Ng Khng Ph Ngc Hng
(Su Tp)
Ch Ngha
Lng Vn
Tp Hai
n Bn in T
do
T Sch T.Vn & Bn Hu
Thc hin 2017
Trnh By: T.Vn
1 | N g K h n g P h N g c H n g
Mc lc
Dn Nhp
Chng I 3
Ting Vit c - Ch l ngha Thin thoi Ch ngha lng vn xm ch
Chng II 255
Th - Cu i - Ca dao - Cu Thnh ng Ch ngha l m l m
Chng III 499
a d ch Nhng mnh vn ch ngha Tc gi vn hc s - Vn ho m thc Giai thoi lng vn xm ch
2 | C h N g h a L n g V n I I
2
Dn nhp Ch ngha lng vn i khi ch l mt ch, cm t, on vn c ng, din ngha, din gii mt ng th vn hoc mt th ti no . Nhng trch dn c gp nht qua sch v, trn mng li ca nhiu tc gi thnh danh hay khuyt danh, khng ngoi gc nhn tn tn th bt nh v th. y l cha k nhiu t ng, mc trong b su tp ang cn trong vng nghi vn, cn phi thm nh li nu c th c vi nhng bc thc gi vn kin sc tch. Nhng ph ch, dn chng hay giai thoi do ngi vit k li, vi ch quan, khch quan ch cch nhau mt si tc. V vy ngi su tm khng t ra sai hay ng, v theo thin qun, ci sai hin ti c th lci ng mt thi im no khc. Nhng mt sch n giy khi i t nm 2000 v ngng li vo nm 2025. Cng ngy tri thng bt, khi tra phi sch khi chiu ri cy, ngi gp nht chia nhng tit mc thnh 5 tp, mi tp ko di 5 nm v dy gn 500 trang. Vi khong 2500 trang Ch ngha lng vn m cu ng ch tha nng nht cht b t chc trang ca nhng tc gi khc. Mc d ct bt nhng d tha gp nht c my trm trang, nhng v ch cu cht ch, trn mt khc di mt on a vo Ch ngha lng vn nn khng trnh khi mt s tit mc tha thi v v tnh b lp li. Tc Gi (Ngi Gp Nht)
3 | N g K h n g P h N g c H n g
4 | C h N g h a L n g V n I I
4
Quc vn Gio khoa th
Quc vn Gio khoa th l b sch ting Vit do cc
hc gi Trn Trng Kim Nguyn Vn Ngc,
ng nh Phc, v Thn bin son, c
chnh thc s dng cc trng Tiu hc Vit Nam
trong sut nhng thp nin thuc na u th k th
20.
5 | N g K h n g P h N g c H n g
Rt nhiu th h hc tr, thu y cn tc tri o
nay thnh bc ph lo, tc ng mu sng m
vn c th c thuc lng nhng bi hc khai tm
ca Quc vn Gio khoa th.
Quc vn Gio khoa th gm 3 quyn: Quc vn
Gio khoa th lp S ng, Quc vn Gio khoa th
lp D b v Lun l Gio khoa th lp ng u.
c m
Ting Vit a s l c m, nn din t mt i
khi phi dng n t ghp.
Nh bng+em = bng em:
Bng cam, bng qut sau nh Bng trng ri li,
anh tng l bng em.
V nhiu ting, mang tnh phn ngha, c ghp
vi nhau thnh m kp.
Nh khen ch, kh d, m ngy:
Em mong thy mt em cho Vng anh em nhng
kht khao m ngy
(Nguyn Hu Nht Ting Vit hay qu)
6 | C h N g h a L n g V n I I
6
Quc vn Gio khoa th
Ngy nay, hu ht cc hc sinh hc c bi
th Qu Hng ca Giang Nam:
Thu cn th ngy hai bui n trng,
Yu qu hng qua tng trang sch nh.
Ai bo chn tru l kh,
Ti m mng nghe chim ht trn cao
Trong tc phm Hng Rng C Mau, mt quyn
co thm ca pha nam, nh vn Sn Nam cng
phi lng trc mt th Tnh Ngha Gio Khoa
Th ngt ngo trong sng nh giai iu ma xun:
Vn chng nghe nh n Nam Xun: Nc
mm rn, th m nc chy mi cng phi
mn. Si dy nh cy g ln, th m dy ca mi g
cng phi t. con kin nh ci t to, th m kin
tha lu cng y t. Ngi ta cng vy
Trch truyn ngn Tnh Ngha Gio Khoa Th trong
tp Hng rng C Mau ca Sn Nam
Ch ngha lng vn
Cnh: t cnh trong ting Vit thng ch nhng
vt c i, i xng nhau: cnh ca, cnh tay, cnh
ng (lng gia, c cnh ng trc cnh ng
sau..v..v..).
7 | N g K h n g P h N g c H n g
Chuyn i a
Theo nhiu s liu nghin cu v i a th ngi
dn vng Hoa Nam thuc ging dn Bch Vit l
dn tc u tin pht minh ra i a dng gp
thc n.
Trong quyn Lhistoire culturelle de la Chine, s gia
m Gia Kin xc nhn ngi Tu thi tin Tn
(trc Tn Th Hong) vn cn n bc tc dng tay
nh mt a tr a thc n vo ming. Ring dn
Trung Hoa min Hoa Bc n bc l mt thi quen
truyn thng. V min ny kh hu lnh lodn
y ch trng c la mch (orge) v la k
(millet) v n bnh m, tt nhin l n bc, v phi
dng tay cm bnh m a vo ming n. V
bnh m ca h khc vi bnh m Ty Phng.
Ch khi h bnh trng lnh th v phng Nam
vng t ca dn Bch Vit t m p, ni c nhiu
rng tre v trng c la nc, ngi Hn khm
ph ra dn ni ny dng mt dng c th s bng
tre, dng v cm v gp thc n a vo ming.
i a uc pht sinh qua hnh nh ci m con
chim ngm gi mt cch c hiu quht la hay
mt con c, trc khi a vo ming n. T , h
dng 2 ci que, hnh nh c xa nht ca i a.
H m kt lun, vi nhng khm ph mi gn y
nht, minh chng i a l sn phm ca nn
vn minh nng nghip ca vng ng . (m Gia
Kin, Lhistoire culturelle de la Chine p.769)
(L Quc)
8 | C h N g h a L n g V n I I
8
Giai on phin m
V ngun gc, c l cu sau y l mt dng ch
xut hin u tin, trong tin trnh hnh thnh ch
Quc ng.
" Con gno muon bau tlom laom Hoalaom chian ".
Cu ny, theo gio s Christofora Borri, l cu m
cc gio s ng trong dng trc khi ng c mt
ti y, n c ngha l :
Con nh mun vo trong lng Hoa Lang chng?
Danh t Hoa Lang, khng r do u m c, nhng
l danh t do ngi Vit Nam thi by gi dng
ch cho ngi B o Nha, v sau c dng
gi chung cc nh truyn gio Ty Phng.
Nh vy cu trn l cu cc nh truyn gio Ty
phng mun hi mt ngi Vit rng : " Mun vo
o Thin cha chng ? " V l cu ni khng din
t c r nn Linh mc Buzomi sa li nh
sau : " Muon bau dau Christiam chiam? " (Mun
vo o Christiang chng?). y l cu trch trong
quyn sch ca Christoforo Borris xut bn nm
1631 ti La M, vit bng ch .
(Hunh i Tng - Ngun gc ch Quc ng)
9 | N g K h n g P h N g c H n g
Ting Nam
Vo n trong Nam, tuy khng ni ngng ph m
u t, song h li ni tri ph m u t. Cng nh
c tri nhng mu m, thay du lm thay i ging
ni, nh:
N, n Hai, tui qua y l c chin.
Hay:
Mng c i, thng ch thit d din.
Hoc gi nh:
Khi khng n lm nh tui quen bic n hi no.
V cui chuyn th:
Thit lng xc, thi hoc. Thi tui da nghe n Hai
( Quang Vinh - Ting Vit tuyt vi)
Chuyn i a
Mt ngi Ty Phng, . G. Charles, trong tc
phm: La table du dragon ht sc ca tng i a
v thc n ng. ng vit: Ngi ta t o
huyt chn mnh bng chic na, nhng ngt ta xy
dng sc kho ca mnh vi i a (On creuse sa
tombe avec la fourchette, mais on construit sa sant
avec les baguettes). Tc gi mt mt cao i a
v thc n ng, mt khc, ng nhn xt cung
cch n ung ca my ng con tri: Ba n c
10 | C h N g h a L n g V n I I
10
xem l khong thi gian xum hp, vui v, nn ngi
Tu gy nhiu ting ng n o trn bn n. Xng
xu, rc ri b ba bi bn cnh chn cm hoc
vt y xung mt t.. v rt t khi khng thy h
khc nh xung nn nh. Chic bn sau ba n
ging nh mt bi chin trng ngn ngang xc
cht.. (G. Charles, La table du dragon).
(L Quc)
Ci to ting Vit
Ting Vit c u im ca n nhng cng lm cho
ngi ngoi quc mun nghin cu phi bi ri v
vic s dng uyn chuyn cc t ng m chng cn
vn phm v nm du Vit c o khng c trong
ngn ng no trn th gii. C th v l tc gi
Phng Nghi trong cun 100 Nm Pht Trin Ting
Vit dnh hn mt chng bn chuyn c nn
b mt trong hai du hi (?) ng (~) trong ting Vit
khng?
ng dn chng ba khuynh hng khc nhau v vn
ny l khuynh hng ch dng mt du trn ton
quc, khuynh hng dng mt du ring ti min
Nam v khuynh hng gi nguyn trng khng cn
thay i.
Hai du hi v ng c ngha khc nhau, dng trong
nhng trng hp khc nhau khng th ng ha
11 | N g K h n g P h N g c H n g
thnh mt c. Nu cu ni: Anh n b c y m
khng ngh ti tnh ngha nhng nm qua sao? m
vit ton mt du hi l Anh n b c y m khng
ngh ti tnh ngha nhng nm qua sao? th chc c
trm nm na cng kh c th quen tai. Nu bo
Tui tr ch trng ch vit mt du cho d th cng
nn theo nhng anh b i ni ngng khng phn
bit c hai ch L v N, m b mt ch L
i. Khi hc tr vit Nu na nu nng ci Bng
nm trong ci Ong nm ngoi hoc l No nnh n
nng Nng nn nng N ny nng nn nun nun
u c coi l ng chnh t. V nhn tin cng bt
chc ging c ca ngi min Nam tt c nhng
ch bt u bng V u vit thnh D cho tin vic
mc du trong Nam ng bo d c l D nhng
vn vit V trng phc (la ve).
Hc ch hay mun ni cho ng th cng phi chu
kh nn khng th ngi kh m n gin ha qu
mc n thnh thiu st, thiu ngha. Khng th
vin c n gin m a ngh bt chc ngi
M ch cn xng h bng hai ting I, You cho tin
b ht nhng t ng, b, c, bc, ch, thm, cu,
dthn thng, c o ca Vit ng.
(ng Trn Hun - Chuyn ci cch ting Vit)
12 | C h N g h a L n g V n I I
12
Ngi Vit ngi Tu
Ngi Vit ng bao gi tng qu cho ngi Tu
ci ng h treo tng.
V ng h treo tng th ting Hn l tng
chung.
M tng chung l a m ma.
(Quch Xun Sn Ngi Hoa, ng m v u c
d oan)
Chi ch
Chi ch l dng phng thc din t sao cho hai
lng ng ngha khc hn nhau c biu t bi
cng mt hnh thc ngn ng, nhm to nn s th
v mang tnh cht ch ngha. Cng lm phong ph
thm ngn ng, vn chng Vit Nam .
To nhiu trng m: Ci kh l trong cu ca dao lm
sao lp i lp li cho trng m m nghe vn hay
: Di mit Bn Tre, C Mu vi ni ch " R "
thnh ra ch " G " :
" Con c g nhy g g trn ci g"
l :" Con c r nhy r r trn ci r "
13 | N g K h n g P h N g c H n g
Nt c bit trong ting Hu
Xin c thm mt cu ngn ngn gn nh rt th
ng ca Hu m, nu khng c . . . thng dch vin
gc Hu hoc Hu rt, e rng kh m thng cho
c:
"Tha c m, b tui v r rt my v n trt, b
tui ch con ct, ra m n bit ra rng, con ct li,
li nng lm, b tui mng ra th ! Ch m tui cng
con g, c m qua cht ch bui ."
(Tha cu m, b con vo rng rt my v an r
(hoc nia), b con thy con cp, vy m chng bit
sao; con cp chy trn, chy l lm; b con mng
qu. Gi m con ang cng con g, cu m qua cht
xu cho vui)
Kh hiu cha ?!
(Ngun atViet.com)
Hi nhp
Ngn ng ca ti l th ngn ng hn nm chc
nm v trc. Ti ni: "Ti i nh thng m mt"
nhng by gi "ngi trong nc" ni :"Ti i bnh
vin lm phu thut mt", nghe vn v hn khin ti
c mc cm mnh "qu mt cc" !
Mt chu b su tui v ni vi m :"M i, con c
14 | C h N g h a L n g V n I I
14
o nh, con bit ch c mt ci cc m con nhn thy
c hai ci". Ngi ln tr con by gi ai ai cng
dng nhng t ng Hn Vit mt cch rt chun v
rt t nhin nh ting m , xa kia nhng t y
ch thy trn sch bo ca cc nh tr thc. "Hn
Lm Vin" xung ng !
(Nguyn Th Chn Qunh Cu chuyn hi nhp)
Ta, cha
Ngi Vit min Nam thng dng ch Ta ch
ngi cha. l danh t Tia ca dn Tht Mn, M
Lai t II. Cc o M Lai u ni l Ta, c ngha
l cha v, ch khng phi l Cha nh ngi Vit
min Nam dng sai.
Vit khc Hoa th no
Tr thy th ngi Trung Quc khi su v khi
nhiu dng chy. Ngi Vit p .
Ngi Hoa nh hm. Ngi Vit nh sn.
Trung Quc c nh, Vit Nam c trng.
K s Trung Quc nm cc th. Tr thc Vit -
phn ln nm lng qu.
Trung Quc tm l lm ln, lm l. Vit ta tm l
dn tc, ch tnh a dung ha na vi.
(Trn Quc Vng - Vn ha Vit Nam)
15 | N g K h n g P h N g c H n g
Du chm khng n gin
Rc ri l du chm lng... (...) c th kt thc mt
cu, nhng n c th nm gia cu trong trng hp
ch ngi vit mun gy bt ng hay din t s
ngt qung, s ko di v m thanh,..v..v..
Hy so snh my th d sau:
- Lng ta rn r ni yu thng... (th Hn Mc T)
- C bc l bc thng...n trm.
- Bc chn ra i, n khc mi...khc mi...
(Ngun: e-cadao.com)
Ch ngha thi xa
Chiu = li vua ban cho thn dn.
Biu = bi vn ca thn dn dng ln vua by t
iu g.
S = t iu trn dng ln vua.
u cua tai nheo
Hu nh mi ngi u hiu tai y l c
quan ca thnh gic trong khi thc ra n li c
ngha l ci mang ca con c. l mt t Vit
gc Hn bt ngun mt t m Hn Vit l t lai
thit (xem Khang Hy t in), c ngha l mang
c.
16 | C h N g h a L n g V n I I
16
r tai y l mang c v tai nheo tt
nhin l mang ca c nheo.
(Phan Trng Hoa Thnh ng, tc ng kh hiu)
Ch ngha lng vn
V mt th loi, hnh thc; vn hc vit thi k u
ch yu l th vi hai loi: c th v cn th - tn
trng khun php mu mc ca th ca Tu; ngoi ra
theo Dng Qung Hm trong quyn Vn hc Vit
Nam th vn vit trong thi k u "c nhiu th,
nhng c th chia ra lm ba loi ln" gm:
Vn vn: tc loi vn c vn.
Bin vn: tc loi vn khng c vn m c i (nh
cu i).
Tn vn hay vn xui: loi vn khng c vn, khng
c i.
Cui th k 18 tr i, khi ch Nm hnh thnh th
vn hc vit c vi chuyn bin trong sng tc: vn
hc t chiu cung nh dn thm nhp vo vn
chng bnh dn v ci ti c nhn bt u c
cp n. "B Cha th Nm" H Xun Hng v
Truyn Kiu ca Nguyn Du c xem l nhng
thnh tu ni bt ca ch Nm trong vn hc Vit
Nam.
T khi c vic truyn b ch quc ng th din mo
vn hc c nhng thay i. Ngoi nh hng cc
http://vi.wikipedia.org/wiki/D%C6%B0%C6%A1ng_Qu%E1%BA%A3ng_H%C3%A0mhttp://vi.wikipedia.org/wiki/C%C3%A2u_%C4%91%E1%BB%91i_Vi%E1%BB%87t_Namhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Th%E1%BA%BF_k%E1%BB%B7_18http://vi.wikipedia.org/wiki/H%E1%BB%93_Xu%C3%A2n_H%C6%B0%C6%A1nghttp://vi.wikipedia.org/wiki/Truy%E1%BB%87n_Ki%E1%BB%81uhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Duhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%E1%BB%AF_N%C3%B4mhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Vi%E1%BB%87t_Namhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Vi%E1%BB%87t_Namhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Vi%E1%BB%87t_Namhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%E1%BB%AF_qu%E1%BB%91c_ng%E1%BB%AF
17 | N g K h n g P h N g c H n g
dng t tng truyn thng phng ng th s
thm nhp ca phng Ty mang n cho vn hc
vit con ng "hin i ha" t hnh thc, th loi
n t tng v ni dung sng tc th c th hiu
mt cch tng qut v cc th loi chnh nh sau:
T th k 10 n cui th k 19 gm: t s, tr tnh,
kch.
(ngun Wikipedia)
Ng
Nh , ngi ta thng lm 5 gian.
(Nu 3, th vy thm 2 ci chi, gi l ba gian hai
chi).
Tn ngng, c tc th quan ng dinh (5 ng h)
i vi t 5 i, ngi ta ly g m ri khc (hoc
vit) h tn, nm sinh, nm mt ln y lm bi v
th, gi l: Ng i mai thn ch
i ngi, n tui 50, bit c th no l mnh
Tri, cho nn mi c cu: Ng thp tri thin
mnh.
M rng thm cn c 5 canh (trong m 5 canh,
ngy 6 khc)
Thm nhng ci Ng trong ngy tt:
Ngoi mm ng qu, trc ba n, khai v cn c
ru ng x. Sau khi n xong, trng ming c mt
ng v. Chi tam cc, nu ln bi c 5 qun tt
en (hoc 5 qun tt ) gi l ng t.
http://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%C6%B0%C6%A1ng_%C4%90%C3%B4nghttp://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%C6%B0%C6%A1ng_T%C3%A2yhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Th%E1%BA%BF_k%E1%BB%B7_10http://vi.wikipedia.org/wiki/Th%E1%BA%BF_k%E1%BB%B7_19
18 | C h N g h a L n g V n I I
18
(Phng Thnh Chng - Phim bn v con s 5)
Truyn ngn, truyn di
Nhiu nh ph bnh vn hc cho rng: Cho n
nay, cc nh vn Vit Nam s trng v truyn ngn
hn l truyn di. Cc tiu thuyt c th rt hay
khc u, nhng cng c n chng hai, ba g g
cng thy ht hi.
(Trn Quc Vng Vn ha Vit Nam)
Hon d
Hon d l phng thc tu t thc hin bng vic
chuyn ngha ca cc t, da vo s gn nhau ca
i tng, s vt. Tng t nh n d, hon d l
t mt ngha bng cho mt t vn c ngha en,
nh
n b d c my tay/i xa my mt i ny my
gan (th Nguyn Du), th cc t tay, mt, gan khng
mang ngha en ch i tng (ci tay, khun mt,
b gan) m dng tr con ngi trong ngha bng
ca n, nh vy b phn ca con ngi c dng
tr chnh con ngi).
(ngun Wikipedia)
http://vi.wikipedia.org/wiki/%E1%BA%A8n_d%E1%BB%A5http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Du
19 | N g K h n g P h N g c H n g
Ch v ngha
Trong qun i chc v h s quan c thng s,
trung s, h s.
Nhng ch ny t u m c? Theo Nguyn Cng
Tr, nc ta thi xa c nm tc Tc hu ng,
s c k lit l:
Thng i phu, h i phu, thng s, trung s, h
s.
Nt c bit trong ting Hu
Th ng Hu th nhiu lm v cng l lm, v v
tiu ca bi ny l lan man v nhng th ng ,
nn xin c nhn nha tm li cht t nhng g
mt v n li nhng g ang cn xi . V trang bo
c hn, khng th gii thch tng ch mt, nn xin
c ghp th ng thnh tng cu, tng nhm, c
u c ui hn:
" ci mt trm l m i rn c!"
(Th mt my hc hc m i hng trai)
Ch rn gn ng ngha vi cu con nga Thng
T, cu ny cng c khng km . Thng T l tn
gi ca ca ng Nam, bn trong ca ny c Vin
Thng K gm hai v Khinh k v v Phi k v
chuyn nui dy nga cho triu nh Hu.
20 | C h N g h a L n g V n I I
20
V th gi nga Thng T c ngha bng by xa
xi rng con n nga lm, n lm, nhng thm
thu hn nhiu.
(Ph nh: Trong 12 con gip, con nga tng trng
cho nm Ng (nga), nm gia nm T (con rn) v
nm Mi (con d). V nga i vi d - Con d
lcon cu theo ngi Trung Hoa).
(Ngun atViet.com)
Ting Bc ting Nam
V th m t mn, ging chua, nhiu ngi Bc
c ph m tr thnh ch, d thnh gi, s
thnh x, quen pht m ra ting gi, khin ging tr
nn chua.
Ngi Nam nhiu ngi pht m b d di,
chng hn nh cu ht lng ti c cy a cao ngt
tng khng th h ht ln ti c cy a cao ngt
tng khn. Hoc gi nh m i thnh i nh
cu tnh em gi ma gip vi, thi em nh mt
mnh ngm ngi thnh ra tnh em gi ma gip
vu..i, thi em nh mt mnh ngm ngu..i .
21 | N g K h n g P h N g c H n g
Th nht th c, th nh g bc
Th c y thc ra l thch c, ni trong
mt g chi hay c lia thia, sau khi xem xt k
con vt ri, nhng ngi cm chc con ca mnh
chn s thng, bn thch mi ngi bt s tin c
ca mnh. (L Vn c v L Ngc Tr, Vit
Nam t in).
Li cng trong ngh c bc, cn c mt li ni
lin i vi th c l bt c m cng Vit Nam
t in ca L Vn c v L Ngc Tr ging l
nhn nh cuc. y chnh l t thy c trong
thnh ng bt c hai tay m Vng Hng Sn
ging rt ng nh sau: Ting lng ca gii
bc: bui sm ni trng g ting bt c nghe
xm; bt c hai tay: m m, bn no cng c
nh (li qua, li li) khi n th n c nhiu,
khi thua th thua t.
(Phan Trng Hoa Thnh ng, tc ng kh hiu)
Sao gi "nga Thng T"?
Hu, khi ni v mt ngi n b hung d, c li
n ting ni th l, c chi vng vng, ngi ta
thng v k nh Nga Thng T.
Thng l thuc v Vua. T l xe bn bnh do nga
ko. Gn ca ng Nam, mt trong tm ca ca
kinh thnh Hu, xa c khu vn nui nga ko
22 | C h N g h a L n g V n I I
22
xe cho Vua. Nhng con nga ny thng l d dn
phi do i phi k v v khinh k v nui dy, hun
luyn cho nga tr nn thun. Ngi n b d dn
lc no cng lng ln nh nga chng th c gi l
"Nga Thng T" cng ng thi. Ca ng Nam
v gn khu Thng T nn cng c dn Hu gi
lun l ca Thng T khng ai cn n hai
ch ng Nam ghi trn vng lu na.
(T Kiu Ngn Chuyn Hu t ngi bit)
L
Trong Nh mai c cu: Mc mc a nhn l
im trang
Trong Kiu c cu: Du rng cng nt gan l
ngi
V l l khng cn phi ...
Con tem, con c
Bu in do ngi Php thit lp nm 1862.
Ngi Bc gi l con tem v ngi Php gi n l
timbre.
Ngi Nam gi con c v thy hnh con c trn
con tem.
Ngoi ra cn c gi l con nim v thy n
dng nim kn ci th.
23 | N g K h n g P h N g c H n g
Ngi Nam cn gi ngi ch huy cnh st ng
c. Ch c y pht m ch u ca ch Php
commissaire de police.
(Phm nh Ln)
Tn gi ngi
Trong Ph n tn vn s 5-1929 c bi th ta
Si Gn ca tc gi Hi Khch:
Si Gn nguyn th nht hi
Ty, Ch, Cht, Mi, Cao Mn
K chi l t ngi quen
Tiu khin cng mt i phen lu lo
V vy ngi Thng c l mi trc thp nin
30? By gi ngi trong nc ku l ngi dn
tc. Hiu ra l ngi Vit lngoi tc, khng
phi l ngi dn tc!.
(Phan Anh Cha Hoa)
Ch ngha lng vn
"Ch m": Li khen con nt mi xinh tt,
m khng dm ni ngay.
(T in Hunh Tnh Ca)
24 | C h N g h a L n g V n I I
24
Ting Vit ting Tu
V m tin, ngi Vit t tn con xu khi b ng
gii bt i nh: thng Cu, ci Hm, thng Chut,
thng To.
Ngi Tu cng vy, h gi tn vi: thng Heo (Ta
Ka), thng Ct Heo (Ta Sng), thng Cu.
Nhng h khng bao gi t tn l Cu.
(Quch Xun Sn Ngi Hoa, ng m v u c
d oan)
Ting Vit c
Xa ting ch "ci by chim" m theo ting Vit c
l t krp chuyn bin theo thi gian thnh t
sp (chim) hay rp (chim) trong ting Vit
ngy nay.
Cy ng ng
C thi c cu: Ng ng nht dip lc, thin h
cng tri thu (mt l ng ng rng thin h bit
thu ti).
Hu trong cc lng Gia Long, Minh Mng cng
trng thnh hng. Thn thuc loi g cng, c v
lng xanh, l to mc thnh chm. Mi chm c 12
25 | N g K h n g P h N g c H n g
l, l c cha 3 hoc 5 ging l phong nhng hi trn
y ln hn l phong. Hoa n vo ma xun, cnh
hoa thon di nh hoa ngc lan mu trng ng nhy
vng.
(V K in - Tho mc trong c vn Vit Nam)
n d
n d l mt hnh thi c s dng thng xuyn
trong vn hc, mt bi vit. Thay v m t mt s
vt, s kin mt cch thng thng, li n d ly
hnh nh ca s vt, s kin c t vng, cm xc
dng lin tng n nhng t khc..
Khi nim n d bt ngun t ting Hi Lp l "s
chuyn", hoc c ngha l "suy ra" hoc "to ra".
(ngun Wikipedia)
Nhng sai lm trong lng vn I
Trc y c nhng nghi vn v tc gi tc
phm, v nhiu trch dn li t nhng ti liu sai lm
xy ra ch v khng c ti liu phi kim nn
d lp li nhng sai lm ca nhau.
Xin nu mt vi trng hp:
Nguyn Cng Tr mt nm 1858 hay 1859?
Nguyn Khuyn mt nm 1909 hay 1910?
http://vi.wikipedia.org/wiki/V%C4%83n_h%E1%BB%8Dchttp://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=S%E1%BB%B1_v%E1%BA%ADt&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=S%E1%BB%B1_v%E1%BA%ADt&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=S%E1%BB%B1_v%E1%BA%ADt&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/Hi_L%E1%BA%A1p
26 | C h N g h a L n g V n I I
26
Trn Trng Kim sinh nm 1882 hay 1883?
Nguyn Khuyn l c hc Thanh Ha?
Chu thn c sch ghi l t, c sch ghi l hiu?
Bi vn t ma mt s quan Php t trn l ca
Nguyn Khuyn hay mt nho s Thi Bnh?
(Ph ch: Trn Trng Kim t trn Lt. Trong
Vit Nam nin biu III Nhn vt ch, Chnh o V
Ng Chiu ghi l ti H Ni)
(Trn Bch San Vn Kho)
o vn
Vit Nam Vn hc ton th (Saigon-1957) ca
Hong Trng Min o trm phn trm Lc kho
v thn thoi Vitnam ca Nguyn ng Chi (H
Ni -1956).
Sch ny c chm nht v bin kho, gii vn
chng tng thng Vit Nam Cng Ha Ng nh
Dim.
(Th Phong Ba n cui cng vi Phn Quan)
27 | N g K h n g P h N g c H n g
Li ci li c
Nh ph bnh vn hc Nguyn Hng Quc phng
bt: Cho n nay, c nhiu ngi khng phn bit
c s khc nhau gia ng tnh luyn i vi li
ci, li c.
Th nh su tra, su tm th li ci ch n
ng, con trai c nhiu n tnh, thch lm m lm
dng, thch iu b nhcon gi. V li c th
ngc li, ch n b, con gi. Cn ng tnh luyn
i ch cho c hai gii cng phi qua luyn i tnh
dc.
T tng
T tng gm: Tu, sc, yn, .
Tu l ru. Sc biu tng cho n b, con gi.
Yn t yn s phi l thun tc i my v gi.
l c bc
( n ch khng phi tng. V tng y l
git, hi).
(Hong Hi Thy n b thi xa)
Ch ngha lng vn
"Cy ch " l mt loi c dng lm thuc cha
bnh hu sn.
(T in Hunh Tnh Ca)
28 | C h N g h a L n g V n I I
28
Tc ng Tu
Thng sng phu th, h sng qun t
(Ln ging l v chng, xung ging l qun t)
(Nguyn Lp Sn D Pht Linh)
Ln
Nn lu l v ln, vn t vng ting Vit rt di
do. Khng nhng di do m cn chi li: ln c
nhiu loi khc nhau.
V d: ln. c ln li cn c heo. Ln th c ln
bt, ln c, ln cn, ln , ln s, ln li, ln
thu, Heo th c heo bng, heo c, heo ci, heo
di (cn gi l heo hch), heo o, heo go, heo gi,
heo lang, heo ni, heo nc, heo rng, heo sa, heo
v chm, heo voi..v..v..
Tuy nhin, l sng. Cn cht th khc. G, vt,
chim, c v.v lc sng th no th lc cht th y.
C l ch c vi b phn ca chng l c i tn:
mu hay huyt s bin thnh tit; ci u s c
gi bng mt t Nm khc: ci s hoc mt t Hn
Vit thanh nh hn: ci th. Th thi.
(Nguyn Hng Quc - Ting Vit: Cp v Ch)
29 | N g K h n g P h N g c H n g
Ting Vit c
Luc: luc
Khn: con kh
Cung: khng
Nm
Ch Nm l ch ca ngi nc Nam pha trn vi
mt s cc t Hn Vit (ch Tu pht m theo kiu
Vit Nam). Li vit ca ch Nm da hon ton vo
ch Hn v li phc tp gp my ln. Thng thng
mt t ch Nm l sn phm ca hoc mt s chp
ni t nht 2 t ca ting Hn, hoc mt s vay
mn nguyn con mt t ting Hn nhng c theo
kiu Nm.
Nm c ngha s 5, ting Hn l ng, ting Nm
kp t nam (ch phng
Nam) vi ng, mi vit c ra ting Nm
nm, nm = nam+ng.
Nm ch nm thng li dng: nam+nin. Nam
ngha phng nam cho m, nin ting Hn Vit l
nm.
B (lo b) vit bng ba (sng, phong ba) t
nm trn ch n
(Phan Trng Hoa T in ch Nm)
30 | C h N g h a L n g V n I I
30
Cng t bt
Cng t bt l ai vy? Theo nhiu ngi k li, cc
chng cng t bt khng phi ai xa l m chnh l
cc cng chc ngnh dy thp (bu in) trong thi
Php thuc. Thu y, cc cng chc ny thng n
din qun o trng tinh, bnh bao, c chy nhong
nhong nh c lng cng trn cc ng ph thnh
ph. Nhng c sao li gi l cng t bt?
T "bt", vn l cch c chch ca m t "poste"
trong ting Php, c ngha l bu in (dy thp).
Ha ra cng t bt lm ngh bu in. Hin nay cc
hnh nh xa vng, khc l so vi chng ta,
khng cn hnh nh no gi nh ti h na.
Nhng sai lm trong lng vn II
Sau khi vo cng tc ti Si Gn, mt ln ti (Hoi
An) c mt bi vn ngh c nhng vn ngh s nh
T Hoi, Ch Lan Vin, Chu Thin... Lc u ti
hi sng st nhng sau v l ra, chng l tc gi bi
bo thy c tn Hong Minh Gim nn inh ninh
l Chu Thin. Th ra qua ti rt ra mt iu:
Chu Thin c c gi ca mnh, nhiu ngi qu
mn ng n ni nh c tn tht ca ng c ghi
ch s si trong mt cun sch ph bnh vn hc v
mi khi c n tn nh hot ng chnh tr x hi
31 | N g K h n g P h N g c H n g
Hong Minh Gim, c xut hin lin tc trong
bo ch my chc nm qua, vn yn tr l Chu
Thin.
Xa nay ch c ci ha trng bt hiu..., nhng n
ci ha trng tn th tht l qu him c. iu
nhc nh chng ta nn quan tm gii thiu tiu s
cc nh vn chnh xc v k cng hn na trnh
tnh trng ln ln ngi ny vi ngi kia, mc d
nhng ngi y ang cn sng s s.
(Ph ch: Bn di bt danh Chu Thin, V Ngc
Phan ghi tn tht nh vn l Hong Minh Gim
trong hai ngoc n. Ban u ti c tng ng l
Hong Minh Gim hiu trng trng trung hc
Thng Long c ghi trong danh sch gio vin nh
trng ng bo Ngy nay. Ti hi cha ti, cha ti
bo ng Hong Minh Gim dy trng Thng Long
l ng Hong Minh Gim khc, ngi lng ng
Ngc huyn T Lim, tnh H ng, con c Ph
bng Hong Tng B.
Cn ng Chu Thin l ngi Ph Kh, huyn
Yn, Nam nh, ng tn Gim ly hiu Chu Thin,
do ch "Gim chi chu thin" ngha l "xem xt khp
c vng tri").
(trch Chu Thin, gng sng nh nho chn chnh
Hoi n)
32 | C h N g h a L n g V n I I
32
Ch ngha thp nin 20
Vin ph Hp ph Sng Tiu tng c 8 cnh p
trong c Vin ph v Hp ph.
Xa c mt ngi nm mng: Thy tnh nhn
Vin ph, ri sau thc c gp Hp ph. Cho
nn c cu Mng qun Vin ph h phng qun
Hp ph.
(Tn Tht Lng Xun mng)
Chc v
Nhng chc v nh vua, tng thng, th tng,
v..v.. bnh thng khng vit hoa. Nhng nu t
trc mt tn nhn vt c th th phi vit hoa ch
u, ngoi tr nhng trng hp ngoi l.
V d "Vua Quang Trung" ch khng phi " vua
Quang Trung".
(ngun Wikipedia)
33 | N g K h n g P h N g c H n g
Gi
Gi Do ch Gi lam, theo ting Phn l cha
Pht (ca Gi). Kiu c cu: C ngi n vit ln
chi ca Gi.
Gi:Cn c ngha l ci gng. Gi giang l ci
gng eo c. Trong Kiu c cu: Gi giang mt
gi, mt trai Mt dy x loi buc hai thn mnh.
T hiu, bit hiu
Xa, khi sinh ra n 19 tui, con trai c gi bng
tn tc tc l tn hy. T 20 tui tr i bt u i
m (mo), sau khi lm l i m gi l l gia quan
mi c tn t (t hiu). Do tui 20 gi l tui
nhc quan (nhc l tui 20, quan l m).
Vi nhng ngi trong gii vn th c thm hiu
(bit hiu). Hiu trc h, t t sau h. Th d:
Thanh Hin Nguyn T Nh (Nguyn Du) th
Thanh Hin l hiu (bit hiu). T Nh l t (t
hiu). Cn Du l tn hy, tn tc.
(Ph ch: Tu c cu Quan, hn, tang, t v hi l
bn ci l quan trng trong gia nh. Ring vi quan
l l i m cho con trai nh trn..v..v..v t l cng
l thn linh)
(Trn Bch San Vn Kho)
34 | C h N g h a L n g V n I I
34
Ung dung t ti?
Nhiu ngi vit Ung dung t ti, nhng thc ra
l thung dung t ti.
Trong Nh mai c cu: Thung dung xung hu
snh ng.
Thng sng
Hi xa, khi va bit ch vng (Hn t) c ngha l
ci li, ti lin hoan h thy cng vic tm nguyn
ch ngha xem ra thoi mi qu. Ci vng do ci
li m ra: ch ri. Mt vng khc g mt li?
Ging ra bt chim bt th, gi l li; cn treo n
ln nm u a th gi l vng. Cng n thi.
Tha thng xng ln, ti phng ngay ra qu qun
ca chic vng. Li gc t phng Bc na y.
Tip xc vi vn minh Trung Quc c nhiu ci li;
t nht l ci li cho thu b nm b sa m, v khi
ln ln thnh thong c nm tong teng v nh
ngoi. Ti hi lng v s hc hi ca mnh. n khi
gp bi th Tc s ca Cao B Qut lin nhn ra
s l lng ca mnh. Cao B Qut m u:
Nhn khan cao iu c phn lung
T thng sng bt ng trung
Ho ra ci vng n khng h l ci li; n l
thng sng, l ci ging dy! Nh vy r rng
l Tu vng khng c tn, khng c mt. Ngi
35 | N g K h n g P h N g c H n g
Tu khi cn ni n n, phi tm cch phin dch
ting nc ta. Th l ci vng mt qu qun
phng Bc.
(V Phin Ci vng)
Ch Tu gc Vit
T ch Hn l con chut
T cng l ch Hn (con chut) nhng t l ting
Vit c.
Ch t vit bng b khu, gn ging vi ch t.
Bt hiu
Dng Ngim Mu b giam gi tri giam Phan
ng Lu vi Hong Anh Tun, Nguyn Hu Hiu
v Nh Ca. Chng hiu v l do no, cng nh vi
L Xuyn tc gi Ch T Cu. Mu l mt trong hai
t nhn b qun hun b qun lu nht. Mi gn na
nm sau, mi c gi ln. Cuc thm vn tht tc
ci:
- Anh tn g?
- Dng Nghim Mu. Tn tht Ph ch Nghim.
- Sao li nhng hai tn?
- Mt tn cha m t. Mt tn v ngh nghip.
Qun hun lc u, Mu khng c h s ti phm.
nh hi:
- Anh b bt ti g?
- Ngh vn ngh s.
36 | C h N g h a L n g V n I I
36
Tn qun hun mt my rng r:
- C th ch. Vy ti ghi vo h s ti trng anh,
anh nh k nh: Ti anh l ti vn ngh s chai
tn.
(Mai Tho Con ng Dng Nghim Mu)
Tn tc phm
C nhiu cu th hay tn tc phm c cc tc gi
vay mn ln nhau: ng vo tnh s l cu th
ca V Hong Chng ly t tn thi tp ca inh
Hng.
Tr ta sng ni l tn tc phm ca Phm Vn Liu
vay mn t cu th ca V Hong Chng. Nhiu
nht l tn bi th Khi ti cht hy em ti ra bin
ca Du T L, v..v..
iu ngh hay diu ngh?
Hin nhin, iu ngh l do c chch t diu ngh
m ra. Diu ngh l t Hn-Vit, trong diu
(cng l thnh t ca cc t tuyt diu, huyn diu,
diu k...) ngha l hay, gii, kho v ngh ngha l
ngh. Diu ngh l gii ngh.
Cn iu ngh l mt ghp ni gia mt thnh t
thun Vit (iu) vi mt thnh t Hn (ngh), ta
37 | N g K h n g P h N g c H n g
nh rt gii vy. Vy m khn thay, thin h hu
nh ch mt mc ni v vit iu ngh thay v diu
ngh! Mt ln na, gi i t in ting Vit: khng
h c diu ngh m ch c iu ngh!
Khi m mt b sch nh i t in ting Vit do
B Gio dc v o to v Trung Tm Ngn ng v
Vn ho xut bn, cng mc nhng sai st s ng
n th! Thit tng, c ni ngi ta ang tn st
ting Vit cng khng ngoa.
Mc dc
Mc l mt trong ng hnh l cy. Mc dc l tm
gi.
Tng truyn thy a l dy rng: Mch nc
phng mc chy v pha m m nh no th nh y
s con gi a dm.
Ch ngha b b
Nhiu tc gi vit trn sch bo cu:
Vn chng ch ngha b b
Thn l n m cng m mn i
Tm chng trch c th cu trn xut x t mt nh
vn Tu: N nhn i vi nam nhn trc sau ch
l ci thin c chi m.
38 | C h N g h a L n g V n I I
38
T y ci thin c chi m ca Tu xut hin
khp ni khp chn trn vn n ca Ta.
(V Ti Lc Ngi n b trong tng mnh hc)
Dnh ng?
Dnh ng ch khng phi l nh ng. Dnh ng
ngha l c mt my sng sa, c v thng minh
(thng ni v tr em).
V d: Nguyn Du sinh ra trong mt gia nh c
truyn thng vn hc. T nh ng ni ting thng
minh dnh ng.
(ngun Wikipedia)
Bt
c Pht T cho rng o ca ngi l o "Tnh
thc".
"Tnh thc" ni theo ting Magadhi l Budn (tc l
Bt).
Bin m trong ting Vit
Vo th k XVII, do vic cha Nguyn Phc
Nguyn (1613 - 1635) g cng n Ngc Vn cho
vua Chn Lp Ch Chetta II nm 1620 v g cng
n Ngc Khoa cho vua Chim Thnh P Rom nm
39 | N g K h n g P h N g c H n g
1631 m lnh th Vit Nam thi by gi m rng
n vng B Ra, t v ngi Vit Nam t
ng Trong vo y bun bn, lm ngh th
cng k hng my ngn ngi, nh c n Bn C,
C Lao Ph, M Tho, H Tin v.v... Di dn mang
theo ngn ng ca h, phi hp vi t ng, cch
pht m ca ngi a phng v tri qua mt thi
gian di gi li, bin i hoc b i hnh thnh
mt h thng ngn ng min Nam.
S bin m ny c nhiu l do, l c th do thi
quen king c tn cc bc vua cha, quan li (nh
king tn L Vn Duyt), nhiu ngi ni thnh
dt, ri ra dt) hay mt l do no khc m
thay i i v thng thy nhiu nht trong khu
ng. Ngi ta c th ni thi gian thnh th
gi; bnh an l bnh yn; ang lc ra
ng lc; s mnh thnh s mng.. v.v...
Dn dn ting Vit bt dn s bin m trong
ting Vit min Nam. Ngi min Nam bt dn
cch ni hun thuc, ha hun, ngun n
..v..v...
(ngun Nguyn Vit Sn)
Ch Vit gc Tu
Ch: thc (Hn Vit)
Bc: b (Hn Vit)
Cu: cu (Hn Vit)
40 | C h N g h a L n g V n I I
40
c gi
Theo Hn-Vit t in ca o Duy Anh th c l
c sch. c gi l ngi c sch.
Ti th tm ch "ngi c" trong cun T in
An Nam Lusitan - Latin ca Alexandre de Rhodes
xut bn ti Rome nm 1651: Khng c. Tm ch
"c gi": Cng khng c. C trong cun Vit Nam
Quc m T v xut bn ti Si Gn nm 1895 ca
Hunh Tnh Paulus Ca cng khng c hai ch y.
D nhin, ti bit, cha th v s vng mt ny m
chng ta c th i n kt lun l trc th k 20
hai ch "c gi" hay "ngi c" khng tng hin
hu. C th chng c, nht l ch "c gi". C
th. Nhng nu c: Chng nm ngoi l tai ca
Alexandre de Rhodes v cng nm ngoi s ghi
chp nht nh l rt cn thn v nghim tc ca
Hunh Tnh Paulus Ca.
(Nguyn Hng Quc Vit cho ai?)
H cu (I)
H cu l phng thc xy dng hnh tng in
hnh qua vic sng to ra nhng gi tr mi, nh s
kin, cnh vt, nhn vt trong mt tc phm theo s
tng tng ca tc gi. y l mt yu t khng
th thiu ca sng tc vn hc ngh thut bt ngun
http://vi.wikipedia.org/wiki/V%C4%83n_h%E1%BB%8Dchttp://vi.wikipedia.org/wiki/Ngh%E1%BB%87_thu%E1%BA%ADt
41 | N g K h n g P h N g c H n g
t cuc sng nhng khng sao chp nguyn n. T
nhng cht liu thc t, nh vn nho nn, sng to
ra nhng hnh tng ngh thut sinh ng, r nt
Ln u tin khi nim h cu c cc nh t
tng c Hy Lp trit lun trong nhng bnh ging
v th vn, theo h th vn trc ht nh l s bt
chc, nhng ngi sng tc vn c quyn c h
cu.
Vn hc th k 20 chng kin s quay tr li ca h
cu m mt trong nhng th php ngh thut bc l
r nhng tc phm vn dng c l ngh thut
mc cao, hoc gy n tng mnh. Theo nh
vn c th ni v ci vn c thc v ngc li, cng
c th ni v ci khng th c.
(ngun Wikipedia)
Ting Vit d nhngthng khng d
Con ln t Bc xung Nam b ha kip thnh con
heo cng c in tch ng hong:
"Paulus Hunh Tnh Ca l mt hc gi ngi min
Nam, trong i Nam Quc m T V, ng gii
ngha ln l heo, l ging lc sc bo hn ht. ng
nh con ln t khoe: Ni trong hng lc sc vi
nhau - Ai snh ng mnh heo bo tt?.
c Vit s, ngi min Nam phn ln l nhng di
http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=H%C3%ACnh_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_ngh%E1%BB%87_thu%E1%BA%ADt&action=edit&redlink=1
42 | C h N g h a L n g V n I I
42
dn t min Trung trn xung, ting ni ca h
nng, khi phi bm trnh vi quan ln, h li pht
m thnh quan ln. Quan cho l v php nn sai
lnh ly ho pht, ai bm quan ln l phi n 10
ho..
Nhiu ngi b pht ho nh vy, nn khi thy con
ln h hnh dung ngay ra nhng cy ho vt vo
mng h, h bn ma mai gi con ln l con ho.
Ri khi lm ln con ln vi cy gy qui c y,
h bt i du huyn, cn li lcon heo.
Con ln t min Bc xung min Nam thnh con
heo l nh th.
(Trau gii ting Vit - atViet.com)
Ch Vit gc Tu
T mo, c ra mo ri ha ramo
Ch ngha ting Vit
Sn Nam vi cun Tui gi, m ra c, thy: "ru
ria "bm tum", "lt bt" ti ch", mt ch "m
u"..., nhng ch y u khng tm thy trong b
Vit Nam t in ca hi Khai Tr Tin c.
Nhng vit nhiu ting l th nh vn Sn Nam
khng theo kp nh vn Nguyn Ngc T. Trong
mt cun Tp vn chng hn, bao nhiu ting mi:
43 | N g K h n g P h N g c H n g
cn nhn, c nh, lng sng khng bit ni
chuyn g, nhng b qun o mi m tht tho cht
mt tng ln rau b ci sm cho con, ma bt
u xp xoi, u ch v nh con c lc gp nc
mn, mt tri lng bng ln t pha chn tri, mnh
cm nm cm nu l n (tc l vt con) v.v... i,
phong ph khng bit bao nhiu m k.
Ti ngc nhin, ly lm ngh ngi: Sn Nam v
Nguyn Ngc T cui min t mi trong Nam.
t mi th t ai, cy c, chim mung lm th
mi, tp tc phi c ch mi m, li n ting ni a
phng ny thm ci mi, phi thi...
(Nguyn Hng Quc i tm V Phin)
Ch v ngha
Hon cnh Cng nh nhng ch n tng, hai ch
hon cnh l danh t nhng hay c dng nh
tnh t.
Chng hn, N hon cnh lm anh ! Ngi nghe
hiu l ngi ni gp hon cnh kh khn, hoc
trong hon cnh ngt ngho sao ! Nn trnh li
vit ny, tr khi c a rn.
(Ng Nhn Dng Phim kho)
44 | C h N g h a L n g V n I I
44
Ch Vit gc Tu
T ng, c ra ng ri ha ranga.
Ch ngha trong th
Nhng pht hin tm c nht V Phin l nhng
pht hin trong lnh vc vn hc nhp ngt: trong
khi cu th tht ngn, v d trong th song tht lc
bt, ngc li, ngt theo nhp l/chn (hoc 3/4 hoc
3/2/2). D thy nht l vi cu th dch ra ting Vit
ca Phan Huy Vnh Bn Tm Dng / canh khuya
a khch. V Phin i xa hn, cho cu tht ngn
truyn thng y khng phi ch xut hin trong th
song tht lc bt m cn c trong th ni li ca cc
tung ht b. Hn na, V Phin cn cho chnh cu
tht ngn truyn thng y l tin thn ca cu th
tm ch thnh hnh trong phong tro Th Mi thi
1930-45.
Theo Dng Qung Hm, th ca tr (hay ht ni) l
bin th ca lc bt v song tht. V Phin cho th
th tm ch trong phong tro Th Mi thc cht l
s m rng ca cu th tht ngn. C hai u c
khun nhp chnh ging nhau: l/chn, thng l 3/4
trong cu tht ngn qua Chinh ph ngm vi Trng
Trng thnh / lung lay bng nguyt, v 3/3/2 Su
chn / xin Ngi / thi / hy hi; Nhn ti i / d
a ngc / thin ng, ca th Huy Cn. Vi cch
nhn nh vy, lch s cu th tm ch trong phong
45 | N g K h n g P h N g c H n g
tro Th Mi bng di ra, gn vi truyn thng hn,
v iu ny cng gp phn gii thch ti sao n li
hon chnh nhanh v c chp nhn nhanh n nh
vy.
(Nguyn Hng Quc i tm V Phin)
ng sng
ng sng cc mng hay ng sng d mng
ng ngha l nm cng ging nhng mng tng
khc nhau.
ng tch ng sng l cng ging chiu ch
ngha gn b ca v chng.
Trong Lc vn tin c cu: Cng cha ng tch
ng sng.
Ch l ngha
Cn nhiu na, rt nhiu na, c thy 27 ngn 400
ting Vit nh vy, ta cng ni cng xi chung,
dng chung, ca khng bit bao nhiu l ngn ng
anh em chung quanh ta, n ni khng c mt ting
Vit no m li khng c chung gc gc vi mt vi
ngn ng khc min ng nam ny.
Cc ting ni ng nam nh Khmer, Lo, Thi,
Chm, Malay, Indonesia, Nng, Hmong Bahnar,
Rhade, v.v.. bao bc ting Vit m chng ta khng
ng n thi.
46 | C h N g h a L n g V n I I
46
Nhng ting Vit c mt im rt l, d th d m
kh cng tht l kh, v ta tng l ta vit uc
ting Vit l ta hiu c ting Vit.
Tht ra ta khng hiu ting m ca chng ta n ra
lm sao c :
- Ta ni au n m ta khng hiu n l g,
(n l ting Mon c nghia l au ci au ca lng
mnh)
- Ta ni rn rp m khng hiu rp l g, (rp l
bn vic, gc ting Lo Thi)
-Ta ni sn sc, chm sc m ta chng
hiu sn l g v sc: l g. (Sn l theo
di, sc l sc kho gc Sanskrit / Pali).
C c thy chng 10 ngn ting Vit gc gc nh
th !
(Nguyn Hy Vng Ci tinh thn c bit ca ting
Vit)
Khinh t (II)
Khinh t hay uyn ng l thut ng ngn ng hc v
vn hc ch li ni gim, l bin php tu t ngc
li vi ngoa d v, phng din no , kh gn
vi nh ng.
thng bo s mt mt ln nh ci cht, ngi ta
s dng cc t nh "mt", "quy tin", "t trn".
http://vi.wikipedia.org/wiki/Ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF_h%E1%BB%8Dchttp://vi.wikipedia.org/wiki/V%C4%83n_h%E1%BB%8Dchttp://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Tu_t%E1%BB%AB&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ngoa_d%E1%BB%A5&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Nh%C3%A3_ng%E1%BB%AF&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%E1%BA%BFt
47 | N g K h n g P h N g c H n g
Trong vn hc, ci cht cn c th c miu t
hnh tng ha nh:
"Na chng xun thot gy cnh thin hng"
(Nguyn Du).
"Bc Dng thi thi ri / nc my man mc
ngm ngi lng ta" (Nguyn Khuyn).
(ngun Wikipedia)
Ni ton th!
Ni ton th th thnh phn ca li ging thnh phn
ca mt c th. Chng t lin lc, khng cn ch
ni.
Ta ch ni Ti tn Tng, m khng cn ni Ti
tn l Tng.
(Thu T - Gocnhin.net)
Lng ng (III)
Lng ng hay chi ch l khai thc nhng tng
ng v ng m, ng ngha, vn t, vn cnh nhm
to ra nhng lin tng bt ng trong tr chi ngn
ng.
Lng ng c th c to ra do khai thc cc kiu
ni li (hay ni tri). Chng hn nh: "Nhc mi th
xung cu mi (mi cu) trong mt giai thoi v
Nguyn Khuyn)
http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=H%C3%ACnh_t%C6%B0%E1%BB%A3ng_h%C3%B3a&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Duhttp://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ng%E1%BB%AF_%C3%A2m&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ng%E1%BB%AF_ngh%C4%A9a&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=V%C4%83n_t%E1%BB%B1&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=V%C4%83n_c%E1%BA%A3nh&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Tr%C3%B2_ch%C6%A1i_ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Tr%C3%B2_ch%C6%A1i_ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Tr%C3%B2_ch%C6%A1i_ng%C3%B4n_ng%E1%BB%AF&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/N%C3%B3i_l%C3%A1ihttp://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Khuy%E1%BA%BFn
48 | C h N g h a L n g V n I I
48
Hoc c th c to ra do khai thc cc t ng m
d ngha:
"Li th c li nhng rng chng cn (rng-li) -
Ca dao. Cng c th c to ra do s dng t ng
ngha, nh "Tht ch n c tht cy th khng"
Ca dao.
Ngoi ra, lng ng cng c th c to ra do tch
cc ch t mt ch theo c im vn t, v d:
"Ngi c li cn eo thi nguyt - Bung xun ch
lnh mi hng", th "c" v "nguyt" kt hp
vi nhau l ch "H", h ca H Xun Hng.
(ngun Wikipedia)
Ch ngha lng vn
Mt s nh nghin cu cho rng nguyn vn cu ni
ca Nguyn Bnh Khim vi s gi ca Nguyn
Hong (c chp li trong bi Ph k ca V
Khm Ln) phi l Honh Sn nht i, kh d
dung thn (Mt di Honh Sn c th dung thn
c) ch khng phi l Honh Sn nht i, vn
i dung thn (Mt di Honh Sn c th dung
thn mun i) nh phn ln ti liu dn.
Nguyn nhn ca s sai khc ny c l gii do
cc s gia nh Nguyn sau ny sa i hai ch
kh d thnh vn i, vi hy vng s gi c
c nghip ca triu i ti mun i.
http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ca_dao&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/H%E1%BB%93_Xu%C3%A2n_H%C6%B0%C6%A1nghttp://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Ho%C3%A0nghttp://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Ho%C3%A0nghttp://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Ho%C3%A0nghttp://vi.wikipedia.org/wiki/V%C5%A9_Kh%C3%A2m_L%C3%A2nhttp://vi.wikipedia.org/wiki/V%C5%A9_Kh%C3%A2m_L%C3%A2nhttp://vi.wikipedia.org/wiki/V%C5%A9_Kh%C3%A2m_L%C3%A2n
49 | N g K h n g P h N g c H n g
Ch ngha bin kho: i h
Vua L Thi Tng v c m l Phm Th Ngc Trn
nn vua ra lnh ai h Trn phi i ra h Trnh. C
mt s h Trn khng i ra h Trnh m l h Bi.
V ch Bi do ch phi v y ghp li l khng
o. M khng o l trn.
Ri vua L ban quc tnh cho cng thn t Nguyn
Tri thnh L Tri, sau xung chiu bi b, L
Tri tr li viNguyn Tri.
n i Trn, Trn Th bt h L i ra h
Nguyn. L thuc b mc, ghp vi ch y hay
qun o thnh b nhn.
V ng qun Trn Th gc h Bi. V Bi tc
trn m ra.
Thi nh Mc v tht th v tu tn nn i ra h
Hong (l vua), h Phan, h Nguyn vi tn m l
ng (Mc ng Dung). V Nguyn Hu Chnh l
chi ca h Mc.
H Cao do v n Cao B Qut phi i ra h Kiu.
(Trn Gia Phng Dunglac.net)
50 | C h N g h a L n g V n I I
50
Ni li trong cu i
Bt hiu Th L (trong T Lc Vn on) chnh l
ch ni li ca tn tht ca ng: Nguyn Th L.
Ngy trc c v i:
Ngy Tt, Th L i hai th l: l ta v l ty
(Ha a Ni li)
Ch ngha lng vn
Nhng ch dng ch k hu ngi h ty hon
cnh x hi m thay i. Ch con nhi, nng hu
tng i lu i nht c dng trong cc nh
quan. Sang n thi Php thuc c ch con sen, ch
v, anh phu xe, ri anh ti x.. Nhng ch ch
vic gi chi bi nh : i nh th (maison de terre),
nh cha, me ty, lm .. Trong Nam gin d gi
chung l gi im. Thm mt ch c cng mt tiu
khng ai dng na.
Mt s ch ca nh o cng khng c dng na
l : Thy c, c, c, thy k ging, ng b. Mt s
ch bn Pht gio nh ng Bt, ng s, ng vi, b
vi, ch tiu cng t ai dng. C nhiu ngi mun
phc hot li ch Bt, ng S ...
51 | N g K h n g P h N g c H n g
T ng, sinh ng
T ng l ch khng cn dng na, l chcht!
Sinh ng l g? Tra trong T in Hn Vit ti thy
khng c ch sinh ng. Vy sinh ng lt ng
hay sao?
(Hong Long Hi Khng sinh th t)
Sinh k t quy
ni sng gi thc v. Ngi ta cho rng cuc sng
ny l ni gi tm tm thn, n lc nm xung tr
thn xc v cho ct bi mi tht l cuc i vnh
cu ca con ngi c yn ngh, khng phin ly.
Th b H Xun Hng c cu Sinh k chng i,
t tc quy.
Ch Vit l k
T m trt ca ch Hn c ngha l chp mt.
Ta c thm chp mt, chp ming, chc li, hay
hn chn cht,
b chn cht y tng thanh, tng hnh ca mi
v li.
Ch ngha l m l m
nhu l cu ng Gii
nn ngi qun t chng mi cng... dz
52 | C h N g h a L n g V n I I
52
Con nhn, con c
Trong Chinh phu ngm, ng Trn Cn khi t cnh
ngi chinh ph theo di bng ngi chinh phu c
cu: Nam lai tnh p bn phong trn Lc nht
bnh sa nhn nht qun.
B on Th im dch thot l: Nh thn my
xm chng chnh Mt n c u trc ghnh
chiu hm.
Ti sao nhn li bin thnh c.
V rng chim nhn bay c th t nn gi l nhn
t. Ma thu i, ma xun li nn cn gi l hu
iu.
Ta cn gi l con mng.
Mng, h c, nn b on Th im dng c
l th.
(Thiu Chu)
Vn Bc, vn Nam
V s tip nhn vn ho Trung Hoa, t Bc vo
Nam, vn c s khc bit, thi no cng vy nhng
tc gia vn hc ln, nhng s kin vn hc ln
thng xut hin ngoi Bc: Nguyn Tri, Nguyn
Du, H Xun Hng, Nguyn Cng Tr, Cao B
Qut, Nguyn Khuyn, T Xng, Tn , Th mi
53 | N g K h n g P h N g c H n g
lng mn, T lc vn on, Nguyn Tun, V Trng
Phng, Nam Cao.
Cho nn ch ngha thc dn xm nhp vo min
Nam rt sm, ngay t cui th k XX. Trng Vnh
K, Nguyn Trng Qun l nhng tr thc Ty
hc v vit vn quc ng theo bt php phng
Ty hin i. Nh vy l ci ti c nhn c iu
kin thc tnh rt sm. Vy m ting ni vn chng
ca n phi i n nhng nm 30 ca th k XX
mi thc s ra i vi vn th min Bc. Nam b,
theo Xun Diu, ci ti c nhn ch c th ct ln
thnh ca ci lng trn c s nhc ti t min Lc
tnh.
Nh vn ch thc ca Nam b cao nht ch n
Nguyn nh Chiu, H Biu Chnh, Phi Vn, Sn
Nam. Vn Nam b hay nht khng t tng mi
l m th ngn ng a phng bc trc, chc
kho, gc cnh, y sc sng. Nhng cc tc gi
thng lm dng th ngn ng y khin vn ca h
tr nn thiu trong sng, kh t ti trnh chun
mc c in.
(Hi k Nguyn ng Mnh)
Ch v ngha
T ti : ngi ti gii.
C nhn : bt ngi.
Tin s : dng ngi ln vua.
54 | C h N g h a L n g V n I I
54
Gi lng
Xa, l ln lo c gi l ra lo hay xut lo.
Ca dao c cu Xut lo v s, m ni che tai, gc b
s i hay nm na l sng lu ln lo lng nn
gi l gi lng.
Triu nh trng tc, hng ng trng x , nn
nhiu lng cn gi gi lng l quan lo hay x
tc: X l rng (tc gy rng).
Khi lng c vic, ty theo tui tc, gi lng c
ngi ngang hng vi cc quan vin chc sc v quy
nh l 60 tui c ngi vi t ti. 70 tui ngang
vi c nhn. 80 tui ngang vi tin s.
(Trn Ngc Thm Tm v bn sc vn ha Vit
Nam)
Ch ngha bin kho: H v tn
Chuyn h tn nc ta bt u ln xn t bao gi?
Ni khc i, tc ban h vua nc ta c t bao gi
? Nm 1232, Trn Thi Tng ban nhng ch quc
hy v miu hy. V cha tn l L nn bt tt c
nhng ngi h L phi i thnh h Nguyn.
Nguyn nhn su xa l tuyt lng mong nh ca
dn i vi nh L.
Khng hiu lng dn mong nh ra sao m n ni
xy ra mt thm ha.
55 | N g K h n g P h N g c H n g
Khi y Trn Th chuyn chnh, git Hu Tng,
khin tn tht nh L bi ngi tht vng. Ma ng
nm 1232, nhn dp ngi h L lm l cng cc
vua L i trc thn Thi Dng x Hoa Lm,
Th sai ngi ngm o h su, lm nh ln
trn, i khi ngi ta ung ru say, git my chn
sng ht. B tn st ch v mang h L !
i Trn Nhn Tng (1282), c con c su n sng
L, vua sai hnh b thng th l Nguyn Thuyn
lm bi vn t nm xung sng. C su t nhin b
i. Vua cho vic ny ging vic ca Hn D, bn
cho Nguyn Thuyn i h thnh Hn Thuyn.
H Qu Ly vn h H, c L Hun nhn lm con
nui v cho i sang h L. n khi cp c ngi
nh Trn, li b h L ly li h H. S chp rng
nm 1400, Trn Vn v Trn Tng c H Qu Ly
ban h H. Rt c th H Qu Ly l ngi u tin
nhp cng tr ban h vua vo nc ta.
Nm 1460, L Thnh Tng bt ngi h Trn phi
king hu, i thnh h Trnh.
Minh Mng nh Nguyn c 142 ngi con. trnh
rc ri cho i sau, ng c sng kin lm mt bi
th 20 ch ( Min, Hng, ng, Bu, Vnh...Th,
Thu ), mi ch s c dng lm tn m cho mt
th h con trai. Ch nhng ngi c tn m kiu
56 | C h N g h a L n g V n I I
56
ny mi thuc dng chnh thng, mi c th c
ln lm vua.
c vi i, c ngi cch tn, dng ch m thay
cho h. T y, xy ra trng hp cha v con mang
h khc nhau: ng ng A, t tn con l Bu B.
Con Bu B s c tn l Vnh C, v..v..
(Nguyn D Chimviet.free.fr)
T thi bt tit
T thi (4 ma): Xun, h, thu, ng.
Bt tit (8 tit trong nm): Gm t lp v nh
phn, nh ch.
T lp (u ma): Lp xun, lp h, lp thu, lp
ng.
Nh phn, nh ch (cui ma): Xun phn, thu phn,
h chi, ng ch.
(Bt Ch Hiu ng thnh ng, tc ng, in tch)
B sc t phong
B : ci kia. Sc : t. T : ci ny. Phong : nhiu.
B sc t phong c ngha l khi ci kia km-t, th ci
ny hn-nhiu, c ci n th hng ci kia, khng
ai c hon ton.
Trong cu th th 5 v 6 ca Truyn Kiu, Nguyn
Du vit :
57 | N g K h n g P h N g c H n g
L g B sc t phong
Tri xanh quen thi m hng nh ghen
Tri xanh i vi m hng, do vy m hng
y khng ch ni ring v n b, m ni chung l
ngi c mt iu g ni bt nh l ti, sc....
ng Tri s i theo nh ghen v y a ngi c
ti c sc.
(Phim lun v B sc t phong V Hu Ngha)
Ch v ngha
Anh th, n anh hng Nhiu ngi dng ch anh
th khi ni v n b con gi, thay cho ch anh
hng dng cho n ng con trai. Thc ra trong t
anh hng c yu t nam v n. Ch Anh ngha
l ci nhy hoa, tng trng cho v p , cao qu.
Hng l con chim c, l mnh m (cng c ch
hng vit cch khc ngha l con gu nhng khng
dng trong t ny), th l con chim mi, con g mi.
C Nng Sn Nguyn Can Mng (1880 1954)
khuyn trnh dng ch anh th, v theo c ch Th
khng c ngha mnh m; c khuyn dng ch n
anh hng, trong ch Hng ch c ngha tng
trng l s mnh m. Tuy nhin trong cun Vit
Hn Thnh Ng c vn hai ch anh th v gii
thch dng n cho ph n, nh ch anh hng.
(Ng Nhn Dng Phim kho)
58 | C h N g h a L n g V n I I
58
Ting Tu ting Vit
Theo H Hu tng cung cp thm bng chng rng
ngi Vit Nam khng th di c t Trung Quc theo
hng Nam tin bng vic i snh t tng (the
thought patterns) ca ngi Tu v ngi Vit Nam.
Nu mt ngi Trung Quc nhn mt con nga
trng, ngh u tin m ngi Trung Quc c l n
mu trng, v sau ngha tip theo n mi l n
l mt con nga. V th, h gi n l mt bch m
(tc yu t trng [bch] ng trc ri mi n
yu t nga [m]). ng gii thch din trnh ny l
s dch chuyn t ngh ch quan (trng) n mt
vt th khch quan (nga).
Ngc li, ngi Vit Nam s nhn thc i tng
trn theo chiu ngc li. Trc ht ta s ch n
mt ngh khch quan, l c mt con nga, v
sau theo sau mi n mt quan st mang tnh ch
quan, tc l n mu trng.
V th, ta gi l nga trng.
59 | N g K h n g P h N g c H n g
Vit hoa tu t
Ngi ta t ra phn vn, chng bit nn vit Cha
Trnh, Cha Nguyn hay vit cha Trnh, cha
Nguyn. Nu vit hoa ch "Cha", th phi vit Vua
L, Vua Nguyn. Nu vit thng ch "cha", ch
"vua" t phi vit trng Qunh, ngh Tn,
Chiu...
(Ngun : e-cadao.com)
Khi u nan
Phm vic g mi u cng thy kh khn, vt v
nh vn s khi u nan. Ngi Tu c l kh
u nan. Nh cu Li rng: vn s kh u nan.
Ch Tu, ch ta
Ti tm phc khu phc ngi Tu qu v h gi
u v nho l k u nhc, ngha l ging nh
ming tht ch u g.
Ti li khu phc tm phc cc c ta qu, cc c xa
ni cm ch sai bao gi l v p th phi cong ln
nh sng tru. Phi cong ln nh ch tm trong
ting Tu: Lng ch c, v ch tm.
(Tr L bo Vn Ngh Tin Phong)
60 | C h N g h a L n g V n I I
60
Tn ngng phn thc
Phn l nhiu Thc l ny n.
Tn ngng phn thc tng tn ti c mt chiu di
lch s v c hai dng biu hin:
- Th c quan sinh dc nam n.
- Th tng bn thn hnh vi giao phi.
Vn in, H Ni v nh m huyn Chu Pa,
ngi ta tm thy tng c nin i khong 1500
nm trc cng nguyn tc hai ngi nam n ang
giao phi.
Vic th c quan sinh dc nam n gi l th sinh
thc kh .
Sinh : - Thc : ny n - Kh : cng c.
nhiu a phng c tc th cng n nng :
N : Ci nm tng trng cho nam - Nng : Ci
mo nang tng trng cho n.
Dn gian c cu ht: Ba mi su ci n nng
Ci u ging, ci gi tay. Ngoi ra c ni
dng ci chy, ci ci tng trng cho sinh thc kh
nam n vi phong tc gi ci n du: Nh trai
by chy v ci trc cng. Khi n du v n ni
th ngi nh trai cm ci chy gi khng vo ci
ci my ting. l nghi l cu chc cho v chng
tr sinh con ci.
61 | N g K h n g P h N g c H n g
Cha
Ta th xt qua ch mu h ca ta bng vo danh
t Cha.
Sch Tin Hn Th vit rng ta khng c tnh cha
con. Th ngha l thu y ta cn theo mu h nh
ngi Chm ngy nay, m cn t hn na l ngi
Chm ngy nay, tuy cn theo h m, nhng vn bit
cha, v v chng sng chung vi nhau, cn Tin Hn
Th th cho rng ta"khng bit o v chng, v v
chng ch ly nhau (v sinh l) m khng c sng
chung vi nhau".
Th sao ta li c danh t cha? Danh t ny, Quan
thoi l Fu tsl, Qung-ng l Fa tsnh, Hn Vit
l Ph thn. Xem ra th danh t cha ca ta khng
phi do ting Tu m ra.
Quan-thoi v Qung-ng u c P, P, tc cng
l Cha , m khng phi l danh t ch ai, m
l i-danh- t ca con xng h vi cha; ta cng
vay mn Pa, P, bin thnhB (Bc Vit),
thnh Ba (Nam Vit), cn Cha th kh c th l mt
bin th th ba ca P c.
62 | C h N g h a L n g V n I I
62
(Bnh Nguyn lc - Dn Lc Vit qua ngn ng Vit
Nam)
Hm v hi
Hm l mt hnh ng nghi l nhm din li mt
qung i c bit ca thn hay thn hong lc
sinh thi nh thn hong n my, n trm,
v..v...(hoc mang tnh c bit rt tiu biu)
Hi l sinh hot dn d phng khong, dn lng bnh
ng vui chi tr chi, tr din.
Vui xem ht
Nht xem bi
T ti xem hi.
(Vin Vn ha Dn gian - L hi c truyn)
Phm hm
Ngy xa cn min Bc, cc v hng chc, mi
ln c hi h nh m g th n ri cn c chia
phn mang v mt a xi, mt ming tht, gi l
ming tht lng, tuy n t nhng cn hn c mt sng
tht mua ch. cng l mt ci danh, ci li. V
th nn ci mm mng mua danh mua chc mi
pht sinh. Nh th mua nh, ln th mua ln. thn
qu lng, x th mua L Trng, Ph L, cn giu
hn mt t th mua Hn Lm, Cu Phm
63 | N g K h n g P h N g c H n g
Thm ch c nhng ngi khng c a v trong h,
ngoi lng, th ngi ta gi bng ci ngh ca ngi
, nh ngh th mc, th may, ng ci... Cng
dc gi l ph mc, ph may, ph ci ...
C ngi bo trong lng c c ng ng l, ng ph,
th lm sao m phn bit c?
Vng! v th mi c danh xng ng l cu, ng l
mi, ng l cu, ng l b...C Trm L cng vy
ngi ta gi c l c Trm L, phn bit vi vi
c Trm Chnh, c Trm Ch, c Trm Ph...
Cng vic lng, vic nc ch lm vic sau nm nm
l mn hn. Cn nu c kh nng, c sc lm m
"c m n xi" lm thm nm, ba nm na kim
t phm hm, c gi l ng L Cu, hay ng L
B. Ty bng sc nh vua ban.
Th d khng c bng cp g, th c thng hm
Cu Phm B H. Cn nu c bng cp nh anh
nhiu, anh kha (sau ny l bng s hc tr ln), th
c thng hm Cu Phm Vn Giai.
(Thy Sn - Bn dng sng Tr)
64 | C h N g h a L n g V n I I
64
Hm sc v v
Theo ti, vn chng hm sc v v, nh vn
phi vit trong gi thit l ngi c ca mnh l
nhng ngi cc k thng minh v uyn bc: hn
khng cn phi vit nhng g, th nht, c gi c
th bit ri; th hai, c gi c th cha bit
nhng c th tm hiu nhng ngun ti liu khc.
Vi nhng ngi c thng minh v uyn bc y,
hn phi vit nhng iu thng minh v uyn bc
tng xng, ngha l, t nht phi thng minh v
uyn bc hn chnh bn thn hn. Lu nay, trong
nhng cch ngh thng thng, chng ta c khuynh
hng xem tc phm ch l mt phn ca tc gi:
nu tc phm y c iu g thng minh v uyn bc
th ch l mt phn trong s thng minh v uyn
bc ca tc gi.
S tht ngc li. Nhng tc phm thnh cng nht
ca mt tc gi bao gi cng thng minh hn, uyn
bc hn, do , giu c hn v cng cao hn hn tc
gi y. Nhng tc phm y tr thnh mt thch thc
i vi chnh ci k to ra chng. i din vi
thch thc y, nhiu ngi u hng: h bung
bt, khng vit na.
(Nguyn Hng Quc Nh vnkhng l ai)
65 | N g K h n g P h N g c H n g
Tn gi: ngi Tu
Tn gi ngi Tu c th t Trnh Hoi c
(1765-1825) m ra. ng l ngi Vit gc Hoa lm
quan cho nh Nguyn, i s nh Thanh hai ln trong
Gia nh thnh thng ch, ng vit: Ngi Phc
Kin, Qung ng, Triu Chu, Hi Nam, i tu
bin bun bn qua li ni hi ln Gia nh
khng u snh bng.
V c ghi ch: Tc gi thuyn i bin chy bng hi
nc l tu.
C th v vy ngi Nam gi ngi Hoa l Tu
chng?
(Phan Anh Cha Hoa)
Ph bnh
Ni chung trong ph bnh vn hc vn ln hin
nay c l l ch: sch th hay d khng ging nhau
th m cc bi ph bnh th mc khen ch bi no
cng ging bi no ci iu ngi c mun bit
trc tin v bit tht r l: tp th ny, quyn
truyn ny hay hay d v hay d n mc no. C
khi ch nghe mt ngi quen ph bnh cun sch
bng mt cu, mt ch m ngi ta li thy tha
mn hn l c c mt bi di trn bo.
(Tuyn tp Hoi Thanh - Vn Hc Vit Nam)
66 | C h N g h a L n g V n I I
66
Ting Vit ch Tu
Hn t, l ch Nho, l ting Tu l li vit tng
hnh. Ngi Vit cn hay ln ln khi h gi ch Hn
l ch Nho. Thc ra Nho l mt th o lm
ngi pht xut t ngi Tu. Bi v Nho o
truyn b qua Hn t, thnh ra thin h d ln m
gi ch Hn l ch Nho. V vy mi c cm t ng
Nho vit ch Nho.
Ngi mnh trung thnh vi li vn c in; hn
na chng ta pht m Hn t theo li ring ca
chng ta nn ngi Tu h chu cht. Gi d cc c
ta xa lm mt bi ng thi bng Hn t nh
ngm ln th h khng hiu. Cng vy, khi ngi
Tu ngm nga bi th ca L Bch, Thi H, th
ngi mnh cng khng hiu lun. Th nn xa kia,
s b ta i s phi mang theo thng dch l vy.
Ch v ngha
Rt nhiu t ng m chng ta cho l ca ngi trong
nc sau 75, thc ra l ca Vit Nam trc . Vy
ting no l ting ca ngi Vit trc hay sau 75?
Cnh bo - cnh bo v bo ng c dng
c hai min. Th d Min Nam: Vit-Php T in
o ang V vit: Cnh bo : signaler, avertir.
Tn i T in Vit Anh Nguyn Vn To: Cnh
bo: alarm. Chnh xc hn, cnh bo l bo trc
67 | N g K h n g P h N g c H n g
nguy c c th ti phng; bo ng l bo khi
nguy c bt u xy ra trnh thot,
(Tm Thanh Chiu hi ngn ng)
Ting Vit va d va kh
Xin hoi cac huynh lm n cho hi : Ch "c ln".
C c phai la "cn c". Nhng m "ln" l ngha l
g? Cm n.
p: C ln l tn gi mt con vt, in nh l b con
ngc vi sc, sc chuyn cnh cy vo vo; cn
"c ln" th li bing tn mng, ch eo tng teng
mt ch hng thm nhc nhch. C dy m hng
hay: Sao cha c ln vy cha!
(Trau gii ting Vit - atViet.com)
Vn ha mi
Sau nm 75, cu Tin hc l hu hc vn trong
cc trng u b g b, thay vo bng cu V li
ch mi nm trng cy, v li ch trm nm trng
ngi.
- V c php, nu mnh trc c ch v th cu
sau phi c ch nn, hay phi b tc cho
mnh trc.
68 | C h N g h a L n g V n I I
68
- Ngoi ra cu qu qut trn, h mn ca Tu:
Bch nin chi k bt nh th cc Thp nin chi
k bt nh th mc - Bch nin chi k bt nh th
nhn.
(Nguyn Thanh Ty bo Si Gn Nh)
Din ging
Rt tic, khng t ngi em c thi quen din ging
y vo vn chng. Trong bi vit ca h, mi cu
vn phi cng trn lng n nm by cu gii thch.
Chuyn mi, gii thch nh. Ngay c nhng
chuyn xa nh tri t cng vn gii thch. Lp li
nhng kin thc s ng v c rch, cch vit nh
th l mt s xc phm n s hiu bit ca ngi
c. Ging vn lm nhm v lm nhm, cch vit
nh th l mt s xc phm n tnh cht thm m
ca vn chng.
(Nguyn Hng Quc Nh vnkhng l ai)
ng min
ng min ng: ma ng. Min: mt loi su.
C loi su ma ng ng nh cht, n ma xun
mi tnh dy.
Th c cu: ng min cnh vt mu tang tc.
C min: gic ng c n.
69 | N g K h n g P h N g c H n g
Mt xanh
Khi T Hi tm gp Kiu Hnh vin chu thai bn
hi:
By lu nghe ting m o
Mt xanh chng ai vo c khng
Mt xanh y khng ch cho ngi con gi cn xun
xanh hay Mt em du du bun Ty phng ca
Quang Dng (Ty Phng l tn cha Sn Ty).
M l theo tch Tu: i Tn, Nguyn Tch tip
khch thy ai khng hp mnh thmt trng d.
Nu ai hp nhn mnh thmt xanh l.
Gin
Ngi xinh ci bng cng xinh,
Ngi gin ci tnh tnh tinh cng gin.
Vy gin ngha l g ?
T in ting Vit ca Vn Tn l xinh p v c
duyn.
T in ting Vit ca Hong Ph :
1 ) D gy, d v vn ra, khi gy v thng pht ra
thnh ting.
2 ) m thanh: vang v gn, nghe vui tai.
3) V p v ph n.
70 | C h N g h a L n g V n I I
70
Hin nhin nh ngha ca hai cun T in ting
Vit cn thiu.
Hunh Tnh Ca gin l b ro r, xp thti, khng
cng.
Gnibrel dch ch gin d gy, d v, nhanh nhn,
linh ng.
Bi dn ca ci bin Trn th lu n c cu :
Mi p, mi gin
So (ci) b nhan sc mi (hy) cn km xa.
Gin vn khng phi l p. Tm li, ch gin c
nhiu ngha
(Nguyn D Chimviet.free.fr)
Bm
Bm : ni kho
(li bm b)
(T in ting Vit c - Nguyn Ngc San, inh
Vn Thin)
Ting Vit, d m kh
Nu chu kh quan st, chng ta s pht hin trong
nhng ch quen thuc chng ta thng s dng
hng ngy n giu nhng quy lut b n l lng.
71 | N g K h n g P h N g c H n g
Tnh cht b n y c th ni l v cng v tn, du
tm kim c i cng khng ht c.
Nh gp ch "thun ln", n m ch ci g rt ngn.
V lin tng n nhng ch c vn "un": ct ngn,
ngn ngn, v.v...
Gp ch "dp dnh", l n m ch mt ci g tri ln
trt xung do s lin tng n nhng ch c khun
vn tng t: bp bnh, gp ghnh, khp khnh, tp
tnh, v.v...
Ni ting Vit va d va kh l v th.
(Nguyn Hng Quc - e-cadao.com)
B
B : u vo, bu vo
(thy ma b vo vch)
(T in ting Vit c - Nguyn Ngc San, inh
Vn Thin)
Vn ha Phng Nguyn
Cch y 4000 nm, t c vng lu vc sng
Hng v cc chi lu, cc b lc Phng Nguyn
to nn nhng c s vt cht v tinh thn u tin
72 | C h N g h a L n g V n I I
72
cho thi k Hng Vng. Tt c cc chng c kho
c hc u ni ln rng s pht trin t vn ha
Phng Nguyn n vn ha ng Sn, qua cc giai
on ng u, G Mun, trong lu vc sng Hng,
l lin tc. iu khng nhng chng minh rng
vn ha Phng Nguyn l ci ngun ca vn minh
sng Hng m cn chng minh cc b lc Phng
Nguyn l ci li u tin ca dn tc Vit.
Vn ha Phng Nguyn tn ti trong na u
thin nin k th 2 trc cng nguyn.
im ng ch trong i sng kinh t ca c dn
vn ha Phng Nguyn l s xut hin ca ng v
thut luyn kim. ng c mt ngay giai on
sm nht ca vn ha ny tm thy x ng, chng
t con ngi luyn kim ngay y cha tm thy
nhng ng nguyn vn ng cn rt him.
Ngi Phng Nguyn a thch ha tit to nn bng
nhng ng cong. Tt c u uyn chuyn, thanh
thot, dt khot m vn mm mi, nhp nhng m
khng n iu. S hi ha ca b cc hoa vn biu
hin c chiu ngang v chiu dc ng v c s
phi hp kho lo gia hoa vn v kiu dng trn
gm.
(H Vn Tn - Lch s Vit Nam)
73 | N g K h n g P h N g c H n g
Thit tha
Thit: ct. Tha: mi. Chinh ph ngm khc c cu
Cnh bum ngi thit tha lng. Nguyn ni v
th lm rng ly dao ct, ly mi da. Sau
dng ni bn b trau di hc vn vi nhau hay
tnh thn gia hai ngi.
Sng s
Trong bi Hn nho phong v ph c cu Tng
ng mang quyt ch cng t Php nc cha
nn gan sng s.
Sng s do ch u gic vi u l u, gic l
sng. Ngha rng ngi cn tr hy tranh u vi
i sng.. Ngi ta thng dng sng s ch
k ngang ngnh.
Ta gi lu b u bu.
H t vii
"H t", theo H Ngc c l nhng: "T khng tiu
biu cho s vt, hnh ng hoc khng c i tng v
ch biu th nhng mi quan h gia cc thc
t trong cu."
Chng hn nh t "i", thng thng, "i" trong
Vit ng l t vng ch hnh ng di chuyn t A
ti B, khng phn bit i b, i xe p, i xe nga
xe b, i xe m, i xe my, i xe , i xe hi, i tu
http://vi.wiktionary.org/wiki/t%E1%BB%ABhttp://vi.wiktionary.org/wiki/ti%C3%AAu_bi%E1%BB%83uhttp://vi.wiktionary.org/wiki/ti%C3%AAu_bi%E1%BB%83uhttp://vi.wiktionary.org/wiki/ti%C3%AAu_bi%E1%BB%83uhttp://vi.wiktionary.org/wiki/s%E1%BB%B1_v%E1%BA%ADthttp://vi.wiktionary.org/wiki/h%C3%A0nhhttp://vi.wiktionary.org/wiki/t%C6%B0%E1%BB%A3nghttp://vi.wiktionary.org/wiki/bi%E1%BB%83u_th%E1%BB%8Bhttp://vi.wiktionary.org/wiki/nh%E1%BB%AFnghttp://vi.wiktionary.org/wiki/m%E1%BB%91ihttp://vi.wiktionary.org/wiki/quan_h%E1%BB%87http://vi.wiktionary.org/wiki/th%E1%BB%B1c_t%E1%BB%ABhttp://vi.wiktionary.org/wiki/th%E1%BB%B1c_t%E1%BB%ABhttp://vi.wiktionary.org/wiki/th%E1%BB%B1c_t%E1%BB%ABhttp://vi.wiktionary.org/wiki/c%C3%A2u
74 | C h N g h a L n g V n I I
74
b hay i bng my bay. Bt k s dng phng tin
giao thng g, dn Vit u ni "i" tut lut. Ca dao
c cu:
"i u cho thip theo cng.
i no thip chu, lnh lng thip cam."
"i u", y, khng nu r ch n ca "i", m
ng "d bn ba chn tri gc b no""i" ho
l, khng nhc nhch cc ca g ht, m c dng
theo th mnh lnh cch, dng sai khin, i hi
hoc yu cu.
Cng cha thy g "quan ngi" lm! Chuyn ng
ngi ch xy ra, khi "i" cp k vi "thi". Cn g
au lng hn, khi li ngh (hn l s sng) ca
chng b nng ngn gn phang cho hai ch: "Thi
i!" Trong tnh hung ny, kiu ni, hay vn hoa
bng by, phong cch din t ca i tng nng
gi mt vai tr v cng quan trng. Nu ging nng
ngt ngo, nng nu vi mt ngt qung gia hai
ch th cha sao. Hy vng cn trn tr. Ch khi no
nng i ging cau c, th hy vng gn nh tiu
tng, liu tm li nn n th hn! V t "i" bng ho
v ngha, bin dng thnh mt th g rt k cc,
ngi vit khng bit phi gii thch sao cho n.
(Ng Nguyn Dng - o t hay bin t trong
ting Vit?)
75 | N g K h n g P h N g c H n g
Lnh kh thi Ty
- Lnh kh lc: Lnh canh nhng tnh xp, ph,
huyn.
- Lnh kh xanh: Lnh ng n, bt.
- Lnh kh : Lnh chin u, c thc dn Php
u i hn lnh kh lc, lnh kh xanh.
(V Ngc Phan Hi k nhng nm thng y)
ng ci quan
ng thin l l tn gi c ca Quc L 1A
(QL1A) ngy nay. Thi nh Nguyn cn c tn l
ng ci quan, chy di t Lng Sn t cy s 0
i Nam Quan (nay gi l Hu Ngh Quan) n
mi C Mu (th trn Nm Cn). ng thin
l c thit lp v xy dng qua nhiu triu i.
76 | C h N g h a L n g V n I I
76
n thi nh Nguyn, trn ng thin l triu nh
cho t nhiu nh trm (dch trm) chuyn cng
vn, sc lnh ca nh vua n cc tnh min Nam
hoc min Bc (vua ng Hu, c coi l
trung tm ca t nc). Nhng cng vn thng
c cun trn ng trong 1 ng tre nh, c bao
giy v nim phong, ng du mc cn thn. ng
tre nh ny s b trong ng tre ln hn, v c bao
giy, nim phong thm mt ln na. Ti
mi dch trm u c phu trm v cai i thi hnh
vic chuyn cng vn. C vi dch trm c cp
nga di chuyn.
(Ngun: Vng Sinh)
Ch v ngha
Xi (gic) ca ngi min Nam khng phi l xi
(quy) ca ngi min Bc.
Xui (xo) trong Nam khng ng ngha vi xui
(gic) ngoi Bc.
Xi (Nam) ngha l xui (Bc) v xui (Nam) ngha l
xi (Bc)!
(Nguyn D Chimviet.free.fr)
77 | N g K h n g P h N g c H n g
Ch v ngha
Ti c hai ngi bn, mt khng thch dng ch
Hn-Vit, mt li rt thch th v gii ch Hn-Vit.
Ti gi ngi khng thch l Anti- Hn-Vit, cn
ngi kia l Pro- Hn-Vit.
Gn y nht, ti dng ch v song trong cu
sc mnh v song, th l ngi hng chng (gic)
Hn dit ngay ch v song ti nghip ca ti
thnh sc mnh khng hai. Ti c li, ci mun
t gh. Va phi thi, v song m i thnh
khng hai th nghe c khc g my bay trc
thng thnh my bay ln thng. Nhng Anti-
Hn-Vit c ci, cho rng v l khng, song l
hai (nh song sinh l hai a b cng sinh ra), vy
v song l khng hai ch g na.
Ti thuc loi ch Vit cha y l mt, ch Hn-
Vit cha l me nhng nht nh khng chp
nhn ci zero two ny, bi l, v song i km
vi ch sc mnh ch c ngha bng l mnh gh
lm ch khng theo ngha en l khng ai snh
bng.
Ngoi ra ngi ta thng ni C mt - khng hai
dch cu c nht - v nh, nu nh dng ch
khng hai ct ngn th th no ngi c cng
bo ngi vit dt thnh ng. K ra l lm nh
Anti- Hn-Vit cng l c mt, khng hai. Thi,
mt cng cht cha ngi ta.
(Ng Phung - Tn mn chuyn ch Hn-Vit)
78 | C h N g h a L n g V n I I
78
Bm
Bm : nhn
(c bm n si, si li hm)
(T in ting Vit c - Nguyn Ngc San, inh
Vn Thin)
Manh mi ch Vit c
Bi K mt gic mng trong sch Thnh Tng di
tho gi nh rng ngi Vn Lang c ch vit ca
mnh, ch ngon ngoo nh hnh con giun con d,
nay ta khng th c c.
Gn y c hc gi pht hin ra rng, hi cui th k
XIX, tp ch Hn Lm ca nc Anh c ng mt
bi ca Terrien De La Couperie. Trong bi tc
gi ni S Nhip buc ngi Vit Nam phi hc ch
Hn v y cm ngi Vit Nam dng ch tng
thanh ca mnh (London 1887).
(Trn Vn Giu - Ch quc ng La-tinh)
Ch l ngha
C l ni ting nht trong cc b l B im. Tng
truyn b im l mt ch qun nc ch vng Tn
Thi Nht, Hc Mn, c 18 thn vn tru, ni y
79 | N g K h n g P h N g c H n g
Bnh Ty i Nguyn soi Trng nh tng hot
ng (khong nm 1861).
&&&
Th d: B Quo, l khu vc gm cc phng 13, 14
qun Tn Bnh. Ai i trn ng ln Ty Ninh, vt
thng bin gii vi Cam-pu-chia, c mt ng ba, nu
nh hng l 14 th quo tri (r) vo.
(S lc ngun gc mt s a danh min Nam - H
nh V)
Bn l ng T. L ch mang tn mt thy thuc
nam ni ting Trn Vn B (cn gi l T Th). Ch
ng T cn l vng t thuc cc phng 3, 4, 5, 7
ca qun Tn Bnh. Ni thm: Dn ghin tht ch
nghe n ch ng T l gi ngay n cc hng tht
ch treo lng lng c chc con thui vng rc, coi bt
mt lm.
(S lc ngun gc mt s a danh min Nam - H
nh V)
By ch, tm ngh
Tuy sch v khng k khai r rng nhng c th ni
rng nc ta vn c nhiu ngh. Ngh h tin l
ngh g? " l nhng ngh lm mt nhn phm
con ngi nh " b i cu, ln i hu, gi i lm
80 | C h N g h a L n g V n I I
80
khch n ", lm nho li ti cc cng ng, lm m,
xng ca..." (Toan nh, Phong tc Vit Nam).
Sau ngh c bit ca cc ng l ngh cng khng
km c bit ca cc ch em. Ngh " bn trn nui
ming ", mu m gi l ngh mi dm. Theo truyn
thuyt th mi dm l ngh xa nht ca loi ngi.
T ngy con ngi c mt trn tri t, ti min
ng , cc th h n anh n ch khng ngng
c kt kinh nghim truyn li cho n em.
Ny, con thuc ly lm lng
Vnh ngoi by ch, vnh trong tm ngh...
(Kiu).
" By ch, tm ngh " l mt b kinh, c th
c son trc c Ng kinh ca Nho gio. " By
ch " l by mo quyn r khch lng chi, gm c :
khp (khc), tin (ct tc), thch (xm tn), thiu
(t hng th), gi (hn h), tu (i trn), t (do
cht). "
Tm ngh tm cch gi ng ch nga khch
hng, gm c:
Kch c thi hoa (dng cho khch nh con), kim lin
song to (khch to bo), i xin k c (khch nng
tnh), mn khinh khao (khch chm chp), khn
thuyn tam trt (khch mi v lng), t tr hu tr
(khch tho i), to tm truy hn (khch si tnh),
nhip thn nhim to (khch lnh lng). Khng phi
l nh nho th kh m thuc lng c b cm nang.
C Kiu c T B cho thc tp " by ch, tm
ngh ".
(Nguyn D Chimviet.free.fr)
81 | N g K h n g P h N g c H n g
ng ci quan
ng thin l l tn gi c ca Quc L 1A
(QL1A) ngy nay. Thi nh Nguyn cn c tn l
ng ci quan, chy di t Lng Sn t cy s 0
i Nam Quan (nay gi l Hu Ngh Quan) n
mi C Mu (th trn Nm Cn). ng thin
l c thit lp v xy dng qua nhiu triu i.
ng ci quan (hay ng thin l) vt 5 con o
him tr l o Tam ip, o Ngang, o Hi Vn,
o C Mng v o C.
o C nm gia tnh Ph Yn (Tuy Ha) v tnh
Khnh Ha (Nha Trang), di 9 km, cao 153 m.
(Ngun: Vng Sinh)
Bm
Bm ; tng d
(tng bm trn)
(T in ting Vit c - Nguyn Ngc San, inh
Vn Thin)
Con gi by ngh
Tha la tha ly con gi by ngh gm:
Ngi l, da ct, theo trai, n qu, trn vic, hay
nm, nh chu.
82 | C h N g h a L n g V n I I
82
Vn pht m
Mt vn kh quan trng vn tn ti, l vn
pht m. T u th k ny (tc th k 20), mt
ngi nc ngoi hc ting Vit c th nu ln
mt nhn xt na a, na tht sau y:
"Ngi Bc thng phm li v phn "u".
Ngi Trung v phn "bng".
Ngi Nam v phn "tay chn"
(ng Thi Mai - Ting Vit, mt biu ca sc sng
dn tc)
Ting Vit, d m kh
Bin php bin m dn n mt hin tng kh
th v trong ting Vit: Hin tng t tng t, tc
nhng t hao hao gn nhau v c ng m ln ng
ngha.
Chng hn cc ch bt v ngt; p, tp, hp v
p.
Bp, xp, lp, khp, np v np
Xon, xon, qun v qun
Tt, rt v tht.
Vo, nho, v bov.v...
(Nguyn Hng Quc - e-cadao.com)
83 | N g K h n g P h N g c H n g
Bm
Bm : nhiu
(ung hi say m ng bm)
(T in ting Vit c - Nguyn Ngc San, inh
Vn Thin)
Ph sinh
Ph sinh dng nh ch ph du.
Ph du l ging cn trng sng di nc. Ha
thn c cnh, bay ln c v c mt cuc sng
ngn ngi. Ngi ta thng v i ngi ngn hn
nh kip ph du.
Trong bi Ung ru tiu su ca Cao B Qut c
cu:
Ba vn su nghn ngy l my Cnh ph du trong
thy cng nc ci.
Bm
Bm : to
(ci thng bm bm)
(T in ting Vit c - Nguyn Ngc San, inh
Vn Thin)
84 | C h N g h a L n g V n I I
84
Theo th t ca thi gian
Trn ng v ca ngi th sn, c k gp v hi:
Anh i u v? Theo ting Php th p li rng: Je
reviens de la chasse, dch thut ng l Ti tr v
t s i sn; nhng theo ting ta, khng ni nh th
u, m ni: Ti i sn v.
Ting ta ly th t ca thi gian lm trng. Vic i
sn trc vic tr v, i sn xong ri mi tr v,
cho nn ni Ti i sn v.
(Phan Khi - Vit ng nghin cu)
Ting Vit khng n gin
Hi: Thng nghe cc c gi tr vn sang m ly
chng ri "ln ni b ng"... l sao b b con... B
con c bc i cu b gim i.
p : Tui bi cu ny kho m! Hng dm zd y
ma by khin cho phng vng tanh lnh ngc nh
cha b inh. Th l th tra t in xem sao...
Ln - o ngc v tr; bin i; nhm ln; ci hay
c ln...v thy t in on-lai c thm ci ny --->
ln chng: Ni ph n b chng v nh cha m (c).
Ni - Theo trong cu trn th chc khng phini
n, vy th cn:
85 | N g K h n g P h N g c H n g
1. Ngi qun tng, ngi chn voi: ni voi. 2. Vng dy buc gia ch cy: vn ni b
ch.
B - Cho t, gy
2. T in on-lai: B liu: t ch "Chit liu", ch cnh tin bit - Ngy xa, khi tin bit
nhau ngi ta thng b cnh liu tng nhau
t lng lu luyn.
3. ng - Vt hnh tr v di, trong rng Vn - Xon theo mt chiu cho cc si bn
vo nhau, cho cht...
(Ngun atViet.com)
Ch ngha thp nin 20
Ca Ca l mt li vn vn, s ch trong mt cu, s
cu trong mt bi khng nht nh.
Trong cu thng c ch h chen vo.
Nguyn vn Chinh ph ngm bng ch Hn ca
ng Trn Cn l lm theo li Trng on c ca.
(Tn Tht Lng Xun mng)
Ting Hu, ting Chm I
Trong ting Hu hng ngy, rt nhiu t thng dng,
ni ti ni lui ngy ny qua ngy khc. Ni mi,
nghe mi nhng khng d rng, my ting n do gc
86 | C h N g h a L n g V n I I
86
Chm m ra! Cng chng c chi kh hiu l t my
trm nm giao lu vn ha ngn ng Vit - Chm k
t khi hai chu -R tr thnh phn t Vit Nam.
Thun Chu-Ha Chu l vng t cn gi li n
nay di sn ngn ng ngi xa li, c bit
nhng t c Vit, ting Chm. C nhng ch ngi
mnh ni, ngy xa, ngy nay ng bo gc Chm
cng ni nh ngi mnh. Khng ch nhng ting
thng thng ni m t rng ra, ry ni mai n, m
cn vng vu cng trn di 30-35%. Kh nhiu!
V d:
1. B: dng bng tre an nh b la, b go
(thng), m ting Chm l b-k (mt ng).
2. Chc: si dy. Ting Hu xa, sau 1945 t cn
thng dng. V d: buc chc, nh chc (Chm:
chac).
(Ngh Tnh: n chc c ngha l n chu, n khng
tr tin).
3. Li: l ra ngoi c th nhn thy c, x ra,
nh ra. V d: li ui chut, li rut, li rn, li
chim (Chm: b-roi).
(Ting Ngh: chc li, dy xu tin, loi tin ngy
trc nh tin n ba, n su, n mi).
4. Bt: ngn, lp li, chn l (Chm: bt).
(Nguyn Hng - Bn l 700 nm Thun Ha - Ph
Xun - Hu)
87 | N g K h n g P h N g c H n g
Ban
Ban : nh t cho bng phng - lc, khi
(nh cuc cho ban - ban ny)
(T in ting Vit c - Nguyn Ngc San, inh
Vn Thin)
Ch khn trong ting Vit
Ao su, nc c, khn chi c
Vn rng, ro tha, kh ui g
(Nguyn Khuyn)
Ch khn t ch khng (khng nh) m ra
nhng mang tnh cht ph nh, min cng, m nh
hn v tm l tru tng ca nhn vt ch th. Nh
ni nh khn ngui, ni bun khn t.
( Quang Vinh - Ting Vit tuyt vi)
D
B H Xun Hng c cu D cn bun sng hc
du tha.
Tu c cu dng hc phin ngha d c
hc giu
88 | C h N g h a L n g V n I I
88
Tn Bch Vit
Chng ta bit rng hn trm nm sau Cu Tin,
nc Vit b nc S dit. S chim t Ng Vit
n min Chit Giang. T ngi Vit xung
min nam, gi min b bin Giang Nam m thn
phc nc S. S sch gi chung nhng nhm Vit
tc Giang Nam v Lnh Nam l Bch Vit, khng
r s cc nhm Vit tc y l bao nhiu.
T thi Chu v trc, ngi Vit tc ri rc khp
trong min lu vc sng Dng T t T Xuyn
n bin, trc p lc ca ngi Hn tc ngi Vit
tc phi trn xung min Giang Nam v Lnh Nam.
Tn Bch Vit c ngi Hn tc dng ch
nhng b lc Vit tc y t thi Chin Quc. S
k chp rng i Chu An vng, S iu vng sai
Ng Khi nh dp Bch Vit min nam. n sau
khi nc Vit b nc S dit, th ngi nc Vit
ly tn xung min nam, h gp nhng ngi
Vit tc chim min y t xa.
Trong cc th tc ca nc Vit, c nhng th tc
dng thuyn m xung min Phc Kin, Qung
ng v Bc b, hoc (i ng b) qua dy ni
Nam Lnh m sang Qung ng, Qung Ty.
min nam, cc t trng gp c nhng ngi Vit
tc c. Mt s t trng tp hp ngi mi v
ngi c thnh tng b lc t xng vng. Mt s
b lc li min Chit Giang hn l phi thn phc
89 | N g K h n g P h N g c H n g
nc S, song nhng b lc xa ti min Phc
Kin, Qung ng, Qung Ty v Bc b th hn l
khng c quan h vi nc S. Mc du t u th
k th IV nc S sai Ng Khi i bnh Bch
Vit, phm vi thng tr ca S ch n pha nam cc
t H Nam v Giang Ty m thi.
Chng ta bit rng cc nc Vit tc lu vc sng
Dng T l S, Ng, Vit dn dn ng ha
theo vn ha Hn tc. pha T Xuyn th sau khi
nc Tn chinh phc c nc Thc v nc Ba,
ngi Vit tc min y cng b hp thu vo vn
ha Trung Nguyn. n thi Chin Quc th ch t
Bch Vit cn ngoi phm vi nh hng ca Hn
tc.
(o Duy Anh - Lch s c i Vit Nam)
Lnh kh thi Ty
- Lnh kh lc : Lnh canh nhng tnh xp, ph,
huyn.
- Lnh kh xanh : Lnh ng n, bt.
- Lnh kh : Lnh chin u, c thc dn Php
u i hn lnh kh lc, lnh kh xanh.
(V Ngc Phan Hi k nhng nm thng y)
90 | C h N g h a L n g V n I I
90
Ta
Trong ngn ng Trung-hoa, c ting Ta ca Quan
thoi, m Ta l tc em trai. Th ng Triu chu
c ting Ta tc di danh t P , nhng danh
t cha ca ta l danh t ch khng phi i danh t,
v li Ta cng kh lng bin thnh Cha, v ngi
Triu-chu ch leo heo c my huyn bn Tu th
nu phi vay mn, ta khng vay mn ca m
thiu s y u. Nm 1658, c nhm lu vong nh
Minh sang Nam-k, gm rt ng Triu-chu, nn
ngi min Nam qu c mn i danh t Ta ca
Triu-chu tht , khi con xng h vi cha, nhng
ton quc th khng h c vay mn ngn ng ca
nhm y.
P, P, Ba, B, Ta g cng dng xng h, th
d: "Ba i, cho con i chi" hoc: "Ta i, con i
bng" ch khng ai li ni: "Gia nh gm ng, b,
ba, m, v cc con."
i danh t B hi c bin thnh danh t tht
, ngi ta ni: "B anh Nam rt gi."Nhng cha
bin hn, chng hn khng th ni: "Chm b ci
kip ba o" hay c th ni, nhng ch ni a, hoc
ni mt cch thn mt m thi.
(Bnh Nguyn lc - Dn Lc Vit qua ngn ng Vit
Nam)
91 | N g K h n g P h N g c H n g
Bn c
Bn c : bn th
(T in ting Vit c - Nguyn Ngc San, inh
Vn Thin)
Giai thoi
Giai thoi l nhng chuyn p.
Giai l p, nh trong hai ch giai nhn, giai phm.
(Giai thoi v s tht Vin Linh)
Ting Hu, ting Chm II
Tc gi xin ghi li lin h ting Hu - ting Chm.
Nh chi ghi ny, t nhng ngy xa xa hi gi (nh)
cn Hu. Thi b con mnh c khi gin Hu ti
rng m c tng c t, c nhn c nghit nh ri!
Bun s i nhiu ni a oan, bun Hu ri bng
hng b h, gi Hu l ni chu c a!
Nhng cu ca dao tc ng vng vng bn tai, nhiu
cu vng li ting Hu, ting Chm, mt thi
Chu linh a n m mnh li ngoi n:
Chim xa rng thng cy nh ci
Ngi xa ngi ti lm ngi i!
92 | C h N g h a L n g V n I I
92
Ci gc ting Chm l ci chc! Mnh c ci, ng
bo gc Chm ni a-ki c ngha l ngun ci,
gc r.
Hi anh c ch m cha
Hay cn nh ngn n... treo trc gi, u a ra
hoi.
Ch m cha! Vn cn y, vn cha ch thy ch
m ng c! Ch vi ch, i m ra, khng rng
m! Ngi Lo, ngi Thi ni m t nh ng
bo gc Chm nh b con mnh t mit ngoi v
mit trong, x Thun-x Qung.
Tay bng r kh qua cu
Hi thm o n bn tru ch m.
Bng (Chm: bng) nh bng cm, bng nc, tay
bng ming ci. Mang r, bng r c rt nhiu
ng ngha, k cho ht s e o bn tru ch lu o
bun, o v mt m, m la (Chm: mla-h) cht!
O (Chm: o) trong cu ca dao ch chung phi yu
cn cp sch i hc cho n khi c gia tht hay
khng, vn cn o! O, ng t, ngha khc l o mo
l tm cch quen bit, tn tnh bn gi...
(Nguyn Hng - Bn l 700 nm Thun Ha - Ph
Xun - Hu)
93 | N g K h n g P h N g c H n g
t l qu thi
Sinh
n b c thai phi king:
King n cua trnh sinh ngang.
(hoc i hay b ngang nh cua).
(Ngi Vit t Vit Toan nh)
D quang bi
Cuca bi th ng Lng Chn T l: B o
m tu d quang bi. Dch gi ta u dch d quang
bi ra l chn ngc k c ng Ng Tt T, cng
dch l:
Ru b, chn ngc sng choang.
Ti hi ngc nhin, v hi cn l hc tr trung hc,
ti c hc v a cht, v khng thy u c ni
n loi ngc no m d quang (sng ban m) ht.
Ti c nhng g m ngi Tu vit v cc th
ngc. Nhng chng thy ngc sng ban m u
c.
n khi ti hc ti Kinh Thi, th ti thy c th c
ni v loi chn ru ch to bng sng con t
ngu. Sch cha ngh rng hi c thi, ngi Tu
khot sng con t ngu lm chn ung ru. S
tht l y. Sng con t ngu cha y dy cht ln.
V chnh loi chn mi sng ban m bi cht
94 | C h N g h a L n g V n I I
94
ln, trong bng ti sng ln trc mt ta. Dc
khoa Tu gii t th c, v h d dng cht ln
tr vi th bnh, m mt l bnh lit dng. Ngy
nay y hc thi Ty cng thng tr bnh lit dng
bng cht ln. Th nn Tu xa mi dng chn bng
sng t ngu, mong cht ln ca sng t thm vo
ru, h ung mi hm hu c trng dng.
Chuyn chn ru bng sng t khng phi l huyn
thoi u.
Nh chi c Vng Hng Sn c cho ti xem
mt ci chn nh th, nhng bng s ch khng
phi l bng sng con t ngu. y l s trng tinh
khng c v hnh mu, c gi l