nursing | mei 2018
ACHTER HET NIEUWS10
Een wijkverpleegkundige krijgt het verzoek van een zoon om de
voordeur bij zijn vader met dementie op slot te draaien. Mag
dat? Wat doe je met een cliënt met dementie die elke medicatie
weigert? Verstop je dat vermalen in de appelmoes? En wat als de
cliënt het zorgplan waar die maatregel in genoteerd staat, niet wil
ondertekenen? Het zijn vragen als deze waarop wijkverpleegkundigen
vaak het antwoord schuldig moeten blijven.
De Wet zorg en dwang, die dit jaar is aangenomen, regelt ook
voor de thuis-zorg wanneer zorgverleners onvrijwillige zorg mogen
inzetten. Anke Bruns, wijk-verpleegkundige bij de Drentse
thuis-zorgorganisatie Tangenborgh, begon zich twee jaar geleden te
verdiepen in de wet. ‘In de teams kwamen we het vaak tegen.
Bedhekken omhoog, een voordeur op slot, een enkele keer een
rolstoel op de rem. Dat soort dingen gebeuren vaak op verzoek van
cliënten of mantelzorgers.
Vrijheidsbeperking met bijvoorbeeld onrustbanden en bedhekken is
in de verpleeghuizen sterk afgenomen. Nu is de thuiszorg aan de
beurt. Wat betekent de nieuwe Wet zorg en dwang voor de
praktijk?
tekst Annet Maseland fotografi e IStock
banden en bedhekken het er helemaal niet veiliger op maakten.
Integendeel. Het valgevaar nam alleen maar toe. En niet alleen dat.
‘Fixatie en andere vrij-heidsbeperkende maatregelen leiden ook tot
incontinentie, doorligwonden en ge-voelens van angst en schaamte’,
vertelde professor Milisen eerder aan Nursing.
ThuiszorgIn de thuiszorg gelden die bezwaren net zo goed. Toch
ligt het dossier ‘onvrijwil-lige zorg’ er net wat ingewikkelder. Om
te beginnen omdat het fenomeen zich achter de voordeur afspeelt.
Iedereen weet dát het gebeurt, maar – in tegen-stelling tot de
verpleeghuizen, waar veel onderzoek is gedaan – niet precies
hoe
Nieuwe wet regelt onvrijwillige zorg thuis
Het voelde niet als onvrijwillige zorg. Tot je erover gaat
nadenken.’
OnrustbandenHet doel van de nieuwe wet: onvrijwil-lige zorg ook
uit de thuiszorg verbannen, zoals dat eerder gebeurde in de
verpleeg-huizen. Daar heeft zich de afgelopen tien jaar een ware
revolutie voltrokken dankzij de verbetertrajecten van Vilans en de
inspanningen van hoogleraren ouderenzorg Jan Hamers (Maastricht) en
Koen Milisen (Leuven). Daardoor zijn in 2015 vrijheidsbeperkende
maatregelen zo goed als uit de verpleeghuizen ver-dwenen,
constateerde de Inspectie voor de Gezondheidszorg.1 De onderzoeken
van Hamers en Milisen toonden aan dat
‘Geen enkel alternatief garandeert de veiligheid van je patiënt,
maar dat
doet fi xatie ook niet’
18NUR005_pag 10-12_achterhetnws_IMB.indd 1018NUR005_pag
10-12_achterhetnws_IMB.indd 10 23/04/2018 07:52:11 PM23/04/2018
07:52:11 PM
mei 2018 | nursing
ACHTER HET NIEUWS 11
vaak en bij wie. Pas de laatste jaren ko-men daarover gegevens
naar buiten. Het onderzoek Behind Closed Doors toonde aan dat 39%
van cliënten met demen-tie in de thuiszorg te maken heeft met
vrijheidsbeperkingen.2 In 7% van die gevallen ging het om fysieke
beperkingen zoals bedhekken en onrustbanden. 79% kreeg te maken met
‘gedwongen zorg’, zoals verstoppen van medicijnen in
voedingsmiddelen.
Wet BopzOok ontbrak het aan wettelijke kaders voor de thuiszorg.
Nederland heeft weliswaar de Wet Bopz, maar die regelt alleen
vrijheidsbeperking bij opname. De nieuwe Wet zorg en dwang, die
daarvoor in de plaats komt, maakt geen onderscheid of de patiënt
thuis woont of in een instelling. De afspraken in het zorgplan
reizen met hem mee.
Nieuw is de term ‘onvrijwillige zorg’. Daarvoor is bewust
gekozen. De nieuwe
wet vat vrijheidsbeperking ruimer op dan fysieke maatregelen
zoals het gebruik van onrustbanden of bedhekken. Het gaat ook over
psychofarmaca en gedwon-gen zorg. Denk aan het onder dwang
toedienen van vocht en voeding, de voordeur op slot draaien en
beperkende huisregels als een bed in de slaapkamer of de gastoevoer
afsluiten.
Uitgangspunt van de wet is niet langer dreiging van gevaar, maar
‘nee, tenzij’. Als de patiënt zich verzet of de vertegenwoordiger
niet toestemt, is een stappenplan4 vereist en goed rap-porteren.
Daaruit moet een zorgvuldige afweging blijken: dat er naar
alternatie-ven is gezocht en dat andere disciplines om raad is
gevraagd. De wet maakt nog onderscheid naar ernst van de maatregel:
fysieke vrijheidsbeperking en toediening van psychofarmaca zijn per
defi nitie onvrijwillige zorg, ook bij toestemming van cliënt of
vertegenwoordiger.
Goede bedoelingen Wat het probleem extra ingewikkeld maakt:
onvrijwillige zorg gebeurt in de thuiszorg met de beste
bedoelingen. Zo blijkt maar weer eens uit het promo-tieonderzoek
van de Vlaamse Kristien Scheepmans.3 Veiligheid wordt daarin het
vaakst genoemd, naast ontlasten van de mantelzorger en de wens van
de patiënt om de gang naar het verpleeghuis zo lang mogelijk uit te
stellen.
Maar veiligheid is een relatief begrip. Koen Milisen omschreef
dat ooit tref-fend: ‘Geen enkel alternatief garandeert de
veiligheid van je patiënt, maar dat doet fi xatie ook niet.’
Vilans-medewerker Mar-jolein van Vliet, expert vrijheidsbeper-king:
‘Vroeger dachten we: veilige zorg is bedhekken omhoog. Nu weten we:
dat is het juist helemaal niet. Tegelijkertijd ver-schuift de focus
in de zorg van veiligheid naar kwaliteit van leven. Minder
vrij-heidsbeperking brengt soms risico’s mee. Dat is een groot
grijs gebied en daarover spreek je met elkaar, met als hoofdvraag:
wat is nog een aanvaardbaar risico?’
Erover praten, is precies wat de wijk-verpleegkundigen meer in
de teams zijn
Dit artikel vind je ook op Nursing.nl, onder het thema
Ouderenzorg
gaan doen, zegt wijkverpleegkundige Anke Bruns.
‘Vrijheidsbeperkende maat-regelen zijn nooit meer vanzelfsprekend
en gebeuren altijd in overleg met de specialist ouderengeneeskunde.
We kij-ken eerst naar alternatieven of maken er een geaccepteerd
risico van.’
Losse eindjesDe wet gaat pas in 2020 offi cieel in. Eerst moeten
er nog een paar losse eind-jes aan de wet in een maatregel van
be-stuur uitgewerkt worden voor de thuis-zorgpraktijk, legt
Marjolein van Vliet uit. Zo verlangt de wet bij onvrijwillige zorg
‘verantwoord toezicht’: een cliënt kan niet in zijn vrijheid worden
beperkt en vervolgens alleen worden gelaten. ‘Maar dan kom je
algauw uit bij 24-uurs toezicht en opname in een verpleeghuis. Een
ander punt is hoe je het toezicht re-gelt. De Inspectie voor de
Gezondheids-zorg mág niet eens achter de voordeur kijken. Onderwerp
van discussie zijn ook nog de ernstigere maatregelen zoals fysieke
vrijheidsbeperking en toediening van psychofarmaca’, zegt Marjolein
van Vliet. ‘Misschien worden die wel hele-maal verboden in de
ambulante zorg.’
Terug naar de zoon die, omdat zijn vader dwaalt, vraagt om de
deur op slot te doen. ‘Niet te lichtvaardig doen’, zegt Marjolein
van Vliet. ‘Dat is nou zo’n lastige situatie die je moet
doorspreken, als wijkverpleegkundige ben jij hier verantwoordelijk
voor. Bedenk dat er een grens zit aan wat thuis mogelijk is. Dwalen
betekent vaak dat die grens in zicht komt.’
Noten 1 IGZ. Toezicht vrijheidsbeperking onder
dwang in de ouderenzorg en gehandicap-tenzorg. 2015
2 Hamers JP et al. Behind Closed Doors: Involuntary Treatment in
Care of Persons with Cognitive Impairment at Home in the
Netherlands. J Am Geriatr Soc. 2016 Feb;64(2).
3 Scheepmans K. Het gebruik van vrijheids-beperkende maatregelen
in de thuiszorg: een multimethod analyse. Promotie KU Leuven, mrt
2018.
4 Vilans. Wet zorg en dwang. Stappenplan. www.vilans.nl
18NUR005_pag 10-12_achterhetnws_IMB.indd 1118NUR005_pag
10-12_achterhetnws_IMB.indd 11 23/04/2018 07:52:13 PM23/04/2018
07:52:13 PM