-
??CEL ARA?TIRMALARDA METODOLOJ? SORUNLARI:YKSEK L?SANS TEZLER?
ZER?NE B?R ARA?TIRMA
Yrd. Do. Dr. Gler Sa?lam Ar? Dr. Can Armutlu Dr. Nuray Gneri
Tosuno?lu Dr. Banu Ycel Toy Gazi niversitesi Gazi niversitesi Gazi
niversitesi Gazi niversitesi Ticaret ve Turizm Ticaret ve Turizm
Ticaret ve Turizm Ticaret ve Turizm E?itim Fakltesi ??itim Fakltesi
E?itim Fakltesi ??itim Fakltesi
? ? ?
zetBu al??man?n amac? ynetim ve pazarlama alanlar?nda nicel
yntemler kullan?larak yaz?lan yksek
lisans tezlerine ili?kin metodolojik a?dan bir durum saptamas?
yapmakt?r. Bu amala 1990-2005 y?llar?aras?nda Gazi niversitesi
??letme blmnde ynetim ve pazarlama alanlar?nda nicel yntemler
kullan?larakyaz?lan toplam 106 tez, ara???rma sreci a???ndan
de?erlendirilmi?tir. Bu do?rultuda tezler ncelikleara???rma amac?,
ara???rma deseni, veri toplama arac? ve veri analiz yntemleri
a???ndan incelenmi?,sonras?nda tezlerde kar??la??lan sorunlar
belirlenmi?tir. ?ncelenen tezlerde her iki alanda veri toplama
arac???nbyk bir o?unlukla anket oldu?u belirlenmi?tir. Veri analiz
yntemleri olarak ise ynetimde yordamsalistatistiklerin, pazarlamada
betimsel istatistiklerin daha fazla kullan?ld??? grlm?tr. Tezlerde
kar??la??lannemli metodolojik sorunlar?n; hipotezlerin kurulma
biimi, hipotez kurulmadan istatistik testlerin yap?lmas?,evren ve
rnekleme ili?kin ya hi a?klama yap?lmam?? olmas? ya da yap?lan
a?klamalarda yetersizliklerbulunmas? ve rneklemin belirlenmesinde
yap?lan hatalar oldu?u tespit edilmi?tir.
Anahtar Kelimeler: Nicel yntemler, ynetim, pazarlama, yksek
lisans tezleri, ara???rmayntemleri.
Methodological Problems in Quantitative Researches: An
EmpiricalStudy on Master Thesis
AbstractThe purpose of this study is to determine the
methodological issues of facts in the master thesis
written by using quantitative methods in the fields of
management and marketing. For this purpose, a total of106 master
thesis in the field of management and marketing by using
quantitative methods written in GaziUniversity, Department of
Business Administration between the period of years 1990-2005 have
beenexamined in terms of a research process. In this prospect,
firstly the thesis have been examined in terms ofpurpose of study,
research designs, means of data collecting and analyzing methods
and then the problemsencountered in the thesis were determined.
With regard to research designs while it is observed that
fieldresearch has been used widely in both fields, but in
management the relational field research and in
marketingdescriptive field research were mostly used. In the thesis
examined, it is determined that questionnaire is themostly
preferred data obtaining technique.. When data analyzing methods
were considered, it is observed thatin management procedural
statistics have been used whereas in marketing descriptive
statistics have beenused. The important problems that were
encountered in the thesis are as follows; act of writing the
researchhypothesis statement, using statistical tests without any
hypothesis, no or inadequate explanations about theuniverse and
sample of the research and mistakes when determining the
samples.
Keywords: Quantitative methods, management, marketing, masters
degree thesis, research methods.
-
? Ankara niversitesi SBF Dergisi ? 64-416
Nicel Ara???rmalarda Metodoloji Sorunlar?:Yksek Lisans Tezleri
zerine Bir Ara???rma
1. Giri?Trk ynetim ve pazarlama yaz???nda, a??rl?kl? olarak
bilimsel makale ve
kongre bildirilerinin incelendi?i al??malar gerekle?tirilen
ara???rmalar?n bir??sm?nda nemli metodolojik sorunlar oldu?unu
gstermektedir. Sz konusual??malar, her iki alanda da kar??la??lan
sorunlar?n stesinden gelinerek,ara???rmalar?n nitelik ynnden
geli?tirilmesi gerekti?ini ortaya koyan nemlibulgular iermektedir.
Bu al??mada, sz konusu tespit ve de?erlendirmeleriieren al??malar?n
????? alt?nda, nicel yntemler kullan?larak yaz?lan ykseklisans
tezlerinde metodoloji a???ndan var olan sorunlar?n belirlenmesi
vezaman iindeki geli?imin izlenmesi amalanmaktad?r.
Bilimsel bilginin retildi?i, bunun yan? s?ra bu bilginin
yayg?nla?????ld???en temel kurumlar niversitelerdir. niversitelerin
bilgi retim ve yaymaaralar?ndan birisi de lisansst e?itimlerdir.
Lisansst e?itim ile hem bilgiaktar??? gerekle?mekte, hem de yaz?lan
tezlerle bir ara???rma gelene?iolu?maktad?r. Bu al??mada 19902005
y?llar? aras?nda Gazi niversitesi??letme blmne ba??? olarak ynetim
ve pazarlama alanlar?nda yaz?lan tezlermetodolojik a?dan
incelenerek ya?anan sorunlar detayl? bir biimdetart???lacakt?r.
al??man?n kavramsal erevesinde ara???rma metodolojisia???ndan
ara???rma sreci k?saca aktar?larak, ynetim ve pazarlama
alanlar?ndadaha nce yap?lan ara???rma sonular?ndan sz edilecektir.
Daha sonraara???rman?n amac? do?rultusunda incelenen tezlerden elde
edilen bulgular
-
Gler Sa?lam Ar? Can Armutlu Nuray Gneri Tosuno?lu Banu Ycel Toy
? Nicel Ara???rmalarda ?? 17
sunularak ara???rma bulgular? erevesinde konuya ili?kin bir
de?erlendirmeyap?lacakt?r.
2. Kavramsal ereveBilim, organize edilmi? bilgiler btn olarak
tan?mlan?rken bilimsel
al??ma neden, niin, nas?l, ne zaman ve nerede sorular?na cevap
vermek vetopluma ve bilime ynelik sonular ortaya ?karmak amac?yla
yrtlen bilgiretme abalar???r. Bilimsel bilgininin retilmesi sreci
ara???rmametodolojisinin ilgi alan? ierisindedir. Metodoloji
konusunda ilgili yaz?nincelendi?inde ara???rma srecinin a?amalar?;
konunun belirlenmesi, ara???rmaproblemi ve ara???rma sorusunun
seimi, hipotezlerin, ara???rman?n varsay?m ve????rl???klar???n,
ara???rma deseni ve ynteminin belirlenmesi, veri toplamaaralar???n
geli?tirilmesi, evren ve rneklemin seimi, verilerin toplanmas?
veanalizi, bulgular ve yorumlama olarak belirtilmektedir (ngel,
1983: 7-48;Zikmund, 1999: 42; Neuman, 2003: 13; Kumar, 2005: 19;
Toy/Tosuno?lu,2007: 3). Ara???rma srecinin her a?amas?nda, al??maya
dayanak olu?turanteoriler yer almaktad?r. Bilimsel bilgi retimi bu
srece ili?kin a?amalar?nhatas?z bir biimde gerekle?tirilmesi ile
mmkndr.
al??man?n amac? do?rultusunda ncelikle, Trkiyede ynetim
vepazarlama alanlar?ndaki ara???rmalar?, ara???rma sreci a???ndan
de?erlendirenal??malar?n bulgular?na k?saca yer verilecektir.
Trkiyede ynetim alan?nda,nemli baz? dergiler, ulusal ynetim ve
organizasyon kongre bildirileri vedoktora tezlerine ili?kin
ara???rma srecinin belli k???mlar???n ele al?narakde?erlendirildi?i
baz? al??malar yer almaktad?r (Berkman, 1987; sdiken/Pasadeos,
1992; zen, 2000; Semerciz/Dikmenli, 2005; Kutanis vd., 2007).
Berkman 1987 y???nda, 1968-1987 y?llar? aras?nda Amme
?daresiDergisinde ynetim alan?nda yay?nlanan makaleleri inceledi?i
al??mas?nda,ynetim konusundaki makalelerin sadece %10unun birinci
el veri temellioldu?u saptamas??? yapmaktad?r. An?lan dnem iin
ynetim alan?nda yaz?lanmakalelerin byk o?unlu?unun varolan
bilgilere- verilere dayanan ve dahaok derleyen-zetleyen al??malar
olmas???n nemli bir sorun oldu?uvurgulanm????r (Berkman, 1987: 31).
Buna gre incelenen dnem itibariylebirinci el veri temelli
al??malar?n az olmas? nedeniyle ayn? dneme ili?kinolarak nicel
al??malar?n ok az oldu?u saptamas??? yapmak da
yanl??olmayacakt?r.
Trkiyede ynetim ara???rmalar?na ili?kin nemli bir al??ma da
sdikenve Pasadeosun 1992 y???nda yapm?? olduklar? al??mad?r.
Yazarlar 1975-1989??llar? aras?nda 4 akademik dergide yer alan
makaleleri incelemi?, incelenentoplam 237 makaleden sadece 37sinin
grgl oldu?u belirlenmi?tir. Yap?lan
-
? Ankara niversitesi SBF Dergisi ? 64-418
grgl al??malarda o?unlukla verilerin anket tekni?i ile elde
edildi?i vebunlar?n tek de???kenli istatistiklere dayal? betimsel
al??malar oldu?ugrlmektedir (sdiken/Pasadeos, 1992: 253-256).
Ara???rma sonular?Berkman?n yapt??? al??ma ile benzerlik gstermi?,
1990lara kadarki dnemdeynetim alan?nda grgl al??malar?n azl???
nemli bir sorun kayna?? olarakifade edilmi?tir.
Kutanis vd.nin (2007:238) nitel ara???rma kullan???na ynelik
olarak19962006 y?llar? aras?nda ulusal ynetim ve organizasyon
kongrelerindesunulan bildirileri inceledikleri al??malar?nda,
incelenen 10 y?ll?k dnemde???rl?kl? olarak nicel al??malar?n
kullan?ld??? gzlenmektedir. Ara???rmac?lar?nayn? al??man?n
devam?nda ynetim ve organizasyon alan?nda al??anakademisyenlere,
ara???rma yntemlerine ili?kin olarak yapt?klar? anketal??mas?,
akademisyenlerin yksek lisans tezlerinde o?unlukla nicelyntemleri
kulland?klar??? ortaya koymaktad?r (Kutanis vd., 2007:240).Tarihsel
sre a???ndan bak?ld???nda ynetim alan?nda ilk zamanlar
derleyen-zetleyen al??malar?n fazlaca olmas? ve birinci el veri
temelli al??malar?nazl??? bir sorun olurken 2000li y?llara do?ru
nicel al??malar?n say?ca oldukaartt??? gzlenmektedir.
Ara???rmac?lar?n daha sonraki y?llarda, alan a???ndan,metodolojide
kar??la??lan sorunlara ynelik bir sorgulama zerindeyo?unla???klar?
grlmektedir. rne?in zen (2000), 1996-1998 y?llar? aras?ndadzenlenen
ulusal ynetim ve organizasyon kongrelerinde sunulan
bildirilerimetodolojik a?dan incelemi?, ara???rma tasar???, veri
toplama ve veri analizia???ndan bir de?erlendirme yapm????r.
Ara???rma amac? a???ndan bak?ld???ndanicel yntemlerle yaz?lan
bildirilerin yakla??k yar?????n betimleme di?eryar?????n da
betimleme ve/veya a?klama amac??? ta?????? grlmektedir.Ancak ilgi
eken nokta, a?klay??? amal? bildirilerde hipotez testi
a???ndansorunlar?n olmas?, al??malar?n bir k?sm?nda hipotezlerin
belirgin olarak ortayakonulmadan test edilirken byk bir k?sm???n
ise hipotez testine ynelmemi?olmas???r. al??mada toplam
bildirilerin yakla??k yar????? olu?turan a?klamaamal? bildirilerde,
a?k bir biimde hipotez testinin yap?lmas? beklenmekteiken,
ara???rmalar?n yaln?zca yakla??k %19unun hipotez testi yapm??
oldu?ugrlm?tr. Ara???rmalarda bir di?er sorunun, ara???rma
varsay?mlar? ileara???rma hipotezlerinin kar??????lmas? oldu?u
belirtilmektedir (zen, 2000:104). ?ncelenen bildirilerde nicel
yntemler kullan?larak yaz?lan makalelerdetek de???kenli analiz
yntemleri de kullan?lmakla birlikte iki ve ok de???kenlianaliz
yntemlerinin kullan?????n yayg?nla?mas? mit verici bir geli?me
olaraknitelendirilmektedir (zen, 2000: 111-112).
Semerciz ve Dikmenlinin (2007) 1995-2004 y?llar?
aras?nda?stanbuldaki 4 byk niversitede ynetim alan?nda yaz?lan
doktora tezlerinide?erlendirdi?i al??mada, yaz?lan 185 tezden 124nn
nicel oldu?u, bu
-
Gler Sa?lam Ar? Can Armutlu Nuray Gneri Tosuno?lu Banu Ycel Toy
? Nicel Ara???rmalarda ?? 19
tezlerde de % 41, 9 oran?nda tan?mlay??? istatistik, % 53, 2
oran?nda sonu??kar??? istatistik kullan?ld??? belirlenmi?tir.
Burada sonu ?kar??? istatistiklerindaha fazla kullan?ld??? gzlense
de tan?mlay??? istatistiklerin de az?msanma-yacak dzeyde oldu?u
grlmektedir. Ara???rmada ?kan nemli bir sonu daok de???kenli
istatisitiklerin kullan?m oran???n ok d?k (%4,8)
olmas???r.Kullan?lan istatistik yntemler tez amac?ndan ayr?
d?nlemeyece?i iinincelenen tezlerin yar?dan fazlas? iin a?klay???
amala yap?lm?? olduklar?de?erlendirmesi yap?lmakla birlikte yar?ya
yak?n bir oran?n da betimsel amata?????? sylenebilir. A?klay???
al??malarda ok de???kenli istatistik kullan???,ara???rmac???n
birden fazla de???ken erevesinde alandaki olgu ve olaylar?
okboyutlu bir biimde a?kl?k getirdi?inin bir gstergesi olarak
d?nlmelidir.
Ynetim alan?nda belli ba??? dergiler, kongre bildirileri ve
doktoratezlerine ili?kin yap?lan de?erlendirmeleri ieren al??malar
incelendi?inde,1990lara kadarki dnemde en nemli sorunun grgl al??ma
azl??? oldu?u,1990lar zellikle de 1995 sonras?nda grgl al??malar?n
artmaya ba?lad???grlmektedir. Yap?lan grgl al??malarda izlenen
ara???rma yntemi byklde nicel ara???rma yntemleri olurken, gerek
ara???rmalar?n kavramsaltemellerden yoksunlu?u, gerekse kavramsal
ili?kilerin test edilmesi srecindetemel ve ciddi baz? hatalara
rastland??? gzlenmektedir.
Trkiyede pazarlama alan?nda 1950li y?llarda ba?layan
bilimselara???rmalar, gnmzde katetti?i nemli geli?meler yan?nda
e?itli ele?tirilerede maruz kalmaktad?r. Pazarlama ara???rmalar?
temelde kuramsal vemetodolojik a?dan ele?tirilirken, ynetim
alan?nda grlen sorunlara benzertespit ve ele?tiriler de
yap?lmaktad?r. Pazarlama alan?ndaki nemli bilimseldergiler ile
kongre kitaplar?ndaki bildirilerin gzden geirilerek elde
edilentespitlerin aktar?ld??? bir al??mada (Altun???k/Torlak,
2006), yap?lan ara???rma-larda teorik temellerin yetersizli?ine
i?aret edilirken, hipotezlerin kurgulanmas?ve test edilmesinde de
nemli eksikliklerin oldu?u belirtilmektedir. Alandakavramsal
karga?an?n ve kavram birli?inin olmad??? da nemli bir
gzlemdir.Ara???rmalardaki metodolojik sorunlar ise; uygun olmayan
ara???rma desenleriile uygun olmayan veri toplama yntemlerinin
seilerek, yine uygunsuz evrenve rneklem seimleri ile geerlilik ve
gvenilirlilik sorunlar? ta??yanara???rmalar?n gerekle?tirilmesi
?eklinde zetlenebilir. Bunun yan?nda verilerinanalizi a???ndan da
nemli sorunlara vurgu yap?lmaktad?r. En temel sorun, eldeedilen
verilerin zellikleri dikkate al?nmadan yayg?n kullan??? olan
istatistikselanaliz tekniklerinin kullan?lmas???r
(Altun???k/Torlak, 2006: 81-87). UlusalPazarlama kongreleri,
ara???rmalardaki hatalar?n tart???lmas?na olanak tan?yannemli
ortamlar olmaktad?r. Szl tart??ma ortamlar? d???nda, 2005
y???ndagerekle?tirilen 10. Ulusal Pazarlama Kongresindeki
bildirilerde saptananhatalar? yaz??? olarak da de?erlendiren
Ykselen (2006), al??malarda
-
? Ankara niversitesi SBF Dergisi ? 64-420
hipotezlerin kurulmas?nda, rnekleme srecinde, veri toplama ve
analizyntemlerinde nemli hatalar?n yap?ld????? ortaya
koymaktad?r.
Bilimsel ara???rmada kar??la??lan hatalar ile ilgili ynetim ve
pazarlamaalanlar???n yan? s?ra nicel ara???rmalarda istatistik
yntemlerin kullan???nedeniyle istatistik alan?nda da tart??malar
bulunmaktad?r. Bu alandakitart??malarda do?ru olmayan veri toplama
aralar???n kullan?lmas?, istatistikanalizlerinde PC yaz???m/paket
programlar???n bilinsiz ve hatal? olarakkullan?lmas?, rnek hacminin
yanl?? belirlenmesi, evrene ynelik tahminlerinretilmesi srecinde
hatalar?n yap?lmas?, yap?lan analizlerde verinin yap???nauygun
olmayan analiz tekniklerinin kullan?lmas? ve analizlerin
gerektirdi?ivarsay?mlar?n kontrol edilmemesi sorunlar?na vurgu
yap?lmaktad?r (Toy/Tosuno?lu, 2007: 2).
Tm bu al??malarda hem ynetim hem pazarlama alan?nda
ulusalkongrelerde sunulan bildiriler ve baz? akademik dergilerdeki
makalelerzerindeki de?erlendirmeler do?rultusunda nemli metodolojik
sorunlarzerinde durulmaktad?r. Nicel al??malar her iki alanda da
a??rl????? korurken,metodolojik sorunlar?n nlenebilmesi a???ndan,
ara???rmac?lar taraf?ndan, birdan??man e?li?inde haz?rlanan ve
dan??man?n onay? ile bir jri nndesavunulan tezlerde metodoloji
a???ndan mevcut durumun nas?l oldu?u sorusubir ara???rma problemi
olarak belirlenmi?tir. Bunun yan? s?ra, lisansst??itimin, nemli bir
k?sm? niversitelerde ara???rmac? kadrosunda yer alanbireyler
a???ndan ara???rma gelene?inin olu?mas?nda byk nem
ta??????,zellikle yksek lisans tezlerinin ara???rmac?lar iin ?renme
srecinin ilkbasama?? oldu?u d?ncesi ara???rma problemini
?ekillendiren bir di?erunsurdur.
3. Ara???rma Yntemi3.1. Ara???rman?n Amac?Bu al??mada 1990-2005
y?llar??? kapsayan 15 y?ll?k sre iinde
ynetim ve pazarlama alan?nda nicel yntemlerle yaz?lan tezlerin
metodolojika?dan incelenmesi, sorunlar?n ve zaman iinde metodolojik
geli?imin ortayakonulmas? amalanm????r. Bu erevede ara???rma
betimsel amal? biral??mad?r. Sz konusu ama erevesinde tezler,
ara???rma amac?, deseni, veritoplama arac?, evren/rneklem varsa
hipotezler ve veri analizi yntemia???ndan de?erlendirilirken, veri
analizi a?amas?nda kullan?lan istatistikseltekniklerin uygunlu?u da
detayland???larak incelmeye tabii tutulmu?tur.
-
Gler Sa?lam Ar? Can Armutlu Nuray Gneri Tosuno?lu Banu Ycel Toy
? Nicel Ara???rmalarda ?? 21
3.2. Ara???rman?n DeseniBu al??ma, ynetim ve pazarlama
alanlar?nda nicel ara???rma yntemi
kullan?larak yaz?lan tezlerde metodolojik sorunlar? tespit
etmeye ve metodolojikgeli?imi ortaya koymaya ynelik dokman
analizine dayanan nicel birara???rmad?r.
3.3. Evren ve rneklemAra???rman?n evreni, Gazi niversitesinde
??letme Blmnde Ynetim
ve Pazarlama Anabilim Dallar?nda nicel yntemler kullan?larak
yaz?lm?? olanyksek lisans tezleridir. Ara???rman?n al??ma evrenini
ise 1990-2005 y?llar?aras?nda yaz?lm?? olan yksek lisans tezleri
olu?turmaktad?r. Ara???rmada,al??ma evreninde belirtilen tm yksek
lisans tezlerine ula?mak hedeflenmi?,bu nedenle rnekleme yoluna
gidilmemi?tir. 1990-2005 y?llar? aras?nda yaz?lantoplam 151 adet
yksek lisans tezinden, 11inin derleme oldu?u grlm?tr.Bu al??malar?n
d???nda kalan 140 adet yksek lisans tezi ierisinden 106s?nicel
yntemler kullan?larak yap?lm????r. Ara???rman?n al??ma evreni bu
106tezden olu?maktad?r.
3.4. Verilerin Toplanmas?Gazi niversitesi Merkez Ktphanesinde
tespit edilen ve ula??labilen
sz konusu tezleri incelemek amac?yla, ara???rmac?lar taraf?ndan
al??man?namac? erevesinde, ara???rma yntemine ili?kin yaz?n gz
nndebulundurularak bir tez de?erlendirme le?i geli?tirilmi?tir. Bu
lek, tezinad?, yay?n y???, tasnif numaras?, yaz?ld??? alan,
ara???rma yntemi, amac?, deseni,veri toplama arac?, veri analizi
yntemi, evren/rneklemin uygunlu?u ve varsahipotezlerin uygunlu?u
ba???klar??? iermektedir. al??maya temel te?kil edenveriler bu le?e
gre ilgili tezler incelenerek, veriler ierik analizi yntemi ileelde
edilmi?tir. Ara???rma sorular? do?rultusunda bu ara???rman?n as?l
ilgi alan?,ara???rma sreci a???ndan ngel (1983)in ayr???na gre,
olgular dnyas?nainildi?inde yap?lacaklar?n planlanmas? ve in?as???
ieren ara???rma safhalar?naynelik betimlemeler yapmakt?r. Bu
nedenle ara???rman?n kavramsal k?sm?naili?kin sre ara???rma kapsam?
d???nda tutulmu?, yaln?zca hipotezlerinlmn ifade eden veri analizi
k?sm? ile ba?lant? kurmak ad?na hipotezifadeleri ve hipotezlerin
uygunlu?u incelenmi?tir.
-
? Ankara niversitesi SBF Dergisi ? 64-422
3.5. Verilerin AnaliziYnetim ve pazarlama alan?nda yaz?lan
tezlerden tez de?erlendirme
le?i arac?????yla elde edilen niteliksel veriler say?sal hale
dn?trlpbetimleyici istatistikler kullan?larak yorumlanm????r.
Ara???rmada elde edilenbulgular iki ba???k alt?nda incelenmi?tir.
Birinci blmde tezlerdeki metodolojikgeli?imi ortaya koymak
amac?yla, y?llar itibari ile alanlar da gz nne al?narakbetimsel
bulgulara yer verilmi?tir. Ard?ndan ikinci blmde, ara???rma amac?
vedeseni do?rultusunda hipotezlerin ve evren/rneklem seimine
ili?kinmetodolojik sorunlar de?erlendirilmi?tir.
4. Bulgular4.1. Tezlerdeki Metodolojik Geli?ime ?li?kin
Betimsel
BulgularAra???rmaya konu olan toplam 106 al??man?n 71i ynetim
35i
pazarlama alan?nda yaz?lm????r. Ynetim ve pazarlama alan?nda
nicelal??malara dayanarak yaz?lan yksek lisans tezlerinin 1990-2005
y?llar? aras???kapsayan 15 y?ll?k sre ierisindeki da?????? Tablo
1de, bu da??????ngrafiksel gsterimi ise ?ekil 1de verilmi?tir.
Tablo 1 incelendi?inde ilk gzearpan incelemeye konu olan tezlerin %
67sinin ynetim alan?nda, % 33nnpazarlama alan?nda yaz?lan tezlerden
olu?mas???r. 1990 y???nda her iki alanda,1993, 1994 ve 1995
y?llar?nda da pazarlama alan?nda tez al??mas?
yap?lmad???belirlenmi?tir.
Tablo 1. Ara???rma Kapsam?ndaki Yksek Lisans Tezlerinin Y?llara
GreDa??????
??llar Ynetim Pazarlama1990 - -1991 1 11992 1 11993 1 -1994 2
-1995 2 -1996 3 21997 4 11998 7 1
-
Gler Sa?lam Ar? Can Armutlu Nuray Gneri Tosuno?lu Banu Ycel Toy
? Nicel Ara???rmalarda ??23
1999 6 32000 4 52001 5 52002 8 32003 6 22004 11 72005 10 4
Toplam 71 35
2005200019951990
12
10
8
6
4
2
0
Ynetim
Pazarlama
?ekil 1. Ara???rma Kapsam?ndaki Yksek Lisans Tezlerinin Y?llara
GreDa????????n Grafiksel Gsterimi
Nicel al??malar?n yap?ld??? yksek lisans tezleri ara???rma
amalar?a???ndan incelendi?inde elde edilen veriler Tablo 2de
sunulmu?tur. Bilimselara???rmalarda temelde amatan sz edilebilir.
Bunlar; ke?fedici(exploratory), betimleyici (descriptive) ve
a?klay??? (explanatory)ara???rmalard?r. Ke?fedici ara???rmalar bir
konu ya da sorun kar????nda ne oluyorsorusuna cevap aramaya
al???rken, bir problemi tan?mlayarak do?as??? ortaya??kar?r.
Betimleyici ara???rmalarda ama bir rgt, birey, olgu veya
durumunportresini izmektir. Cevap aranan sorular kim, ne, nerede,
ne zaman, nas?l ve
-
? Ankara niversitesi SBF Dergisi ? 64-424
ne kadar gibi sorulard?r. A?klay??? ara???rmalar ise, ke?fedici
ve betimleyicial??malarla ortaya konulan di?er bir ifade ile zaten
bilinen ve bir tan??? olanolgu ve olaylar?n nedenlerini ara???rmay?
amalamaktad?r (Neuman, 2003: 29-31; Altun???k Vd., 2002: 50;
Mcgivern, 2003: 34). Ara???rma metodolojisineili?kin yaz?n
incelendi?inde bu s???fland?rmaya drdnc bir ama olarakili?kisel
ara???rman?n eklendi?i grlmektedir (Kumar, 2005: 10).
Kimial??malarda ise bu ay???ma gerek duyulmadan ili?kisel ve
a?klay???ara???rmalar?n ayn? ara???rma amac?na hizmet etti?i ifade
edilmektedir(Mcgivern, 2003: 32). Bu al??mada temelde kabul gren l
s???fland?rmado?rultusunda tezler incelenmi?tir.
Tablo 2 incelendi?inde, tezlerin %44nn betimsel,
%56s???na?klay??? amal? tezler oldu?u grlmektedir. Her iki alan iin
ortak birde?erlendirme yap?ld???nda, tezlerde ne nas?l sorular?
kadar nedensorusuna da cevap aranmaya al???ld??? sylenebilir. Ancak
sz konusu tespitindo?rulu?u iin y?llar itibariyle geli?imin de
gzden ka???lmamas?gerekmektedir. ?ncelemenin ba?lad??? 1990
y???ndan sonra y?llar itibariyle tezsay???ndaki art?? ile birlikte
zellikle son y?llarda a?klay??? amal? tezlerinyaz???nda art???n
oldu?u gze arparken, 2005 y???ndaki tezlerin tmnna?klay??? ama
ta????klar? dikkat ekicidir. Her iki alan kendi
ierisindede?erlendirildi?inde ise, ynetim ve pazarlama
alanlar?ndaki tezlerin amalar?a???ndan arp??? bir ?ekilde
farkl?la????? gzlenmektedir. Ynetim alan?ndayaz?lan tezlerin %38i
betimsel, %62 si a?klay??? amal???r. Pazarlamaalan?nda ise
a?klay??? amal? tezlerin oran???n %43, betimsel amal?
tezlerinoran???n %57 oldu?u tespit edilmi?tir. Ayr?ca pazarlama
alan?ndaki tezlerde ilgieken bir ba?ka nokta, 1990-1999 y?llar?
aras?ndaki 9 y?l gibi uzun bir sreierisinde yaz?lan hibir tezin
a?klay??? ama ta??mam?? olmas???r.
Tablo 2. Ara???rma Kapsam?ndaki Yksek Lisans Tezlerinin
Ara???rmaAmalar? A???ndan Y?llara Gre Da??????
Ynetim Pazarlama
Ama Betimsel A?klay??? Betimsel A?klay???
1990 - - - -
1991 - 1 1 -
1992 1 - 1 -
1993 1 - - -
1994 1 1 - -
-
Gler Sa?lam Ar? Can Armutlu Nuray Gneri Tosuno?lu Banu Ycel Toy
? Nicel Ara???rmalarda ??25
1995 1 1 - -
1996 2 1 2 -
1997 2 2 1 -
1998 2 5 1 -
1999 4 2 1 2
2000 2 2 3 2
2001 1 4 3 2
2002 4 4 2 1
2003 3 3 1 1
2004 3 8 4 3
2005 - 10 - 4
Toplam 27 44 20 15
Yap?lan al??malar?n ara???rma deseni a???ndan y?llara gre
da??????Tablo 3te grlebilir. Ara???rman?n yakla???? veya stratejisi
olarak daadland???labilecek olan ara???rma deseni, niceliksel
ara???rmalarda temelde grup alt?nda toplanabilmektedir. Bunlar;
alan ara???rmas? (survey), deneyselara???rma ve ara???rma kapsam?na
al?nan bireylerden do?rudan bilgi al?nmad???tasar?mlar veya varolan
istatistikler/dokmanlar/ikincil analizlere dayanan (nonreaktive)
ara???rmalard?r (Neuman, 2003:237-360). ?lgili yaz?n
incelendi?indeara???rma deseni a???ndan farkl? ayr?mlar?n da oldu?u
grlmektedir. rne?inili?kisel ve kar??la???rmal? ara???rma desenleri
de eklenerek s???fland?rman?nartt???ld??? durumlar sz konusudur
(Fraenkel/Wallen, 2003: 265-394).
al??mada ara???rma desenleri l s???fland?rma kapsam?nda
eleal?nmakla birlikte Frankel ve Wallen?n (2003) s???fland?rmas? da
gz nneal?narak a?klay??? amal? tezlerin desenlerine ili?kin daha
detayl? bilgiverebilmek ad?na, alan ara???rmas? ierisinde
de?erlendirilen al??malar kendiierisinde de bir s???fland?rmaya
tabi tutulmu?tur. Ara???rma desenleri iinyap?lan temel ayr?mda alan
ara???rmas? kapsam?nda, birey ve gruplardando?rudan bilgi al?nan
ara???rmalar kastedilmektedir. Ancak, Frankel veWallenin sz konusu
s???fland?rmas? ile betimsel amal? alan ara???rmalar?,di?er
ara???rma trlerinden ayr?larak alan ara???rmas?
kapsam?ndade?erlendirilmi?, de???kenler aras?ndaki ili?kileri
ortaya koymay? veya birimleraras? kar??la???rmalar yapmay? amalayan
al??malar ayr? birer desen kategorisiolarak ele al?nm????r. Sz
konusu s???fland?rma ile a?klay??? amal? yaz?lan
-
? Ankara niversitesi SBF Dergisi ? 64-426
tezler de alan ara???rmas? ierisinde de?erlendirilirken,
ili?kisel vekar??la???rmal? ara???rmalar olarak kendi iinde
ayr?lm????r. Buradananla??labilece?i zere, betimsel amal? alan
ara???rmas? desenine sahip tezler debu kapsamda yer al?rken,
betimleyici alan ara???rmalar? olarak ifade edilmi?tir.
?ncelenen tezler alan ayr??? yap?lmaks???n desenleri
a???ndande?erlendirildi?inde tezlerin %98inin alan ara???rmas?
olarak tasarland???belirlenmi?tir. Bu alan ara???rmalar???n %45inin
betimleyici alan ara???rmas?,%43nn ili?kisel ara???rma deseni,
%12sinin ise kar??la???rmal? ara???rmadesenine sahip oldu?u
grlm?tr. Alanlara ili?kin ayr? ayr? bir de?erlendirmeyap?ld???nda
ise ynetim alan?nda yaz?lan tezlerin %99unun alan
ara???rmas?oldu?u, bu tezlerden %49unun ili?kisel desen, %39unun
betimleyici alanara???rmas? deseni, %12sinin de kar??la???rmal?
ara???rma deseni ile yaz?ld???belirlenmi?tir. Pazarlama alan?nda
yaz?lan tezlerden %97sinin alan ara???rmas?oldu?u, alan
ara???rmalar???n ise %59unda betimsel alan ara???rmas?,%32sinde
ili?kisel, %9unda kar??la???rmal? ara???rma deseninin tercih
edildi?igrlmektedir. Ynetim alan?ndaki nicel al??malarda ili?kisel
ara???rmalar?nsay??? son y?llarda biraz daha artm????r. 15 y?ll?k
sre ierisinde her iki alanda1er tane yap?ld??? da gzlenen bir di?er
sonutur.
Tablo 3. Ara???rma Kapsam?ndaki Yksek Lisans Tezlerinin
Ara???rma DeseniA???ndan Y?llara Gre Da??????
Ynetim Pazarlama
Alan Ara???rmas? Alan Ara???rmas?
Ara???rmaDeseni
Betim-
leyiciAlanAr?.
?li?kisel
Ar?.
Kar??la?-
??rmal?Ar?.
DeneyselAra???rma
Betim-
leyiciAlanAr?.
?li?kisel
Ar?.
Kar??la?-
??rmal?Ar?.
DeneyselAra???rma
1990 - - - - - - - -
1991 - - 1 - 1 - - -
1992 1 - - - 1 - - -
1993 1 - - - - - - -
1994 1 1 - - - - - -
1995 1 1 - 1 - - - -
1996 2 1 - - 2 - - -
1997 2 1 1 - 1 - - -
1998 2 4 1 - 1 - - -
1999 4 2 - - 1 1 1 -
-
Gler Sa?lam Ar? Can Armutlu Nuray Gneri Tosuno?lu Banu Ycel Toy
? Nicel Ara???rmalarda ?? 27
2000 2 2 - - 3 2 - -
2001 1 3 1 - 3 1 1 -
2002 4 4 - - 2 - - 1
2003 3 2 1 - 1 - 1 -
2004 3 6 1 - 4 3 - -
2005 - 7 3 - - 4 - -
Toplam 27 34 9 1 20 11 3 1
Ynetim ve pazarlama alan?nda yaz?lan tezlerin veri toplama
biimleria???ndan y?llara gre da?????? Tablo 4te verilmi?tir.
Niceliksel veriler;deneyler, anket ve gr?me verileri, ierik analizi
ve ikincil veriler/var olanistatistikler olarak s?ralanabilmektedir
(Neuman, 2003:35-39).
Tablo 4 incelendi?inde her iki alanda da nicel al??malar?n
hemenhepsinin veri toplama arac???n anket ve gr?me oldu?u
gzlenmi?tir. Budurum ara???rma ama ve desenleri ile birlikte
d?nld?nde beklenen birsonu olup, ama ve desen konusunda e?itlili?in
az olmas???n bir sonucuolarak grlmektedir.
Tablo 4. Ara???rma Kapsam?ndaki Yksek Lisans Tezlerinin Veri
ToplamaBiimleri A???ndan Y?llara Gre Da??????
Ynetim PazarlamaVeri
ToplamaBiimi
Anket vegr?me
Deney?kincilveriler
Anket vegr?me
Deney
19901991 1 11992 1 11993 11994 21995 2 11996 3 21997 4 11998 7
11999 4 2 32000 4 52001 5 5
-
? Ankara niversitesi SBF Dergisi ? 64-428
2002 8 2 1a
2003 6 22004 10 72005 10 4
Toplam 68 1 2 34 1 a al??mada veriler internet zerinde yap?lan
deneysel al??madan elektronik ortamdaelde edilmi?tir.
Ara???rma kapsam?ndaki tezlerin, kullan?lan istatistiksel
analizyntemleri a???ndan y?llara gre da?????? Tablo 5te
sunulmu?tur. Ara???rmaamac? ba?ta olmak zere, ara???rma sreci
ierisindeki a?amalar ara???rmac???,kullanaca?? analiz teknikleri
konusunda ynlendirmektedir. Ara???rma amac?do?rultusunda ba??ml? ve
ba??ms?z de???ken say?????n bir ya da daha fazlaolmas?, uygulanan
analizlerde nemli belirleyici olmaktad?r. Nicel verianalizlerinde
tek de???kenli, iki de???kenli, ok de???kenli ve
?kar?msalistatistik analizler kullan?labilmektedir (Neuman,
2003:335-356). Bu al??madaara???rma amalar? a???ndan bir
s???fland?rma yap?lmas? tercih edilmi?, budo?rultuda betimsel
istatisitikler, yordamsal istatistikler ve her ikisinin deyap?ld???
al??malar ?eklinde bir ayr?m kullan?lm????r.
Her iki alanda yaz?lan tezlerin tm a???ndan bir
de?erlendirmeyap?ld???nda tezlerin %44nn betimsel istatistik,
%11inin yordamsalistatistik, %45inin ise her ikisinin de
kullan?ld??? tezler olarak da????mgsterdi?i belirlenmi?tir. Alanlar
a???ndan yap?lan de?erlendirmede ynetimalan?nda yaz?lan tezlerin
%38inin betimsel, %14nn yordamsal, %48inin iseher iki analiz
ynteminin birlikte kullan?ld??? al??malar oldu?u tespitedilmi?tir.
Pazarlama alan?nda yaz?lan tezlerin ise %57sinin betimsel,
%6s???nyordamsal, %37sinin de her iki analiz ynteminin birlikte
kullan?ld???al??malardan olu?tu?u belirlenmi?tir.
Ynetim alan?nda frekans, yzde da??????, ortalama vb. gibi
temelistatistik analizlerinin ve yordamsal istatistik yntemlerinin
bir aradakullan?ld??? gzlenmi?tir. Yordamsal istatistik
yntemlerinin tek ba??nakullan?ld??? al??malar da olduka yo?undur.
Y?llara gre bak?ld???nda 1996????ndan itibaren e?itlili?in artt???
ve bu art???n say?sal olarak da gzlendi?isylenebilir. Pazarlama
alan?nda ise temel istatistik analizlerinin al??malardadaha ok
tercih edildi?i grlm?tr. Veri analiz yntemi a???ndan ynetimalan?nda
daha fazla say?da a?klay??? al??man?n olmas? tezlerde
yordamsalistatistik kullan?????, pazarlama alan?nda da daha ok
betimsel amal? tezlerinyaz?lmas? betimsel istatistiklerin
kullan????? a?klamaktad?r.
-
Gler Sa?lam Ar? Can Armutlu Nuray Gneri Tosuno?lu Banu Ycel Toy
? Nicel Ara???rmalarda ??29
Tablo 5. Ara???rma Kapsam?ndaki Yksek Lisans Tezlerinin Veri
AnalizYntemleri A???ndan Y?llara Gre Da??????
Ynetim Pazarlama
VeriAnaliz
Yntemleri
Betimselistatistik(Frekans,
yzdeda??????,ortalama,
vb.)
Yordamsal?statistik
(korelasyon,regresyon,
t-testi,ANOVA,
Ki-kare, vb.)
Her ikiside
yap?lan
Betimselistatistik(Frekans,
yzdeda??????,ortalama,
vb.)
Yordamsal?statistik (t-testi,
ANOVA,Ki-kare,
vb.)
Her ikiside
yap?lan
1990 - - - - - -
1991 - - 1 1 - -1992 1 - - 1 - -
1993 1 - - - - -1994 1 1 - - - -
1995 1 1 - - - -1996 2 - 1 2 - -
1997 2 1 1 1 - -1998 2 1 4 1 - -
1999 4 - 2 1 - 22000 2 1 1 3 - 2
2001 1 1 3 3 - 22002 3 - 5 2 1 -
2003 3 1 2 1 - 12004 4 - 7 4 - 3
2005 - 3 7 - 1 3
Toplam 27 10 34 20 2 13
4.2. Tezlerde Kar??la??lan Metodolojik Sorunlara?li?kin
Bulgular
al??man?n bu k?sm?nda, incelenen tezlerde kar??la??lan
metodolojikhatalar zerinde bir de?erlendirme yap?lm????r. Bir
ara???rman?n teorikerevesi, amac? ve deseni hipotezlerin kurulmas?
ve evren/rneklem seimikonusunda nemli belirleyicilerdir. al??mada
hipotezlerin teorik gerekeleriara???rma kapsam? d???nda
tutulmu?tur. Ara???rman?n bu k?sm?nda incelenen
-
? Ankara niversitesi SBF Dergisi ? 64-430
tezlerde evren/rneklem seimi ve hipotezlere ili?kin metodolojik
hatalaraynelik olarak ierik analizi ile elde edilen bulgulara yer
verilecektir.
al??ma kapsam?nda incelenen tezler ncelikle amalar?
do?rultusundahipotezlerin kurulumu a???ndan de?erlendirilmi?tir.
Hipotez, ara???rman?n olas?sonular?na ili?kin bir tahmin ifadesidir
(Fraenkel/Wallen, 2003: 45).Betimleyici amala yap?lan
ara???rmalarda hipotezlere yer verilmezken,a?klay??? amal?
ara???rmalarda ise hipotez bulunmal???r. Hipotezlerinamalarla
tutarl? bir biimde, test edilebilecek ?ekilde haz?rlanmas?
veanalizlerde kullan?lacak tm de???kenleri iermesi gerekmektedir.
Bir hipotez,uygulamada hangi istatistiksel analiz ynteminin
kullan?laca??, de???kenlerinhangisinin ba??ml? ve ba??ms?z olaca??
ve analizlere nas?l kat?lacaklar?konusunda yn gsterici olmal???r.
Bu nedenle hipotezler do?ru olarakyap?land???lmal???r. Bunun yan?
s?ra ara???rmalarda istatistiksel bir analizyap?lm??sa bu analizi
gerektiren hipotezin al??mada mutlaka verilmesigerekmektedir
(Toy/Tosuno?lu, 2007: 5). Ara???rma hipotezi
ara???rmac???nara???rma probleminin de???kenleri aras?ndaki ili?ki
veya farka dairbeklentilerini a?k ve zl olarak ifade etmektedir.
?fade edilme biimlerinegre hipotezler ara???rma ve yokluk hipotezi
olarak ikiye ayr?lmaktad?r.Ara???rma hipotezi de???kenler aras?nda
beklenen ili?ki veya farkl????? ifadeederken, yokluk hipotezi
de???kenler aras?nda bir ili?ki veya fark olmad?????,varsa bile
bunun ?ans eseri ortaya ?kt????? ifade etmektedir (Altun???k
vd.,2002: 40-45).
Bu al??mada incelenen tezler hipotezler a???ndan
de?erlendirildi?indehipotezlere ili?kin kar??la??lan hatalar,
hipotez ifadelerinin kurulumu ve yap?lanistatistik analizler ile
olan uygunlu?u a???ndan tasnif edilerek Tablo 6dasunulmu?tur.
Tablo 5te, ynetim alan?nda yaz?lm?? 44, pazarlama alan?nda
yaz?lm??15 tezde yordamsal istatistik yntemlerinin kullan?ld???
grlmektedir. Budurum toplam 59 adet tezde hipotez kurulmas?
gerekti?ini gstermektedir. Bunakar??n yap?lan e?itli hatalar
nedeniyle bu say???n sa?lanmad??? grlm?tr.Ara???rma kapsam?nda
hipotezlere ili?kin ilk de?erlendirme hipotez ifadelerineili?kin
olarak gerekle?tirilmi?tir. Tablo 6 incelendi?inde tezlerde
yaz?lanhipotezlerin 9unun kurulumunda hatalar oldu?u veya
hipotezlerin a?kabelirtilmedi?i tespit edilmi?tir. Burada sz edilen
kurulum hatalar?, hipoteztan??? do?rultusunda, tezlerdeki
hipotezlerin ara???rman?n olas? sonular?naili?kin bir tahmin
ifadesi iermemesi, ara???rma probleminin de???kenleriaras?ndaki
ili?ki veya farka dair beklentilerini a?k ve zl olarak
ifadeetmemesi ve H0 yokluk hipotezi ile HA ara???rma hipotezinin
kar??????lmas???r.
-
Gler Sa?lam Ar? Can Armutlu Nuray Gneri Tosuno?lu Banu Ycel Toy
? Nicel Ara???rmalarda ?? 31
Tezlerdeki hipotezlere ili?kin olarak ikinci de?erlendirme ise
hipotezlerve istatistiksel analizler a???ndan yap?lm????r. Tablo 6
incelendi?inde en okkar??la??lan hata trnn hipotez kurulmad???
halde istatistiksel analizlerinyap?lmas? oldu?u grlm?tr. Toplam 21
tezde, tezlerin ara???rma yntemiblmnde herhangi bir hipotezden
bahsedilmezken bulgular blmnde ili?kive/veya kar??la???rma
analizlerinin yap?ld??? belirlenmi?tir. Hipotez kuruldu?uhalde
testinin yap?lmad??? 5 tez varken, yap?lan testin kurulan hipoteze
uygunolmad??? 2 tez tespit edilmi?tir. Yaz?lan 5 tezin de hem
hipotez kurulumununhem de uygulanan istatistiksel analizin hatal?
oldu?u grlm?tr.
Tablo 6. Tezlerde Hipotezlere ?li?kin Olarak Kar??la??lan
Hatalar?n Da??????
Hata Tr Ynetim Pazarlama Toplam
Hata yok 16 5 21
Kurulumu hatal? veya a?k ve net ifade edilmemi? 6 3 9
Hipotez kurulmam?? fakat analiz yap?lm?? 17 4 21
Hipotez kurulmu? fakat bir k?sm? veya hibiri analizedilmemi?
4 1 5
Kurulan hipotez ile yap?lan analiz uygun de?il 2 - 2
Kurulan hipotez de yap?lan analiz de hatal? 3 2 5
Toplam 48 15 63
Nicel ara???rmalarda evren ve rneklem seimi konusunda da
e?itlihatalarla kar??la??lmaktad?r. al??malarda evrenin tamam?na
ula?makhedeflenebilece?i gibi e?itli nedenlerle rneklem seme yoluna
da gidilebilir.rneklemle al??man?n daha ucuz ve abuk olmas?,
rneklemden daha ayr?nt???bilgi elde edinilebilmesi ve evrenden elde
edilemeyecek bilgilere ula??labilmesiara???rmac?lar?n evren yerine
rneklemi tercih etmelerine neden olmaktad?r.rneklem zerinden elde
edilen sonular evrene genellendi?i iin seilenrneklem evreni temsil
etmelidir. Bu nedenle rneklem belirlenirken al??man?namac?,
ara???rma problemi, de???kenler ve al??ma evreni gz
nndebulundurulmal???r (Toy/Tosuno?lu, 2007: 7).
Ara???rmada incelenen yksek lisans tezleri, yukar?da a?klanan
bilgiler?????nda evren ve rneklem a???ndan de?erlendirilmi?tir.
Kar??la??lan sorunlarbelli kategoriler alt?nda toplanm?? ve
bulgular Tablo 7 de sunulmu?tur. Tablo 7incelendi?inde, toplam 106
tezden 72sinde evren ve rneklem seimindemetodolojik a?dan bir
hataya rastlanmam????r. Ancak hatas?z tezler d???nda
-
? Ankara niversitesi SBF Dergisi ? 64-432
kalan al??malarda en ok kar??la??lan hata evren ve rneklemin
seimineynelik a?klamalar?n yetersizli?i olmu?tur. Bu al??malarda
grlenyetersizlikler, evren ve rneklemin zelliklerine ili?kin
a?klay??? bilgilerinverilmemesi, rneklem seim kriterlerinin
belirtilmemesi, rneklembykl?n belirleme ynteminin a?klanmamas? veya
anla????r olmamas???r.Bunun yan? s?ra 9 tez al??mas?nda evrenin
tan?mlanmas? ve rneklembykl?nn belirlenmesinde hesaplamalar?n
hatal? yap?ld??? grlm?ken, 8tez al??mas?nda da evren ve rnekleme
ili?kin hi bir bilgiye rastlanmam????r.
Tablo 7. Tezlerde Evren ve rnekleme ?li?kin Olarak Kar??la??lan
Hatalar?nDa??????
Hata Tr Ynetim Pazarlama Toplam
Hata yok 45 27 72
Evrene ve/veya rnekleme ili?kin a?klama yetersiz 14 3 17
rneklem bykl?nn belirlenmesine ili?kin hatal???lemler
yap?lm??
5 4 9
Evren/rnekleme ili?kin bir bilgi yok 7 1 8
Toplam 71 35 106
al??man?n bundan sonraki k?sm?nda ara???rmada elde edilen
bulgular?nde?erlendirmeleri ve tespit edilen sorunlara ili?kin
neriler sunulacakt?r.
5. Sonu ve nerilerBu al??mada 19902005 y?llar? aras??? kapsayan
15 y?ll?k srete
ynetim ve pazarlama alan?nda nicel yntemlerle yaz?lan yksek
lisans tezlerimetodolojik a?dan incelenmi?tir. o?unlu?u nicel
yntemler kullan?larakyaz?lan tezler, sosyal bilimlerde ara???rma
yntemleri konusunda incelenenyaz?n erevesinde ara???rma amac?,
ara???rma deseni, veri toplama arac? veveri analiz yntemleri
a???ndan de?erlendirilmi?tir. ?kinci a?amada incelenentezlerde
kar??la??lan metodolojik sorunlar belirlenmi?tir.
al??ma sonunda ncelikle y?llar itibariyle tezlerin
da??????nabak?ld???nda her iki alanda da yaz?lan tezlerin say?ca
artt??? gzlenmi?tir. Busonu taraf???zca ara???rmac?lar?n gerek
ynetim gerekse pazarlama alanlar?naili?kin bilgi retme konusundaki
iste?inin bir gstergesi olarak
-
Gler Sa?lam Ar? Can Armutlu Nuray Gneri Tosuno?lu Banu Ycel Toy
? Nicel Ara???rmalarda ??33
de?erlendirilmektedir. Bu durum 1990l? y?llarda i?letmecilik
alan?na duyulanilgi ile birlikte i?letme e?itimi almak isteyen
yksek lisans ?rencisi say???ndakiart?? ve zaman iindeki bilgi
birikiminin bir yans?mas? olarak da d?nlebilir.
Yap?lan s???fland?rma do?rultusunda, ara???rma amalar?
a???ndanincelenen tezler ierisinde son y?llarda a?klay??? amal?
tezlerin artm?? oldu?ugze arpmaktad?r. Betimleyici amal? tezlerin
alanlar a???ndan nemlibulgular ierdi?i d?nlse de, betimleyici
al??malar?n devam?nda nedensorusuna cevap arayan ara???rmalar?n
gerekle?tirilmesi, alanlardaki bilgizenginli?ini art?rmak a???ndan
byk nem ta??maktad?r. Alanlar a???ndan birde?erlendirme
yap?ld???nda pazarlama alan?nda 2000 y???na kadar a?klay???ama
ta??yan herhangi bir teze rastlanmam??ken, 2005 y???na gelindi?inde
heriki alanda da yaz?lan tezlerin tmnn a?klay??? ama ta??mas?
metodolojikgeli?im a???ndan olumlu bir sonu olarak
de?erlendirilmektedir. Pazarlamaalan?nda 9 y?l gibi uzunca bir sre
sadece betimsel amal? tez yaz?lmas?ara???rmac?lar?n pazarlamaya
ili?kin olgu ve olaylar? anlama ve tan?mlamaihtiyac?nda olduklar??
?eklinde yorumlanabilir. Sz konusu durum oldukageerli bir sebep
gibi grnse de kar?? bir d?n?le alanda i?letmelere ynverecek
al??malar?n yap?lmas? kayg?????n akademik hayatta teorik ereveyeok
da yer verilmeden pazar ara???rmas? benzeri al??malar?
yayg?nla???rm??olabilece?ini akla getirmektedir. Ancak sz konusu
tespitin do?rulu?u,pazarlama alan?ndaki ara???rmalarda kavramsal
sreci de ierecek bir ba?kaal??ma ile ortaya konulabilecektir.
Ara???rma desenleri a???ndan de?erlendirilen tezlerde her iki
alanda daalan ara???rmas? en fazla tercih edilen ara???rma deseni
iken, pazarlama alan?ndabetimsel alan ara???rmas?, ynetim alan?nda
ise ili?kisel alan ara???rmas?deseninin daha fazla oldu?u ortaya
konulmu?tur. Tezlerin veri toplamabiimlerine bak?ld???nda ise her
iki alanda anket ve gr?me verilerinin dahafazla tercih edildi?i
grlm?tr. Sosyal bilim alan?nda ara???rma znesi insanoldu?u iin
ara???rma deseni olarak alan ara???rmalar???n, veri toplama
biimiolarak da anketin en fazla kullan?lan teknik olmas?? ????rt???
olmamaktad?r.Deneysel desenlerin uygulama a???ndan alan
ara???rmalar?na gre, zaman veuygulama alan? gibi baz? k???tlar
nedeni ile nispeten g al??malar olmas? dadaha az tercih edilmesinin
bir nedeni olarak d?nlebilir. Nitekim buara???rmada kapsama al?nan
tezlerde, birisi ynetim alan?nda di?eri pazarlamaalan?nda olmak
zere iki deneysel desene rastlanm????r. Bu tezlerden ynetimalan?nda
yap?lan al??mada bir i?letmede deney ve kontrol grubu
belirlenerek,deney grubuna liderlik e?itimi verilmi?, sonras?nda
bir kar??la???rma yap?lm????r.Pazarlama alan?nda yap?lan al??mada
ise bir otel i?letmesi iin web sitesitasarlanm??, bir ayl?k sre
ierisinde site a?k tutularak sitenin etkinli?i testedilmi?tir. Her
iki al??mada da grlebilece?i gibi, deneysel desenlerin nemli
-
? Ankara niversitesi SBF Dergisi ? 64-434
bulgular iermesine kar??n, deney tasar???na olanak tan?yacak
uygun??letmelerin bulunmas?, zamana yayg?n al??malar?n
gerekle?tirilmesi gibiglklerin ara???rmac?lar?n bu desenlerden
ka?nmalar?na neden olabilece?id?nlmektedir.
Yukar?da da belirtildi?i gibi 2000 y???ndan sonra yaz?lan
tezlerintmnn a?klay??? amal? olmas?, buna ba??? olarak da tezlerde
yordamsalistatistiklerin kullan?????n artmas? anla????r bir
durumdur. Sz konusu durumunnedenlerinin a?klanmas?nda iki nemli
tart??maya yer verilebilir. Bunlardanbirincisi, tarihsel sre
ierisinde bilgi teknolojilerindeki geli?ime paralel olarakveri
tabanlar? arac?????yla h?zla ve kolayca dnyan?n her yerinde
ara???rmac?lartaraf?ndan gerekle?tirilen al??malara, hatta
ara???rmac???n kendisineula?man?n mmkn olmas???r. Bu durumun
herhangi bir konu hakk?ndagerekle?tirilen tm al??malara k?sa bir
srede ula??larak ara???rma sorular???ne?itlenmesine yol at???
d?nlmektedir. ?kinci bir tart??ma ise, yordamsalistatistiklerin
tercihindeki art???n 2000li y?llarla birlikte ara???rmac?lar?n
birdan??man deste?i olmadan yard?m menleri ile kolayl?kla
ke?fedipkullanabilece?i baz? istatistik paket programlar???n
retilmesi veyayg?nla?mas???n bir sonucu oldu?u d?ncesidir.
Ara???rma metodolojisia???ndan istatistik paket programlar,
ara???rmac?lar?n a?klamak isteyip dea?klayamad??? ya da yapmak
isteyip de yapamad??? ara???rmalar?gerekle?tirmesine olanak
sa?lamaktad?r. Ara???rmac?lar her bir ara?????masonucunda bu
a?amada ?rendikleri ile bir sonraki ara???rma
tasar?mlar????ekillendirerek bilime daha fazla katk?
sa?layabilmektedirler. Buna kar??n, bual??mada kavramsal sorunlar
kapsam d??? tutulmakla birlikte, zerindedurulmas? gereken bir nokta
da paket programlar?n yo?un kullan?????nkavramsal eksiklikleri
kapatan bir kurtar??? olarak nemli tehlikeleri deberaberinde
getirmesi endi?esidir. Bu ba?lamda en nemli sorun, ncekial??malarda
da vurguland??? gibi (zen, 2000; Altun???k/Torlak, 2006;Erdo?an,
2001) teorik temellerden yoksun istatistik tekniklerle
bezenmi?tezlerin artma tehlikesi ve aralar?n ama haline
gelmesidir.
Ara???rma kapsam?nda incelenen o?u tezde metot k?sm?na
ili?kinanlat?mlarda da sorunlar bulunmakta, tezlerin nemli bir
blmnde bu k???mdayeterli ve detayl? bilgi verilmedi?i grlmektedir.
Hatta baz? tezlere ili?kinverilerin toplanmas?nda, tezin btn
okunarak ara???rmac?lar taraf?ndan tasnifyap?lmak durumunda
kal?nm????r. Bunun en nemli nedeni ara???rmac?lar?nyntem konusunda
fark?ndal?k dzeyinin d?k olmas???r.
Enstitlerin tez yaz?m ynergeleri ara???rma metodolojisi
do?rultusundaara???rma srecini ifade eden birer k?lavuzdur. Ancak
bir tezin ynergeye uygunyaz?lmas? her zaman ara???rma metodolojisi
konusunda hata yap?lmad???anlam?na gelmemelidir. Unutulmamal???r ki
ara???rmac?lar?n ara???rma
-
Gler Sa?lam Ar? Can Armutlu Nuray Gneri Tosuno?lu Banu Ycel Toy
? Nicel Ara???rmalarda ??35
metotlar?na ili?kin bilgi dzeyinin yeterlili?i, ynergede yer
alan ba???klar?nynergeye uygun olmas???n yan? s?ra, ierik olarak da
uygun bir biimdehaz?rlanmas??? sa?layacakt?r.
Ara???rma sonucunda metodolojik sorunlara ili?kin olarak
ara???rmahipotezleri ile evren ve rneklem konular?nda nemli
hatalar?n yap?ld???saptanm????r. Her iki alan iin birlikte bir
de?erlendirme yap?ld???nda, tezlerinbir k?sm?nda hipotezlerin
kurulumu ve hipotezlerin istatistik testler ileuyumlulu?una ili?kin
nemli hatalar oldu?u belirlenmi?tir. Hipotezlerin
do?ruyap?land???lmamas?, ard?ndan yap?lan istatistiksel testlerin
geerlili?ini ve eldeedilen bilginin bilimselli?ini ?pheli hale
getirmektedir. Evren ve rneklemkonusundaki sorunlar ise, ara???rma
evreni ve rneklemine ili?kin ya hibirbilginin olmamas? veya verilen
a?klamalar?n yetersizli?i ya da rneklembykl?nn tespitinde hatalar
yap?lmas???r. Bu durum ara???rmalar?ngenellenebilirli?ine glge
d?rmektedir.
Buraya kadar elde edilen sorunlara ili?kin bulgular?n
kaynaklar?d?nld?nde, en nemli sorun kayna????n ara???rma
metodolojisikonusundaki bilgi eksikli?i oldu?u d?nlmektedir. Sz
konusu sorununstesinden gelinebilmesi iin, ara???rma yntemleri
derslerininyayg?nla?????lmas? gerekmektedir. Ara???rma kapsam?
ierisinde yer alan ykseklisans programlar?nda ara???rma yntemlerine
ili?kin bir dersin yer almamas?sorunlar iin nemli bir neden olarak
grlmektedir. Ancak derslerin yan? s?radan??man ?retim yelerinin
ynlendirmeleri, ara???rmac?lar?n kendi abalar? ilebu bilgilere
ula?malar?, buna ek olarak da gerek ulusal gerekse
uluslararas?yaz?nda yer alan makalelerin okunmas???n yntem
konusundaki bilgi dzeyininartmas?na katk? sa?layaca?? d?nlmektedir.
Bundan sonraki al??malardaniversitelerin lisansst e?itim
programlar? ierisinde yer alan ara???rmayntemleri derslerinin ve
ders ieriklerinin incelenmesi bir ara???rma konusuolarak
nerilebilir.
Tez yaz??? bir dan??man e?li?inde gerekle?mekle birlikte
niversitelerinbnyelerinde kuracaklar? istatistik dan??ma birimleri
tez ?rencileri iinrehberlik ederek kolayl?k sa?layacakt?r. Tez
dan??manl??? a?amas?nda ikinci birdan??man olarak istatistik
alan?nda al??an ?retim yelerinin atanmas? da birdi?er neri olarak
d?nlmektedir. Yksek lisans a?amas?nda metodolojieksikliklerinin
giderilmesi ve sorunlar?n neriler erevesinde ortadankald???lmas?,
doktora a?amas?na gelindi?inde hem ders dneminde hem de
tezyaz???nda al??malar?n niteli?ini artt?racakt?r.
Alanlar a???ndan bir de?erlendirme yap?ld???nda ynetim
alan?ndametodoloji tart??malar???n pazarlama alan?na gre biraz daha
erken ba?lad?????grmekteyiz. Ynetim konusunda yap?lan al??malara
ili?kin metodolojik
-
? Ankara niversitesi SBF Dergisi ? 64-436
de?erlendirmeler pazarlama alan?ndan daha erken ba?lam??, buna
ek olarakulusal ynetim kongrelerinde de konu baz? nc bilim
insanlar???n etkisi iletart??maya a?lm????r. Pazarlama alan?nda da
son y?llarda ulusal pazarlamakongrelerinde metodoloji sorunlar?na
ynelik tart??ma ortamlar???n yer almayaba?lamas?
sevindiricidir.
Ynetim a???ndan 1990lara kadar veri temelli al??malar?n
azl???nemli bir sorun olarak grlrken makaleler zerinde son y?llarda
yap?lanal??ma sonular? ile birlikte de?erlendirildi?inde tezlerde
de art?k veri temellial??malar?n yayg?n bir biimde kullan?ld?????
grmekteyiz. Ancak bu kezyap?lan veri temelli al??malar iin
yntemlerin uygun kullan??? ve nitelikkonusunda tart??malar
do?maktad?r. Bu al??ma sonular? ile daha ncekial??malara paralel
bir biimde (rn. zen, 2000) yksek lisans tezlerinde de,metodoloji
a???ndan benzer sorunlar?n oldu?u ortaya konulmaktad?r.
Ara???rmada elde edilen veriler bir niversitede yaz?lan yksek
lisanstezlerinin incelenmesi ile s???rl???r. Benzer al??malar?n
farkl? niversitelerdegerek yksek lisans gerekse doktora tezleri iin
tekrarlanmas? genel grnmortaya koymak a???ndan nemli olacakt?r.
KaynakaALTUNI?IK, Remzi/CO?KUN, Recai/YILDIRIM, Engin
/BAYRAKTARO?LU, Serkan (2002), Sosyal
Bilimlerde Ara???rma Yntemleri (Sakarya: Sakarya
Kitabevi).ALTUNI?IK, Remzi/TORLAK, mer (2006), Trkiyede Pazarlama
Ara???rmalar???n Genel Bir
De?erlemesi ve Nitel Yntemlerin Artan nemi, Pazarlama
Ara???rmalar? Dergisi,1/1:5672.
BERKMAN, A. mit (1987), Amme ?daresi Dergisinde Yay?nlanan
Makaleler ve Trk YnetimBilimi, Amme ?daresi Dergisi, 20/4:
19-42.
ERDO?AN, ?rfan (2001), Sosyal Bilimlerde Pozitivist-Ampirik
Akademik Ara???rmalar?n Tasar?m veYntem Sorunlar?, Anatolia: Turizm
Ara???rmalar? Dergisi, 12: 119134.
FREANKEL, Jack .R. /WALLEN, Norman E. (2003), How to Design and
Evaluate Research inEducation (New York: McGraw-Hill).
KUMAR, Ranjit (2005), Research Methodology (London: Sage
Publication, Second Edition).
KUTAN?S, Rana zen/BAYRAKTARO?LU, Serkan/YILDIRIM, Engin (2007),
Nitel Ara???rman?nDayan?lmaz Hafifli?i-2 ?dealler ve Gerekler, 15.
Ulusal Ynetim ve OrganizasyonKongresi, (Sakarya).
McGIVERN, Yvonne (2003), The Practice of Market And Social
Research an Introduction (England:Prentice Hall).
NEUMAN, William Lawrence (2003), Social Research Methods
Qualitative and QuantitativeApproaches (Boston: Allyn and Bacon,
5th Edition).
NGEL, Erkan (1983), A Research Guide (Ankara: Gazi niversitesi
Teknik E?itim FakltesiBas?mevi).
ZEN, ?kr (2000), Trk Ynetim/Organizasyon Yaz???nda Yntem
Sorunu:Kongre Bildirilerizerine Bir ?nceleme, DA Turizm
Ara???rmalar? Dergisi, 1/1: 89-118.
-
Gler Sa?lam Ar? Can Armutlu Nuray Gneri Tosuno?lu Banu Ycel Toy
? Nicel Ara???rmalarda ?? 37
SEMERC?Z, Fatih/D?KMENL?, Onur. (2005), Ynetim Alan?nda Yap?lan
Doktora Tezleri zerine BirAra???rma: 1995-2004 Aras?ndaki Durum,
13. Ulusal Ynetim ve OrganizasyonKongresi (?stanbul).
TOY, Banu Ycel/TOSUNO?LU, Nuray Gneri. (2007), Sosyal Bilimler
Alan?ndaki Ara???rmalardaBilimsel Ara???rma Sreci, ?statistiksel
Teknikler ve Yap?lan Hatalar, Gaziniversitesi Ticaret ve Turizm
E?itim Fakltesi Dergisi, 1: 1-20.
SD?KEN, Behll/PASADEOS, Yorgo (1992), Trkiyede Yay?nlanan
Ynetimle ?lgili Veri TemelliMakalelerde Yntem, ODT Geli?me Dergisi,
19/2: 249-266.
YKSELEN, Cemal (2006), 10. Ulusal Pazarlama Kongresine Sunulan
Bildirilerde SaptananHatalara ?li?kin Bir De?erleme, Pazarlama ve
Pazarlama Ara???rmalar? Dergisi, 1: 47-51.
ZIKMUND, William G. (1999), Business Research Methods (NewYork:
Drayden Pres, Fifth Edition).
-
? Ankara niversitesi SBF Dergisi ? 64-438