnn arlkl blm Taimyr Peninsuladaki Talnakh cevher sahasnda,Gney-bat Sibiryada (birka maden iletmesi ile birlikte zenginletirme ve izabetesisleri bulunmakta) ve Kola Peninsuladaki Zhdanovskoye sahasnda (tenr %0,7, rezerv 160 milyon t) yer almaktadr. Rusyann tm ihracatnn % 4,3ngerekletiren Norilsk, milli gelirde % 2lik rol oynamaktadr.

VALE: Kuzey Amerika, Brezilya ve Gney-dou Asyada faaliyetlerinisrdren VALE, Incoyu bnyesine katnca, dnyann ikinci byk nikel reticisikonumuna ykselmitir. Bakr, mangan, alminyum ve kaolen madencilii deyapmakta olan irketin, Ontario-Sudburyde % 1,2lik 163 milyon t, Endonezyada% 1,8lik 90 milyon t, Thompson-Manitobada % 1,9luk 25 milyon t ve KanadaVoiseys Bayde % 3,0lk 32 milyon tluk rezervleri bulunmaktadr. Bunlarn bazlarnn ortadr. Ayrca, Yeni Kaledonya-Goroda, Brezilya-Vermelho veOnca Pumada da retim veya retime hazrlk yapt nikel sahalar mevcuttur.Bunlarla beraber ngiltere, Japonya, in, Gney Kore ve Tayvanda kendine aitya da ortakl bulunan zenginletirme ve ra nasyon tesisleri vardr.


34/52


35/52

35


izelge 8. Nikelin, 1996-2007 dnemindeki yllk ortalama tketim art(Triland Metal, 2008)

lke 1996-2001(% )

2001-2006(% )

1996-2006(% )

1996-2007(% )

Avrupa 6,2 -0,2 2,9 1,9Japonya -2,9 2,3 -0,3 -0,6ABD 1,6 2,3 1,9 0,8Brezilya 6,5 3,3 4,9 5,2Rusya -2,7 -1,2 -1,9 2,0Hindistan 6,1 -6,3 -0,3 2,8in 12,4 23,7 17,9 19,5

BRH* Toplam 6,9 14,5 10,7 12,8Dnya Toplam 4,4 4,2 4,3 4,1

*BRH, Brezilya, Rusya, Hindistan ve ini iine alan bir ksaltma olup,uluslararas ifadesi BRICs eklindedir.

Nikel talebinin, 1998 ile 2008 yllar arasnda, yllk ortalama % 2,4 tutturarak 1 milyon tdan 1,28 ta kt eklinde bir istatistie yer verilirken (INSG, 2012),Triland Metals tarafndan hazrlanan ve 1996 2007 yllarn kapsayan verilerde,

bu orann % 4,1 olduu (izelge 8) belirtilmektedir. Aradaki ciddi farkn ananedeni, kukusuz, 2007de ABDden balayarak tm dnyaya yaylan ekonomik sknt sreci olmutur.

te yandan, talep kaynaklarna bakldnda, ekil 4den grld zere byk tketiciler, in, Japonya, ABD, Almanya ve Gney Kore gibi sanayilemilkelerdir. Nikel talepleri 100.000 t ya da daha fazla olan bu lkeler arasnda in,ayn zamanda nemli reticilerden biridir. Henz en byk retici olmasa da,retim miktarn istikrarl ve hzl biimde arttrmaktadr. Dolaysyla, imdilik kaydyla kendi ihtiyacn karlamaktan hayli uzak olup, en byk ithalatdurumundadr. Japonya, ABD, Almanya ve Gney Kore ise, kendi rezervleri yaok snrl ya da hi olmayan lkelerdir ve balca ithalatlardr.

Ykseli eiliminde esas belirleyici, hemen her alandaki tketimi bymekteolan in iken, kresel ekonomik kriz nedeniyle, 2007de 1,323 milyon ta kansonraki yl 1,28 milyon ta gerileyen tketim, genel art orann aaya ekmigrnmektedir. Ancak en byk tketici konumundaki in (ekil 5) ylesinegl bir etki yaratmaktadr ki, yalnzca bu lkenin talebi dahi art eilimisergilenmesi iin yeterli izlenimi brakmaktadr. Royal Nickel Corporation(RNC) tarafndan, ubat 2012de yaymlanan verilere gre, inin nikel tketimi2000de 63.000 t iken, 2005de 183.000 ta ve 2011de de 702.000 ta kmgrnmektedir. Balang yl 2000 alndnda, 2010a kadar ortalama % 25 olan


36/52

36


art, 2004 ile 2007 arasnda % 30u yakalam, krizin tm dnyay sard 2007 2010 arasnda ancak % 19a inerken, 2009 2011 dneminde, ylda 100.000tunun zerinde art ortaya koymutur (RNC, 2012).

ekil 5. lkeler baznda 2011 yl dnya nikel tketiminin, ilk 10 lke arasndakidalm (Troszkiewicz, 2012b)

Denge retim Tketim

ekil 6. 2000 2009 Yllar arasnda dnya nikel, retim, tketim ve pazar dengesi (1.000 t) (Roskill Report, 2010)


37/52

37


Bu arada, 2000 yl sonrasnn retim-tketim ilikisine bakldnda, talebinhzl art gsterdii baz dnemlerde, arzn talebi karlayamad, ama zellikle2007nin ardndan, ekonomik krizle beraber tketimin dmesi nedeniyle, retim

fazlal yaand anlalmaktadr (ekil 6).Dnya nikel ihtiyacnn karlanmasnda gz ard edilmemesi gerekenkaynaklardan biri de hurda nikeldir. Sanayi uzmanlarnca, ylda 4,4 4,6 milyont civarnda nikel ieren hurda toplanp geri dntrlmektedir. Arlkl olarak paslanmaz elik sanayi tarafndan kullanlan sz konusu hurdann yaklak 350.000 t nikel ierdii sanlmaktadr. Sektrde byk lekte 4 ya da 5 kadar

rma, nikel hurda kazanmyla itigal etmektedir (International Nickel StudyGroup, 2012).

4.4. Nikel FiyatlarDnya metal ticaretinde, normal koullarda arz-talep durumuna bal olan

yatlarn belirlendii merkezlerin banda Londra Metal Borsas (LMB LondonMetal Exchange (LME)) gelmektedir. Bilhassa, 1900lerin bandan itibarenticareti yaygnlaan nikelin yat, ekonomik gelimelerden ve dolayl olarak arz-talep dengesizliklerinden etkilenerek inili kl bir eilim gsterirken, genelde10.000 15.000 ABD$ aralnda seyretmitir.

Nikel yatlar her daim deikenlik sergilemesine karn, 1970lerin sonundan

balayarak, dikkate deer lde oynaktr (ekil 3). Bu dnemde, gerek yatlar1988de 20.000 ABD$nn zerine km, ancak Dou Blokunun kmesiyle beraber de gemi ve nihayet 1998de 5.000 ABD$ seviyesine dek inmitir.Tm dnyadaki genel olumlu gidiat sonucu 2000lerin hemen banda kararl bir ykselie geen rakamlar 2007 yl Maysnda 52.179 ABD$na ulamtr.Bu tarihten itibaren ba gsteren kriz nedeniyle tekrar dme eilimine girmitir.Aralk 2009da 10.000 ABD$nn altna inen yatlar, 2009 ortalarndan sonrayeniden ka gemi olup, 2012nin ilk yars itibariyle, 20.000 ABD$nn biraz altnda seyretmektedir.

5. TRKYEDE NKEL

5.1 Trkiye Nikel RezervleriKarmak jeolojisinin bir sonucu olarak baz maden trleri ve maden

eitlilii asndan varsl grnen Trkiye, mevcut verilere gre, nikel rezervleri bakmndan zengin deildir. Ancak eldeki bilgilerin gerei ne denli yanstt

phelidir.Kalknma plnlarnn sonuncusunda, konu hakknda yaplan bir


38/52


39/52

39


Murat Danda bulunmaktadr. Bitlis-Pancarl, Bursa-Orhaneli-Yapkydere,Sivas-Divrii-Gne ve Hatay-Payas-Drtyol ise sl tli yataklardr.

Trkiyenin bilinen nikel rezervleri toplam yaklak 40 milyon t olup, bunun

33,3 milyon kadar Manisa-Turgutlu-alda yatandadr. Tenr % 0,93 - %1,95 arasnda deien yatan ortalama tenr % 1,137 ve nikel metali ieriiise yaklak 378000 tdur. Ak ocak madenciliine uygun bu sahada, tenr %0,042-0,060 aralnda deien, ortalama % 0,05 Co bulunmaktadr.

Yine Manisada, Akhisar ve Grdes ileleri arasnda yer alan lateritik cevherleme sahasna ait analizler, genellikle nikel ieriinin % 1in altndaolduunu gstermitir. Analizlerde, silika apkalarnn altnda ya da lateritoluumunun daha derin ksmlarnda % 1,23, % 2,80, % 2,99, % 10,24 gibidaha yksek deerlerin de saptand ifade edilmitir. MTA tarafndan yaplan,almalar sonucunda 5,3 km alan ierisinde % 1 ve zerinde nikel ieren 68,5milyon t tahmini rezervin olduu belirtilmitir (Aaayak, 2008).

Eskiehir-Mihalk-Yunus Emre lateritik kkenli nikel cevherlemesinde% 1-4 Ni ve % 0,2-0,3 Co deerlerine rastlanmtr. Sahann 50 km2lik alannnnikel ve kobalt asndan da olduka ilgin olduu belirtilmitir (Aaayak, 2008Boyal, 1984den).

Demir tenr asndan da dikkate deer (% 25-35 yer yer % 55-63 Fe) olanHatay-Payas-Drtyol nikel yata baz kaynaklarda sl tli olarak verilmise

de aslnda lateritiktir (Ko ve Deer, 1992) ve % 0,004-1,57 arasnda deienmiktarlarda nikel deerlerine sahiptir. Yatakta, 6,1 milyon t grnr, 12 milyont mmkn rezerv tespit edildii belirtilmitir (http://atlas.cc.itu.edu.tr/~gultekin/Kalinti.htm).

Metamor zma sonucu oluan Bitlis-Pancarl ve Tatvan-Pancarl sahalariki farkl nikel cevherlemesinden mrekkep sl tli Ni-Cu yataklardr. Tatvan-Pancarl % 2-3 Ni ve % 1,34 Cu ierirken mmkn rezervinin 15500 t, buna karn,% 1-4 Ni tenrl Bitlik-Pancarlnn tahminen 120.000 t olduu belirtilmektedir (Aaayak, 2008).

Bir dier sl tli nikel yata Bursa-Orhaneli-Yapkyderede bulunmaktadr. Ni tenrnn % 1-4 arasnda deitii ifade edilen saha iin, 99.200 t grnr +muhtemel ve 81.000 t muhtemel rezerv tahmin edilmektedir (MTA, 2009).

5.2. Trkiye Nikel retimiimdiye dek bulunan nikel yataklarnn ya dk tenrl veya kk

rezervli olmas, aramalarn yetersiz kalmas ve nikeli hammadde olarak kullanan

sanayi dallarnn istenen seviyede gelitirilememesi, sat yatlarnn istikrarszve genelde dk seyretmesi gibi sebeplerle, Trkiyede, uzun sre retime


40/52

40


geilememitir. Nikel yatlarnn 2000li yllarn bandan itibaren ykselmesiyle birlikte, bu alana yatrmda bir hareketlenme olmutur, ama gerek manada bir nikel retiminden sz edilemez. retilecek nikel metali iin pazarlama sorunu

grnmemesine ramen, aramalar tetikleyecek olan i talebin olduka snrlolmas da bir baa etkendir. Bununla birlikte, zellikle Manisa aldada denemekapsamnda balatlan retimlerin ardndan, son yllarda, daha byk apl projelerin gelitirilmesi neticesinde, giderek kayda deer retim srecine girildiisylenebilir.Hlihazrda, baz sahalarda nikel ileyecek tesisler oluturulmu vezenginletirme almalarna balanm olduu bilinmektedir.

Uzun zaman retime geilemeyen alda Lateritik Nikel yatanda, 2001ylnda zel bir irket tarafndan 10.000-15.000 t kadar ham cevher retilmitir (MTA, http://www.mta.gov.tr/v1.0/turkiye_maden/maden_potansiyel_2010/manisa_madenler.pdf). letme hakk, European Nickel tarafndan alnm vehazrlk srecinde, 4.000 t ve 9.000 tluk ynlarda deneme retimi yaplmtr.Bu iletme, VTG Holding bnyesinde kurulan alda Nikel Madencilik San. veTic. A. . tarafndan 2011 yl iinde European Nickel irketinden satn alnmtr.retim hazrlklar devam etmektedir.

Trkiyedeki nemli nikel sahalarndan biri de, iletme hakk Meta NikelKobalt Madencilik Sanayi ve Ticaret A. .nin elinde bulunup Manisann Akhisar ve Grdes ileleri arasnda Fundack-iekli-Kabakoz ve Kalemolu kyleri

dolaylarnda yer almaktadr. Grdes Nikel letmesinde, 2003 ylndan itibarenalan iki adet maden ocandan retilen 230.000 t nikel cevherinden, 150.000tonu Yunanistan, Makedonya ve ine ihra edilmitir. Kalan yaklak 80.000 tnikel cevheri iletme stok alannda tesisin deneme retiminde kullanlmak zerestoklanmtr. zleyen srete, 2008 ylndan sonra yatrm projesi hede enerek nikel cevherinin Trkiyede ilenmesine karar verilmi, bu nedenle ihracatfaaliyetlerine son verilmitir. (Meta Nikel, 2012). Alnan karar dorultusunda,2013 ortalarnda Ni-Co konsantresi retmek zere tesis yatrmna balanmtr.

Yine bu irkete bal olan ve 2009da kurulan Yunusemre Nikel letmesiise, Eskiehirde Yunus Emre ve Mihalk blgelerinde faaliyetlerini arama verezerv gelitirme almalaryla srdrmektedir.

Eskiehir-Mihalk-Yunus Emre beldesi snrlar ierisinde faaliyet gsteren bir baka irket deFe- Ni Madencilik Petr ol rnler i Nakliye naat Tur izmSanayi ve Ticaret Limited irketidir. Buradan demir ve nikel retildii, retilennikelin yurtdna ham cevher olarak ihra edildii ifade edilirken, miktara dnk bilgi verilmemektedir (Fe-Ni Madencilik, 2012).

Nikelin, 2000li yllarn bandan itibaren gsterdii arz-talep ve yat eilimiile birlikte, bilhassa, zel sektr kurulularnn ortaya koyduu arama, rezervgelitirme ve retim-zenginletirme abalar, yakn gelecekte, nikel retimindeciddi art yaanacana iaret etmektedir.


41/52

41


5.3. Trkiyenin Nikel D TicaretiTrkiyede, son on yla kadar nikel retimi sz konusu olmadndan, ihracat

da olmamtr. Ancak, retim bal altnda da deinildii zere, kesin rakamlar

bilinmemekle birlikte, snrl bir miktar ihracat gerekletirildii irketlerin kendiaklamalarndan anlalmaktadr.te yandan, dnya tketimiyle kyaslandnda, Trkiyede az miktarda

nikele, zellikle kaplama sanayi ve alaml elik dkmlerinde kullanmak iin,ok az miktarda ihtiya duyulmaktadr. Bu talep, 1980lerin ortalarnda 600tlar mertebesinde (Yldz ve Artan, 1985) iken, sonraki yllarda, 3.500-4.000 tcivarna ykseldii tahmin edilmektedir. Cevherden, henz daha zenginletirmeve ra ne ilemleri yoluyla saf nikel retimi yaplmadndan dolay, ihtiyacnithalt yoluyla karland ve miktarnn da bu deerlerde seyrettii sylenebilir.

6. DNYA VE TRKYEDE MEVCUT DURUMUNDEERLENDRLMES

Gelecee dair ngrlerde bulunup, ekonomik koullarn yarataca fakldurumlara gre senaryolar ortaya koyabilmek adna, ncelikle, bu metalin,insanolunun yaamnda tuttuu yerin giderek geniledii son yz yllk sreci ve

mevcut artlardaki konumunu doru analiz edip, yorumlamak gereklidir. Ancak Trkiye, ie kapank bir ekonomik model uygulamayan, dnya ile btnlemeabas gsteren bir lke olduundan, yalnz isel vaziyeti deil, ayn zamandadnya leinde sektrn tmn, z de olsa irdelemek zorunludur.

6.1. Dnyada Mevcut DurumPaslanmaz elik, alam elikleri, kaplama, dkm, nikel ve bakr bazl

alamlar gibi iyi bilinen alanlar dnda da, birincil kullanm yelpazesiolduka geni olan nikelin tketimi, geride kalan yz yllk zaman sresince,kimi dnemlerde dnya ekonomisindeki koullara bal ksa sreli dler gstermekle beraber, ortalama olarak yllk yaklak % 4 artmtr. Bu artta,kukusuz balca etken, paslanmaz elik retimindeki istikrarl bymedir.

Ayrca ulam, elektrik-elektronik, inaat, metalik eya gibi ok sayda nihaikullanc sektrde, yzlerce fakl uygulama alannda kullanm imkn bulunannikel, sahip olduu ziksel ve kimyasal nitelikleri sayesinde, tabiatyla, yenimalzemelerin gelitirilmesinde de nemli rol oynamaktadr. Tm bunlarnnda nikelin, gelecein toplumlar iin vazgeilmez metallerden biri olacan

dnmek son derece doal grnmektedir.Bir rnn retiminin ve buna bal olarak da tketiminin artmas, yatnn


42/52

42


yan sra, arz ve talebinde istikrarn srmesi veya en azndan pazar paynnkorunmas yatrmc iin hayati nem tamaktadr. Burada belirleyici olan birok unsurdan bir tanesi, phesiz mteri memnuniyetidir. Nikelin tketildii

mallarn, tketim ve yatrm mallar ile beraber gelecein toplumlarnn ihtiyalarynyle bir deerlendirilmesi yapldnda, ortaya olumlu bir grnt ktanlalmaktadr. Tketim mallarnda cazip grnml, mkemmel performansl,yksek nitelikli, temiz ve shhi olduundan; yatrm mallar dikkate alndndaise; alma mr bakmndan etkin maliyetli, ngrlebilir teknik performansl,tedariki hususunda eksiksiz sistem destekli, mrn tamamladnda maddideer tama gibi son derece tatminkr zellikler tad sonucuna varldgrlmektedir. Ayrca, artan kaynak verimlilii (daha azyla fazlasn yapma),uzun mrl rnler, ha ik, retimde ve kullanmda enerji verimlilii, yenidenkullanm ve geri dnm salayan zellikleriyle de gelecein toplumlar iindeerini koruyaca dnlmektedir (Kirman, 2004).

Mevcut retim eilimleri incelendiinde, Brezilya, in, Endonezya veFilipinlerin kararl biimde retimlerini arttrdklar, ama in haricindekilerintketim boyutlarnn Ona benzer eilim sergilemedii grlmektedir.Gelimekte olanlar snfndaki bu reticiler byk lde ihracata dnk retimyapmaktadr. Bata Madagaskar olmak zere, henz retici lkeler sralamasndadier grubunda bulunanlarn, byk ihtimalle yeni bulunan yataklar sayesinde,

retimlerini kayda deer oranda arttrmalar dikkat eken bir baka ayrntdr. Nikel reten irketler ele alndnda, son 10 yldaki en nemli gelimelerden biri irketler aras birlemeler ve byklerin kkleri bnyesine katmasdr.Gidiatn tekelleme ynnde olduu aktr ve retimin % 60dan fazlasnnyalnzca 5 irkete gerekletiriliyor olmas, durumun ciddiyetini ortayakoymaktadr. Zira bu gidiatn, hem yatlar ve hem de arz gvenlii unsurlarasndan, inin retim ve tketim boyutlar gz nne alnrsa, gelecekte skntkaynana dnmesi olasln dourmaktadr.

Burada, zerinde durulmas gereken bir dier nokta, her ne kadar malmuniln olsa da, sektr kontrol altnda tutan sz konusu irketlerin retim yerlerininarlkl olarak gelime srecindeki lkeleri iine almasdr. rneini, Brezilyakkenli VALE (Companhia Vale do Rio Doce) Kuzey Amerika dnda Brezilya,Gney-dou Asya ve Endonezyada; Avustralya-ngiltere ortakl olan BHPBilliton (Broken Hill Proprietary Company Limited) Yeni Kaledonya, Endonezyave Filipinlerde retim ve/veya yatrm yapmaktadr. svire kuruluu Xstratannise, ok saydaki iletmelerinden bir ksm Dominik Cumhuriyeti, Tanzanya,Yeni Kaledonya ve Brezilyada bulunmaktadr. Buna karn, izabe ve sa atrmagibi katma deer yaratacak ilemlerin yapld tesisler, teki nikel reticilkelere de yaylmaya balam olmakla beraber, ounlukla ABD, Kanada,in, Japonya, sve, Avustralya ve Almanyada faaliyettedir. Nikele ilikin daha


43/52


44/52


45/52

45


paslanmaz eliktir. Teknolojik gelimeler ile birlikte dier ikame maddeleriningetirdii rekabet alam elikleri, demir d alamlar ve dkm gibi alanlardagerilemeler yaanmasna sebep olmasna karn, genel talebin artmasnda

paslanmaz elik sektr tayin edici rol oynamaktadr. Dolaysyla, nikel talebininykselmesine % 70 etki eden in ekonomisinin genilemeye devam etmesi ve bunun sonucunda da paslanmaz elik talebinin arttrmas ile nikele olan talebin bymesi beklenmektedir (Dalvi, Bacon ve Osborne, 2004).

lkeler ynyle deerlendirildiinde; bata in olmak zere, Brezilya,Rusya ve Hindistana (BRH lkeleri) ek olarak gelien ekonomilerin etkisiyle,ikame maddelerin aksi ynl rolne ramen, 2012 2017 arasnda nikel talebininyllk % 5,6 civarnda artaca, 2017 itibariyle kresel tketimin 2,475 milyon taulaaca sanlmaktadr (Triland, 2008).

Talepten bamsz olmamakla beraber; yrmekte olan projelerin haricindetaahht edilen projelerin muhtemel zamanlamas, gerekletirilme olaslyksek projelerin gelitirilmesi ve in nikelli pik demir retiminin eilimininkresel nikel arznn boyutlarn ve ynn tayin edecei dnlmektedir.Bir baka etmen de retim maliyetleridir. Yksek maliyetli nikelli pik demir retiminin geliimine ilveten, dier faaliyetlerde retim maliyetleri artmaktadr.ilik cretleri, enerji ve dier hammadde gibi maliyetlerle ilikili maliyetlerdekigenel artlardan ayr olarak, basnl asit ztlemesi projelerinin gelitirilmesiyle

balantl sermaye maliyetlerinde byk artlar sz konusudur. Bunun da sadecenikel retiminde deil, ayn zamanda, yatlarnda da tayin edici etki yapacaaktr.

Bu arada, retimde beklenen gelimelerle ile ilgili deerlendirmeler yaplrken, iki konu ne kmaktadr. Bunlardan birincisi, retim iin hangitip yataklarn stnlk salayaca ve neticede tercih edilecei iken, ikincisi,kullanlacak olan teknolojilerdir.

lk ilenen nikel yataklar lateritik olmasna karn, 1900lerin balarndanitibaren sl tli yataklar nem kazanm, sonrasnda retim, ounlukla bu tipcevher yataklarndan yaplagelmitir. Halen daha sl tli yataklarn retimdeki pay % 50nin zerindedir. stelik grnr gelecekte de bu tr yataklardangerekletirilen retimin az da olsa artn srdrecei dnlmektedir. Ancak,nceden de belirtildii gibi, hlihazrda, dnya nikel sahalarnn % 60-% 70kadarn lateritik olanlar oluturmaktadr. ekil 7 incelendiinde, lateritik yataklardan retimin toplamdaki paynn giderek artt anlalmakta, gidiatn bu ynde srecei dnlmektedir.

Lateritik yataklar iin beklentileri ekillendiren unsurlardan biri de nikelkazanm sreleridir. Fiyatlarn grece dk seyrettii dnemlerde ve cevher yatann dk tenrl olduu koullarda, seilecek zenginletirme ilemleri dahada nemli hale gelmektedir. teden beri lateritik nikelin kazanmnda kullanlan


46/52

46


ve dierlerine kyasla verimi dk kalan Caron sreci, yatlarn dmesi halindeekonomik olmaktan kmakta, ergitme ve asit ztleme yntemleriyle rekabetedememektedir.

Hidrometalurjik kazanma uygun olan limonitik, nontronitik ve baz saprolitik nikel lateritlerin bol bulunmas; kurutma ve kalsinasyon gibi ilve ilemler gerektirmemesi nedeniyle, ergitme sreleri kadar enerji youn olmamas ve Ni-Co kazanma veriminin % 90lar seviyesine kmas asit ztlemeyi avantajlklmaktadr. Ancak, asitle ztleme sreleri yarm asrdan fazla bir zamandr uygulamada olmasna karn, ynteme ilikin olarak teknik, mhendislik ve proje ynetimi gibi konularda halen kimi skntlar da yaanmaktadr. Sralananmeselelerin de zaman iinde zmlenmesiyle, lateritlerden retim miktar byyecektir. Burada vurgulanmas gereken lkedeki niversitelerin zerindeallan konular zerinde yaptklar almalarn mutlaka desteklenmesigereidir. Sorunlar n grmenin etkili yollarndan biri de, tam kapasite tesislerintasarm aamasnda;

a. Farkl leklerde test almalar yaplmas, b. Pilot tesisler kurarak n almalar gerekletirilmesi,c. Bu iki aamada elde edilecek sonularn uzman mhendislik disiplinleri

tarafndan deerlendirilmesinin ve yorumlanmasnn salanmasdr.Deerlendirmelerde, tm dnyada kabul gren modelleme ve plnlama

programlarndan faydalanlmas da kukusuz nemlidir.

ekil 7. Cevher tipine gre kresel nikel retimi (Mudd, 2010)Yakn zamanda gelitirilen baz yeni teknolojilerin gelecei ise, sermaye

ve iletme maliyetlerinin drlebilmesine, kk apl tesislerde ekonomik uygulanabilirliklerine baldr.


47/52

47


8. STRATEJK NGRLER

Dnya nikel sektrne rezerv byklkleri, retim miktarlar, talep durumu,

ara mal retimi (hammaddeden u rne), malzeme gelitirme aratrmalar vesat yatlar bakmndan bakldnda ve bu rakamlar Trkiyedeki mevcutverilerle karlatrldnda, ortaya olumsuz bir resim kmaktadr. rnein,yalnzca inin 700.000 tu aan yllk nikel talebi ele alndnda, bilinen rezervi400.000 tunun altndaki Manisa-Turgutlu-aldadaki tm cevher retilse dahi, bu lkenin neredeyse yarm yllk talebini ancak karlayabilmektedir. Dahas,dnyann 80 milyon tluk rezervi 130 milyon tluk kayna dnldnde,Trkiye mevcut rezervlerinin ok kk (


48/52


49/52

49


KAYNAKLAR

Aaayak, T., 2008; Karaam (Eskiehir) Lateritik Nikel Cevherinin Fiziksel

ve Kimyasal Yntemlerle Zenginletirilmesi, Doktora Tezi, Seluk niversitesiMaden Mhendislii Anabilim Dal, Konya

Aslaner, M., 1979; Nikel Yataklar ve Trkiye Nikel Olanaklarna Toplu ve YeniBir Bak, Jeoloji Mhendislii, 25-36

Bell, T., 2012; 10 Biggest Nickel Producers http://metals.about.com/ od/suppliersaz/tp/10-Biggest-Nickel-Producers.htm

Cutler, P., 1998; Nickel, Nickel Everywhere, Nickel Development Institute ReprintSeries No. 14048 reprinted from Materials World, http://www.nickelinstitute.org/en/TechnicalLiterature/Reprint/Nickel_NickelEverywhere_14048_.aspx

Dalvi, A. D., Bacon, W. G. and Osborne, R. C., 2004; The Past and Future of Nickel Latertites, PDAC International Convention, pp 1-27. Available online:http://www.pdac.ca/pdac/publications/papers/2004/techprgm-dalvi-bacon.pdf

DPT Madencilik zel htisas Komisyonu, 2006; Dokuzuncu Kalknma Pln(2007-2013) Madencilik zel htisas Komisyonu Raporu

Emery, J., Salier, B. and Michniewicz, A., 2007, The Nickel Sector: Metal andEquity Review, http://xenetra.eu/storage/1185465555_sb_ni.pdf

FD Capital 2007, The Nickel Sector: Metal and Equity Review, Fox-DaviesCapital, London, http://www.fox-davies.com (accessed 1 September 2008).

Fe-Ni Madencilik, 2012; http://www.fenimining.com/en/turkiye-ve-dunyada-madencilik/

Gltekin, A. H., http://web.itu.edu.tr/~gultekin/Kalinti.htm

http://www.hrl.com/hrlDocs/pressreleases/2011/prsRls_111117.html, HRL Rese-archers Develop Worlds Lightest Material

http://www.lme.com/nickel_industryusage.asp


50/52

50


http://www.minara.com.au/ les/docs/8_FactSheet_Nickel.pdf

INSG (International Nickel Study Group), 2012; http://www.insg.org/recycling.

aspx

ISSF (International Stainless Steel Forum), Stainless Steel in Figures 2012,http://www.worldstainless.org/Files/issf/non-image- les/PDF/Stainless_Steel_ in_ Fig ures _2012.pdf

Kirman, I., 2007; Nickel Use in Changing Times: Future Opportunites andChallenges, PRESENTED AT PACRM STANLESS 2004, http://www.nickelinstitute.org

Ko, . ve Deer, M. A., 1992; Karstik Payas (Hatay) CevherlemelerininKaynana Ynelik Jeokimyasal Veriler, MTA Dergisi 114, 95-110

Kuck, P. H., 2000; http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/nickel/mcs-2000-nicke.pdf




Meta Nikel, 2012; http://www.metanikel.com.tr/tr/gordes-nikel-isletmesiMolloy, B., 2001; Trends of Nickel in Coins - Past, Present and Future,International Nickel Study Group - Environmental and EconomicsCommittee Meeting, held in Stockholm, Sweden, http://web.archive.org/web/20060929095200/http://www.nidi.org /index.cfm/ci_id/160.htm

Moskalyk, R. R. and Alfantazi, A .M., 2002; Nickel Laterite Processing andElectrowinning Practice, Minerals Engineering, pp 593-605

MTA Genel Mdrl, 2009; Trkiye Yeralt Kaynaklar (llere Gre), Yer


51/52

51


Bilimleri ve Kltr Serisi 5, Net Ofset Matbaaclk San. Tic. Ltd. ti., Ankara

MTA Genel MDRL, 2010; http://www.mta.gov.tr/v1.0/turkiye maden/

maden_potansiyel_2010/manisa_madenler.pdf

Mudd, G. M., 2010; Global trends and environmental issues in nickel mining:Sul des versus laterites, Ore Geology Reviews 38, pp. 926

Mukherjee, A. B., 1998; Nickel: A Review of Occurrence, Uses, Emissions andConcentration in the Environment in Finland, Environ. Rev. 6: 173-187

Roskill Report, 2010; Steel Alloys/Nickel: Market Outlook to 2014, 12th edition2010, http://www.roskill.com /reports/steel-alloys/nickel

Royal Nickel Corporation (RNC), 2012; Nickel Supply The Cupboard is BareCRU Stainless Conference, www.royalnickel.com

Sardes Nikel Madencilik, 2005; http://www.fenimining.com/tr/madencilik-dosyalari/, Nikel Modern Hayat ve leri Teknoloji iin Vazgeilmez MetalTriland (Mitsubishi Corporation), 2008; Outlook for Nickel to 2017, www.triland.com

Troszkiewicz, A., 2012a; Worlds 10 Biggest Re ned-nickel Producers in 2011,http://www.bloomberg.com/news/2012-03-02/world-s-10-biggest-refined-nickel-prod ucers-in-2011-table-.html

Troszkiewicz, A., 2012b; Worlds 10 Biggest Nickel-consuming Countries in2011, http://www.bloomberg.com/news/2012-05-28/world-s-10-biggest-nickel-

consuming-countries-in-2011.htmlWorld Bank Group, 1998; Nickel Smelting and Re ning, Pollution Preventionand Abatement Handbook

Xinfang, J., 2008; Ferro-nickel/NPI Production from Laterite Nickel Ore in Chi-na, Tsinghsan Holding Group , www.insg.org/presents/Mr_Xinfang_Oct08.pdf


52/52


Yldz, M. ve Artan, ., 1985; Trkiye Nikel Yataklar MTAnn Nikel Arama-clndaki Yeri, MTA Genel Mdrl 50. Yl Sempozyum Bildirileri, Edit.Erden, M. E. ve Gncolu, M. C., Basm 1987, 54-62

Yldz, N., 2010; Demir Cevheri, Ertem Basm Yayn Datm Sanayi ve TicaretLtd. ti., Ankara

Nikel Raporu

Documents