Nhung Hat Suong - HT Chon Thien

8/3/2019 Nhung Hat Suong - HT Chon Thien

1/106

NHNG HT SNG

HT. Chn ThinSi Gn, 2000

---o0o---Ngun

http://thuvienhoasen.orgChuyn sang ebook 26-7-2009

Ngi thc hin : Nam Thin [email protected] Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org

Mc LcLi ni uTrit L Quanh nCi NhnVn Sng To Trong Lnh Vc Gio Dc V Tn GioCh Hiu v Tnh ngiVi Nt V Thi Gio Dc Ca c Phto c Pht GioTrit L Chic NiCc im Gio L Gp G Gia Kim Cng v Nikyahay

Tnh Cht Truyn Thng Ca Gio L Kim CngS ng Gp Vo S Nghip Dn Tc Ca T Tng Pht Hc i L, Trn

---o0o---

Li ni uTp sch ny l mt s tp hp cc bi bin kho c ng trong cc tpch Pht gio. Cc bi : Trit l quanh n, Trit l chic ni, Ci nhn,

Nhng vn sng to, Vi nt v thi gio dc ca c Pht, o cPht gio, Ch Hiu v tnh ngi, Gio l gp g gia Kim Cng v

Nikya, T tng Nguyn Du qua truyn Kiu v s ng gp vo snghip Dn tc ca T tng Pht hc i L, Trn ng trong Tp Vnca Trung ng Gio hi Pht gio Vit Nam t hn mi nm trc. BiMu ngi gio dc ng trong T Tng i Hc Vn Hnh nm 1973.Tc gi chn tn ca tp sch ny l Nhng Ht Sngv xem l nidung ca Hoa Ngc Lan, tp Hai- tip theo tp Hoa Ngc Lan, tp Mt,xut bn nm 1998, Nh Xut Bn Thnh Ph H Ch Minh - thn i gi n
http://phatphaponline.org/kinh/Audio/Sach%20Noi/Viet%20Nam/http://thuvienhoasen.org/u-hnl00.htmhttp://phatphaponline.org/kinh/Audio/Sach%20Noi/Viet%20Nam/http://thuvienhoasen.org/u-hnl00.htm


2/106

cc bn c vi tnh cm chn thnh ca mt tu s tr ca Pht gio VitNam ca hn hai mi nm v trc.

T kheo Thch Chn Thin(ma Xun nm 2000)

---o0o---

Trit L Quanh nNu thi b t c li ru ca m p vo tm hn hng nhc v tnh vinhng ht mm t tng, th ln ln n tui bit hi v bit nghe, tui trVit Nam li c b v ng b k cho nghe cc chuyn c tch quanh n.y l nhng mu chuyn d nh v sc tch ni v lch s, v tnh yu tquc, qu hng, v phong tc tp qun, v tn ngng nhn gian, v con

ngi v thin nhin, v tr, v tnh ngi, tnh i la, tnh gia nh v vti khn ca loi ngi, hm xc nhiu t tng. y gi l trit l quanhn. N cng phong ph, a dng c sng lc qua nhiu th h, nhiu thii. Nhng trit l c h thng vit vo sch th c th b tht truyn v chintranh, v cc sc mnh xm lc, nhng trit l chic ni v trit l quanhn th khng. Ht nh ngi xa ni:

-"Trm nm bia cng mnNghn nm bia ming hy cn tr tr".

Mi cu chuyn c tch l mt bi hc ngn nhi vo t duy ca tui tr,nung nu ch ca tui tr, xy dng tnh cm cho tui tr v khch l, kchthch pht trin cc kh nng cn thit cho tui tr. Ni tm, trit l quanhn l mt hnh thc gio dc ca dn tc. Ngy y mi gia nh Vit Namtht s l mt hc ng nh.

Nhng mu chuyn truyn khu c k trong khng kh gia nh m cngv y tnh t nh rt su vo tm t ti, khng bao gi ti c th qunc. Chuyn k c xen nhiu nt thn k, linh d, nhng y l nhng hnh

nh biu tng ca sng tc vn hc, ngh thut, lm cho cu chuyn tr nnsinh ng v hp dn, m khng phi l sn phm ca m tn d oan.

c li Lnh Nam Chch Qui, Vit in U Linh tp, cc chuyn Tmcm..., ti thy hu nh tt c l nhng cu chuyn quanh n ca cc gianh Vit Nam. V l chuyn, nn trit l quanh n ni ln c nhiu li hn trit l chic ni.


3/106

V anh hng dn tc, khng lm sao ti qun c cc chuyn v TrnHng o, L Thng Kit, Trn Bnh Trng, L Li, Nguyn Tri, QuangTrung, Trng Trc, Trng Nh, Triu u, Nhip Chnh Lan ... cc chuynk t thi vua Hng dng nc cho n nay rt l thu ht.

1.- Chuyn c Thnh Ging hay gi l Ph ng Thin Vng:

L chuyn nm lng thi tui tr qu ca ti. Ti thch lm, b ti ctngha rng:

- Con hy nh nc ta b xm lc nn t tin ta cn dn k: "gic nnh n b cng nh". V vy hnh nh Ph ng, em b ba tui bng chcvn vai thnh ngi ln qut nga dp gic khi gic n n l t tindy: khi t nc kh khn hay lm nguy, l ngi dn Vit th phi nh b

Ph ng, lng yu nc phi vn dy mnh m, bit hy sinh v x s. Bba tui m cn th hung chi l ngi ln!

- Con hy nh kim st l biu tng cho gii tr thc, qy tc, nh giccng gii m khng bn nn na chng kim ca Ph ng phi gy. Phinh ln nhng khm tre lng mi ui xong gic. Khm tre l biu trngcho qun chng bnh dn ta, c Ph ng cng thuc hng dn gi, ni lnrng phi nng vo sc mnh qun chng mi ph c gic.

- Con hy nh k rng dp gic xong, Ph ng khng tr v nhn bng lc

triu nh, m bin mt vo yn lng. Ti sao th? Bi v l lng yunc v v li ca ngi Vit. Yu nc l yu nc vi tm lng trongsng th thi. Nhng chnh v th m nhn dn ta lp n th Ph ngnh l lng tn th yu nc trong sng v v li y.

B ti dy ti khng bit bao ln, con hy nh nh th!

2.- Chuyn ngun gc Lc Hng hay l chuyn tnh s gia Lc LongQun v u C:

Thot nghe th c v k d, nhng cng gm cng thy su sc. Cng phinh n b c ca b ti ct ngha ti mi v l t nhiu. Li vi ging iu,con hy nh, b bo:

- u C l ging di tin nhn: biu trng cho tnh kh thanh cao, thinlng v p . y l cc c tnh khai m nn vn ha dn tc nh hnh


4/106

nh m ra trm trng n thnh trm con. Trm con l ch trm h, ch chos hp qun ca nhiu b lc, dn tc ca x s.

- Lc Long Qun l dng di ca rng: biu trng cho sc mnh bin ha,khi n, khi hin, hp c hai tnh ca b v m th mi tht s m ra dngvn ha lch s Vit Nam. Tnh cht ca vn ha lch s Vit Nam l tnhcht ca s kt hp gia Tin v Rng, ca mi tnh y.

- Phi xem tnh nhn dn trong nc l tnh ng bo, ngha l mi thmtnh cng chung mt bo thai m. Ni cch khc, l phi thng yu nhau,xem nhau nh rut tht. Lm c nh th l lm nn lch s, lch s ch inh th.

- Tnh ca m l m li c gc t tri l dng, tnh ca b l dng li c

gc t nc l m, b m c gc khc nhau v tnh khc nhau v th m khsng cnh nhau mi c, nn nh xa cch nhau mt cch chin thut, mmi chung tnh th vn gi. B m lun lun c mt bn nhau khi c bin.y l ngha lch s ca dn tc, l s tht ca lch s dn tc. ngha l phi chp nhn d bit, nhng phi c l tng t quc thng nht d

bit, m khng phi xa tan cc d bit. y cng l trit l v cuc sng,chnh ci yu t mu thun lm sinh si ny n, m ra dng lch s cadn tc. V y cng l trit l ca hnh ng chuyn tng khc thnhtng sinh.

- Hnh snh ca b m lch s l hnh nh ca "m trung chi dng v dngtrung chi m", l s tht ca mi vic i, mi hin hu. S vt tri chynn s vt lun lun ph nhn n tr thnh mt ci g khc n. Ni cchkhc, s vt va l n va l khc n. iu m trit l ca cc vng vn hanhn loi gi l v thng, v ng hay dch bin, hoc "khng th t chnhai ln trn mt dng nc". B ti say sa ging gii ngha ca muchuyn u ngun lch s ny.

3.- Chuyn Ch ng T: [1]

Chuyn lch s qu hay, m chuyn tnh ca Vit Nam cng lm p.

Ch ng T l mt thanh nin dn gi chn tht, ngho nn, ngho nthiu kh che thn, li c nhn dn Vit Nam sp t cho kt duyn vimt cng cha tr p, kiu k, con vua. Hai ngi hai u cch bit cagiai cp x hi, y l trit l v tnh yu ca Vit Nam, rng trong tnh yu


5/106

khng c giai cp, d l giai cp loi no. l con ngi, tnh ngi vtnh ngi Vit Nam.

Nhn dn ta qua cu chuyn tnh ny, va ph quan im "mn ng hi" ca nh nho, va ni ln kht vng nghn nm tha thit ca con ngi.Mi ngi u bnh ng trc tnh yu, trc cuc sng, trc ci sngcng nh trc ci cht. V d nhin cng bnh ng trc php lut ca xs, trc trch nhim v bn phn ca ngi cng dn.

Ch ng T ni ln mt trit l tnh yu v mt quan nim v dn ch,bnh ng trc c ngi phng Ty. B ti dy cho ti nim hnh dinny ca trit l ca dn tc.

4.- Chuyn tnh Trng Chi - M Nng: [2]

Chuyn k Trng Chi l k chi c ting so quyn r, M Nng l c gitrm anh, khu cc, tng t ting so ca chng. Bi chng qu xu tngnn cuc tnh dn n ch bi kch tuyt vng. Chng cng m say nhan scnng. Chng cht v tim ha thnh ngc. Nng thng tnh dng ngc ylm tch ung tr. Mi ln ung th hnh nh chng hin ra ni chnngc. Nng cm kch nh l lm chn ngc tan ra nc.

B ti phi vt v phn tch mi tnh ny, ti mi l m nhn ra mt trit ltnh yu ca dn tc rng:

- Tnh yu thun p khng phi l tnh yu n phng

- Tnh yu i hi mt cung bc no gia hai tm hn v th cht.

- Nhn dn ta ni trit l tnh yu rt ngn gn qua mu chuyn tr tnh dnh y, nhng rt l trit. y l nt vn ha v vn minh. Cu chuyn bnn ny cn c tc dng to nim thoi mi cho tm hn sau mt ngy laong nhc nhn.

C nhiu ngi cho rng Vit Nam khng c trit l. Nhng tht l phi l,bi chnh nhn nh trn l phi trit l! C l ngi ta ang ch mt phosch h thng ha cc t tng Vit Nam t cc ngun vn hc bnh dn, vvn hc bc hc, t cc ngun phong tc tp qun, iu khc, hi ha, lchs v ngn ng v t tn cho h thng t tng ny nh l duy nghim, duyl, duy ch ... chng? Nhng nu l "duy" g y th t tng tr nn nghoi v tinh thn duy y i hi thc t lch s Vit Nam phi co mnh li.


6/106

B ti tip, mt dn tc ng vng vi thi gian hn phi c bn sc vnha ring, v l bn sc ca trit l, t tng dn tc. Vit Nam c lchs ring, c phong tc tp qun ring, nh tc tru cau, nhum rng, v rngln mnh, tc cm cy nu... v c ngn ng ring th hn phi c sc thi ttng ring. Ch tng y im nhn l hnh dung ra t tng Vit Nam vhng nhn bn thit thc v rt ngi, d cha thc s xc nh ch thcl g.

5.- Quan nim v ng tri v V tr: [3]

V gc cc ng tri v v tr th chng c ai c thm quyn xc minh,d nhn loi ni rt nhiu v hai vn y. Ngi Vit Nam qua trit lquanh n, c bn n vi li cu trc cu chuyn mc mc v y tnhhuyn thoi khin ngi nghe xem thng tng chng nh l thiu trit l.

Thc ra c mt mt trit l thm vin, thit thc v rt ngi. Mt iur rng nht ta c th nhn bit, l v tr th gii ny mnh mng khng cu ui, khng c gc gc, tt c mi hin hu nh da vo nhau m tnti mt cc tng i. Ngi Vit Nam v vy quan nim v v tr nh vtr ang l. Chuyn k rng:

- C ng tri to ra v tr v con ngi. ng tri th c b tri, gia nh vtriu nh nh th th gian.

- Sau khi lm ra v tr ng tr dng cht cn b cn li phn tinh th lm ra

ngi, phn cn b nht th lm ra loi vt.

- Tri sai 12 m b nn ra hnh cc ngi, ri dy i, dy b, dy n, dyni...

- Tri thy loi rn c c bn phn phi cht, cn ngi th tt thay lt sngmi. Nhng v thin s b loi rn p bc truyn lnh ngc li rng:

" Rn gi rn ltNgi gi ngi tut vo sn."

T con ngi phi cht, cn rn th lt xc sng dai.

- Do v tri lnh tri v thin s b y xung trn gian lm con b hung sngtrong hm x.

Th l cu chuyn ni ln my im ni bt:


7/106

- Ci ng tri v v tr do ng tri to ra tht s l chnh do con ngi, nhndn to ra theo nhn thc trn gian ca mnh.

- Con ngi thc t, d quan nim th no, th cng do t, nc, gi, la vnhiu yu t (12 m b lm 12 cng vic) to thnh v con ngi c sinh thc cht.

- Quan nim nng v o c: thng thin, pht c.

- c bit hn c l nhn dn ta c thc v gio dc rt sm, nh vic dyb, dy i, dy n, dy ni, y l vn ha. V tr quan va c cp lcch xy dng quan im tr con ngi v thin nhin v vi thc ti, thct ca nhng g nh ang l. y l im trit l. Vit Nam khng t nngcu hi v ngun gc ca s vt bi v Vit Nam chp nhn mt s tht

tng quan v cng tn ca th gii, v bi v khng th hi nh vy: Nuv tr l tht, th s tht l chnh n ri, khng phi hi v ngun gc can, nu v tr l khng tht, th khng tht l khng c gc, v cu hi vngun gc cng thnh khng hp l hp tnh.

Trit l Vit Nam l th, l duy thc ti v duy con ngi, con ngi l conngi ca thc ti, v thc ti l thc ti ca con ngi.

Bo Vit Nam khng c trit l hay trit l m h th qu tht kh hiu!

T trit l chic ni v trit l quanh n y i vo ngn ng Vit Nam, vnhc ca gii tr thc, kin thc, m nhc, hi ha, iu khc v i qua sutdng lch s chng ta s nhn ra t tng Vit Nam./.

Ghi ch:

[1] & [2]: Vit Nam vn hc ton th, Hong Trng Min, Sng Mi, Sign, tr 341-343.

[3]: Vit Nam vn hc ton th, Hong Trng Min, Sng Mi, Si gn, tr

61-67.

---o0o---

Ci NhnI. Khi qut:


8/106

Nhn l ci g rt quen thuc vi chng ta, m cng rt l xa l. Ci gn nhtli l ci xa l nht. C lc n hin ra nh mt dng thc l nhn chm conngi vo phin no. C lc n khi dy nhng nt p ca cuc sng, stht v hnh phc. N tr nn b mt du kn nhng b mt ca cuc i. Ngy kinh ngc v chnh n l s kinh ngc.

Thng thng nhn l mt nhn vi s c mt ca thc, hay ni l tm nhns vt qua mt. Tng t, tm nhn s vt qua tai, mi, li, thn v cn.

Ni n nhn l ni n ni dung ca ci thy v tc dng ca ci thy. Tcdng ny tc ng n ngi nhn, vt b nhn v lan rng ra ngoi nh mtln sng. Hu nh th gii ta ang sng ch l hin hu ca ci nhn, mkhng phi l th gii chnh n.

II. Nhng ci nhn quen thuc:Ci nhn chp ph ln s vt nhng g ca n, v n mi mi ch thy s vt

b chp ph, m khng phi l thy s vt nh tht. Chng hn:

- Chiu chiu ra ng b aoTrng c c ln, trng sao sao m

Bun trng con nhn ging tNhn i nhn hi nhn ch mi ai. -- (Ca dao)Ci nhn ca dao ny ch theo n mt tm trng trng ch mt i tng c

chiu v vng.- Chiu chiu ra ng ng sauNg v qu m rut au chn chiu. -- (Ca dao)Ci nhn ny th chuyn ch mt ni nim nh nhung...

- Nguyn Du qua truyn Kim Vn Kiu, nhn x hi Vit Nam ly lon cath k 18 vi ci nhn thng thi m ngm ngi:

"Tri qua mt cuc b duNhng iu trng thy m au n lng".

- n Nh Hu, vi Cung On Ngm Khc, nhn x hi vi tm trngnghe tr tru, tc ti:"Tri vch qu gi vng hiu htMnh v y lnh ngt nh ngOn chi nhng khch tiu phngM xui phn bc nm trong m o".


9/106

-Vn Hnh Thin s (i L) th nhn nh tht cuc i l v thng, mngmanh, vi thi thanh thn, t ti:"Thn nh in nh hu hon vVn mc xun vinh thu hu kh

Nhm vn thnh suy v b yThnh suy nh l tho u ph"Tm dch:Thn nh bng chp c ri khngC cy xun ti thu li khTy vn thnh, suy lng khng sThnh, suy u c ht sng ph.-Vua Trn Nhn Tn, iu Ng Gic Hong, th nghim su xa giithot gia trn ai, ci nhn tr nn rt t nhin v rt thin:"C trn lc o th ty duyn

C tc xan h, khn tc minGia trung hu bo hu tm mch

i cnh v tm mc vn thin".Tm dch:"Sng i vui o c ty duyn

H i th n mt ngh linTrong nh c ngc ng chy kimV tm i cnh hi chi thin".Mi ci nhn cuc i chuyn ch mt ni dung khc nhau, ty theo iukin, kh nng v v tr ca ngi nhn.

III. Trit l v Ci Nhn:

Ci nhn khng n thun l mt qu trnh vt l, m l mt chui nhngqu trnh vt l v tm l tip ni nhau: qu trnh vt l Nhn bit nhn

bit v s nhn bit y

Trong qu trnh ca tm l v vt l y c xut hin nhng tm l bun, vui,a, ght

Carl Jung, mt nh tm phn hc ca th k 20, ni: "Bao gi ci nhnca bn cng b gii hn bi nhng g bn ang c v ang l".

Qu tht, trc cng mt s vt, mi ngi c mt ci nhn ring v b ngkhung trong iu kin vt l, tm l, sinh l, kin thc, tp qun, thnh kinv tr tu ca mnh. Vn ha ca thi i cng gp phn vo gii hn . V


10/106

th, trc cuc i, con ngi, v trc vn kh au, hnh phc, phtsinh nhiu ci nhn gii hn, nghing lch dn n cc trit thuyt, chthuyt vi nhng h ly ca chng.

Vn cn bn tho l tra vn ci nhn, nh gi thc cht ca n, v sdng n nh th no?

IV. H ly ca ci nhn - Gio dc ca ci nhn:

Nu khng nhn ra bn cht ca ci nhn, nu khng thy tnh h cu v gitm ca n, con ngi s ri ngay vo cc h ly, cm by ca n, v trthnh nn nhn ca chnh n.

Kinh nghim sng pht biu rng ngi khc phi khng tri buc nginhn, m chnh ci nhn ca ngi nhn tri but h, a y n tnh trng"ngi t trong y mt" ai.

C nhng ci nhn gy thin cm, c nhng ci nhn c cm, c nhng cinhn khin mnh lng tng v khin ngi lng tng, c nhng ci nhnkhin mnh ri lon phin no v khin ngi bt an, cng c nhng ci nhnan i, khch l, y lng t v tr tu...

Cc nh tm l gio dc tng tri ghi nhn rng phn ln cc ri lon tm lca mi ngi l do ci nhn sai lch ca ngi y, m khng phi do tha

nhn hay hon cnh. Ngi ta nh mt 90% nng lng i sng donhng ri lon y. Tht ng suy gm .

Th nn, sng vui mnh, vui ngi, ngi ta phi bit nhn, phi hc tpnhn trnh cc h ly phin no ca n. Ci nhn, cch nhn l mt nghthut sng cn c truyn t cho tui tr trong hc ng.

Trong x hi, ci nhn ca tp th, ca a s trong tp th, cng quyt nhhng, suy ca x hi. T duy, t thn n l ci nhn. i mi t duy l imi ci nhn. Ni ngc li cng th.

Ci nhn tt i hi c trnh vn ha, tri thc, tnh thng v tr tu cangi nhn. N phi c hun luyn v cn thi gian. Pht gio ni rtnhiu v ci nhn v gii thiu vi i con ng chuyn i ci nhnthnh tr tu an vui gii thot.

V. Pht Gio vi Ci Nhn:


11/106

1. Ci nhn duyn khi, v ng:

Nu m cui cng di ci b , c Pht khng pht hin ra ci nhnduyn khi th s tht v T , nhn qu v duyn khi ca cuc i chac pht hin, v o Pht cha c mt i. V th ci nhn duyn khi,v ng, l ci nhn Pht gio, ci nhn gii thot con ngi ra khi ht thymi kh au.

Con ngi xa nay chu kh au v t giam hm mnh trong ci nhn hung, chp trc mi hin hu u c t ng. Do thy hin hu c t ng mlng dy khi ln tham lam, sn hn, t kin, s hi, kiu mn, th phi... lmnn dng cung lu sanh t, v con ngi t nhn mnh chm trong y. Saungy gic ng o vng, c Pht sut 45 nm gio ha gii thiu vi ici nhn duyn khi, v ng vt qua bc lu, dp tt tt c su, bi, kh,

u, no. Con ng xy dng ci nhn ny l o , hay gi l con ngthin nh Pht gio.

2. Php C Kinh:

"Hy nhn nh bt ncHy nhn nh o cnhHy nhn i nh vyThn cht khng bt gp" -- (Dhp, 170)Do v bit ht thy hin hu u do nhn duyn sinh nn chng v ng, v

thng v dn ti kh au. Kinh Php C gii thiu mt cch nhn hin hu,thy n mng manh khng tht nh bt nc, nh o cnh. Thy nh vyngi nhn s bung th lng tham, sn hn v t kin, khi dy tm giithot v tu gii thot, vt ra khi tm tay ca sinh t.

3. Kinh Kim Cng Bt Nh:

Tng t bi k trn, kinh Kim Cng, t tng nn tng ca i tha, dy:

"Nht thit hu vi php

Nh mng huyn, bo nhNh l dic nh inng tc nh th qun"Dch:"Nn khi ln ci nhnThy cc php hu vi


12/106

L nh mng, huyn, bt ncNh sng mai, nh nh chp"C nui dng an tr trong ci nhn th dn dn tt c cc ng tng s btiu dit, lng tham i v chp ng khng cn. Ci nhn y s a hnh gin gii thot sau cng, gip mt tht tng v chn hnh phc.

4. Kinh Php Hoa:

Kinh Php Hoa th ch cho ngi i thy duyn khi, v ng (thp nh th)ng v nhp s tht nh tht y.

Phm Ph Mn c th gii thiu s tu tp ci nhn gii thot:

"Chn qun, thanh tnh qunQung i tr hu qun

Bi qun cp t qunThng nguyn thng chim ngngV cu thanh tnh quang

Hu nht ph ch mNng phc tai phong haPh minh chiu th gianBi th, gii li chnT , diu i vnCh cam l php v

Dit tr phin no dim".Vit dch:

Hy nhn s tht, hy nhn vi ci nhn trong sngHy nhn vi tr tu rng lnHy nhn vi lng t, lng biTr tu (nh sng) khng cu u ca ci nhn yS nh mt tri ph tan cc hn m (v minh)

Lm tiu tan cc tai nnChiu sng khp th gian

Lng bi nh l sm ko liTm t nh m my ln (ba ra)Cho xung cn ma php

Dp tt la phin no".Hun luyn ci nhn theo cch y, nh phm kinh Ph Mn dy, th ngii s nhn ra ci nhn nh mt php l to thnh cn ma php t tm mnhv dp tt ht thy phin no, kh au t tm mnh.


13/106

l ngh thut nhn rt t bi v tr tu, hay gi l ngh thut nhn ca giithot, ca Pht gio.

Mi b kinh i tha khc tu trung cng gii thiu mt ngh thut nhn rto, rt v tha v rt gii thot.

5. T Thnh :

Gio l T Thnh l gio l nn tng ca cc b phi Pht gio giithiu, ngoi ni dung gio l, mt phng php nhn s tht ca cc hinhu:

a) Cc hin hu vn l khng tht, dn n kh aub) Nguyn nhn ca s tht kh au l lng tham ic) Dp tt nguyn nhn ca kh au th kh au ditd) Con ng dp tt nguyn nhn kh au y.Hay ni khc i:

Hy nhn thy r s sinh khi ca cc hin hu, s tn ti ca n, kha cnhnguy him ca n v con ng i ra khi tri buc ca n.

Ci nhn y cn c thc hin lp li nhiu ln cho n kt qu gii thot.

VI. Ci nhn Thin nh Pht gio:

T nim x l php mn thin nh ca Pht gio, c s thc hin vinmn 37 phm tr o. l phn gii thiu cng phu hun luyn ci nhn.

Nim l s tp trung s ch vo ci nhn theo di mt trong bn i tng:hi th, cc cm th, tm l, v cc i tng ca nhn thc (cc gio l giithot nh 3 php n, 5 un)

i c th gii thiu cng phu hun luyn ny qua 7 bc i chnh:

1. Bc i lm n nh cc hnh ng ca thn, li v hi th (c ngha lthanh tnh gii)

2. Bc i lm lng tnh 5 th ngn che tm (tro c, hn trm, dc, sn,nghi) v cc tp tng khc, th no ci nhn dn cht vo i tng ctheo di (gi l bc i thanh tnh tm)


14/106

3. Bc i thy r, hin r rng v ng i tng theo di: l mt chuicc qu trnh vt l v tm l do nhn duyn sinh, chng rng khng t ng,v khng c mt ci ta hay ni no c. Con ngi v th gii ch lnhng qu trnh vt l v tm l y. y l bc i thanh tnh kin (thanhtnh ci thy)

4. Tip tc bc i th ba vi suy din rng hn lan ra mi hin hu v thyr tt c l duyn sinh, v ng; ti y mt ngun hnh phc v bin tuntro ra t ci nhn v ci thy y. y l bc i qua khi cc nghi ng.

5. Nhng ti y, ci nhn tnh gic, tr tu cn c bm tr nhn rchnh ci ngun hnh phc ang tun tro ra y l chng ngi cho cng

phu pht trin ci nhn tr tu kia, v lin gi tm an tnh tip tc hun luynci nhn trn. ay l bc i th 5 gi l thy ci g l o, ci g khng phi

o.6. Tip tc cng phu hun luyn ci nhn theo hng tin trin y, mi hinhu s tan bin t ng ngay trc ci nhn ca ta n ni ta c cm gic hunh tt c khng cn hin hu na. C tip tc nhn ri dn dn cc hinhu s hin r tr li vi s tht duyn sinh ca n. Hnh gi ti y s ckinh nghim loi b cc si dy tm l tri but tr tu gii thot (loi b cckit s) ln lt i vo kt qu tr tu gii thot ca cc bc Thnh.

y l bc i thy ci o, ci qu.

7. Tip tc an tr trong cng phu nhn kia cho n kt qu thy v bit honton thanh tnh, n nh, hnh gi hun luyn nhun nhuyn cc sc mnhtm l gii thot (5 cn, 5 lc) cho n qu v A-la-hn, cht c hon toncc yu t tm l a vo sinh t, phin no, kh au.

Ci nhn c tu tp y gi l ci nhn tr tu gii thot, tho g cc xingxch tm l ca h. By gi mi hin hu r rng nh tht. Ci nhn ydc vng v ng tnh vi tt c b mt ma qui ca n v cuc i bi dp ttmt lc.

B mt ca hnh phc khng phi l trong tay mt ng quyn nng no,cng khng phi ngoi gii, m trong chnh ta, trong chnh ci nhn cata. S tht v hnh phc c gt hi y qu tht chng c my ht,chng c g c, m tht l tt c vy.

---o0o---


15/106

Vn Sng To Trong Lnh Vc Gio Dc V TnGio

Mt trong nhng vn gio dc c bit c ngha i vi cc nh gio

dc ng thi l vn sng to v tinh thn sng to ca sinh vin ihc.

Tiu lun ngn ny s cp gii hn n mt s vn sng to trong lnhvc gio dc. c nhiu kt qu kho st v sng to hu chng ta d cmt nhn nh r rng vn , ngi vit ch nhiu n phn trng dn.

I.- nh ngha v sng to qua cc cuc kho st gio dc:

- Guiford (1950) phn bit gia tnh cch c o v tnh cch sng to

da vo nhng cuc kho st, phn tch ca ng: "c o l mt trongnhng nt chnh ca sng to. Sng to l ci g tng qut gm c khngnhng c o, m cn linh ng, lu lot, v cc c tnh khch ng haythay i".

- "Mt sng tc gi l sng to nu n l mi m hay tn k i vi c nhnsng to, nu n l sng to phm ca ring ngi , nu n phong ph ivi ngi hn l c quy nh bi ngi khc. N khng cn hu chhay c o. S tha nhn c tnh cch x hi v s gn lin vi vn ha can c th l s khng, nhng nu n l kinh nghim c nhn c o, n l

sng to."

- " c gi l sng to, mt cng trnh phi em li mt ci g tn k vhu ch cho c nhn cng nh cho vn ha".

Krishnamurti v Suzuki li c nhng nh ngha khc hn.

Mt trong nhng bi vit v vn t tri (self-awareness), J. Krishnamurtibo: "... ch c th c vn sng to trong vn t tri. Hu ht chng takhng phi sng to, chng ta l nhng ci my lp li, nhng ci my ht

ghi, chi i chi li vi bi ht kinh nghim, vi kt lun, v vi k c caring chng ta hay ca ngi khc".

V:

"Ngi ta khng nn lm ln gia kh nng v sng to, kh nng khngphi l sng to. Phi chng sng to l mt trng thi hon ton khc ? N


16/106

l mt trng thi trong vng mt ci bn ng ca con ngi, trong trno khng cn l quy im ca kinh nghim, ca nhng tham vng, canhng dong rui, ca nhng ham mun ca chng ta. Sng to khng phi ltrng thi lin tc, n tng lc hin ti, n trong lc m ci "ti" v ci"ca ti" vng mt, m suy t khng c tp trung vo bt c mt kinhnghim, tham vng, kt qu, mc ch, ng lc, c bit no".

- "Nu chng ta hiu mnh nh mnh ang l qua tng lc m khng c mtqu trnh tch ly no, ri chng ta s thy bng cch no c s vng lngkhng phi ca tng tng, cng khng phi ca o luyn, v ch c sngto trong trng thi vng lng ."

Trong chng sch Creative Discontent, Krishnamurti vit: "Sng to cgc r trong sng kin m n hin hu ch khi c s khng bng lng su

xa".Suzuki trong mt bi bn v ng v Ty (East and West) th vit:

"Tuy nhin, by gi, trong vic hiu bit cnh hoa, ti hiu ti nh hiu bitcnh hoa. Ti gi ci con ng vo thc ti ny l con ng Thin (zen),con ng ng trc khoa hc siu khoa hc, v ngay c chng khoa hc.Con ng thy bit thc ti ny c th gi l sng to".

Ba nh ngha v ba sng to u l ba nh ngha v ba kha cnh khc nhau

ca sng to, kt qu ca cc cng trnh kho st v sng to. Mi nhngha ni ln mt ci g lin h n nhng tnh cht ca mt qu trnh, casn phm sng to, hay ca con ngi sng to, m khng phi l ca sngto chnh n (ca chnh sng to). Nhng tnh cht y ch l nhng du hiucho bit s c mt ca sng to. Chng ta tht d ri vo mu thun haynghch l trong n lc nh ngha sng to. nh ngha c ngha l gn chosng to mt ngha, mt tnh cht no v xem sng to nh l mt thcth bt bin, trong khi sng to l mt dng tri chy lin min. Tht kh cmt nh ngha chn xc v sng to.

Suzuki v Krishnamurti th qu thc nh ngha sng to mt cch sngto. Nh l mt dng sng to ang tun chy ra trong nh ngha ca h.Ht nh thi nhn Hn Mc T ni v "Nng th"mt cch rt l sng torng: Nng th n bt cht nh ting ht ca mt a tr tht ra khi thnhlnh b mt con roi qut mnh vo mng. Qu thc by gi thc cha kpcan thip vo vic tht ra ting ht !


17/106

II. S khi sinh ca sng to:

Vn y l tm hiu, trong iu kin c th, ti sao c sng to ? Sngto bung v nh th no ? C s lin h no gia sng to vi suy t ? Giasng to vi thng minh ? Gia sng to v con tim ?

Qua cc cng trnh kho st thc nghim v sng to ca cc nh gio dc,sng to c th c xem nh l kh nng bn trong con ngi c th cungcp cho con ngi nhiu t tng sng to c o v nhiu ngha. Mingi c li suy t v cm xc khc nhau nn ngun sng to cng thngc pht hin ra khc nhau. Tht kh m ni ti sao c sng to, khi mchnh ta khng phi l ngi ca sng to, chnh ngi vit khng phi lngi sng to ! Tuy nhin, trong mt gii hn no chng ta c th pht

biu v "iu kin " sng to xut hin. Sng to c mt i hi t nht

hai iu kin ca thc ti:1.- Mi hin hu (tm l v vt l) phi l khng c tnh t ng (n lselfless). Nu mi hin hu c t ng th chng ta s mi mi l t ng y, skhng c s pht hin tn k no, v s khng bao gi c sng to. ycng l nim tin ca gio dc m trng dy cc mn hc v dy cnhng ngi chm tr.

2.- Sng to t thn n l khng c tnh t ng (khng c selfless). Nu sngto c ng tnh th t khi n c pht hin n s mi mi l th, s khng c

cc pht hin sng to khc, bi t thn sng to khng i mi t t n skhng th thy c kha cnh mi m, tn k ca cc hin hu khc.

-Theo kt qu kho st ca Weitheimer th:

"Ton b qu trnh ca sng to l mt qu trnh lin tc nh suy t"

-Theo Arieti: "Freud gp phn vo thin kho cu v sng to, v s xxnh li tnh quan trng v nhng qu trnh v thc"

-Theo Freud: "Sng to c gc t nhng mu thun pht xut t nhng nglc sinh l nn tng, v gm nhng n lc gii quyt nhng mu thun y".

V: "Vai tr dc tnh trong vn sng to lun lun ni bt"

Nh trn, mi nh gio dc kho st v sng to c mt ci nhn khc nhauv s sinh khi ca ngun sng to. Chng ta khng l g v cc ci nhn


18/106

khc nhau y, bi v ngun sng to l v ng tnh nn n hin ra di tnhiu dng ng tnh khc nhau.

Freud th lun lun nhn mi hot ng ca con ngi di s chi phi cadc tnh (libido). Nhng dc tnh khng phi l ng c duy nht lm sinhkhi sng to. Trc mt chng ta, khng c mt s vt no c sinh ra tch mt nguyn nhn, th sng to cng khng th sinh khi v ch mt nhnt dc tnh. Freud lm ! Freud nhn lm gia mm nhn chnh casng to v cc tr duyn ca sng to. V nh ting n ch l tr duynnh thc ti dy ra khi gic ng, m ting n khng th l chnh s thctnh ca tm thc ti. y, dc tnh ch l mt yu t, nhng ting n,nh thc ngun sng to, m khng phi l gc ca sng to.

Weitheimer ch kho st sng to bn ngoi hin tng ca n. Sng to

phi c nhn su hn na, su n tn u ngun ca n, n tn bn chtca n. Suzuki, Krishnamurti v Hn Mc T c nhng pht biu theohng nhn ny.

Cng c nhiu pht biu khc, gm c Silvano Arieti, lin h sng to vilng tin kh ct ngha ca tn gio. Kinh nghim v lng tin tn gio vomt chiu hng mi ca thc ti, khc vi chiu hng thc ti ang cmnhn, c th l mt nhn t khc nh thc ngun sng to.

Hy th nhn ngn ng ca mt s tn gio nh l ngn ng biu tng, v

phng tri cm thc ca mt s nh tn gio ln l mt phng tri mim ca tm l, hay gi l phng tri sng to, chng ta hy vng s phthin ra mt s im v tng tch ca sng to nh l mt ngun sng v tnca tm l n khut ng sau thc.

Pht gio l mt tn gio tr tu, xem con ngi c iu kin ti thng khai m ngun kh nng v tn ca tm l mnh, gii phng ngun kh nngtm l y ra khi cc nhn t ngn che. S gii phng y c th thc hinthnh cng ngay ti i ny. Ngun kh nng y Pht gio gi l Pht tnh,hay kh nng gic ng v l trnh gii phng kh nng y nh Pht gi lo ca T Thnh hay gi l con ng thc hnh thin nh Phtgio (ni l con ng thc hin gii, nh, tu).Nhng li dy ph binv tiu biu ca c Pht nh l:

-"Trong tm chng ta c mt ng gic ng pht ra nh sng c nng lc soit su cm quan bn ngoi v lm trong sch chng" [1]


19/106

-"Ngi hy lm cng vic ca ngi ch dy con ng".

-"Ngi chnh l ni an tr ca ngi khng c mt ni n tr no khc".

y l con ng t trch nhim bn thn, t tnh t tu t tri, t chp nhn,

c lp v hng ni ca Pht gio gm cc c tnh v tm l ca mtnh sng to m cc nh gio dc khm ph.

Khi nhng ngi Pharasees n vi c Jesus Christ (New Testament) con Thnh kinh chp:

-"Ngi ta em tr con n trc Ngi v Ngi r chng mn bn ryh, nhng Jesus Christ thy vy bn ni gin m phn vi h rng, hy tr con n cng ta, ng cm chng n; v nc ca c cha tri l canhng ai ging nh chng n. Tht th, ta ni cng cc ngi, bt c ai nukhng n nhn nc cha nh a tr nh, s khng vo c nc cha".

V: "V khi nhng ngi Pharasees hi Jesus khi no th nc cha s n,Ngi dy, nc cha s khng n di s quan st no. Ngi ta s khngni c y ny hay ka, bi v, ny nc cha trong ngi".

Qua cc li l trn ca New Testament, th nc cha l biu tng chngun sng v tn v kh nng v tn c mt trong mi ngi. Ngun sng v kh nng khng c mt trong kin thc ca ci thy bit lin h

gia ch th v i tng, nn n khng th c ch tr y ny hay kia.N phi c n nhn di mt ci nhn tr tu c nt nhn nh mt ntnhn ca mt a tr, ci nhn trong sng khng b che khut bi kin thcv dc vng.

Trong ting Anh, ngun sng to c gi l Creation, v Thng thc gi l Creator, phi chn c s m ch no xem Creator l ngunsng to, l ci ngun sng to, m khng phi l ng hu ng theo nghamt "nhn vt" (Personage) trong ngn ng ny?

Khng T th bo:

"i hc chi o ti minh minh c..."

Con ng i hc ca Khng T, theo quan nim ca Khng T, l lmsng ci c sng vn c trong mi ngi. V vic lm sng ci c sng yl con ng t tu tp, hun luyn bn thn, theo sch i hc: "T thin t


20/106

d ch th dn nht th giai d tu thn vi bn" (t vua n dn u ch lyvic tu sa thn mnh lm gc). Vic tu tp bn thn, theo sch i hc, cn

bn vn l "thnh , chnh tm" vt ra khi nhn dc.

Ci "minh c" y c gi cho chng ta ci ngun sng, hay ngun sngto, bn trong mi ngi. V, vic gii phng ngun sng y hay gi theongn t ca Socrate l "h sinh tr no" phi l cng phu ca "thnh , chnhtm". ay cng l vn m cc nh gio dc hin i cn quan tm trongvic m hng gio dc sng to u t cho mt hc ng mi m v tintin.

Lo T th ni:

-"Th d Thnh nhn, x v vi chi s, hnh bt ngn chi gio" [2]

V:

-"Th nhn gi tr, t tri gi minh, thng nhn gi hu lc, t thng gicng" [3]

Th hin v vi ca Thnh nhn (ngi r o) l ng ngha vi ch trngca Lo: "V dc, v k" (khng b tri buc bi chp c ci ta v lng hammun cho ci ta). Lm tt c mi vic vi tinh thn v dc v v k . Conng i vo r o y cng t cn bn vic: "t tri" v t thng cc dc

vng v k trong mnh.Phi chng "o" ca Lo T cp m ch cng ngun sng trong tm lmi ngi ? V phi chng vic lm bung v ngun sng y l con ngquay tr v chnh mnh thy r mnh bng ci tm "v dc, v k" ?

n gio cng cp n ngun sng to y vi mt li ni bng by mangnt tn gio ca tn ngng rng:

"Hi cc i hin trit, hy tm v bn trong, v thc hin ti chnh tm mnh

c s v tr m Ngi kin thit" [4]

Phi chng li ni ny cng thp thong bng hnh ca ngun kh nng vtn ca tm l con ngi m c nhn loi gi bng nhng tn gi khcnhau ?


21/106

Phi chng kinh nghim sng ca i sng tn gio gi cho cc nh giodc mt phng cch gii phng ngun sng to u t vo hc ngngy nay ?

III. Sng to v lin h gia sng to vi suy t v thng minh:

Kho st v mi lin h gia sng to v thng minh, Guilford (1950) ktlun:

"Sng to c nh ngha nh c lin h n tnh cch hu ch ca x hi,v n hp l rng hu ht nhng t tung sng to hu ch u nh l cnhng ngi thng minh nht. Thng minh cao khng bo m c sngto, nhng km thng minh hn l chng tri vi sng to".

Theo kt qu kho st 7.648 em nam v n hc sinh tui 15 ca "ProjectTalext" (Hoa K) th:

"Mt loi sng to c lin h nhiu vi thng minh, nhng c vi loi sngto c lp vi thng minh"

Theo kt qu kho st cc hc sinh trung hc cp gii hn ca Holland(1961), ngi ta nh gi rng thng minh c rt t lin h, hay khng clin h, vi nhng kt qu sng to thuc lnh vc ngh thut v khoa hc,kt qu ghi nhn nh sau:

Ch s thng minh (IQ) trung bnh ca nhm thng minh l 150, trong khich s thng minh (IQ) trung bnh ca nhm sng to l 127"

Chng ta c th thy rng, cc vn, thi s sng to (khng phi mi vn, this u c sng to) thng c tr tng tng phong ph, linh hot, c qunst v tri gic nhy bn, h thng lm vic nng n v cm quan hn l c

phn tch ca tr no, nn sng to ca h c th c lin h hay c lp vic thng minh. Cn sng to khoa hc th khng bung v gia mt qu trnhquan st, phn tch v t duy ca tri gic.

Chng hn nh trng hp Archimede trc nhn sc y ca nc, Newtontrc nhn sc ht ca qu t qua hnh nh kch ng ca qu to ri...

Mt s nh khoa hc bo rng cc sng to thuc lnh vc khoa hc, inhnh nh trng hp ca Newton v Archimede, l loi "quy np qua trcgic", "quy np qua tr tng tng" hay "quy np qua c on".


22/106

Chng ta c th a ra nhn xt rng: " l ci thy s vt, hay nguyn lca s vt, qua sng to (tm sng to). Tm sng to ny bung v sau mtqu trnh lm vic ca thc (t duy).

Ngi ta c th t thnh nghi vn rng: ti sao nhng ngi khc, k cArchimede trc khi c sng to, bao ln dm mnh trong nc m khngtrc nhn ra sc y ca nc ? cng th, ti sao nhng ngi khc, gm

Newton trc ln pht hin, bao nhiu ln trc thy to ri li khngpht hin ra c sc ht ca tri t ?

Chng ta c th, t kinh nghim bn thn trong nhng ln bt gp mt shnh nh nm su trong tim thc, hnh dung ra rng: c mt vi chic lvng chm di lng mt lu nc. Sau mt hi vi cnh tay ngn ca mnhquy trn trong lu nc to nn sc xoy lm vn my chic l ln mt

nc, nhng v hiu. n lc thm mi ta ngng tay quy nc v ngingh. By gi gia s yn lng ngh ngi ca mnh, chic l vng vn lnmt nc ca lu.

D l tay khng cn quy nc, nhng to ra mt sc quay vng xoysu vo y lu, sc quy y tip tc hot ng gia lc ta ngh ngi, v kochic l vng ln mt nc ca lu. Cng th, con ngi sau nhiu ngy thngt duy, nng lc t duy y quy su vo tim thc v c th khi ra ngoi bmt thc mt s cc chic l vng ca sng to. Th c ngha l, bng mtnhn duyn no trc , sng to c lin h vi hot ng ca thc, hay

t duy. Sng to cn c sa son bi mt qu trnh t duy c hunluyn nh l cc kh nng chuyn mn. Ngay c khi ngun sng to bungtro th ngi sng to cng cn c kh nng ghi nhn n phin dch n v

pht huy n.

IV. V nhng ngi sng to:

1) V tr em sng to:

Theo kt qu kho st ca cc tr em sng to ca Torranu (1962) th c cc

du hiu ghi nhn c nh sau:

"Cc thy gio v cc ng nghip u ng rng cc tr em c c sngto cao, c bit cc b trai, thng c nhng tng to bo v in r.Vic lm ca cc tr y c phn bit bi cc sn phm ca tng "sngngoi khun kh".


23/106

2) Thiu nin sng to:

"Chng nhn mnh ngha hi hc, kh tnh t din t, c lp, chng ckhuynh hng ni lon v phiu lu".

3) Ngi ln sng to:

a/ Cc nh khoa hc: Theo Gough (1961), "H thng c ghi nhn cp thng minh cao, nhy cm, c kh nng t duy c lp, dn thn hngni, t tn, tng phong ph, v sng hi bt thng"

b/ Vn, Thi s, tiu thuyt gia, kch gia: "Nhng ngi ny ni ting v ctng tng v tri gic thm m, n lc hng v lc th t tng c bit,k c mnh lit, v quan st nhy bn".

Theo Cox (1932), trong cng cuc kho st 200 ngi c ghi nhn l thnng th cho bit:

"Nhng gi tr o c c nhn c ghi nhn cng tt p nh nhng gitr ca h".

Me-kinon th bo: "Nhng c nhn sng to th t ch n cc chi tit nhnht hay nhng kha cnh thc tin, c th, nhng lu tm nhiu hn nnhng ngh, nhng li ni bng by nhng biu tng ng gi ca nhng

s vt v t tng".Chng ta hn ti y thy hnh nh c mt s lin h kh mt thit giacon ngi sng to v tnh tnh biu hin ngay thng t nhin ca h: h tt

bng, c ci g ng mn d hi tht thng, h thng gp mt s bt hnhgy ra bi thi sng v t duy ca h y c tnh v c o, v c khi

bt mn c tnh cch sng to na.

trng hc, thy c gio thng a thch cc hc sinh thng minh v dbo, gi k lut hn l cc c nhn sng to.

Ngoi x hi h thng b ng nhn, v c khi b c x bc, bi tnh nt cbit, sng to v c khi kh ngng na. H d ri vo tnh cm c n, l loiv thiu s chia x cch t duy ca h. Tnh cm ny c th cn tr cho vickhai trin kh nng sng to ca h.

V. Gio dc v vic pht trin c sng to:


24/106

Vn quan tm nht ca cc nh gio dc dn tc v nhn bn l lm thno pht hin sm cc kh nng sng to v nui dng to iu kinthun li cho vic pht trin cc kh nng y ?

Theo Rogers, nh gio dc ln ca Hoa k trong ba thp nin trc y (t1959) th c hai iu kin thch ng cho nhng hot ng sng to l: "s anton tm l", v "s t do tm l". Rogers xem s t do tm l ch l huqu ca s an ton tm l v xp cc t tnh ca mt ngi cm thy anton tm l nh sau:

1). H c th chp nhn t thn nh t thn h ang l, m khng b chnho hay ch ci.

2). t nht h c th ni ln mt cch biu tng nhng xc ng v nhng

t duy ca h m khng b but phi nn, bp mo hay che du chng.3). H c th nm gi cc tri gic, khi nim v li l ca h m khng cmthy ti li.

4). H xem nhng g khng c bit n, hay b mt, nh l mt th thchnghim trng cn khm ph, hoc nh mt tr chi cn phi chi.

Theo , cc tp qun biu quyt cc kin theo nguyn tc a s ca mts tp th thng d gy cho h mt cm gic bi ri. H th thng mun

b gy ci l thi t duy c, gia khi a s ca tp th th c khuynh hngbo th. y l mt s tht x hi hu nh kh trnh, v v vy kin both ca a s trong tp th thng l nhn t v nn "phn bc" ca ngi"ti hoa".

Ch cn trng ch vo hc ng ca nn gio dc tin tin v qu trngsng to sm c cc k thut chuyn mn pht hin cc kh nng sng to,m hu nh u v thi i no, la tui no cng c mt, v to mitrng ring cho cc kh nng y pht trin thch hp. c bit phi c chtrng gio dc cao sng to.

Gia nh cng c nh hng v trch nhim i vi vic gio dc c nhnsng to.

John Curtis Gowan, trong cun Educating the Ablest ngh 25 iu mcc bc cha m ca cc tr em c du hiu sng to cn quan tm trong vicgio dc tr. i c 5 nt tng qut cn c thc hin:


25/106

- Gip tr nui dng cc tnh cm tt p.

- Gip tr pht trin t duy c lp.

- Gip tr pht trin thnh gic v th gic (nh chi ha v m nhc)

- Gip tr bit cc vn ca ngi ln nh vn cht, bnh, ti chnh,chin tranh, vn phi tnh...

- T thi knh trng tr v thng khch l tr.

Ngi vit thit ngh hc ng nn nghin cu n cn lnh vc gio dct bo thai, m khng phi ch "dy con t thu cn th", tnh cm v thcn ca b m s c nhng nh hng no n vn pht trin tr tu v tnhcm v sau. mt ny, cc nh gio dc cn n kt qu kho st ca ccchuyn vin y hc.

Mt cch tht tng qut, mt ng hng gio dc quan tm nhiu n tinhthn gio dc sng to l mt ng hng gio dc tt, nhn bn. Nhnmnh tinh thn sng to l nhn mnh tinh thn t tri, t trch nhim, t ch,t tnh, t hng dn tinh thn c lp..., nhng tinh thn gio dc conngi tr v chnh mnh. l mt trong hai mc tiu gio dc mun thuca hc ng:

- Gio dc con ngi x hi, p ng cc mc tiu tc thi v lu di ca xhi.

- Gio dc con ngi chnh n.

Mt ng hng gio dc nh vy gi l ng hng cao sng to,bit vn dng tt c ti khn ca nhn loi trong con ng sng, hunluyn tm l v tnh thng ca tn gio l mt, v gio dc gia nh l mtvn dng khc na kt thnh mt khi khng ri nhau./.

(1974)Ghi ch:[1] Hamphreys, Christmas. The Wisdom of Buddhism. New York: HarperColophon Books, 1970, p. 37

[2] & [3] o c kinh, cun I, bn dch Nguyn Duy Cn, Khai tr, 1968, tr28 v 174


26/106

[4] Lch s Trit hc ng phng, tp III, Nguyn ng Thc.

---o0o---

Ch Hiu v Tnh ngiHng nm, c n ngy Vu Lan, ngy bo hiu ca ton th Pht t Vit

Nam, qu Pht t ti Thin Vin Vn Hnh li c nghe ch Tng nichuyn v ch hiu trong o Pht. Nm nay c thm sinh hot ca Vin

Nghin cu Pht hc Vit Nam. Vin ng gp thm vo mu sc nghincu qua bi ni chuyn v tnh ngi v o c con ngi trong ngy ltruyn thng ny, ngy ca s ta sng hnh c gii thot ca ch Tng vPht t sau mt ma h tu tp tr tu v t bi v ng.

Chng ti gi ngy hiu l ngy p nht ca ngha sng, tnh ngi. Bi vngy hm nay con tim ni ln ting ni ch thc ca n, ting ni m trngian mong tm. Tht l ngha, ma gii thot ca ch Tng li kt thc vis m u ca ting ni y. Bc u tin i ra khi phin no li l bcu tin i vo tnh ngi v ngha sng thing ling ca con ngi.

Lch s dn tc cho thy Pht gio n Vit Nam gn b hi ha vi dntc ny. Sut gn 2000 nm lch s, Pht gio Vit Nam ng gp contim v khi c ca mnh vo s nghip dn tc v vn ha dn tc. lting ni ca t bi v ng, v tha v con ng sng Gii, nh, Tu.

Hm nay chng ti ch ni ln ting ni ca con tim Pht gio.

Nh con tim nm gi sinh mnh mt c th, th tnh ngi nm gi sinhmnh ca ngha sng, l linh hn ca vn ha nhn loi. C th no c mtnn vn ha con ngi m khng ca ngi tnh ngi m u l tnh m con,cha con?

nc ta, hai dng vn hc dn gian v tr thc u nhit tnh ca ngi hiuc. Ngi m nui dng, p con t u ngun cuc sng bng ctinh thn v th cht ca mnh vi s chia x trch nhim n cn dy d cangi cha. Ngi m chuyn sang cho con nhng dng sa ngt ngo vitrn tnh yu thng: mm cho, cm vi tm t tru mn cho con tngc ch u ym, tng nh mt khch l nng , du dt tng bc i, tngngy i hc cho n khi khng ln. Hu nh ton b hnh trang vo i cangi con l thuc v b m. Tnh su ngha nng y c nhn dn ta


27/106

cm kch su xa v ht thnh nhng li ca dao ca truyn thng dn tc"ung nc nh ngun", nh l:

- Cng cha nh ni Thi sn,Ngha m nh nc trong ngun chy ra.Mt lng th m knh cha,Cho trn ch hiu mi l o con.

- i n chn ch c lao,Sinh thnh k my non cao cho va.

- n hoi thai to nh b,Cng dng dc ln t non.

- Nh n chn ch c laoBa nm nh b bit bao nhiu tnh.

- Cng cha ngha m cao dy,Cu mang trng nc nhng ngy cn th.

Nui con kh nhc n gi,Trng thnh con phi bit th song thn.

- Nui con chng qun chi thn,Bn t m nm bn ro con ln.

Bit ly chi n ngha kh khn,Ln non xn xy lng phng th.

- Cng cha ngha m cao vi,Nhc nhn chng qun sut i v ta.Nn ngi ta phi xt xa,p n ngha nng nh l tri cao.

l gia ti tnh ngi m b m trao cho ngi con t u cuc sng.Cc thc v cc mi lin h tnh ngi khc u ny mm t tnh mu t

v ph t. Cc thc v trch nhim, bn phn, lng tm, v tha v cngbng hn l c nh thc dy t thi bit n, p n cc n ngha cacuc sng m s khi u l s p n n ngha m cha.

Ln ln, khi nhn thc v kinh nghim sng trng thnh ngi con nhn rra tnh thng cha m khng phi ch l n ngha ln m cn l l sng camnh. Cn cha m l hnh phc, m ci cha m l bt hnh:


28/106


29/106

"Ta tri qua nhiu kip tinh tn nay mi thnh Pht, ton l cng n cacha m ta. Vy nn, ngi mun hc o khng th khng tinh tn hiu vim cha".Kinh Nhn Nhc, ghi:"iu thin ti cao l ch hiu, iu c cc c l bt hiu."Kinh Tng Chi I, trang 75, ghi:"C hai hng ngi, ny cc T kheo, ta ni khng th tr n c ! M vcha. Nu mt bn vai cng cha, mt bn vai cng m, lm vy sut i, vam bp hu h, v d ti cha m vi tiu tin, cng cha lm pn n m v cha."Kinh nh l Su Phng (Trng b I) gi mi lin h gia m cha v conci l mi lin h thing ling ng c tn knh, nh l. Ngi con c b

phn p n bng nhng vic lm thit thc nh:- Vng li cha m, gip cha m khi cn.

- Chm ch hc hnh, sing nng lm vic.- Gi gn gia phong, danh d gia nh.- Gi gn ti sn ca cha m.- Phng dng cha m lc tui gi.- Lo m tang ng phong tc khi cha m mt.- Khch l, gii thiu o gii thot, chnh kin n vi cha m...Kinh Hnh Phc (Nam tng), ghi:"Phng dng m v cha l vn may ti thng".- Truyn thng gio l Nam truyn v Bc truyn u xp ti git cha, gitm vo 5 ti ln nht i gi l 5 cc trng ti hay "ng nghch ti".

- Chng nhng xem hiu hnh l quan trng, c Pht cn dy hiu hnh lhnh c cao c nht ca con ngi:

- Gia cc loi hai chn,Chnh gic l ti thng,Trong cc hng con trai,

Hiu thun l ti thng. -- (Tng ng I, tr 8)K Php C 332, ghi vic hiu knh cha, hiu knh m l hai trong bn nim

vui sng, hnh phc ca ngi Pht t:- Vui thay hiu knh m !Vui thay hiu knh Cha !Vui thay knh sa mn !

Ha hip Tng vui thay ! -- (Dhp, 332)Hnh hiu y, khng phi c Pht ch dy bng li m bng chnh hnhng ca Ngi. Sinh thi, ng c Ngi xut gia tm o l cu Ph


30/106

hong, mu hu v chng sinh thot khi kh au ca sinh, lo, bnh, t(Kinh i Bn, Trng b III, tr 25). Sau ngy thnh o, c Pht vthm ph vng Tnh Phn, thuyt php gip ph vng c T--hmqu, trc gi vua Tnh Phan bng h, c Pht li ving thm v thuyt

php gip nh vua c A-la-hn qu trc lc x bo thn. (theo Trng loNi k, Tiu b I, tr 225)

Kinh tng cn ghi r hai v t ln nht ca Ngi cng l hai gng hiuhnh bc nht. Bc truyn ghi li gng hiu hnh ca tn gi Mc-kin-lin v i t th hai, biu tng hiu hnh ca ngy truyn thng Vu Lanca Pht t cho n nay. Nam tng ghi r gng hiu hnh ca tn gi X-li- pht, v tng qun Chnh php. Tn gi sinh thi thng ving thmthn mu ang tn th tn ngng Ni-kin-t (o la th), thuyt php m v thng b thn mu t chi. Nhng trc gi pht nhp Nit-bn, Tn

gi ngh rng Tn gi khng nn nhp Nit-bn khi thn mu cha gic ngChnh php. Tn gi nh s nh l v tu s no c thn duyn vi m xin v tu s y m. Sau cng, bng tu nhn, Tn gi nhn ra ngi c khnng m chnh l mnh. V tng qun Chnh php bn nh l t bitTh Tn v xin php Th Tn c nhp Nit bn ti ni ngi m ang tr.Ln ny th Tn gi thuyt phc c m nghe php, chng ng php vc qu nhp lu. By gi tn gi mi nhp Nit bn. (theo The Life ofSariputta, by Nyanaponika, bn dch ca T kheo Thin Qu, 1966, tr 79).

Nh th, tm hiu l tm tu cn bn t cc thin tm v gii thot tm

pht trin, nht l i vi hng Pht t ti gia. Tht hin nhin rng mtngi khng hiu knh i v m cha m li c th thc s l mt ngi cx y tnh ngi i vi nhng ngi khc, i vi nhn qun, x hi liu kh c th hnh dung. Hiu hnh r l c hnh ng hng u canhng c hnh ca con ngi.

T tm hiu, tnh ngi c gio dc, ti luyn v pht trin. Trong thnghim cuc sng hin thc, con ngi th hin tnh ngi trong sng vp y qua ngi bn i ch thit gi l tnh, qua anh ch em rut tht gi

l , qua b con xm lng gi l ngha, qua x s gi l trung, qua mingi gi l nhn. Cng chnh t tnh ngi y m c tnh cm hu nghquc t v tnh yu thin nhin v mun th.

Tnh cm y biu l ra hnh ng, ra cc hnh vi c x i nhm xydng tt cc mi tng giao x hi, an lc, hnh phc chung cho gia nh,tp th gi l cc hnh vi o c. Ni dung ca o c ng l tnh ngi


31/106

chn thc. Con sui tnh ngi y chy vo vn ha, gio dc to nn ccnn vn ha, gio dc nhn bn. Trong cc nn vn ha ny khng c muthun t thc cht ca hiu tnh trung ngha, bi v thc cht ca hiu tnhtrung ngha l ch mt tnh ngi cao p y. Ngi c mt tm hiu, l cnhn , c tnh, trung ngha. Nh tm hiu ca Kiu chnh l tm lng trinh

bch ca nng m bi ca 15 nm on trng cng khng th lm hoen .V th m thi ho Nguyn Du vit:

- Nh nng ly hiu lm trinh,Bi no cho vn c mnh y vay.V v th m c Nguyn Phi Khanh dy tin sinh Nguyn Tri khi theochn c khc lc trn ng c b qun Minh p ti ra Bc H rng:"Con l ngi c hc, c ti, nn tm cch ra nhc cho nc, tr th chocha, nh th mi l i hiu. Ma l c mi i theo cha khc lc nh n b

mi l hiu sao?" (Nguyn Tri ton tp, H Ni, 1976, tr 14)Ngy nay x hi ta gi l "hiu vi dn, trung vi nc". Quan nim nh thl c gi tr nhn bn hn quan nim c tnh cch c l v gi tr ca trunghiu tit ngha ngy xa ca cc nh nho, ci gi tr y a con ngitrong nhiu trng hp n cc ch x th b tc kt thc bng cc hnhthc tun tit y bi thng.

Nay chng ta tm hiu thm v ch hiu, Pht gio c cng hin no khccho dn tc ta v m ra nhng phng tri mi no?

V mt n ngha m cha, ngoi cc cng n m x hi ghi nhn, Pht giocn ghi nhn thm mt n ngha ln khc; cha m a con vo i, nh m ngi con c nhn duyn hc o, hiu o v hnh o gii thotkh. V mt n p, v th ngoi nhng trch nhim, b phn ca ngicon m ngi i ghi nhn. Pht gio cn ghi thm mt trch nhim v bn

phn na cho ngi con, Pht t, bn phn quan trng nht l gii thiu conng Chnh php n vi m cha hiu o i ra khi cc cn bn khau nh tham lam, sn hn v t kin. Cho n nh vy ngi con mi pn c n c ca cha m. c Pht dy:

"Nhng ai n n cha m bng cch nui dng, dng cng vi ca ci vtcht tin bc th khng bao gi p n n cha m. Nhng ny cc Tkheo, ai i vi cha m khng c lng tin Tam bo th khuyn khch cho clng tin Tam bo, i vi cha m sng t gii, th khuyn khch vo chnhgii, i vi cha m sinh khi tham th khuyn khch b th, i vi cha m


32/106

t kin th khuyn khch vo chnh kin, cho n nh vy, ny cc T kheo,l lm v n p n n cho m v cha." -- (Tng chi I, tr 75)

Nh th, y hiu hnh i cng hng vi hng gii thot ca Chnhphp.

Ti sao vic phng dng cha m bng hnh thc dng cng cha m chnhtn, v chnh kin li c th p n ngha nng y?

Ti y, Pht gio m ra mt hng nhn thc mi cho cuc i. Khng aic th ph nhn rng mi ngi u c kht vng hnh phc, v sng l itm hnh phc ti trn gian. Nhng hu nh hnh phc lun lun ngoitm tay con ngi. Trc cuc v thng, bin dch, ni kh ca gi, bnh,cht vn cn . "i bit ly, on tng hi, v cu bt c" vn cn ....

Ngi con khng th bng mi phng tin vt cht c th em li cho cha

m an vui, v hnh phc, ngoi tr chnh php, ch c chnh php, tr tumi gip cha m la xa khi tham sn si, tc nhn ca mi phin no khau. Ch c chnh php ch r gc kh au l chnh cc nim tng hu ngtrong tm mnh loi b. Ch c chnh php mi cng hin cho m chamt np sng o c an tr vng chc vo gii c, tm c v tu c,tng bc i ra khi kh au v tng bc i vo hnh phc ca tm hntrong "hin ti v ti y". em li hnh phc lu di cho cha m nh thmi tht l ch hiu.

Hnh phc l kt qu ca n lc loi tr tm chp ng, v k l con

ng sng v tha, v ng, con ng sng v hnh phc ca tha nhn, gianh v x hi. Cuc i s chim nghim v con ng sng ny v skhm ph ra rng: "Hnh phc l mc tiu cao thng i."

- Con ng sng o c l con ng dn ti hnh phc cho mnh vngi trong tng bc i, hay chnh o c y l hnh phc.

- Hnh phc ng ngha vi v tha, v ng. Do , m b phn, trch nhimi vi hnh phc bn thn tr thnh b phn, trch nhim i vi hnh

phc ca tha nhn, tp th, nhn qun v x hi. Phm vi v tha hot ngcng ln cng em li nhiu hnh phc v hnh phc lu di. Khi m rnglng v tha n mi ngi th by gi hnh phc ca ta chnh l hnh phcca mi ngi, v ngc li hnh phc ca mi ngi l hnh phc cachnh ta. Ti y, khng c mu thun gia c nhn v tp th hay gia tpth vi c nhn.


33/106

c Pht trong kinh Tng chi II, gii thiu mt s tht rng trong cuclun hi di v hn ny, tt c nhng ngi xung quanh ta khng th tmthy mt ai cha tng l cha me, anh ch em, v chng, con ci thnthuc ca ta. Nh th, ng theo li dy ca bc Thin Th, hiu tho ivi cha m trong nhiu i qu kh chnh l vic thng yu, qu trng vgip mi ngi quanh ta. Hiu y l tnh ngha con ngi, nng caotnh ngha con ngi n mt cp thm thit tnh ngi hn.

Khi m ngi Pht t c th qu trng, phc v mi ngi vi tnh thngyu chn tht th l hnh B tt ca ngi Pht t ang trn ng iv chnh gic. V th, kinh a Tng (Bc truyn) gii thiu hnh tu giithot khi u bng hnh hiu ca con ngi, tin thn ca ia Tng i s.T hiu tm tu luyn chuyn n t tm, bi tm v gii thot tm. Ngy VuLan hay ngy hiu gi hin ra nh ngy "sinh nht" ca mt cuc i gii

thot kh au vy.

Quan nim hnh hiu v tnh ngi nh th s dn n mt thi sng cangi Pht t xem bn phn i vi gia nh, x hi, quc gia l bn phni vi t thn v hnh phc ca t thn. y chnh l iu m cc nh oc ang tm n.

Ci nhn t bi v ng v tr tu v ng ca Pht gio nh th tip thmsc sng cho con tm dn tc v khi ngun thm cho dng thc nhn bndn tc Vit Nam chy mnh vo ngha sng v cng.

Chng ti c th ngng ti y kt lun rng Pht gio Vit Nam v Dntc Vit Nam c chung mt hng nhn ca con tim m u l lng hiutho. Hai thc t y s c iu kin tip tc gn b sut dng lch s ludi.

Thi i ca chng ta ang bn v vn o c, tnh ngi cho th k 21.C nhiu kin cho rng vn minh ca th k 21 s l vn minh ca oc, tnh ngi. Nhn y chng ti li tm hiu xem ngy truyn thng VuLan c th c ting ni ngha no cho th k y.

Vn o c v tnh ngi c cc nn vn ha trn th gii bn tlu, nhng hu nh vn y lun lun tr nn mi m, nht l i vi thii ngy nay, mt thi i th nghim cc hu qu y tc hi ca sdung dng cc tc nhn gy ra mu thun, hn th v bt cng p bc. Sth hin chng vo cuc sng vn minh vt cht ang pht trin nhanhchng li cng c nhiu yu t mi m hn na.


34/106

Mt trit gia Hy lp vo th k th III, trc TL, Aristote ni: "Hnhphc l s pht trin hon ton y cc c tnh ca con ngi." (A storyof philosophy, by Will Durant, bn dch ca Tu th Vn Hnh 1971, tr 18)

Spinoza, trit gia thng thi ngi Do Thi, th k 17 th vit: "Hnh phc lmc ch ca mi hnh ng. Hnh phc l s c mt ca cc cm gic thoimi, v l s vng mt ca kh au". (Ibid, tr 228)

Hai nh t tng y sng xa cch nhau n 20 th k c cng mt cinhn: hnh phc chnh l o c.

Banzeladze, nh o c ngi Nga, 1973 vit:

- "Vn l tng ti cao v ngha ca cuc sng, thc cht l vn hnh phc." (bn dch, nh xut bn Gio dc, H Ni 1975, tr 232)

- "Con ngi l gi tr cao nht, l c s ngn ngun ca mi gi tr. Mi thu l phng tin cho con ngi v cuc sng ca con ngi. S ci to thgii l mc ch, nhng khng phi l s ci to v bn thn n, m l s cito v con ngi." (tr 242)

Hn nhin l cc t tng trn rt l nhn bn v hu ch, nhng cng ch lnhng t tng, m cha phi l mt con ng nhn loi cn c sng vth nghim hnh phc ngay trong hin ti.

Pht gio, vi ton th gio l nhm on tn kh au l con ng tngbc dn n hnh phc, tng bc i ca tnh ngi v hn. iu hm cho thi i thy l mt con ng sng o c v tnh ngi, in hnh phc chn tht m con ngi thi i ang mong ch. im mongch th nht l gc ngi.

- c Pht rt nhiu ln khuyn con ngi "tr v nng ta mnh, vnng ta php, khng nng ta mt ni no khc". (Dhp XII, tr 4)

im mong ch c bn th hai l tnh thng:

- c Pht dy: "Ta ra i v an lc, li ch cho ch Thin v loi Ngi, vlng thng tng i." (trong nhiu kinh)

im mong ch th ba l ch hng sng i vo hnh phc ngay trong hinti, ti y.


35/106

- c Pht ch r gc ca mi phin no, kh au l tham sn si. M thamsn si th dy khi t chp th cc ng tng, nn con ng i vo hnh

phc l con ng dp tt cc ng tng, cc chp th ng tng, dp tttham sn si. Kt qu con ngi c iu kin thc hin ngay tronghin ti v ti y. Con ngi hon ton chu trch nhim do chnh t thn,m khng mt ng thing ling no can thip vo kh au hay hnh phcca con ngi.

im mong ch th t l tn trng s sng ca mi loi chng sinh v xydng ha bnh th gii.

Php b th, v tr gii ca Pht gio c xy dng trn cn bn lng t bi,bo v s sng cho cc loi hu tnh, em li an lc hnh phc cho hu tnh.Bng bc khp c kinh tng Pht gio khng c li dy no ca c Pht i

chch ra ngoi mc tiu y. C phn tch bi k tm tt v gio l Pht gioth ngha trn s tr nn r rng.

- T b cc iu cLm tt c iu lnhGi tm thanh tnh

L li ch Pht dy. -- (Dhp 183)T b tt c iu c l ngha ri xa tham i, hn th v si m vn l tcnhn ca mi cuc mu thun v chin tranh, thit lp c ha bnh nitm v ngoi gii.

Lm tt c iu lnh l ngha xy dng an vui hnh phc cho x hi vmi ngi, mi loi.

Gi tm thanh tnh l ngha thc s thit lp vng chc gii thot habnh v hnh phc ca mi ngi t gip mi loi hu tnh lm cnh th.

Nu hiu tnh ngi, lng nhn i, v tha, t bi l ni dung ca hnh vi oc (hn nhin trong c mt tr tu) th ton b gio l Pht gio l mt

h thng o c.

Nu hiu o c ng ngha vi hnh phc th o c ca Pht gio l conng sng o c ca mt np sng em li an lc, hnh phc cho mingi, mi loi chng sinh. Np sng c c Pht gio dc, xydng trn cn bn hiu hnh v lng t bi, v ng, v tha (b th v tr gii)m ni gn l tnh ngi ch thc, khng lc vo mt h tng no.


36/106

Tnh ngi cng c nhn dn ta ca ngi:

-Du xy chn bc ph Khng bng lm phc cu cho mt ngi. -- (Ca dao, truyn Kiu, Quanm th Knh)

-Thng ngi nh th thng thn. -- (Gia Hun Ca, Nguyn Tri)

-Bu i thng ly b cng,Tuy rng khc ging, nhng chung mt gin.

Ca dao cn c rt nhiu cu ni tnh ngha nh th khng th k ht c.

Chng no con ngi cn kht vng hnh phc, chng tnh ngi v oc cn l gi tr chun, v cc gi tr khc phi xoay chung quanh n,chng gio l t bi, v ng, v tha ca Pht gio cn rc sng nim tincho cuc i, v ngy Vu Lan vn l ngy p nht ca i sng; iu thins ng tr tri tim, v tri tim c tr tu s ng tr tri t ny.

Hm nay, Pht t chng ta thc rng xy dng an lc, hnh phc cho thanhn, gia nh, tp th v x hi cng l mt hnh thc th hin hiu hnhmt cch cao thng. Hiu nh th v hnh nh th cng l ngha c hnhngy l mt cch thit thc vy./.

---o0o---Vi Nt V Thi Gio Dc Ca c Pht

Vit v c Pht, cc nh nghin cu Pht hc thng cp n Ngi nhmt ng gio ch, tm ra con ng gii thot v ch r con ng ycho nhn loi; hoc cp n Ngi nh l m nh t tng, mt nh ttng cch mng... Nhng c rt him cc bn lun vn cp n Nginh l mt nh gio dc l tng, v gio l ca Ngi nh l mt h thngt tng gio dc ton din v tin tin.

Trong bi ny chng ta tim hiu c Pht qua lng knh gio dc.

Pht gio qua hn 25 th k nh hng ng gp nhiu vo vn ha nhnloi. S kin ng gp ny soi t Pht gio nh l mt h thng gio dc.

Chng ta i vo tm hiu c th:


37/106

Gio dc hiu theo ngha rng ri, nh l con ng hai chiu ca dy vhc ca con ngi k t khi sinh ra cho n khi cht, v c mt ba mitrng sinh hot gia nh, hc ng v x hi. Thuyt nghip (kamma) canh Pht xem s hnh thnh ca thn ng un ny nh l kt qu ca cchnh ng trong qu kh. T y, nghip mi c hnh thnh qua cc hnhng c ca thn, khu v . Ch trng ca Pht gio l gii thotnghip; chuyn i t nghip c qua nghip thin, v t nghip thin ngii thot. Th c ngha l Pht gio l con ng gio dc con ngi haimt nhn thc v hnh ng t khi sinh cho n khi cht, khp cc mitrng sng.

Ni n gio dc l ni n nim tin cn bn ca n, ci nim tin m hngpht trin mun thu cho gio dc, tin tng rng trong con ngi c khnng gn nh v tn, c th tip thu nhiu kin thc v c th iu chnh

mi lch lc ca tm l, vt l, sinh l v t duy ca t thn. y l l do mhc ng m dy rt nhiu mn hc cho mi ngi, gm c nhngngi chm tr.

Ngun kh nng y, Pht gio gi l kh nng gic ng m mi ngi uc th vn dng qua n lc ca t thn. o trong T ca Pht gio lcon ng vn dng kh nng y. C th ni y l ci thy bit v l nimtin v ng c m ra t li dy ca c Pht: "Ht thy cc php l v ng"(Sable Dhamma Amatta - Dhp. 279) . Do v nhn thc l v ng v cc phpl v ng nn mi c th thc hin s chuyn ha nhn thc v cc php, v

mi c cc cng trnh sng to.

Nu cc php gm nhn thc, l hu ng, th khng bao gi c ngun sngto xut hin, v khng bao gi cng cuc gio dc c thc hin.

Gio l v ng ca Pht gio, nh th, qu dng nn nim tin cn bn cagio dc.

Mc Tiu Gio Dc:

Mt ng hng gio dc tt lun lun nhm n hai mc tiu: o to conngi x hi v con ngi chnh n. Con ngi x hi p ng cc nhu cunh kinh t, vn ha, gio dc, quc phng, chnh tr; con ngi chnh n lcon ngi ton th ca vt l, tm l, sinh l, ch, tr tu v tnh cm angtri chy. Mt h thng gio dc thiu mt trong hai mc tiu y l mt nngio dc khng hon chnh.


38/106

Th Tn gio dc con ngi y cc mt y. V mt x hi, kinhSigala (Trng b kinh s 31) v kinh Thin sinh (Trng A Hm s 16) niln vic xy dng su mi tng giao tt ca x hi: tng giao gia cha mv con ci, gia thy v tr, gia v v chng, gia c nhn v bn b, bcon, lng ging, gia ch v th, gia tu s v c s.

Kinh Tng chi, chng by php, cp n by iu lm cho mt quc giacng thnh. Chng mi php ni n mt ni cc (hay mt chnh ph)tt cn thc hin tt 10 iu gi l "thp vng t php":

1. lng, b th, bc i.

2. Khng tham i, khng tham lam tin ca v ti sn.

3. Khng st sinh, khng bc lt, khng trm cp, khng t dm, khng saysa.

4. Hy sinh tt c cho li ch ca dn chng, sn sng t b mi tin nghi cnhn.

5. Hin t v ha i.

6. Khc kh trong np sng.

7. Khng c sn hn, khng c t th.

8. Nhn nhc trc mi kh khn, trc mi ch trch m khng mt bnhtnh.

9. Khng hi ngi; cao ha bnh, ngn chn chin tranh v nhng bong ph hoi s sng.

10. Khng chng li mun ca nhn dn, m thun dn.

Kinh Chuyn Lun Thnh Vng S T Hng ( Trng b kinh III s 26)cho rng ngho i l nguyn nhn chnh ca trm cp, hung c, th hn,

bo ng v v lun. ci thin tnh trng x hi y, cn phi ci thinkinh t bng cch cung cp ht ging v phng tin canh tc cho nng dn,cung cp vn u t cho thng gia, v tr lng thch ng cho cng nhn.By gi c Pht dy cc l t n cn c thay th bng cc cuc i chnth cho nhn dn.


39/106

V mt c nhn.

c Pht dy n hnh phc ca gia nh (Tng chi IV, tr 220; Tng ng I,tr 4; Trung b kinh III, kinh Nht D Hin Gi) mi c nhn cn thc hin:

- Gii tay ngh, sing nng, bit iu hnh cng vic.

- Bit qun bnh chi v thu; gi cho s thu ln hn s chi.

- Bit lm ra ca ci hp php bng sc lao ng ca mnh.

- Bit u t.

- Bit lm bn vi hin (c th, gii, tn, v tu)

- Bit qun bnh sc kha v tm l.

- Bit lo cho i sau: tn, th, gii v tu.

- Bit sng ngay trong hin ti: khng tic nui qu kh, khng mng tngtng lai, lm ch suy t khng cho cc t duy v qu kh, hin ti, v laisai lch gy ri lon su mun.

By gi chng ta i vo cc tinh thn gio dc c biu trng ca Pht gio:

Tinh Thn Trch Nhim C Nhn:

Trc tin l tinh thn trch nhim c nhn. Th Tn khng dy con ngiphi l thuc Ngi, hay phi ph thc i mnh cho bt c mt quyn nngno c. Ngi dy: "Ngi phi lm cng vic ca ngi, v Nh Lai ch dycon ng" (Dph XX,4)

-"Ngi l ni nng ta ca chnh ngi, ai khc c th l ni nng ta?"(Dph XII,4).

Ni v nghip, Tng chi v Trung b kinh ch r "ngi l tc nhn, l chnhn ca nghip, l k tha t ca nghip".

Nu khng c tinh thn trch nhim c nhn, th nhn qu ca Pht giokhng c g bn n na, Pht gio khng cn c l do c mt i.

Nu khng c tinh thn trch nhim c nhn, th hc ng cng khng th


40/106

thit lp gio dc, v lut php x hi s khng c ch thi hnh, cuc i si lon.

Tinh thn gio dc v trch nhim c nhn lun lun phi c thc hin tttrong mt h thng gio dc hon b.

Gio Dc Theo Cn C:

Mi hc vin c cc iu kin tm, sinh, vt l, tnh cm, tr tu v iu kinsng khc nhau nn cn c n nhn cc iu kin v phng thc giodc khc nhau.

Tinh thn gio dc c nhn ny phn nh tinh thn gio gc "kh c" caPht gio. c Pht thc s p dng nguyn tc kh c t bui u gioha. Hnh nh h sen c nhng cnh sen cha ra khi bn, c nhng cnhsen lng chng nc, cng c nhng cnh sen vn ra khi mt nc tipthu c nh sng mt tri v ta ngt hng thm. Cng th con ngi cnhng cn tr bt ng, c ngi chng hiu, c ngi chm hiu c nginng v tham, c ngi nng v sn, si, c ngi thch tnh, c k hiung... nhng tt c qua qu trnh gio dc, ln lt s nh cnh sen vn rakhi nc trc tip tip thu gio l gii thot. Th l c Pht khng ngnngi ln ng gio ha, ging dy ty theo cn c, khch l khin cho mingi u c li ch, an lc v gii thot. Thut ng Pht gio thng nic n 84000 php mn tu hnh l vy.

V sau, vo thi k pht trin Pht gio Bc tng, tinh thn "kh c" lic xin dng qua gio l ng tha, tam tha, nh tha v nht tha.

Th Tn vn dng rt thin xo tinh thn "kh c" vo c mt ngn ngdin t, cung cch din t v tm l thch ng i tng nghe php, mchng ta gp rt nhiu qua cc kinh ca cc b phi Pht gio.

n vi nng dn, c Pht dng ngn ng v hnh nh ca nh nng trnh by php; n vi chng St Li, B la Mn, c Pht biu hin

cung cch v ngn ng ca chnh h.

Ngoi vic ni php ng i tng nghe, Th Tn cn ni php ng thiv ng ch, khin cho tc dng ca thi php c tng thm hiu qu. ngha ny cng c gm vo tinh thn kh c y.


41/106

Gii lut cng c Th Tn thit lp trn nguyn tc kh c: Tng, Ni vNam N c s c gii lut ring ca tng on th.

Cc i tng tu tp thin ch v thin qun cng c dy khc nhau ivi cc cn c khc nhau.

Tinh Thn Thc Tin, Thc T:

Mt tinh thn gio dc c sc khc m Th Tn truyn dy l tinh thn"thit thc hin ti", hay tinh thn thc tin, thc t.

Phm kinh Cy Lau (tng ng I, Hn tng, tp 36.3; i 2.260c; Bit tp8.1, i 2) dy:

"Khng tham vic qua,Khng mong vic sp ti,Sng ngay vi hin ti,Do vy sc th diu.Do mong vic sp ti,Do than vic qua,

Nn k ngu ho mn,Nh lau xanh la cnh."Kinh "A Nam Nht d hin" (Trung b III; Hn tng: Trung A Hm s 167)ghi:

"Qu kh khng truy tm,Tng lai khng c vng,Qu kh on tn,Tng lai li cha n,Ch c php hin ti,Tu qun chnh y."Vi np sng ca con ngi th ch c hin ti l tng i c thc. Sng cngha l sng vi hin ti, sng vo hin ti, hay ni cch khc, ch c hinti l sng. Sng ngay vi hin ti l tinh thn thit thc. Than th, tic muiqu kh, hay m c tng lai, chng nhng mnh ri vo ch phi thcm cn mnh vng mc vo ri lon tm l, kh au, v nh mt hinti ang l ci hin ti sng ng, mi m y sng to, y ngha sng, vc th hin ti tr thnh vnh cu nu mnh bit nhip phc ci tm chp ngtng.

Nu khng bit tch cc chp nhn hin ti nh n ang l vn dng hiuqu kh nng v tr tu ca mnh i n an lc, hnh phc v gii thot, th


42/106

nh c Pht dy, dung sc ca mnh s kh ho nhanh chng nh lauxanh la cnh. C l hnh phc ca i mnh cng ho kh nh th.

Chng ta s thy rng phn ln cc ri lon, su mun ca tui tr, cangi ln u do t duy ca h gy ra, nht l nhng t duy v qu khkhng thit thc, v nhng tng lai ho huyn. Quan st i sng c nhn,c th pht biu rng 90% cuc sng mnh b nh mt bi cc t duy vmng tng sai lm y.

Tht l d hiu, nhng s kin khng va xy n vi mnh gy phinmun cho mnh th t, m t duy ca mnh v cc s kin y quy ry, phinh mnh th nhiu.

V li ngh nhiu v qu kh v tng lai khng thit thc ch nh mt thi

gian v nng lng ng l c dng vo vic li mnh v ch ngi.Nh th, "hin ti" v "ti y" nh l hn o an ton m c Pht chcho con ngi nng ta, khi b ri chm vo trong i dng phinmun ca vng tng, t c th i vo ngha sng hnh phc mnghn thu con ngi tm kim.

Sau khi tr v vi hin ti, con ngi phi bit lm ch t duy v dc vng(phn gii thch rng ri ca tn gi Ca Chin Din) c li ch thitthc.

Chng Mlunkyaputta, trong Trung b II (Kinh Cla Mlunkyaputtasuttam)v trong kinh Tiu d (Hn tng: i 1.917) t 10 cu hi siu hnh vi cPht: Th gii l thng? V thng?... Nh lai s tn ti sau khi cht....

Th Tn im lng khng tr li. Ngi ni cho Mlunkyaputta, nghe cuchuyn mt ngi b mi tn c. Vn cp thit l gii phu gii cngay, ch khng phi l vn tm hiu ngn nghnh mi tn, ngi bnmi tn.... Trc khi chu gii phu. Cng th, vn cp thit ca conngi l nh mi tn kh au, ch khng phi l i tm cu tr li cho cc

vn siu hnh khng thit thc kia.

Th Tn tng dy (Tng ng V, v nhiu kinh khc): "Nhng g NhLai bit v nh rng l simspa, cn nhng g m Nh Lai thuyt ging th tnh nm l trong tay, nhng y l nhng phng thuc tr kh". y ltnh cht thc tin. Ni v hnh phc i sng gia nh, c Pht ch dynhng bn phn v nhng vic phi lm c th, m khng ch cho hng


43/106

t i vo cu nguyn, cng l. Ngi dy T n c ngha l b th, gip tha nhn, v T n c ngha hn ht l tu tp: Gii, nh, Tu cachnh t thn. (Trng b I; Tng chi IV, tr 39; Tng chi II, phm Bn

php). y l ngha rt thc tin khc.

Tinh Thn Ph Phn:

Mt tinh thn khc rt l i hc lm kinh ngc cc nh nghin cu tngio, l tinh thn ph phn cn c vo s th nghim ca chnh t thn giacuc sng tri chy ny.

Th Tn dy cc ngi Klamas, nhng ngi ang hoang mang trcnhng li tuyn b ca ngoi o cho rng h l s mt, rng: Ny ccKlamas, ng b dn dt bi nhng bo co, hay bi nhng truyn

thng, hay bi tin n, ng b dn dy bi thm quyn kinh in, haybi lun l sung, hay bi suy l, hay bi s xt on b ngoi, hay bi sthch th trong l lun, hay bi nhng iu "tung nh c th xy ra" hay

bi ngh: "y l bc o s ca chng ta. Nhng ny, cc Klamas, khino cc ngi t mnh bit chc chn rng nhng vic ny l thin l tt, hychp nhn v theo chng". (A.Colombo, 1929, tr.115)

Kinh T St (Trung b I), c Pht dy cc t xem xt ngay c c Pht thy r chn gi tr ca Ngi.

Tinh thn ph phn trn lm chun cho tinh thn ph phn ca i hcngy nay.

Tinh Thn Hng Dn Hay Ch ng:

Nh trng dn, c Pht xc nhn c Pht ch l ngi ch ng, cnmi c nhn phi lm ly cng vic ca mnh. Kinh Gonaka Moggalna,Trung b III, thut c Pht t chi vai tr lnh o ca Ngi v xc nhn

php lnh o chng Tng, nng ta Php, Php lnh o. Php y lcon ng i vo gii thot. Sut chng ng gio ha, c Pht lun lun

l ngi ch ng m khng bao gi ra lnh hay bt p ai tun phc Ngi.

Tinh thn gio dc "hng dn" l tinh thn c c Pht truyn t hn 25 th k qua. c Pht lun lun cao thn gio v khu gio bngquan st v phn tch thc t. Mc ch ca vic ging dy l gip nginghe nhn ra con ng v t mnh quyt nh thc hin con ng.


44/106

Tinh Thn Khch L, T Tn V T Ch:

Ngnh tm l gio dc qu quyt con ngi cn s tn thn, khch l nh lcn dng kh sng. Ngnh ny nhc nh nh gio ng bao gi qunrng hc tr ang cn s khch l. Tht l lng, c Pht vn dng thin xotinh thn khch l vo vic thuyt php sinh.

Khch l l sa son xy dng t tn, t ch cho hng t. Ch cho conng tr v nng ta chnh mnh l ch dy con ngi tr v vi t tn, skin Th Tn ra i v tu tp gii thot bng chnh n lc v iu kin cat thn con ngi l s kin thit lp t tn cho i.

Lng t tn khng th thiu c i vi ngi tu tp gii thot. N cngkhng th thiu st i vi ngi i, khng tin ngi khc th c th sng

c, nhng khng tin mnh th tht l kh sng. Thnh Tu Hon (qu samn nht) c nh ngha nh l ngi c nim tin bt thi vo conng gii thot ca mnh.

Thnh thong Th Tn li tuyn b s chng c A La Hn gia Tng chngca mt s t nh tui, tui tr nh l va khch l nhng ngi chachng c n lc.

lnh vc gio dc, t tn l mt c tnh m hc ng c trch nhimxy dng cho hc vin. Bi thiu t tn th s thiu t ch, sinh li, hc

sinh s khng vn dng c kh nng ca t thn gii quyt cc vn c nhn, cng hon ton khng vn dng c kh nng sng to.

i vo lnh vc quc gia, mt dn tc hng cng khng th l kt qu xydng ca cc th h tr thiu t tin, t ch.

Tinh Thn c Lp, Gii Tr N L:

Pht gio ch ng i vo gii thot, c ngha l ch ng i ra khi mitri buc, mi ch n l, gm c s n l cho chnh dc vng ca mnh.

l con ng "Bt chnh" i ra khi tham, sn, si, i tng bc t ch. Mtnn gio dc nh th hn s to nn nhng th h lm ch x hi v hnh

phc v t ch ca c c nhn v ca dn tc, p v mi ch tri buc bntrong v bn ngoi.

Tinh thn gio dc ny rt ph hp vi mc tiu ca x hi m hc ngngy nay cn thc hin nghim tc.


45/106

Tinh thn gii thot tham, sn, si cn mang mt ngha tch cc khc: vtham s dp tt hin tng tham nhng ca x hi, v sn s dp tt cc vni lon, dp tt chin tranh (bi gc ca chin tranh l tham lam, sn hn),v si s m rng ng tr tu, sng to xy dng x hi.

Tinh thn gio dc y ca Pht gio h li khng ng gp tch cc v huhiu vo mt h thng hc ng hin i sao?

Tinh Thn Gio Dc Con Ngi Ton Din:

Gio dc cn c mt nhn thc n nh v ngha con ngi l g, trc khii vo cng vic gio dc nh th no v dy nhng g cho con ngi y.Theo gio l ca c Pht, con ngi ch l tng hp th ca sc un, th,tng, hnh v thc un (vt l v tm l)- sc un (vt l), th, tng, hnh

v thc un (tm l). mt tng i ca hin tng, gio dc con ngi cngha l gio dc iu ha v pht trin nm un th no t chnh phc, an lc v gii thot ngay trn cuc i ny, t hnh phc tngi n hnh phc tuyt i. y l mt h thng gio dc pht trin iuha v tr dc, c dc, th dc, m dc, tnh cm sinh l v lao ng.

Hnh phc nh l mc tiu m mi ngi nhm n. Gc ca kh au suxa nht thc s l do chp th ng tng v tham i cc ng tng cho rngsc, th, tng, hnh v thc un c t ng, v con ngi tng hp ca ccsc un , c t ng. lm bt tung gc kh au y, Pht gio trao truyn

cho ngi i nhn thc v v ng ca mnh v v v ng ca mi s vt.

Qua nhn thc v ng y ngha l qua ci nhn duyn sinh ca Pht gio.Gio dc Pht gio t ra mt s vn rt ln v gio dc:

1.- Tr tu m khng phi l kin thc:Kin thc ch l sn phm ca t duy ng tnh, n khng phi l con ngiton din, n l gc ca tham i, chp th dn n kh au. Tr tu ni gind l chnh kin v chnh t duy, chnh kin ni gn l phi thy cc phpu v ng, sng v tham, v sn v v hi. Do , vi Pht gio, gio dc

phi va cung cp kin thc chuyn mn va ch r li vo tr tu y.2.- Gi tr tiu chun l hnh phc m khng phi l gio iu lun l:

Nu mc tiu ca cuc sng l hnh phc, th hnh phc cn c xem lgi tr tiu chun nht. Lun l hay k lut hc ng c lp ra l phcv cho mc tiu hnh phc . Hc ng khng th nhn danh lun l hayk lut gy tn hi n hnh phc con ngi.3.- Gio dc lao ng, m thut, tnh cm, sinh l:


46/106

Cc mn hc v lao ng, m thut, tnh cm, sinh l cn c gio dc ttcho tui tr. y l nhng g cn thit pht trin con ngi ton din vem li hnh phc cho con ngi. Mt h thng gio dc tt khng th cnh cc mn hc ny.4.- Gio dc nh thc:c Pht ch l v ch ng, con ngi phi thc hin con ng bngchnh n lc ca mnh. Do , gio dc Pht gio ni bt sc thi nh thc,m khng nhi nht kin thc. Mt nn gio dc nh th t nng v

phng php nhn thc v hnh ng m khng t nng k c. y l giodc ca sng to.5.- Con ngi vi vn ha truyn thng:Vn ha v truyn thng l sn phm ca con ngi, n phi c t saucon ngi. Ci g ca vn ha v truyn thng tt p, ph hp vi hng

pht trin ca con ngi mi hng n hnh phc t ch th c gi li,

ci g khng ph hp th loi b. t vn ha v truyn thng trc conngi l "t ci cy trc con tru". Do , c Pht dy: "ng bdn dt bi truyn thng".

Tinh Thn Gio Dc Thin nh:

Gio dc thin nh l sc thi gio dc rt t bit ca Pht gio; n l conng gio dc tm l v tr tu, dy con ngi tinh thn t ch, t tri, t tnv sng to, dy con ngi chuyn i cc tm l tiu cc thnh tch cc,chuyn i cc tm l bi quan thnh lc quan, dy con ngi hun luyn k

c tt tip thu kin thc d dng...

Ngy trc vua A Dc (Asoka) An dy thin nh cho dn chngv em li mt thi k t nc An cng thnh (theo "Bia k cavua A Dc", Jules Bloels, Paris, 1950).

Thi i L, Trn Vit Nam chu nh hng su m gio l thin nhca Pht gio, l thi i hin hch ca x s, to c sc mnh tondin (quc phng, vn ha, kinh t) gi nc v dng nc.

Trong gii hn s trang ca bi ny, bi tiu lun ny khng th trnh bychi tit hn v tinh thn gio dc thin nh, khng th i su vo cc tinhthn gio dc va trnh by, v cng khng th i xa thm na vo cc tinhthn gio dc c bit khc ca Pht gio, nh l tinh thn gio dc trungo, tinh thn v chp, tinh thn ty duyn bt bin, tinh thn "lc ha", tinh


47/106

thn "t nhip"... nhng tinh thn gio dc sau ch r phng thc hnhng v lnh o hu hiu trong cc sinh hot ca cc cng ng.

Tinh Thn Ging Dy Nu V D C Th:

Nh gio dy gii l nh gio kho lm cho hc sinh hiu c nhng gmnh truyn t. Mt ni dung tt truyn t nu khng c truyn t

bng mt k thut tt th cha tht tt.

c Pht trong phng php ging dy ca Ngi, Ngi va ng cc nguyntc "kh l", "kh c" va khch l li va dng cc v d c th rt quenthuc vi ngi nghe gip ngi nghe hiu c d dng nhng g Ngimun ni.

Mt hnh nh rt quen thuc vi Pht t l hnh nh Th Tn v gio l Nginh chic b qua sng, m khng phi mang trn vai (Nikya, A Hmv Kim Cang); hay hnh nh gio l ch l chic bn ch ng, hoc lngn tay ch mt trng. Ngi hc o phi ri khi gio l i vo thcti ca chng nghim nh phi ri khi bn i vo ni mnh mun,hoc ri ngn tay thy mt trng vy.

Ni v v nht qun ca gio l l v gii thot. c Pht dy, "Nh binch c mt v l v mn ca mui, gio php ta ch c mt v l gii thot khau".

Cc tn kinh nh "kinh v d chic li" (Phm Vng), "kinh v d con rn"(x d), "kinh khc g", "kinh bnh mt", "kinh g mi", "kinh Kim cng""kinh Php hoa", "kinh a tng".... Ni bt hnh nh v d.

c Pht s dng phng php ging dy sng ng, c th v d hiu truyn t gio l. Mt hm bn b sng Hng c Pht ch mt khc gang b tri lnh bnh trn sng v ni vi cc T kheo ang i theo Ngi vcon ng gii thot. Ngi dy, nu khc g khng h mc, khng tp vo

bi b, khng b vng vo nc xoy, khng b ngi hay phi nhn nht th

nht nh khc g s i thng v bin. Cng th, nu ngi tu s khng rivo t kin (ch khc g mc nt), khng m cc cn trn (ch s tp vohai b), khng ng mn kiu cng (ch s mc vo nc xoy), khng cusinh thin (ch phi nhn nht) th nht nh s i thng n Nit bn, ontn kh au (theo Tng ng IV, Phm Rn c)


48/106

Trong khi Th Tn ging nh th, mt ngi chn b tn l Nan nggn v nghe lm. Nan thy r con ng tu tp gii thot lin bch:"Con s l tu s nh khc g khng mc nt tri thng v bin. Xin Th Tncho con xut gia, th i gii". Th Tn nhn li. Qu tht, sau mt thigian tu tp th Nan c A La Hn qu.

Cc v d c rt nhiu trong cc kinh in Pht gio, y ch trng dn viv d in hnh.

Km theo hnh nh v d, ngn ng din t cng c tc dng quan trng.Ni v tham dc v s tc hi ca tham dc, khi th Th Tn dy, "nh minh vng lp, ma c th thm vo. Cng vy, tm khng tu tham dc dthm nhp" (Dhp.13) rt bnh d cho ngi bnh dn. C khi hnh nh v dc Th Tn din t thi v hn, khin khng gy cm gic n iu, chn

nn ngi nghe:"Ai sng i ny,i dc c hng phc,Su ri khi ngi y,

Nh nc ri l sen" (Dhp.336)C khi li dy va thi v, va trit l v va rt gi hnh gi cm: "Ny ccT kheo, mt l bin ca ngi. Ai vt qua c bin y vi nc xoy,sng ln.....th n b bn kia (Nit Bn)" (Tng ng IV, Phm Bin).

C khi gy tc dng nh thc, Th Tn dy:

"Ny cc T kheo tt c u b bc chy....., b bc chy bi ci g? - bi latham, sn, si, sinh, gi, bnh, cht, su, bi, kh, u, no" (Tng ng IV,Phm bc chy).

Kinh Php Hoa th v d tam gii nh ngi nh la; hnh nh "cng t" lmni bt thn pht ca ngi i i vi o gii thot; hnh nh cn ma

php (trong "Dc tho d") rt sng....

Nh th, chng ta thy c Pht xut hin nh l mt nh gio dc rtnhn bn, rt l tng qua cc tinh thn gio dc va c trnh by.

Cn rt nhiu tinh thn gio dc rt thit thc v hu hiu khc na cc Pht vn dng trong sut 45 nm gio ha, tt c u l nhng hnh nhgio dc rt mu mc v rt ng c thi i chim ngng m chng ta


49/106

s tm hiu vo mt dp khc./.

---o0o---

o c Pht GioA.- Tng Quan V o c Hc:

Trc tin, chng ta tm hiu ngha ca t o c (Ethico) v cc quannim tiu biu v o c ca cc vng vn ha ln ca nhn loi.

T in Dagobert D.Runes (1970) nh ngha: "o c l mn hc lin hn cc phn xt v iu kin chp nhn hay ph nhn, ng hay sai, tt hayxu, c hnh hay phi c hnh, dc vng hay tr tu ca cc hnh vi ca

con ngi".T in gio dc ca Mc Graw-Hill Book Company, New-York, Toronto,London (1959) ghi:

"o c hc l mn hc v cch c x ca con ngi khng phi ch tm thy s tht nh tht ca s vt, m cn tm hiu gi tr hay iu thinca cc hnh vi ca con ngi; l khoa hc v c tnh con ngi; lin hn s phn xt v bn phn hay ngha v (ci ng, ci sai, ci phi lm) vlin h ti cc phn xt v gi tr (tt hay xu)".

Nh th , o c hc l mn hc nh gi cc hnh vi con ngi biu hinqua thn, li v , v c thc hin bi l tr, tnh cm v ch.

Cc nh t tng, cc nh o c thng quan nim khc nhau v gi tr vtiu chun gi tr. Tuy nhin, hy vng chng ta s vn tm thy nhng nt ttng gp g rt c bn v o c v mt np sng o c, m gi trch thc ca con ngi c mt.

Cc Quan Nim V o c:

* Socrate: - Socrate l mt nh t tng ln ca Hy Lp, th k th 3 trcTy lch, pht biu: "Mt nn o c khng th cn c vo mt gio l mh, ta c th to dng mt nn lun l hon ton khng l thuc thn hc,hon ton thch hp vi con ngi c tn gio cng nh khng c tn gio,th x hi n nh." (Cu chuyn trit hc, Will Durant, Bu ch dch, Tuth i Hc Vn Hnh, 1971, tr 18)


50/106

Li pht biu ca Socrate gi cho ta nim tin c mt nn o c chung chomi tng lp nhn dn a n x hi n nh, an lc.

* Platon: - Platon l mn ca Socrate, ni: "Mi c nhn l mt s phihp ca cc c mun, cc tnh cm v ngh. Nu cc yu t y c iuha th c nhn s tn ti v thnh cng... Tt c nhng s xu xa trn iu do s thiu ha iu gia con ngi v v tr, gia con ngi vi conngi, v gia cc yu t trong tm hn ca mi ngi". (Ibid, tr 60)

Vi Platon, o c l s th hin ha iu trong mi c nhn, gia nhngc nhn, gia c nhn v mi trng sng. Tnh ngi v sng s tit ra ts ha iu y nh sc sng tit ra t mt bn i hp tu.

* Aristote: - Aristote, l mn xut sc ca Platon, th nhn nh: "...Mc

ch trc tip ca cuc i khng phi l ci hay ci p, m chnh l hnhphc. Hnh phc l s pht trin hon ton u cc c tnh ca conngi." (Ibid, tr 92)

Aristote l mt nh khoa hc nn pht biu ca ng mang tnh cht thc tv thc tin, gy c nhiu s ch .

* Spinoza: (th k 17) - Nh t tng tr trung Spinoza ging gii oc bng ton hc. T duy ca Spinoza v th nhum mu l tnh. Ongquan nim: "Hnh phc l mc ch ca mi hnh ng. Hnh phc l s c

mt ca cc cm gic thoi mi, v s vng mt ca kh au." (Ibid, tr 228)

V: "Nhng k sng mt cuc i o c khng nn hy vng rng Thincha s tng thng cho h. Cn phi quan nim rng cuc i o cchnh l phn thng ca Thin cha v chnh l hnh phc ti thng, l st do ti thng. Hnh phc khng phi l phn thng ca o c. Hnh

phc v o c ch l mt." (Ibid, tr 246)

Hnh phc chnh l o c, l quan nim gp g gia Aristote vSpinoza, hai nh t tng sng cch xa nhau gn 20 th k.

* Immanuel Kant: (th k 18) - Banzeladze, trong cun o c hc xutbn Lin x nm 1973, ghi li li ca Kant rng: "S lng thin l chnhtr tt nht" (tr 156)

Gennady Batygin trong tp ch Newtime s 46 (11/1988) th trch dn liKant: "Thnh tht tt hn tt c chnh sch". Batygin ghi nhn o c vn


51/106

l gi tr cao qu ca con ngi thi i khoa hc, ng vit: "o c, mkhng phi l sc mnh, dn dn tr nn mt nhn t r rng trong tng hquc t."

* Schopenhauer: (th k 19) - Schopenhauer l nh t tng ln ca phngTy th k 19 cm nhn rng: " dc cng t kch ng bao nhiu, chng tacng t kh au by nhiu."

Vi Schopenhauer, hnh phc l s vng mt ca kh au, cng t muncng t kh au. y l mt li pht biu cn t bit ch .

* o c Vit Nam: - Ngi Vit t nng tnh ngi chn tht trong sinhhot x hi. y l hiu, trung, tnh, ngha, , nhn, tn. Tnh ngi y bng

bc khc ca dao, tc ng, thi ca v chuyn c, tiu biu nh:

-"Du xy chn bc ph Khng bng lm phc cu cho mt ngi." -- (Nguyn Du)

-"Tri no ph k c nhnNgi m c c mun phn vinh hoa." -- (Nguyn Tri - Gia Hun Ca)

-"Nhiu iu ph ly gi gngNgi trong mt nc phi thng nhau cng." -- (Ca dao)

-"Gic n nh, n b cng nh."-"Anh em nh th tay chn..."

-"Cng cha nh ni Thi sn,Ngha m nh nc trong ngun chy ra." -- (Ca dao)

-"i lng n na tri sim,Ung lng bt nc i tm ngi thng." -- (Ca dao)

Vn hc Vit Nam cn cao cc c tnh on kt, ha bnh, bit n,chung thy, khim tn... l cc nt biu hin o c ca con ngi VitNam dn n mt np sng gia nh m v mt x hi n nh.

* G.Banzeladze: (ngi Nga, 1973) - Trong tp o c hc c bin sonrt cng phu, khoa hc, xut bn Nga nm 1973, Banzeladze vit:


52/106

- "Tnh cht x hi l mt nt c bn ca con ngi." (Bn dch nh xut bnGio dc, H Ni, 1985, tr 27)

- "Tnh t gic, t nguyn l nhng nt tiu biu cho cuc sng con ngi."(Ibid, tr 45)

- "Hnh vi m ng c l ci thin, l hnh vi o c." Ibid, tr 101)

- "Khc vi hnh ng bn nng ca loi vt, hnh vi o c l ch: squan tm t gic n nhng hnh phc ca ngi khc c tnh cht tnguyn. Nt c th ca o c l t ." (Ibid, tr 104)

- "Vn v l tng ti cao v ngha ca cuc sng thc cht l vn hnh phc." (Ibid, tr 232)

- "Con ngi l gi tr cao nht, l c s, l ngn ngun ca mi gi tr."(Ibid, tr 242)

- "Ni no khng c iu kin cho hnh phc th ni y khng c iu kincho c hnh." (Ibid, tr 260)

n y, qua mt s quan nim tiu biu v o c ca cc thi i v vnha cch bit, chng ta khm ph ra mt im gp g nn tng, l:

o c ng ngha vi hnh phc. N l ng c ca cc hnh vi dnn an lc, hnh phc cho gia nh, t thn v x hi.

T im gp g nn tng y, chng ta i vo tm hiu o c ca Pht gio.

---o0o---

B.- Cc Nt Khi Qut V C S o c Pht Gio:

1. Pht gio t trng tm vo con ngi:

Trn con ng gii thot kh au, Pht gio dy con ngi quay tr vnng ta mnh trong hin ti v ti y. c Pht dy:

- "Hy tr v nng ta mnh v nng ta php."

- "Hy l ni nng ta cho chnh mnh, khng tm kim mt ni nng tano khc."


53/106

- "Ngi l hn o l ni nng ta ca chnh ngi."

Gio l nhn qu xc nh r con ngi l ch nhn ca nghip v l k that ca nghip. Th nn, a bn chnh on tr kh au l chnh mingi trong hin ti v ti y. Nu kh au pht sinh t , th cng t

pht sinh s dp tt kh au, hay pht sinh hnh phc.

2. Tnh thit thc hin ti ca s on kh sinh lc:

c Pht nhiu ln xc nh Ngi ra i ch v li ch, an lc cho chThin v loi Ngi, ch v lng thng tng cuc i. Gio l nn tngca Pht gio l T ch a ra vn kh au v con ng gii quytkh au. Cu chuyn nm l Simspa v cu chuyn mi tn c l cc nhd nhn mnh vo tinh thn thc t v thc tin khn thit loi b kh au

khi con ngi v cuc i.3. Tinh thn Bi, Tr, Dng:

Trn ng loi b kh au, Chnh kin (hay tr tu, bao gm chnh t duy)lun lun dn u cc php hnh. Hnh gi trc nht cn nhn r thctrng kh au v cc nguyn nhn gy kh au nhn ra con ng loi bchng. Thiu n th hnh gi s i chch hng gii thot.

Sau khi c Chnh kin, tr tu, hnh gi tip tc vn dng chnh tinh tn,

hay T chnh cn, thc hin con ng. Trn ng i hnh gi thngxuyn pht khi lng t dp tt dc vng v cu chng sanh.

y l ba yu t quyt nh mt hnh vi hng v hnh phc v gii thotca Pht gio.

4. Mc tiu l hnh phc, gii thot ngay ti i ny:

c Pht ch dy kh v con ng on tn kh c ngha l ch ni nhnh phc v sng i sng tm thc hnh phc ngay trong hin ti, ti y,

trn i ny.

Mi bc i ca b th, tr gii, thin nh v tr tu l mi bc i ra khicc tc nhn gy ri lon tm l, v i vo an lc, hnh phc ca tm giithot v tu gii thot.


54/106

Bc u tin i vo thin nh l bc u xc tip vi hnh phc c tn srung ng cao hn tn s rung ng t vt cht. Cng su vo nh, cngcm nhn hnh phc cao p hn, tinh t hn v bn b hn. Cho n lc trtu sinh khi c th t chy ht thy tham, sn, si ci ngun ca mi khau, th hnh gi i mt vi hnh phc chn tht ca Nit bn gii thotthn (Vikmukti-kya). Ti y cha cp n Nit bn php thn ca bcChnh ng chnh gic.

Nu o c c hiu ng ngha vi hnh phc th ton b gio l Phtgio l mt nn gio l v o c gii thiu con ng sng ngay tronghin ti ph hp vi mi cn c, mi khng gian, thi gian v vn ha ivo hnh phc ngay ti trn gian gia dng sng v thng. Nn o cny c y tnh cht nhn bn, khoa hc, thc tin v rt l thc ti.

5. Nhn thc c bn ca nn o c Pht gio:Gio l Duyn khi v Ng un xc nh con ngi l mt tp hp th ca 5yu t: sc un (vt l), th, tng, hnh, thc (tm l). Khng c mt ngth l t ng, linh hn hay tiu ng no c mt . Sc un th bao gm tthn vt l, thn tha nhn v th gii vt l; th un th bao gm cc cm ththin nh v cc cm th t cc cn xc tip vi cc trn; tng un, thcun v hnh un cng tn ti bt kh ly vi hai un kia. Nh th, con ngihin hu gn lin vi tha nhn v th gii. Con ngi ch n nh khi noth hin c s ha iu ca 5 un bn trong v th hin ha iu vi gia

nh, x hi v thin nhin bn ngoi.

Gio l Duyn khi cng xc nh con ngi tng quan mt thit vi thgii, va xc nh kh au c mt khi i, th, v minh c mt. Kh au ynm ngay trong thn ng un nn cng do duyn m dit i t thn ng un.iu ny c ngha l khi i dit, th dit, v minh dit th kh dit. Kh ditl chn hnh phc, chn an lc, gii thot xut hin. Con ngi c th tmnh dn dn hay tc thi dp tt i, th cm nhn hnh phc ngay tronghin ti.

y l c s nhn thc m ra con ng o c ca Pht gio.

Gio l nn tng T gii thiu cng nhn thc nh th v gii thiu cth l trnh gii thot hay l trnh ca cc np sng o c.

Gio l nhn qu, nghip bo trnh by r rt cc hnh ng b iu ng bitm l tham, sn, si l cc hnh ng dn n kt qu kh au, v th chng


55/106

l bt thin; cc hnh ng c iu ng bi v tham, v sn, v si l cchnh ng dn n cc kt qu an lc, hnh phc, v th chng l thin.Thin l o c, v bt thin l phi o c ca Pht gio. Ht nhBanzeladze tuyn b: "Ni no khng c nhng iu kin cho hnh phc,th ni y khng c iu kin cho c hnh."

6. Pht gio v cc vn ci ngun ca o c v cc chun mc oc:

V ci ngun o c v cc chun mc o c th mi h t tng c mtquan nim khc bit. Do v ci nhn v con ngi, th gii, gi tr, v hnh

phc khc nhau m c s khc bit v ci ngun o c v chun mc oc.

C quan im cho rng tr tu pht trin trong qu trnh lao ng, v s phttrin tr tu, t duy, ngn ng c nh hng tng quan n con ngi, vth c nh hng n quan nim v o c ca con ngi. o c yl sn phm ca x hi, nn khi x hi bin i th o c cng bin itheo. V nh x hi thay i th ch t phong kin qua dn ch th quannim o c cng thay i theo.

C quan im o c xy dng da vo mt ng sng to, sng th vnhcu, nn nn o c v cc chun mc o c hu nh c hu, l h quca cc li phn xt ca cc trang Thnh kinh.

Hn nhin cn c nhiu quan nim o c khc nhau na ty theo mc tiuca i sng dng li cc ch khc bit nhau.

Pht gio th xy dng con ng sng o c t tr tu thc nghim tongic ca c Pht nn c ci nhn gi tr n nh.

Pht gio khng nu ln vn ci ngun ca mi hin hu, gm c cingun ca o c, bi v mi hin hu u duyn sinh, v t tnh. Nhng mt tng i, Pht gio ghi nhn c kh au do i, th, v minh gy ra.

Vn thit thc y l dp tt mi nguyn nhn kh au tng c th.Do vy, chun mc o c ch c th do cc c th th nghim v t rada vo hiu qu on dit tham, sn, si. Khng th thit lp cc chun mco c da vo s tng biu hin bn ngoi ca cc hnh ng, bi cngmt hnh ng c th do nhiu ng c thin, bt thin tc ng khc nhaunn c gi tr o c khc nhau.


56/106

Con ng o c Pht gio v th l con ng t gic, t chng v tnguyn. D vy, trc quy lut nhn qu qu dnh rnh, con ngi vn phinghim chnh hng dn i sng ni tm ca mnh.

Do v hnh phc ca con ngi l mc tiu ca cuc sng nn hnh phcca con ngi l gi tr chun. Cc gi tr khc l th yu phi xp xoayquanh ci trc gi tr o c ny.

7. Kinh nghim hnh phc - kinh nghim o c:

im nh th no mi l hnh phc, thc s hnh phc v lm th no hnh phc th li cng c nhiu quan nim khc bit nhau hn.

C ngi cho rng hnh phc n t vt cht. C ngi cho n t tnh cm,tri thc. C ngi cho hnh phc n t s kt hp gia vt cht v tinhthn... V th m nhn loi dng ln nhiu np sng, np ngh o ckhc nhau.

Banzeladze th cho rng:

- "Hnh phc l mt hin tng va thuc v vt cht va thuc v tinhthn." (Ibid, tr 246)

- "Trong lnh vc khoi cm vt cht, khoi cm cng mnh th cng ngn

ngi. Cng ca khoi cm t l ngc vi di thi gian ca n."(Ibid, tr 268)

- "Trong lnh vc nhng khoi cm v tinh thn, nhn t thi gian c mtvai tr hon ton khc; thi gian tc ng c li cho con ngi. y khngc quy lut t l nghch, ngc li, cng khoi cm cng cao trong lnhvc ny th n cng ko di." (Ibid, tr 269)

D cho cc trit gia, cc nh o c c kinh nghim khc nhau v hnhphc v v th no c hnh phc, th tt c cc im khc bit vn

c mt im chung cng rng: "hnh phc l mt cm th c iu kin. l cm th c iu kin th di ci nhn Pht gio n l v thng. V do vc mt lng tham trc m v thng em li kh au.

Cm th hnh phc cng mnh th thi gian cm nhn cng nhanh, sau lmt khong trng tm l ln lao, hoc l i mt vi mt cm th tip theohn l kh au (cn th km hn l kh au).


57/106

Ngay c khi con ngi ang trong hnh phc, ni lo s v thng xy ncng gy au nhc tm thc con ngi.

Th l hu nh con ngi thng phi i mt vi kh au. Pht gio thyr gc ca mi kh au y l dc vng, tham i, hay chp ng m khng

phi l v thng hay sinh dit. Do m con ng sng ch ng dcvng l con ng tin n hnh phc, xc tip vi hnh phc. Ti y hnh

phc khng c ngha l tha mn cc dc vng, m l bit sng ch ng dcvng v loi tr dc vng. Pht gio gii thiu mt con ng vo hnh

phc m rng co nhiu cn c, nhiu cp tm thc khc nhau. Chng tas tm hiu trong phn trnh by k tip.

---o0o---

C.- Cc Np Sng o c Theo Pht Gio:c Pht ging dy gio l gii thot kh au ca Ngi mt cch thinxo p ng nhiu cn c khc nhau trong cc ngun vn ha khc nhau.Khin mi ngi u c th bng n lc ca chnh mnh tm thy an lc,hnh phc ngay trong hin ti, t cp tng i n tuyt i.

1. Np sng gia nh hnh phc:

Qua nhiu kinh nghim c kit tp trong Nikya v Agama, cn bn l

kinh nh l Su phng (hay kinh Thin Sinh) v kinh S T Hng thucTrng b kinh, c Pht dy cho chng thanh nin Singla, ngithng nh l Su phng cu mong c s che ch, c vn may, 14iu phi thc hin c su phng che ch v c th thnh ngi chech su phng rng:

a) Khng lm bn vic: -Trm cp, st sinh, t hnh, ni di.

b) Khng hnh ng v bn ng c: -Tham, sn, si, s hi.

c) Khng phung ph ti sn theo 6 cch: - -Ru ch, c bc, am m nsc, kt bn vi bn xu, la c nh m h vin, la c ng ph phi thi.

y l 14 iu xy dng nn mt ngi xu. Khng lm 14 iu y l xydng t thn thnh mt ngi tt, o c.


58/106

c P

Nhung Hat Suong - HT Chon Thien

Documents