nh gi¸ gi¸ trÞ b¶o tån c¸c loµi chim cña V−ên Quèc gia Tam §¶ocerec.org.vn/userfiles/file/Protected area/Tam Dao NP/Birdlife-V.pdf · 2. Kh¶o s¸t c¸c loµi chim ®Þnh

1

§¸nh gi¸ gi¸ trÞ b¶o tån çc loµi chim cña V−ên Quèc gia Tam §¶o

Thùc hiÖn bëi

Peter Davidson,

Lª M¹nh Hïng,

Lª Träng Tr¶i

vµ

Ng« Xu©n T−êng

Hµ Néi, Th¸ng 6 n¨m 2005

2

Cæ vÊn tr−ëng dù ¸n: Herbert Christ Cè vÊn kü thuËt: TiÕn sü. Andrew Grieser Johns Nhãm ®iÒu tra hiÖn tr−êng: Peter Davidson vµ Lª Träng Tr¶i (Tæ chøc BirdLife quèc tÕ

ë §«ng D−¬ng) Lª M¹nh Hïng vµ Ng« Xu©n T−êng (ViÖn Sinh Th¸i vµ Tµi Nguyªn Sinh VËt)

B¶n ®å : NguyÔn §øc Tó (Tæ chøc BirdLife quèc tÕ ë §«ng D−¬ng) TrÝch dÉn: Davidson P., Lª M¹nh Hïng, Lª Träng Tr¶i vµ Ng« Xu©n T−êng (2005)

§¸nh gi¸ gi¸ trÞ b¶o tån çc loµi chim cña V−ên Quèc gia Tam §¶o. Hµ Néi: Dù ¸n GTZ, V−ên Quèc Gia Tam §¶o.

B¶n quyÒn: Dù ¸n GTZ

3

Môc Lôc

Tãm t¾t b¸o ço 4

Lêi çm ¬n 7

Giíi thiÖu chung 8

Tæng quan tµi liÖu 9

1. Nghiªn cøu sù di c−: Mïa thu 2004 vµ mïa xu©n 2005 13

1.1 Ph−¬ng ph¸p 13

1.2 KÕt qu¶ 14

2. Kh¶o s¸t çc loµi chim ®Þnh c− 23

2.1 Çc khu vùc nghiªn cøu vµ nç lùc kh¶o s¸t 23

2.2 Çc ph−¬ng ph¸p kh¶o s¸t 23

2.3 KÕt qu¶ 25

Ph©n bè cña çc loµi chim rõng theo sinh c¶nh 27

3. Çc mèi ®e däa ®èi víi çc loµi chim 29

4. Th¶o luËn 30

5. KiÕn nghÞ 36

Phô lôc 1 42

Tãm t¾t b¸o ço V−ên Quèc Gia Tam §¶o ®[ ®−îc x¸c ®Þnh lµ Mét Vïng Chim Quan Träng (VCQT), vµ nh− vËy Tam §¶o ®−îc xem nh− lµ khu cã tÇm quan träng b¶o tån quèc tÕ. ViÖc x¸c ®Þnh VCQT c¬ b¶n dùa trªn tiªu chÝ Tam §¶o chøa ®ùng mét sè l−îng lín çc loµi ph©n bè h¹n hÑp trong mét ®¬n vÞ ®Þa sinh häc, ®[ ®−îc biÕt ë çc khu kh¸c ë ViÖt Nam, kÓ c¶ ba loµi bÞ ®e do¹ mang tÝnh toµn cÇu ®[ ghi nhËn khi di c− ®Õn Tam §¶o. MÆc dï Tam §¶o rÊt gÇn Hµ Néi, nh−ng khu hÖ chim rõng Tam §¶o míi chØ ®−îc nghiªn cøu ë vïng xung quanh thÞ trÊn Tam §¶o; HÇu hÕt çc khu vùc kh¸c cña khèi nói Tam §¶o ch−a ®−îc nghiªn cøu. Víi hµng lo¹t nh÷ng mèi ®e do¹ ®èi víi khu vùc, tÇm quan träng b¶o tån tiÒm n¨ng cña nã vµ b¶n th©n nã lµ khu b¶o vÖ cho nªn viÖc nghiªn cøu khu hÖ chim lµ mét phÇn trong nhiÒu nghiªn cøu vÒ ®a d¹ng sinh häc nh»m hç trî cho c«ng t¸c qu¶n lý b¶o tån trong t−¬ng lai cña Tam §¶o. Nghiªn cøu nµy gåm ba hîp phÇn chÝnh: i) Rµ xÐt çc tµi liÖu ®[ xuÊt b¶n vµ ch−a xuÊt b¶n còng nh− nh÷ng ghi nhËn vÒ çc loµi chim ë Tam §¶o; ii) Kh¶o s¸t çc loµi chim di c− vµo thêi ®iÓm mïa thu vµ mïa xu©n, tËp trung chñ yÕu vµo çc loµi chim ¨n thÞt b»ng nh÷ng quan s¸t ngÉu nhiªn cho thÊy Tam §¶o cã thÓ lµ mét ®iÓm quan träng vµ iii) Kh¶o s¸t çc loµi chim ®Þnh c− vµ sinh s¶n ®−îc thùc hiÖn vµo mïa xu©n ë çc vïng hiÖn ch−a ®−îc kh¶o s¸t cña Tam §¶o. §[ ghi nhËn 18 loµi chim ¨n thÞt di c− t¹i çc ®iÓm ®Õm cè ®Þnh vµo thêi ®iÓm mïa thu 2004 vµ mïa xu©n 2005. Sè l−îng ç thÓ mïa thu ®Õm ®−îc Ýt h¬n nhiÒu (188 ç thÓ) so v¬i mïa xu©n (1.581 ç thÓ), mÆc dï vËy vÒ nç lùc quan s¸t lµ nh− nhau ë hai thêi ®iÓm (16 ngµy mïa thu vµ 15 ngµy mïa xu©n). KÕt qu¶ ghi nhËn víi sè l−îng lín ç thÓ çc loµi chim ¨n thÞt di c− qua b¾c ViÖt Nam trong mïa xu©n lµ lín nhÊt cho ®Õn thêi ®iÓm nµy. Nh÷ng quan s¸t nµy ®[ chøng tá Tam §¶o lµ mét ®iÓm quan träng trong ®−êng bay §«ng ¸ cña çc loµi chim ¨n thÞt di c−. Tuy nhiªn sè l−îng ç thÓ ghi nhËn cã thÊp h¬n çc ®iÓm ®Õm kh¸c cña Ch©u ¸. Cã thÓ lý gi¶i cho ®iÒu nµy nh− sau i) Thêi gian kh¶o s¸t ng¾n, ii) Tam ®¶o kh«ng ph¶i lµ ®iÓm “cæ chai” ®Ó çc loµi chim ¨n thÞt di c− tËp trung, nh−ng dùa vµo çc khèi nói nµy tõ ®©y çc loµi chim cã thÓ chuyÓn h−íng ra nhiÒu çc ®−êng bay kh¸c nhau vµ iii) sè l−îng ç thÓ ®Õm ®−îc thÊp h¬n so víi thùc tÕ v× çc ®iÓm ®Õm chØ míi mét phÇn trong nhiÒu ®−êng bay mµ çc loµi chim di c− bay qua Tam §¶o. Ngoµi çc loµi chim ¨n thÞt di c−, kh¶o s¸t mïa thu 2004 vµ mïa xu©n 2005 ®[ ghi nhËn 55 loµi chim di c− kh¸c, chñ yÕu lµ çc loµi trong bé sÎ. Mét sè loµi l−u l¹i Tam §¶o trong thêi gian mïa ®«ng. §Þa h×nh cña khèi nói Tam ®¶o næi lªn ®ét ngét lªn tíi 1.600 m gi÷a vïng ®Êt thÊp cña miÒn b¾c ViÖt Nam ®ång thêi mang mét nÐt ®Æc tr−ng riªng cho çc loµi chim ¨n thÞt di c−. Chim ¨n thÞt cã thÓ sö dông ®é dèc cña nói, çc luång kh«ng khÝ, çc luång giã thæi m¹nh t¹i çc ®é cao cao h¬n nh»m ®¹t ®Õn ®é cao ®ñ ®Ó cã thÓ bay v−ît 40-60km qua vïng ®ång b»ng ®Õn phÝa nam vµ t©y nam. Vµo mïa xu©n khi çc loµi chim quay l¹i ph−¬ng b¾c, çc loµi chim ¨n thÞt cã thÓ tËp trung ë phÇn phÝa nam cña d[y nói T©m §¶o v× ®Þa h×nh næi tréi vµ ®Æc thï trªn diÖn réng. Tam §¶o cã diÖn tÝch rõng tËp trung trªn çc d«ng nói vµ s−ên dèc lµ sinh c¶nh kiÕm ¨n vµ tró ngô quan träng cña rÊt nhiÒu loµi chim di c−, cã thÓ tíi 100 loµi. HÇu hÕt çc loµi chim ¨n thÞt di c− bay vµo ban ngµy vµ nghØ qua ®ªm. Vµo thêi ®iÓm m−a kh«ng ngít khiÕn çc loµi chim ¨n thÞt (vµ nhiÒu loµi chim kh¸c) ®Ëu l¹i. Çc khèi rõng lµ thiªn ®−êng lý t−ëng cho çc loµi chim trong ®iÒu kiÖn nh− thÕ nµy. Do ®ã c«ng t¸c b¶o tån çc loµi chim ¨n thÞt di c− ®ßi hái mét m¹ng l−íi çc khu vùc tró ngô phï hîp (n¬i kiÕm ¨n tiÒm n¨ng) däc theo çc ®−êng bay di c−. ë §«ng D−¬ng hiÖn nay phï hîp nhÊt cã thÓ lµ nh÷ng gi¶i rõng

5

mµ ë ®ã s¨n b¾n kh«ng lín; ë phÝa b¾c ViÖt còng cã mét vµi ®iÓm nh− vËy. Tam §¶o vÒ c¬ b¶n cã tÇm quan träng ®èi víi b¶o tån çc loµi chim ¨n thÞt di c−, ë ®©y çc loµi chim ¨n thÞt cã thÓ nghØ l¹i mét hoÆc hai lÇn khi thêi tiÕt xÊu trong vßng mét sè ngµy. CÇn ph¶i cã nghiªn cøu tiÕp theo ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é çc loµi chim di c− ë Tam §¶o. Kh¶o s¸t çc loµi chim ¨n thÞt di c− ph¶i tiÕn hµnh trong giai ®o¹n dµi tèi thiÓu lµ mét mïa xu©n (tõ ®Çu th¸ng 3 ®Õn cuèi th¸ng 5), víi nhiÒu ng−êi tham gia (tèi thiÓu lµ 3 ng−êi) vµ tiÕn hµnh ë nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau ®Ó bao trïm ®−îc toµn bé khèi nói Tam §¶o nÕu cã thÓ. Nghiªn cøu s©u h¬n n÷a çc loµi di c− trong bé sÎ b»ng çch sö dông l−íi mê ®¹t däc theo çc ®Ønh d«ng, s−ên dèc vµ çc ®iÓm yªn ngùa gi÷a çc ®Ønh nói. §ã lµ mét trong kÕ ho¹ch l©u dµi ®èi víi v−ên quèc gia ®Ó t¹o ra t− liÖu cho ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc vµ nhËn thøc tËp trung vµo çc chuyÕn du lÞch tõ Hµ Néi. Ch−¬ng tr×nh sö dông l−íi mê ®Ó nghiªn cøu chim ®ßi hái ph¶i cã chuyªn gia vµ ph−¬ng tiÖn vµ ph¶i lËp kÕ ho¹ch cÈn thËn ®Ó kh«ng chuyÓn t¶i lÖch h−íng tíi nh÷ng ng−êi ®Þa ph−¬ng ®ang sö dông rõng cña Tam §¶o. Tam ®¶o lµ mét ®iÓm lý t−ëng ®Ó nghiªn cøu vµ gi¸m s¸t çc loµi chim di c−. TiÒm n¨ng ®Ó x©y dùng mét ch−¬ng tr×nh quan s¸t vµ ®eo vßng cho môc tiªu trung h¹n, môc tiªu dµi h¹n lµ gi¸m s¸t çc loµi chim di c−. Chøc n¨ng cña nã cã thÓ lµ a) ho¹t ®éng nh− mét trung t©m khoa häc ®Ó ®iÒu tra vµ gi¸m s¸t çc loµi chim di c− vµ b−ím còng lµ nh÷ng loµi cã tiÒm n¨ng, ®Ó hiÓu s©u vÒ sinh th¸i çc loµi chim vµ sù di chuyÓn cña nã còng nh− ®−a ra çc chØ tiªu vÒ chiÒu h−íng cña quÇn thÓ; b) ho¹t ®éng nh− mét trung t©m ®µo t¹o vµ gi¸o dôc gÇn Hµ Néi; vµ c) lµ n¬i thóc ®Èy du lÞch sinh th¸i. Qua xem xÐt çc tµi liÖu xuÊt b¶n vµ ch−a xuÊt b¶n cho thÊy Tam §¶o cã 3 loµi bÞ ®e do¹ toµn cÇu vµ 3 loµi gÇn bÞ ®e do¹ toµn cÇu. Trong nghiªn cøu lÇn nµy ®[ bæ sung thªm mét loµi bÞ ®e do¹ toµn cÇu cho danh s¸ch çc loµi bÞ ®e do¹ toµn cÇu cña Tam ®¶o. Çc loµi nµy bao gåm §¹i bµng ®Çu n©u Aquila heliaca (S¾p bÞ ®e do¹), §¹i bµng ®en Aquila clanga (S¾p bÞ ®e do¹) vµ §u«i côt bông ®á Pitta nympha (S¾p bÞ ®e do¹), çc loµi nµy lµ nh÷ng loµi bay qua vµ t×nh tr¹ng hiÕm vµ khã gÆp. RÏ giun lín (S¾p bÞ ®e do¹) ®[ ®−îc b¸o ço hai lÇn; cã thÓ lµ loµi tró ngô trong thêi gian mïa ®«ng ë çc sinh c¶nh rõng Èm ven suèi. Loµi Hång hoµng gÇn bÞ ®e do¹ møc ®é toµn cÇu ®[ ghi nhËn trong lÇn kh¶o s¸t nµy nh−ng sè l−îng rÊt Ýt vµ hiÕm gÆp. Loµi NiÖc n©u Anhorrhinus tickelli (GÇn bÞ ®e do¹) gÇn ®©y ®[ kh«ng ghi nhËn ®−îc, nh−ng cã thÓ vÉn cßn tån t¹i ë nh÷ng n¬i rõng hÎo l¸nh cña v−ên. Loµi Cuèc lun Porzana paykulli (GÇn bÞ ®e do¹) chØ ghi nhËn duy nhÊt mét lÇn trªn ®−êng bay qua. Kh«ng cã loµi nµo bÞ ®e do¹ toµn cÇu hoÆc gÇn bÞ ®e do¹ toµn cÇu víi sè l−îng lín vµ th−êng xuyªn cã mÆt ë Tam §¶o. V−ên Quèc Gia Tam §¶o cã diÖn tÝch rõng th−êng xanh réng lín liªn tôc trªn ®åi vµ nói thÊp xen lÉn víi tre nøa gi÷a ®é cao 500m vµ 1600m so víi mÆt biÓn, ë b¾c ViÖt Nam. Çc ®iÓm nghiªn cøu çc loµi chim ®Þnh c− vµ sinh s¶n ë T©y Thiªn, Tam §¶o B¾c, Suèi tiªn vµ Suèi TrÇm vµo mïa xu©n 2005, mçi khu ®Òu cã rõng víi chÊt l−îng tèt vµ cã tÇm quan träng ®Ó duy tr× toµn bé khu hÖ chim cña Tam §¶o. Thu hót sù quan t©m ®Æc biÖt t¹i Tam §¶o lµ khu hÖ chim cña rõng th−êng xanh trªn ®Êt vµ nói thÊp vµ vïng ph©n bè toµn cÇu cña chóng h¹n hÑp ë çc vïng phÝa b¾c cña Th¸i Lan, Lµo, ViÖt Nam vµ phÝa Nam Trung Quèc (Robson 2000). Çc loµi nµy bao gåm: C¾t nhá Microhierax melanoleucus, Kh¸ch ®u«i cê Temnurus temnurus, Cµnh c¹ch hung Hemixos castanonotus, Kh−íu x¸m Garrulax maesi, Kh−íu má dÑt ®u«i ng¾n Paradoxornis davidianus vµ Hót mËt ®u«i nhän Aethopyga christinae. X©y dùng mét cuèn s¸ch h−íng dÉn xem chim ë Tam §¶o vµ xuÊt b¶n víi nhiÒu ng«n ng÷ sÏ lµ c«ng cô h÷u Ých ®Ó thóc ®Èy du lÞch sinh th¸i. Cuèn s¸ch sÏ bao gåm danh s¸ch çc loµi ®[ ghi nhËn ®−îc theo mïa cña

6

chóng, b¶n ®å thÞ trÊn Tam §¶o vµ çc tuyÕn ®i vµo rõng cïng víi tãm t¾t giíi thiÖu vÒ v−ên quèc gia vµ gi¸ trÞ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cña nã.

7

Lêi çm ¬n Ch©n thµnh çm ¬n çc Chuyªn gia Will Duckworth, Craig Robson vµ Jonathan Eames ®[ cung cÊp nh÷ng gãp ý cho b¶n th¶o ®Çu tiªn cña b¸o ço nµy. Danh s¸ch çc loµi chim ë Tam §¶o trong Phô lôc 1 dùa trªn danh s¸ch cña Craig Robson ®[ biªn tËp qua nhiÒu t¸c gi¶ ®[ nghiªn cøu vµ xem chim t¹i Tam §¶o; Chóng t«i ch©n thµnh çm ¬n ¤ng Craig ®[ cung cÊp vµ cho phÐp sö dông danh s¸ch nµy trong b¸o ço. BÊt kú ai tham kh¶o danh s¸ch nµy ®Òu ph¶i trÝch dÉn nh− sau: Robson (2004) Birds of Tam Dao National Park (Çc loµi chim cña V−ên Quèc Gia Tam §¶o) (Danh s¸ch ch−a ®−îc c«ng bè).

8

Giíi thiÖu chung

V−ên Quèc gia Tam §¶o lµ mét khèi nói t¸ch biÖt cã diÖn tÝch 368,8 km2. §©y lµ mét khèi nói næi tréi cao 1.592 m gi÷a vïng ®ång b»ng B¾c Bé, trong khèi nói nµy cã vµi ®Ønh cao trªn 1.300m (Birdlife International vµ Bé NN&PTNT, 2003). Khèi nói Tam §¶o ®Æc tr−ng bëi mét ®Ønh nói trung t©m cao nhÊt vµ çc ®Ønh kh¸c xÕp th¼ng hµng theo mét trôc t©y b¾c ®«ng nam. V−ên Quèc gia Tam §¶o cã hai lo¹i sinh c¶nh chÝnh, rõng th−êng xanh ®Êt thÊp vµ rõng th−êng xanh nói thÊp vµ mét sè kiÓu rõng th−a c©y thÊp trªn çc ®Ønh nói cao (Tordoff 2002). Do bÞ khai th¸c qu¸ møc trong thêi gian dµi, còng nh− viÖc ph¸ rõng lÊy ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp vµ ch¸y rõng ®[ lµm cho çc khu vùc rõng th−êng xanh ®Êt thÊp hiÖn nay chØ cßn ph©n bè h¹n chÕ t¹i çc khu vùc cã ®é cao tõ 700-800m so víi mÆt biÓn (Birdlife International vµ Bé NN&PTNT, 2003). Sinh c¶nh rõng th−êng xanh ®Êt thÊp ph©n bè d−íi ®é cao nµy ®[ bÞ khai th¸c m¹nh mÏ, thay vµo ®ã lµ çc sinh c¶nh rõng thø sinh bao gåm c¶ mét diÖn tÝch ®¸ng kÓ rõng th«ng nh©n t¹o. V−ên Quèc gia Tam §¶o cã mét sè diÖn tÝch rõng trªn nói ®¸ v«i ph©n bè ë phÝa b¾c vµ mét sè tr¶ng cá. V−ên Quèc gia Tam §¶o ®[ ®−îc c«ng nhËn lµ mét trong sè 63 Vïng chim quan träng cña ViÖt Nam (Tordoff 2002a). N¬i ®©y cã mét sè l−îng ®¸ng kÓ çc loµi chim cã vïng ph©n bè giíi h¹n trong mét ®¬n vÞ ®Þa sinh häc gåm: 39 loµi chØ ph©n bè trong ®¬n vÞ §Þa sinh häc Rõng ¸ nhiÖt ®íi Trung Quèc – Himalaia vµ 9 loµi chØ ph©n bè trong ®¬n vÞ §Þa sinh häc Vïng nhiÖt ®íi kh« §«ng D−¬ng. §Æc biÖt, mét vµi loµi trong sè nµy rÊt Ýt ®−îc ghi nhËn ë çc khu vùc kh¸c t¹i ViÖt Nam nh− §u«i côt g¸y xanh Pitta nipalensis, C« c« ®Çu x¸m Cochoa purpurea, ChÝch ®u«i côt häng vµng Tesia castaneocoronata, ChÝch v©n nam Cettia pallidipes vµ Kh−íu má dÑt to Paradoxornis ruficeps. Ngoµi ra, V−ên Quèc gia Tam §¶o cßn ghi nhËn sù cã mÆt cña hai loµi ®ang bÞ ®e däa trªn toµn cÇu lµ §¹i bµng ®Çu n©u Aquila heliaca vµ §u«i côt bông ®á Pitta nympha. §©y lµ hai loµi S¾p Nguy cÊp (VU) trªn toµn cÇu (Birdlife International 2004), tuy nhiªn, ghi nhËn vÒ c¶ hai loµi nµy t¹i Tam §¶o lµ kh«ng th−êng xuyªn vµ sè l−îng còng kh«ng ®¸ng kÓ (Tordoff 2002). MÆc dï V−ên Quèc gia Tam §¶o t−¬ng ®èi gÇn vµ dÔ tiÕp cËn tõ Hµ Néi, tuy nhiªn vÉn cßn rÊt Ýt çc nhµ khoa häc quan t©m nghiªn cøu, çc nghiªn cøu tr−íc ®©y chñ yÕu tËp trung vµo çc khu vùc xung quanh, tiÕp gi¸p víi thÞ trÊn Tam §¶o. HiÖn nay, Tam §¶o ®ang ph¶i ®èi mÆt víi hµng lo¹t çc mèi ®e däa kh¸c nhau nh− t×nh tr¹ng s¨n b¾n, khai th¸c kh«ng bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng (®Æc biÖt lµ çc loµi c«n trïng çnh cøng), ®éng vËt cã x−¬ng sèng, çc l©m s¶n phi gç, çc h×nh thøc khai th¸c gç víi qui m« nhá, ph¸ rõng lµm n−¬ng rÉy, trång c©y c«ng nghiÖp vµ t×nh tr¹ng qu¶n lý du lÞch kh«ng phï hîp. HiÖn t¹i, V−ên quèc gia Tam §¶o vµ dù ¸n qu¶n lý vïng ®Öm ®ang tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ çc gi¸ trÞ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc trong khu vùc nh»m triÓn khai çc biÖn ph¸p b¶o tån phï hîp t¹i V−ên quèc gia. Khu hÖ chim t¹i V−ên quèc gia Tam §¶o còng ®[ ®−îc x¸c ®Þnh lµ mét trong nh÷ng nhãm loµi ®éng vËt ch−a ®−îc ®iÒu tra nghiªn cøu cô thÓ, thiÕu nhiÒu th«ng tin chÝnh v× vËy cÇn ph¶i cã çc ®ît ®iÒu tra tæng thÓ, toµn diÖn nh»m ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c gi¸ trÞ b¶o tån cña çc loµi chim trong khu vùc.

9

Môc tiªu chÝnh cña ®ît ®iÒu tra nh»m:

1. Cung cÊp çc sè liÖu c¬ b¶n vÒ khu hÖ chim cña V−ên Quèc gia Tam §¶o nh»m gãp phÇn t¨ng c−êng cho c«ng t¸c qu¶n lý, b¶o tån çc loµi chim t¹i khu vùc.

2. Sö dông sè liÖu liªn quan ®Õn çc loµi chim, vïng ph©n bè sinh c¶nh nh»m cung

cÊp çc kiÕn nghÞ b¶o tån phï hîp. Çc môc tiªu nµy sÏ ®−îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc tËp hîp, xem xÐt l¹i çc nghiªn cøu ®[ tiÕn hµnh tr−íc ®©y còng nh− çc tµi liÖu kh«ng xuÊt b¶n liªn quan ®Õn khu hÖ chim t¹i Tam §¶o, qua nghiªn cøu trùc tiÕp trªn thùc ®Þa víi çc nhãm loµi chim di c− vµ quÇn thÓ çc loµi ®Þnh c− t¹i V−ên quèc gia. Qua çc ®ît tham quan ngÉu nhiªn trong nhiÒu n¨m tr−íc, Tam §¶o ®[ t¹m thêi ®−îc x¸c ®Þnh lµ khu vùc quan träng cho çc loµi chim di c− ®Æc biÖt lµ çc loµi chim ¨n thÞt vµ çc loµi chim thuéc bé SÎ (C. Robson in litt. 2004, J.C. Eames and A.W. Tordoff verbally 2004, Le Manh Hung pers. obs.). Kh¶o s¸t thùc ®Þa ®[ ®−îc tiÕn hµnh vµo mïa thu 2004 vµ mïa xu©n 2005 nh»m ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng quan träng cña çc loµi chim ¨n thÞt vµ çc loµi chim thuéc bé SÎ di c−. Ngoµi ra, çc loµi chim ®Þnh c−/sinh s¶n còng ®[ ®−îc tiÕn hµnh kh¶o s¸t trong mïa sinh s¶n mïa xu©n n¨m 2005. Tæng quan tµi liÖu Cho ®Õn nay, cã t−¬ng ®èi Ýt th«ng tin ®[ xuÊt b¶n liªn quan ®Õn khu hÖ chim t¹i V−ên Quèc gia Tam §¶o, tr−íc ®©y Delacour & Jabouille (1931) vµ Bourret (1943, 1944) ®[ thu thËp, cung cÊp çc th«ng tin ®Çu tiªn vÒ çc loµi chim t¹i Tam §¶o. TiÕp ®ã, trong vßng 10 n¨m, Vâ Quý (1971, 1972, 1975, 1981) ®[ xuÊt b¶n nhiÒu nghiªn cøu quan träng vÒ khu hÖ chim Tam §¶o. §Æc biÖt, n¨m 1975 Vâ Quý ®[ miªu t¶ mét loµi phô míi ®Æc h÷u cho V−ên Quèc gia Tam §¶o lµ Hót mËt häng tÝm Nectarinia jugularis tamdaoensis. Çc nghiªn cøu gÇn ®©y t¹i V−ên Quèc gia Tam §¶o ®−îc thùc hiÖn bëi mét sè çc c¬ quan trong n−íc nh− ViÖn §iÒu tra Qui ho¹ch Rõng - Bé NN&PTNT vµ ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn Sinh vËt trong khu«n khæ dù ¸n VNPPAA (2001). Dù ¸n trªn ®[ xuÊt b¶n cuèn s¸ch trong ®ã c«ng bè danh lôc gåm 239 loµi chim cho V−ên Quèc gia Tam §¶o, tuy nhiªn trong cuèn s¸ch kh«ng hÒ ®Ò cËp ®Õn bÊt kú th«ng tin cô thÓ nµo liªn quan ®Õn nguån cung cÊp danh lôc trªn. PhÇn lín çc loµi trong danh lôc nµy hoÆc ®[ ®−îc chÝnh thøc ghi nhËn hoÆc rÊt cã kh¶ n¨ng ®−îc ghi nhËn. Tuy nhiªn, trong sè nµy còng cã mét sè loµi cÇn ph¶i ®−îc xem xÐt l¹i kh¶ n¨ng cã mÆt t¹i V−ên Quèc gia Tam §¶o nh−: SÕu x¸m Grus nigricollis, ®©y lµ loµi chim ®ang bÞ ®e däa trªn toµn cÇu ë møc “SÏ bÞ ®e däa”, tr−íc ®©y SÕu x¸m lµ loµi di c− rÊt hiÕm gÆp t¹i çc vïng ®Êt thÊp §«ng B¾c Bé (Robson 2000) vµ d−êng nh− khã cã thÓ ghi nhËn loµi nµy t¹i Tam §¶o. RÏ giun lín Gallinago nemoricola, RÏ giun lín còng lµ loµi chim ®ang bÞ ®e däa trªn toµn cÇu ë møc “SÏ bÞ ®e däa”, chØ cã kh¶ n¨ng ghi nhËn loµi chim nµy t¹i Tam §¶o nÕu chóng di c− mïa ®«ng tõ trung Trung Quèc, sèng däc theo çc con suèi vµ çc sinh c¶nh phÝa d−íi t¸n çc khu rõng Èm (Robson 2000, BirdLife International 2004). Tuy nhiªn, Tordoff (2002) còng ®[ kh«ng ®Ò cËp ®Õn kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn cña loµi chim nµy khi tiÕn hµnh

10

®¸nh gi¸ c«ng nhËn V−ên Quèc gia Tam §¶o lµ mét trong sè çc Vïng Chim quan träng cña ViÖt Nam. Danh lôc trªn còng ®[ ghi nhËn sù cã mÆt cña 2 loµi niÖc lµ Hång hoµng Buceros bicornis vµ NiÖc n©u Anorrhinus tickelli, c¶ hai loµi nµy ®Òu gÇn bÞ ®e däa tuyÖt chñng trªn toµn cÇu (Birdlife International 2004). Loµi VÑt Psittacula himalayana còng ®[ ®−îc ghi nhËn trong danh lôc, tuy nhiªn loµi chim nµy l¹i kh«ng hÒ ®−îc ghi nhËn t¹i khu vùc §«ng Nam ¸, ghi nhËn nµy rÊt cã thÓ nhÇm víi loµi VÑt ®Çu x¸m Psittacula finschii. B«ng lau ®Ýt ®á Pycnonotus cafer còng cã mÆt trong danh lôc, loµi chim nµy ®[ ®−îc ghi nhËn lµ rÊt phæ biÕn t¹i ViÖt Nam trong Danh lôc Chim ViÖt Nam cña Vâ Quý, NguyÔn Cö (1995), tuy nhiªn, theo Robson (2000) loµi nµy chØ cã ghi nhËn t¹i Myanma vµ b¾c V©n Nam, Trung Quèc. L¸ch t¸ch vµnh m¾t Alcippe peracensis ghi nhËn trong danh lôc rÊt cã thÓ lµ loµi L¸ch t¸ch ®Çu x¸m Alcippe morrisonia. L¸ch t¸ch vµnh m¾t kh«ng hÒ ®−îc ghi nhËn ph©n bè t¹i khu vùc trong c¶ Danh lôc Chim ViÖt Nam cña Vâ Quý, NguyÔn Cö (1995) vµ Robson (2000). Loµi chim chÝch Phylloscopus affinis ghi nhËn trong danh lôc cã thÓ lµ loµi ChÝch bông hung Phylloscopus subaffinis do t¹i §«ng Nam ¸ loµi P. affinis chØ cã ghi nhËn t¹i Myanma (Robson 2000). Robson (2004) ®[ cung cÊp danh lôc çc loµi chim do chÝnh t¸c gi¶ ghi nhËn t¹i V−ên Quèc gia Tam §¶o (Robson et al., 1989), víi rÊt nhiÒu çc th«ng tin ®−îc cËp nhËt, trao ®æi th−êng xuyªn còng nh− tËp hîp tõ çc nguån tµi liÖu tr−íc ®©y cña Delacour vµ Jabouille (1931). Danh lôc nµy bao gåm 272 loµi, ®©y cã thÓ coi lµ danh lôc ®¸ng tin cËy vµ toµn diÖn nhÊt vÒ çc loµi chim ®−îc ghi nhËn t¹i V−ên Quèc gia Tam §¶o tõ tr−íc ®Õn nay (phô lôc 1). Robson ®[ thu thËp th«ng tin vÒ tÊt c¶ çc loµi chim ®−îc ghi nhËn tõ çc nhµ khoa häc, çc nhµ nghiªn cøu chuyªn nghiÖp vµ nghiÖp d− kh¸c nhau. Khu hÖ chim Tam §¶o ®Æc tr−ng bëi sù ®a d¹ng cña çc loµi ®Þnh c− t¹i sinh c¶nh rõng th−êng xanh ®Êt thÊp, rõng th−êng xanh nói thÊp, çc sinh c¶nh nµy ®−îc t¹o nªn bëi çc hîp phÇn ®«ng nam Trung Hoa, ®«ng Himalaya, §«ng D−¬ng vµ sè l−îng lín çc loµi di c− tÇm ng¾n vµ di c− ®−êng dµi (chiÕm tíi 104 loµi, 38% tæng sè loµi ghi nhËn). Çc loµi chim di c− tÇm ng¾n chñ yÕu sinh s¶n t¹i nam Trung Quèc, di c− mïa ®«ng sang §«ng D−¬ng vµ lôc ®Þa §«ng Nam ¸, trong khi ®ã, çc loµi di c− ®−êng dµi tËp trung sinh s¶n t¹i çc vïng ph−¬ng b¾c xa x«i nh− Sibªri, chóng di c− mïa ®«ng t¹i çc quÇn ®¶o cña Th¸i Lan, Malaisia vµ Indonªxia. Çc sè liÖu ghi nhËn gÇn ®©y t¹i thÞ trÊn Tam §¶o (C. Robson in litt. 2004, J.C. Eames verbally 2004), §Òn Sãc – 27 km vÒ phÝa ®«ng nam vïng ®Öm V−ên Quèc gia Tam §¶o (Lª M¹nh Hïng, tµi liÖu kh«ng xuÊt b¶n) vµ khu vùc gÇn thÞ x[ Phóc Yªn (A.W. Tordoff in litt. 2004) cho thÊy çc loµi chim ¨n thÞt ®[ di c− qua khu vùc nµy trong c¶ mïa thu vµ mïa xu©n. Sè l−îng mét lÇn ghi nhËn lín nhÊt ®−îc thùc hiÖn ngµy 10/11/2001 víi kho¶ng 80 ç thÓ DiÒu ¨n ong (A.W. Tordoff in litt. 2004). Khu vùc xung quanh §Òn Sãc còng ®[ ghi nhËn sù xuÊt hiÖn cña 125 ç thÓ DiÒu h©u Mivus migrans vµ 25 ç thÓ DiÒu nhËt b¶n trong çc th¸ng mïa ®«ng (Lª M¹nh Hïng, 2001).

11

HiÖn nay vÉn cßn cã rÊt Ýt th«ng tin liªn quan ®Õn sù di c− cña çc loµi chim ¨n thÞt t¹i ViÖt Nam, çc sè liÖu ghi nhËn chØ giíi h¹n ë mét sè th«ng tin nh−: çc loµi chim ¨n thÞt th−êng di c− qua çc khu vùc miÒn nói phÝa b¾c ViÖt Nam vµ th−êng xuyªn ®−îc ghi nhËn bay qua Hµ Néi vµo mïa thu vµ mïa ®«ng (C. Robson in litt. 2004, J.C. Eames vµ A.W. Tordoff pers. comm. 2004, P. Davidson vµ Lª M¹nh Hïng pers. obs.). C¾t amur Falco amurensis lµ loµi chim cã hµnh tr×nh di c− ®¸ng quan t©m nhÊt ®èi víi çc loµi chim ¨n thÞt di c− khi chóng tiÕn hµnh di c− tõ n¬i sinh s¶n t¹i Sibªri, Ussuriland vµ ®«ng b¾c Trung Quèc ®Õn tËn tiÓu vïng Sahara t¹i Ch©u Phi vµ hµnh tr×nh quay l¹i bay qua biÓn Ên §é D−¬ng. Sù di c− quan träng cña loµi C¾t amur t¹i ViÖt Nam ®−îc ghi nhËn ®Çu tiªn n¨m 1997 khi 1.404 ç thÓ bay qua khu B¶o tån thiªn nhiªn Hoµng Liªn, tØnh Lµo Cai tõ ngµy 13 ®Õn 25/10/1997 (Tordoff 2002b). Ngµy 30/3/ 2002, mét ®µn 112 ç thÓ C¾t amur còng ®[ ®−îc ghi nhËn trªn tuyÕn ®−êng di c− trë l¹i cña m×nh khi bay qua thÞ trÊn V¨n Bµn còng thuéc tØnh Lµo Cai (Lª M¹nh Hïng 2002).

12

B¶n ®å 1. B¶n ®å V−ên quèc gia Tam §¶o víi çc ®iÓm vµ tuyÕn kh¶o s¸t çc loµi chim ®Þnh c−/çc loµi chim sinh s¶n vµ çc ®iÓm ®Õm çc loµi chim di c− ¨n thÞt

13

1. Nghiªn cøu sù di c−: Mïa thu 2004 vµ mïa xu©n 2005

1.1 Ph−¬ng ph¸p §Õm çc loµi chim ¨n thÞt di c− ViÖc quan s¸t chim ¨n thÞt di c− ®−îc tiÕn hµnh t¹i 5 ®iÓm quan s¸t chÝnh bªn trong V−ên Quèc gia, chØ cã 1 ®iÓm n»m bªn ngoµi, phÝa ®«ng b¾c cña khu vùc vïng ®Öm (b¶ng 1). Çc ®iÓm ®−îc lùa chän dùa trªn tiªu chÝ khu vùc cã thÓ nh×n bao qu¸t toµn c¶nh bèn phÝa khu vùc quan s¸t bao gåm c¶ çc ®Æc tr−ng quan träng nh− çc ®Ønh nói, çc d«ng nói n¬i cã thÓ tËp trung ®«ng çc loµi chim ¨n thÞt. Ng−êi quan s¸t tËp trung quan s¸t çc loµi chim ¨n thÞt sö dông èng nhßm 8x32 vµ èng telescope 30x60 nh»m cho phÐp tiÕp cËn gÇn h¬n mçi khi cã çc ç thÓ xuÊt hiÖn. Tõng ç thÓ chim ¨n thÞt ®−îc x¸c ®Þnh kü cµng cã ph¶i lµ ç thÓ di c− hay kh«ng dùa trªn çc ®Æc tÝnh bay, l−în, ®Ëp çnh kh¸c nhau. Cã hai çch x¸c ®Þnh chÝnh dùa vµo çc ®Æc tÝnh nµy lµ çc loµi chim ¨n thÞt di c− sÏ bay th¼ng qua khu vùc quan s¸t theo 1 h−íng x¸c ®Þnh hoÆc chóng dõng l¹i t¹i mét ®iÓm, l−în theo vßng trßn, lîi dông nhiÖt bay lªn ®iÓm cao h¬n sau ®ã bay theo çc h−íng x¸c ®Þnh. TÇm quan s¸t çc loµi nµy sÏ mÊt dÇn do çc ®iÒu kiÖn vÒ kho¶ng çch, thêi tiÕt vµ ®Þa h×nh.

B¶ng 1. VÞ trÝ, to¹ ®é vµ ®é cao cña çc ®iÓm quan s¸t chÝnh vµ mïa quan s¸t.

VÞ trÝ Toạ độ §é cao Mïa thu Mïa xu©n ThÞ trÊn Tam §¶o 21º21’16”N; 105º38’35”E 960m * *

Th¸p tuyÒn h×nh Tam §¶o 21º27’40”N; 105º38’59”E 1,200m *

§Ønh Rïng R×nh 21º28’45”N; 105º37’52”E 1,350m *

Khu vùc gÇn Ban qu¶n lý VQG 21º25’44”N; 105º36’52”E 120m * *

Chïa T©y Thiªn 21º28’15”N; 105º 35’18”E 100m *

§Òn Sãc 21º16’17”N; 105º49’36”E 80m *

Trong ®ît kh¶o s¸t di c− mïa thu, viÖc quan s¸t ®−îc tiÕn hµnh trong vßng 16 ngµy tõ 18 th¸ng 10 ®Õn 17 th¸ng 11, trong khi ®ît ®iÒu tra mïa xu©n ®−îc tiÕn hµnh trong vßng 15 ngµy tõ ngµy 29 th¸ng 3 ®Õn ngµy 12 th¸ng 4 n¨m 2005. Thêi gian b¾t ®Çu vµ kÕt thóc quan s¸t ®−îc ghi nhËn cô thÓ (th«ng th−êng qu¸ tr×nh quan s¸t ®−îc b¾t ®Çu hµng ngµy tõ 6h00 vµ kÕt thóc vµo 17h30 nÕu cã thÓ). Qu¸ tr×nh quan s¸t hµng ngµy ®−îc ph©n ra theo tõng giê, trong mçi giê quan s¸t çc th«ng tin liªn quan kh¸c nhau ®−îc ghi nhËn nh−: h−íng vµ tèc ®é giã (®−îc −íc l−îng cµng gÇn víi ®é Beauford cµng tèt), ®é che phñ cña m©y, −íc l−îng ®é cao cña çc ®¸m m©y, l−îng m−a vµ tÇm quan s¸t. §èi víi tÇm quan s¸t viÖc ghi nhËn ®−îc ph©n ra çc cÊp bËc kh¸c nhau: b»ng kh«ng trong tr−êng hîp m©y phñ dÇy ®Æc, tÇm nh×n kh«ng tèt khi ®é che phñ thÊp h¬n 500m, tÇm nh×n võa ph¶i khi cã s−¬ng mê nh−ng vÉn cã kh¶ n¨ng nh×n râ trong vßng Ýt nhÊt lµ 1km vµ tÇm nh×n tèt trong tr−êng hîp cã Ýt hoÆc kh«ng cã s−¬ng mï cã kh¶ n¨ng nh×n râ trong vßng Ýt nhÊt lµ 2km. Çc loµi chim ¨n thÞt ®−îc ®Þnh lo¹i ®Õn loµi khi nµo cã thÓ, sè l−îng ç thÓ, h−íng di c− vµ thêi gian chÝnh x¸c khi chóng bay qua ®iÓm quan s¸t ®−îc ghi nhËn cô thÓ. Çc ghi nhËn kh¸c vÒ çc loµi chim di c−

14

TÊt c¶ çc loµi chim quan s¸t b»ng m¾t th−êng hoÆc b»ng tiÕng kªu ®Òu ®−îc ghi nhËn, trong ®ã ®Æc biÖt quan t©m, chó ý tíi çc loµi di c−. Trong thêi gian ®iÒu tra mïa thu, khi ®iÒu kiÖn thêi tiÕt xÊu víi m©y mï dÇy ®Æc bao phñ çc ®iÓm quan s¸t, çc d«ng nói, ®Ønh nói, rõng (chñ yÕu rõng th−êng xanh nói thÊp), c«ng viÖc ®iÒu tra ®−îc tiÕn hµnh t¹i 3 ®iÓm chñ yÕu gåm:

i) Çc tuyÕn ®−êng nhá trong khu vùc rõng th−êng xanh trªn nói thÊp, ®Æc biÖt lµ tuyÕn tõ thÞ trÊn Tam §¶o lªn th¸p truyÒn h×nh, çc nh¸nh ®−êng nhá hai bªn s−ên nói.

ii) TuyÕn ®−êng ®Õn 3 ®Ønh nói trong ®ã cã ®Ønh Rïng R×nh n¬i cã rõng c©y thÊp ph©n bè trªn gÇn ®Ønh còng nh− khu vùc phÝa b¾c cña 3 ®Ønh nói n¬i ph©n bè cña çc sinh c¶nh rõng th−êng xanh trªn nói thÊp cßn Ýt bÞ t¸c ®éng.

iii) Çc sinh c¶nh ®[ bÞ t¸c ®éng xung quanh thÞ trÊn Tam §¶o, khu vùc rõng th«ng phÝa t©y nam thÞ trÊn Tam §¶o vµ hå chøa n−íc bªn c¹nh ban qu¶n lý v−ên Quèc gia.

Do h¹n chÕ vÒ nh©n lùc, ®ît kh¶o s¸t mïa xu©n chØ cã mét ®iÒu tra viªn do vËy c«ng t¸c ®iÒu tra chñ yÕu −u tiªn tËp trung vµo viÖc ghi nhËn çc loµi chim ¨n thÞt. Do vËy, çc loµi chim di c− kh¸c chØ ®−îc ghi nhËn mçi khi chóng di c− qua ®iÓm quan s¸t cè ®Þnh.

1.2 KÕt qu¶ Thêi gian quan s¸t vµ ®iÒu kiÖn thêi tiÕt Thêi gian ®iÒu tra, quan s¸t çc loµi chim ¨n thÞt di c− trong c¶ hai ®ît mïa thu vµ mïa xu©n lµ t−¬ng ®èi gièng nhau (137.9 giê trong vßng 16 ngµy vµo mïa thu vµ 130.5 giê trong vßng 15 ngµy vµo mïa xu©n). Thêi gian ®iÒu tra mïa xu©n ®[ ®−îc tiÕn hµnh liªn tôc trong khi ®ît ®iÒu tra mïa thu l¹i bÞ ng¾t qu[ng tõ 3 ®Õn 7 ngµy (b¶ng 2). PhÇn lín thêi gian (108.9 giê trong mïa thu vµ 115 giê vµo mïa xu©n) ®−îc sö dông ®iÒu tra t¹i khu vùc xung quanh thÞ trÊn Tam §¶o (xem b¶ng 1). B¶ng 2. Ngµy vµ thêi gian (sè giê) quan s¸t chim ¨n thÞt t¹i tÊt c¶ çc ®iÓm quan s¸t kh¸c nhau, a) mïa thu 2004; b) mïa xu©n 2005. * lµ çc ngµy cã hai ®iÓm ®−îc quan s¸t trong cïng mét thêi gian. a) Mïa thu 2004 Th¸ng Th¸ng 10 Th¸ng 11 Ngµy 18 19 20 27 28 29 30 31 1 2 3 4 8 9 11 12 Sè giê 5.0 7.5 8.7 6.5 9.5 9.5 11.5* 11.5* 11.5 4.5 10.5* 7.0 15.5* 13* 1.7 4.5 b) Mïa xu©n 2005

Th¸ng Th¸ng 3 Th¸ng 4 Ngµy 29 30 31 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Sè giê 4.5 7.5 8.0 8.5 9.0 9.5 7.0 9.0 9.5 9.0 9.0 8.5 9.0 7.0 6.5

15

Trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra t¹i c¶ hai mïa, ®iÒu kiÖn thêi tiÕt nh×n chung rÊt thuËn lîi cho viÖc quan s¸t chim ¨n thÞt víi 76% thêi gian cã tÇm quan s¸t t−¬ng ®èi tèt hoÆc rÊt tèt vµo mïa thu vµ 73% vµo mïa xu©n. Thêi gian cã ®iÒu kiÖn thêi tiÕt xÊu (®é che phñ m©y thÊp d−íi 1.000m, che phñ çc d«ng nói vµ mét phÇn thÞ trÊn Tam §¶o) chØ chiÕm 18% vµo mïa thu vµ 22% vµo mïa xu©n. Giai ®o¹n thêi tiÕt xÊu nhÊt lµ kho¶ng thêi gian tõ ngµy 8-12 th¸ng 11 khi m©y mï che phñ kÝn ®iÓm quan s¸t chÝnh t¹i thÞ trÊn Tam §¶o tõ s¸ng sím ®Õn tËn 8h s¸ng vµ trong çc ngµy 30, 31 th¸ng 3, mång 1,2 vµ 11 th¸ng 4 khi m©y mï che phñ phÇn lín çc ®iÓm quan s¸t chÝnh t¹i thÞ trÊn Tam §¶o vµo hÇu hÕt thêi gian trong ngµy. Chim ¨n thÞt di c−: Tæng sè ç thÓ vµ tæng sè loµi ghi nhËn Tæng sè ç thÓ chim ¨n thÞt ghi nhËn trong ®ît ®iÒu tra mïa thu (188 ç thÓ) lµ thÊp h¬n nhiÒu so víi ®ît kh¶o s¸t mïa xu©n (1.581 ç thÓ) mÆc dï çc nç lùc ®iÒu tra trong c¶ hai mïa lµ gièng nhau. Do vËy, sè l−îng çc ç thÓ ghi nhËn theo giê vµo mïa xu©n lµ cao h¬n h¼n so víi mïa thu (biÓu ®å 1). Trong mïa thu, sè l−îng ç thÓ ghi nhËn cao nhÊt lµ vµo giai ®o¹n ®Çu cña ®ît ®iÒu tra (cuèi th¸ng 10) víi çc ®ît giã thæi tõ h−íng b¾c vµ m−a trong ngay ngµy tiÕp theo, trong khi vµo mïa xu©n sè l−îng ç thÓ ghi nhËn ®¹t cùc ®¹i khi ®iÒu kiÖn thêi tiÕt t−¬ng ®èi Êm, trêi quang, giã nhÑ ë giai ®o¹n ®Çu vµ gi÷a cña ®ît kh¶o s¸t (biÓu ®å 1). Tæng sè 18 loµi chim ¨n thÞt di c− ®[ ®−îc x¸c ®Þnh trong hai ®ît ®iÒu tra trong ®ã ®ît kh¶o s¸t mïa thu ghi nhËn 13 loµi vµ mïa xu©n ghi nhËn 16 loµi, sè l−îng lín çc loµi ghi nhËn lµ trïng nhau trong hai ®ît kh¶o s¸t. a) Mïa thu 2004 b) Mïa xu©n 2005 BiÓu ®å 1: Sè l−îng ç thÓ çc loµi chim ¨n thÞt di c− qua tÊt c¶ çc ®iÓm quan s¸t, a) mïa thu 2004, b) mïa xu©n 2005, sè ç thÓ ®−îc ghi nhËn trong mét giê lµ tæng sè ç thÓ ghi nhËn trong mét ngµy ®iÒu tra chia cho tæng sè giê quan s¸t trong ngµy ®ã (xem b¶ng 1).

0

5

10

15

20

25

30

35

18 19 20 27 28 29 30 31 1 2 3 4 8 9 11 12

Th¸ng 10 Th¸ng 11

Sè l−îng ç thÓ ghi nhËn theo giê

0

5

10

15

20

25

30

35

29 30 31 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Th¸ng 3 Th¸ng 4

16

Vµo mïa thu, çc loµi chim ¨n thÞt di c− ®−îc ghi nhËn trong hÇu hÕt tÊt c¶ çc ngµy ®iÒu tra (trõ ngµy 3 th¸ng 11). PhÇn lín sè ç thÓ ®−îc ghi nhËn t¹i thÞ trÊn Tam §¶o (164 ç thÓ chiÕm 87% tæng sè). Sè l−îng ç thÓ ®−îc ghi nhËn lín nhÊt vµo thêi gian ®Çu cña cuéc ®iÒu tra víi 27 ç thÓ ngµy 19 th¸ng 10, 73 ç thÓ ngµy 20 th¸ng 10 vµ 19 ç thÓ ngµy 27 th¸ng 10 (biÓu ®å 1). Trong ngµy 19 vµ s¸ng 20 th¸ng 10 ®iÒu kiÖn thêi tiÕt rÊt tèt (kho¶ng tõ 3-6 ®é Beaufort), giã thæi theo h−íng b¾c, trong ngµy 20 th¸ng 10 xuÊt hiÖn mét c¬n m−a t¹i thÞ trÊn Tam §¶o kÐo dµi h¬n 1 giê tõ 8h40 ®Õn 9h30. TÊt c¶ çc ç thÓ ghi nhËn trong ngµy 20 th¸ng 10 ®Òu xuÊt hiÖn sau c¬n m−a víi thêi tiÕt tèt, lÆng giã, ®é Èm nhÑ, h−íng giã th−êng xuyªn thay ®æi tõ 11h ®Õn 13h. Trong suèt qu¸ tr×nh ®iÒu tra chØ cã mét c¬n m−a kh¸c xÈy ra ngµy 11 th¸ng 11 (tõ 8h15 ®Õn 9h15), c¬n m−a nµy còng kÐo ®Õn theo h−íng giã thæi tõ phÝa b¾c vµ kh«ng theo h−íng di c− cña çc loµi chim ¨n thÞt. Vµo mïa xu©n, çc ç thÓ chim ¨n thÞt di c− còng ®[ ®−îc ghi nhËn trong tÊt c¶ çc ngµy quan s¸t víi phÇn lín (1.501 ç thÓ chiÕm 95% tæng sè) ®−îc ghi nhËn t¹i ®iÓm quan s¸t chÝnh trong thÞ trÊn Tam §¶o. Sè l−îng ç thÓ ghi nhËn cao nhÊt lµ vµo çc ngµy cuèi th¸ng 3 vµ tuÇn thø 2 cña th¸ng 4, ngµy 29/3 (112 ç thÓ), ngµy 6/4 (308 ç thÓ), ngµy 7/4 (218 ç thÓ), vµ 8/4 (135 ç thÓ) (biÓu ®å 1). Ngµy 29/3 ®iÒu kiÖn thêi tiÕt t−¬ng ®èi æn ®Þnh, «n hoµ, trêi Êm, s−¬ng mï nhÑ vµo buæi chiÒu muén, trong khi ®ã liªn tiÕp trong çc ngµy tõ 6-8/4 ®iÒu kiÖn thêi tiÕt nãng bøc, nhiÖt ®é t¨ng cao víi çc tia n¾ng g¾t tõ 10h00 tr−a ®Õn 15h00 chiÒu. Trong ®ît ®iÒu tra mïa thu, m−êi ba loµi chim ¨n thÞt ban ngµy di c− ®[ ®−îc ghi nhËn, trong sè ®ã DiÒu Ên ®é Butastur indicus vµ DiÒu ¨n ong Pernis ptilorhyncus lµ hai loµi ®−îc ghi nhËn víi sè l−îng lín nhÊt chiÕm 56% tæng sè çc ç thÓ ghi nhËn (b¶ng 3). Çc loµi −ng (−ng nhËt b¶n Accipiter gularis, −ng mµy tr¾ng Accipiter nisus vµ mét sè ç thÓ cïng gièng Accipiter sp) còng ®−îc ghi nhËn víi con sè ®¸ng kÓ. TiÕp theo lµ çc loµi C¾t víi sè l−îng çc thÓ ghi nhËn t−¬ng ®èi thÊp cña 4 loµi kh¸c nhau lµ C¾t bông hung Falco tinnunculus, C¾t lín Falco peregrinus, C¾t amur F. amurensis vµ C¾t trung quèc F. subbuteo. §Æc biÖt ®[ ghi nhËn ®−îc mét ç thÓ §¹i bµng ®en Aquila clanga, ngoµi ra 3 ç thÓ cïng gièng Aquila sp. kh¸c còng ®[ ®−îc quan s¸t nh−ng ch−a ®Þnh lo¹i ®−îc tíi loµi vµ kh¶ n¨ng mét ç thÓ DiÒu ngãn ng¾n Circaetus gallicus ®[ ®−îc quan s¸t, tuy nhiªn do kho¶ng çch t−¬ng ®èi xa, thêi tiÕt s−¬ng mï nhÑ, ç thÓ bay nhanh trµ trén trong çc ®¸m m©y nªn viÖc ®Þnh lo¹i loµi ®[ kh«ng ®−îc chÝnh x¸c nh− mong muèn.

Tæng sè 16 loµi chim ¨n thÞt di c− ®[ ®−îc ghi nhËn trong ®ît kh¶o s¸t mïa xu©n, trong sè nµy còng gièng nh− ®ît kh¶o s¸t mµu thu, DiÒu Ên ®é vµ DiÒu ¨n ong ®[ ®−îc ghi nhËn víi sè l−îng lín nhÊt, chiÕm tíi 75% (1181 ç thÓ) tæng sè ç thÓ ghi nhËn (b¶ng 3). Çc loµi thuéc gièng chim −ng nh− −ng nhËt b¶n, −ng l−ng ®en Accipiter soloensis vµ mét sè loµi ch−a x¸c ®Þnh Accipiter sp. còng ®[ ®−îc ghi nhËn víi sè l−îng t−¬ng ®èi lín, chiÕm 16% (247) tæng sè ç thÓ ®[ quan s¸t. TiÕp ®Õn lµ çc loµi thuéc gièng C¾t víi sù cã mÆt cña 4 loµi kh¸c nhau gåm: C¾t l−ng hung, C¾t lín, C¾t amur vµ C¾t trung quèc (54 ç thÓ). Sè l−îng t−¬ng ®èi lín loµi DiÒu ®Çu tr¾ng Circus spilonotus (86) ®[ ®−îc ghi nhËn th−êng xuyªn trong ®ît kh¶o s¸t mïa xu©n, loµi nµy kh«ng ®−îc ghi nhËn trong lÇn ®iÒu tra mïa thu.

§Æc biÖt quan t©m trong ®ît ®iÒu tra lÇn nµy lµ viÖc ghi nhËn tíi 38 ç thÓ loµi DiÒu hoa jerdon Aviceda jerdoni trong vßng 7 ngµy (4 ç thÓ ngµy 30/3, 4 ç thÓ ngµy 3/4, 6 ç thÓ

17

ngµy 6/4, 11 ç thÓ ngµy 7/4, 7 ç thÓ ngµy 8/4, 4 ç thÓ ngµy 9/4 vµ 2 ç thÓ ngµy 11/4). §©y lµ ghi nhËn ®Çu tiªn vÒ sù cã mÆt cña loµi nµy t¹i V−ên quèc gia Tam §¶o, ghi nhËn nµy cho thÊy, rÊt cã thÓ ®©y lµ ghi nhËn ®Çu tiªn vÒ sù di c− cña loµi chim nµy trong khu vùc §«ng Nam ¸.

B¶ng 3. Tæng sè ç thÓ cña tõng loµi, sè lÇn ghi nhËn, kÝch cì ®µn tèi ®a cña tõng loµi chim ¨n thÞt di c− ®−îc ghi nhËn vµo mïa thu 2004 vµ mïa xu©n 2005.

TT Tªn phæ th«ng Tªn khoa häc Tæng sè ç thÓ vµ sè lÇn ghi nhËn

KÝch cì tèi ®a cña ®µn

Mïa thu 2004

Mïa xu©n 2005

Mïa thu 2004

Mïa xu©n 2005

1 ã ç Pandion haliaetus 1 (1) 1 2 DiÒu hoa Jedon Aviceda jerdoni 38 (13) 7 3 DiÒu ¨n ong Pernis ptilorhyncus 23 (11) 452 (70) 8 64 4 DiÒu h©u Milvus migrans 3(3) 32 (14) 1 7 5 DiÒu ngãn ng¾n Circaetus gallicus 1 (1) 1 6 DiÒu ®Çu tr¾ng Circus spilonotus 86 (39) 5 7 DiÒu m−íp C. melanoleucos 1 (1) 13 (6) 1 4 8 −ng l−ng ®en Accipiter soloensis 15 (6) 7 9 −ng nhËt b¶n Accipiter gularis 10 (7) 184 (73) 2 17 10 −ng mµy tr¾ng Accipiter nisus 4 (3) 2 −ng sp. Accipiter sp. 18 (12) 48 (14) 4 18 11 DiÒu Ên ®é Butastur indicus 82 (17) 639 (107) 16 48 12 DiÒu nhËt b¶n Buteo buteo 7 (6) 10 (5) 2 3 13 §¹i bµng m[ lai Ictinaetus

malayensis 2 (2) 2 (2) 1

1 14 §¹i bµng ®en Aquila clanga 1 (1) 1 15 §¹i bµng ®Çu hung Aquila nipalensis 1 (1) 1 §¹i bµng sp. Aquila sp. 3 (3) 1 (1) 1 1 16 C¾t l−ng hung Falco tinnunculus 11 (7) 25 (9) 2 6 17 C¾t amur Falco amurensis 5 (3) 3 (3) 2 1 18 C¾t trung quèc Falco subbuteo 1 (1) 5 (3) 1 2 19 C¾t lín Falco peregrinus 8 (4) 3 (2) 4 2 Gièng Falcon sp. Falco sp. 1 (1) 18 (5) 1 7 Çc loµi chim ¨n thÞt

ch−a x¸c ®Þnh sp. 7 (3) 4 (2)

4 2

18

Sù biÕn ®éng theo mïa cña çc loµi chim ¨n thÞt di c− Trong c¶ hai ®ît ®iÒu tra mïa thu vµ mïa xu©n, çc loµi chim ¨n thÞt di c− ®−îc ghi nhËn r¶i r¸c trong tÊt c¶ thêi gian trong ngµy. Vµo mïa thu, sè l−îng ghi nhËn cao th−êng tËp trung vµo kho¶ng thêi gian tõ 7h00 ®Õn 8h00 vµ tõ 11h00 ®Õn 13h00 (biÓu ®å 2). Ng−îc l¹i, trong ®ît kh¶o s¸t mïa xu©n sè l−îng ç thÓ ghi nhËn chñ yÕu vµo buæi chiÒu (13h00-17h00) víi sè l−îng ghi nhËn lín nhÊt n»m trong kho¶ng thêi gian tõ 15h00-16h00. Trong mïa thu, mËt ®é ç thÓ ghi nhËn trong kho¶ng thêi gian tr−íc 13h00 phÇn lín lµ çc loµi DiÒu Ên ®é vµ DiÒu ¨n ong (chiÕm tíi 56% tæng sè ç thÓ ®−îc ghi nhËn). §Æc biÖt, DiÒu Ên ®é chñ yÕu tËp trung trong kho¶ng thêi gian tõ 7h00-8h00. BiÓu ®å 2. Sè l−îng trung b×nh çc loµi chim ¨n thÞt theo tõng giê quan s¸t bay qua çc ®iÓm nghiªn cøu trong çc ngµy ®iÒu tra mïa thu 200 vµ mïa xu©n 2005.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

06h00-07h00 07h00-08h00 08h00-09h00 09h00-10h00 10h00-11h00 11h00-12h00 12h00-13h00 13h00-14h00 14h00-15h00 15h00-16h00 16h00-17h00 17h00-18h00

Trung b×nh sè ç thÓ theo giê

Mïa thu

Mïa xu©n

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

N NE E SE S SW W NW

H−íng di c−

Tæng sè l−îng ç thÓ

Mïa thu Mïa xu©n

19

BiÓu ®å 3. Sè l−îng çc loµi chim ¨n thÞt di c− theo çc h−íng kh¸c nhau t¹i tÊt c¶ çc ®iÓm quan s¸t mïa thu 2004 vµ mïa xu©n 2005. Trong ®ît quan s¸t mïa thu, hÇu hÕt çc loµi chim ¨n thÞt di c− theo h−íng nam hoÆc t©y nam tõ thÞ trÊn Tam §¶o (biÓu ®å 4), däc theo hai d«ng nói tr¶i dµi phÝa nam vµ phÝa t©y nam tÝnh tõ th¸p truyÒn h×nh, phÝa trªn thÞ trÊn Tam §¶o. Mét sè l−îng nhá çc ç thÓ kh¸c ®−îc ghi nhËn di c− theo h−íng ®«ng nam hoÆc h−íng t©y (kh«ng theo çc ®Ønh d«ng), chØ cã çc ç thÓ ®i lÎ bay theo çc h−íng kh¸c. Vµo mïa xu©n, hÇu hÕt çc ç thÓ chim ¨n thÞt di c− theo h−íng b¾c vµ h−íng ®«ng b¾c. Çc loµi chim chñ yÕu dùa vµo hai d«ng nói chÝnh ë phÝa t©y nam vµ phÝa ®«ng cña thÞ trÊn Tam §¶o ®Ó t¹o nªn hai tuyÕn di c− chÝnh tõ phÝa t©y nam ®Õn ®«ng b¾c vµ tõ phÝa nam ®Õn phÝa b¾c (biÓu ®å 4). Vµo mïa thu, trong 5 giê quan s¸t t¹i ®Ønh Rïng R×nh vµo ngµy 2/11/2004, c¶ ba loµi chim ¨n thÞt di c− ®−îc ghi nhËn t¹i ®©y ®Òu bay däc theo d«ng nói vÒ phÝa t©y nam cña ®Ønh Rïng R×nh. Do kho¶ng çch xa, çc loµi chim ghi nhËn t¹i ®©y kh«ng thÓ quan s¸t ®−îc tõ çc ®iÓm quan s¸t tõ thÞ trÊn Tam §¶o, thËm chÝ ngay c¶ çc ®iÓm quan s¸t kh¸c nhau trong thÞ trÊn Tam §¶o ®«i khi còng kh«ng thÓ nh×n râ nhau trong thêi gian s−¬ng mï che phñ thÊp, ®iÒu nµy cho thÊy tæng sè loµi chim ¨n thÞt di c− qua v−ên Quèc gia Tam §¶o nhÊt ®Þnh lín h¬n nhiÒu so víi thùc tÕ ghi nhËn. Trong thêi gian ®iÒu tra, çc h−íng giã chÝnh th−êng thæi theo h−íng ®«ng nam, nam vµ t©y nam (chiÕm 58% tæng sè h−íng giã ghi nhËn), nh×n chung sè l−îng trung b×nh çc loµi chim ¨n thÞt ghi nhËn trong khi giã thæi theo çc h−íng nµy lµ thÊp (biÓu ®å 5). Sè l−îng trung b×nh cña çc loµi chim ¨n thÞt ghi nhËn trong mét giê ®¹t gi¸ trÞ cao nhÊt khi giã thæi theo h−íng b¾c vµ ®«ng b¾c còng nh− khi giã thæi nhÑ theo çc h−íng kh¸c nhau (biÓu ®å 5). BiÓu ®å 4. Chim ¨n thÞt di c− theo çc h−íng giã kh¸c nhau t¹i tÊt c¶ çc ®iÓm quan s¸t. Kho¶ng thêi gian (tÝnh theo giê) cña mçi h−íng giã ®−îc ®Æt trong ngoÆc ®¬n. Trong ®ã V lµ çc h−íng giã kh¸c, giã nhÑ (−íc l−îng theo ®é Beaufort 1-2).

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

N (18)

NE (17.5)

E (11)

SE (15.7)

S (38)

SW (14.5)

W (5)

NW (0)

V (18.2)

H−íng giã (ghi nhËn theo giê)

Sè l−îng trung b×nh bay qua theo giê

20

Trong ®ît ®iÒu tra mïa xu©n 2005, h−íng vµ tèc ®é giã ®[ kh«ng ®−îc ghi nhËn mét çch cè ®Þnh, tuy nhiªn phÇn lín çc c¬n giã thæi trong thêi gian kh¶o s¸t lµ çc c¬n giã nhÑ thæi theo nhiÒu h−íng kh¸c nhau, ®Æc biÖc kh«ng hÒ cã ngµy nµo cã giã m¹nh tõ 2-3 ®é Beauford. Çc loµi chim ¨n thÞt kh«ng di c− Mét sè loµi chim ¨n thÞt ®−îc ghi nhËn t¹i Tam §¶o lµ çc loµi bay qua trªn ®−êng di c−, loµi tró ®«ng vµ loµi ®Þnh c−. Trong ®ît ®iÒu tra mïa thu, DiÒu nhËt b¶n Buteo buteo lµ loµi ®−îc ghi nhËn hµng ngµy tõ 28 th¸ng 10 trong ®ã cã Ýt nhÊt 3 ç thÓ cßn sãt l¹i t¹i khu vùc thÞ trÊn Tam §¶o vµ kho¶ng 20-25 ç thÓ ghi nhËn t¹i §Òn Sãc, çc ç thÓ nµy ®−îc coi nh− lµ çc ç thÓ tró ®«ng kh«ng ®−îc tÝnh vµo tæng sè çc ç thÓ di c−. Còng trong ®ît quan s¸t mïa thu, tæng sè 10 ç thÓ loµi C¾t l−ng hung ®[ ®−îc ghi nhËn t¹i çc khu vùc xung quanh thÞ trÊn Tam §¶o, §Òn Sãc, xung quanh ban qu¶n lý v−ên Quèc gia. Mét sè ç thÓ chim ¨n thÞt ®−îc ghi nhËn trong ®ît ®iÒu tra cã thÓ kh«ng ph¶i lµ çc loµi di c− do çc loµi chim nµy ®−îc ghi nhËn khi ®ang ®Ëu, l−în xung quanh çc t¸n rõng thÊp hoÆc th−êng xuyªn bay qua l¹i mét ®iÓm cè ®Þnh. Sè ç thÓ nµy bao gåm çc loµi DiÒu nói Spizaetus nipalensis (2 ç thÓ ghi nhËn vµo mïa xu©n), §¹i bµng m[ lai Ictinaetus malayensis (1 ç thÓ ghi nhËn trong mïa thu vµ 2 ç thÓ ghi nhËn vµo mïa xu©n), DiÒu hoa miÕn ®iÖn Spilornis cheela (hai ç thÓ ghi nhËn trong mïa thu) vµ 1 hoÆc 2 ç thÓ −ng Ên ®é Accipiter trivirgatus ®−îc ghi nhËn vµo mïa thu. TÊt c¶ çc ç thÓ trªn ®Òu ®−îc ghi nhËn xung quang thÞ trÊn Tam §¶o. Çc loµi chim di c− kh¸c Ngoµi çc loµi chim ¨n thÞt, tæng sè cã 55 loµi chim di c− kh¸c ®[ ®−îc ghi nhËn trong ®ît kh¶o s¸t mïa thu vµ 21 loµi ghi nhËn trong ®ît ®iÒu tra mïa xu©n, chñ yÕu çc loµi chim nµy thuéc bé SÎ (b¶ng 4). Trong tæng sè çc loµi ghi nhËn, cã rÊt nhiÒu loµi cã kh¶ n¨ng lµ loµi dõng ch©n trªn ®−êng di c−, chØ cã mét sè loµi hay mét sè ç thÓ cña çc loµi nhÊt ®Þnh cã vÎ nh− tró ®«ng t¹i v−ên Quèc gia Tam §¶o. HÇu hÕt çc loµi RÏ, ChÌo bÎo, HoÐt, §íp ruåi, ChÝch ®Òu ®−îc ghi nhËn trong çc sinh c¶nh rõng. Çc loµi YÕn, Nh¹n, Nh¹n rõng, Chµo mµo, Vµnh khuyªn, Chim manh, Ch×a v«i vµ SÎ ®ång chñ yÕu ®−îc ghi nhËn khi chóng bay qua, th−êng bay theo ®µn. Mét sè loµi B¸ch thanh chØ ®−îc ghi nhËn t¹i çc sinh c¶nh b×a rõng vµ khu vùc trèng tr¶i. Trong ®ît kh¶o s¸t mïa xu©n, khi ®iÒu tra viªn chñ yÕu tËp trung ghi nhËn çc loµi chim ¨n thÞt, kh«ng cã nhiÒu thêi gian quan s¸t çc loµi chim di c− kh¸c, mét sè l−îng lín loµi Nh¹n bông x¸m Hirundo daurica (gÇn 2.700 ç thÓ) ®[ ®−îc ghi nhËn khi chóng di c− vÒ ph−¬ng B¾c qua ®iÓm quan s¸t chÝnh t¹i thÞ trÊn Tam §¶o. §Æc biÖt ®[ ghi nhËn ®−îc 1.740 ç thÓ Nh¹n bông x¸m vµ gÇn 400 ç thÓ loµi YÕn ®u«i cøng trong ngµy 3 th¸ng 4. Çc loµi ®−îc ghi nhËn víi sè l−îng lín nhÊt trong mïa thu lµ Chim manh v©n nam Anthus hodgsoni vµ çc loµi thuéc gièng Vµnh khuyªn Zosterops spp.. çc loµi nµy th−êng xuyªn di chuyÓn theo tõng ®µn lín. Hai nhãm HoÐt vµ ChÝch lµ çc nhãm loµi ®−îc ghi nhËn th−êng xuyªn nhÊt trong ®ît kh¶o s¸t, cã tíi 9 loµi HoÐt ®[ ®−îc ghi nhËn, chñ yÕu tËp trung vµo kho¶ng thêi gian cuèi th¸ng 10 ®Õn ®Çu th¸ng 11. Tæng sè 11 loµi ChÝch kh¸c nhau ®[ ®−îc ®Þnh lo¹i, 9 loµi trong sè nµy thuéc gièng Phylloscopus, mét sè

21

loµi ChÝch cã kh¶ n¨ng còng lµ loµi tró ®«ng. §Æc biÖt, c¶ 4 loµi §íp ruåi vµ 2 loµi ChÌo bÎo ®Òu chØ ®−îc ghi nhËn trong kho¶ng thêi gian tõ ngµy 18 ®Õn 20 th¸ng 10, ®iÒu nµy cho thÊy qu¸ tr×nh bay qua tró ch©n cña c¶ hai nhãm chim nµy gÇn nh− ®[ kÕt thóc vµo thêi gian ®ã. B¶ng 4. Çc loµi chim di c− (trõ çc loµi chim ¨n thÞt) ghi nhËn t¹i Tam §¶o vµo mïa thu 2004 vµ mïa xu©n 2005. Mét sè loµi trong b¶ng cã c¶ quÇn thÓ ®Þnh c− vµ quÇn thÓ di c− * lµ çc loµi kh«ng chØ di c− qua mµ cßn cã kh¶ n¨ng tró ®«ng t¹i Tam §¶o. Çc loµi trong ngoÆc [ ] lµ çc loµi t¹m thêi ghi nhËn.

Tªn ViÖt Nam Tªn Khoa häc Mïa thu 2004 Mïa xu©n 2005

Tæng sè

Sè ngµy ghi nhËn

Sè l−îng tèi ®a

trong ngµy Tæng sè

Sè ngµy ghi nhËn


trongngµy

B×m bÞp nhá Centropus bengalensis 10 3 7

YÕn ®u«i cøng bông tr¾ng/h«ng tr¾ng

Hirundapus cochinchinensis/caudacutus

0 0 0 281 5 189

YÕn ®u«i cøng sp. Hirundapus sp. 83 5 63 118 1 118

YÕn h«ng tr¾ng Apus pacificus 80 1 80 Có muçi Ên ®é* Caprimulgus indicus 3 2 2 Nh¸t gµ* Scolopax rusticola 10 5 5

Cho¾t lín Tringa nebularia 1 1 1 Cho¾t bông tr¾ng Tringa ochropus 3 1 3 Cho¾t nhá* Actitis hypoleucos 1 1 1

Choi choi nhá* Charadrius dubius 1 1 1 Te vµng* Vanellus cinereus 60 1 60 Cß bî* Ardeola bacchus 1 1 1 1 1 1

Cß xanh* Butorides striatus 1 1 1 B¸ch thanh v»n Lanius tigrinus 1 1 1 B¸ch thanh mµy tr¾ng* Lanius cristatus 1 1 1

B¸ch thanh l−ng x¸m* Lanius tephronotus 2 1 2 1 1 1 Nh¹n rõng Artamus fuscus 14 1 14 9 2 6 ChÌo bÎo má qu¹ Dicrurus annectans 2 1 2 18 2 15

ChÌo bÎo bêm Dicrurus hottentottus 10 2 9 3 1 3 HoÐt ®¸* Monticola solitarius 3 2 2 2 2 1

HoÐt xanh* Myophonus caeruleus caeruleus 19 11 5

HoÐt vµng Zoothera citrina 5 4 2

HoÐt sibªri Zoothera sibirica 4 3 2 S¸o ®Êt* Zoothera dauma aurea 6 1 6 HoÐt l−ng x¸m* Turdus hortulorum 3 3 1

HoÐt bông tr¾ng* Turdus cardis 1 1 1 HoÐt ®en* Turdus merula 2 1 2 HoÐt mµy tr¾ng* Turdus obscurus 7 2 6

[HoÐt häng ®en* Turdus ruficollis atrogularis] 3 1 3 HoÐt sp. Turdus sp. 64 8 19 §íp ruåi sibªri Muscicapa sibirica 1 1 1

§íp ruåi n©u Muscicapa dauurica 2 1 2

22

Tªn ViÖt Nam Tªn Khoa häc Mïa thu 2004 Mïa xu©n 2005

Tæng sè

Sè ngµy ghi nhËn


trong ngµy Tæng sè

Sè ngµy ghi nhËn


trongngµy

§íp ruåi nhËt b¶n Cyanoptila cyanomelana 1 1 1 §íp ruåi ®Çu x¸m Culicicapa ceylonensis 8 3 4 SÎ bôi ®Çu ®en* Saxicola torquata 1 1 1 2 1 2

Nh¹n bông tr¾ng Hirundo rustica 44 5 30 95 4 45 Nh¹n bông x¸m Hirundo daurica 60 2 45 2693 8 1740 Nh¹n h«ng tr¾ng ¸ ch©u Delichon dasypus 3 1 3

B«ng lau trung quèc Pycnonotus sinensis 20 1 20 40 1 40 Cµnh c¹ch ®en* Hypsipetes leucocephalus 54 4 20 12 2 8 Vµnh khuyªn s−ên hung* Zosterops erythropleurus 8 1 8

Vµnh khuyªn nhËt b¶n* Zosterops japonicus 17 2 12 33 2 18 Vµnh khuyªn sp. Zosterops sp. 429 11 85 ChÝch sp. Bradypterus sp. 1 1 1

ChÝch ¸ ch©u* Urosphena squameiceps 10 6 3 1 1 1 Chim chÝch n©u* Phylloscopus fuscatus 1 1 1 1 1 1 ChÝch bông hung* Phylloscopus subaffinis 5 3 3

ChÝch bông tr¾ng* Phylloscopus schwarzi 3 2 2 ChÝch h«ng vµng* Phylloscopus proregulus 10 4 4 1 1 1 [ChÝch trung quèc ] Phylloscopus sichuanensis] 1 1 1

ChÝch mµy lín* Phylloscopus inornatus 76 18 15 3 2 2 ChÝch ph−¬ng b¾c Phylloscopus borealis 2 1 2 ChÝch ph−¬ng b¾c/ ChÝch hai v¹ch

Phylloscopus borealis/plumbeitarsus 4 2 3

ChÝch mµy vµng Phylloscopus coronatus 1 1 1 1 1 1

ChÝch ®u«i x¸m* Phylloscopus reguloides fokiensis 2 1 2

ChÝch ngùc vµng Phylloscopus ricketti 2 1 2

Ch×a v«i tr¾ng* Motacilla alba 69 2 68 1 1 1 Ch×a v«i nói* Motacilla cinerea 69 16 11 Ch×a v«i vµng Motacilla flava 6 2 3 1 1 1

Chim manh Richard Anthus richardi 4 2 3 Chim manh v©n nam* Anthus hodgsoni 280 16 50 52 5 22 Chim manh häng ®á Anthus cervinus 10 1 10

SÎ ®ång lïn* Emberiza pusilla 2 1 2 SÎ ®ång hung* Emberiza rutila 6 3 2 SÎ ®ång sp. Emberiza sp. 14 6 6

Çc loµi b−ím di c− Ngµy 1/11/2004 ®[ ghi nhËn mét hoÆc nhiÒu loµi b−ím thuéc gièng Euploea di c− theo h−íng nam vµo lóc 8h00 s¸ng trong ®iÒu kiÖn thêi tiÕt n¾ng Êm, giã thæi nhÑ theo h−íng ®«ng b¾c (−íc l−îng kho¶ng 3 ®é Beaufort). ViÖc ®Õm sè l−îng çc loµi b−ím bay qua ®iÓm quan s¸t chÝnh t¹i thÞ trÊn Tam §¶o ®[ ®−îc nhãm nghiªn cøu tiÕn hµnh, trong ®ã

23

mçi lÇn ®Õm kÐo dµi 5 phót, sè l−îng ç thÓ ghi nhËn ®¹t gi¸ trÞ cao nhÊt vµo lóc 9h00 víi 750 ç thÓ/giê. Qu¸ tr×nh ghi nhËn sù di c− cña çc loµi b−ím ®−îc thùc hiÖn trong c¶ ngµy 1/11/2004 vµ kÐo dµi thªm trong mét sè ngµy tiÕp theo trong ®iÒu kiÖn thêi tiÕt kh¸c nhau (giã thæi nhÑ vÒ phÝa nam víi bÇu trêi u ¸m), sè l−îng ç thÓ ghi nhËn tèi ®a tr−íc khi kÕt thóc lóc 10h50 ngµy 4/11/2004 lµ 210 ç thÓ/giê. MÆc dï ®[ chó ý quan s¸t nh−ng kh«ng hÒ cã bÊt kú loµi b−ím nµo cã kh¶ n¨ng di c− ®−îc ghi nhËn trong ®ît ®iªu tra mïa xu©n. 2. Kh¶o s¸t çc loµi chim ®Þnh c−

2.1. Çc khu vùc nghiªn cøu vµ nç lùc kh¶o s¸t Ba khu vùc ®−îc chän cho lÇn kh¶o s¸t çc loµi chim ®Þnh c− ë V−ên Quèc Gia Tam §¶o lµ nh÷ng n¬i ch−a cã bÊt kú nghiªn cøu nµo vÒ çc loµi chim ë ®©y. Çc khu ®−îc lùa chän n»m ë phÇn phÝa b¾c cña V−ên Quèc gia Tam §¶o, bao gåm: khu vùc T©y Thiªn, khu Suèi Tiªn vµ Suèi TrÇm, khu Tam §¶o B¾c. Mçi khu vùc kh¶o s¸t cã nhiÒu kiÓu sinh c¶nh rõng kh¸c nhau, trong ®ã cã ®Ønh nói cao nhÊt Tam §¶o B¾c (1.592 m) (B¶ng 5)

2.2. Çc ph−¬ng ph¸p kh¶o s¸t

Çc loµi chim ®−îc kh¶o s¸t tõ ngay sau khi mÆt trêi mäc tíi gÇn tr−a (11 giê) vµ sau ®ã l¹i b¾t ®Çu vµo buæi chiÒu (14 giê) cho tíi lóc ch¹ng v¹ng tèi. Ng−êi kh¶o s¸t ®i bé chËm r[i vµ quan s¸t, th−êng xuyªn dõng ch©n ®Ó quan s¸t çc ®µn chim hçn hîp hoÆc çc loµi chim ¨n qu¶ trªn çc c©y cã qu¶ trong thêi gian kh¶o s¸t. Çc loµi chim ®−îc ghi nhËn qua çch quan s¸t trùc tiÕp b»ng èng nhßm cã th«ng sè kü thuËt 8x30 hoÆc ghi nhËn chóng qua tiÕng kªu quem thuéc qua kinh nghiÖm. Ngoµi ra sö dông kßi tre, thæi gi¶ tiÕng kªu cña loµi Có vä mÆt tr¾ng Glaucidium

brodiei ho¹t ®éng ban ngµy ®Ó thu hót çc loµi chim ¨n theo ®µn l¹i gÇn ®Ó quan s¸t; Ph−¬ng ph¸p nµy hç trî viÖc quan s¸t vµ x¸c ®Þnh çc loµi mµ nÕu kh«ng ¸p dông, cã thÓ dÔ bá lì viÖc quan s¸t chóng.

T¹i mçi khu vùc kh¶o s¸t, sè liÖu ®−îc thu thËp dùa trªn sù cã mÆt cña çc quÇn thÓ chim, sö dông ph−¬ng ph¸p cña MacKinnon vµ Phillipps (2000) cã söa ®æi. Sè liÖu thu thËp th«ng qua viÖc lËp ra mét danh s¸ch 10 loµi chim ®Çu tiªn, sau ®ã c«ng viÖc ®−îc lÆp l¹i cho ®Õn khi cã Ýt nhÊt 10 danh s¸ch nh− vËy ®−îc t¹o ra. BiÓu ®å ®−êng cong ph¸t hiÖn loµi thÓ hiÖn sè loµi ph¸t hiÖn ®−îc t−¬ng øng víi sè l−îng danh s¸ch thu thËp ®−îc, ®é dèc cña ®−êng cong ph¶n ¸nh sù phong phó vÒ thµnh phÇn loµi vµ chØ ra chiÒu h−íng ph¸t hiÖn thªm nhiÒu loµi kh¸c cho mçi ®iÓm nghiªn cøu. Çc loµi xuÊt hiÖn víi tû lÖ cao trong tæng sè danh s¸ch lµ nh÷ng loµi phæ biÕn hoÆc lµ nh÷ng loµi dÔ t×m thÊy trong khu hÖ chim ë khu vùc (MacKinnon vµ Phillips, 2000).

§Ó ®¸nh gi¸ møc ®é ®e do¹ hiÖn t¹i ®èi víi çc loµi chim, thùc hiÖn çc cuéc pháng vÊn ®èi víi thî s¨n chuyªn nghiÖp ë Th«n 1, thÞ trÊn Tam §¶o vµo thêi ®iÓm kh¶o s¸t mïa Thu vµ mïa Xu©n.

24

B¶n

g 5.

§Þa

®iÓ

m, t

hêi

gia

n, t

hêi

l−

îng

kh

¶o s

¸t v

µ si

nh

c¶n

h n

¬i k

h¶o

s¸t

vµo

mï

a X

u©n

200

5 ®

èi v

íi c

¸c l

oµi

chim

®Þn

h c

− ë

V−

ên Q

uèc

Gia

Tam

§¶o

Çc

®iÓ

m k

h¶o

s¸t

, tØ

nh

T

hêi

gia

n

To¹

®é

®Þa

lý

§é

cao

(m s

o ví

i m

Æt b

iÓn

) S

inh

c¶n

h

Næ

lùc

kh

¶o s

¸t

Khu

vùc

T©y

Thi

ªn, t

Ønh

VÜn

h Ph

óc

10-1

4/5/

05

210 29

’17’

’ vÜ

®é

B¾c

10

50 37’0

1’’

kinh

®é

§«n

g (L

¸n

kh¶o

s¸t

)

450-

1.20

0 m

(L

¸n

kh¶o

s¸t

ë 7

50 m

) R

õng

th−ê

ng x

anh

trªn

nói

d−í

i 700

m (

bao

gåm

rõ

ng th

ø si

nh, r

õng

hçn

giao

tre

nøa

vµ c

©y g

ç, ®

[ bÞ

kha

i th¸

c tr

−íc

®©y;

R

õng

th−ê

ng x

anh

trªn

nói

thÊp

700

m tr

ë lª

n (c

©y

gç lí

n ca

o, r

õng

Ýt bÞ

t¸c

®éng

, rõn

g hç

n gi

ao g

ç tr

e nø

a ë

nh÷n

g s−

ên d

èc v

µ ®Ø

nh d

«ng

cao;

Su

èi T

©y th

iªn

nhiÒ

u n−

íc, l

ßng

suèi

nhi

Òu ®

¸ lí

n,

nhiÒ

u gÒ

nh th

¸c

60 g

iê/n

g−êi

thu

thËp

sè

liÖu

tron

g 10

ng

µy-n

g−êi

. 4 tu

yÕn

kh¶o

s¸t

®i b

é vµ

19

danh

s¸c

h M

acki

nnon

®[

®−îc

lË

p

Suèi

Tiª

n vµ

Suè

i TrÇ

m

(huy

Ön S

¬n D

−¬ng

, T

uyªn

Qua

ng v

µ §

¹i T

õ,

Th¸

i Ngu

yªn

15-2

1/5/

05

210 38

’27’

’ vÜ

®é

B¾c

10

50 27’5

7’’

kinh

®é

§«n

g (L

¸n

kh¶o

s¸t

)

70-1

.270

m (

L¸n

kh

¶o s

¸t ë

530

m)

Rõn

g th

−êng

xan

h tr

ªn ®

Êt th

Êp d

−íi 3

00 m

bÞ t

¸c

®éng

m¹n

h (d

o kh

ai th

¸c v

µ ca

nh t¸

c n−

¬ng

rÉy

tr−í

c ®©

y, r

õng

thø

sinh

®an

g ph

ôc h

åi th

µnh

tõng

v¹

t; R

õng

th−ê

ng x

anh

c©y

gç c

ao lí

n ë

thun

g lò

ng c

ña

Suèi

TrÇ

m v

µ Su

èi T

iªn

trªn

®é

cao

200-

450

m;

Rõn

g hç

n gi

ao g

ç vµ

tre

nøa

ë s−

ên d

èc v

µ d«

ng

cao

d−íi

700

m;

Rõn

g th

−êng

xan

h tr

ªn n

ói th

Êp tr

ªn c

¸c s

−ên

dèc

ë 70

0 m

trë

lªn

(c©y

gç

cao

to, t

re n

øa m

äc d

−íi

t¸n

rõng

).

84 g

iê/n

g−êi

thu

thËp

sè

liÖu

tron

g 14

ng

µy-n

g−êi

. 6 tu

yÕn

kh¶o

s¸t

®i b

é vµ

30

danh

s¸c

h M

acki

nnon

®[

®−îc

lË

p

Tam

§¶o

B¾c

(tØn

h V

Ünh

Phóc

vµ

huyÖ

n §

¹i T

õ tØ

nh T

h¸i N

guyª

n)

22-2

8/5/

05

210 32

’32’

’ vÜ

®é

B¾c

10

50 33’5

9’’

kinh

®é

§«n

g (L

¸n

kh¶o

s¸t

)

250-

1435

m (

L¸n

kh

¶o s

¸t ë

700

m)

Rõn

g th

−êng

xan

h tr

ªn ®

Êt th

Êp d

−íi 3

00 m

(rõ

ng

thø

sinh

, rõn

g tr

ång,

rõn

g ng

uyªn

sin

h ®[

bÞ k

hai

th¸c

vµ

canh

t¸c

n−¬n

g rÉ

y tr

−íc

®©y)

; R

õng

th−ê

ng x

anh

trªn

®Êt

thÊp

tõ 3

00-5

00 m

(r

õng

thø

sinh

sau

n−¬

ng r

Éy k

ho¶n

g 10

n¨m

);

Rõn

g th

−êng

xan

h tr

ªn n

ói th

Êp ë

s−ê

n dè

c vµ

®Øn

h d«

ng (

c©y

gç lí

n, r

õng

Ýt bÞ

t¸c

®éng

), d−

íi t¸

n xe

n lÉ

n tr

óc n

há, t

hÊp,

rõn

g l¸

rén

g th

−êng

xan

h lª

n tí

i tË

n ®Ø

nh 1

.435

m.

62 g

iê/n

g−êi

thu

thËp

sè

liÖu

tron

g 14

ng

µy-n

g−êi

. 5 tu

yÕn

kh¶o

s¸t

®i b

é vµ

28

danh

s¸c

h M

acki

nnon

®[

®−îc

lË

p

25

2.3. KÕt qu¶

Tæng sè cã 146 loµi chim ®[ ghi nhËn tõ ba khu vùc kh¶o s¸t, trong ®ã 92 loµi ghi nhËn ë khu vùc T©y Thiªn, 111 loµi ë khu Suèi Tiªn vµ suèi TrÇm vµ 105 loµi ë khu vùc Tam §¶o B¾c (Phô lôc 1). Trong sè ®ã chØ ghi nhËn mét loµi cã liªn quan ®Õn b¶o tån, ®ã lµ loµi Hång hoµng Buceros bocornis gÇn bÞ ®e do¹ ë møc ®é toµn cÇu (BirdLife International, 2004). Cã 5 loµi bÞ ®e do¹ ë cÊp quèc gia (®−îc liÖt kª trong S¸ch §á ViÖt Nam, MOSTE 2000) ®−îc ghi nhËn trong lÇn kh¶o s¸t nµy. Bæ sung thªm 3 loµi cho danh s¸ch çc loµi chim ®[ ghi nhËn ë V−ên Quèc Gia Tam §¶o, n©ng tæng sè chim Tam §¶o lªn trªn 280 loµi, bao gåm c¶ nh÷ng ghi nhËn tr−íc ®©y. Çc loµi cã liªn quan ®Õn b¶o tån Nh÷ng loµi cã liªn quan ®Õn b¶o tån toµn cÇu lµ nh÷ng loµi hiÖn ®ang bÞ ®e do¹ vµ gÇn bÞ ®e do¹ ë møc ®é toµn cÇu trong BirdLife International (2004) vµ cã liªn quan ®Õn b¶o tån quèc gia nÕu ®−îc ghi trong S¸ch §á ViÖt Nam (MOSTE 2000). ChØ cã duy nhÊt mét loµi Hång hoµng Buceros bicornis gÇn bÞ ®e do¹ toµn cÇu (NT) ®−îc ghi nhËn trong lÇn kh¶o s¸t nµy. Hai ç thÓ quan s¸t thÊy ®ang ¨n qu¶ trªn t¸n c©y ë khu vùc T©y Thiªn vµo ngµy 11 th¸ng 5 n¨m 2005. MÆc dï hiÖn nay ®ang ®−îc xÕp vµo nhãm çc loµi gÇn bÞ ®e do¹ bëi IUCN (2004), loµi nµy nªn ®−îc xÕp vµo nhãm "s¾p nguy cÊp" ë ViÖt Nam. Trong khi sinh c¶nh rõng ë V−ên Quèc gia Tam §¶o kh¸ phï hîp víi çc loµi chim ¨n qu¶ lín nh− çc loµi hång hoµng th× chóng l¹i trë nªn rÊt hiÕm cã thÓ do møc ®é s¨n b¾n vµ t¸c ®éng qu¸ cao cña con ng−êi. N¨m loµi ®−îc ghi trong S¸ch §á ViÖt Nam, trong ®ã cã Hång hoµng. Bèn loµi kh¸c lµ S¶ hung (Rare-HiÕm) vµ ba loµi thuéc cÊp bÞ ®e do¹ (threatened) gåm Má réng xanh, Kh¸ch ®u«i cê, Kh−íu x¸m, tuy nhiªn nh÷ng loµi nµy t−¬ng ®èi phæ biÕn ë tõng khu vùc kh¶o s¸t, vµ chóng t«i cho r»ng nh÷ng loµi nµy kh«ng ph¶i lµ nh÷ng loµi quan träng ®èi víi c«ng t¸c b¶o tån cña V−ên Quèc gia Tam §¶o (Thùc tÕ, danh s¸ch çc loµi nµy trong S¸ch §á ViÖt Nam cÇn ®−îc xem l¹i). Trong sè çc loµi trªn, Kh−íu x¸m lµ loµi rÊt phæ biÕn vµ ph©n bè réng trong kho¶ng ®é cao tõ 650 m ®Õn 1400 m so víi mÆt n−íc biÓn ë c¶ 3 khu vùc kh¶o s¸t. Sù phong phó vÒ thµnh phÇn loµi Tæng sè 77 danh s¸ch m−êi loµi chim ®[ ®−îc lËp ë ba ®iÓm kh¶o s¸t, víi 105 loµi ®[ ®−îc ghi nhËn (BiÓu ®å 5). Khu vùc T©y thiªn 65 loµi ghidduwowcjn tõ 19 danh s¸ch; Khu vùc Suèi Tiªn vµ Suèi TrÇm ghi nhËn 69 loµi trªn 30 danh s¸ch; Khu vùc Tam §¶o B¾c ghi nhËn 75 loµi trªn 28 danh s¸ch. BiÓu ®å 5 giíi thiÖu ®−êng cong ph¸t hiÖn çc loµi chim t¹i ba ®iÓm kh¶o s¸t. NÕu sè l−îng danh s¸ch tèi thiÓu ë mçi ®iÓm kh¶o s¸t lµ 19 danh s¸ch nh− ë T©y Thiªn. S¬ bé so s¸nh sù phong phó vÒ thµnh phÇn loµi ë ba ®iÓm kh¶o s¸t dùa trªn 19 danh s¸ch cho thÊy c¶ ba ®iÓm kh¶o s¸t cã sù phong phó vÒ thµnh phÇn loµi chim nh− nhau, nh−ng T©y Thiªn cã sè loµi phong phó h¬n Suèi tiªm vµ Suèi TrÇm chót Ýt, còng nh− vËy ®èi víi Tam §¶o B¾c.

26

H×nh 5. §−êng cong ph¸t hiÖn çc loµi chim t¹i ba ®iÓm kh¶o s¸t ë V−ên Quèc Gia Tam §¶o, mïa xu©n 2005. Sù ®a d¹ng vÒ loµi ë çc khu vùc kh¶o s¸t Khu vùc T©y Thiªn Loµi L¸ch t¸ch ®Çu x¸m lµ loµi phæ biÕn nhÊt, trong sè 65 loµi ghi nhËn tõ 19 danh s¸ch m−êi loµi, chóng xuÊt hiÖn trªn 13 danh s¸ch (chiÕm 68% tæng sè). Loµi phæ biÕn thø hai vµ thø ba lµ Cu rèc ®Çu vµng Megalaima franklinii vµ Kh−íu x¸m Garrulax maesi ghi nhËn ë chÝn danh s¸ch (chiÕm 47%). Çc loµi phæ biÕn tiÕp theo lµ ChÌo bÎo má qu¹ Dicrurus annectans vµ Kh−íu mµo bông tr¾ng Yuhina zantholeuca ghi nhËn trªn 8 danh s¸ch (42%), Cµnh c¹ch lín Alophoixus pallidus vµ Cµnh c¹ch hung Hemixos castanonotus ghi nhËn trªn b¶y danh s¸ch (chiÕm 37%) vµ Ph−êng chÌo ®á lín Pericrocotus flammeus, §íp ruåi häng hung Cyornis banyumas, Kh−íu bôi vµng Stachyris chrysaea vµ B¾t c« trãi cét Cuculus micropterus tÊt c¶ çc loµi nµy ghi nhËn trªn s¸u danh s¸ch (chiÕm 32%). Mét sè loµi hiÕm, ph©n bè r¶i r¸c vµ chØ ghi nhËn trªn mét danh s¸ch hoÆc mét lÇn duy nhÊt trong qu¸ tr×nh kh¶o s¸t, bao gåm Hång hoµng Buceros bicornis, §u«i côt g¸y xanh Pitta nipalensis, Kh−íu má dÑt ®u«i ng¾n Paradoxornis davidianus, Choµng cho¹c ®Çu ®en Dendrocitta frontalis vµ GÇm gh× l−ng n©u Ducula badia. Khu vùc Suèi Tiªn vµ Suèi TrÇm Còng nh− khu vùc T©y Thiªn, loµi phæ biÕn nhÊt trong 69 loµi ghi nhËn tõ 30 danh s¸ch m−êi loµi chim lµ loµi L¸ch t¸ch ®Çu x¸m, xuÊt hiÖn trong 22 danh s¸ch (chiÕm 73% tæng sè loµi). Hai loµi phæ biÕn tiÕp theo ghi nhËn ë ®©y lµ Cu rèc ®Çu x¸m Megalaima faiostricta vµ B¾t c« trãi cét, c¶ hai ghi nhËn trªn 17 danh s¸ch ( chiÕm 57%). Ba loµi xuÊt hiÖn trªn 14 danh s¸ch (chiÕm 47%) lµ: ThÇy chïa ®Ýt ®á Megalaima lagrandieri, Cµnh c¹ch lín vµ Kh−íu mµo bông

§−êng cong ph¸t hiÖn loµi

0

20

40

60

80

100

120

0 5 10 15 23 30 40 49 55 60 65 70 75

Sè l−îng danh s¸ch

Sè loµi ph¸t hiÖn

T©y Thiªn

Suèi Tiªn vµSuèi TrÇm Tam §¶o B¾c

C¶ ba ®iÓm

27

tr¾ng. Hai loµi Cu rèc phæ biÕn ë ®iÓm kh¶o s¸t nµy thÓ hiÖn sù kh¸c nhau trong sè çc loµi phæ biÕn cña ®iÓm kh¶o s¸t T©y Thiªn; ®iÒu nµy cho thÊy ba trong sè bèn loµi ghi nhËn ë 10 hoÆc 12 danh s¸ch ë ®©y kh«ng ph¶i lµ çc loµi phæ biªn ë T©y Thiªn: ®ã lµ çc loµi Cµnh c¹ch hung Hemixos castanonosus, ChÌo bÎo má qu¹, Hót mËt ®u«i nhän Aethopyga christinae vµ ChÝch ch¹ch m¸ vµng Macronous gularis. Çc loµi ph©n bè r¶i r¸c vµ hiÕm gÆp ë Suèi Tiªn vµ Suèi TrÇm bao gåm Gµ l«i tr¾ng Lophura nycthemera, Cu xanh má quÆp Treron curvirostra vµ §u«i côt n©u Pitta phayrei. Ba loµi Có ¨n ®ªm còng ®[ ghi nhËn t¹i ®iÓm kh¶o s¸t nµy bao gåm Có mÌo Latus¬ Otus spilocephalus, Có mÌo khoang cæ Otus bakkamoena vµ Hï Strix leptogrammica, çc loµi nµy ®[ kh«ng ghi nhËn ë hai ®iÓm kh¶o s¸t kh¸c trong lÇn ®iÒu tra nµy.

Khu vùc Tam §¶o B¾c L¹i mét lÇn n÷a loµi L¸ch t¸ch ®Çu x¸m lµ loµi phæ biÕn nhÊt trong sè 75 loµi ghi nhËn trong 28 danh s¸ch m−êi loµi, chóng xuÊt hiÖn trªn 20 danh s¸ch (chiÕm 71%). Loµi Kim oanh tai b¹c Leiothrix argentauris vµ loµi Cu rèc ®Çu vµng lµ hai loµi phæ biÕn tiÕp theo, chóng xuÊt hiÖn trªn 18 danh s¸ch (chiÕm 64%), tiÕp theo lµ loµi Kh−íu mµo bông tr¾ng xuÊt hiÖn trªn 15 danh s¸ch (chiÕm 54%). NhiÒu loµi ghi nhËn trªn tõ 10-12 danh s¸ch bao gåm: Kh−íu x¸m, ChÌo bÎo má qu¹, Ph−êng chÌo ®á lín, Kh−íu má quÆp mµy tr¾ng Pteruthius flaviscapis, Cµnh c¹ch lín, Cµnh c¹ch ®en vµ Kh−êu bôi ®Çu x¸m, Kh−íu ®¸ ®u«i ng¾n, Kh−íu bôi vµng vµ Hót mËt ®u«i nhän. Mét sè l−îng lín çc loµi, trong sè çc loµi ph©n bé h¹n hÑp trong mét vµi ®¬n vÞ ®Þa sinh häc chØ duy nhÊt ghi nhËn ë ®iÓm kh¶o s¸t nµy bao gåm: C« c« xanh Cochoa viridis, C« c« ®Çu x¸m Cochoa purpurea, Kh−íu ®u«i v»n V©n Nam, Mi l−ng hung, Kh−íu má dÑt lín, Ho¹ mi ®Êt ngùc hung, HoÐt ®u«i côt mµy tr¾ng, ChÝch ®u«i côt, ChÝch ®u«i côt bông xanh. Trong çc ®µn chim hçn hîp quan s¸t ë ®©y ®[ ghi nhËn kh¸ nhiÒu loµi so s¸nh víi hai ®iÓm T©y Thiªn vµ Suèi Tiªn, Suèi TrÇm. Mét ®µn hçn hîp, ë rõng th−êng xanh nói thÊp trªn ®é cao 1.191 m ®[ ghi nhËn tíi 20 loµi chim: Kh−íu x¸m, Kh−íu ®u«i ®á, Ho¹ mi ®Êt má ®á, Ho¹ mi ®Êt ngùc ®èm, C« c« ®Çu x¸m, Kim oanh tai b¹c, Kh−íu má dÑt lín, L¸ch t¸ch ®Çu x¸m, Kh−íu bôi vµng, Cu rèc ®Çu vµng, ChÌo bÎo má qu¹, §íp ru«i ®Çu x¸m, Hót mËt ®u«i nhän, Kh−íu mµo bông tr¾ng, RÎ qu¹t häng tr¾ng, Kh−íu má quÆp l−ng hung, ChÝch b«ng ®Çu vµng, Kh−íu ®¸ ®u«i ng¾n vµ ChÝch ®u«i côt.

Ph©n bè cña çc loµi chim rõng theo sinh c¶nh Theo kÕt qu¶ ghi nhËn çc loµi chim rõng trong lÇn kh¶o s¸t nµy, çc loµi cã sù ph©n bè vÒ kh«ng gian theo cÊu tróc cña rõng vµ ®©y lµ sù chØ thÞ cho çc sinh c¶nh kh¸c nhau. §Ó ph©n tÝch ®iÒu nµy chØ ®−a ra mét sè nhãm loµi mµ kh«ng ph¶i tÊt c¶ çc loµi ghi nhËn. ChiÕm lÜnh mÆt ®Êt cã ba loµi lµ çc loµi gµ: bao gßm Gµ l«i tr¾ng Lophura nycthemera, Gµ rõng Gallus gallus vµ loµi nhá mµ kªu vang lµ loµi Gµ so häng tr¾ng Arborophila brunneopectus. Chia xÎ víi çc loµi kiÕm ¨n trªn mÆt ®Êt cã hai loµi §u«i côt ®[ ghi nhËn lµ §u«i côt g¸y xanh Pitta nipalensis vµ §u«i côt n©u P. phayrei, vµ nhiÒu gièng trong hä Kh−íu bao gåm: Kh−íu x¸m Garrulax maesi, Kh−íu ®u«i ®á G. milnei, Kh−íu ngùc ®en G. pectoralis, Kh−íu khoang cæ G. monileger, Ho¹ mi ®Êt má dµi Pomatorhinus hypoleucos, Kh−íu ®¸ ®u«i ng¾n Napothera brevicaudata vµ Kh−íu ®¸ nhá N. epilepidota. ChiÕm lÜnh tÇng thÊp cña rõng lµ çc loµi ¨n c«n trïng, phÇn lín lµ çc loµi ®íp ruåi bao gåm §íp ruåi lín Niltava grandis, §íp ruåi ®u«i tr¾ng Cyornis concretus, vµ §íp ruåi häng tr¾ng Ficedula monileger. ë nh÷ng n¬i díi t¸n rõng cã nhiÒu sÆt th−êng xuÊt hiÖn hai loµi §íp ruåi

28

häng hung Cyornis banyumas vµ §íp ruåi H¶i Nan Cyornis hainanus. Nh÷ng n¬i d−íi t¸n rõng cã mËt ®é tre nøa mËt ®é dµy th−êng xuÊt hiÖn hai loµi Ho¹ mi ®Êt má ®á Pomatorhinus ochraciceps vµ Ho¹ mi ®Êt ngùc hung P. ferruginosus. Hai loµi ¨n c«n trung còng gÆp ë ®©y lµ HoÐt ®u«i côt mµy tr¾ng Brachypteryx leucophrys vµ loµi ChÝch ®u«i côt Tesia olivea cã tiÕng kªu Çm Ü. Còng d−íi t¸n rõng ®[ ghi nhËn nhiÒu loµi kh−íu nhá sèng theo ®µn víi sè l−îng lín nh−: L¸ch t¸ch ®Çu x¸m Alcippe morrisonia, Kh−íu bôi ®Çu x¸m Stachyris nigriceps, Kh−íu bôi ®èm cæ S. striolata, vµ nÕu ë n¬i cã tre nøa xen lÉn th−êng g¾p Kh−íu bôi vµng S. chrysaea. Nh÷ng loµi trªn th−êng cïng ¨n theo ®µn víi çc loµi ¨n c«n trïng kh¸c nh− Kh−íu mµo bông tr¾ng Yuhina zantholeuca vµ §íp ruåi ®Çu x¸m Culicicapa ceylonensis. Thªm hai loµi n÷a lµ nh÷ng loµi chØ thÞ cho sinh c¶nh tre nøa d−íi t¸n rõng ®[ gÆp ë ®©y lµ Kh−íu má dÑt lín Paradoxornis ruficeps vµ Kh−íu má dÑt ®u«i ng¾n Paradoxornis davidianus. TÇng gi÷a cña rõng lµ n¬i kiÕm ¨n cña çc loµi ¨n c«n trïng ®[ gÆp lµ ChÌo bÎo má qu¹ Dicrurus annectans ChÌo bÎo ®u«i cê b»ng D. remifer, c¶ hai lµ nh÷ng loµi tiªn phong dÉn d¾t çc loµi chim ¨n theo ®µn. TÇng gi÷a vµ tÇng cao h¬n cña rõng lµ nh÷ng loµi ¨n c«n trïng kh¸c, çc loµi nµy cã kÝch th−íc trung b×nh bao gåm Nuèc bông ®á Harpactes erythrocephalus, Má réng hung Serilophus lunatus, Má réng xanh Psarisomus dalhousiae vµ ba loµi thuéc hä qu¹: GiÎ cïi xanh Cissa chinensis, Kh¸ch ®u«i cê Temnurus temnurus vµ Choµng cho¹c ®Çu ®en Dendrocitta frontalis. Çc loµi ¨n c«n trïng ë vá c©y còng gÆp hai loµi lµ Gâ kiÕn xanh g¸y vµng Picus flavinucha vµ Gâ kiÕn n©u Blythipicus pyrrhotis. TÇng gÇn t¸n vµ tÇng t¸n cña rõng gÆp çc loµi ¨n c«n trïng nh− Ph−êng chÌo ®á lín Pericrocotus flammeus vµ Ph−êng chÌo m¸ x¸m Pericrocotus solaris. Çc loµi kh¸c ¨n c«n trïng trªn th©n c©y vµ ¨n qu¶ ghi nhËn çc loµi bao gåm Tö anh Oriolus traillii, Chim xanh bông vµng Chloropsis hardwickii, Cµnh c¹ch hung Hemixos castanotus vµ Cµnh c¹ch ®en H. leucocephalus. Sinh c¶nh b×a rõng vµ tÇng gi÷a cña rõng gÆp çc loµi ¨n c«n trïng nh− Cµnh c¹ch lín Pellorneum ruficeps, vµ Ph−ín (cäc) Phaenicophaeus tristis. Sinh c¶nh suèi trong rõng gÆp phæ biÕn loµi ChÝch choÌ n−íc tr¸n tr¾ng Enicurus leschenaulti. Ngoµi ra loµi võa ¨n ç võa ¨n c«n trïng gÆp kh¸ phæ biÕn ë sinh c¶nh nµy lµ loµi S¶ hung Halcyon coromanda.

29

3. Çc mèi ®e däa ®èi víi çc loµi chim

S¨n b¾n Çc th«ng tin ®−îc thu thËp vÒ çc mèi ®e däa ®èi víi çc loµi chim ë V−ên Quèc gia Tam §¶o chØ ra r»ng mèi ®e do¹ hµng ®Çu lµ s¨n b¾n, ®Æc biÖt ®èi víi çc loµi chim lín nh− çc loµi hång hoµng, çc loµi trÜ, gµ so vµ çc loµi cu xanh. Mèi ®e do¹ nµy ®[ vµ ®ang tån t¹i trong mét kho¶ng thêi gian kh¸ l©u (hµng thËp kû), vµ vÉn cßn lµ nguyªn nh©n chÝnh ®èi víi sù khan hiÕm vµ thËm chÝ dÉn ®Õn tuyÖt chñng cña mét loµi chim lín ë khu vùc. Bèn thî s¨n ®−îc pháng vÊn cho biÕt ho¹t ®éng s¨n b¾n chim ë quanh thÞ trÊn Tam §¶o hiÖn nay phÇn lín lµ do ng−êi d©n thÞ trÊn thùc hiÖn, bao gåm nh©n viªn kh¸ch s¹n, nh©n viªn v¨n phßng vµ kh«ng cã thî s¨n chim chuyªn nghiÖp nµo ho¹t ®éng ë khu vùc nµy. Çc thî s¨n nãi r»ng çc loµi chim hoang d[ bÞ b¾n vµ bÉy ë trong V−ên Quèc gia ®Ó cung cÊp cho çc nhµ hµng ë thÞ trÊn Tam §¶o vµ ®−îc b¸n lµm chim c¶nh ë nhiÒu n¬i. Theo b¸o ço, s¨n b¾n chim v× nh÷ng môc ®Ých nµy chØ x¶y ra ë mét vµi n¬i trong V−ên Quèc Gia thuéc ®Þa phËn TØnh Th¸i Nguyªn vµ Tuyªn Quang. Ho¹t ®éng s¨n b¾t chim tËp trung vµo mïa xu©n. Çc thî s¨n ®Òu cho r»ng tuÇn thø ba cña th¸ng 4 lµ thêi gian tèt nhÊt ®Ó b¾t chim di tró, çc loµi nh− RÏ giun lín, çc loµi b×m bÞp vµ çc loµi s¸o ®Êt ®[ bÞ bÉy vµo ban ®ªm däc theo çc ®−êng d«ng xung quanh thÞ trÊn Tam §¶o vµ ë phÝa b¾c cña v−ên, çc ph−¬ng tiÖn nh− ®Ìn cao ¸p, l−íi mê vµ nhiÒu thiÕt bÞ kh¸c ®Ó b¾t çc loµi chim. Çc loµi th−êng bÞ b¾t kh«ng ph¶i trong mïa di c− lµ nh÷ng loµi chim lín hoÆc võa (VÝ dô: çc loµi cu xanh, çc loµi kh−íu, gµ so, çc loµi trÜ vµ çc loµi chim ®u«i côt). Ng−êi ta th−êng dïng bÉy ®Ó b¾t chim. NhiÒu bÉy ®[ quan s¸t thÊy trong rõng tre ë kho¶ng 300 m vÒ phÝa ®«ng nam cña Th¸c B¹c trong ®ît kh¶o s¸t mïa xu©n. Trong ®ît kh¶o s¸t mïa thu vµ mïa xu©n ®[ gÆp mét sè ng−êi dïng sóng ®i s¨n trong rõng. Trong sè hä cã ng−êi lµ çn bé ®Þa ph−¬ng, cã thÓ ®©y lµ thó tiªu khiÓn ®Ó giÕt thêi gian.

Sù xuèng cÊp vµ biÕn mÊt sinh c¶nh rõng

Çc mèi ®e däa kh¸c ®ang ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò ®Þa ph−¬ng ®èi víi khu hÖ chim ë ®©y lµ sù xuèng cÊp vµ biÕn mÊt sinh c¶nh rõng, ®Æc biÖt do sù ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, du lÞch vµ d©n c− quanh thÞ trÊn Tam §¶o. ë nhiÒu n¬i (râ rµng nhÊt lµ ë d−íi Th¸c B¹c vµ däc theo ®−êng mßn ë Tam §¶o), nh÷ng vô lë ®Êt lín vµ r¸c th¶i ®[ vïi lÊp vµ lµm mÊt ®i sinh c¶nh rõng. N−íc tõ nh÷ng nguån n−íc nhá ®Ó dïng trong thÞ trÊn ®ang gi¶m dÇn hoÆc c¹n kiÖt nguån n−íc sinh ho¹t s½n cã vµ lµm « nhiÔm sinh c¶nh −u thÝch cña mét sè loµi chim (vÝ dô: mét sè loµi kh−íu, s¸o ®¸t, sÎ bôi vµ çc loµi chÝch choÌ). Ch¨n th¶ gia sóc (chñ yÕu lµ dª) lµ mét vÊn ®Ò ®Þa ph−¬ng t¹i khu vùc phÝa §«ng - Nam cña V−ên Quèc gia, lµm gi¶m sù ®a d¹ng vÒ mÆt cÊu tróc cña líp th¶m thùc b× rõng, khiÕn cho mét sè loµi kh«ng phï hîp víi m«i tr−êng sèng t¹i ®ã. Sù n¸o ®éng t¹i khu Suèi Tiªn vµ Suèi TrÇm do nh÷ng ng−êi ®i h¸i m¨ng ë x[ Hîp Hoµ vµ Kh¸ng NhËt g©y ra còng ®−îc coi lµ mét vÊn ®Ò hiÖn nay, kÌm theo nh÷ng ¸p lùc tõ s¨n b¾n vµ khai th¸c çc lo¹i l©m s¶n ngoµi gç.

30

4. Th¶o luËn TÇm quan träng cña V−ên Quèc gia Tam §¶o ®èi víi c«ng t¸c b¶o tån çc loµi chim Qua xem xÐt tæng quan tµi liÖu vµ çc sè liÖu kh«ng xuÊt b¶n ®[ cho thÊy V−ên Quèc gia Tam §¶o ghi nhËn sù cã mÆt cña 3 loµi chim ®ang bÞ ®e däa vµ 3 loµi s¾p bÞ ®e däa trªn toµn cÇu. §ît ®iÒu tra lÇn nµy ®[ bæ sung thªm mét loµi ®ang bÞ ®e do¹ trªn toµn cÇu cho danh lôc. §¹i bµng ®Çu n©u (sÏ bÞ ®e do¹) ®[ ®−îc ghi nhËn hai lÇn. Ghi nhËn duy nhÊt tr−íc ®©y vÒ loµi §¹i bµng ®Çu n©u ®−îc thùc hiÖn vµo th¸ng 12/1993 ®[ cho thÊy rÊt cã thÓ ®©y lµ ç thÓ tró ®«ng dïng Tam §¶o lµ n¬i tró ch©n vµ kiÕm ¨n xung quanh ®ång b»ng S«ng Hång, tuy nhiªn, ç thÓ nµy còng cã thÓ chØ bay qua trªn ®−êng di c−. Trong ®ît ®iÒu tra mïa thu 2004, mét ç thÓ §¹i bµng ®Çu n©u ch−a tr−ëng thµnh míi ®−îc H¹t kiÓm l©m cña V−ên quèc gia Tam §¶o b¾t gi÷ (cã ¶nh kÌm theo) ®[ kh¼ng ®Þnh thªm vµ ch¾c ch¾n vÒ sù hiÖn diÖn cña loµi nµy t¹i V−ên quèc gia Tam §¶o. Ç thÓ nµy ®[ ®−îc d©n ®Þa ph−¬ng b¾t t¹i khu vùc x[ Thiªn KÕ, huyÖn S¬n D−¬ng, tØnh Tuyªn Quang khi ®ang tÊn c«ng mét ç thÓ chim ¨n thÞt nhá h¬n trªn ®ång lóa. Trong ®ît ®iÒu tra lÇn nµy, mét ç thÓ §¹i bµng ®en ®[ ®−îc ghi nhËn víi sù kh¼ng ®Þnh ch¾c ch¾n ®©y lµ ç thÓ bay qua trªn ®−êng di c−. RÏ giun lín còng ®[ ®−îc ghi nhËn nh−ng cÇn ph¶i cã çc ®iÒu tra cô thÓ h¬n vÒ loµi chim nµy tr−íc khi kh¼ng ®Þnh. §u«i côt bông ®á ®[ ®−îc ghi nhËn mét lÇn vµo th¸ng 5/1997 t¹i mét s¹p b¸n hµng trong thÞ trÊn, ç thÓ nµy cã thÓ lµ bay qua trªn ®−êng di c− tõ Borneo ®Õn khu vùc sinh s¶n cña m×nh t¹i phÝa nam Trung Quèc. Cuèc n©u (s¾p bÞ ®e däa) còng lµ loµi bay qua trªn ®−êng di c− ®−îc ghi nhËn t¹i khu vùc. §ît kh¶o s¸t lÇn nµy ®[ kh¼ng ®Þnh sù cã mÆt cña loµi Hång hoµng (s¾p bÞ ®e do¹ tuyÖt chñng) mÆc dï hiÖn nay loµi nµy ®[ rÊt hiÕm trong khu vùc. Çc ghi nhËn nµy cã thÓ lµ çc ç thÓ lang thang hoÆc çc ç thÓ míi x©m nhËp vµo khu vùc; Tam §¶o cã thÓ kh«ng cßn tån t¹i bÊt kú mét quÇn thÓ ®Þnh c− nµo cña loµi nµy. NiÖc n©u (s¾p bÞ ®e däa) gÇn ®©y kh«ng hÒ cã ghi nhËn t¹i Tam §¶o, nÕu chóng vÉn cßn tån t¹i th× nhÊt ®Þnh lµ víi sè l−îng quÇn thÓ rÊt nhá vµ hiÕm gÆp, ph©n bè giíi h¹n trong çc khu vùc rõng réng, hÎo l¸nh nhÊt trong V−ên Quèc gia. Cã lÏ chØ cã mét thî s¨n duy nhÊt ®Ò cËp ®Õn sù hiÖn diÖn cña çc loµi chim má sõng trong khu vùc, theo ng−êi thî s¨n nµy th× ç thÓ chim má sõng cuèi cïng anh ta b¾n çch ®©y ®[ 7 n¨m lµ loµi Cao çt bông tr¾ng Anthracoceros albirostris (®©y lµ loµi chim má sõng phæ biÕn vµ cã vïng ph©n bè réng nhÊt trong khu vùc phÝa b¾c §«ng d−¬ng). HiÖn nay t¹i Lµo, çc loµi chim má sõng lµ ®èi t−îng s¨n b¾n phæ biÕn nhÊt cña çc thî s¨n chuyªn nghiÖp (Thewlis et al. 1998). Kh«ng cã bÊt kú loµi chim ®ang vµ s¾p bÞ ®e däa trªn toµn cÇu nµo ®−îc ghi nhËn t¹i Tam §¶o víi sè l−îng ®¸ng kÓ. §ît ®iÒu tra lÇn nµy còng ®[ ghi nhËn 4 loµi hiÖn ®ang bÞ ®e do¹ t¹i ViÖt Nam lµ S¶ hung (hiÕm), Má réng xanh, Chim kh¸ch ®u«i cê vµ Kh−íu x¸m (®ang bÞ ®e do¹). Çc loµi nµy ®−îc ghi nhËn t−¬ng ®èi phæ biÕn trong mäi khu vùc nghiªn cøu. HiÖn nay t×nh tr¹ng b¶o tån cña çc loµi nµy cÇn ®−îc xem xÐt l¹i, sù hiÖn diÖn cña çc loµi nµy trong S¸ch ®á ViÖt Nam d−êng nh− lµ qu¸ cÈn träng.

31

Chim ¨n thÞt di c− t¹i Tam §¶o KÕt qu¶ nghiªn cøu ®[ cho thÊy khèi nói Tam §¶o lµ mét phÇn trªn tuyÕn di c− cña chim ¨n thÞt nèi liÒn tõ Sibªri vµ Ussuriland, qua NhËt b¶n, ®«ng vµ nam Trung Quèc vµ §µi Loan ®Õn §«ng D−¬ng, lôc ®Þa Th¸i Lan bay tiÕp vÒ ph−¬ng nam ®Õn quÇn ®¶o Th¸i Lan-Malaixia vµ In®«nªxia (McClure 1998, Zalles and Bildstein 2000). KÕt qu¶ nghiªn cøu vµo mïa xu©n 2005 ®[ cho thÊy, ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn ghi nhËn ®−îc sè l−îng lín nhÊt çc loµi chim ¨n thÞt di c− mïa xu©n t¹i phÝa b¾c ViÖt Nam. Tr−íc ®©y, sù di c− mïa xu©n cña chim ¨n thÞt còng ®[ ®−îc ghi nhËn t¹i Tam §¶o víi viÖc ghi nhËn loµi −ng nhËt b¶n bay qua víi sè l−îng nhá (Robson et al. 1989). Mét sè Ýt çc th«ng tin liªn quan ®Õn sù di c− cña chim ¨n thÞt t¹i ViÖt Nam lµ ghi nhËn t¹i Khu B¶o tån thiªn nhiªn Hoµng Liªn, tØnh Lµo Cai tõ ngµy 13-25 /10/1997 víi tæng sè 1.884 ç thÓ (Tordoff 2002b) vµ 112 ç thÓ C¾t amur ®−îc ghi nhËn khi bay qua thÞ trÊn V¨n Bµn, tØnh Lµo Cai vµo cuèi th¸ng 3/2002 (Lª M¹nh Hïng 2002). §Þa h×nh çc khèi nói Tam §¶o t−¬ng ®èi ®Æc biÖt, ®é cao t¨ng nhanh tõ çc khu vùc ®Êt thÊp xung quanh ®Õn gÇn 1.600m so víi mÆt biÓn, t¹o nªn mét trong nh÷ng dÉy nói cao t¹i miÒn b¾c ViÖt Nam ®ång thêi mang mét nÐt ®Æc tr−ng riªng cho çc loµi chim ¨n thÞt di c−. Chim ¨n thÞt cã thÓ sö dông ®é dèc cña nói, çc luång kh«ng khÝ, çc luång giã thæi m¹nh t¹i çc ®é cao cao h¬n nh»m ®¹t ®Õn ®é cao ®ñ ®Ó cã thÓ bay v−ît 40-60km qua vïng ®ång b»ng ®Õn phÝa nam vµ t©y nam. Tæng sè çc ç thÓ chim ¨n thÞt di c− ghi nhËn t¹i Tam §¶o trong mïa di c− mïa thu vµ mïa xu©n lµ t−¬ng ®èi thÊp so víi sè l−îng ç thÓ ®−îc ghi nhËn t¹i çc ®iÓm quan s¸t chim ¨n thÞt di c− kh¸c t¹i Ch©u ¸ (®Æc biÖt lµ t¹i çc ®iÓm “cæ chai”), tuy nhiªn, con sè nµy cã thÓ so s¸nh ®−îc víi sè l−îng chim ¨n thÞt ®[ ®−îc ghi nhËn t¹i Houay Nhang phÝa b¾c Lµo trong ®Çu nh÷ng n¨m 90 (J.W. Duckworth in litt. 2005). Çc nghiªn cøu tiÕp theo cÇn ®−îc tiÕn hµnh trong c¶ mïa thu vµ mïa xu©n nh»m ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c qui m« di c− cña çc loµi chim ¨n thÞt tiÕn ®Õn thiÕt lËp çc tuyÕn di c− th−êng xuyªn qua çc khèi nói t¹i Tam §¶o. Çc nghiªn cøu trong mïa thu 2004 vµ mïa xu©n 2005 cã thêi gian t−¬ng ®èi h¹n chÕ, ng¾n nªn rÊt dÔ bá sãt çc giai ®o¹n di c− cao ®iÓm. Mét trong nh÷ng loµi phæ biÕn nhÊt th−êng di c− gi÷a ®«ng nam vµ ®«ng b¾c Ch©u ¸ lµ DiÒu mµo ®[ kh«ng hÒ cã ghi nhËn trong c¶ hai ®ît ®iÒu tra. NhÊt ®Þnh sè l−îng ç thÓ di c− qua Tam §¶o trong mïa thu lµ cao h¬n h¼n so víi sè l−îng ®[ ®−îc ghi nhËn thùc tÕ dùa vµo çc ghi nhËn t×nh cê tr−íc ®©y nh− viÖc ghi nhËn 80 ç thÓ DiÒu ¨n ong gÇn thÞ x[ Phóc Yªn ngµy 10/11/2001 (A.W. Tordoff in litt. 2004) vµ 112 ç thÓ DiÒu h©u t¹i §Òn Sãc ngµy 30/10/2000 (Lª M¹nh Hïng 2001). HiÖn nay, t¹i Ch©u ¸ cã hai ®iÓm quan s¸t chim ¨n thÞt th−êng ghi nhËn víi sè l−îng ç thÓ lín nªn ®−îc gäi lµ çc ®iÓm “cæ chai” hay ®iÓm “nót”, ®Æc biÖt cã ®iÓm sè ç thÓ ghi nhËn cã thÓ lªn ®Õn vµi tr¨m ngh×n ç thÓ. T¹i b¸n ®¶o Th¸i Lan cã170.665 ç thÓ chim ¨n thÞt ®[ ®−îc ghi nhËn di c− vÒ phÝa nam t¹i tØnh Chumpon trong suèt 6 tuÇn quan s¸t vµo mïa thu n¨m 2003 (Decandido et al. 2004) vµ còng chØ trong vßng 3 ngµy cuèi th¸ng 10 n¨m nay (tõ 23-25/10/2004) ®[ cã 53.701 ç thÓ ®−îc ghi nhËn t¹i khu vùc nµy (C. Nualsri in litt. 2004). T¹i eo biÓn Malacca gi÷a quÇn ®¶o Malaixia vµ Sumatra, 180.000 ç thÓ DiÒu ¨n ong còng ®[ ®−îc ghi nhËn vµo mïa di c− mïa thu cïng víi loµi −ng nhËt b¶n di c− qua víi mËt ®é ç thÓ lªn ®Õn 1.400 ç thÓ/giê (Ferguson-Lees and Christie 2002).

32

Cã mét sè lý do ®¸ng tin cËy lý gi¶i nguyªn nh©n t¹i sao chØ cã mét sè l−îng t−¬ng ®èi thÊp çc loµi chim ¨n thÞt di c− ®−îc ghi nhËn t¹i Tam §¶o trong c¶ 2 ®ît kh¶o s¸t mïa thu vµ mïa xu©n lµ: 1) Thêi gian tiÕn hµnh ®iÒu tra muén, chØ b¾t ®Çu sau giai ®o¹n di c− chÝnh (mét sè d©n c− ®Þa ph−¬ng cho biÕt hä ®[ nh×n thÊy mét sè ®µn chim ¨n thÞt bay qua thÞ trÊn Tam §¶o trong vµi tuÇn tr−íc khi ®iÒu tra vµ sè l−îng di c− ®¹t cùc ®¹i ®[ ®−îc ghi nhËn t¹i khu vùc gÇn thñ ®« Viªn Ch¨n, Lµo vµo kho¶ng thêi gian tõ gi÷a th¸ng 9 ®Õn gi÷a th¸ng 10; J.W. Duckworth in litt. 2005) ); 2) Tam §¶o kh«ng ph¶i lµ ®iÓm “cæ chai” (gièng Chumpon t¹i Th¸i Lan), tuy nhiªn çc khèi nói t¹i Tam §¶o cã thÓ lµ n¬i çc loµi chim khi di c− qua lîi dông ®é cao ®Ó chuyÓn h−íng tr−íc khi di c− theo çc tuyÕn ®−êng kh¸c nhau ®iÓn h×nh nh− çc ghi nhËn t¹i ®Ønh Rïng R×nh vµ th¸p truyÒn h×nh (biÓu ®å 3); 3) sè l−îng çc loµi chim ¨n thÞt di c− ghi nhËn thÊp do çc ®iÒu tra viªn chØ cã thÓ quan s¸t t¹i mét trong sè mét vµi tuyÕn ®−êng çc loµi chim cã kh¶ n¨ng bay qua t¹i V−ên Quèc gia Tam §¶o. Sù di c− vÒ ph−¬ng b¾c trong mïa xu©n chñ yÕu tËp trung vµo buæi chiÒu trong çc ngµy thêi tiÕt quang ®[ng ®[ cho thÊy çc ç thÓ ®[ tr¶i qua qu[ng ®−êng di c− dµi, rÊt cã thÓ lµ tõ çc dÉy nói, ®åi phÝa nam cña ®ång b»ng S«ng Hång. TËn cïng phÝa nam cña çc khèi nói Tam §¶o lµ khu vùc cã ®é cao cao nhÊt vµ cã çc ®Æc tr−ng næi bËt vÒ ®Þa h×nh thÝch hîp cho çc loµi chim bay l−în xung quanh, chÝnh v× vËy ®[ t¹o nªn luång di c− vÒ h−íng b¾c trong mïa xu©n. Çc loµi chim ¨n thÞt di c− chØ ®−îc ghi nhËn ®[ “sö dông” khu vùc rõng t¹i Tam §¶o trong 4 lÇn quan s¸t: 1 ç thÓ −ng mµy tr¾ng, hai ç thÓ −ng kh«ng x¸c ®Þnh vµ mét ç thÓ DiÒu ¨n ong ®[ ®−îc quan s¸t bay vµo khu vùc rõng ®Ó t×m kiÕm thøc ¨n hoÆc nghØ ch©n. Tuy nhiªn, trong c¶ hai ®ît ®iÒu tra kh«ng hÒ cã c¬n m−a lín nµo xÈy ra, çc ®¸m m©y th−êng n»m ë çc ®é cao thÊp h¬n so víi ®é cao çc ç thÓ chim ¨n thÞt bay l−în nªn kh«ng hÒ ¶nh h−ëng tr−íc khi chóng bay lªn cao ®Ó ®Þnh h−íng di c− vÒ ph−¬ng b¾c. MÆc dï çc loµi chim kh«ng hÒ cã ghi nhËn bay vµo çc khu vùc rõng vµo kho¶ng thêi gian muén trong çc ngµy ®iÒu tra mïa xu©n, tuy nhiªn, trªn thùc tÕ sè l−îng lín çc ç thÓ ®[ ®−îc ghi nhËn vµo kho¶ng thêi gian gi÷a giê chiÒu cho thÊy rÊt cã thÓ Ýt nhÊt cã mét phÇn çc ç thÓ nµy sÏ dõng ch©n t¹i Tam §¶o tr−íc khi tiÕp tôc di c− vµo ngµy h«m sau. Vµo mïa thu, trong mét sè ngµy cã ®iÒu kiÖn thêi tiÕt lý t−ëng cho sù di c− ®Ó çc loµi chim ¨n thÞt cã thÓ xuÊt hiÖn tr−íc khi mÆt trêi mäc (trêi trong xanh hoÆc m©y cao víi giã thæi nhÑ theo h−íng b¾c) th× çc loµi chim ¨n thÞt l¹i chØ ®−îc ghi nhËn t¹i khu vùc th¸p truyÒn h×nh sau 7h15 (kho¶ng 1 giê hay 1,5 giê sau khi mÆt trêi mäc). Çc loµi di c− qua trong kho¶ng thêi gian tõ 7h15 vµ 9h00 chñ yÕu lµ çc loµi −ng nhá hoÆc çc loµi DiÒu, çc loµi nµy th−êng b¾t ®Çu thêi gian di c− ngay sau khi mÆt trêi mäc. Gi¶ thiÕt r»ng çc ç thÓ ®[ rêi khái n¬i tró ch©n ®óng lóc hoÆc ngay sau khi mÆt trêi mäc th× çc ghi nhËn t×nh cê nµy cho thÊy chóng ®[ kh«ng chó ch©n trong çc khèi nói t¹i Tam §¶o mµ t¹i mét khu vùc nµo ®ã çch xa Tam §¶o. HÇu hÕt çc loµi chim ¨n thÞt di c− di chuyÓn vµo ban ngµy vµ nghØ ch©n vµo ban ®ªm khi chóng khã cã thÓ ®Þnh h−íng trong khi bay (Ferguson-Lees and Christie 2002). §Æc biÖt, trong ®iÒu kiÖn trêi m−a liªn tôc çc loµi chim ¨n thÞt (còng nh− çc loµi chim kh¸c) sÏ b¾t buéc ph¶i tró ch©n, khi ®ã çc khu vùc rõng sÏ lµ n¬i lý t−ëng, an toµn cho çc loµi chim tró ch©n. Do vËy viÖc b¶o tån çc loµi chim ¨n thÞt di c− ®ßi hái ph¶i cã çc khu vùc tró ch©n thÝch hîp (cã c¶ kh¶ n¨ng kiÕm ¨n) n»m däc theo tuyÕn di c− cña chóng. HiÖn

33

nay t¹i §«ng d−¬ng, çc khu vùc “thÝch hîp” cã thÓ coi lµ çc khu vùc cßn tån t¹i diÖn tÝch rõng t−¬ng ®èi lín vµ ch−a bÞ t¸c ®éng nhiÒu bëi ho¹t ®éng s¨n b¾n. T¹i phÝa b¾c ViÖt Nam hiÖn cßn tån t¹i mét sè Ýt çc khu vùc nh− vËy. Khu vùc ë phÝa ®«ng nam V−ên Quèc gia Tam §¶o (§Òn Sãc vµ çc c¶nh quan xung quanh) cã rÊt nhiÒu hå n−íc réng vµ mét vµi diÖn tÝch rõng th«ng nh©n t¹o nhá. Çc khu vùc nµy lµ n¬i tró ®«ng cña quÇn thÓ cña kho¶ng 10 ç thÓ DiÒu h©u vµ DiÒu nhËt b¶n (Lª M¹nh Hïng, tµi liÖu kh«ng xuÊt xuÊt b¶n). Çc ç thÓ DiÒu h©u di c− hiÖn ®ang ®−îc quan t©m b¶o vÖ trong khu vùc do quÇn thÓ loµi nµy ®[ vµ ®ang bÞ suy gi¶m nhanh chãng, ®Æc biÖt t¹i b¾c Lµo n¬i tr−íc ®©y DiÒu h©u ®[ tõng ®−îc ghi nhËn lµ loµi rÊt phæ biÕn vµo mïa ®«ng, tuy nhiªn hiÖn nay loµi nµy ®[ trë nªn rÊt hiÕm (Duckworth et al. 1999), t×nh tr¹ng t−¬ng tù hiÖn còng ®ang diÔn ra t¹i Trung Quèc (Williams 2000). Çc loµi di c− kh¸c Danh lôc çc loµi chim ghi nhËn t¹i Tam §¶o gåm sè l−îng lín çc loµi bay qua trong qu¸ tr×nh di c−, ®Æc biÖt lµ çc loµi thuéc bé SÎ. Tæng sè cã 55 loµi chim di c− ®[ ®−îc ghi nhËn trong ®ît nghiªn cøu mÆc dï phÇn lín thêi gian ®−îc sö dông ®Ó quan s¸t chim ¨n thÞt di c−. Danh lôc nµy rÊt cã thÓ sÏ ®−îc t¨ng thªm ®¸ng kÓ nÕu çc ®iÒu tra tiÕn hµnh trong thêi gian toµn bé mïa thu (triÓn khai tõ cuèi th¸ng 8); çc nhãm loµi nh− Cu Streptopelia, Cu cu Cuculus, V¹c vµ Cß (hä DiÖc), ChÌo bÎo (hä ChÌo bÎo), §íp ruåi Muscicapa, Ficedula, Eumyias, Niltava vµ Cyornis, S¸o Sturnus còng ®[ ghi nhËn di c− qua khu vùc phÝa b¾c §«ng D−¬ng víi sè l−îng lín vµo kho¶ng thêi gian th¸ng 8 vµ th¸ng 9 (McClure 1998, J.W. Duckworth in litt. 2005). Sù di c− mïa xu©n còng lµ mét ®Æc tr−ng quan träng t¹i Tam §¶o, sè l−îng cùc ®¹i ®[ ®−îc ghi nhËn vµo kho¶ng thêi gian cuèi th¸ng 4 vµ ®Çu th¸ng 5 (C. Robson in litt. 2004). Víi nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn, Tam §¶o ®[ ®−îc x¸c ®Þnh lµ khu vùc quan träng cho çc loµi chim di c− thuéc bé SÎ. VÞ trÝ næi bËt cña Tam §¶o cã kh¶ n¨ng ®ãng vai trß nh− mét ng−êi vÏ b¶n ®å, ®Þnh h−íng, thu hót çc loµi chim di c−. Çc d«ng nói n¬i cßn tån t¹i çc m¶nh rõng réng, dèc cña çc khèi nói t¹o nªn nhiÒu sinh c¶nh tró ch©n vµ kiÕm ¨n quan träng cho rÊt nhiÒu loµi nh− ChÌo bÎo, ChÝch choÌ, §íp ruåi, Chµo mµo vµ ChÝch, ®©y lµ çc nhãm loµi sö dông çc t¸n rõng, çc tÇng rõng thÊp. Çc loµi chim s¨n måi trªn kh«ng nh− YÕn, Nh¹n th−êng kiÕm ¨n phÝa trªn çc t¸n rõng. Khu hÖ chim rõng ®Þnh c− Theo nh÷ng kÕt qu¶ kh¶o s¸t gÇn ®©y, Tam §¶o chøa ®ùng sù phong phó vÒ çc loµi nãi chung ë møc ®é thÊp h¬n so síi khu b¶o tån Ba Be - Na Hang ë ngay liÒn kÒ, thuéc phÝa B¾c ViÖt Nam, n¬i gÇn ®©y ®[ ®−îc kh¶o s¸t tËp trung trªn diÖn réng ®[ ghi nhËn cã 327 loµi chim (Lª Träng Tr¶i et al. 2004). Çc kh¶o s¸t trong mïa sinh s¶n chØ bæ sung thªm ®−îc 3 loµi vµo danh s¸ch çc loµi ë Tam §¶o, cã thÓ do kh¶o s¸t lÇn nµy ë çc sinh c¶nh gièng nhau mµ ®[ ®−îc çc nhµ ®iÓu häc nghiªn cøu tr−íc ®©y (c¶ çc nhµ ®iÓu häc tr−íc ®©y vµ hiÖn nay). ViÖc kh¶o s¸t çc sinh c¶nh vµnh ®ai (VD: ®ång cá, vïng ®Êt n«ng nghiÖp) cã thÓ t¨ng sè loµi ph¸t hiÖn lªn 10 loµi hoÆc h¬n thÕ, cã thÓ bao gåm nhiÒu loµi ph©n bè hÑp trong çc vïng ®Þa lý sinh häc, thÕ nh−ng sÏ kh«ng thÓ ph¸t hiÖn ra nh÷ng quÇn thÓ quan träng cã liªn quan ®Õn b¶o tån toµn cÇu cña çc loµi chim ®Þnh c− hoÆc sinh s¶n.

34

Trªn c¬ së çc kÕt qu¶ kh¶o s¸t khu hÖ chim ë Tam §¶o, so s¸nh víi tæ hîp rõng b¶o tån Ba Be-Na Hang, vÒ thµnh phÇn loµi c¶ hai gÇn nh− t−¬ng tù nhau. ThÓ hiÖn tÇn xuÊt ph¸t hiÖn cña çc loµi phæ biÕn ë ba ®iÓm kh¶o s¸t cña Tam §¶o t−¬ng tù víi khu vùc T¸t KÎ (Na Hang) vµ Sinh Long (Na Hang). Ch¼ng h¹n çc loµi sau: L¸ch t¸ch ®Çu x¸m, Kh−íu bôi vµng, Cµnh c¹ch lín, Cu rèc ®Çu vµng vµ Cµnh c¹ch hung lµ nh÷ng loµi phæ biÕn nhÊt cña c¶ ba ®iÓm nãi trªn (Lª Träng Tr¶i et al 2004).

Trong mïa xu©n n¨m 2005, mçi khu vùc kh¶o s¸t ®Òu cã diÖn tÝch rõng th−êng xanh réng lín cã chÊt l−îng tèt, vµ mçi khu ®Òu cã tÇm quan träng ®Ó duy tr× sù toµn vÑn cña hÖ chim Tam §¶o. Khu vùc thÞ trÊn Tam §¶o vµ ba ®Ønh ®[ ghi nhËn nhiÒu loµi h¬n so víi çc ®iÓm kh¶o s¸t trong mïa xu©n 2005 (Phô lôc 1). §iÒu nµy kh«ng g©y ng¹c nhiªn bëi v× khu vùc nµy ®−îc nghiªn cøu trong nhiÒu n¨m vµ ë tÊt c¶ çc mïa trong n¨m. V−ên Quèc gia Tam §¶o cã gi¶i diÖn tÝch rõng th−êng xanh trªn nói thÊp liªn tôc xen lÉn víi rõng tre nøa, ph©n bè trªn ®ai cao tõ kho¶ng 500 m ®Õn 1600 m so víi mÆt n−íc biÓn ë miÒn B¾c ViÖt Nam. ChÝnh ®iÒu nµy ®[ t¹o cho V−ên Quèc gia Tam §¶o cã tÇm quan träng quèc gia ®èi víi b¶o tån chim; Çc sinh c¶nh t−¬ng tù ë Ba Be vµ Na Hang ®[ bÞ chia c¾t thµnh t÷ng v¹t nhá vµ d¹ng kh¶m.

Thu hót sù quan t©m ®Æc biÖt t¹i Tam §¶o lµ khu hÖ chim cña rõng th−êng xanh trªn ®Êt vµ nói thÊp vµ vïng ph©n bè toµn cÇu cña chóng h¹n hÑp ë çc vïng phÝa b¾c cña Th¸i Lan, Lµo, ViÖt Nam vµ phÝa Nam Trung Quèc (Robson 2000). Çc loµi nµy bao gåm: C¾t nhá Microhierax melanoleucus, Kh¸ch ®u«i cê Temnurus temnurus, Cµnh c¹ch hung Hemixos castanonotus, Kh−íu x¸m Garrulax maesi, Kh−íu má dÑt ®u«i ng¾n Paradoxornis davidianus vµ Hót mËt ®u«i nhän Aethopyga christinae. Hai loµi kh−íu má dÑt chØ thÞ cho sinh c¶nh tre nøa d−íi t¸n rõng th−êng xanh. C¾t nhá chØ thÞ cho vïng b×a rõng, n¬i canh t¸c n−¬ng rÉy víi nhiÒu c©y chÕt kh« tr¬ cµnh ®Ó ®Ëu; çc loµi cßn l¹i lµ çc loµi g¾n bã víi rõng th−êng xanh (Robson 2000, Duckworth et al. 1999, pers. obs.). Nh÷ng loµi nµy thu hÊp dÉn rÊt nhiÒu kh¸ch du lÞch xem chim, cïng víi c¬ héi ®−îc thÊy nhiÒu loµi chim cña nh÷ng loµi ph©n bè h¹n hÑp trong mét ®¬n vÞ ®Þa sinh häc (víi ®ai ph©n bè r«ng) bao gåm: §u«i côt g¸y xanh, C« c« ®Çu x¸m, C« c« xanh, Kh−íu ®u«i ®á vµ Choµng cho¹c ®Çu ®en.

Du lÞch xem chim

V−ên Quèc gia Tam §¶o lµ ®iÓm thu hót nhiÒu çc c«ng ty du lÞch sinh th¸i quèc tÕ nh− c«ng ty Birdquest Ltd. (www.birdquest.co.uk) vµ c«ng ty North Kent Birding (www.northkentbirding.freeserve.co.uk), c¶ hai c«ng ty nµy ®Òu ®ãng trô së t¹i V−¬ng Quèc Anh. Ngoµi ra cßn cã çc c«ng ty, tæ chøc cña Mü nh− Wings (wingsbirds.com) vµ Kingbird (www.kingbirdtours.com) còng ®[ cã rÊt nhiÒu ho¹t ®éng trong khu vùc. Môc ®Ých chÝnh cña çc c«ng ty nµy khi hä triÓn khai çc ho¹t ®éng cña m×nh t¹i Tam §¶o lµ do khu vùc dÔ tiÕp cËn, rÊt gÇn víi Hµ Néi. Ngoµi ra, çc tiÖn nghi ®¹t tiªu chuÈn Quèc tÕ cña kh¸ch s¹n Mela t¹i thÞ trÊn, sù cã mÆt cña çc loµi chim khã ph¸t hiÖn t¹i çc khu vùc kh¸c lµ hai nh©n tè quan träng thu hót çc c«ng ty nµy. Thªm vµo ®ã çc nhãm kh¸ch du lÞch vµ mét sè l−îng nhá çc kh¸ch xem chim ®éc lËp còng ®[ tíi Tam §¶o v× hai nguyªn nh©n trªn. N¨m 2004, c«ng ty du lÞch sinh th¸i Exotissimo ®[ tæ chøc kho¶ng 25 chuyÕn ®Õn Tam §¶o cho çc kh¸ch xem chim ®éc lËp, ®Æc biÖt hiÖn nay Exotissimo ®[ cã mét sè hîp ®ång víi çc nhãm kh¸ch du lÞch vµ mét sè ç nh©n ®Ó tæ chøc çc ®ît th¨m quan Tam §¶o trong n¨m 2005 (R. Craik, Exotissimo Ltd. in litt. 2004). HÇu hÕt çc nhãm

35

còng nh− çc kh¸ch ®éc lËp th−êng ë l¹i Tam §¶o trong vßng tõ 2 ®Õn 3 ®ªm. Trong ®ît kh¶o s¸t lÇn nµy, 3 kh¸ch xem chim ®éc lËp ng−êi Mü ®[ ®−îc ®oµn nghiªn cøu pháng vÊn, tõng ng−êi ®[ cã çc lêi b×nh luËn riªng vÒ nh÷ng khã kh¨n hä gÆp ph¶i khi ®i quan s¸t chim t¹i Tam §¶o (mét trong sè hä ®[ thËt thµ thæ lé anh ta c¶m thÊy thó vÞ khi anh ta ë trong mét b[i ®ç xe t¹i thñ ®« B¨ng Cèc h¬n lµ thêi gian anh ta ë l¹i Tam §¶o). Khu vùc chÝnh mµ çc kh¸ch du lÞch ®Õn th¨m quan, quan s¸t chim lµ con ®−êng dÉn ®Õn 3 ®Ønh nói vµ çc bËc thang nèi tõ thÞ trÊn Tam §¶o lªn th¸p truyÒn h×nh. Mét sè loµi chim (®Æc biÖt lµ Kh−íu x¸m) vµ mét sè loµi Sãc th−êng ®−îc quan s¸t dÔ dµng trªn tuyÕn ®−êng ®Õn 3 ®Ønh h¬n lµ tuyÕn lªn th¸p truyÒn h×nh. Khèi l−îng r¸c th¶i qu¸ møc phñ trªn çc bËc thang trªn ®−êng lªn th¸p truyÒn h×nh ®[ lµm mÊt thÈm mü con ®−êng ®i trong rõng t−¬ng ®èi ng¾n vµ ®Ñp nµy. Çc vÊn ®Ò vÒ sù ®e do¹

Mét ®¸nh gi¸ ngÉu nhiªn vÒ mËt ®é chim rõng ®Þnh c− cho thÊy çc mËt ®é nµy ë rõng th−êng xanh nói thÊp t−¬ng tù nhau ë çc vïng kh¸c cña B¾c §«ng D−¬ng. Tuy nhiªn, sù thiÕu v¾ng çc loµi hång hoµng trong khu vùc réng lín cña V−ên Quèc gia, mËt ®é rÊt thÊp cña çc loµi cu xanh, ®Æc biÖt lµ çc loµi cu xanh thuéc gièng Treron vµ çc loµi gÇm gh× thuéc gièng Ducula/Columba cã thÓ lµ hËu qu¶ cña viÖc s¨n b¾n qu¸ møc trong thêi gian võa qua. Tuy nhiªn, s¨n b¾n cã lÏ kh«ng g©y ra sù mÊt ®i ®¸ng kÓ cña çc loµi chim nhá vµ võa. ViÖc x©y dùng mét con ®−êng míi nèi thÞ trÊn Tam §¶o víi ch©n nói cña ®Ønh Rïng R×nh ®[ g©y ra sù bÊt tiÖn chÝnh ®èi víi çc nhµ xem chim tíi ®©y do sù tiÕp cËn bÞ h¹n chÕ, viÖc tµn ph¸ sinh c¶nh, còng nh− nh÷ng t¸c ®éng g©y ra bëi viÖc x©y dùng nµy. ViÖc x©y dùng míi nµy còng cã thÓ khiÕn cho nh÷ng nhµ tæ chøc tour du lÞch vµ kh¸ch du lÞch thiªn nhiªn t×m kiÕm çc khu vùc thay thÕ kh¸c. MÆc dï sù xuèng cÊp vµ biÕn mÊt cña sinh c¶nh lµ nh÷ng vÊn ®Ò cña ®Þa ph−¬ng, nh−ng qua ®ît kh¶o s¸t t¹i 3 khu vùc nªu trªn vµ xung quanhTam §¶o vÒ phÝa B¾c cña thÞ trÊn, chÊt l−îng sinh c¶nh nh×n chung vÉn cßn tèt, vµ thÝch hîp ®èi víi çc loµi mµ tr−íc ®©y ®[ tõng cã sè l−îng lín (VÝ dô: çc loµi hång hoµng, çc loµi cu xanh, çc loµi trong bé gµ).

36

5. KiÕn nghÞ Nghiªn cøu sù di c− • CÇn ph¶i cã çc nghiªn cøu tiÕp theo vÒ khu hÖ chim t¹i V−ên Quèc gia Tam §¶o, tËp

trung −u tiªn vµo ®iÒu tra gi¸m s¸t sù di c− c¶ trong mïa thu vµ mïa xu©n cña çc loµi chim ¨n thÞt vµ çc loµi chim thuéc bé SÎ.

• §iÒu tra sù di c− cña chim ¨n thÞt cÇn ph¶i ®−îc tiÕn hµnh toµn diÖn trong c¶ 1 giai

®o¹n di c− mïa thu hoÆc mïa xu©n. Khi tiÕn hµnh ®iÒu tra cÇn ph¶i cã nhiÒu ng−êi tham gia quan s¸t (Ýt nhÊt lµ 3 ng−êi) t¹i çc ®iÓm kh¸c nhau trong cïng mét thêi gian, cè g¾ng bao qu¸t ®−îc çc vÞ trÝ t¹i Tam §¶o cµng nhiÒu cµng tèt. Vµo mïa xu©n, ®iÒu tra thùc ®Þa cÇn ph¶i ®−îc tiÕn hµnh tõ ®Çu th¸ng 3 kÐo dµi ®Õn gi÷a th¸ng 5, trong khi ®ã vµo mïa thu viÖc quan s¸t cÇn b¾t ®Çu tõ th¸ng 9 vµ chØ nªn kÕt thóc vµo nöa cuèi cña th¸ng 11.

• CÇn liªn hÖ ngay víi Tæ chøc nghiªn cøu vµ b¶o tån chim ¨n thÞt Ch©u ¸

(http://www5b.biglobe.ne.jp/~raptor/index.htm) ®Ó nhanh chãng gia nhËp m¹ng l−íi, tham gia vµo dù ¸n ®iÒu tra chim ¨n thÞt di c− t¹i Ch©u ¸ nh»m gi¸m s¸t l©u dµi sù di c− cña çc loµi chim ¨n thÞt t¹i V−ên quèc gia Tam §¶o. HiÖn nay dù ¸n nµy vÉn ®ang ho¹t ®éng t¹i çc n−íc Ch©u ¸, trong ®ã cã ViÖt Nam.

• Sù di c− cña çc loµi chim thuéc bé SÎ còng cÇn ph¶i ®−îc nghiªn cøu s©u h¬n, tiÕn

hµnh sö dông nhiÒu l−íi mê, nªn b¾t ®Çu tõ ®Çu th¸ng 3 vµ chØ kÕt thóc vµo gi÷ th¸ng 5. §iÒu tra thùc ®Þa nªn tËp trung vµo çc khu vùc däc theo çc d«ng, s−ên nói vµ t¹i çc ®iÓm “yªn ngùa” n»m gi÷a çc ®Ønh, t¹i Tam §¶o ®[ tån t¹i s½n mét sè tuyÕn ®−êng nhá trong rõng rÊt phï cho viÖc ®Æt l−íi mê. ViÖc gi¸m s¸t sù di c− cña çc loµi bé SÎ còng cÇn ph¶i ®−îc tiÕn hµnh c¶ trong mïa thu, sö sông çc ph−¬ng ph¸p t−¬ng tù nh− trªn, tiÕn hµnh ®iÒu tra tõ cuèi th¸ng 8 vµ nªn kÐo dµi ®Õn gi÷a th¸ng 11.

• Ch−¬ng tr×nh gi¸m s¸t çc loµi chim di c− b»ng l−íi mê cÇn ph¶i ®−îc lªn kÕ ho¹ch

cô thÓ vµ cÈn thËn do nguy c¬ bÞ mÊt l−íi lµ cã thÓ xÈy ra, ®iÒu nµy cã kh¶ n¨ng lµm cho t×nh tr¹ng s¨n b¾t chim tr¸i phÐp t¨ng. Tuy nhiªn, hi väng lµ sÏ cã çc ph−¬ng ¸n nh»m lµm thay ®æi nhËn thøc cña d©n c− ®Þa ph−¬ng ®èi víi viÖc s¨n b¾n th«ng qua c«ng t¸c gi¸o dôc, tuyªn truyÒn, ®µo t¹o vµ thËm chÝ cã thÓ tuyÓn ngay çc thî s¨n ®[ biÕt tham gia c«ng t¸c gi¸m s¸t chim di c−. C«ng t¸c gi¸m s¸t chim di c− còng cã thÓ trë thµnh mét trong sè çc c«ng cô gi¸o dôc, n©ng cao nhËn thøc cho céng ®«ng d©n c− ®Þa ph−¬ng, bªn c¹nh ®ã cÇn quan t©m ®Õn nhãm ®èi t−îng lµ çc ®oµn kh¸ch du lÞch th−êng xuyªn ®Õn tõ Hµ Néi vµ çc vïng l©n cËn.

Thµnh lËp tr¹m nghiªn cøu chim t¹i Tam §¶o • ViÖc thµnh lËp çc tr¹m, trung t©m nghiªn cøu chim t¹i chç ®[ rÊt phæ biÕn ë çc

Quèc gia Ch©u ¢u vµ b¾c Mü nh− (www.birdobscouncil.org.uk), (www.pwrc.usgs.gov/BBL/manual/birdobs.htm). Qu¸ tr×nh thµnh lËp tr¹m nghiªn cøu cÇn ph¶i ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng môc tiªu ng¾n h¹n nh»m môc ®Ých gi¸m s¸t l©u dµi sù di c− cña çc loµi chim. Çc chøc n¨ng chÝnh cña tr¹m nghiªn cøu cã thÓ lµ: 1)

37

ho¹t ®éng nh− mét trung t©m nghiªn cøu, ®iÒu tra, gi¸m s¸t sù di c− cña tÊt c¶ çc loµi chim (cã thÓ c¶ sù di c− cña çc loµi b−ím), nh»m cung cÊp çc sè liÖu s©u h¬n liªn quan ®Õn sinh häc, sinh th¸i, sù di c− vµ c¶ çc nh©n tè biÕn ®éng sè l−îng quÇn thÓ; 2) ho¹t ®éng nh− lµ mét trung t©m gi¸o dôc víi ®iÒu kiÖn thuËn lîi lµ rÊt gÇn Hµ Néi; 3) ho¹t ®éng víi môc ®Ých nh»m thóc ®Èy çc ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i.

• Khu vùc th¸p tuyÒn h×nh lµ ®Þa ®iÓm lý t−ëng ®Ó x©y dùng tr¹m gi¸m s¸t, nghiªn cøu

çc loµi chim di c− t¹i Tam §¶o. Çc trung t©m quan s¸t, nghiªn cøu th−êng xuyªn çc loµi chim mang tÝnh chÊt Quèc gia ®[ tån t¹i rÊt l©u t¹i çc n−íc b¾c Mü vµ Ch©u ¢u trong khi t¹i Ch©u ¸ ch−a hÒ cã trung t©m nghiªn cøu t−¬ng tù nµo, mÆc dï ®[ cã nhiÒu trung t©m ®eo vßng chim ho¹t ®éng t¹i çc ®Þa ®iÓm kh¸c nhau ë Trung Quèc (trung t©m ®eo vßng chim Beidaihe) vµ thËm chÝ cã ®Õn h¬n 30 n¨m ho¹t ®éng t¹i NhËt B¶n (chñ yÕu ®iÒu hµnh bëi ViÖn Yamashina (www.yamashina.or.jp/english/toppage.html). • SÏ lµ rÊt tèt nÕu th«ng qua çc nghiªn cøu vÒ sù di c− cña çc loµi chim (c¶ chim ¨n

thÞt vµ çc loµi chim thuéc bé SÎ) cã thÓ ®µo t¹o ®−îc çc nghiªn cøu viªn, nhãm ng−êi nµy cã thÓ lµ nh©n viªn cña V−ên Quèc gia, çc trung t©m, ViÖn nghiªn cøu t¹i Hµ Néi. Ngoµi ra, ch−¬ng tr×nh cã thÓ lµ mét ph−¬ng tiÖn lµm thay ®æi nhËn thøc cña çc thî s¨n ®Þa ph−¬ng ®Ó ch−¬ng tr×nh gi¸m s¸t sù di c− cña çc loµi chim cã thÓ ph¸t triÓn l©u dµi, bÒn v÷ng.

• Trong khi chê ®îi ®Ó cã ®ñ çc ®iÒu kiÖn thµnh lËp çc trung t©m nghiªn cøu nh− trªn

t¹i ViÖt Nam th× çc nhµ khoa häc hoµn toµn cã thÓ thùc hiÖn çc ho¹t ®éng thóc ®Èy, khuyÕn khÝch çc kh¸ch du lÞch trong vµ ngoµi n−íc nghiªn cøu chim di c− t¹i çc khu vùc kh¸c nhau (theo «ng S. Rumsey, mét kh¸ch xem chim t¹i Tam §¶o cho biÕt ph−¬ng ph¸p nµy ®[ ®−îc thùc hiÖn thµnh c«ng t¹i Sªnªgan trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y).

Nghiªn cøu khu hÖ chim t¹i çc sinh c¶nh kh«ng cã rõng • Çc ®ît ®iÒu tra tiÕp theo cÇn ®−îc xem xÐt kh¶o s¸t theo çc sinh c¶nh x¸c ®Þnh, −u

tiªn çc sinh c¶nh ch−a ®−îc ®iÒu tra bao gåm çc sinh c¶nh tr¶ng cá vµ nói ®¸ v«i n»m phÝa b¾c cña V−ên quèc gia.

C«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ çc ho¹t ®éng kh¸c • C«ng t¸c tuyªn truyÒn vÒ tÇm quan träng cña çc loµi chim ¨n thÞt di c− cã thÓ ®−îc

thùc hiÖn mét çch dÔ dµng t¹i khu vùc §Òn Sãc nh−ng l¹i mang l¹i gi¸ trÞ b¶o tån quan träng cho V−ên Quèc gia Tam §¶o th«ng qua viÖc n©ng cao nhËn thøc, khuyÕn khÝch çc tÇng líp d©n c− tham gia vµo viÖc b¶o vÖ thiªn nhiªn m«i tr−êng.

§Òn Sãc n»m rÊt gÇn Hµ Néi, ch−a ®Õn mét giê ®i tõ trung t©m Hµ Néi, ®©y lµ n¬i cã thÓ quan s¸t çc loµi chim ¨n thÞt di c− c¶ trong mïa thu vµ mïa xu©n, thËm chÝ thêi gian tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 3 vÉn cã thÓ quan s¸t ®−îc çc loµi chim ¨n thÞt tró ®«ng kh¸c nhau (chñ yÕu lµ DiÒu nhËt b¶n, DiÒu h©u vµ C¾t l−ng hung) (Lª M¹nh Hïng, tµi liÖu ch−a xuÊt

38

b¶n). ViÖc tuyªn truyÒn nªn ®−îc ®Èy m¹nh trong çc tr−êng häc xung quanh Hµ Néi, d©n c− ®Þa ph−¬ng vµ çc ph−¬ng tiÖn th«ng tin Quèc gia. • CÇn ph¸t triÓn c«ng t¸c h−íng dÉn xem chim t¹i V−ên Quèc gia Tam §¶o, th«ng tin

vÒ çc loµi chim cÇn ph¶i ®−îc tËp hîp, biªn so¹n lµm thµnh s¸ch h−íng dÉn b»ng nhiÒu thø tiÕng kh¸c nhau nh»m thu hót kh¸ch du lÞch sinh th¸i.

S¸ch h−íng dÉn nªn cã mét danh lôc ®¬n gi¶n çc loµi ®[ ®−îc ghi nhËn t¹i khu vùc vµ mïa di c− cña chóng, cÇn lËp b¶n ®å ®¬n gi¶n thÞ trÊn Tam §¶o vµ çc tuyÕn ®−êng quan träng xuÊt ph¸t tõ thÞ trÊn. S¸ch h−íng dÉn còng nªn cã mét sè trang ®Çu giíi thiÖu chung vÒ V−ên Quèc gia vµ çc gi¸ trÞ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cña V−ên. Cuèn s¸ch h−íng dÉn nµy cã thÓ lµm gièng nh− cuèn s¸ch h−íng dÉn do WWF tµi trî vµ xuÊt b¶n cho V−ên Quèc gia Çt Tiªn phÝa nam ViÖt Nam. §Æc biÖt, sÏ rÊt thuËn lîi cho çc kh¸ch du lÞch sinh th¸i nÕu V−ên Quèc gia cã thÓ ph©n ph¸t miÔn phÝ cuèn s¸ch h−íng dÉn ®ã, hiÖn nay trªn ThÕ giíi cã rÊt nhiÒu çc V−ên Quèc gia ®[ vµ ®ang lµm nh− vËy.

39

Tµi liÖu tham kh¶o Alström, P., Davidson, P., Duckworth, J.W., Eames, J.C., Nguyen Cu, Olsson, U., Robson, C. and Timmins, R.J. (in prep.) Description of a new species of Phylloscopus from Vietnam and Laos. BirdLife International (2001) Threatened birds of Asia: the BirdLife International Red Data Book. Cambridge, U.K.: BirdLife International. BirdLife International (2004) Threatened birds of the world 2004. CD Rom. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife International and MARD (2003) Sourcebook of existing and proposed protected areas in Vietnam. Hanoi: BirdLife International Vietnam Programme and the Ministry of Agriculture and Rural Development. Bourret, R. (1943) Liste des oiseaux récemment entrés dans les collections du Laboratoire de Zoologie. Notes et travaux de l'Ecole supérieure des Sciences de l'Université Indochinoise, Hanoi 2: 18-37. Bourret, R. (1944) Liste des oiseaux dans la collection du Laboratoire de Zoologie, troisième liste, 1943. Notes et travaux de l'Ecole supérieure des Sciences de l'Université Indochinoise, Hanoi 3: 19-36. Decandido, R., Chukiat Nualsri, Allen, D. and Bildstein, K.L. (2004) Autumn 2003 raptor migration at Chumpon, Thailand: a globally significant raptor migration watch site. Forktail 20: 49-54. Delacour, J. and Jabouille, P. (1931) Les oiseaux de l'Indochine francaise, 1-4. Paris: Exposition Coloniale Internationale. Duckworth, J. W., Davidson, P. and Timmins, R. J. (1999) Birds. Pp. 69-159 in Duckworth, J. W., Salter, R. E. and Khounboline, K. (compilers), Wildlife in Lao PDR: 1999 Status Report. Vientiane: IUCN-The World Conservation Union / Wildlife Conservation Society / Centre for Protected Areas and Watershed Management. Ferguson-Lees, J. and Christie, D.A. (2002) Raptors of the World. London: Christopher Helm. Ghazoul, J. (1994) Site description and conservation evaluation: Tam Dao Nature Reserve, Vinh Phu province, Vietnam. London: Society for Environmental Exploration. Kelly, A.G. (1999) Report on a birding trip to Vietnam, 11 December 1998 - 1 January 1999. (Unpublished).

40

Le Manh Hung (2001) A preliminary survey of resident and migrant raptor’s sites in north Vietnam, October 2000 and 28 February-15 March 2001. Asian Raptors Bulletin 2: 20-21. Le Manh Hung (2002) Notes on raptors observed during bird surveys in Vietnam: October 2001-July 2002. Asian Raptors Bulletin 3: 1-6. McClure, H.E. (1998) Migration and the survival of birds in Asia. Bangkok: White Lotus Press. Robson, C. (2000) A field guide to the birds of South-East Asia. U.K.: New Holland. Robson, C. (2004) Birds of Tam Dao National Park. Unpublished checklist. Robson, C., Eames, J. C., Wolstencroft, J. A., Nguyen Cu and Truong Van La (1989) Recent records of birds from Vietnam. Forktail 5: 71-97. Stattersfield, A. J., Crosby, M. J., Long, A. J. and Wege, D. C. (1998) Endemic Bird Areas of the World: Priorities for Biodiversity Conservation. BirdLife International, Cambridge, UK. BirdLife Conservation Series No.7. Tordoff, A.W. (2002a) Directory of Important Bird Areas in Vietnam: key sites for conservation. Hanoi: BirdLife International in Indochina and the Institute of Ecology and Biological Resources. Tordoff, A.W. (2002b) Raptor migration at Hoang Lien Nature Reserve, northern Vietnam. Forktail 18: 45-48. VNPPAA (Vietnam National Parks and Protected Areas Association) (2001) Tam Dao National Park. Hanoi: Agricultural Publishing House. Vo Quy (1971) [Biology of common bird species in Vietnam. Part I: The preliminary history of bird studies in Indochina and Vietnam. Part II: The fundamental characteristics of avifauna in north Vietnam. Part III: Biology of common birds in north Vietnam.] Hanoi: Science and technology. (In Vietnamese). Vo Quy (1972) [Distribution and habitats of the avifauna of north Vietnam.] Thong bao khoa hoc Truong Dai hoc Tong hop Ha noi, Hoa hoc sinh vat hoc. Biology-Chemistry 6: ?. (In Vietnamese) Vo Quy (1975) [Birds of Vietnam.], vol. 1. Hanoi: Nha Xuat Ban Khoa Hoc Va Ky Thuat, 650 pp. (In Vietnamese). Vo Quy (1981) [Birds of Vietnam.], vol. 2. Hanoi: Nha Xuat Ban Khoa Hoc Va Ky Thuat, 396 pp. (In Vietnamese).

41

Zalles, J.I. and Bildstein, K.L. (2000) Raptor watch: a global directory of raptor migration sites. Cambridge, U.K. and Kempton, U.S.A.: BirdLife International and Hawk Mountain Sanctuary.

42

Phô lôc 1 Danh s¸ch çc loµi chi ghi nhËn ë V−ên Quèc Gia Tam ®¶o (2004), víi

sù bæ sung qua kh¶o s¸t vµo mïa thu 2004 vµ mïa xu©n 2005

Tªn phæ th«ng

Tªn khoa häc

ThÞ TrÊn Tam §¶o vµ 3 ®Ønh

Tay Thien

Suèi Tien vµ Suèi TrÇm

Tam §¶o B¾c

Nguån sè liÖu

T×nh tr¹ng b¶o tån

T×nh tr¹ng 2005

Hä TrÜ Phasianidae

1. §a ®a Francolinus pintadeanus 1 1 1 1 S, H fc

2. Gµ so häng tr¾ng Arborophila brunneopectus 1 1 1 1 S, H fc

3. Gµ rõng Gallus gallus 1 1 1 1 S, H uc

4. Gµ l«i tr¾ng Lophura nycthemera 1 1 1 S, F r

5. Gµ tiÒn mÆt vµng Polyplectron bicalcaratum 1 r

Hä Cun Cót Turnicidae

6. Cun cót lng hung Turnix tanki 1

Hä Gâ KiÕn Picidae

7. Gâ kiÕn lïn mµy tr¾ng

Sasia ochracea 1 1 S uc

8. Gâ kiÕn nhá ®Çu x¸m

Dendrocopus canicapillus 1 1 1 1 S fc

9. Gâ kiÕn n©u Dendrocopus hyperythrus 1

10. Gâ kiÕn xanh çnh ®á

Picus chlorolophus 1 1

11. Gâ kiÕn xanh g¸y vµng

Picus flavinucha 1 1 1 1 S fc

12. Gâ kiÕn vµng lín Chrysocolaptes lucidus 1

13. Gâ kiÕn n©u cæ ®á Blythipicus pyrrhotis 1 1 1 1 S c

Hä Cu Rèc Megalaimidae

14. ThÇy chïa ®Ýt ®á Megalaima lagrandieri 1 1 1 1 S c

15. Cu rèc ®Çu x¸m Megalaima faiostricta 1 1 1 1 S c

16. Cu rèc m¸ vµng Megalaima chrysopogon 1

17. Cu rèc ®Çu vµng Megalaima franklinii 1 1 1 1 S c

18. Cu rèc tai ®en Megalaima icognita 1

Hä Hång Hoµng Bucerotidae

19. Hång hoµng Buceros bicornis 1 S, H NT,

T

r

20. Hä Nuèc Trogonidae

21. Nuèc bông ®á Harpactes erythrocephalus 1 1 1 1 S c

Hä S¶ Rõng Coraciidae

22. YÓng qu¹ Eurystomus orientalis 1

Hä Bång Chanh Alcedinidae

23. Bång chanh Alcedo atthis 1 1 1 1 S fc

Hä Bãi Ç Halcyonidae

24. S¶ hung Halcyon coromanda 1 1 1 1 S, H R c

43

25. S¶ ®Çu n©u Halcyon smyrnensis 1 1 S fc

26. S¶ ®Çu ®en Halcyon pileata 1

27. Hä Cu Cu Cuculidae

28. ChÌo chÑo lín Hierococcyx sparverioides 1 1 1 H fc

29. ChÌo chÑo nhá Hierococcyx fugax 1 1 1 H fc

30. B¾t c« trãi cét Cuculus micropterus 1 1 1 1 S, H c

31. Cóc cu ph¬ng ®«ng Cuculus saturatus 1 1 1 H uc

32. T×m vÞt Cacomantis merulinus 1 1 1 1 H fc

33. Cu cu ®en Surniculus lugubris 1 1 1 S, H fc

34. Kh¸t níc Clamator coromandus 1 1 H fc

35. Tu hó Eudynamys scolopacea 1 1 1 H fc

36. Phín (Coäc) Phaenicophaeus tristis 1 1 S uc

Hä B×m BÞp Centropodidae

37. B×m bÞp lín Centropus sinensis 1 1 1 1 S fc

38. B×m bÞp nhá Centropus bengalensis 1 1 1 1 S fc

Hä YÕn Apodidae

39. YÕn h«ng x¸m Collocalia germani 1

40. YÕn ®u«i cøng h«ng tr¾ng

Hirundapus caudacutus 1

41. yÕn ®u«i cøng bông tr¾ng

Hirundapus cochinchinensis 1 1 1 1 S fc

42. YÕn ®u«i cøng lín Hirundapus giganteus 1

43. YÕn cä Cypsiurus balasiensis 1 1 1 S fc

44. YÕn h«ng tr¾ng Apus pacificus 1 1 1 S fc

Hä Có Strigidae

45. Có mÌo Otus spilocephalus 1 1 H uc

46. Có mÌo khoang cæ Otus bakkamoena 1 1 H uc

47. Hï Strix leptogrammica 1 1 H r

48. Có vä mÆt tr¾ng Glaucidium brodiei 1 1 1 1 S c

49. Có vä Glaucidium cuculoides 1 H fc

50. Có vä l−ng n©u Ninox scutulata 1 H uc

Hä Có Muçi Caprimulgidae

51. Có muçi ¢n §é Caprimulgus indicus 1

Hä Bå C©u Columbidae

52. Cu g¸y Streptopelia chinensis 1 1 1 S fc

53. GÇm gh× v»n Macropygia unchall 1 1 H uc

54. Cu luång Chalcophaps indica 1

55. Cu xanh má quÆp Treron curvirostra 1 1 H r

56. Cu xanh ®u«I nhän Treron apicauda 1

57. Cu xanh bông tr¾ng Treron sieboldii 1

58. GÇm gh× lng n©u Ducula badia 1 1 H r

Hä Gµ Níc Rallidae

44

59. Cuèc ngùc tr¾ng Amaurornis phoenicurus 1 1 1 S uc

60. Cuèc lïn Porzana paykullii 1 NT

61. Gµ ®ång Gallicrex cinerea 1

Hä RÏ Scolopacidae

62. RÏ gµ Scolopax rusticola 1

63. RÏ giun lín Gallinago nemoricola 1 VU

64. Cho¾t lín Tringa nebularia 1

65. Cho¾t bông tr¾ng Tringa ochropus 1

66. Cho¾t nhá Actitis hypoleucos 1

Hä Choi Choi Charadriidae

67. Choi choi nhá Charadrius dubius 1

68. Te vµng Vanellus cinereus 1

Hä −ng Accipitridae

69. DiÒu hoaJedon Aviceda jerdoni 1

70. DiÒu ¨n ong Pernis ptilorhyncus 1 1 S r

71. DiÒu n©u Milvus migrans 1

72. DiÒu ngãn ng¾n Circeatus gallicus 1

73. DiÒu hoa MiÕn ®iÖn Spilornis cheela 1 1 1 1 S fc

74. DiÒu Hen Circus cyaneus 1

75. DiÒu míp Circus melanoleucos 1

76. ¦ng ¢n ®é Accipiter trivirgatus 1 1 S uc

77. ¦ng NhËt b¶n Accipiter gularis 1

78. ¦ng mµy tr¾ng Acipiter nisus 1

79. DiÒu Ên §é Butastur indicus 1

80. DiÒu NhËt B¶n Buteo buteo 1 1 S r

81. §¹i bµng Ma lai Ictinaetus malayensis 1 1 S r

82. §¹i bµng hung Aquila nipalensis 1

83. §¹i bµng ®Çu n©u Aquila heliaca 1 VU

Hä C¾t Falconidae

84. C¾t nhá bông tr¾ng Microhierax melanoleucus 1

85. C¾t lng hung Falco tinnunculus 1

86. C¾t Amur Falco amurensis 1

87. C¾t Trung quèc Falco subbuteo 1

88. C¾t lín Falco pergrinus 1

Hä DiÖc Ardeidae

89. Cß bî Ardeola bacchus 1 1 1 1 S fc

90. Cß xanh Butorides striatus 1 1 1 S fc

Hä §u«i Côt Pittidae

91. §u«I côt n©u Pitta phayrei 1 1 S, H R r

92. §u«I côt g¸y xanh Pitta nipalensis 1 1 S r

93. §u«I côt ®Çu x¸m Pitta soror 1

45

94. §u«I côt ®Çu hung Pitta oatesi 1

95. §u«I côt ®Çu ®á Pitta cyanea 1

Hä Má Réng Eurylaimidae

96. Má réng xanh Psarisomus dalhousiae 1 1 1 1 S T fc

97. Má réng hung Serilophus lunatus 1 1 1 S fc

98. Hä Chim Xanh Irenidae

99. Chim xanh Nam bé Chloropsis cochinchinenss 1 1 S uc

100. Chim xanh h«ng vµng

Chloropsis hardwickii 1 1 1 1 S fc

Hä B¸ch Thanh Laniidae

101. B¸ch thanh v»n Lanius tigrinus 1

102. B¸ch thanh n©u Lanius cristatus 1

103. B¸ch thanh nhá Lanius colluriodes 1

104. B¸ch thanh ®u«I dµi Lanius schach 1 1 1 1 S fc

105. B¸ch thanh lng x¸m Lanius tephronotus 1

Hä Qu¹ Corvidae

106. GØe cïi Urocissa erythrorhyncha 1 1 S fc

107. GØe cïi xanh Cissa chinensis 1 1 1 S uc

108. GØe cïi bông vµng Cissa hypoleuca 1 1 1 S uc

109. Choµng cho¹nh x¸m Dendrocitta formosae 1

110. Choµng cho¹nh ®Çu ®en

Dendrocitta frontalis 1 1 r

111. Chim kh¸ch ®u«i cê Temnurus temnurus 1 1 1 1 S T c

112. Nh¹n rõng Artamus fuscus 1 fc

113. Vµng anh Trung quèc

Oriolus chinensis 1 1 1 S fc

114. Tö anh Oriolus traillii 1 1 1 S fc

115. Phêng chÌo x¸m lín Coracina macei 1 1 S uc

116. Phêng chÌo x¸m Coracina melaschistos 1

117. Phêng chÌo tr¾ng lín

Pericrocotus divaricatus 1 1 S uc

118. Phêng chÌo m¸ x¸m Pericrocotus solaris 1 1 1 1 S c

119. Phêng chÌo ®á lín Pericrocotus flammeus 1 1 1 1 S c

120. Rª qu¹t häng tr¾ng Rhipidura albicollis 1 1 1 1 S c

121. ChÌo bÎo rõng Dicrurus aeneus 1 1 1 S uc

122. ChÌo bÎo Dicrurus macrocercus 1 1 S uc

123. ChÌo bÎo x¸m Dicrurus leucophaeus 1 1 1 1 S fc

124. ChÌo bÎo má qu¹ Dicrurus annectans 1 1 S c

125. ChÌo bÎo bêm Dicrurus hottentottus 1 1 S uc

126. §íp ruåi xanh g¸y ®en

Hypothymis azurea 1

127. Thiªn ®êng ®u«i ph-ín

Terpsiphone paradisi 1

128. Chim nghÖ ngùc Aegithina tiphia 1 S fc

46

vµng

129. Chim nghÖ lín Aegithina lafresnayei 1 1 S uc

Hä §íp Ruåi Muscicapidae

130. HoÐt ®¸ häng tr¾ng Monticola gularis 1

131. HoÐt ®¸ bông hung Monticola rufiventris 1

132. HoÐt d¸ Monticola solitarius 1

133. HoÐt xanh Myophonus caeruleus 1

134. HoÐt vµng Zoothera citrina 1

135. HoÐt SibÓi Zoothera sibirica 1

136. S¸o ®Êt Zoothera dauma 1

137. S¸o ®Êt n©u Zoothera marginata 1

138. HoÐt lng ®en Turdus hortulorum 1

139. HoÐt ngùc ®en Turdus dissimilis 1

140. HoÐt NhËt b¶n Turdus cardis 1

141. HoÐt mµy tr¾ng Turdus obscurus 1

142. HoÐt lng hung Turdus naumanni 1

143. HoÐt ®u«i côt mµy tr¾ng

Brachypteryx leucophrys 1 1 H uc

144. §íp ruåi Xi be ri Muscicapa sibirica 1

145. §íp ruåi n©u Muscicapa dauurica 1 1 1 S fc

146. §íp ruåi vµng Ficedula zanthopygia 1

147. §íp ruåi mugi Ficedula mugimaki 1

148. §íp ruåi häng hung Ficedula strophiata 1

149. §íp ruåi häng ®á Ficedula parva 1

150. §íp ruåi häng tr¾ng Ficedula monileger 1 1 1 S fc

151. §íp ruåi mµy tr¾ng Ficedula hyperythra 1

152. §íp ruåi mÆt ®en Ficedula tricolor 1

153. §íp ruåi xanh x¸m Eumyias sordida 1

154. §íp ruåi lín Niltava grandis 1 1 1 1 S, H fc

155. §íp ruåi c»m ®en Niltava davidi 1

156. §íp ruåi tr¾ng Cyornis concretus 1 1 1 1 S fc

157. §íp ruåi hinan Cyornis hainanus 1 1 1 1 S fc

158. §íp ruåi xanh nh¹t Cyornis unicolor 1

159. §íp ruåi häng vµng Cyornis banyumas 1 1 1 1 S c

160. §íp ruåi ®Çu x¸m Culicicapa ceylonensis 1 1 1 S fc

161. Oanh Erithacus akahige 1

162. Oanh cæ ®á Luscinia calliope 1

163. Oanh l−ng xanh Luscinia cyane 1

164. Oanh sên hung Tarsiger cyanurus 1

165. ChÝch choÌ Copsychus saularis 1 1 1 1 S fc

166. ChÝch choÌ löa Copsychus malabaricus 1 1 1 1 S uc

47

167. §u«i ®á ®Çu tr¾ng Chaimarrornis

leucocephalus

1

168. §u«i ®á xanh Rhyacornis fuliginosus 1

169. Oanh ®u«I tr¾ng Cinclidium leucura 1

170. ChÝch choÌ níc lng x¸m

Enicurus schistaceus 1 1 S fc

171. ChÝch choÌ níc ®Çu tr¾ng

Enicurus leschenaulti 1 1 1 S c

172. C« c« ®Çu x¸m Cochoa purpurea 1 1 S r

173. C« c« xanh Cochoa viridis 1 1 S r

174. SÎ bôi ®Çu ®en Saxicola torquata 1

175. SÎ bôi x¸m Saxicola ferrea 1

Hä B¹c M¸ Paridae

176. B¹c m¸ Parus major 1 1 S fc

177. Chim mµo vµng Melanochlora sultanea 1 1 1 1 S c

Hä nh¹n Hirundinidae

178. Nh¹n bông tr¾ng Hirundo rustica 1

179. Nh¹n bông x¸m Hitundo daurica 1

180. Nh¹n bông v»n Hirundo striolata 1

181. Nh¹n h«ng tr¾ng ¸ ch©u

Delichon dasypus 1

Hä Chµo Mµo Pycnonotidae

182. Chµo mµo vµng mµo ®en

Pycnonotus melanicterus 1 S uc

183. Chµo mµo vµng mµo ®en

Pycnonotus jocosus 1 1 1 1 S c

184. B«ng lau trung quèc Pycnonotus sinensis 1

185. B«ng lau ®Ýt ®á Pycnonotus aurigaster 1

186. B«ng lau vµng Pycnonotus flavescens 1

187. Cµnh c¹ch lín Alophoixus pallidus 1 1 1 1 S c

188. Cµnh c¹ch nhá Iole propinqua 1 1 1 S fc

189. Cµnh c¹ch x¸m Hemixos flavala 1

190. Cµnh c¹ch hung Hemixos castanonotus 1 1 1 1 S c

191. Cµnh c¹ch nói Hypsipetes mcclellandii 1 1 1 1 S fc

192. Cµnh c¹ch ®en Hypsipetes leucocephalus 1 1 1 1 S c

Hä ChiÒn ChiÖn Cisticolidae

193. ChiÒn chiÖn nói Prinia atrogularis 1 S uc

194. ChiÒn chiÖn ®Çu n©u Prinia rufescens 1

195. ChiÒn chiÖn bä hung Prinia inornata 1 1 1 S fc

Hä Vµnh Khuyªn Zosteropidae

196. Vµnh khuyªn sên hung

Zosterops erythropleurus 1

197. Vµnh khuyªn NhËt B¶n

Zosterops japonicus 1

Hä Chim ChÝch Sylviidae

48

198. ChÝch ®u«I côt bông vµng

Tesia castaneocoronata 1

199. ChÝch ®u«I côt Tesia olivea 1 1 1 S fc

200. ChÝch ®u«I côt bông xanh

Tesia cyaniventer 1 1 S fc

201. ChÝch ¸ ch©u Urosphena squameiceps 1

202. ChÝch v©n nam Cettia pallidipes 1

203. ChÝch ch©n khoÎ Cettia fortipes 1

204. ChÝch mµy vµng Cettia flavolivacea 1

205. ChÝch bôi n©u rËm Bradypterus luteoventis 1

206. ChÝch n©u dæ Bradypterus seebohmi 1

207. ChÝch ®Çm lÇy nhá Locustella lanceolata 1

208. ChÝch Acrocephalus agricola 1

209. ChÝch çnh côt Acrocephalus concinens 1

210. ChÝch ph¬ng ®«ng Acrocephalus orientalis 1

211. ChÝch má réng Acrocephalus aedon 1

212. ChÝch b«ng ®Çu vµng

Orthotomus cuculatus 1 1 S uc

213. ChÝch b«ng ®u«I dµi Orthotomus sutorius 1 1 1 1 S c

214. ChÝch b«ng çnh vµng

Orthotomus atrogularis 1 1 S fc

215. Chim chÝch n©u Phylloscopus fuscatus 1

216. ChÝch di hung Phylloscopus subaffinis 1

217. ChÝch mµy cong Phylloscopus schwarzi 1

218. ChÝch di hung Phylloscopus pulcher 1

219. ChÝch h«ng vµng Phylloscopus proregulus 1

220. ChÝch h«ng tr¾ng Phylloscopus sichuanensis 1

221. ChÝch mµy vµng Phylloscopus inornatus 1

222. ChÝch hume Phylloscopus humei 1

223. ChÝch ph¬ng b¾c Phylloscopus borealis 1

224. ChÝch hai v¹ch Phylloscopus plumbeitarsus 1

225. ChÝch ch©n x¸m Phylloscopus tenellipes 1

226. ChÝch mµo vµng Phylloscopus coronatus 1

227. ChÝch ®u«I x¸m Phylloscopus reguloides 1

228. ChÝch ®u«I tr¾ng Phylloscopus davisoni 1

229. ChÝch ngùc vµng Phylloscopus ricketti 1

230. ChÝch mµo x¸m Seicercus tephrocephalus 1

231. ChÝch Bianchi Seicercus valentini 1

232. ChÝch ®íp ruåi mµy ®en

Seicercus affinis 1

233. ChÝch vµng ®Çu hung

Seicercus castaniceps 1

234. ChÝch mÆt hung Abroscopus albogularis 1

235. ChÝch ®íp ruåi má Abroscopus superciliaris 1 1 1 1 S fc

49

vµng

236. Bß chao (liÕu ®iÕu) Garrulax perspicillatus 1 1 H uc

237. Khíu khoang cæ Garrulax monileger 1 1 1 1 S fc

238. Khíu ngùc ®en Garrulax pectoralis 1 1 1 1 S fc

239. Khíu x¸m Garrulax maesi 1 1 1 1 S T c

240. Khíu b¹c m¸ Garrulax chinensis 1 1 1 1 S fc

241. Ho¹ mi Garrulax canorus 1 1 1 H fc

242. Khíu ®u«i ®á Garrulax milnei 1 1 1 1 S uc

243. Chuèi tiªu ®Êt Pellorneum tickelli 1

244. Chuèi tiªu häng ®èm

Pellorneum albiventre 1

245. Chuèi tiªu ngùc ®èm Pellorneum ruficeps 1 1 H uc

246. Ho¹ mi ®Êt má dµi Pomatorhinus hypoleucos 1 1 1 1 S fc

247. Ho¹ mi ®Êt ngùc luèc

Pomatorhinus ruficollis 1 1 1 S uc

248. Ho¹ mi ®Êt má d®á Pomatorhinus ochraceiceps 1 1 1 1 S fc

249. Ho¹ mi ®Êt ngùc hung

Pomatorhinus ferruginosus 1 1 1 S fc

250. Khíu má cong Xiphirhynchus superciliaris 1

251. Khíu ®¸ ®u«I ng¾n Napothera brevicaudata 1 1 1 1 S fc

252. Khíu ®¸ nhá Napothera epilepidota 1 1 1 1 S fc

253. Khíu bôi ®Çu hung Stachyris ruficeps 1

254. Khíu bôi vµng Stachyris chrysaea 1 1 1 1 S c

255. Khíu bôi ®Çu ®en Stachyris nigriceps 1 1 1 1 S c

256. Khíu bôi ®èm cæ Stachyris striolata 1 1 1 1 S c

257. ChÝch tr¹ch m¸ vµng Macronous gularis 1 1 1 1 S c

258. Khíu bôi çch hung Timalia pileata 1

259. Kim oanh tai b¹c Leiothrix argentauris 1 1 1 1 S c

260. Khíu má quÆp mµy tr¾ng

Pteruthius flaviscapis 1 1 1 1 S c

261. Khíu ®u«I dµi Gampsorhynchus rufulus 1 1 1 1 S c

262. Khíu ®u«I v»n v©n nam

Actinodura ramsayi 1 1 S uc

263. Khíu lïn çnh xanh Minla cyanouroptera 1

264. L¸ch t¸ch häng hung

Alcippe rufogularis 1

265. L¸ch t¸ch ®Çu x¸m Alcippe morrisonia 1 1 1 1 S c

266. Mi lng hung Heteropphasia annectans 1 1 S uc

267. Khíu mµo khoang cæ

Y uhina castaniceps 1 1 1 S fc

268. Khíu mµo mÆy ®en Yuhina nigrimenta 1 1 1 1 S fc

269. Khíu mµo bông tr¾ng

Yuhina zantholeuca 1 1 1 1 S c

270. Khíu má dÑt ®u«I ng¾n

Paradoxornis davidianus 1 1 S r

271. Khíu má dÑt to Paradoxornis ruficeps 1 1 S r

50

272. Chim s©u vµng lôc Dicaeum concolor 1

273. Chim s©u ngùc ®á Dicaeum ignipectus 1 1 1 1 S c

274. Chim s©u ®Çm ®en Dicaeum cruentatum 1

275. Hót mËt ®u«I nhän Aethopyga christinae 1 1 1 1 S c

276. Hót mËt ngùc ®á Aethopyga saturata 1 1 1 S uc

277. Hót mËt ®á Aethopyga siparaja 1 1 S uc

278. B¾p chuèi ®èm ®en Arachnothera magna 1 1 1 1 S fc

Hä SÎ Passeridae

279. SÎ nhµ Passer montanus 1 1 1 1 S c

280. Ch×a v«i tr¾ng Motacilla alba 1 1 S uc

281. Ch×a v«i x¸m Motacilla cinerea 1 1 S uc

282. Chim manh lín Anthus richardi 1

283. Chim manh V©n nam

Anthus hodgsoni 1 1 S fc

284. Di cam Lonchura striata 1 1 1 1 S fc

Hä SÎ §ång Fringillidae

285. SÎ ®ång Emberiza tristrami 1

286. SÎ Rustic Emberiza rustica 1

287. SÎ ®ång lïn Emberiza pusilla 1

288. SÎ ®ång hung Emberiza rutila 1

282 92 111 105

Ghi chó: ThÞ trÊn Tam ®¶o, Ban Qu¶n Lý, vµ Ba ®Ønh nói = tÊt c¶ nh÷ng ghi nhËn (kÓ c¶ tr−íc ®©y) do Robson biªn tËp

(2004), ®−îc bæ sung qua quan s¸t mïa thu 2004 (trong lÇn nghiªn cøu nµy). T×nh tr¹ng b¶o tån: GT - VU = Loµi bÞ ®e do¹ toµn cÇu (S¾p bÞ ®e do¹) vµ GNT = Loµi gÇn bÞ ®e do¹ toµn cÇu;

VN: R (Rare) = Loµi hiÕm trong S¸ch ®á ViÖt Nam. VN: T (Threatened) = Loµi bÞ ®e do¹ trong s¸ch ®á ViÖt Nam.

T×nh tr¹ng ghi nhËn 2005: c = loµi phæ biÕn; fc = loµi kh¸ phæ biÕn; uc = loµi kh«ng phæ biÕn; r = loµi hiÕm, khã gÆp.

Nguån sè liªu: S = Loµi ghi nhËn qua qu¸n s¸t trùc tiÕp; H = Loµi ghi nhËn qua tiªng hãt; F = Loµi ghi nhËn qua l«ng

nh gi¸ gi¸ trÞ b¶o tån c¸c loµi chim cña V−ên Quèc gia Tam §¶ocerec.org.vn/userfiles/file/Protected area/Tam Dao NP/Birdlife-V.pdf · 2. Kh¶o s¸t c¸c loµi chim ®Þnh

Documents