Xây dng Chin lc Toàn din tng cng khnng tip cn n Tài chính vi mô 1 NGÂN HÀNG THGII VIT NAM: XÂY DNG CHIN LC TOÀN DIN TNG CNG KHNNG TIP CN DCH VTÀI CHÍNH VI MÔ [CA NGI NGHÈO] Tng cng Phm vi, Hiu quvà Tính bn vng Phn II: Các la chn cho mt Chin lc Toàn din DFC S.A 06/02/2007
55
Embed
NGÂN HÀNG TH GI I - World Banksiteresources.worldbank.org/INTVIETNAMINVIETNAMESE/Resources/... · c c a Ngân hàng Ti t ki m B u i n Vi t Nam (VPSC) sang cho Ngân hàng Phát
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
1
����
NGÂN HÀNG TH� GI�I
VI�T NAM: XÂY D�NG CHI�N L��C TOÀN DI�N �� TNG C�NG KH� NNG TI�P C�N D CH V�
TÀI CHÍNH VI MÔ [C�A NG�I NGHÈO]
T�ng c��ng Ph�m vi, Hi�u qu� và Tính b�n v�ng
Ph�n II: Các l�a ch�n cho m�t Chi�n l��c Toàn di�n
DFC S.A 06/02/2007
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
2
Vi�t Nam: Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c��ng kh� n�ng ti�p c n [c!a ng��i nghèo và ng��i có thu nh p th"p] ��n
các D#ch v$ Tài chính Vi mô.
T�ng c��ng Ph�m vi, Hi�u qu� và Tính b�n v�ng
Ph�n II: Các l�a ch�n cho m�t Chi�n l��c Toàn di�n
1.Tóm t�t ......................................................................................................................... 3 2. Gi�i thi�u .................................................................................................................... 7 A)Môi tr��ng Chính sách, các v�n �� và nh�ng h�n ch�: C ch� tín dng ���c tr�
c�p, Lãi su�t và Giao d�ch b t bu�c. ....................................................................... 0 B) Các v�n �� và h�n ch� v� T� ch�c, N�ng l�c nhân s� và ��nh ch� .............. 154
a) Các v�n �� và h�n ch� v� N�ng l�c nhân s� và T� ch�c i) Danh mc và ch�t l��ng các s�n ph�m Tài chính vi mô ii) Các v�n �� v� tính b�n v�ng và ho�t �ng tài chính iii) Th tr��ng b phân tán r i rác và Kinh t� theo quy mô
b) Các v�n �� v� T� ch�c cho ngành Tài chính vi mô và Nh�ng l�a ch�n trong vi�c gi�i quy�t các v�n �� �ó................................................................. 19
i) Vai trò c�a các T� ch�c qu�n chúng ii) B lu�t v� �ng x� cho cho các MFP không chuy�n ��i
C) Các v�n �� v� Môi tr��ng pháp lý và qu�n lý trong ngành Tài chính vi mô �ang ti�n tri�n ................................................................................................ 22
a) Ngh� ��nh v� "T� ch�c và Ho�t ��ng c�a các T� ch�c Tài chính vi mô t�i Vi�t Nam
b) Các v�n �� khác v� Qu�n lý và pháp lý.......................................................... 3. Mt chi�n l��c cho vi�c t�ng c��ng ti�p c�n Tài chính Vi mô: Xem xét l�i các ch�n l�a............ ..................................................................................................................... 27
A) Nh�ng l�a ch�n cho vi�c t�o ra môi tr��ng chính sách thu�n l�i trong ngành Tài chính vi mô..................................................................................................... 27 B) Nh�ng l�a ch�n và các Bi�n pháp �� C�i thi�n khuôn kh� T� ch�c, N�ng l�c nhân s� và ��nh ch� cho ngành Tài chính vi mô và các C quan qu�n lý............32
a) Các l�a ch�n và Bi�n pháp �� c�i thi�n �� C�i thi�n T� ch�c và N�ng l�c nhân s�.............................................................................................................32 b) H� tr� k� thu�t và Xây d�ng n�ng l�c ���c �i�u ch�nh cho phù h�p.........33 c) Các l�a ch�n cho Vai trò phù h�p hn c�a các T� ch�c qu�n chúng..........34
C) Các l�a ch�n có th� có �� C�i thi�n Khuôn kh� Pháp lý và Qu�n lý...............35 a) Th�c thi Ngh� ��nh 28..................................................................................35 b) Các bi�n pháp/Hành ��ng pháp lý khác ph�i ���c ti�n hành.....................39
4. K�t lu�n: Nh�ng �i�u ki�n và nh�ng nhân t� có th� c�a m�t chi�n l��c �� t�ng c��ng kh� n�ng ti�p c�n tài chính vi mô..................................................................40
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
3
1. Tóm t�t Vi�t Nam �ã ��t ���c nh�ng ti�n b� �áng k trong công cu�c gim nghèo �ói trong th�p k� v a qua nh�ng v�n còn khong 4,6 tri�u h� gia �ình (khong h�n 20% dân s� m�t chút) s�ng trong nghèo �ói và Vi�t Nam v�n còn là m�t trong nh�ng qu�c gia nghèo h�n trên th� gi�i. Khi Vi�t Nam ti�p t�c chính sách kinh t� và tài chính �n ��nh và hi�u qu c�a mình và làm sâu s�c thêm chính sách ��nh h��ng kinh t� th� tr��ng c�a mình và khi cm nh�n ���c nh�ng tác ��ng tích c�c lên (ch� y�u là) t�o ra công �n vi�c làm � thành th� khi Vi�t Nam gia nh�p WTO, nghèo �ói c�ng s� ���c gim b�i tác ��ng c�a vi�c thu hút liên t�c nh�ng lao ��ng không có vi�c làm � nông thôn vào nh�ng khu v�c thành th� n�ng ��ng h�n (ho�c ��n nh�ng n��c khác thông qua quá trình di dân) và t�ng l��ng � nông thôn. Ngành tài chính vi mô �ã và �ang phát trin r�t nhanh chóng, và nhi�u ng��i tin r ng tài chính vi mô �ã �óng góp tích c�c r�t l�n cho vi�c gim nghèo �ói. !�c tính khong t 70% ��n 80% s� ng��i nghèo có th ti�p c�n ���c m�t trong s� các lo�i hình d�ch v� tài chính, h"u h�t d��i d�ng các khon ti�t ki�m hay tín d�ng ng�n h�n (và s� 20% -30% còn l�i có l� n m trong lo�i ho�t ��ng trong m�ng l��i an sinh xã h�i c�a chính ph�). Tuy nhiên, Vi�t Nam v�n ch�a có m�t chi�n l��c toàn di�n và nh�t quán cho ngành tài chính vi mô, và cho t�i g"n �ây thì th�m chí còn v�n ch�a ��nh hình m�t chính sách cho ngành này và cu�i cùng là vi�c h�i nh�p tài chính vi mô vào ngành tài chính. Có l� vì v�y mà ngành tài chính vi mô v�n còn manh mún, thi�u lu�t l� và kém hi�u qu c v� m�t ti�t ki�m l�n cho vay mà �i�u này làm gim ch�t l��ng ph�m vi cung c�p, �e d#a t�i s� b�n v�ng, h�n ch� t�c �� phát trin và khi�n tài chính vi mô không th h�i nh�p hoàn toàn v�i ngành tài chính c�a Vi�t Nam ���c. C� th h�n, ��c tr�ng c�a tài chính vi mô � Vi�t Nam là: (a) khuôn kh� chính sách không hi�u qu và b� bi�n d�ng, là k�t qu c�a c� ch� tín d�ng ���c tr� c�p, làm bi�n d�ng tr� c�p lãi su�t và chuyn giao ti�t ki�m b�t bu�c (b) vi�c quan tâm không �"y �� t�i n�ng l�c c�a con ng��i và th ch� c"n thi�t � cho tài chính vi mô tr� thành m�t ph"n c�a ngành tài chính �ang ���c ci cách/hi�n ��i hóa nhanh chóng � Vi�t Nam, và (c) khuôn kh� pháp lý và chính sách �ang chuyn ��i ch�a �áp $ng ���c t�t nhu c"u c�a ngành tài chính vi mô. Nh�ng v�n �� này �ã và �ang n�i lên m�t ph"n là b�i xu h��ng � Vi�t Nam gây nh"m l�n các d�ch v� tài chính v�i chi tr bo �m xã h�i. Chi tr bo �m xã h�i ��c bi�t là ��i v�i nh�ng khu v�c và các t%nh nghèo nh�t, ch�c ch�n s� có v� trí cho mình trong m�t vài n�m t�i � Vi�t Nam. Tuy nhiên, ng��i nghèo trên kh�p th� gi�i �ã kiên trì ch$ng minh r ng ti�p c�n nh�t quán và thu�n ti�n ��n tín d�ng và các d�ch v� tài chính khác quan tr#ng h�n giá c c�a các d�ch v� �ó. Nh�ng v�n �� l�n gây cn tr� ��i v�i môi tr��ng chính sách mang tính kh� thi là
(a) Lãi su�t Chính ph� áp ��t mà VBSP áp s� t��ng ���ng v�i n&a m$c lãi su�t th� tr��ng ���c h"u h�t các MFP khác áp. Chính sách này không khuy�n khích huy ��ng ti�t ki�m và k�t qu là tín d�ng “���c chia theo ph"n” cho ng��i nghèo. 'i�u này c�ng h�n ch� kh n�ng c�a nh�ng t� ch$c tài chính vi mô khác ph�c v� ng��i có thu nh�p
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
4
th�p và ng��i nghèo � c�nh tranh trên th� tr��ng và làm suy gim ti�m n�ng t�ng tr��ng c�a h#. (b) Chính sách chuyn giao u� quy�n khong 80% các ngu(n l�c tài chính huy ��ng ���c c�a Ngân hàng Ti�t ki�m B�u �i�n Vi�t Nam (VPSC) sang cho Ngân hàng Phát trin Vi�t Nam (VDB). S� m�t cân ��i gi�a th�i h�n các ngu(n l�c ���c VPSC huy ��ng (khong 80% là dài h�n) và ngu(n l�c ���c chuyn giao v�i t� cách là khon vay cho VDB (h"u h�t là trung h�n), tác ��ng tiêu c�c lên VPSC v� kh n�ng thanh khon và kh n�ng sinh l�i và d�n d�t VPSC theo ��nh k) gim d"n n* l�c huy ��ng các ngu(n l�c c�a mình c � khu v�c nông thôn và thành th� vì nh�ng lý do phi th� tr��ng. (c) VDB cho các doanh nghi�p v a và nh+ vay � m$c lãi su�t ���c tr� c�p trên c� s� là tr� c�p là c"n thi�t cho các doanh nghi�p nh+ và v a � �"u t� vào nh�ng vùng sâu vùng xa và � có th c�nh tranh trên th� tr��ng bên ngoài. Chính sách v� lãi su�t ���c tr� c�p có th khi�n cho các SOCB và các JSCB th�y ít h�p d�n h�n vì c�ng cho các doanh nghi�p v a và nh+ vay – và ngày càng h��ng ��n th� tr��ng ng��i tiêu dùng � thành th� - � gim quy mô h�n n�a.
Ph�m vi v� th� ch� r�ng l�n và khá sâu c�a ngành tài chính vi mô � Vi�t Nam (ch% m�t s� trong 24% nh�ng ng��i trong h� nghèo và thu nh�p th�p b� lo�i tr hoàn toàn kh+i vi�c ti�p c�n ��n m�t hình th$c tài chính nào �ó) che d�u nh�ng v�n �� v� t� ch$c, n�ng l�c con ng��i, t� ch$c n m sâu � d��i trong ngành này m�t ph"n là do nh�ng v�n �� v� chính sách nh� �ã nêu � trên. Nh�ng v�n �� mang tính h� th�ng nh� th� này bn thân nó ���c b�c l� trên b�n l,nh v�c c� th:
(a) Ph�m vi h�n ch� và ch�t l��ng khá th�p các sn ph-m tài chính vi mô do các MFI cung c�p;
(b) Nh�ng quan ng�i n�ng n� v� kh n�ng sinh l�i v� m�t tài chính và do �ó là nh�ng v�n �� v� b�n v�ng c�a MFIs;
(c) V�n v�t và tn mát th� tr��ng �áng k và hi�u qu kinh t� theo quy mô ch�a có (tr tr��ng h�p c�a VBARD và VBSP), và;
(d) Vai trò m� h( c�a các T� ch$c qu"n chúng trong tài chính vi mô. Vào tháng 3 n�m 2005, Chính ph� Vi�t Nam �ã thông qua Ngh� ��nh s� 28 v� “T� ch�c và Ho�t ��ng c�a các T� ch�c Tài chính vi mô” � Vi�t Nam � ��a ra khuôn kh% chính sách và pháp lý c� th cho tài chính vi mô. Ngh� ��nh 28 ��a ra c� s� pháp lý cho các ho�t ��ng tài chính vi mô bán chính th$c (và hi�n t�i không ���c �i�u ti�t) � n��c này thông qua vi�c yêu c"u có s� chuyn ��i c�a các MFP sang các trung gian tài chính ���c �i�u ti�t và do �ó h# s� gia nh�p vào h� th�ng tài chính “chính th$c” h�n và �em l�i s� h�p lý v� m�t pháp lý cho các MFI ���c chuyn ��i. Do �ó, ngh� ��nh ��a ra khuôn kh� cho vi�c h�i nh�p c�a các nhà cung c�p tài chính vi mô vào ngành tài chính chính th$c h�n. Tuy nhiên, ch�a có s� nh�t trí v� vi�c áp d�ng c� th và chi ti�t th�c hi�n Ngh� ��nh 28 và do �ó nh�ng thông t� h��ng d�n th�c hi�n c"n thi�t ch�a bao gi� ���c s& d�ng (hi�n t�i nh�ng v�n
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
5
bn này v�n �ang trong quá trình chu-n b� ho�c tham v�n). Vi�c ch�a có s� �(ng thu�n rõ ràng phn ánh r�i ro r ng th�c thi Ngh� ��nh 28 nh� l�ch trình là vào tháng 3 n�m 2007 và theo hình th$c hi�n t�i ���c trình lên có th gây ra s� suy gim �áng k s� l��ng các MFP bán chính th$c hi�n �ang ho�t ��ng � Vi�t Nam mà nh�ng MFP bán chính th$c này có th cung c�p các d�ch v� th� tr��ng ngách ��c bi�t ho�c ti�p c�n ��n nh�ng ng��i r�t nghèo � nh�ng khu v�c không d. dàng ti�p c�n ���c. 'i�u này có th có nh�ng tác ��ng tiêu c�c ��n ph�m vi ho�t ��ng. Th�c thi ngh� ��nh c�ng s� gây ra gánh n�ng l�n v� chính sách và giám sát cho Ngân hàng Nhà n��c trong khi Ngân hàng Nhà n��c v�n ch�a s/n sàng cho vi�c này. Báo cáo �� xu�t m�t th�c ��n các kh n�ng v� chính sách chi�n l��c, ��nh ch� và t� ch$c, và pháp lý và qun lý và các bi�n pháp cho chính ph� và c�ng �(ng các nhà tài tr� cân nh�c. Cu�i cùng, các kh n�ng ���c l�a ch#n (và báo cáo ��a ra m�t s� khuy�n ngh� v� nh�ng kh n�ng ���c �a thích) s� cùng nhau ��a ra m�t bng h��ng d�n cho Chính ph� Vi�t Nam trong công tác xây d�ng d��i s� lãnh ��o chung c�a B� Tài chính và Ngân hàng Nhà n��c, v� chi�n l��c cho ngành tài chính vi mô v�i t� cách là m�t l,nh v�c tài chính t� l�c v�i nhi�m v� xã h�i (ch$ không phi là m�t công c� cho vay chính sách) mà �i�u này s� giúp Vi�t Nam ��t ���c nh�ng m�c tiêu nêu ra trong vi�c �m bo t�ng c��ng ti�p c�n ��n nhi�u d�ch v� tài chính vi mô h�n v�i ch�t l��ng cao h�n cho ng��i nghèo, t�ng c��ng hi�u qu c�a các t� ch$c bán chính th$c và “chính th$c” bao g(m ngành tài chính vi mô và do �ó �m bo s� b�n v�ng c�a h# trong ngành tài chính ���c tích h�p. Các bi�n pháp và l�a ch#n chính ���c �� xu�t là: 1. ' ��t ���c m�t môi tr��ng chính sách t�o thu n l�i h&n:
0 VBSP có th tr� thành m�t t� ch$c cho vay bán buôn v,nh vi.n v�i m$c th� tr��ng (ho�c g"n h�n) m$c lãi su�t th� tr��ng ��c bi�t là cho MFIs ph�c v� ng��i nghèo và ng��i có thu nh�p th�p và duy trì n�ng l�c cho bán l1 riêng r� nh�ng nh+ h�n nhi�u. 0 Theo cách khác (và ���c yêu thích), VBSP nên có hai “c&a s�” cho vay khác nhau hoàn toàn. M�t cho các ho�t ��ng có th là ti�p t�c yêu c"u có tr� c�p (ví d� nh� cho sinh viên vay) ���c tài tr� t phân b� ngân sách hàng n�m và th$ hai là cho các ho�t ��ng xây d�ng “ngân hàng/tín d�ng” nói chung ���c tài tr� hoàn toàn t v�n hi�n t�i c�a VBSP và các ngu(n ti�t ki�m b� sung mà VBSP có th huy ��ng ���c t th� tr��ng. 0 M$c lãi su�t cho vay c�a VBSP theo m�t trong hai cách trên s� c"n gia t�ng d�n d�n theo m$c �� th� tr��ng, t$c là trang tri các r�i ro tín d�ng, chi phí v�n và t�t c các chi phí ho�t ��ng � phát huy �"y �� ti�m n�ng c�a VBSP cho vi�c huy ��ng các ngu(n l�c. 0 M�t s� ho�t ��ng hi�n t�i ���c VBSP “tài tr�” v� bn ch�t mang tính m�ng l��i an sinh xã h�i h�n và c"n phi ���c chuyn giao sang cho các B�, ngành t��ng $ng. 0 Bn ch�t b�t bu�c c�a vi�c chuyn giao t VPSC sang VDB c"n ���c lo�i b+ m�t cách m�nh m� và m$c lãi su�t cho vay c�a VDB c�ng c"n ���c t�ng lên d�n d�n ��n m$c th� tr��ng � h# có th huy ��ng các ngu(n l�c theo �i�u ki�n th� tr��ng (bao g(m trái phi�u chính ph� và các ngu(n l�c c�a VPSC).
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
6
2. ' t�ng c��ng khuôn kh� '�nh ch� và T� ch$c c�a ngành và cho phép các MFIs chính th$c và bán chính th$c m� r�ng khi h# th�y có c� h�i trên th� tr��ng, c"n ti�n hành hai ho�t ��ng m�u ch�t sau �ây:
0 ' t�ng c��ng k2 n�ng v� r�i ro ngân hàng và tín d�ng c�a nhân viên c�a h# và ch�t l��ng v� qun lý và kim toán c�ng nh� là vi�c s& d�ng MIS. 0 Các nhà tài tr� c"n gia t�ng ph"n các ngu(n l�c trong các khon vay/tài tr� không hoàn l�i dành cho vi�c �ào t�o nhân viên và các nhà qun lý c�a các MFPs chính th$c và ch�a chuyn ��i. Lý t��ng là các ngu(n l�c nên ���c phân b� � giúp ci thi�n n�ng l�c �ào t�o c�a các t� ch$c �ào t�o hi�n nay, ví d� nh� Hi�p h�i Ngân hàng, CCF (cho các PCF), ho�c BTC (do IFC h* tr�) cung c�p �ào t�o cho m�t di�n r�ng nh�ng MFIs v� k2 n�ng ngân hàng và ph��ng th$c làm k� toán. 0 Trong s� các MFI s� g(m có m�t s� t� ch$c chính th$c (VBARD, VBSP, PCF và các MFI ���c chuyn ��i) và các t� ch$c bán chính th$c, theo B� lu�t v� 3ng x& ���c xây d�ng t�t, các T� ch$c Qu"n chúng và ��c bi�t là H�i Ph� n� nên ti�p t�c �óng vai trò trong �ó h# n�i tr�i và th hi�n ���c quá kh$ ho�t ��ng tuy�t v�i: �ó là c�a tác nhân thúc ��y � gia t�ng s� ti�p c�n c�a ng��i nghèo (ph� n� trong tr��ng h�p c�a VWU) ��n các d�ch v� tài chính và phi tài chính, ch$ không phi v�i t� cách là nhà cung c�p d�ch v� tài chính vi mô b�n v�ng, m�t vai trò theo �ó VWU hay các T� ch$c qu"n chúng khác c�ng ch�a chu-n b� hay ch�a ���c c� c�u.
3. ' t�ng c��ng khuôn kh% Pháp lý và Qu�n lý
0 Các thông t� h��ng d�n th�c hi�n Ngh� ��nh 28 c"n ���c ban hành càng s�m càng t�t. N�u kh thi v� m�t pháp lý, các Thông t� c"n cho phép thêm m�t chút th�i gian n�a cho các MFP có ý ��nh chuyn ��i � làm nh� v�y. N�u các thông t� không th gia h�n th�i �im th�c thi ngh� ��nh, c"n tính ��n vi�c s&a ��i ngh� ��nh � cho phép có s� gia h�n này. 0 Giúp xây d�ng m�t B� lu�t v� 3ng x& cho các MFI hi�n nay có m$c v�n ít h�n 500 tri�u VND s� ch#n không chuyn ��i và cho phép h# ti�p t�c ho�t ��ng mà “không có s� �i�u ti�t” c�a Ngân hàng Nhà n��c nh�ng theo lu�t v� $ng x& r�t ch�t ch� ���c chính ph� xây d�ng và thông qua. Các MFI trong t��ng lai v�i m$c v�n ít h�n 500 tri�u VND c�ng s� ���c phép ho�t ��ng theo B� lu�t 3ng x&. 0 Th�c thi yêu c"u v� vi�c các MFI hi�n t�i và trong t��ng lai có m$c v�n t 500 tri�u ��n 5 t� VND s� theo s� �i�u ch%nh c�a Ngh� ��nh 28 nh�ng cho phép h# l�a ch#n li�u có ch�p nh�n hay không ti�t ki�m t� nguy�n mà �i�u này s� bu�c h# theo nh�ng yêu c"u khác nhau � ���c Ngân hàng Nhà n��c c�p phép nh� �ã ���c nêu trong 'i�u 8 c�a Ngh� ��nh. 0 T�ng c��ng n�ng l�c c�a Ngân hàng Nhà n��c trong vi�c duy trì c� s� d� li�u thông tin nh�t quán và c�p nh�t v� t�t c các t� ch$c tài chính ph�c v� th� tr��ng bao g(m ch�t l��ng tài sn, ph�m vi ho�t ��ng, ngu(n tài tr� và phân �o�n th� tr��ng � ci thi�n vi�c qun lý r�i ro.
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
7
0 Xem xét thay ��i các quy ��nh và t ng b��c (và th�n tr#ng) cho phép PCF m� r�ng ra ngoài biên gi�i c�a các xã hi�n t�i �ang h�n ch� h# � ci thi�n c� h�i c�a h# nh m ��t ���c th� ph"n l�n h�n và c�t gim chi phí c�a mình. 0 H* tr� vi�c xây d�ng h� th�ng tham chi�u tín d�ng (c�c) v�i ít nh�t là m�t h� th�ng ��ng ký không tr ���c n� � c�t gim r�i ro c�a vi�c n� quá nhi�u và do �ó là r�i ro danh m�c cho vay không phát hi�n ���c trên th� tr��ng ���c ph�c v� t�t. 0 Xây d�ng m�t h� th�ng x�p h�ng th��ng xuyên các MFP/MFI trung bình và l�n (chính th$c và bán chính th$c ��u gi�ng nhau) � ci thi�n s� hiu bi�t và ni�m tin vào th� tr��ng v�n trong ngành này.
Vi�c áp d�ng m�t chi�n l��c m�i nh�t quán theo �ó trong báo cáo này (T�p I và T�p II) hy v#ng s� �óng góp vào vi�c giúp xây d�ng m�t s� �(ng thu�n chung gi�a t�t c các bên liên quan và ��nh h��ng s� phát trin c�a ngành tài chính vi mô g�n k�t v�i các th�c ti.n t�t d�a trên ho�t ��ng và h��ng ��n k�t qu trong toàn b� ngành tài chính mà �i�u này s� giúp Vi�t Nam phát trin.
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
8
2. Gi'i thi�u Vi�t Nam �ã ��t ���c nh�ng ti�n b� �áng k trong công tác xóa �ói gim nghèo trong th�p k� qua, nh�ng v�n còn khong 4,6 tri�u h� (h�n 20% dân s� m�t chút) �ang s�ng trong nghèo �ói và Vi�t Nam hi�n v�n là m�t trong nh�ng qu�c gia nghèo h�n trên th� gi�i. Ngành tài chính c�a Vi�t Nam �ã và �ang phát trin nhanh chóng và cùng v�i �i�u này là ph�m vi các ��nh ch� tài chính vi mô ph�c v� nh�ng ng��i nghèo và ng��i có thu nh�p th�p. Vi�c ng��i nghèo có th ti�p c�n ���c d. dàng h�n ��n m�t lo�t nh�ng d�ch v� tài chính h�p lý, giá c phù h�p và theo nhu c"u �ã ���c ch$ng minh trên toàn th� gi�i và � Vi�t Nam �ây là m�t trong nh�ng y�u t� nâng cao kh n�ng t� thoát nghèo c�a nh�ng ng��i nghèo và ngu�i có thu nh�p th�p ho�c giúp h# t� nâng cao ���c thu nh�p theo cách c�a mình m�t cách hi�u qu và b�n v�ng. Khi Vi�t Nam ti�p t�c chính sách kinh t� �n ��nh và hi�u qu và ng��i ta cm nh�n ���c tác ��ng tích c�c c�a vi�c Vi�t Nam gia nh�p WTO ��n vi�c t�o ra công �n vi�c làm (ch� y�u) là � thành th�, nghèo �ói s� gim b�t nh� �ã t ng xy ra � t�t c các n��c �ang phát trin b�i tác ��ng c�a vi�c thu hút liên t�c lao ��ng không có ngh� nghi�p � nông thôn ra nh�ng khu v�c �ô th� n�ng ��ng h�n (ho�c sang nh�ng n��c khác thông qua quá trình di c�) và gia t�ng l��ng b�ng � nông thôn. Tuy v�y, v� t��ng lai có th d� �oán ���c, chính sách xã h�i và phân ph�i c�a Vi�t Nam s� c"n ti�p t�c dành s� chú ý ��n vi�c gim b�t s� l��ng khá nhi�u ng��i, ch� y�u là � nông thôn, s�ng trong nghèo �ói. Và ngành tài chính và ��c bi�t là khu v�c tài chính vi mô s� ti�p t�c �óng vai trò m�u ch�t trong ti�n trình này. Tuy nhiên, ngành tài chính vi mô � Vi�t Nam v�n còn cho th�y m�t s� b�t c�p �in hình, �ó là s� manh mún, thi�u lu�t l� và hi�u qu th�p d�n ��n vi�c gim ch�t l��ng ph�m vi h* tr�, �e d#a s� phát trin b�n v�ng c�a ngành, h�n ch� s� phát trin và khi�n cho l,nh v�c tài chính vi mô không th hòa nh�p �"y �� vào h� th�ng tài chính c�a Vi�t Nam. M�c dù chính ph� �ã có ��nh h��ng t�t nh�t và các nhà tài tr� qu�c t� c�ng nh� bn thân các bên liên quan ��u �ng h� nh�ng Vi�t Nam v�n ch�a có ���c m�t chi�n l��c toàn di�n và ch�t ch� cho khu v�c tài chính vi mô và cho ��n g"n �ây thì th�m chí v�n ch�a d� tính ��a tài chính vi mô cu�i cùng s� hòa nh�p vào h� th�ng tài chính. Vì v�y, m�c �ích c�a báo cáo này (T�p I và II) là nh m ��a ra cho chính ph� m�t �� c��ng các y�u t� cho chi�n l��c tài chính vi mô b�n v�ng c�a Vi�t Nam trong �ó bao g(m m�t s� l�a ch#n cho vi�c can thi�p nh m nâng cao ph�m vi ti�p c�n, tính hi�u qu và s� b�n v�ng c�a ngành phù h�p v�i các chi�n l��c và chính sách khác có liên quan c�a ��t n��c và các thông l� t�t nh�t ���c qu�c t� ch�p nh�n. Vi�c ch�a có m�t khuôn kh� chi�n l��c ch�t ch� cho tài chính vi mô, có tính ��n ��c thù c�a Vi�t Nam, c�ng nh� ch�a có ���c nh�ng thông l� t�t nh�t v� tài chính vi mô ���c qu�c t� ch�p nh�n khi�n cho chi phí � m$c cao, làm méo mó th� tr��ng tài chính c�a tài chính vi mô và d�n ��n vi�c phân b� ngu(n l�c thi�u hi�u qu. Vì th� �i�u này s� làm gim tác ��ng tích c�c mà ngành có th có ��i v�i công tác xoá �ói gim nghèo. Trên th�c t� thì vi�c thi�u m�t chi�n l��c ch�t ch� �ã d�n ��n:
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
9
a) Hàng lo�t các chính sách tài chính trong ngành xét trên m�t s� khía c�nh là thi�u hi�u qu và khi�n th� tr��ng b� méo mó xét trên m�t s� khía c�nh khác, b) Thi�u s� quan tâm t�i vi�c xây d�ng n�ng l�c cán b� và n�ng l�c th ch� c�a ngành sao cho tài chính vi mô có th tr� thành m�t b� ph�n không th thi�u c�a ngành tài chính �ang trong quá trình ci cách/hi�n ��i hóa nhanh chóng và; c) M�t khuôn kh� chính sách và pháp lý �ang ti�n trin mà theo nh� d� tho hi�n nay thì ch�a �áp $ng ���c t�t các nhu c"u c�a khu v�c tài chính vi mô và khi�n cho khu v�c này khó có th h�i nh�p hoàn toàn ���c v�i toàn b� ngành tài chính.
Nhìn chung thì nh�ng v�n �� này có th ch�a nh h��ng t�i nh�ng ng��i nghèo hi�n �ã ti�p c�n ���c m�t s� lo�i hình d�ch v� tài chính nào �ó (“ph�m vi ti�p c�n”). Trong t�ng s� khong 4,6 tri�u h� nghèo � Vi�t Nam thì ��c tính khong 70-80% trong s� h# �ã có th ti�p c�n ���c m�t s� lo�i hình d�ch v� tài chính nào �ó, �a ph"n d��i d�ng tín d�ng và ti�n ti�t ki�m ng�n h�n và 20-30% s� còn l�i có l� không vay ���c tín d�ng và khó có th huy ��ng ���c các ngu(n ti�t ki�m trong th�i h�n ng�n và nh� v�y thì nh�ng ��i t��ng này s� ���c h��ng tr� c�p an sinh xã h�i c�a chính ph�. S� l��ng ng��i có thu nh�p th�p ti�p c�n ���c các d�ch v� tài chính còn � m$c cao h�n, ��c bi�t là � khu v�c thành th�. Tuy nhiên, xét v� s� l��ng các lo�i hình sn ph-m tài chính s/n có, tính hi�u qu và chi phí c�a các d�ch v� tài chính và các y�u t� khác thì ch�t l��ng ph�m vi ti�p c�n v�n còn � m$c th�p. Và ��c bi�t là ngu(n tài chính trung và dài h�n dành cho m#i ��i t��ng ng��i dân thì nhìn chung là không s/n có cho h"u h�t ��i t��ng ng��i dân. H�n n�a, các v�n �� v� chính sách, pháp lý, qun lý và th ch� �ã d�n ��n tình tr�ng kém hi�u qu trong vi�c huy ��ng và s& d�ng các ngu(n l�c tài chính và t�o ra nguy c� cho s� b�n v�ng c�a m�t s� t� ch$c cung c�p d�ch v� tài chính vi mô và t�i s� s/n có c�a nh�ng lo�i hình d�ch v� này. Vì v�y, m�t chi�n l��c toàn di�n nh m nâng cao s� ti�p c�n c�a ng��i dân ��n tài chính vi mô � Vi�t Nam c"n phi t�p trung vào 24% s� h� nghèo và h� có thu nh�p th�p � Vi�t Nam và ��a ra ���c nh�ng chính sách t�o thu�n l�i; m�t c�u trúc pháp lý và chính sách �úng ��n; h* tr� nh m t�ng c��ng các nhà cung c�p l1 d�n ��n vi�c các nhà cung c�p này tr� thành các ��nh ch� l�n h�n, hi�u qu h�n và b�n v�ng h�n � có th cung c�p ���c các d�ch v� tài chính �a d�ng h�n v�i ch�t l��ng cao h�n, ��c bi�t là cho nh�ng ng��i dân thu�c nhóm m�c tiêu. 'i�u này s� giúp khu v�c tài chính vi mô h�i nh�p vào toàn b� h� th�ng tài chính và �óng góp vào vi�c xây d�ng m�t th� tr��ng tài chính sâu r�ng h�n, bn thân nó là m�t y�u t� ch� ch�t trong công cu�c xây d�ng và phát trin kinh t�. Báo cáo này bao g(m T�p II c�a t�p tài li�u : “Vi�t Nam: Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n � t�ng c��ng kh n�ng ti�p c�n [c�a ng��i nghèo và ng��i có thu nh�p th�p] ��n các D�ch v� Tài chính Vi mô” trong �ó b� sung thêm nh�ng mô t và phân tích v� b$c tranh tài chính vi mô ���c trình bày t�i T�p I c�a báo cáo thông qua vi�c ��a ra m�t lo�t nh�ng gii pháp chi�n l��c có th giúp xóa b+ ���c nh�ng khó kh�n hi�n t�i ��i v�i vi�c nâng cao kh n�ng ti�p c�n tài chính vi mô trong ng�n h�n và trung h�n. '(ng th�i, các l�a ch#n c�ng ��a ra nhi�u ��nh h��ng � d�ng nên m�t khuôn kh� cho m�t chi�n l��c toàn di�n nh m nâng cao kh n�ng ti�p c�n tài chính vi mô và trong trung h�n ��n dài h�n s� h�i nh�p các nhà cung c�p d�ch v� tài chính vi mô
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
10
(MFP) vào trong h� th�ng tài chính c�a Vi�t Nam và ci thi�n hi�u qu và s� b�n v�ng c�a h#. Các l�a ch#n s� ���c trình bày d��i d�ng: (a) các l�a ch#n cho vi�c xây d�ng m�t khuôn kh� chính sách �úng ��n ��c bi�t là liên quan ��n các c� ch� tín d�ng ���c tr� c�p và các m$c lãi su�t và vai trò c�a VBSP; (b) các l�a ch#n và gii pháp nh m nâng cao s� h* tr� cho vi�c phát trin n�ng l�c cán b�, n�ng l�c t� ch$c và n�ng l�c th ch� c�a các ��nh ch� tài chính vi mô trong �ó có tiu vùng tài chính t�o thu�n l�i cho s� phát trin ngành tài chính vi mô nh� là m�t b� ph�n không th thi�u c�a khu v�c tài chính � Vi�t Nam; và (c) các l�a ch#n kh�c ph�c nh�ng b� t�c hi�n nay trong vi�c xây d�ng môi tr��ng pháp lý xoay quanh Ngh� ��nh 28. Báo cáo này ���c chia làm b�n ch��ng. Ch�&ng 2 nói v� các v�n �� và h�n ch� v� chính sách, các v�n �� n�ng l�c cán b�, n�ng l�c t chc và n�ng l�c th� ch� và các v�n �� và h�n ch� pháp lý và qu�n lý xoay quanh Ngh� ��nh 28 �ang t(n t�i trong ngành tài chính vi mô � Vi�t Nam. Gii quy�t nh�ng v�n �� và tháo g4 nh�ng h�n ch� s� t�o thu�n l�i cho vi�c chuyn ��i d"n d"n và c�ng c� các ��nh ch� tài chính vi mô, ci thi�n ch�t l��ng và các d�ch v� tài chính vi mô mà h# cung c�p, gia t�ng l�i nhu�n c�a h# và ch�t l��ng tài sn c�a h#, gim b�t chi phí và nói chung là cho phép h# phát trin nh� là m�t ph"n không th thi�u c�a ngành tài chính � Vi�t Nam. Ch�&ng 3 ��a ra m�t lo�t các l�a ch n �� các c� quan trung ��ng c�a chính ph� cân nh�c cho ngành tài chính vi mô � d"n d"n xây d�ng m�t khuôn kh� chính sách hi�u qu và b�n v�ng h�n trong ngành tài chính vi mô, m�t t�p h�p các t� ch$c m�nh m� h�n, t� l�c h�n và b�n v�ng h�n có th nhìn th�y ���c t nh�ng nhân t� hi�n nay trong ngành: các c� quan trung ��ng c�a chính ph� và các c� quan qun lý, các ngân hàng chính th$c, các ��nh ch� phi ngân hàng bán chính th$c (cu�i cùng là các MFIs và nh�ng ��n v� khác, có th là các ��nh ch� không ���c �i�u ti�t) và các T� ch$c qu"n chúng. Ch��ng này c�ng s� tho lu�n nh�ng c� ch� h* tr� b� sung (s� tham gia và �i�u ph�i c�a các nhà tài tr� và các t� ch$c phi chính ph� quóc t�) và các bi�n pháp có th có ���c áp d�ng � ci thi�n khuôn kh� pháp lý và qun lý. S� l�a ch#n r�ng rãi trong s� các l�a ch#n ���c ��a ra không nghi ng� gì n�a s� t�ng c��ng kh n�ng c�a ngành tài chính vi mô � ��n v�i nh�ng nh�ng ng��i nghèo và ng��i có thu nh�p th�p � Vi�t Nam và giúp t�ng c��ng s� h�i nh�p c�a khu v�c tài chính vi mô vào ngành tài chính c�a Vi�t Nam. Và cu�i cùng, Ch�&ng 4 ��t ra nh�ng �i�u ki�n và tóm t�t nh�ng y�u t� ���c l�a ch#n cho m�t chi�n l��c có th có và tác ��ng tích c�c ���c trông ��i c�a chi�n l��c m�i ��n ph�m vi ho�t ��ng, hi�u qu và s� b�n v�ng c�a ngành tài chính vi mô.
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
11
3. Nh�ng v"n �� và h�n ch� ch! y�u trong ngành Tài chính vi mô ( Vi�t Nam A) Môi tr��ng Chính sách, các V�n �� và H�n ch�: các C� ch� Tín d�ng ���c Tr� c�p, Lãi su�t và Chi tr� b�o ��m b�t bu�c. M�t ngành tài chính vi mô b�n v�ng và hi�u qu c"n phi có m�t môi tr��ng chính sách � th�c thi. Y�u t� ch� ch�t c�a môi tr��ng này là � Chính ph� Vi�t Nam ti�p t�c theo �u�i nh�ng �i�u ki�n kinh t� v, mô �n ��nh và làm sâu s�c h�n các chính sách ��nh h��ng th� tr��ng, ��c bi�t là vi�c t�o ra m�t sân ch�i bình �5ng cho các nhà cung c�p tài chính vi mô trên th� tr��ng. Chính sách ch� ch�t th$ hai � t�o �i�u ki�n cho tài chính vi mô là d"n d"n xóa b+ các c� ch� tín d�ng ���c tr� c�p và nh�ng tr� c�p lãi su�t làm méo mó th� tr��ng, �i kèm v�i vi�c xây d�ng m�t khuôn kh� pháp lý �úng ��n và các ��nh ch� b�n v�ng ho�t ��ng theo nh�ng thông l� t�t và d�a vào ��i ng� qun lý chuyên nghi�p và công ngh� và h� th�ng phù h�p. Vi�c d"n xóa b+ các c� ch� tín d�ng ���c tr� c�p và nh�ng y�u t� khác làm méo mó ngành tài chính vi mô là �i�u thi�t y�u cho s� phát trin �úng ��n c�a ngành. Trong khi chi tr bo �m xã h�i, ��c bi�t là cho các t%nh và vùng nghèo nh�t ch�c ch�n là v�n t(n t�i trong m�t vài n�m t�i � Vi�t Nam nh�ng quan tr#ng là chúng ta không ���c nh"m l�n gi�a d�ch v� tài chính v�i chi tr bo �m xã h�i. Nh� th� gi�i �ã ch$ng minh b ng nhi�u tài li�u, các ��nh ch� tài chính vi mô ho�t ��ng hi�u qu nh�t, và khi �ó s� ph�c v� ng��i nghèo t�t h�n khi các ��nh ch� này h��ng t�i ph�c v� các nhu c"u c�a khách hàng; khi nh�n m�nh t�i ho�t ��ng (ch�t l��ng) ch$ không phi ph�m vi cung c�p (s� l��ng); và khi ���c phép ho�t ��ng và c�nh tranh nh� là m�t th�c th ‘th� tr��ng” c�a ngành tài chính và ���c h* tr� � phát trin thông qua các quy ��nh và lu�t l� nh m xóa b+ nh�ng rào cn cho phát trin c�a ngành. Tín d�ng vi mô � Vi�t Nam �ã r�t ph� bi�n và là ph��ng ti�n � nâng cao n* l�c phát trin xã h�i công c�ng nh m gim nghèo, nh�ng t�p trung vào tín d�ng cho phát trin xã h�i có th d�n ��n vi�c quá chú tr#ng ��n t"m quan tr#ng c�a vi�c phát trin các h� th�ng tài chính. Tr��c �ây chính ph�, c�ng �(ng h* tr� phát trin (v�i các ch��ng trình �a ngành ���c tài tr� trong �ó có h�n m$c tín d�ng) và các T� ch$c qu"n chúng tham gia ho�c tr�c ti�p �i�u hành MFP �ã hiu sai s� khác bi�t gi�a d�ch v� tài chính và tr� c�p xã h�i. S� k�t h�p các y�u t� th� tr��ng và phi th� tr��ng này khi�n cho các k) v#ng v� vi�c cung c�p các d�ch v� tài chính không phi lúc nào c�ng t��ng thích v�i thông l� t�t ���c ch�p nh�n trong tài chính vi mô, ��c bi�t là t"m quan tr#ng c�a s� b�n v�ng, và các nguyên t�c qun lý tài chính �úng ��n �ã b� vi ph�m th��ng xuyên. Biu hi�n rõ nh�t c�a s� nh"m l�n này là vi�c duy trì mãi các c� ch� tín d�ng ���c tr� c�p và tr� c�p lãi su�t c�a chính ph� và �i�u này �ã không khuy�n khích ngân hàng và các t� ch$c khác tham gia vào l,nh v�c tài chính vi mô và do �ó �ã h�n ch� c�nh tranh gi�a các ��nh ch� MFI chính th$c. Chính sách này g"n nh� ���ng nhiên là c�ng t�o ra m�t nh h��ng tiêu c�c ��i v�i ph�m vi ti�p c�n và s� b�n v�ng � Vi�t Nam và d�n ��n k�t qu là t�t c m#i th$ ��u th��ng xuyên ch�a ���c t�i �u hóa xét theo khía c�nh hi�u qu. Theo cách phân chia ���c th a nh�n
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
12
và ch�p nh�n � Vi�t Nam thì các t� ch$c cung c�p tài chính vi mô g(m các ��nh ch� tài chính vi mô chính th$c (t� ch$c ngân hàng và phi ngân hàng), các ��nh ch� bán chính th$c và phi chính th$c, và chính sách lãi su�t hi�n nay trong ngành nh h��ng tr�c ti�p h�n t�i các ��nh ch� ���c g#i là chính th$c (t� ch$c ngân hàng và phi ngân hàng) vì chính sách này d�n ��n m�t môi tr��ng g(m c các y�u t� th� tr��ng l�n y�u t� phi th� tr��ng nh�ng trong môi tr��ng này thì các ��nh ch� l�i phi ho�t ��ng theo nguyên t�c �m bo có l�i nhu�n. Nh�ng chính sách này c�ng nh h��ng gián ti�p t�i các ��nh ch� bán chính th$c do các ��nh ch� này mu�n ho�t ��ng trong môi tr��ng có ��nh h��ng th� tr��ng. H�n n�a, khi Ngh� ��nh 28 có hi�u l�c và m�t s� các t� ch$c tài chính vi mô bán chính th$c trong m�t khong th�i gian t��ng ��i ng�n trên th�c t� tr� thành các nhà cung c�p tài chính vi mô “chính th$c” và ���c �i�u ti�t thì các t� ch$c này c�ng s� ch�u tác ��ng c�a nh�ng méo mó v� chính sách khi�n cho hi�u qu c�a các nhà cung c�p tài chính vi mô ‘chính th$c” và ���c Ngân hàng Nhà n��c �i�u ti�t b� gim sút. Tr m�t s� ít ngo�i l�, d"n d"n thì ni�m tin ph� bi�n � Vi�t Nam cho r ng tài chính vi mô c"n phi ���c tr� c�p nh m �em l�i l�i ích ng��i nghèo b�t �"u lùi vào d, vãng. Ngành tài chính vi mô toàn c"u �ã h#c ���c t ng��i nghèo r ng vi�c ti�p c�n thu�n ti�n và nh�t quán ��n tín d�ng ngày càng gia t�ng và các d�ch v� tài chính khác quan tr#ng h�n là giá c. T quan �im c�a khách hàng là ng��i nghèo, s� b�n v�ng là �i�u m�u ch�t � �m bo r ng h# luôn ti�p c�n ���c các d�ch v� tài chính nh m giúp h# t�n d�ng ���c các c� h�i và qun lý ���c r�i ro, ng��c v�i c nh�ng khon vay “ch% có m�t l"n” hay các khon tín d�ng “d ng r(i �i” mà ng��i nghèo có ���c khi các MFP thành công trong vi�c huy ��ng v�n t bên ngoài. Và th�m chí trong chính ph� c�ng có s� tán thành r�ng rãi (nh�ng không phi hoàn toàn) r ng lãi su�t ���c tr� c�p c�a VBSP không c"n thi�t và c�ng không h�u ích. Tuy nhiên, tr� c�p lãi su�t và các méo mó khác v�n còn t(n t�i và cùng v�i nh�ng v�n �� khác d�n ��n vi�c suy gim kh n�ng c�a h� th�ng trong vi�c huy ��ng các ngu(n l�c tài chính và �e d#a s� b�n v�ng c�a ngành tài chính vi mô thông qua vi�c làm x�u �i tình tr�ng tài chính c�a nhi�u MFP hi�n nay. Trên th�c t�, ngo�i tr nhi�u qu2 tín d�ng nhân dân và m�t s� t� ch$c cung c�p tài chính vi mô bán chính th$c hi�n có kh n�ng ho�t ��ng khá v�ng v� tài chính (ph"n l�n r�i vào tr��ng h�p sau do c� c�u c�a v�n c�a h# ch� y�u là tài tr� không hoàn l�i), r�t ít các nhà cung c�p tài chính vi mô � Vi�t Nam hi�n nay, k c các MFIs chính th$c l�n h�n (VBARD và VBSP và m�t s� PCFs) ho�t ��ng có lãi và vì v�y có th t(n t�i b�n v�ng ��n m$c �� có th �áp $ng ngay các yêu c"u nhanh chóng v� tín d�ng và các d�ch v� tài chính khác c�a các khách hành c�ng nh� bo �m cho s� t(n t�i lâu dài c�a mình trên th� tr��ng. 'úng là nh� v�y, không th gán hoàn toàn nguyên nhân c�a tình tr�ng này cho tr� c�p lãi su�t do Chính ph� quy�t ��nh thông qua Ngân hàng Chính sách Xã h�i và nh h��ng có th có c�a vi�c này ��i v�i l�i nhu�n trên tài sn (ROA) c�a các t� ch$c này. Chi phí ho�t ��ng và s� thi�u h�t các k2 n�ng ngân hàng c�a nhi�u MFP chính th$c và bán chính th$c c�ng là nh�ng v�n �� nghiêm tr#ng ���c phn ánh trong các �o�n ti�p theo và �� c�p ��n m�t cách �"y �� h�n trong ph"n v� th ch�. M�t s� v�n �� chính sách chính liên quan ��n c� ch� tín d�ng ���c tr� c�p hi�n h�u � Vi�t Nam, m$c �� lãi su�t và chuyn giao các ngu(n b�t bu�c. Các v�n �� v� chính sách này liên quan ��n (và nh h��ng t�i) Ngân hàng Chính sách, Công ty Ti�t ki�m B�u �i�n và Ngân hàng
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
13
Phát trin và tác ��ng ��n hi�u qu và s� b�n v�ng c�a các khu v�c này Do �ó, nh�ng y�u t� �ó c�ng tác ��ng tiêu c�c ��n kh n�ng c�nh tranh c�a các ��nh ch� khác (VBARD, PCFs và th�m chí là m�t s� MFP bán chính th$c) cho ng��i nghèo và ng��i có thu nh�p th�p vay. 'ó là:
1. M$c lãi su�t do chính ph� ��t ra mà Ngân hàng Chính sách Xã h�i (VBSP) áp, ch% b ng
khong 50% m$c lãi su�t “th� tr��ng” mà ph"n l�n các nhà cung c�p tài chính vi mô khác áp (v�i khong t 8.6% ��n 24% m�t n�m). M$c lãi su�t mà VBSP áp không �� � trang tri chi phí v�n “th� tr��ng”, r�i ro tín d�ng c�a mình và chi phí ho�t ��ng cao c�a m�ng l��i r�t r�ng l�n các chi nhánh c�a ngân hàng trên kh�p ��t n��c, n�u yêu c"u VBSP huy ��ng các ngu(n l�c th� tr��ng c"n thi�t cho ho�t ��ng cho vay c�a mình (ch% khong 53% các ngu(n l�c ���c huy ��ng t th� tr��ng - ph"n còn l�i ��n t các ngu(n chi tr b�t bu�c, ti�n c�a nhà tài tr� và ngân sách). Chính sách này làm c�ng kh n�ng c�a nh�ng c�a nh�ng ��nh ch� tài chính vi mô khác (PCFs và nh�ng nhà cung c�p không ���c �i�u ti�t) c�ng ph�c v� nh�ng ng��i nghèo và ng��i có thu nh�p th�p � c�nh tranh trên th� tr��ng và làm gim kh n�ng t�ng tr��ng c�a các t� ch$c này. Th�m chí ngay c ��i v�i tr��ng h�p c�a Ngân hàng Nông nghi�p và Phát trin Nông thôn, ngân hàng l�n nh�t c�a Vi�t Nam, �i�u này c�ng làm gim kh n�ng sinh l�i (v�i t� cách là m�t SOCB, ngân hàng ���c yêu c"u chuyn giao 2% ti�n g&i c�a mình cho VBSP) và �i�u này kh n�ng �a d�ng hóa ph$c h�p sn ph-m c�a h#, c�ng nh� kh n�ng thâm nh�p vào b� ph�n dân s� có thu nh�p th�p nh�t.
2. M$c lãi su�t th�p ��i v�i các khon vay mà VBSP áp và s� s/n có c�a các khon
chuyn giao b�t bu�c, khon vay c�a nhà tài tr� và ngân sách không khuy�n khích t� ch$c này huy ��ng ngu(n l�c t ti�n g&i ti�t ki�m vì m*i �ô la huy ��ng � m$c, ho�c g"n m$c lãi su�t th� tr��ng (do có nhi�u c�nh tranh h�n trong l��ng ti�n g&i ti�t ki�m) s� làm t�ng thêm m$c thua l* trong ho�t ��ng �ã khá l�n c�a h# r(i, m�t ph"n là do m$c �� n� x�u cao h�n m$c ���c báo cáo (tuy �ã có m�t s� ti�n b� v� s� li�u trong m$c �� tr n� chính th$c) và chi phí ho�t ��ng cao. 'i�u này c�ng ���c phn ánh trong m$c �� lãi su�t mà VBSP tr trên ti�n ti�t ki�m v�n � m$c lãi su�t th�p h�n m$c mà các MFP khác tr. Không có gì ng�c nhiên c, m�c dù t� ch$c này có m�t m�ng l��i chi nhánh r�ng kh�p c n��c, cho ��n cu�i n�m 2005, t� ch$c này ch% có ít h�n 2% t�ng s� tài khon ti�n ti�t ki�m trong c n��c (và v�i s� ti�n g&i trung bình b ng �ô la M2 nh+ h�n trên m*i tài khon, th� ph"n trên t�ng s� v�n huy ��ng ���c th�m chí còn nh+ h�n). Ng��c l�i, c�ng ��n cu�i n�m 2005, VBARD có 7 tri�u tài khon ti�n ti�t ki�m v�i t�ng s� ti�n g&i ti�t ki�m là $7.5 t� �ôla M2 so v�i 58.5 tri�u �ôla M2 trong 167.000 tài khon c�a VBSP. Th�m chí ngay c khi so sánh s� tài khon c�a nhóm nghèo và nhóm có thu nh�p th�p, VBSP v�n �$ng cu�i bng trong s� các nhà cung c�p tài chính vi mô. Trong khi vi�c huy ��ng ti�n g&i c�a VBSP không ���c �"y �� c�ng phn ánh nh�n ��nh c�a nhi�u ng��i là VBSP hi�n là m�t t� ch$c tài chính không �áng tin c�y và không b�n v�ng, rõ ràng là m$c lãi su�t th�p trên ���ng tài sn c�a VBSP ���c hiu là làm gim vi�c huy ��ng ngu(n l�c và vì v�y làm gim c� h�i cho ng��i nghèo ���c h��ng lãi và t�ng kh n�ng thanh khon .
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
14
3. C hai y�u t�, t$c là lãi su�t th�p h�n lãi su�t th� tr��ng trên ���ng tài sn và không khuy�n khích vi�c huy ��ng ngu(n l�c v� phía VBSP, cùng v�i s� ph� thu�c c�a t� ch$c này vào ngu(n v�n t ngân sách và chuyn giao b�t bu�c và tài tr� h�n ch� trong ho�t ��ng cho vay, �ã d�n ��n vi�c tín d�ng mà VBSP cung c�p cho ng��i dân có tính “phân ph�i” m�t cách hi�u qu. Do v�y, ta th�y th�c t� r ng m$c cho vay trung bình 280 �ôla M2 c�a VBSP th�p h�n r�t nhi�u so v�i, ví d� nh� VBARDs (1,320 �ôla M2) hay các qu2 tín d�ng nhân dân (h�n 700 �ôla M2) không ch% phn ánh s� khác bi�t trong ���ng cung tín d�ng, t$c là th lo�i khách hàng (h"u h�t là ng��i nghèo và ng��i có thu nh�p th�p) mà v� nguyên t�c có th yêu c"u ho�c có th ch�u ���c ít tín d�ng h�n nh�ng c�ng trên ���ng cung, t$c là s� thi�u h�t v� ngu(n l�c c�a VBSP, k�t qu c�a s� k�t h�p gi�a m$c lãi su�t th�p và s� ph� thu�c vào ngu(n v�n ngân sách ch$ không phi là vi�c t� huy ��ng v�n c�a t� ch$c này.
4. C� ch� tài chính c�a VBSP, ph"n l�n là t ngu(n v�n ngân sách, không ch% d�n t�i phân
ph�i trong cung c�p tín d�ng mà còn gim kh n�ng cung c�p ngu(n v�n “bên ngoài” cho khu v�c nông thôn/nghèo c�a Vi�t Nam. Trên th�c t�, các t� ch$c �a ph��ng và song ph��ng ít khi cung c�p ngu(n tài chính cho khu v�c tài chính vi mô khi các cn tr� v� c� c�u và lãi su�t ���c tr� c�p còn t(n t�i trong khu v�c này. Rõ ràng là VBSP ch�a �áp $ng ���c tiêu chí �� tiêu chu-n t�i thiu � tham gia vào ph$c h�p l�n D� án Nông thôn II do Ngân hàng Th� gi�i tài tr�, và do �ó s� không th ti�p c�n ���c b�t k) m�t c� ch� tái chi�t kh�u nào ���c xây d�ng trên �i�u ki�n và �i�u khon th� tr��ng.
5. Vi�c chuyn ngu(n tài chính u� quy�n và không minh b�ch t Công ty Ti�t ki�m B�u
�i�n sang Ngân hàng Phát trin m�i (theo m�t ngh� ��nh, 80% t�ng v�n huy ��ng ���c c�a VPSC ���c chuyn sang VDB) c�ng có th góp ph"n vào vi�c gim huy ��ng ngu(n l�c vùng nông thôn và các khu v�c nghèo (khong 50% t�ng v�n huy ��ng ���c c�a VPSC là t các khu v�c nông thôn). Trên th�c t�, có s� không t��ng x$ng trong lo�i ti�n g&i mà VPSC huy ��ng (khong 80% là dài h�n) v�i lo�i v�n chuyn sang cho VDB (ph"n l�n là trung h�n). Vi�c này có th (và trên th�c t� �ã) nh h��ng x�u t�i kh n�ng thanh khon và sinh l�i c�a VPSC, d�n t�i vi�c VPSC, nh� chính lãnh ��o c�a công ty �ã th a nh�n, s� phi gim d"n theo ��nh k) nh�ng n* l�c huy ��ng ti�n g&i � c nông thôn và thành th� vì nh�ng lý do phi th� tr��ng.
6. Ngoài s� không t��ng x$ng gi�a k) h�n c�a các khon cho vay/cho vay, vi�c chuyn
v�n b�t bu�c t VPSC sang VDB �ã làm ��i h��ng lu(ng di chuyn c�a ít nh�t là m�t s� ngu(n ti�n t nông thôn sang thành th� mà không có m�t b ng ch$ng th� tr��ng thuy�t ph�c nào là nh�ng lu(ng v�n �ó là � �áp $ng t� l� lãi cao c�a nh�ng khon �"u t� �ang di.n ra ho�c nh�ng lu(ng v�n �ó s� v�n có v�i �i�u ki�n th� tr��ng do l�i nhu�n cao h�n c�a các khon vay cho khu v�c thành th� b�t ngu(n t chi phí giao d�ch th�p h�n. Do �ó, vi�c chuyn giao này có th làm bi�n d�ng các lu(ng tài chính.
7. M�c dù không tác ��ng, ít nh�t m�t cách tr�c ti�p, vào khu v�c tài chính vi mô, VDB
c�ng nh� VBSP dành cho ng��i có thu nh�p th�p, cho các doanh nghi�p v a và nh+
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
15
vay v�i lãi su�t ���c tr� c�p vì cho r ng vi�c tr� c�p là c"n thi�t � các doanh nghi�p v a và nh+ t�ng tr��ng và có th c�nh tranh � th� tr��ng n��c ngoài (h# c�ng cho các d� án c� s� h� t"ng � vùng nông thôn h1o lánh vay). Trong khi danh m�c cho vay c�a VDB cho các doanh nghi�p nh+ và v a vay (ch$ không phi là các doanh nghi�p qu�c doanh) khá th�p thì chính sách lãi su�t ���c tr� c�p có th khi�n cho các ngân hàng th��ng m�i nhà n��c và ngân hàng c� ph"n c�ng �ang cho các doanh nghi�p nh+ và v a vay - và �ang có ngày càng nhi�u khách hàng � th� tr��ng tiêu dùng thành th� - �i “xu�ng th� tr��ng” và tham gia vào ngành tài chính vi mô có th là b ng cách gim kh n�ng sinh l�i c�a mình. M�c dù v� m�t trung h�n các ngân hàng này có th không cung c�p tr�c ti�p tín d�ng vi mô hay các d�ch v� tài chính vi mô khác cho ng��i nghèo và ng��i có thu nh�p th�p, ph"n l�n trong s� h# có k� ho�ch m� r�ng ho�t ��ng c�a mình ��n các th� xã, th� tr�n v�i d� ki�n kinh t� s� ti�p t�c t�ng tr��ng nhanh chóng và l�i nhu�n s� t�ng lên. V�i vi�c cung c�p tài chính cho các doanh nghi�p v a và nh+, các ngân hàng này s� giúp t�o ra nhi�u c� h�i vi�c làm � khu v�c nông thôn, t�ng thu nh�p cho ng��i nghèo và nâng cao kh n�ng ti�p c�n các d�ch v� tài chính vi mô cho h#. Vì v�y, v� l�i nhu�n biên, vi�c làm gim ti�m tàng kh n�ng sinh l�i c�a các Ngân hàng Th��ng m�i Nhà n��c và Ngân hàng C� ph"n do chính sách lãi su�t c�a VDB có th nh h��ng ��n ng��i nghèo và ng��i có thu nh�p th�p thông qua vi�c làm ch�m ti�n trình phát trin các chi nhánh ngân hàng và các ho�t ��ng ngân hàng � các vùng nông thôn.
B) Nh�ng h�n ch� và các v�n �� v� T chc, N�ng l�c con ng��i và ��nh ch� a) Nh�ng v"n �� và h�n ch� v� T% ch)c và N�ng l�c con ng��i B$c tranh v� t� ch$c c�a ngành tài chính vi mô �ã có s� ti�n trin nhanh chóng trong vài n�m v a qua v�i nh�ng thay ��i � VBSP và vi�c t�o ra m�t h� th�ng các h�p tác xã m�i (PCFs/CCF) thay th� h� th�ng h�p tác xã �ã th�t b�i �"u nh�ng n�m 90. Vi�c th�c thi Ngh� ��nh 28 s� t�o ra m�t môi tr��ng pháp lý và qun lý m�i mà môi tr��ng này s� c"n có nh�ng thay ��i v� t� ch$c và th ch� thêm n�a n�u ngành này duy trì m$c hi�n t�i v� ph�m vi cung c�p, ci thi�n hi�u qu và tr� nên b�n v�ng. Ba t� ch$c tài chính ���c �i�u ti�t (VBARD, PCF và VBSP) � Vi�t Nam �óng m�t vai trò chi ph�i trong vi�c cung c�p các d�ch v� tài chính cho BOP, và ��t ���c m$c d� ki�n t�ng s� là 3 tri�u khách hàng BOP v�i d�ch v� ti�t ki�m và 5 tri�u v�i tín d�ng, khá là sâu và r�ng vào ngành nghèo h�n. Nh�m ��n th� tr��ng nh�ng ng��i nghèo nh�t, tài chính vi mô bán chính th$c ���c cung c�p ch� y�u b�i (I) các ch��ng trình NGO trong quan h� ��i tác v�i các t� ch$c qu"n chúng chính tr�-xã h�i (��c bi�t là H�i Ph� n� Vi�t Nam) và ��t ��n g"n m$c 350.000 khách hàng hi�n t�i �ang ��a ra ch� y�u là nh�ng khon vay nh+ và các d�ch v� ti�t ki�m. Hoàn t�t ngu(n cung c�p này, m�t l��ng d� th a các c� ch� tài chính bán chính th$c “t� nhân” th�c s�,
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
16
bán c�u trúc và có tính ��a ph��ng t(n t�i � h"u h�t các hang cùng ngõ h1m � Vi�t Nam nh� là m�t ph"n tích h�p �"y �� c�a m�ng l��i an sinh c�ng �(ng. Ph�m vi cung c�p mang tính ��nh l��ng v� tài chính vi mô (�� sâu v� tài chính) � Vi�t Nam là �n t��ng, và g"n nh� không có ai th�c s� b� lo�i ra kh+i vi�c ti�p c�n ��n m�t hình th$c tài chính nào �ó. Có m�t s� th� tr��ng ngách không ���c ph�c v� t�t l�m v� nh�ng ng��i r�t nghèo � nh�ng vùng sâu vùng xa và không ���c ph�c v� (c�ng �(ng ng��i dân t�c thiu s�) nh�ng phân �o�n th� tr��ng tài chính vi mô l�n nh�t � Vi�t Nam là 24% h� gia �ình nghèo và thu nh�p th�p mà cho ��n nay �ã ���c ti�p c�n ��n m�t hình th$c d�ch v� tài chính nào �ó. Ng��c l�i v�i hiu bi�t này, “nhu c"u ch�a ���c �áp $ng” � Vi�t Nam rât là nh+, ��c bi�t là trong th� tr��ng tài chính vi mô truy�n th�ng. Do �ó, khi xem xét toàn b� các ��nh ch� �ang ho�t ��ng � Vi�t Nam cung c�p quy mô ��nh l��ng (toàn cnh) v� ngành tài chính vi mô, ph"n l�n là “ch�p nh�n ���c”. Th lo�i các ��nh ch� t các t� ch$c gi�ng nh� ngân hàng “chính th$c” nh� VBARD, bao trùm di trên nh�ng ng��i có thu nh�p th�p ��n m�t s� MFP nh+ cung c�p d�ch v� cho nh�ng nhóm nh+ nh�ng ng��i thu nh�p th�p nói chung là � m�t s� c�ng �(ng � trong m�t t%nh, nói chung là � nh�ng khu v�c nghèo khó ti�p c�n. Gi�a hai lo�i t� ch$c �ó là VBSP cung c�p tín d�ng ���c tr� c�p ch� y�u cho ng��i nghèo v�i m�t m�ng l��i r�ng l�n các chi nhánh ��n c t�t c ngõ ngách � Vi�t Nam; h� th�ng PCF nói chung là làm vi�c � t ng xã nh�ng v� m�t ��a lý � t�t c các t%nh c�a ��t n��c, và m�t s� MFP l�n h�n s� chuyn ��i thành các MFI chính th$c h�n theo Ngh� ��nh 28. Các ��nh ch� ngân hàng l�n h�n và có tính th��ng m�i h�n nh� là các Ngân hàng qu�c doanh và các ngân hàng c� ph"n, c�ng có vai trò quan tr#ng trong b$c tranh t� ch$c c�a tài chính vi mô � Vi�t Nam, không ch% b�i h# cho ng��i nghèo và ng��i có thu nh�p th�p vay mà v�i m�t s� ngo�i l� � khu v�c thành th�, h# không (h# c�ng không mu�n s�m �i “xu�ng th� tr��ng” và cho vay tr�c ti�p ��n nh�ng ng��i nghèo và ng��i có thu nh�p th�p b�t k) lúc nào �ó). Nh�ng h# �óng m�t vai trò quan tr#ng trong b$c tranh tài chính vi mô b ng cách giúp gia t�ng thu nh�p � nh�ng khu v�c nghèo � nông thôn và thành th� thông qua vi�c tài tr� cho các doanh nghi�p nh+ và v a mà nh�ng doanh nghi�p này t�o ra công �n vi�c làm. '"u t� có hi�u qu c�a các doanh nghi�p nh+ và v a do các ngân hàng tài tr�, gia t�ng thu nh�p và gim nghèo �ói theo hai cách. M�t là b ng vi�c t�o ra công �n vi�c làm � khu v�c thành th�, h# �óng góp vào chuyn nh�ng ng��i không có công �n vi�c làm và n�ng su�t th�p ra kh+i khu v�c nông thôn mà theo th�i gian có xu h��ng gia t�ng m$c l��ng � nông thôn. Hai là và tr�c ti�p h�n, b ng vi�c t�o ra công �n vi�c làm � m�t s� vùng sâu vùng xa n�i �ã có m�t s� �"u t�. Và có nh�ng d�u hi�u và k� ho�ch rõ ràng trong ph"n c�a nhi�u ngân hàng c� ph"n � m� r�ng m�ng l��i chi nhánh c�a mình ��n nh�ng vùng xa xôi h1o lánh c�a ��t n��c ch$ không phi là t�p trung hoàn toàn vào ba thành ph� l�n chính nh� t tr��c ��n nay. K�t qu c�a vi�c gia t�ng thu nh�p làm gia t�ng nhu c"u c�a d�ch v� tài chính vi mô bao g(m c tín d�ng vi mô � ph"n ng��i nghèo và v� ti�m n�ng là cung c�p th� tr��ng b�n v�ng h�n, hi�u qu h�n và ngày càng gia t�ng cho MFIs m�t khi nh�ng h�n ch� v� chính sách ���c �� c�p � ph"n trên b� lo�i b+.
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
17
Tuy nhiên, quy mô t� ch$c r�ng và khá sâu c�a ngành che d�u nh�ng v�n �� v� th ch� n m sâu trong ngành xét v� ch�t l��ng và các th lo�i d�ch v� cho ng��i nghèo, n�ng l�c v� qun lý, ngân hàng và kim toán � h"u h�t các MFI bán chính th$c và chính th$c, th� ph"n h�n ch� (tr tr��ng h�p c�a VBARD và VBSP nói chung là các th� tr��ng nh+ có �� tn m�n cao không cho phép có ho�t ��ng kinh t� theo quy mô ) và n�ng l�c con ng��i. Nh�ng v�n �� này cùng v�i nh�ng v�n �� v� chính sách nêu � trên gây ra nh�ng quan ng�i l�n v� kh n�ng sinh l�i và ��a ra câu h+i v� s� b�n v�ng v� tài chính c�a nhi�u MFIs c chính th$c (VBARD, VBSP và m�t s� PCF) và các t� ch$c bán chính th$c. Nh�ng v�n �� này c"n ���c gii quy�t n�u nh� ph�m vi cung c�p phi ���c duy trì (v�i ch�t l��ng d�ch v� cao h�n và quy mô d�ch v� r�ng h�n), hi�u qu ���c ci thi�n và các t� ch$c s� b�n v�ng v� m�t tài chính. Ngoài ra, thi�u v�ng �i�u ph�i và chia s1 thông tin gi�a các nhà cung c�p �ã che ��y s� trùng l�p v� khách hàng (ch� y�u là � ph"n trên c�a phân �o�n BOP) và th�m chí còn nêu lên là tín d�ng “cung c�p quá m$c” � m�t s� khu v�c n�i mà cho vay nhi�u th lo�i ph� bi�n � nh�ng h� gia �ình r�t nghèo ��a ra nh�ng quan ng�i v� n� quá nhi�u và r�i ro danh m�c cho vay ti�m tàng n�u hi�n t�i không ���c nh�n ra. S� thi�u v�ng h� th�ng tham chi�u tín d�ng (CRS) ho�c m�t '�n v� v� Tín d�ng có th xác ��nh nh�ng tr��ng h�p c�a �i vay nhi�u th lo�i và có th là n� quá nhi�u trong ph"n các khách hàng MFIs ��a ra v�n �� r�i ro tín d�ng có tính h� th�ng ch�a ���c �ánh giá nh�ng ti�m tàng ��i v�i danh m�c cho vay c�a t ng nhà cung c�p. Ngân hàng Nhà n��c v�i s� h* tr� c�a IFC-MPDF hi�n �ang xây d�ng m�t ��n v� v� tín d�ng t� nhân t�p trung vào các công ty t� nhân. Nh�ng �i�u này s� không giúp ���c trên th� tr��ng tài chính vi mô trong t��ng lai g"n. Cu�i cùng, c�ng có nh�ng v�n �� v� t� ch$c trong ngành liên quan ��n vai trò c�a các T� ch$c Qu"n chúng trong ngành tài chính vi mô c�ng nh� là nhu c"u xây d�ng B� lu�t v� 3ng x& cho các MFP mà nh�ng MFP này ch�a chuyn ��i, gi thi�t r ng chính ph� l�a ch#n kh n�ng là báo cáo này mu�n cho phép có giai �o�n chuyn ��i lâu h�n và kh n�ng là m�t s� MFP nh+ có th ti�p t�c ho�t ��ng � trong n��c mà không c"n có gi�y phép hay s� giám sát c�a Ngân hàng Nhà n��c. Bn thân trong ngành này c�ng có nhu c"u ci thi�n qun tr� doanh nghi�p, th�c ti.n qun lý và ho�t ��ng trong s� các MFP và áp d�ng th�c ti.n qu�c t� t�t ch�t ch� h�n và v�i n�ng l�c k2 thu�t t�t h�n. Xây d�ng n�ng l�c con ng��i và th ch� s� là m�u ch�t cho vi�c chuyn ��i thành công các MFP bán chính th$c hi�n t�i theo Ngh� ��nh 28, n�m 2005 và VBSP. C�ng t��ng t� nh� các nhà cung c�p chính th$c và bán chính th$c, tính kh thi v� m�t t� ch$c và nhu c"u v� kh n�ng c�nh tranh c"n t�ng c��ng, và các h� th�ng cung c�p, các d�ch v� và sn ph-m có tính sáng t�o c"n ���c xây d�ng và �i�u ch%nh cho phù h�p v�i nhu c"u ngày càng ti�n trin c�a th� tr��ng (khách hàng). H�n n�a, các k2 n�ng tài chính và ngân hàng c�a ngân hàng và m$c �� qun lý c�a các MFI c"n ���c ci thi�n.
i) Ph�m vi và Ch�t lng các s�n ph�m Tài chính Vi mô
Ph�m vi các d�ch v� tài chính vi mô do các nhà bán l1 cung c�p tr tr��ng h�p VBARD là h�n
ch�. 'i�u này phn ánh c m$c thu nh�p t��ng ��i th�p c�a Vi�t Nam – kéo theo nhu c"u th�c
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
18
t� t��ng ��i th�p v� các d�ch v� ngoài tín d�ng và ti�t ki�m trong b� ph�n dân c� nghèo và s�
phát trin ch�a tr��ng thành c�a ngành. Ph�m vi sn ph-m dành cho các h� BOP là theo ngu(n
cung và ���c chu-n hoá, h�i t�p trung vào cung c�p tín d�ng. Do �ó, các d�ch v� tài chính vi mô
ngoài tín d�ng và ti�t ki�m hi�n m�i ch% b�t �"u ���c trin khai và ph�m vi cung c�p còn r�t h�n
ch� ��i v�i ng��i nghèo và nói chung, ch�t l��ng c�a nh�ng d�ch v� này còn th�p. 'ây chính là
h�u qu v� bn ch�t gin d� c�a khách hàng c�ng nh� ��i ng� cán b� trong ngành tài chính vi
mô có k2 n�ng còn th�p và s� ch�m ch. c�a h� th�ng ngân hàng trong vi�c xây d�ng các ��nh
ch� ph�c v� ng��i nghèo.
Nhìn chung, các nhà cung c�p bán chính th$c t�p trung nhi�u h�n vào tín d�ng h�n là vào các
khon ti�n g&i. Th�m chí kh n�ng ti�p c�n ��n các khon ti�n ti�t ki�m thông qua VPSC và các
ngân hàng th��ng m�i c�ng t+ ra r�t h�n ch� ��i v�i nh�ng ng��i r�t nghèo do ph�m vi ti�p c�n
c�a ngành t��ng ��i h6p, ngay c trong tr��ng h�p c�a VBARD và VPSC, khi so v�i 11.000 xã
trên toàn qu�c. L,nh v�c bo him vi mô t+ ra không có gì xu�t s�c do m�i ch% thâm nh�p th�
tr��ng m�t cách h�i h�t. Nh�ng b��c ti�n m�i �ây trong ngành bo him nói chung liên quan
t�i Bo Vi�t và nh�ng l�i ích ti�m n�ng khi ho�t ��ng cùng v�i các MFI – là nh�ng t� ch$c �ang
trin khai m�t s� lo�i sn ph-m bo him vi mô (ví d� TYM). Bo Vi�t có th là nhà cung c�p tiên
phong nh�ng sn ph-m m�i trong l,nh v�c này. Nh�ng �ó là m�t ti�n trình ch�m ch�p �òi h+i
phi có th�i gian tr��c khi ��t ���c ��ng l�c thúc �-y.
Phân �o�n th� tr��ng này s� �òi h+i các nhà cung c�p phi ��a ra các sn ph-m tài chính ngày
càng �a d�ng và tinh vi h�n trong nh�ng n�m t�i. Nh�ng nhà cung c�p d�ch v� tài chính vi mô
thành công s� là nh�ng ng��i bi�t �i�u ch%nh các sn ph-m, d�ch v� và c� ch� phân ph�i sao
cho phù h�p v�i nhu c"u c�a th� tr��ng; �(ng th�i, t�ng m$c �� an toàn c�a các danh m�c cho
thi hành � �m bo r ng m�t hình m�u ��nh ch�, “���c �i�u ti�t” và có t� ch$c �ang t(n t�i
trong toàn b� ngành.
Có �� các ví d� v� các Quy t�c '�o �$c �ã ���c xây d�ng thành công cho các nhà cung c�p tài
chính vi mô t�i nhi�u n��c trên th� gi�i và có th ���c chuyn ��i d. dàng vào b�i cnh Vi�t
Nam. Các MFP không ���c �i�u ti�t c�ng có th s& d�ng MFWG nh� là m�t cách nh m phân
ph�i h* tr� k2 thu�t có th có mà các nhà tài tr� có th cung c�p � xây d�ng m�t Quy t�c '�o
�$c nh� v�y. Các T� ch$c qu"n chúng có th dùng nh h��ng và h* tr� c�a h# � m$c �� th�c
��a nh m giúp �i�u ph�i và giám sát vi�c áp d�ng Quy t�c '�o �$c. Các ngu(n thông tin và h*
tr� b� sung cho l,nh v�c tài chính vi mô có th ���c tìm th�y t�i khu v�c Châu Á mà �i�u c"n
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
25
���c khai phá thông qua VIDC, ARCM (Trung tâm Ngu(n l�c Châu Á cho l,nh v�c Tài chính vi
mô), EDA/MCRIL cho x�p h�ng, và CGAP – �ã tr� giúp Trung tâm Tài chính vi mô Châu Á. Ti�t
ki�m Vi mô Châu Á c�ng s� ���c thành l�p � 8n '� vào n�m 2006.
C. Nh�ng v"n �� v� Môi tr��ng Pháp lu t và Chính sách trong m�t ngành
Tài chính Vi mô �ang phát tri�n
Cho t�i n�m 2005, Vi�t Nam ch�a có m�t khung pháp lu�t c� th nào cho tài chính vi mô. Hành
lang pháp lý bao g(m Ngh� ��nh v� VBSP, và các “cho phép ��c bi�t” c�a V�n phòng Th� t��ng
dành ch� y�u cho các MO trong l,nh v�c tài chính vi mô xã h�i1. Thi�u v�ng m�t khung pháp lý là
y�u t� quan tr#ng b�i cnh quy mô và ph�m vi ti�p c�n c�a tài chính vi mô bán chính th$c b� h�n
ch�: các NGO không ���c phép vay cho m�c �ích th��ng m�i, và ch% có th cung c�p tài chính
vi mô trong khuôn kh� pháp lý mà các “cho phép ��c bi�t” c�a chính ph� �ã v�ch ra ��i v�i các
MO; các INGO �ang là ��i tác c�a các MO th��ng ch% có th ���c c�p v�n ho�c vay v�n cho
các ch��ng trình c�a h# nh m t�ng quy mô ��n m$c có th t� ch� v� tài chính. Và khi mà Lu�t
Doanh nghi�p m�i ���c s&a ��i g"n �ây �ã ci thi�n �áng k môi tr��ng kinh doanh, theo Lu�t
này, các doanh nghi�p ��ng ký không ���c phép làm môi gi�i tài chính. H�n n�a, v�n còn t(n
t�i nh�ng y�u kém trong h� th�ng lu�t pháp và trong lu�t thu� liên quan ��n vi�c th�c hi�n h�p
�(ng trong các tr��ng h�p mà các khon vay không tr ���c làm h�n ch� n�ng l�c gii quy�t,
��c bi�t là c�a các ��nh ch� ngân hàng chính th$c �òi h+i th� ch�p b ng hi�n v�t � thu h(I
nh�ng khon vay cho ng��i nghèo.
a) Ngh# �#nh v� “T% ch)c và Ho�t ��ng c!a các �#nh ch� Tài chính Vi mô ( Vi�t
Nam”
Vào tháng 3 n�m 2005, sau hai n�m tham v�n ���c h* tr� b ng H* tr� K2 thu�t (TA) �áng k
c�a Ngân hàng Phát trin Châu Á (ADB), Ngh� ��nh s� 28 v� “T� ch�c và Ho�t ��ng c�a các
��nh ch� Tài chính Vi mô � Vi�t Nam” cu�i cùng c�ng �ã ���c thông qua. Ngh� ��nh 28 là m�t
�óng góp ���c hoan nghênh cho môi tr��ng lu�t pháp và chính sách ��i v�i l,nh v�c tài chính �
Vi�t Nam và t�o ra m�t c� s� pháp lý cho các ho�t ��ng tài chính vi mô bán chính th$c (và
không ���c �i�u ti�t) � Vi�t Nam hi�n nay, thông qua vi�c yêu c"u các MFP phi chuyn ��i
thành các trung gian tài chính ���c �i�u ti�t và do �ó phi tham gia vào h� th�ng tài chính “chính
th$c” h�n. Ngh� ��nh này c�ng mang ��n tính h�p pháp cho các MFI �ã chuyn ��i. Nó c�ng góp 1 Ví d nh� th� chính th�c Th� t� ng g!i cho VWU, cho phép t� ch�c này qu�n lý ti�t ki�m xã h�i và các ho�t ��ng tín dng gi�m �ói nghèo.
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
26
ph"n làm t�ng tính minh b�ch c�a ngành tài chính vi mô và c�a nhi�u ho�t ��ng c� th h�n. Do
�ó, Ngh� ��nh này t�o ra m�t khung pháp lý � các nhà cung c�p tài chính vi mô bán chính th$c
h�i nh�p vào khu v�c tài chính chính th$c h�n, m�t d�u hi�u th hi�n m$c �� chín mu(i và ��
sâu c�a l,nh v�c này. Tuy nhiên, Ngh� ��nh này không có tác ��ng ��n các nhà cung c�p tài
chính vi mô chính th$c (VBARD, VBSP và các PCFs) ngo�i tr ��n m$c �� là cu�i cùng Ngh�
��nh s� gia t�ng s� l��ng các MFI chính th$c và do �ó làm gia t�ng c�nh tranh trong ngành.
Trong khi ���c ho�ch ��nh r�ng rãi (có 7 thông t� ch% rõ vi�c áp d�ng c� th và các chi ti�t trin
khai �ang trong quá trình chu-n b� ho�c tham v�n) thì Ngh� ��nh 28 bao g(m h"u h�t các �i�u
khon lu�t ���c ch�p nh�n chung ��i v�i lu�t l� v� tài chính vi mô, ��c bi�t là ��i v�i vi�c bo
�m ti�n g&i nh�n ���c t các MFI trung gian, k c các khon ti�n g&i ���c Ngân hàng Nhà
n��c cho phép; các b��c �i � có ���c �i�u này �ã ���c nêu rõ trong Ngh� ��nh. Ngh� ��nh này
có th có m�t ph�m vi �i�u ch%nh quá r�ng, trong �ó, t�t c các MFP hi�n t�i ��u trông ��i ���c
c�p gi�y phép theo Ngh� ��nh ho�c ng ng ho�t ��ng. Ngh� ��nh này gi�i h�n nh�ng ai có th
thành l�p MFI cho:
(a) Các t� ch$c chính tr� - xã h�i, các t� ch$c xã h�i, các t� ch$c xã h�i - ngh�
nghi�p c�a Vi�t nam, các qu2 t thi�n và các qu2 xã h�i, và
(b) Các t� ch$c phi chính ph� c�a Vi�t Nam.
Ngh� ��nh này c�ng ��t ra m�t yêu c"u v� v�n pháp ��nh t�i thiu c�a các MFI nh� sau:
(a) '�i v�i các ��nh ch� tài chính vi mô không th ch�p nh�n ti�t ki�m t�
nguy�n: 500 tri�u �(ng (khong 31.200 �ôla M2) và,
(b) '�i v�i các ��nh ch� tài chính vi mô có th ch�p nh�n ti�t ki�m t� nguy�n: 5
t� �(ng (khong 312.000 �ôla M2).
Nh� v�y, theo Ngh� ��nh 28, m�t MFP bán chính th$c không th ti�p t�c ho�t ��ng trên lãnh th�
Vi�t Nam n�u nó không có m�t khon v�n t�i thiu là 500 tri�u �(ng và ch% các MFP có s� v�n t�i
thiu là 5 t� �(ng m�i ���c phép huy ��ng và làm trung gian cho các khon ti�t ki�m tình
nguy�n. C$ cho r ng các �i�u khon lu�t pháp trong Ngh� ��nh 28 theo l�ch trình s� b�t �"u có
hi�u l�c vào tháng 3 n�m 2007, nhi�u yêu c"u, ��c bi�t là nh�ng yêu c"u liên quan ��n m$c v�n
pháp ��nh và các yêu c"u v� qun lý và kim toán s� gây ra nh�ng tr� ng�i cho vi�c chuyn ��i
nhi�u MFP bán chính th$c hi�n �ang ho�t ��ng � Vi�t Nam – v�i m�t s� ít ngo�i l�, chúng
th��ng là nh�ng ��nh ch� có quy mô nh+, t��ng ��i non tr1 và v�n còn y�u kém v� m�t th ch�
và k2 thu�t.
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
27
Nh� v�y, n�u Ngh� ��nh 28 ���c trin khai ��n “t ng câu ch�” và theo �úng k) h�n là vào tháng
Ba n�m 2007, thì v�n �� s� h�u và k�t h�p v�i các yêu c"u v� v�n s� khi�n cho s� l��ng các
nhà cung c�p d�ch v� tài chính vi mô gim �i �áng k, vì ch% có m�t s� r�t ít các MFP hi�n nay có
kh n�ng chuyn ��i thành công, và do �ó, s� còn l�i s� phi ng ng ho�t ��ng. Ngay c ��i v�i
nh�ng nhà cung c�p có n�ng l�c t�t nh�t trong s� các MFP l�n (TYM, CEP) �ã lên k� ho�ch
chuyn ��i, thì v�n có nh�ng lý do � lo ng�i v� v�n �� qun tr�, s� b�n v�ng v� th ch� dài h�n
và trách nhi�m gii trình vì ch% có r�t ít tr� giúp k2 thu�t cho nhi�m v� quan tr#ng và l�n lao này.
V� v�n �� này, �i�u �áng khích l� là SBV nên cân nh�c � cho phép các MFI chuyn ��i thành
các công ty trách nhi�m h�u h�n, vì H�i �(ng qun tr� ho�c các v� trí lãnh ��o có th ���c trang
Chuyn ��i t VBSP t cho vay bán l1 sang bán buôn, nh�ng v�n duy trì m�t s� ch$c n�ng bán l1 .
i) S� khó kh�n khi phân tách c� ch� bán buôn t ho�t ��ng bán l1.
ii) M�ng l��i chi nhánh s� c"n ���c �óng c&a ho�c chuyn giao các chi nhánh. Trong ng�n h�n ��n trung h�n s� có r�i ro r ng các MFIs bán chính th$c có th không th thay th� các d�ch v� �"y �� c�a VBSP.
iii) S� không gii quy�t ���c v�n �� m$c lãi su�t ���c tr� c�p cho b� ph�n bán l1 trong ho�t ��ng c�a ��n v�.
iv) C� c�u ��nh ch� khác bi�t c�a CCF và PCFs s� không làm cho ch$c n�ng bán buôn duy nh�t tr� nên kh thi.
v) Các ngu(n l�c tài khoá không nên dành cho các MFI bán chính th$c, nh�t là nh�ng ��n v� không ���c SBV �i�u ti�t. Các nhà tài tr� s� không cung c�p tài chính m�t c� ch� nh� v�y tr phi nó ���c thiêt l�p m�t cách �úng ��n v� tài chính.
Xúc ti�n ti�p c�n ��n các c� ch� trên �%nh (Apex)
Cho ��n nay, c VBSP l�n các MFIs khác ��u không �� kh n�ng �áp $ng các �i�u ki�n ngân hàng mà các c� ch� trên �%nh �ã thi�t l�p.
D"n d"n t�ng lãi su�t � VBSP T� nhân hoá m�t ph"n VBSP M�t t� ch$c t� nhân ch�c là s� không mua
VBSP trong môi tr��ng chính sách hi�n hành Bán VBSP hoàn toàn cho m�t ngân hàng khác
Gi�ng nh� tr��c
Nh�ng h�n ch� và l�a
ch#n cho m�t môi tr��ng
chính sách ch� ��ng trong
ngành tài chính vi mô
Các c� ch� tín d�ng ���c tr�
c�p thông qua VBSP
Sáp nh�p VBSP v�i VBARD Ch�c là không kh thi vì VBSP v a tách kh+i VBARD
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
53
Sáp nh�p VBSP v�i CCF Không kh thi tính ��n khác bi�t v� c� c�u ��nh ch�
VPSC tr� thành m�t ngân hàng th��ng m�i.
VPSC có kinh nghi�m trong huy ��ng các ngu(n l�c, nh�ng không có kinh nghi�m trong cho vay và �ánh giá r�i ro. VPSC huy ��ng các ngu(n l�c � các khu v�c nông thôn và ch� y�u s� chuyn giao cho vùng thành th�. Vi�c chuyn giao không minh
b�ch và u� quy�n các ngu(n
l�c sang VDB t VPSC
D"n d"n lo�i b+ chuyn giao b�t bu�c t VPSC sang VDB
S� yêu c"u có nh�ng cách minh b�ch h�n � tài tr� cho VDB và cho phép d"n d"n t�ng lãi su�t cho vay lên m$c th� tr��ng. N�ng l�c ��nh ch� c�a VDB � ho�t ��ng trong môi tr��ng h��ng ��n th� tr��ng h�n s� c"n ���c t�ng c��ng. Các c� ch� tài tr� s� thay th� các qu2 t VPSC s� c"n ���c �ánh giá c-n th�n.
Các l�a ch#n và bi�n pháp v�
ci thi�n n�ng l�c th ch� và
con ng��i
Xây d�ng n�ng l�c và h* tr�c
k2 thu�t ���c �i�u ch%nh
Cho phép các PCFs sinh l�i m� r�ng ra
ngoài m�t xã. Ci thi�n d� li�u c�a SBV v�
các t� ch$c tài chính. Xây d�ng h� th�ng
tham chi�u tín d�ng và �ánh giá các MFIs
l�n/trung bình. Ci thi�n các k2 n�ng r�i ro
tín d�ng và ngân hàng c�a MFIs và ch�t
l��ng qun lý. Các nhà tài tr� s� h* tr� các
c� ch� trên �%nh và gia t�ng các ngu(n l�c
cho xây d�ng n�ng l�c
Các l�a ch#n và bi�n pháp
� ci thi�n n�ng l�c ��nh
ch�, con ng��i, và khuôn
kh� t� ch$c cho ngành tài
chính vi mô và các c� quan
qun lý
Vai trò c�a các t� ch$c qu"n
chúng
T� mình chuyn d�i m�t ph"n hay toàn
b� thành m�t nhà cung c�p tài chính vi
mô b�n v�ng, �áp $ng nhu c"u th� tr��ng
Không �� xu�t. Vai trò này có th �i l�ch kh+i
quá kh$ ho�t ��ng r�t t�t v�i t� cách là bên
thúc ��y cho ph� n� nghèo ti�p c�n ��n các
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô
54
và ��c l�p v�i nhà tài tr� d�ch v� tài chính và phi tài chính
“Nhà ho�t ��ng” h�p pháp c�a các MFPs
bán chính th$c và s� h�u các MFIs chính
th$c trong t��ng lai � h* tr� cho s� phát
trin c�a ngành tài chính vi mô chuyên
nghi�p h�n
Trin khai nh� Ngh� ��nh �ã nêu ra (a) S� yêu c"u �óng c&a h"u h�t các MFPs quy mô nh+ mà nh�ng ��n v� này nói chung �áp $ng các khách hàng và khu v�c “khó kh�n”
(b) Có th làm gim dòng d�ch v� tài chính vi mô cho ng��i nghèo
(c) Có th không khuy�n khích s� tham gia trong t��ng lai c�a các MFPs trong ngành này tr khi h# có th �áp $ng các yêu c"u v� c�p phép .
M� r�ng th�i h�n V� m�u ch�t �i�u này s� �i�u ch%nh các v�n v� nói trên. Tuy nhiên, ngh� ��nh s� ��a ra nhi�u th�i gian h�n cho các MFPs chuyn ��i và cho phép thêm th�i gian cho các MFIs ���c c�p phép m� r�ng �� nhanh � ph�c v� các khách hàng c�a các c� ch� tài chính vi mô không ���c c�p phép mà �i�u này phi ���c ch�m d$t. 'i�u này c�ng s� cho phép thêm th�i gian cho Phòng Tài chính vi mô c�a SBV �i�u ch%nh c� ch� giám sát n�i b� cho phù h�p v�i nhu c"u c�a ngành.
Ci thi�n khuôn kh� pháp lý
và qun lý
Th�c thi Ngh� ��nh 28
H�n ch� quy ��nh c�a SBV ��i v�i các
MFIs l�n và nh�n ti�n g&i, và xây d�ng m�t
B� Quy t�c ��o �$c cho các MFP nh+,
không chuyn ��i v�i t� cách là các ��n v�
t� �i�u ti�t
Tránh t�t c các v�n �� có th ny sinh li�t kêt
� nh�ng l�a ch#n � trên.
Xây d�ng Chi�n l��c Toàn di�n �� t�ng c�ng kh n�ng ti�p c�n ��n Tài chính vi mô