Người Mẹ Tốt Hơn Là Người Thầy Tốt

NGƯỜIMẸTỐTHƠNLÀNGƯỜITHẦYTỐT

Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach

TácgiảTácgiảvừalàmộtngườimẹtốtvừalàmộtngườithầytốt,cuốnsáchnàychútrọngkếtnốigiáodụcnhàtrườngvớigiáodụcgiađình,vìcảmthấygiáodụcgiađìnhkhôngđượccoitrọngvàkhôngđúngcáchnênđãđặttênchocuốnsáchlà“Ngườimẹtốthơnlàngườithầytốt”.

Mộtcuốnsáchdũngcảm,cótưtưởng,đầytrítuệ,làmộtcuốnsáchgiáokhoavềgiáodụcgiađìnhhiếmcó,đãdámnhìnthẳngvàovấnđềgiáodục,lạiđàosâusuynghĩ;cóquanniệmgiáodụcđộcđáo,cótrítuệgiáodục,vàquantrọngnhấtvẫnlàtrànđầytìnhyêuthương.

Cuốnsáchnàycóthểdànhchocácphụhuynhđọc,thầycôgiáođọc,mộtngườiquantâmtớigiáodụcnhưtôicũngcóthểrútrarấtnhiềuđiềubổíchtừcuốnsáchnày.Họcgiảnổitiếng,giáosưĐạihọcBắcKinhTiềnLýQuần

LờigiớithiệuCảnhgiớituyệtdiệucủagiáodục-Tậntâmnhưngkhôngđểdấuvết

ChuHúcĐông

TôiquenbiếtDoãnKiếnLợikhicôấyđếnĐạihọcSưphạmBắcKinhhọcthạcsĩ,khiđóHọcviệnGiáodụctrựcthuộcĐạihọcBắcKinhvừamớiphânthầyhướngdẫnchonhữngthạcsĩgiáodụcbọnhọ.Côấyđãlựachọngiáodụcgiáoviên(1)làmphươnghướngnghiêncứucủamình,màmộttrongnhữngphươnghướngnghiêncứucủatôivừahaycũnglàlĩnhvựcgiáodụcgiáoviênnày,chúngtôiđãquenbiếtnhaunhưthế.

___________________

(1)Giáodụcgiáoviên:tứcbồidưỡngvàhuấnluyệngiáoviên.

TácphẩmđầutiêncủaDoãnKiếnLợimàtôiđọcchínhlàthơcủacôấy.Lầnđầugặpmặt,côấyđãtặngmộttậpthơcủamìnhchotôi.Thơcủacôấyrấthay,đọcxongtôicảmnhậnđượccôấylàmộtngườirấttinhtế,viếtláchtốt,nhưngcũngkhiếnchotôihơilolắng.Một“nhàthơ”cóthểtĩnhtâmđểnghiêncứumộtvấnđề,vàdùngngônngữhọcthuậthoàntoànkhácvớingônngữvănhọcđểhoànthànhluậnvăncủamìnhkhông?Thựctếđãchứngminhsựlolắngcủatôilàthừathãi,côấykhôngchỉlàmộtngườitrànđầythicảmmàcònlàmộtnghiêncứusinhhếtsứcthựctế.Luậnvăncủacôấyrấtcôngphu,viếtcũngrấtquyphạm,thểthiệnđượcquanđiểmriêngcủamình.Đồngthời,trongthờigianviếtluậnvăn,mộtchuyênđềkháccủacôấycònđạtgiảinhìtrongcuộcthivềhọcthuậtlầnđầutiêndànhchonghiêncứusinhcủaHọcviệnGiáodụcthuộcĐạihọcSưphạmBắcKinh.Nhữngđiềunàyđãkhiếntôithêmtintưởngvàonănglựcnghiêncứuhọcthuậtcủacôấy.

SaukhiDoãnKiếnLợilấyđượchọcvịthạcsĩtừtrườngĐạihọcSưphạmBắcKinh,bắtđầubậnrộncôngtác;nhưnghàngnămvàodịpngàyNhàgiáocôấyluônliênlạcvớitôi.ĐiềukhiếntôibấtngờlàtrướcngàyNhàgiáonămnay,côấyđãmangtớibảnthảocuốnsáchmớicủamình.Haimươimấyvạnchữ,dườngnhưtôiđãđọcliềnmộtmạch.

Trướcđâytôicũngđãđọcrấtnhiềusáchvởthịnhhànhtrongxãhộicóliênquanđếnphươngdiệngiáodục,nhưngcũngchỉtiếpxúcvớimấyquyển,nhữngthứkhẩuhiệu,vôthứctậpthể(1)thựcsựkhônghợpvớigoutcủatôi.NhưngtôilạiđọcliềnmộtmạchcuốnsáchnàycủaDoãnKiếnLợi.Khôngphảivìchúngtôicóquanhệthầytròmàchủyếuvìsáchcủacôấyviếtrấtdễ

hiểunhưngvôcùngchuyênnghiệp;sựsâusắcvềtưduyvàsựđơngiảnvàđiêuluyệntrongthaotáccủacôấyđốivớimộtsốvấnđềvềgiáodụctrẻemđãkhiếntôicócảmgiácbừngngộ.Vídụnhưphươngdiệntrẻemđọcsách,xâydựngvănhóagiađình…

__________

(1)VôthứctậpthểlàkháiniệmtâmlýhọcdonhàtâmlýhọcngườiThụySĩCarlGustavJungđưara.

DoãnKiếnLợiđãtừnglậpchísẽcôngtáctrongtrườngtiểuhọc,chorằnggiáodụctiểuhọclàquantrọngnhất.Cuốicùngvìrấtnhiềunguyênnhân,nguyệnvọngnàyđãkhôngthành.Hiệntại,côấydùngphươngthứcnghiêncứuvàviếtsách,hếtsứctruyềnbálýluậngiáodục.Côấynóimụctiêucủamìnhchínhlàdùngtưtưởnggiáodụcđúngđắntrựctiếptácđộngtớicáchọcsinh,nhưngkhôngphảichỉdừnglạiởsáchvởhoặcbềmặtlýluận.Chonêncôấyviếtcuốnsáchnày,lấytưcáchmộtphụhuynhvàmộtnhànghiêncứuđểviết,dùngnhữnghànhviđờithườngđểdiễngiảinhữnglýluậntrừutượng.Tôichorằngcuốnsáchnàychứađựngnhữngkinhnghiệmthựctiễnphongphú,lạimangtínhgiáodục;vừacóchiềusâutưduyvừadễđọcdễhiểu.Cóthểlàmđượcnhữngđiềuđóthựckhôngdễdànggì,màlạivôcùngđángquý.Nócóthểcungcấpchonhữngvịphụhuynhconđườngnuôidạycontrẻhiệuquảvàthựcdụng.Saukhiđọcxongcuốnsáchnày,dườngnhưnóđãảnhhưởngtớitháiđộvàphươngphápgiáodụccủatôiđốivớicontraimình.

Tôiđãsớmnghenóirằngcongáicủacôấyrấtxuấtsắc,nhưngchỉkhiđọctácphẩmnàymớibiếtrằngsựxuấtsắccủamỗimộtđứatrẻđềucóngọnnguồn.Từcuốnsáchcóthểthấyđượccôấyđãhếtlòngvìcongáinhưthếnào,vàphươngphápgiáodụccủacôấytựnhiênnhưngkhôngđểlạidấuvếtrasao-đâymớilàgiáodụcchânchính,làcảnhgiớituyệtdiệucủagiáodục.

Mộtphụbếptậntâmsẽcóthểtrởthànhmộtđầubếpcaocấp,mộtngườimẹtậntâmcũngcóthểtrởthànhmộtnhàgiáodụcnhiđồng.Cóđứatrẻnàolàkhôngcầnnhữngngườichangườimẹcótốchấtgiáodụcđây?Tìnhhìnhphổbiếntrongxãhộibâygiờlạingượclại,phụhuynhđốivớiconcáihếtlòngnhưngkhôngdùngđúngphươngpháp,chủyếuquảngiáolàchính,chỗnàocũngcanthiệphếtsứctrầmtrọng,cáimàtrẻlĩnhhộiđượcchỉlàsựcưỡngchế,chứkhôngphảilàgiáodục.Nếunhưcuốnsáchnàycóthểkhiếncácphụhuynhvàthầycônhậnthấy,khiđốidiệnvớitrẻ“tậntâm”nhưthếnào,khidạydỗtrẻ“khôngđểdấuvết”rasao,vậythìđãlàmđượcmộtchuyệnvôcùnghữuích.

Ởđâyphảinóirõmộtđiềurằng,cuốnsáchcủaDoãnKiếnLợiđượcđặttênlà“Ngườimẹtốthơnlàngườithầytốt”khônghềcóýsosánhgiữangườimẹvàngườithầy.Trongtrườnghọcvàtrêngiảngđường,ngườithầylàngườidẫnđường,chỉđạochocontrẻthậmchícònlàtấmgươngvàhìnhmẫuvềhànhvi,sựquantrọngcủangườithầylàlẽđươngnhiên,huốnghồtácgiảvốnlàmộtgiáoviêndạyhọcđãlâunăm;tựađềcủacuốnsáchchỉlànóilênmộtđạolýrấtquantrọngnhưngthườngxuyênbịxemnhẹ:Trongcôngcuộcgiáodụccontrẻ,phụhuynhcómộtvaitròquantrọng,khôngthểthaythế.Làtácphẩmviếtvềgiáodụcgiađìnhdomộtngườimẹamhiểugiáodục,cuốnsáchnàythựcsựđángđọc.

(TácgiảcủalờigiớithiệulàgiáosưĐạihọcSưphạmBắcKinh,thầyhướngdẫncủacácnghiêncứusinh)

LờitựaKhitrêntaychúngtacókhốingọc

Tôiđãtừngđọcmộtcâuchuyệnngụngôn.Mộtngườinôngdâncómộtkhốingọc,muốnđiêukhắcnóthànhmộttácphẩmtuyệtđẹp,nhưngtrongtayôngtachỉcómộtdụngcụlàcâycuốc.Chẳngmấychốc,khốingọcnàyđãbiếnthànhkhốingọcnhỏhơn,nhưnghìnhdạngcủanóvẫngiốngnhưhònđá,đồngthờicàngngàycàngmấtđigiátrị.

Cácbậcphụhuynhtrẻcũngđãcóđượcmộtkhốingọc-đứaconđángyêu-kếtquảsaunhiềunămlà,mộtsốngườiđãcóđượctácphẩmrấthàilòng,mộtsốngườinhìnsựthayđổicủakhốingọcvàngàycàngthấtvọng.Sựkhácbiệtgiữahaikếtquảnày,chínhlàdonhữngngườibố,ngườimẹcàngngàycàngthấtvọngkiathườngsửdụngcâycuốcđểchếtácngọc.

Nhưngcóainghĩmìnhlạingớngẩnnhưvậy?Conngườithờihiệnđạiđềurấttựtin.

Tôicóquenmộtanhbạntiếnsĩ,dùlàtronglĩnhvựchọcthuật,côngtáchayđốinhânxửthếanhđềurấtxuấtsắc.Đếntuổitrungniênmớisinhđượcmộtmụncontrai,anhyêuconhơnbáuvật.Anhbiếtlàmngườiquantrọnghơnlàmhọcthuật,chínhvìthếđặcbiệtchútrọngđếnvấnđềbồidưỡngphẩmchấtđạođứcchocon.Cậucontraicủaanhvừamớihaituổi,thườngxuyêntựchơimộtmình,khôngđểýgìđếnnhữnglờihỏichuyệncủangườilớnđốivớicậu.Ngườibốchorằng,ngaytừnhỏcầndạychotrẻbiếtphéplịchsự,nhìnthấycontrainhưvậy,rấtsốtruột,liềnbướcđếngiằnglấymónđồchơiconđangchơi,nghiêmgiọngnóivớiconrằng,ngườilớnhỏichuyệncon,conbuộcphảitrảlời.Cậubékhônghềđểtâmđếnnhữnglờidạycủabố,khócmộthồi,lầnsaulại“táiphạm”;anhcứkéoconrakhỏitròchơi,giáodục,phêbìnhcontrẻhếtlầnđếnlầnkhác.Anhnóirấtquảquyếtrằng,tôibuộcphảisửachocontraitậtxấunày.

Vịtiếnsĩnàykhôngbiếtrằng,mộtđứatrẻmớihaituổichưahiểukháiniệmgiaotiếp.Nóichuyệnlịchsựvớimộtđứanhỏnhưthếnày,chẳngkhácgìđàngảytaitrâu,khôngnhữngtrẻkhônghiểu,màcòncảmthấysợ.Điềuquantrọngnhấtlà,đâylàthờikỳquantrọngđểtrẻbắtđầunhậnthứcthếgiớixungquanh,hiếukỳtrướctấtcảmọithứ,mộtmẩugiấynhỏ,nửađiếuthuốclácũngcóthểkhiếntrẻđammê.Hoạtđộngpháttriểntrítuệ,bồidưỡngkhảnăngchúý,pháttriểnniềmsaymêchotrẻđềukhôngthểtáchkhỏiniềm“đammê”đó.Nhữngtròchơinhìncóvẻnhưvôvịnàychínhlà“côngtácchuẩnbị”củatrẻđốivớicôngviệchọctập,nghiêncứuđíchthựctrongtươnglai.Thườngxuyênphárốicontrẻmộtcáchvôcớsẽkhiếntrẻmất

đisựchúý,làmchochúngsaunàyrấtkhótậptrungcôngsứcđểlàmmộtcôngviệc,đồngthờicũngmấtđiniềmhứngthúnghiêncứuđốivớisựvật.Ngoàira,“giáodụcphéplịchsự”thườngxuyêngâyramốixungđộtgiữabốmẹvàconcái,đồngthờicònkhiếncontrẻkhôngbiếtđâumàlầntrongvấnđềnhậnthức,đảolộntrậttựpháttriểntâmlýbìnhthườngcủatrẻ,khiếntrẻcảmthấybựcbội,đốiđịchvớimôitrường,ảnhhưởngđếnsựpháttriểncủanhâncách.

Anhbạntiếnsĩkhôngnghingờmìnhlàmộtcaothủđiêukhắcngọc,nhưnglạikhôngbiếtrằnglúcnàyđâyanhđangsửdụngcâycuốc-sailầmtronggiáodụcgiađìnhđãxuấthiệnmàmọingườikhôngđểýtới,khiếnkếtquảvànguyệnvọngthườngđingượcvớinhau,đâylàđiềukhiếnngườitacảmthấyđángtiếcvàđaulòngnhất.

Mấynămnaytôiđượctiếpxúcvớikhôngítbậcphụhuynh,chủyếulàphụhuynhcủanhữngemđượccoilà“cóvấnđề”.Từnhữngvídụkhácnhautôiđãpháthiệnramộthiệntượngchunglà:Nhữnglỗinhỏmàbốmẹvôtìnhmắcphải,tíchtụtheothángngày,dầndầnsẽhìnhthànhnênmộtvấnđềlớnảnhhưởngnghiêmtrọngđếncontrẻ,gâyranỗiđausâusắcchotrẻ,thậmchícònbópméotâmhồntrẻ.Khôngphảitìnhyêucủabốmẹkhôngbaola,màchỉlàdohọkhôngbiếtrằngmộtsốcáchlàmcủamìnhlàsailầm.

PhươngTâycócâungạnngữnóirằng:“Conđườngvàođịangụccónhữnglúcdonhữngýđồtốttạora”.Đúngvậy,cóýđồgiáodụccủabậcphụhuynhnàolàkhôngtốt?Khiýđồtốtvàkếtquảkhiếnngườitaphảithấtvọngtạonênsựđốinghịchlớn,rấtnhiềubốmẹđềutráchmócconmình,nóicontrẻkhôngcóchítiếnthủ,ngaytừlúcsinhrađãlàmộtkhúcgỗmụckhôngthểđiêukhắc-đâylàcáchnóirấthồđồ-nếuvấnđềbắtnguồntừchínhbảnthâncontrẻ,gọilànhữngcáibẩmsinh,thìbảnthântrẻbiếtphảilàmthếnào-điềunàygiốngnhưviệcmộtngườicóđôimắtquánhỏkhôngthểtráchđượcmình;nếuvấnđềchỉcóthểthôngquabiệnpháptựnhậnthứcmình,tựthayđổimìnhđểgiảiquyết,thìcáigọilàchứcnăngcủa“giáodục”sẽnằmởđâu?

Cũngcóngườiđổlỗimộtsốvấnđềgặpphảitronggiáodụccáthểchocácnhântốvĩmônhư“xãhội”,“chínhsách”,“thờiđại”.Thóiquenđổlỗinày,điểnhìnhnhấtlàvàinămgầnđây,bấtluậntrongtrườngcấpmột,cấphaihaycấpba,xảyrachuyệntiêucựcgì,mọingườiđềuđitìmnguyênnhântrong“thểchếgiáodục”,đếncuốicùng,vềcơbảnmọigậygộcđềuđượcgiángvàovấnđề“thiđạihọc”.Thiđạihọc-chínhsáchgiáodụccôngbằngnhấtởTrungQuốchiệnnayđãbiếnthànhkẻchịutộithay,trởthành“kẻtộiđồ”củamọivấnđềgiáodục.

Trênthếgiớikhôngcóthểchếgiáodụccủaquốcgianàotuyệtvờiđếnmứccóthểgiảiquyếttừngvấnđềcánhânchomỗihọcsinh.Mỗiđứatrẻđềulàmộtthếgiớiriêngbiệt,sựtrưởng

thànhcủatrẻđượcquyếtđịnhbởi“môitrườnggiáodụcnhỏ”màbốmẹvàthầycôgiáo-nhữngngườitiếpxúcvớiemhàngngàytạodựngchoem.Trạngtháisinhtháicủamôitrườngnhỏnàymớilànhântốmangtínhquyếtđịnh,ảnhhưởngthựcsựđếnquátrìnhtrưởngthànhcủatrẻ.

Vớivaitròlàngườiquantrọngnhất,ngườitiếpxúcsớmnhất,dàinhấtvớitrẻ,bốmẹlàngườiquantrọngđểtạodựnglên“môitrườngnhỏ”-trongcuộcsốngthườngnhật,trongmỗichuyệnnhỏ,bốmẹđịnhhướngchotrẻnhưthếnào,giảiquyếtmốiquanhệvớicontrẻnhưthếnào,gầnnhưmỗichitiếtđềuhàmchứamộtyếutốgiáodụcnàođó.Trìnhđộxửlýchitiếttạonênsựkhácbiệtgiữaviệcbốmẹcầmcâycuốchaydaokhắctrongtay-nókhiếnthếgiớivàtươnglaicủacontrẻhoàntoànkhácnhau.

Trongcuốnsáchnày,tôiđãđềcậpđếnrấtnhiềuchitiết,vấnđềmàtrẻgặpphảitrongquátrìnhtrưởngthành,vàcũngđãđưararấtnhiềuphươngpháp.Chodùnhững“phươngpháp”nàykhácnhauđếnđâu,thựcrachúngđềuđượcxâydựngtrênmộtsốphươngchâmgiáodụcchung.Cốnhiên,“phươngpháp”làrấtquantrọng,nhưngphươngphápdùnhiềuđếnđâucũngkhôngthểgiảiquyếtđượcmọivấnđềmàmộtngườigặpphảitrongquátrìnhgiáodục;phươngchâmgiáodụcđúngđắngiốngnhưmộtchiếcchìakhóavạnnăng,cóthểmởramọiổkhóa.Nhìntừbềngoài,cácbàiviếttrongcuốnsáchnàyđềuđềcậpmộtcáchđộclậpvềmộtvấnđềnàođó,nhưngtrênthựctếmọiquanđiểmvàphươngphápđềucótínhthốngnhấtvềmặtlogic.Saukhibạnđọcxongcuốnsáchnày,bạnsẽcóđượcmộtkhuônkhổtươngđốirõnét-vềcơbảnbạnsẽbiếtphảilàmgì,“phươngpháp”cũngđếnbênbạnmộtcáchrấttựnhiên.

Hyvọngcuốnsáchnàyhữuíchchocácbậcphụhuynh,đặcbiệtlànhữngbậcphụhuynhtrẻ.

Bồidưỡngtốtmộtđứatrẻkhôngnhữnglàthểhiệntinhthầntráchnhiệmđốivớigiađìnhmàcũngthểhiệntinhthầntráchnhiệmvớisựpháttriểncủadântộcvàxãhộitươnglai.Phươngphápgiáodụcđúngđắnlàmộtcondaokhắcxinhxắn;phươngphápgiáodụcsailầmlàmộtcâycuốc-khitrongtaychúngtacómộtkhốingọc,chúngtabuộcphảithựchiệnđúng.

LờingườidịchTôithựcsựcảmthấymaymắnkhiđượcdịchcuốnNgườimẹtốthơnlàngườithầytốtcủatácgiảDoãnKiếnLợi.Trongquátrìnhdịch,tôichỉtiếcrằngmìnhkhôngđượcđọccuốnsáchnàysớmhơnbởinếuđượcđọcsớmhơn,tôisẽrútrađượcnhiềukinhnghiệmtrongquátrìnhnuôidạyconcủamình.Nhưngvẫncònmaymắnbởiconcủatôicònkhábé,haicháuđangởđộtuổicầnđặcbiệtlưuýdạydỗ,vàcuốnsáchnàyđãđemlạichotôinhiềukiếnthứcbổích.Tôicóthểcamđoanrằng,đâylàcuốnsáchmàtấtcảnhữngngườibố,ngườimẹcócontrongđộtuổitừsơsinhđếnkhimườitámtuổivàcácgiáoviênnênđọc.

Cuốnsáchgồmbảychương,mỗichươngcómộtchủđề,từcácgócđộtìnhyêu,việchọchành,thóiquen,trítuệcủangườilàmbốlàmmẹ,chuyệnnhỏtronggiáodụcgiađình,nhữngsailầmtronggiáodục...,tácgiảđãtrìnhbàychochúngtamộtsốnguyêntắcgiáodụcgiađìnhrấtmớimẻ,khiếnchúngtahọchỏivàngộrarấtnhiềuđiềutưởngchừngnhưrấtđơngiảnnhưnglạirấtítngườilàmđượcxungquanhvấnđềgiáodụccontrẻ.

Trongcuốnsáchnày,tácgiảđãđưararấtnhiềuquanđiểmmàkhisuyngẫmtôicảmthấyrấttâmđắc,vídụnhưtrongvấnđềđọcsáchcủacon,cáchđọcsáchtốtlàđọcchữ,cáchđọcsáchxấulàđọctranh.Hoặcquanđiểmkhôngnênvạchrõranhgiớigiữacácmôntựnhiênvàcácmônxãhội.Trênthựctế,giữanhómngànhtựnhiênvànhómngànhxãhộikhôngcóranhgiới,màngượclại,hainhómngànhnàyluônhỗtrợchonhau.Đểconhọclệchlàmộtđiềurấtđángtiếc,ảnhhưởngrấtxấuđếntươnglaicủaconsaunày.Hoặcnhưvấnđềnênnhìnnhậnthếnàovềthànhtíchhọctậpcủacon,tácgiảđãđưaramộtquanđiểmrấtđángđểcácbậcphụhuynhphảisuynghĩ:Điểmtốiđalàgiớihạncaonhấtcủathànhtích,rấtnhiềubậcphụhuynhyêucầuconphảithiđạtđiểmmười,điềunàychỉkhiếncontrẻluôncảmthấymìnhlàkẻthấtbại.Khiconđạtđiểmtámhoặcchín,bốmẹcũngđãcóthểkhenngợitrẻ.Phụhuynhkhôngnênquácoitrọngđiểmsốcủatrẻ,điềunàysẽảnhhưởngđếnđộngcơhọctậpcủatrẻ.Điềuquantrọngnhấtmàbốmẹcầnbồidưỡngchotrẻlàthóiquenhamđọcsáchvàniềmhứngthútronghọctập.Muốnlàmđượcđiềunày,tácgiảnhấnmạnhnênđểtrẻđượchọctrongbầukhôngkhíthoảimái,tuyệtđốikhôngnêndùngviệchọcđểtrừngphạtcontrẻ,địnhhướngchotrẻcảmnhậnđượcniềmvuitronghọctập,ứngdụngnhữngkiếnthứcđãhọcvàocuộcsống.Tácgiảđãnắmbắtđượctâmlýcủatrẻ,vậndụngphươngpháp“tưduytráichiều”,đềrarấtnhiềuphươngphápngượchẳnvớicáchlàmtheothóiquencủachúngtanhưkhôngkèmconhọcmớibồidưỡngchoconphươngpháphọctậptốt;phạtcon,khôngchoconlàmbàitập;họctập

khôngnên“cựckhổ,nỗlực”;khôngthiđạtđiểmmười;đượcđiểmcaokhôngkhenthưởng…Nhữngquanđiểmnàymớinghethìcảmthấyrất“ngượcđời”,nhưngđọcxongmớipháthiệnramộtchânlýrấtđơngiản:Muốnđểcontrẻlàmtốtmộtviệc,hãyđểtrẻthíchlàmviệcđótrước.

Quátrìnhđọccuốnsáchnàychínhlàquátrìnhphụhuynhtựkiểmđiểmlạimìnhvìmỗichúngtacòncóquánhiềungộnhậnxungquanhvấnđềgiáodụccontrẻ.Giáodụcnằmngayxungquanhchúngta,mỗichitiếtnhỏđềulàthờicơgiáodụctốtnhất,quantrọnglàbạndùngphươngphápnàođểđịnhhướngchocontrẻ.Giáodụccontrẻlàmộtnghệthuậtcầnphảihọchỏi,vàtôiđãhọchỏiđượcrấtnhiềuđiềubổíchquacuốnsáchnày.

BảychươngtrongcuốnNgườimẹtốthơnlàngườithầytốtchủyếutậptrungvàobavấnđề:Bồidưỡngthóiquen,giáodụcphẩmchấtvàphươngpháphọctập.Tácgiảđãchiasẻvớiđộcgiảrấtnhiềukinhnghiệmcủamìnhtrongquátrìnhnuôidạycongái.TôichorằngnhữngkinhnghiệmnàyrấtthíchhợpvớitìnhhìnhthựctếởViệtNam.Đươngnhiên,mỗiconngườiđềulàmộtcáthể,giữaconngườivớiconngườitồntạisựkhácbiệtlớntrongtrítuệvàtínhcách,chúngtakhôngthểdựavàotấtcảnhữngphươngphápmàtácgiảđưarađểápdụngđốivớiconmìnhvàkỳvọngconemmìnhcũngthànhcôngnhưcôbéViênViên-congáicủatácgiả.NhưngnhữngphươngphápmàtácgiảDoãnKiếnLợiđưaravẫnrấtcótínhthuyếtphục.Tôicảmthấyưuđiểmnổibậtnhấtcủacuốnsáchnàylàvừacólýluận,vừaliênhệvớithựctế,dễápdụngvàothựctiễn,khôngnhưnhiềucuốnsáchvềgiáodụctrẻemchỉđưaralýluận,đọcxongđộcgiảkhôngbiếtnênbắtđầutừđâu,nênápdụngthếnào.

Điềucuốicùngmàtôimuốnnóilà,cảmơntácgiảDoãnKiếnLợi,ngườiđãchiasẻvớiđộcgiảrấtnhiềukinhnghiệmđángquýtrongmườisáunămnuôidạyconcủamình.Ngườimẹtốthơnlàngườithầytốtthựcsựlàmộtcuốnsáchđángđọcvàsuyngẫm.“Mẹlàngườibạn,mẹlàngườithầy,mẹlàngườidẫnđườngchỉlốichocon,sựkhácbiệttrongphươngphápgiáodụccủangườimẹsẽảnhhưởngđếncảcuộcđờicủacon”.

DịchgiảTrầnQuỳnhHương

Chương1:Làmthếnàođểnângcaochấtlượngchotìnhyêu“Tiêmsẽthấyhơiđau”

Thựcrasứcchịuđựngcủacontrẻlàrấtkhótin,chỉcầnkhôngdọanạttrẻ,chotrẻmộtsựdựbáothíchhợpvềtâmlý,phầnlớntrẻsẽchịuđựngđượcmộtsốviệctưởngchừnglàrấtkhókhăn.

Mộtlần,tạihànhlangcủabệnhviện,tôinhìnthấymộtcậubéchừngsáu,bảytuổikhôngchịuđitiêm,bốcậubé,mộtngườiđànôngcaotolựclưỡngkhôngthểgiữđượccậu.Xemrangườibốcũngđãcốgắng,mấylầnđịnhtúmlấycậucon,nhưngcuốicùngđềubịtuộttay.Thựcsựcóthểdùngcụmtừ“quyếtmộtphensốngmái”đểmiêutảmứcđộchốngđốicủacậubé,thânhìnhnhỏbémàlạicósứcmạnhđếnmứckhóngờ,gàokhóckhiếnmọingườiđềusửngsốt,cảdãyhànhlangtrởnênnáoloạnvìhaibốconhọ.

Nếutinhthầnmộtngườikhôngđitớingưỡngcựcđoan,liệucóđượcnguồnnănglượngđể“quyếtmộtphensốngmái”haykhông?Cóthểtưởngtượngramứcđộsợhãicủacậubé,vàcũngcóthểtưởngtượngđược“chuyệnnhỏ”đitiêmgâysứcéptâmlýlớnnhưthếnàovớicậu.

Trongquátrìnhtrưởngthành,contrẻsẽgặpphảikhôngítnhữngchuyệnkhiếnchúngcảmthấykhókhănvàsợhãi,tráchnhiệmcủabốmẹlàgiúpchúngkhắcphụctâmlýsợhãi,đểcontrẻđốimặtvớinhữngchuyệnnàymộtcáchtíchcực,bìnhtĩnh,giảmđauđớnđếnmứcthấpnhất.

Đơncửlàchuyệnđitiêm,trongđờisẽphảigặprấtnhiềulần,làmthếnàođểđốimặtvớichuyệnđitiêm,cũngkhôngphảilàchuyệnnhỏhoàntoàncóthểcoinhẹ.Huốngchilàmộtsốtácđộngtâmlýdochuyệnnàygâyracòncóthểtácđộngsangnhữngchuyệnkhác.Ngườilớnkhôngnêndùngcảmnhậncủamìnhđểđánhgiácontrẻ,chorằngchuyệnnàyrấtđơngiản,chỉcầngiữchặttrẻlàđược,hoặcdỗdành,lừachúngđểchúngtiêmlàxong.Bốmẹnêngiáodụctrẻcốgắngchấpnhậnmộtcáchbìnhtĩnh,đồngthờigiúpchúngcóđượclòngcanđảmchịuđựngsựđauđớn.

TôicònnhớlầnđầutiênViênViênbịốmphảitiêmlàkhibéđượchaimươithángtuổi,mớihơibiếtchuyệnvànóiđượcvàicâu.ViênViênbịviêmphổicấptính,tôiđưabéđếnphòng

khám,bácsĩkêđơntiêm.Saukhilấyđượcthuốc,tôinóivớibérằngphảiđưabéđitiêm.Cólẽbévẫncònnhớlầnđitiêmphòngcáchđâymấytháng,nétmặttỏrasợhãi.Lầnđitiêmphòngđóbécònchưabiếtnóinhiều,cònđangngơngácthìđãbịtiêmngayvàomông,cũnghơiđau,khócmấytiếng,mũikimvừarútra,tôivộinói,“Kìa,connhìnchiếccốccòncóconmèoconnày”.Béliềnchúýngaytớiconmèotrênchiếccốc,quêncảviệcmôngvừabịtiêm.Hiệngiờtôinóiphảiđitiêm,cólẽbévẫncònbịámảnhbởichuyệnđó,lúctôibếbéđiđếncửabuồngtiêm,béđộtnhiênnói:“Conkhôngtiêmđâu”.Tôidừnglạinóivớibé:“Conđangbịốm,ho,lạicònsốtnữa.Conthấybịốmcókhóchịukhông?”.ViênViênnóikhóchịu.“Thếthìconcómuốnnhanhkhỏiốmkhông?”.ViênViêntrảlời“Muốn”.Rồibélạiho,haimáđỏbừngvìsốt.Tôithơmlênmábé,nói:“Thuốcbácsĩkêsẽgiúpconkhỏiốm,giúpconthấydễchịu.Nếukhôngtiêm,bệnhkhôngthểkhỏiđượcđâu”.

Thựcracontrẻrấthiểubiết,chỉcầnngườilớnnóichotrẻbiếtlýdoxácđáng,trẻsẽnghevàhiểu.Trẻốmkhóchịutrongngười,chắcchắncũngmuốnnhanhkhỏiốm.

VềlýthuyếtthìViênViênđãchấpnhậnchuyệntiêm,nhưngtráitimnonnớtcủabévẫncảmthấysợhãi,ánhmắtlộrõvẻlolắnghỏi,“Tiêmcóđaukhônghảmẹ?”.Tôimỉmcười,bìnhthảnnói:“À,cóđaumộtchút,nhưngkhôngđauquáđâu,giốngnhưhômtrướcconngồitrênghếkhôngcẩnthậnbịngãdậpmôngđó”.ViênViênnghexong,cóvẻđỡlolắnghơn.Tôihỏibétiếp:“Conthấyhômđóbịngãđaulắmhaychỉđauchútxíuthôi?”.ViênViêntrảlời:“Đauchútxíuthôiạ”.

“À,cáiđaucủatiêmcũnggầnnhưcáiđauhômđó,cũngchỉlàđauchútxíuthôi”.Tôinóivớibérấtthẳngthắn,sauđólạinói:“NgãdậpmôngViênViênkhôngkhóc,tiêmcũngkhôngcầnphảikhócđâu,đúngkhông?”.ViênViêngậtđầu.

Tuynhiêntôivẫncảmnhậnđượcvẻlolắngvàcăngthẳngtronglòngbé.Vàthếlàtôilạikhíchlệ,nói:“MẹthấyViênViênrấtdũngcảm,conthửxemmìnhcódũngcảmkhôngnhé.Nếuchịuđượcthìđừngkhóc,cònkhôngchịuđược,cókhóccũngkhôngsao”.Lờitôinóiđãkhíchlệbé,đểbécảmthấymìnhdũngcảm;đồngthờicũngtạođườnglùichobé,đểbéthấyrằngnếukhóccũngkhôngsao.

Lúcnóichuyệnvớibé,nétmặttôirấtvuivẻ,thoảimái,tỏrarằngđitiêmlàchuyệnrấtđơngiản.ViênViêncũngthoảimáihơnnhiều,chắcchắnlàbémuốnlàmanhhùng,đồngthờikhônghềnghingờvềnhữnglờimẹnói,bởimẹchưanóidốibélầnnào,nếuchỉ“đauchútxíu”thìcũngkhôngcógìđángsợ.

Lúctiêmbérấtcăngthẳng,ngườicăngranhưdâyđànnhưngkhôngkhóc.YtáthấyViênViênrấthợptácnênđãkhenbé.Qua“thửnghiệm”,ViênViêncảmthấycáiđaucủatiêmđúnglàcóthểchịuđược,tâmtrạngtrởnênthoảimái.

Đếnphòngkhámkhámbệnhmấyngàykhôngđỡnênphảinằmviện.Trongphòngbệnhcótámbé,hầuhếtđềulớnhơnViênViên,từhaiđếnbatuổi.Mỗilầncóngườimặcáoblousetrắngđivào,dùlàytáhaybácsĩ,cólúcchỉvàođểcặpnhiệtđộhoặchỏimấycâu,trongphòngbọntrẻlạikhócnhưri,chúngsợhãivôcùng,tựanhưcósóixôngvàochuồngdê.ChỉcómộtmìnhViênViênkhôngkhóc,békhôngchơiđùanữamàđểtôibế,nétmặtbuồnbuồnchờđợi.Mặcdùbécũngkhôngthíchtiêm,nhưngbéđãcóthểchấpnhậnmộtcáchlýtrí.Trongquátrìnhtiêmbékhôngbaogiờgiãygiụa,rấtbiếthợptác,ngàynàocũngđượccáccôytákhen.

Dolúcđóconcònđangquánhỏ,truyềnnướckhôngtìmđượcventrêncánhtaymàchỉcóthểtìmventrêntrán,nhưngmạchmáutrêntráncũngrấtnhỏ,thườngkhôngthểchọctrúngvenngayđượcmàphảichọchai,balần.MộthômcócôytátrẻlấyvenchoViênViên,chọcliềnbảylầnmàkhônglấytrúngven.Ngườilớnbịchọcliềnbảylầncũngkhôngchịuđược,tôivàbốViênViênđứngbênkhôngthểchịuđượcnữa.ViênViênbắtđầukhóc,nhưngkhôngkhócto,chỉkhócthútthít,nhưngđầuthìkhôngcửđộngmàcứđểnguyênchocôytálấyven.Nhátthứtámthìtrúngven,băngdínhvừacốđịnhkimtruyềnlại,ViênViênlậptứckhôngkhócnữa.Tronglòngtôithầmthánphụcbé.

Tôinhìnthấymộtsốbốmẹtrongphòngbệnh,ngàynàocũngápdụngbiệnphápdỗdành,đánhlừa,đedọa,épbuộc,mũikimtiêmvàonhữngembénàydườngnhưđauđớngấpnhiềulầnsovớingườikhác.Cáchlàmcủabốmẹkhôngnhữngphóngđạisựđauđớncủacontrẻ,màcũngkhôngdạychocontrẻbiếtcáchphảidũngcảmđốimặtkhigặpkhókhăn.

LúcđóquátrìnhđiềutrịcủaViênViêncònphảicóthêmmộtphươngpháptrịliệulà“xông”,tứclàchotrẻhítvàomộtloạihơicóphathuốc.Phươngpháprấtđơngiản,tứclàđưaốngxôngvàogầnmặttrẻ,đểtrẻthởtựnhiênmườiphútđồnghồ.

Lầnđầutiênxông,ytáđưamáyđến,chúngtôikhôngbiếtđâylàđồvậtgì,chỉbếbélêntheoyêucầucủaytá.Cùngvớitiếng“cạch”củamáy,hơixôngcólẫnmùithuốclậptứcphảlênmặtViênViên,bégiậtmình,quayđầutránhtheobảnnăng.Ytálậptứcbảotôigiữchặtcon,đừngcửđộng.TôivộigiữchặtViênViên,cốgắngxoaymặtbévàoốngxông.ViênViênkhôngbiếtđãxảyrachuyệngì,haimắtnhắmchặt,rasứcgiãygiụađểtrốnlànhơiđangtỏara,rồibébắtđầukhóc,tôicốgắngkhôngđểbécửđộng.Ytácũngđangđiềuchỉnh,mặtViênViênquayđiđâu,côytáliềnquayốngxôngquađó.ViênViêngiãygiụamộtlúckhônggiằngrađược,thếlàkhóc

toánglênvàbắtđầuchốngcựkịchliệt.Mớixôngđượcnămphút,nhưngbéchốngcựghêquánênđànhphảithôi.

Sovớitiêm,phảinóirằng“xông”khôngcógìlàđauđớn,chỉhítmộtcáchtựnhiênkhíxôngcólẫnmùithuốc,nhưngkhôngkhóngửi.DokhônglàmcôngtáctưtưởngtrướcchoViênViên,tronglúcbéchưacósựchuẩnbịgìvềmặttâmlýlạibắtépbéphảixông,vìthếđãtrởthànhchuyệnmàViênViênsợnhất.MấyngàysauđóViênViênđềukhôngchịuxông,chỉcầnnhìnthấyytáđẩyvậtgìgiốngmáyxôngvào,bélậptứctỏracăngthẳng,khôngbìnhtĩnh,ungdungnhưkhiphảitiêm.

Sựviệcnàyquảđúnglàngườilớnlàmkhôngđượctốt,khiếncontrẻcảmthấysợhãi.

Đốivớiviệcphảiđểtrẻchịuđựngmộtsốnỗiđau,bốmẹcầncónhữngnguyêntắcsau:Mộtlàbìnhtĩnh,khôngđượctỏralolắng.Nếuvẻmặtngườilớntỏralolắngtrước,trẻsẽcảmnhậnđượcsựnghiêmtrọngcủavấnđề,sẽkhiếnchúngsợ.

Hailàvềvấnđềtạisaophảilàmnhưvậy,cầnphảigiảithíchchotrẻbằngnhữngtừngữdễhiểu.Vídụnóivớitrẻrằnghiệngiờconđangbịốm,cầnphảitiêm,tiêmcóthểchữakhỏibệnh.Khôngnênchorằngtrẻkhônghiểunênkhôngnói.

Balàcầnphảinóitrướcvànóiđúngchotrẻbiếtcảmgiácđauđớnmàchúngphảichịuđựng,cốgắngkhôngnóiquásựthậtvàcũngkhôngnóigiảmnóitránh.Vídụrấtnhiềubốmẹđưaconđitiêm,đểconbớtcăngthẳngliềnnói“Khôngđauchútnàocả”,saukhibịlừamộtlần,chắcchắncontrẻsẽkhôngchịuđểbịlừalầnthứhai.Lýtrívàlòngcanđảmđốimặtvớikhókhăn,thửtháchcủatrẻsẽmấtđicơhộinảymầm,đồngthờivềsausẽkhôngtinngườilớnnữa.

Bốnlàkhíchlệlòngdũngcảmởtrẻ.Thựcrasứcchịuđựngcủacontrẻlàrấtkhótin,chỉcầnkhôngdọanạttrẻ,chotrẻsựdựbáothíchhợpvềtâmlý,phầnlớntrẻsẽchịuđựngđượcmộtsốviệctưởngchừnglàrấtkhókhăn.Đồngthờicũngphảichotrẻ“đườnglùi”,đừngđểtrẻcảmthấyngạingùngvìsự“khôngmạnhmẽ”màmìnhthểhiệnra.

Nămlàkhôngnênthôngquabiệnphápdỗdành,lừadốihoặcmuachuộcđểđạtđượcmụcđích.Cóbậcphụhuynhthôngquanhữngcáchnhư“Khôngtiêmchúcôngansẽđếnbắt”hoặc,“Uốngthuốcnàyxongsẽmuachoconchiếcxeôtôđiềukhiểntừxa”đểđạtđượcmụcđích,đâylànhữngbiệnpháprấttệ.Dỗdành,lừadốivàmuachuộcchỉgiảiquyếtđượcvấnđềtrongchốclát,khôngthểgiúptrẻgiảmbớtđượcsựcăngthẳng,màcònảnhhưởngxấuđếnphẩmchấtđạođứccủatrẻ.Ngaytừnhỏtrẻcầnphảihọcđượccáchđốimặtvớimộtsốkhókhănhoặcsựđauđớn,điềunàykhôngnhữnggiảmbớtđượcsựđauđớn,màcònbảovệmìnhmột

cáchtốtnhất.LúcViênViênhaituổirưỡi,cómộthômnửađêmtỉnhdậykhóc.Béthởrấtkhókhăn,dườngnhưtrongcổhọngcóvậtgìchặnlại,nhìntrôngrấtđauđớn.Đúngdịptôivừađọcđượctàiliệunóivềchứngsưngcổhọng,cảmthấytriệuchứngcủaViênViênrấtgiốngthế.Trẻmắcbệnhnàyrấtdễgặpnguyhiểm,mộtlàdocổhọngcủatrẻhẹp,hailàtrẻchưabiếtnhiều,càngkhóchịucàngkhóc,càngkhóccổhọngcàngsưng,điềunàycóthểgâyratìnhtrạngtắcnghẽncổhọng,gâyngạtthở.

Lúcđótôirấtsợ,nhưngtôicốgắngnhẹnhàngnóivớiViênViênrằng:“Conyêuđừngkhóc,hiệngiờconcảmthấykhóthởlàvìchỗnàycủaconbịsưngnày”.Tôichỉvàocổhọngbé,rồinóivớibérằng,“Nếumàkhócthìcổhọngcàngsưnghơn,nhưthếsẽcàngkhóthởhơn.Concốgắngchịumộtchútnhé,đừngkhócnữa,mẹsẽđưaconđếnbệnhviệnngay”.ViênViênhiểungay,lậptứckhôngkhócnữa,ngoanngoãnchomẹmặcquầnáo.Mặcdùtrôngbérấtkhóchịu,nhưngkhôngkhócnữa.

LúcđóbốViênViênđangcôngtácởtỉnhkhác,đêmđếnởTậpNinhkhôngbắtđượctaxi,tôiliềngõcửanhàhàngxóm,nhờbốcủabéTriếtchởmẹcontôirabệnhviện.BốcủabéTriếtláixerấtnhanh,tôingồisaubếViênViên.Béthởrấtkhókhăn,nhưngngồirấtngoan.Điđếnđoạnđườngkhôngcóđèn,đâmvàomộtnắpcốnggồtrênmặtđường,chúngtôiđềubịngã,cúngãnàydườngnhưkhiếnViênViênthởcàngkhókhănhơn,nhưngbécũngkhôngkhóc,nétmặtvẫnrấtbìnhtĩnh.Tôicảmthấybérấthiểuvấnđề,vàcũngthấyrấtmayvìbélạihiểuđượcnhưvậy.Đếnbệnhviệnvàophòngcấpcứu,bénhanhchóngđượcchữatrị,mấytiếngsautìnhhìnhđãkhálên.

Bácsĩnóiembénàyngoanthật,cảquátrìnhđiềutrịđềukhôngkhóc,trẻbịbệnhnàysợnhấtlàquấykhóc.

SựngoanngoãnvàhiểubiếtcủaViênViêntrongvấnđềnàythựcsựkhiếnngườilớnrấtyêuthương.Nămbatuổibéchuẩnbịđihọcmẫugiáo,trướckhivàotrườngmầmnonphảikiểmtrasứckhoẻ.Trườngmầmnonlênkếhoạch,quyđịnhmộtngàynhấtđịnhnhữngbéđăngkýhọcphảiđếnTrungtâmbảovệsứckhoẻbàmẹvàtrẻemcủathànhphốđểkiểmtrasứckhoẻ.Trênđườngđi,tôinóivớiViênViênrằngcóthểsẽphảilấymáuđểlàmxétnghiệm.Bécóphầncăngthẳng,hỏitôicóđauhaykhông.Đầutiêntôinóivớibérằnghơiđaumộtchút,sauđónóilấymáucũngđaugầnnhưlúctiêm,lúcchọckimvàovàohơiđaumộtchút,lúclấymáurasẽkhôngđaunữa.ViênViênđãđitiêmmấylần,nghetôinóinhưvậycũngthấynhẹlònghơn.

Hômđócómườimấybékhámsứckhoẻ,lúclấymáu,cácbékhócnhưri.Ngườiđãlấymáu,ngườiđanglấymáu,ngườichưalấymáu,đềukhóctutu.Đặcbiệtlàchọclầnđầuchưalấyđược

máu,phảichọclầnthứhai,khôngnhữngcácbékhóc,mộtsốbốmẹcũngtỏrasốtruột.Ytáđanglấymáucũngthấybựcmình,caumàylại,tháiđộdườngnhưcũngkhôngthoảimái.

ViênViênlặnglẽdựavàotôichờđợi,nhìnnhữngngườibạnnhỏkiabằngánhmắtvừahiếukỳvừacóphầnthươngtình.Độtnhiênbénóivớitôimộtcâu“Khóccũngvẫnđaunhưvậy”.Tôihỏibécóphảimuốnnóirằngkhicácbétiêm,khócvàkhôngkhócđềuđaunhưnhau,khóccũngkhônggiảmđượcđauđúngkhông.Bétrảlờiđúngvậy.Tôithơmvàomábévớivẻtánthưởngrồinói,“ViênViênnóirấtđúng,đằngnàothìkhóccũngkhônggiảmđượcđauthìthàkhôngkhóccònhơn”.Tôikhôngbắtbéphảihứachắcchắnsẽkhôngkhóc,tôinghĩ,béhiểuđượcnhưvậythậtkhôngdễdànggì,khôngcầnphảigâyáplựcchobé,đếnlúcđóchẳngmaybékhóc,bécũngkhôngcảmthấyngạivìsựsailờicủamình.Vớiđộtuổinhưbé,khóccũnglàđiềubìnhthường.

ĐếnlượtViênViên,béngồitrênđùitôi,đưacánhtayra,mặcdùcóphầncăngthẳng,nhưngvẫnyênlặngchờđợiytálấyốngtiêm,lắpkimtiêm.Côytápháthiệnthấybékhôngkhócliềnnhìnbébằngánhmắtkinhngạc.

CólẽViênViênmuốnanủicôytáđó,bénói:“Côơi,cháukhôngkhócđâu”.Điềunàykhiếncôytárấtmừng,khôngcaumàynữa,“Ồvậyhả?Tạisaocháulạikhôngkhóc?”.ViênViêntrảlời:“Khóccũngvẫnđaunhưvậy”.

Côytálậptứchiểungay,côliềndừngtaylạinhìnViênViênbằngánhmắtkinhngạc,mộtlátmớinói:“Côbénàyhiểubiếtthậtđấy!Côchưabaogiờgặpbạnnhỏnàohiểubiếtnhưcháu!”.Côytácầmốngtiêmtrongtay,lúctìmmạchmáutrêncánhtayViênViên,hơidodự,đặtốngtiêmxuống,kéongănkéoratìmốngtiêmmớinói,cháuhiểuđượcnhưvậy,côcàngkhôngmuốnlàmcháuđau,mũikimnàynhỏhơnmộtchút,khôngđaunhưnhữngmũikimkia,chỉcònlạimộtmũinàythôi,dùngchobénàonghelờinhất.CôytátìmmạchmáucủaViênViên,pháthiệnthấyhơikhótìm,liềnđứngdậyđitìmmộtytálớntuổihơn,nóivớiViênViênrằngchắcchắncôytánàychọcmộtmũilàchọctrúng.Quảnhiênlànhưvậy.

Xemranóivớicontrẻrằng“Tiêmcóphầnhơiđau”,dạychotrẻbiếtcáchbìnhtĩnhđốimặtvớikhókhăn,vừagiảmbớtđượcđauđớn,lạicóthểbảovệmình,lạicòn“đượchời”nữa.

Lưuýđặcbiệt

Khitrẻkhócvìmộtchuyệngìđó,cầnnhanhchónglàmphântánsựchúýcủatrẻ.Điềunàysẽcóhiệuquảhơnviệcdỗdành,khuyênnhủ,giảmbớtđượcsựđauđớnchotrẻ.

Đốivớiviệcbuộcphảiđểtrẻchịuđựngmộtsốsựđauđớn,ngườilớncầncónhữngnguyêntắcsau:Mộtlàbìnhtĩnh,khôngnêntỏralolắng.Nếungườilớnlolắngtrước,trẻsẽcảmnhậnđượcsựnghiêmtrọngcủavấnđề,sẽkhiếnchúngsợ.

Hailàđốivớivấnđềtạisaophảilàmnhưvậy,cầndùngnhữngcâunóimàtrẻcóthểhiểuđểnóirõvớichúng.Vídụnóivớitrẻrằnghiệngiờconđangbịốm,phảitiêm,tiêmcóthểchữakhỏibệnh.Khôngnênchorằngtrẻkhônghiểunênkhôngnói.

Balàcầnphảinóiđúngsựthậtsựđauđớnmàtrẻphảichịuđựng,cốgắngkhôngnóiquásựthậtvàcũngkhôngnênnóigiảm,nóitránh.

Bốnlàkhíchlệlòngdũngcảmởtrẻ.Thựcrasứcchịuđựngcủatrẻlàrấtkhótin,chỉcầnkhôngdọanạttrẻ,chotrẻmộtsựdựbáothíchhợpvềtâmlý,phầnlớntrẻsẽchịuđựngđượcmộtsốviệctưởngchừnglàrấtkhókhăn.Đồngthờicũngphảichotrẻ“đườnglùi”,đừngđểtrẻcảmthấyngạingùngvìsự“khôngmạnhmẽ”màmìnhthểhiệnra.

Nămlàkhôngnênthôngquabiệnphápdỗdành,lừadốihoặcmuachuộcđểđạtđượcmụcđích.Cóbậcphụhuynhthôngquanhữngcáchnhư“Khôngtiêmchúcôngansẽđếnbắt”hoặc,“Uốngthuốcnàyxongsẽmuachoconchiếcxeôtôđiềukhiểntừxa”đểđạtđượcmụcđích,đâylànhữngbiệnpháprấttệ.Dỗdành,lừadốivàmuachuộcchỉgiảiquyếtđượcvấnđềtrongchốclát,đồngthờikhôngthểgiúptrẻgiảmbớtđượcsựcăngthẳng,vàcònảnhhưởngxấuđếnphẩmchấtđạođứccủatrẻ.

Đừngđùacợtvớitrẻ

Đùacợtvớicontrẻlànhữnghànhđộngngườilớnlợidụngsựngâythơcủatrẻ,cốtìnhđểtrẻphạmsailầm,khóclócvàsợhãi.Mụcđíchlàđểtrêuchongườilớnvui,đểbêunhụctrẻ,khiếntrẻcảmthấylolắngvàhụthẫng.

KhiViênViênđihọcởtrườngmầmnon,mộtthờigiantôirấtbậnnênđãđểbốbéđưađón.CơquancủabốViênViênrấtgầntrường,trườngmầmnontrảtrẻsớm,đónđượcconrồinhưngbốViênViênvẫnchưađếngiờtansở,thếnênđànhđưabévềcơquanđợimộttiếngđồnghồsaumớivềnhà.

KhiđómấyngườitrongphòngbốViênViênđềutầmbamươituổi,mọingườichơivớinhaurấtthân,cũngrấtthoảimái,thườngxuyêntrêuđùanhau.CóhaianhbạnđồngnghiệprấtthíchnóichuyệnvớiViênViên,nhưnghọkhôngnóichuyệnvớibétheocáchbìnhthường,màthườngcoibénhưmộtconvậtnhỏđểđùacợt.Vídụtỏrarấtgớmghiếc,nhấtquyếtđòibế

ViênViên,bésợquánêntoàntránh,họlạithíchthúcườihaha;hoặcbắtViênViêngọihọlà“ôngnội”,békhônghiểunêncũnggọiôngnội,thếlàmọingườitrongphòngđềubậtcười.Tôicóthểtưởngtượngrađượcrằng,lúcđóchắcchắnViênViênsẽcảmnhậnđượclàmìnhsaiởđiểmgìđóquanétmặtcủahọ,nhưnglạikhôngbiếtsaiởđâu,chắcchắnbérấtlolắng,bấtan.SauđóhọlạibắtViênViêngọilàôngnội,ViênViênkhônggọi,họliềngiảvờtứcgiận,nóicôbénàykhôngbiếtthếnàolàlịchsự,khiếnViênViênkhôngbiếtphảilàmthếnào.

BốViênViêncũngkhôngthíchngườikháctrêucongáinhưvậy,nhưngcũngcảmthấyđâychỉlàđùa,cólẽvìngạinênkhôngngăncảnđồngnghiệp.

Lúcđầutôikhôngbiếtchuyệnnày,bévẫncònnhỏnêncũngkhôngđủkhảnăngkểchotôinghechuyệnkhôngvuicủabé.Kếtquảlàsaumộtthờigian,độtnhiêntôipháthiệnraViênViêntỏrakhôngtựtinkhichơivớingườikhác,nóichuyệncũngkhôngrànhmạchnhưtrướcđâynữa,thườngxuyênmuốnnóinhưnglạikhôngdámchắc,ánhmắtlưỡnglựnétránh,đặcbiệtlàkhinóichuyệnvớingườilạ.Điềunàykhiếntôihơisốtruột,nhưnglạikhôngtìmrađượcnguyênnhân,nênđãtựkiểmđiểmlạixemcáchgiáodụccủachúngtôiđốivớiconcóvấnđềgìkhông,trongsinhhoạtlưuýnhiềuhơnđểbétiếpxúcnhiềuvớimọingười,bồidưỡngsựtựtinchocon.

Mộthôm,ViênViênvàbốbétừcơquanvềnhà,tôipháthiệnraViênViênvừakhóc,bènhỏicóchuyệngìvậy.ViênViênnói:ChúTrươngnóibốkhôngyêuconnữa.Nóixonglạichựckhóc.Bốbéliềngiảithích,trướckhihếtgiờlàmviệcanhđếnphòngviệntrưởngđểhọp,thờigianhọpkéodàihơndựđịnh,đếngiờtansởrồivẫnchưakếtthúc.AnhbạnđồngnghiệphọTrươngđóliềnnóivớiViênViênrằng:“Bốmẹcháukhôngyêucháunữa,muốntặngcháuchochú,nhàchúcómộtbétrai,khôngcóbégái,đinhé,vềnhàvớichúnhé”.NóirồilàmrabộchuẩnbịkéoViênViênđi.ViênViênsợquáòakhóc.Đếnlúcnàytôimớibiếthọthườngxuyênđùacợtvớibé.

Lúcđótôirấtbựcmình,tráchôngxãkhôngbiếtcáchbảovệcon,giậnquátôinóisẽkhôngđểôngxãđưađónconnữa.Mặcdùôngxãcũngkhôngđồngtìnhvớicáchlàmcủaanhđồngnghiệp,nhưngkhôngchorằngđiềunàysẽảnhhưởngxấuđếnViênViên,cảmthấytôiđãnghiêmtrọnghóavấnđề.Sauđótôiđãnhiềulầnnóichuyệnnàyvớiôngxã,cùnganhphântíchtâmlýcủatrẻ.Quathựctếanhcũngđãnhậnrasựảnhhưởng,cóhailầnđangngủthìViênViêntỉnhdậykhócthét,hỏibénằmmơthấygì,béđềunóimơthấybốđếntrườngmầmnonđónbévềrồikhôngcầnbénữa,mộtmìnhđimất.Mộtcâuđùalãngnháchcủangườilớngâyranỗisợhãilớnbiếtbaochocontrẻ.

CuốicùngbốViênViênđãýthứcđượcsựảnhhưởngcủachuyệnnàyđốivớicon,vàanhcũngrấthốihận.Sauđótôiđãcốgắngđiđóncon,“tướcđoạt”quyềnđưađónconcủaôngxãthật,chủyếulàdotôikhôngmuốnđểViênViêngặplạihaivịđồngnghiệpđócủaanhnữa,khôngmuốngợilạiđiềukhôngvuichobé.Ôngxãcũngđãthựcsựchúýđếnvấnđềnày,thỉnhthoảngvìtôibậnkhôngthểđónconđược,anhliềnđónconvàđưavềcơquannhưngcũngkhôngchophépđồngnghiệpđùacợtvớiconnữa.Tôivàôngxãđãđiđếnthốngnhất,thàđểmấtlòngđồngnghiệpchứkhôngthể“đắctội”vớicon.Đươngnhiên,anhbạnđồngnghiệpcũngkhôngcóácýkhitrêuchọccontrẻ,thấyphụhuynhkhôngđồngtìnhnêntừsaucũngkhôngđùanhưthếnữa,vìthếcũngkhôngtồntạivấnđề“mấtlòng”.

“Trêu”trẻvà“đùacợt”vớitrẻlàhaikháiniệmkhácnhau.“Trêu”trẻtứclàlấyniềmvuicủatrẻlàmtiềnđề.Thườnglàngườilớnđặtmìnhvàothếgiớithúvịcủatrẻ,bằngphươngthứctrẻcóthểhiểuvàchấpnhận,tạoranhữngchuyệngiúptrẻcảmthấyvui,trongđóbaohàmsựngâythơ,vuivẻ,thậmchílàsựhómhỉnhvàtrítuệ.

Tôinhìnthấymộtbàmẹsaukhigiặtxongtấmgatrảigiườngphơilênliềnchơitròchơicótênlà“úoà”vớicậucontraihaituổi.Mẹvàbéđứngởhaiđầutấmga,khôngnhìnthấynhau,sauđókêumộttiếng“úòa”,haingườiđồngthờithòđầusangbêntráihoặcbênphảicủatấmgađểnhìnđốiphương.Mụcđíchcủabélàlầnnàothòđầuracũngchạmtránvớimẹ,nhưngmụcđíchcủamẹlàmỗilầnthòđầurakhôngđểbénhìnthấy.Nhưthế,cóthểlầnnàymẹvừathòđầusangbêntrái,lần“úòa”tiếptheovẫnthòđầusangbêntrái;theosựphánđoáncủabé,vừanãymẹthòđầusangbêntrái,lầnnàychắcsẽphảithòđầusangbênphải,thếnênchạysangbênphải,kếtquảlàkhôngbắtđược.Nhưthếmấylầnbịtrượt,đếncuốicùngđãchạmtránđượcvớimẹ,bécườinhưnắcnẻ.Đặcbiệtlàkhimẹgiởchiếnthuậtvừathòđầusangphíabêntrái,lầnsauvẫnthòđầusangbêntrái,vàbécũngđãhọcđượccáchphánđoán,thôngquaphánđoán,hailầncùngthòđầusangmộtbên,cuốicùngđã“úoà”đượcvớimẹ,bésẽcảmthấyvôcùnghưngphấnvìthànhtíchcủamình.

Đùacợtvớicontrẻlànhữnghànhđộngngườilớnlợidụngsựngâythơcủatrẻ,cốtìnhđểtrẻphạmsailầm,khóclócvàsợhãi.Mụcđíchlàđểtrêuchongườilớnvui,đểbêunhụctrẻ,khiếntrẻcảmthấylolắngvàhụthẫng.Vídụngườilớncầmtrongtaymộtđồvậtchuẩnbịđưachotrẻ,nhưnglạikhôngvuivẻđưangaychotrẻ,màđưaramộtđiềukiện,bắttrẻphảinóimộtcâungọtngàođườngmật,nếutrẻkhôngchịunói,ngườilớnlàmrabộlấyđồvậtđóđi,mãichođếnkhitrẻnóirồi,ngườilớnmớiđưađồvậtđóchotrẻvớivẻhàilòng.Cóngườilớncònlấyviệcdọadẫmtrẻlàmniềmvui,nhìnthấybétrailiềnlàmcácđộngtácnhưlấydaocắt“chim”củabé.Hoặcnhìnthấymộtbégáirấtthíchconbúpbêcủamình,liềngiấubúpbêđi,nóilàmấtrồi

hoặcbịngườikháclấyrồi,bégáiliềnkhócòa,ngườilớnmớichịulấyra.

Ngườilớncảmthấynhữngtrònàyrấtthúvị,tưởngrằngchỉlàtrêuchotrẻcuốnglênmộtlúc,khócmộtlát,cườixonglàhếtchuyện.Thựcranhữnghànhvinàysẽgâytổnthươngchotrẻvềmặttâmlý.Đốivớitrẻ,nhữngtròđùanàykhônghềthúvị,chỉkhiếntrẻcảmthấybấtanvàkhôngđượctôntrọng,làmtổnthươnglòngtựtrọngcủatrẻ,khiếntrẻcảmthấysợhãitrongquanhệxãgiaovàkhôngtintưởngvàongườikhác.Vìthếkhigặpnhữngchuyệnnày,bốmẹcầnngănchặnmộtcáchlịchsựnhưngkiênquyết.Đâykhôngphảilàchuyệnnhỏ,chuyệnliênquanđếncontrẻkhôngcóchuyệnnhỏ,trongmắtngườilớnlàchuyệnnhỏ,nhưngđốivớicontrẻlạilàchuyệnlớn.

NhàgiáodụchiệnđạinổitiếngcủaTrungQuốcTrầnHạcCầmkiênquyếtphảnđốiviệcđùacợtvớitrẻ,ôngchorằngchơivớitrẻcũnglàquátrìnhgiáodụcphẩmchấtđạođứcchotrẻ,nhữngđứatrẻthườngxuyênbịđùacợtsẽxuấthiệnnhữngkhiếmkhuyếtvềmặtphẩmchấtđạođức.Vídụngườilớnthườngxuyêndùngcáchnóidốitrẻ,làmchotrẻcuốnglên,ngườilớnliềncườihaha,dầndầntrẻsẽrènđượctínhxấukhôngtinngườikhácvànóidối.

Trongcuộcsốngđôthịhiệnnay,nhữngcáchđùacợtcontrẻcụthểvừanóiởtrêncóthểkhôngcònhaydùngnữa,nhưngphươngthứctưduyđùacợtcontrẻcủamọingườivẫnrấtphổbiến,trongrấtnhiềutrườnghợptrẻvẫnlàđốitượngbịđùacợt.Nhìnbềngoàinhữnghànhviđùacợtnàykhôngthôtục,nhưngtínhmanrợcủanócũngtươngtựnhưnhữnghànhviđùacợtnêutrên,đềubaohàmsựkhôngtôntrọngcontrẻ,khôngthấuhiểutâmlýcontrẻ.

Tốingày2-1-2008,tôixemmộtchươngtrìnhtrênđàitruyềnhìnhBắcKinh,mờinămchịemsinhnămtừHàBắcđến,bốngáimộttrai.Nămembémớichỉbốn,nămtuổinàyrấtkhoẻmạnh,đángyêu,đứngtrongphòngquaymàkhônghềrụtrè,sợhãi,tấtcảđềutỏrarấthàohứng,lậptứcnămbénàyđãthuhútsựchúýcủatôi,tôiliềnngồixuốngxem.

Câuhỏiđầutiêncủangườidẫnchươngtrìnhlà“Trongsốcácbé,bénàothíchmáchtộinhất”.Nămđứatrẻnghexongcâuhỏinàyvẻmặtngơngác,bắtđầuchỉlinhtinh,sauđócóbénhìnthấymọingườichỉvàoai,bécũngchỉtheo,cuốicùngthốngnhấtchỉvàomộtbé,lậptứcembébịcoilàngườihaymáchtộinhấttrởnênluốngcuống,chắcchắnemcũngbiếtđượcrằngtộidanhmàmìnhđanggánhkhôngtốtđẹpgì,trôngbérấtấmức,thậmchísợhãi.

Câuhỏithứhaicủangườidẫnchươngtrìnhlà“Aithíchđánhngườinhất”.Lúcđầunămđứatrẻđềuchỉlinhtinh,giữachừngcòntốcáonhau,cuốicùnglạithốngnhấtchỉvàomộtngười,embé“thíchđánhngườinhất”đólậptứctỏrarấtkhóxử.

Câuhỏithứbacủangườidẫnchươngtrìnhlà“Aibịbốđánhnhiềunhất”.Nămembévẫnngầnngừchỉlinhtinh,đếncuốicùnglạitậptrungvàomộtembé,embévừabịchỉlậptứckhôngbiếtphảilàmgì,vẻmặtrấtngượngngùng.

Ngườidẫnchươngtrìnhvàkhángiảđềubậtcườivìdángvẻcủacácem,chỉcócácemlàkhôngcười.Mốiquanhệgiữacácemđãbịchiarẽ,trướcmặtvănvõbáquanbịgắnvàomộtcáimácxấunàođó,chúngkhôngcòncảmthấythoảimáinhưlúcmớivàotrườngquaymàtỏracăngthẳng,khôngbiếtnênlàmthếnào.

Tiếptheo,ngườidẫnchươngtrìnhmangramộtchiếccặpsáchrấtđẹp,nóichỉcómỗichiếccặpnày,hỏinămembéxemnênchoai.Rõrànglàcảnămembéđềubịchiếccặpsáchnàylôicuốn,đềutỏramuốncóđượcchiếccặpsáchnày.Tuynhiên,vừanãycácemđãbịgánmácxấu,cácemđềumuốnthểhiệntốt,thếlàbắtđầunhườngnhau,đềunóiđểchongườikhác,khôngaidámnóilàchomình.Chỉđichỉlại,cuốicùngquyếtđịnhnhườngchochịcả,đượcnhậncặpsách,chịcảrấtmừng,vẻthấtvọnghiệnrõtrêngươngmặtcủabốnembécònlại.Cólẽcôbélàchịcảcũngcảmthấycógìkhôngổn,liềncắnmôinhườngchoemút,điềunàycóphầnhơibấtngờ.Đanglúcngườidẫnchươngtrìnhkhenngợiem,emliềnbậtkhóc,vôcùnghụthẫngvàtấmtức.Ngườidẫnchươngtrìnhtỏvẻkinhngạchỏibétạisaolạikhóc,béchỉkhócmàkhôngnóiđượcgì.

Lúcnàyđây,côbélàchịthứbalanhlợi,maumồmmaumiệngliềngiảnghoànói:“Chịấythấyemnămtốtnênmớikhóc”.Khángiảlạimộtlầnnữacườiồvìlời“giảithích”củacôbéthứba.

Chươngtrìnhkéodàiđếnkhibénàokhóccũngđãkhócrồi,nóinhữnglờigiảdốicũngđãnóirồi,bénàocũngthấpthỏmbấtan.Lúcnàyngườidẫnchươngtrìnhmớilấyrabốnchiếccặpsáchkhác,cuốicùngmấyđứatrẻmớinhoẻnmiệngcười.

Mụcđíchcủachươngtrìnhnàylàgì,dụngýkhihọđưaranhữngcâuhỏiđólàgì?Tôithựcsựkhôngthểhiểu.Tôikhôngxemtiếpnữamàđilàmviệckhác.Nếukhôngtôicũngbuồnbựcmuốnkhóc.

Viếtđếnđây,tôinhớđếnmộtbàithơcủaĐàoHànhTri(1),bàithơnàyviếtrấthay,khiđốimặtvớicontrẻ,tấtcảngườilớnđềuphảighinhớrằng:

_________________

(1)ĐàoHànhTri(1891-1946):Nhàgiáodục,nhàtưtưởngnổitiếngcủaTrungQuốc(ND).

Mọingườiđềunóitrẻemnhỏ,

Trẻemngườinhỏtimkhôngnhỏ.

Nếuanhtưởngrằngtrẻemnhỏ,

Anhsẽnhỏhơncảtrẻem.Lưuýđặcbiệt

Ngườilớncảmthấynhữngtrònàyrấtthúvị,tưởngrằngchỉlàtrêuchotrẻcuốnglênmộtlúc,khócmộtlát,cườixonglàhếtchuyện.Thựcranhữnghànhvinàysẽgâytổnthươngchotrẻvềmặttâmlý.Đốivớitrẻ,nhữngtròđùanàykhônghềthúvịmàchỉkhiếntrẻcảmthấybấtanvàkhôngđượctôntrọng,làmtổnthươnglòngtựtrọngcủatrẻ,khiếntrẻcảmthấysợhãitrongquanhệxãgiaovàkhôngtintưởngvàongườikhác.Vìthếkhigặpnhữngchuyệnnày,bốmẹcầnngănchặnmộtcáchlịchsựnhưngkiênquyết.Đâykhôngphảilàchuyệnnhỏ,chuyệnliênquanđếncontrẻkhôngcóchuyệnnhỏ,trongmắtngườilớnlàchuyệnnhỏ,nhưngđốivớicontrẻlạilàchuyệnlớn.

Chơivớitrẻcũnglàquátrìnhgiáodụcphẩmchấtđạođứcchotrẻ,nhữngđứatrẻthườngxuyênbịđùacợtsẽxuấthiệnnhữngkhiếmkhuyếtvềmặtphẩmchấtđạođức.

Xoachỗđauchochiếcghếcon

Tốtbụngvàđộlượngluônluônsonghànhvớinhau,mộtcôbébiếtxoachỗđauchochiếcghếcon,thìsẽbiếtthấuhiểuvàdànhnhiềutìnhyêuthươnghơnchongườikhác,gặpphảivấnđềgìkhôngbaogiờnằngnặcgiữýkiếnvàlợiíchchomình.Lốitưduynàykhôngnhữnggiúpcôbécảmthấyvuivẻtronghiệntại,màcònđảmbảochocôbésuốtđờikhôngphảichịuthiệtthòi.

Thườngcótìnhhuốngnhưthếnày,embéđùanghịchhoặcđangđi,khôngmayvấpvàovậtgìđó,đaurồibậtkhóc.Đểanủitrẻ,bốmẹthườngvừadỗtrẻ,vừacốtìnhđưatayđánh“kẻgâysự”đó,“trách”nótạisaolạilàmtrẻbịđau,ravẻ“trảthù”chotrẻ.Sauđóanủitrẻnói,chúngmìnhđãđánhnórồi,nókhôngdámđộngvàoconnữađâu.Cóthểlúcnàycontrẻđượcanủiphầnnào,hếtkhócvàbậtcười,bốmẹcũngcảmthấyrấthàilòng.Đâylàcáchlàmkhônghay,làmột“hànhđộngtrảthù”.Nódạychotrẻkhigặpchuyệngìkhôngvuisẽtráchcứngườikhác,dạychotrẻtínhkhôngbiếtkhoandungvàthíchbáothù,khôngcólợichosựpháttriểntâmlýcủatrẻ.

Cóthểngườilớnsẽnghĩ,cáibànlàmtrẻvấpngã,tôichỉđánhnóthôi,bànđâucóbiếtđau,điềunàycósaođâu,tôicódạytrẻđánhngườiđâu.Thựcra,trongmắtcontrẻ,vạnvậtđềulàvật,nóichuyệnvớimộtnhànhcỏcũnggiốngnhưnóichuyệnvớingườilớn,tháiđộvớimộtcái

bàncũnggiốngnhưtháiđộvớingườilớn.Cólúc,tìnhcảmcủamộtbégáiđốivớiconbúpbêmàbéyêuthíchkhônghềthuakémtìnhcảmmàbédànhchongườichịgáiruộtcủamình.Contrẻngâythơnhưmộttranggiấytrắng,đốivớichúngmọichuyệnđềumớimẻ,mọisựkinhquađềulàquátrìnhtrảinghiệmvàhọchỏi.

TrongtácphẩmnổitiếngEmilecủamình,khibànđếnsựhìnhthànhphẩmchấtđạođứccủaconngười,nhàtưtưởngngườiPhápJean-JacquesRousseauđãchorằng,nhữngnămthángđầuđờicủaconngười,tứcnhữngcảmtrimàhọtiếpnhậntrongkhicònngâythơ,trongsáng,sẽảnhhưởngmộtcáchsâusắcđếncuộcđờicủahọ(1).Khitrẻcònnhỏ,mọitìnhtiếttrongcuộcsốngđềucóthểtrởthànhnhữngsựkiệnhàmchứaýnghĩagiáodụcquantrọng,tronggiáodụctrẻemkhôngcóchuyệnnhỏ,mỗichuyệnnhỏđềulà“chuyệnlớn”,đềucóthểpháttriểnthànhmộtthóiquentốthoặcđứctínhxấuởtrẻ.Bốmẹcầnnhạybéntrongvấnđềnày,phảilưutâmhơn,đểnhững“chuyệnnhỏ”gặpphảihàngngày,đềutrởthànhmỗiviêngạchmỗitảngđáxâynêntoànhàtìnhcảmtưtưởngtuyệtđẹpchocontrẻ.

__________________

(1)Jean-JacquesRousseau,Emile,LýBìnhÂudịch,NXBGiáodụcNhândân,táibảnlầnthứnhấttháng5-2001,tr.467(BảndịchtiếngViệtJean-JacquesRousseau,Emilehaylàvềgiáodục,LêHồngSâm,TrầnQuốcDươngdịch,BùiVănNamSơngiớithiệu,NXBTrithức,xuấtbảntháng7-2008,692trang).

Khiconcònnhỏ,nhữngchuyệnvachạm,vấpngãsẽthườngxuyênxảyra,vớicôcongáiViênViêncủatôiđươngnhiêncũnglànhưvậy.Mộtmặtchúngtôirấtchúýđếnsựantoàncủabé,mặtkháckhixảyranhữngchuyệnnhưthế,cũngkhôngtỏrangạcnhiênquámức.Cốgắngnhìnnhậnsựviệcbằngtâmtrạngvuivẻ,thoảimái,đểbécảmnhậnđượcrằngchuyệnnàyrấtbìnhthường,thậmchícóphầnthúvị.Nếuđộngmộtchútlàngườilớntỏrahoảnghốt,losợ,khôngnhữngkhôngthểanủiđượccontrẻ,màcònlàmchochúngsợ,ngoàisựđauđớnvềthểxác,vềmặttâmlýcũngcảmthấysợhãi.

Đồngthờichúngtôicòngiáodụcchocongáibiếtđốixửtốtvới“đốiphương”.Vídụbévấpvàochiếcghếconbịđau,chúngtôikhôngbaogiờđánhghế,mànhẹnhàngthơmvàochỗđaucủabé(nghenóicáihôncủamẹcótácdụnglàmgiảmđau),anủibérằng“Sẽhếtđaungaythôi,conđừngkhócnữanhé”.Saukhiđãanủiđượcphầnnào,cũngsẽxoavếtđauchochiếcghếcongiốngnhưxoachobévậy,nóivớighếconrằng“Sẽhếtđaungaythôi”.

Làmnhưvậy,khôngnhữngkhôngđểchiếcghếconđứngởphíađốichọivớibé,trởthànhkẻxấu“gâyhại”chobé,màcòncóthểcoinhưbạnbèchiasẻnỗiđau,đồngthờiđểbéýthứcđượcrằng“vachạm”làchuyệncủacảhaibên,cầnphảithôngcảmchonhau.Khixoavếtđauchochiếcghếcon,ViênViêncũngquênđicáiđaucủamình,tinhthầnnhanhchóngvuivẻtrởlại.

Dochúngtôithườngxuyênlàmnhưvậy,cólầntôiđưabéđichơi,béchạy,vấpphảimặtđườnggồghề,ngãxuống,haitayrớmmáu,bậtkhóc.Tôivộithơmlêntaybé,thổinhẹ,sauđólạilaunướcmắtchobé,vàbékhôngcònkhócnữa.Đanglúctôichuẩnbịdắtbéđi,độtnhiênbéngồithụpxuống,xoachỗđauchochỗđấtmìnhvừavấp,anủinói“Sẽhếtđaungaythôimà”.

Đồngthời,nếubévàcácbạnnhỏđềumuốnchơivớibúpbê,haibêntranhgiànhnhau,chúngtôivừakhôngyêucầubéphảinhượngbộ,nhưngcũngkhôngxúigiụcbégiằnglấy,mànhanhchóngdùngmộtđồvậtkhácđểthuhútsựchúýcủabévàcácbạnnhỏ,đểbébiếtrằngcònnhiềuđồchơikhácthúvịhơnnhiều;hoặclàhướngchobévàbạnnhỏkháccùngchơi,cảmnhậnđượcnếuhaibênhợptácvớinhausẽrấtvuivẻ.Vídụnóivớitrẻrằng“Chúngmìnhcùngtrangđiểmchobúpbênhé.Tóccủabúpbêrốirồi.Nào,béTriếtchảiđầuchobúpbê,ĐìnhĐìnhvàonhàvệsinhlấykhănmặtlaumặtchobúpbê,ViênViênđeochobúpbêcáinơlênđầu…Này,xemnày,babạnnhỏtrangđiểmchobúpbêđẹpbiếtbao!”.Ngườilớnthườngxuyênhướngchotrẻnhưvậy,đồngthờibốmẹhàngngàycũngphảiđốixửvớitrẻbằngtháiđộthânthiện,trongbấtcứchuyệngìđềuphảinghĩcáchhiểucontrẻ,khônghằnhọcquáttháotrẻ,trẻsẽhọcđượccáchhiểungườikhác,họcđượccáchhoágiảimâuthuẫnmộtcáchônhoà.Đặcbiệtlàphảihọcđượccách“nhượngbộ”.NgaytừnhỏViênViênđãbiếtnhườngnhịn,mỗilầnxảyraxungđột,béluônluônnhườngnhịn.Sựnhườngnhịnnàykhôngphảilàsựnhúnnhườngnhátgan,màlàlòngbaodungthựcsựcủamộtđứatrẻ,làkhảnăngđốimặtvớisựthiênbiếnvạnhoá.KhichơivớicácbékhácViênViênkhôngbaogiờđểxảyracãinhau,béluônluônbiếtthôngqua“biệnpháp”đểgiảiquyếtvấnđề.Tôicònnhớcómộtlầnởtrườngmầmnon,ViênViênvàmấybạnnhỏkhácchơicầutrượt.Bénàođứngởvịtríđầutiênsẽluônluônlàngườileolêntrướctrượtxuốngtrước,sauđólạilàngườiđầutiênchạyđếnchâncầuthangcủacầutrượt,đợiđếnkhingườiđằngsautrượthếtxuống,xếphàngsaungườithứnhấtrồilạicùngnhauđilên.Cóthểđộtnhiêncontrẻpháthiệnrarằngđượclàm“ngườiđứngđầu”rấtoaiphong,nênbắtđầutranhnhau.Bétrượtsaurasứcchạyvềphíacầuthang,nhưnglạirấtkhóchiếmđượcvịtríthứnhất,vàthếlàcácbébắtđầuxôđẩynhau,hòhét,tấtcảđềutỏrakhôngvui.ViênViêncũngrấtmuốnlàmngườitrượtxuốngđầutiên,nhưngbésẽkhôngthôngquacáchhòhéthoặcxôđẩyngườikhácđểchiếmlấyvịtríđầutiên.Béđểmìnhtrượtbớtđimột

lượt,chờbêncầuthang,đợiđếnkhicácbạnnhỏkháctrượtxuốngchạyđếncầuthang,đươngnhiênlàsẽphảixếpsaubé.Bédùngcáchbỏlượtthíchđáng,vừakhôngxảyramâuthuẫnvớicácbạnnhỏkhác,lạivừagiànhchomìnhcơhộiđứngđầuhàngmộtlần.

SựthấuhiểungườikháccủaViênViêncònđượcthểhiệntrênrấtnhiềuphươngdiện.Từnhỏbéđãthânthiện,gầngũivớimọithứxungquanh,tôivàbốViênViênđùađánhvàomôngembúpbêmộtcáibécũngkhôngcho.Saukhivàocấpmột,quanhệgiữabévàbạnbètronglớpcũngrấttốt,mỗilầnlớpbìnhbầu“HọcsinhBatốt”(phẩmchấtđạođứctốt,họctậptốt,sứckhoẻtốt),gầnnhưViênViênluôngiànhđược100%phiếu.Nămbémớibảytuổi,concủaanhtraitôi-béNghịmớibốntuổiđếnnhàtôiởmấytháng.ViênViênluônluônđốixửrấttốtvớiembé,khôngđểxảyramâuthuẫngìgiữahaichịem(1).Cólần,tôivàViênViênđimuabánhgatomàbévàbéNghịđềurấtthíchăn,chỉcònlạimộtít,cùnglắmchỉđủchohaingườiăn.Tôihỏibévềnhàcóthểnhườngchobàngoạivàemănđượckhông,lầnnàyViênViênkhôngăncóđượckhông.ViênViênđãvuivẻđồngý,mặcdùrấtmuốnăn,nhưngbécũngnghĩđượcrằngembébénhưvậy,bàngoạilạigiàrồi,cảhaiđềucầnphảiđượcchămsóc.Vềđếnnhà,bénhấtquyếtnhườngbánhgatochobàngoạivàem,cònmìnhnóikiểugìcũngkhôngchịuăn.Bàngoạiphảithốtlênrằngconbénàyhiểubiếtthật.

___________________

(1)TheothóiquencủangườiTrungQuốc,mặcdùlàconcủaanhtrai,nhưngbéNghịíttuổihơnViênViênnênViênViênvẫnđượcgọilàchị,béNghịlàem(ND).

TrườngcấphaimàViênViênhọclàtrườngnộitrú,hàngngàyđềuphátchohọcsinhmộtquảgìđó.VềđếnnhàViênViênnóivớitôirằng,lúcđầunếuđượcchiachomộtquảkhôngngonlắm,bécảmthấykhôngvui,nhưngnghĩnếuquảnàykhôngchiachomìnhthìsẽchiachongườikhác,kiểugìcũngphảicómộtngườiănnó.Nghĩvậylạithấyvui,từđótrởđibấtkểđượcchiaquảnhưthếnàobéđềukhôngđểý.LúcnóirađiềunàyViênViênmớimườituổi.

ViênViênnghĩđượcnhưvậy,chúngtôicũngrấtmừng.Tốtbụngvàđộlượngluônluônsonghànhvớinhau,mộtcôbébiếtxoachỗđauchochiếcghếcon,thìsẽbiếtthấuhiểuvàdànhnhiềutìnhyêuthươnghơnchongườikhác,gặpphảivấnđềgìkhôngbaogiờnằngnặcgiữýkiếnvàlợiíchchomình.Lốitưduynàykhôngnhữnggiúpcôbécảmthấyvuivẻtronghiệntại,màcònđảmbảochocôbésuốtđờikhôngphảichịuthiệtthòi.ThựcraViênViênkhôngphảilàmẫungườivừagặpđãcảmthấydễgần,côbésẽchàohỏimộtcáchlịchsự,nhưngkhônghàn

huyên,càngkhôngnóinhữnglờikhôngthậtvớilòngmìnhđểtạoquanhệ,trongquátrìnhgiaotiếpkhôngbaogiờcóhànhđộnglấylòngđểmanglợichomình.Điềunàythậmchíkhiếnchomộtsốngườimớigặpcôbélầnđầucảmthấycómộtchútáplựchoặckhôngthoảimái,cảmthấycôbénàyquáthờơ,khôngnhiệttình.NhưngchỉcầntiếpxúcnhiềuvớiViênViên,sẽpháthiệnrasựtrongsáng,tốtbụngcủacôbé.Từtrướcđếnnaycôbéluôngiữquanhệtốtvớibạnbè,lêncấpba,nhàtrườngcôngbốdanhsáchứngcửviênlà“HọcsinhBatốt”cấpthànhphố,tiếnhànhbỏphiếulựachọntrongcảkhối.ViênViênlàmộttrongsốnhữngứngcửviênđó,cóbạncònđivậnđộnghànhlangkiếmphiếuchocôbétronglúccôbékhônghềhaybiết.

“Kỹxảo”củaViênViêntrongquátrìnhquanhệvớimọingườichínhlàkhôngcókỹxảo,mọihànhđộngđềuhoàntoàntựnhiên,côbéthậtlòngthânthiệnvớingườikhác,thờigiantrôiqua,dầndầnngườikháccảmnhậnđượcmộtcáchrấttựnhiên,cũngkhiếnngườikháccảmthấydễchịu.

LớpmàViênViênhọckhilêncấpbalàlớpthựcnghiệmđầutiên,tậptrungtoànhọcsinhgiỏicủatrường.Thựcramỗingườibạntronglớpđềulàđốithủcạnhtranhtrongquátrìnhthiđạihọc.Haithángtrướckhithiđạihọc,trongquátrìnhônthi,ViênViêntổngkếtrađượcmấytrangghicácnhómtừtiếngAnhcầnphảihọcthuộc.Côbécảmthấycáinàyrấtcóích,nếugiớithiệuchobạnbècùnglớpsẽrấttốt,thếnênđãnhờtôiinravàmangrangoàiphoto.Chúngtôixếpthànhtừngtập,ghimlại,ViênViênchovàotúixáchmangđếnlớp,phátchomỗibạnmộttập.Mặcdùlàchuyệnnhỏ,nhưngcũngcóthểthấysựtrongsángvàvôtưcủacôbé.

TriếtgiaErichFromm(1)chorằng,chủnghĩavịkỷvàcôđộclàtừđồngnghĩa,vàconngườikhôngthểthựchiệnđượcmụcđíchcủamìnhtrongbốicảnhcắtđứtmọimốiliênhệvớithếgiớibênngoài.Chỉkhiconngườiđoànkếtnhấttrí,liênhệmậtthiếtvớiđồngbàocủamình,mớicảmthấythỏamãnvàhạnhphúc.Yêungườikháckhôngphảilàmộthiệntượngvượtlêntrênconngười,màlàmộtsựnộitạinàođónằmtrongconngười,đồngthờinhữngthứphátratừtráitimlàsứcmạnhcủachínhconngười.Dựavàoluồngsứcmạnhnày,conngườilàmchomìnhvàthếgiớiliênhệđượcvớinhau,đồngthờibiếnthếgiớitrởthànhthếgiớicủaanhtamộtcáchthựcthụ(1).VươngTuyển,ngườiphátminhrakỹthuậtinlazenóirằng:“Ngườinàomànghĩchongườikhácnhiềunhưnghĩchomìnhthìđólàngườitốt”.Chúngtôicũngtinrằng,kỹxảolàmngườitốtnhấtmàbốmẹcóthểdạychoconchínhlàlàmngườitốt.

TiếnsĩgiáodụcLýKhaiPhục-họcgiảđangtậptrungnghiêncứuvấnđềgiáodụctưtưởnglànhmạnhchothanhthiếuniênđặcbiệtnhấnmạnhđến“lòngthấuhiểu”,tứckhảnăngthấuhiểuđượctinhthầnvàsuynghĩcủangườikhác,hiểuđượclậptrườngvàsựcảmnhậncủa

ngườikhác,đồngthờiđặtmìnhvàođịavịcủangườikhácđểsuynghĩvàgiảiquyếtvấnđềtrongquátrìnhgiaotiếpvớimọingười(2).Điềunàycũnggiốngvớikháiniệm“lòngthôngcảm”mànhàgiáodụcngườiMỹJohnDewey(3)từngnói.JohnDeweychorằng,lòngthôngcảmlàmộtphẩmchấttốt,khôngđơnthuầnlàmộttìnhcảm.Nólàmộttrítưởngtượngcầndàycôngtudưỡng,khiếnchúngtanghĩđượcđếnnhữngcôngviệcchungcủanhânloại,chốnglạinhữngthứchiarẽconngườimộtcáchvônghĩa(4).Khinhữngthứnhư“lòngthôngcảm”hoặc“lòngthấuhiểu”trởthànhmộtphầncủabảntínhconngười,anhtasẽkhôngcòntựcoimìnhlàtrênhết,khôngcònnghĩmìnhđangđứngtrênđầungườikhác,khôngcònsựthùđịchbàixích;cósựthấuhiểu,cósựtốtbụng,cósựđộlượng.

_________________

(1)ErichFromm(1900-1980):Nhàtâmlýhọcxãhội,nhàphântâmhọc,triếtgiangườiMỹ,ngườiủnghộchủnghĩaxãhộidânchủ(ND).

(1)ErichFromm,Ngườivìmình,TamLiênthưđiếm,TônYYdịch,tháng11-1988,tr.34.

(2)LýKhaiPhục,Làmchínhmìnhtốtnhất,NXBNhândân,tháng9-2005,tr.57.

(3)JohnDewey(1859-1952):Triếtgia,nhàgiáodụchọcngườiMỹ(ND).

(4)JohnDewey,Chủnghĩadânchủvàgiáodục,VươngThừaTựdịch,NXBGiáodụcNhândân,tháng5-2001,tr.133.

“Giáodụctứclàquátrìnhbồidưỡngphongcách”.Dạychocontrẻbiết“xoachỗđauchochiếcghếcon”,nóilàmộtvấnđềkỹxảosẽkhôngchínhxácbằngviệccoiđólàmộtquanniệmgiáodụchoặcquanniệmtriếthọc.Bốmẹnhấtnhiếtphảichúýđếnsựthốngnhấthàihòatrongquanniệmgiátrịẩntrongmọilờinóivàhànhđộngcủamình,chỉcónhữngcáitrướcsauthốngnhất,mớicóthểngấmdần,ảnhhưởngdầntớicontrẻ,đồngthờiổnđịnhtrongtráitimtrẻ,trởthànhphongcáchlàmviệccủatrẻ.

Nếubìnhthườngtrẻsơýbịngã,bốmẹápdụngđượcmộtcáchrấtnhẹnhànglà“xoachỗđauchochiếcghếcon”;nhưngmộtngàynàođócontrẻkhôngđểýlàmvỡchiếclọhoamàbạnthích,bạnlạikhôngkìmchếđượcvànổitrậnlôiđìnhvớicon.Bìnhthườngluônnóivớicontrẻrằngphảithấuhiểungườikhác,nhưngkhisuynghĩcủacontrẻkhônggiốngvớicáchnghĩcủabạn,liềnmắnglàtrẻ“khôngbiếtnghelời”,bắtéptrẻphảinghelời,chứkhôngphảilàthấuhiểucảmnhậncủatrẻ-vậythìhànhvigiáodụccủabạnsẽkhôngthốngnhấtnữa,thựcralàbạnđãbiếnthànhbậcphụhuynhkhôngthấuhiểu,khôngđộlượng,giátrịquankhôngthống

nhất.Giâyphútnàytinhthầncủabạnđượcthểhiệnchânthựcbiếtbao,điềunàysẽđểlạiấntượngsâusắctronglòngtrẻ,quanniệmgiátrịcủatrẻcũngbịbạnđảolộn,“phongcách”cũngsẽkhôngthốngnhấtmộtcáchhoànchỉnh.

Tôiđãtừngđượcgặpmộtsốembétrongmắtchứađầyvẻđốiđịch,nhữngembérấtdễnổicáu,dễdàngtấncôngngườikhác.Cómộtbàmẹ,miệngvừakêucacậucontraicủamìnhhayđánhbạn,nói“khôngđượcđánhbạn”,vừahậmhực“giáohuấn”chiếcbànvừavavàođầucậucontrai.Nhìnthấycontraitúmđánhbạnnhỏkhác,chịcũngnạtqualoa,tháiđộhàmchứasựdungtúng,cóthểlàsợcontraibịthiệt;bìnhthườngcònthíchđánhđùabốcủađứatrẻ,lấyđólàmniềmvui.Saukhiđihọcmẫugiáo,cậucontraicủangườimẹnàykhôngchơiđượcvớibạn,thườngxuyênđánhbạn,khiếncảcôgiáovàbốmẹcácbékhácđềucóýkiến.Cóthểtựđáylòngcậubénàyrấtmuốnchơivớicácbạnnhỏkhác,nhưngtrongquátrìnhchơilạiluônluôncóýthứcbảovệmình,chỉsợmìnhbịngườikhácbắtnạt,hầuhếtlàkếtthúccuộcchơitrongsựmâuthuẫnvớicácbạn.Vìthếcậubénàyrấtcôđộc.Mỗilầnnhìnthấyánhmắtvừacôđơnvừađốiđịchđó,tôiluôncảmthấylolắngchotươnglaicủacậu.

Tôicũngtừngđượcgặpkhôngítngườilớn“chưatrưởngthành”,lốitưduycủahọvềcơbảnlà“chủnghĩađơnphương”,mọicái“lý”đềuđứngvềphíahọ,họkhônghềquantâmđếncôngviệcvàsựcảmnhậncủangườikhác,côngviệcvàtâmtrạngcủamìnhlàđiềuquantrọngnhất,suynghĩcủamìnhlàđúngđắnnhất.Trongcôngviệchàngngàyvàtrongcuộcsống,lúcnàocũngtỏrahẹphòi,íchkỷ.Khôngnhữngkhiếnngườikháckhôngvui,màcònthườngđemlạiđiềukhôngvuichomình.Khihọsốtsắngbảovệlợiíchchomình,mộtsốlợiíchđíchthựctrongcuộcđờiconngườilạilặnglẽtrôimất.

Ngườitốtbụngmớilàngườiítcóvachạmnhấtvớithếgiới,mớidễdàngtrởthànhngườihạnhphúc.Nhữngđứatrẻkhôngkhắtkhevềmặtsuynghĩ,lớnlênsẽcócáchđốinhânxửthếtựnhiên,cómốiquanhệhàihòavớimọingười,sẽcóđượcnhiềusựgiúpđỡvànhiềucơhộihơn.Khi“xoachỗđauchochiếcghếcon”trởthànhmộtlốitưduycủacontrẻ,trongcuộcsốngtrẻsẽbiếtthấuhiểu,tốtbụngvàđượctôntrọng-vànhữngcáimàtrẻlấyđượctừcuộcsống,cũngchínhlànhữngđiềunày.

Lưuýđặcbiệt

Khitrẻcònnhỏ,mọitìnhtiếttrongcuộcsốngđềucóthểtrởthànhsựkiệnhàmchứaýnghĩagiáodụcquantrọng,tronggiáodụctrẻemkhôngcóchuyệnnhỏ,mỗichuyệnnhỏđềulà“chuyệnlớn”,đềucóthểpháttriểnthànhmộtthóiquentốthoặcđứctínhxấuởtrẻ.Khitrẻcònnhỏ,nhữngchuyệnvachạm,vấpngãsẽthườngxuyênxảyra,mộtmặtbốmẹcầnđặcbiệt

chúýđếnsựantoàncủatrẻ,mặtkháckhixảyranhữngchuyệnnhưvậy,cũngkhôngnêntỏrangạcnhiênquámức.Cốgắngnhìnnhậnsựviệcbằngtâmtrạngvuivẻ,thoảimái,đểtrẻcảmnhậnđượcrằngchuyệnnàyrấtbìnhthường,thậmchícóphầnthúvị.Nếuđộngmộtchútlàngườilớntỏrahoảnghốt,losợ,khôngnhữngkhôngthểanủiđượccontrẻ,màcònlàmchochúngsợ,ngoàisựđauđớnvềthểxác,vềmặttâmlýcũngcảmthấysợhãi.

Kỹxảolàmngườitốtnhấtmàbốmẹcóthểdạychoconchínhlàlàmngườitốt.

ÔnggiàNoelnămnàocũngđến

Trẻemkhôngphảisốngđể“trưởngthành”hoặc“thànhcông”haythànhtài,màtrướchếttrẻsốngvì“tuổithơ”.Chúngtacầnphảiđểchoconemmìnhcóđượcnhữngtrảinghiệmlàmthiênthần,đừngđểchúngsinhrachỉđượclàmngườitrầnmắtthịtkhôngcóđôicánh.

LễGiángsinhlàmộtngàyquantrọngcủagiađìnhtôi,ởđâyngàylễnàykhôngliênquangìđếntôngiáo,màchỉlàmộtngày“Tếtthiếunhi”kháccủaViênViên.

Ngaytừnămhaituổi,nămnàoViênViêncũngnhậnđượcmộtmónquàvàobuổisángNoel,mónquànàyđượcgóitronghộpvàbọcgiấyrấtđẹp,mởratoànlànhữngthứmàViênViênthích,lúcthìlàđồăn,lúclạilàđồchơihoặcmộtcuốnsách.Vànhữngthứnàylạidomộtcụgiàchưatừnggặpmặtnửađêmlặnglẽmangđến,điềunàykhiếnViênViêncảmthấyvôcùngthầnkỳ,vuimừngkhônxiết.

Lầnđầutiênnhậnđượcquà,chúngtôitìmảnhônggiàNoeltrongtờbáoảnhvàtấmthiệp,nóivớiViênViênrằngchínhcụgiànàyđãtặngquàchocon,ôngrấtquýcon,nóitừnaytrởđiNoelnămnàocũngsẽtặngquàchocon.ViênViênvừaxúcđộng,vừacóphầnlolắng,hỏichúngtôitếtNoelnămsau,liệuônggiàNoelcóquênđếnhaykhông.Chúngtôinóirằngkhông,nămnàoônggiàNoelcũngnhớtặngquàchocácbạnnhỏ,chắcchắnôngsẽđến.

Mộtnămvìcósựmongđợimàtrởnêndàidằngdặc,cuốicùngônggiàNoelđãđến,ViênViênxúcđộngđếnnỗinóikhôngngớtlời.NămnàocôbécũngđoánnămnayônggiàNoelsẽtặngquàgìchomình.CôbérấtmuốncómộtconbúpbêBarbiemặcváycôngchúa,khôngbiếttrongtúiquàcủaônggiàNoelcómónquànàyhaykhông.

Côbéđãnóirấtnhiềulầnnguyệnvọngnày,chúngtôinóivớicôbérằng,ônggiàNoelđoánđượcsuynghĩcủacácbạnnhỏ,cácbémuốngìôngsẽtặngcáiđó,thửxemxemôngcóđoánđượcsuynghĩcủaconkhông.

ViênViêncònlongoàitrờikhôngcótuyết,cỗxetrượttuyếtcủaônggiàNoelsẽđinhưthế

nào.Chúngtôinói,nếukhôngcótuyết,cỗxecủaônggiàNoelsẽbaytrênmâyvàkhôngtrung,bảocôbékhôngphảilochuyệnnày.

Đếngiờđingủ,ViênViênnóicôbékhôngmuốnngủ,muốnđợiônggiàNoelđến.ChúngtôinóivớicôbérằngônggiàNoelsẽxembạnnhỏnàođãngủsaymớitặngquàchobạnấy.VàthếlàViênViênliềnngoanngoãnnằmxuống,nhưnglạikhôngngủđược,đâylàlầnđầutiênvìmộtchuyệnmàcôbémấtngủ.

ChúngtôicốgắngkhôngkíchthíchViênViên,bớtnóichuyệnvớicôbé,đểcôbéđượcyêntĩnh.Đếnkhicôbéngủthiếpđi,tôivộilấyramấytờgiấygóiquàđẹp,bọcvàotừnggóimột,cógóiquàcònthắtthêmnơ,sauđóđặtvàochỗmàvừatỉnhgiấc,mởmắtracôbéliềnnhìnthấyngay.

CóthểtưởngtượngrabuổisángngủdậynhậnđượcquàViênViênsẽvuinhưthếnào,đúnglàônggiàNoelđãđếnthật!

CôbénónglòngmuốnbiếtnămnayônggiàNoeltặngchomìnhnhữnggì,côbécầmtừngmónquàlên,nhưnglạikhôngnỡxégiấygóiquàrangay,đầutiênlàlắclắcrồilắngnghe,đoánxembêntrongcócáigì,cũngbảochúngtôiđoán,sauđómớirónrénmởquàra.Dườngnhưcôbémuốndùngcáchnàyđểkéodàicảmgiácthầnkỳ.

Từngmónquàlầnlượtđượcmởra,đềulànhữngthứcôbéthích.KhiconbúpbêBarbiemặcváycôngchúaxuấthiện,ViênViênvuikhôngtảxiết.ChắcchắntráitimnhỏbécủacôbéđangthầmthánphụcsựthầnkỳcủaônggiàNoel,chưatừnggặpcômàbiếtcôthíchnhấtcáigì.

MỗinămquàmàônggiàNoeltặngcóđếnnămsáuloại,đềuphùhợpvớisởthíchcủacôbé,ngoàisựvuimừng,ViênViêncònkinhngạchỏichúngtôinhiềulần:“TạisaoônggiàNoellạibiếtconthíchcáinày?”.Chúngtôiliềngiảithích:“Chắclàlúcconnóivớibốmẹ,bịônggiàNoelnghethấy”.

ViênViênthíchbuổisángNoelhơncảtôivàôngxãthíchsángngàymùngmộtTết.HồinhỏchúngtôimongnhấtlàsángmùngmộtTếtđượcmặcquầnáomới,ănsủicảo,đốtpháo,mẹmuachoquầnáogì,choăngì,chơicáigìđềubiếttừsớm.Chúngtôichỉbiếttậnhưởngnhữngcáiđó.CònbuổisángNoelcủaViênViênlạilàthờikhắcđầyhồihộpvàbấtngờ.Chínhvìthế,mấynămhọctrườngmầmnon,ViênViênđếmtừngngóntaytừđầunămđếncuốinăm,mongchóngđếnngàylễNoel.NgàynàykhiếncôbécảmthấyphấnchấnvàmongchờhơnrấtnhiềusovớingàymùngmộtthángsáuvàTết.

ĐiềukhiếnViênViêncảmthấyrấtkỳlạmộtthờigiandàilà,tạisaocácbạnnhỏkhácởtrườngmầmnoncủacôbélạikhôngnhậnđượcquà,tạisaoônggiàNoellạikhôngtặngquàchocácbạnấy?Chúngtôiliềnnóivớicôbé,bốmẹthườngxuyênnóithầmvớiônggiàNoelrằng:“ViênViênlàmộtcôbéđángyêubiếtbao,hàngnămxinôngđừngquêntặngquàchocôbénhé”.SauđónóivớiViênViên,connóivớicácbạnnhỏkhác,bảocácbạnấyvềnóivớibốmẹmình,đồngthờicũngthườngxuyênnóithầmvớiônggiàNoelnhưvậy,ônggiàNoelnghethấy,cácbạnấycũngsẽnhậnđượcquàthôi.

Chỉcầnbốmẹbỏrachútsuynghĩvàthờigian,sẽkhiếncontrẻcóđượcsựtrảinghiệmđầythúvị,khiếncuộcsốngvàthếgiớicủatrẻtrànngậpmàusắcdiệukỳ.Trẻemlàthiênthần,chỉtrongthếgiớicủathiênthần,ônggiàNoelmớitồntạithựcsự;đợiđếnkhitrẻtrưởngthành,biếnthànhconngườiphàmtục,ônggiàNoelsẽbiếnmấtvàkhôngbaogiờquaytrởlạinữa.

Trẻemkhôngphảisốngđể“trưởngthành”hoặc“thànhcông”haythànhtài,màtrướchếttrẻsốngvì“tuổithơ”.Chúngtacầnphảiđểchoconemmìnhcóđượcnhữngtrảinghiệmlàmthiênthần,đừngđểchúngsinhrachỉđượclàmngườitrầnmắtthịtkhôngcóđôicánh.

MỗilầnsaukhiônggiàNoelđến,tôivàôngxãlạiphảisuynghĩlầnsau“ông”nênmangquàgìđến.Chúngtôilưutâmđếntừngnguyệnvọngcủacontrẻ,đểýxembéthíchgì.BìnhthườngvàosiêuthịhoặcởnơinàođócũngchúýxemcócáigìcóthểlàmquàNoelđượckhông,nhìnthấynhữngthứthíchhợpliềnmuangay.NhưngmangvềđếnnhàkhôngđểViênViênnhìnthấy,đầutiênlàgiấuchúngđi.CólúcViênViênmuốnmuagìđó,chúngtôilấycớkhôngcóthờigianđiracửahàng,liệucóthểđợiđếnTếtDươnglịchđượcnghỉrồiđimuahaykhông;hoặclàlấycớmộtđồvậtgìđóhơiđắt,haylàđếnchỗkhácxemsao,sosánhgiárồihãymua.Kếtquảchúngtôichưakịpmua,ônggiàNoelđãmangđếntặngrồi.

TrongmắtViênViên,chắcchắnôngcụnàyrấttuyệtvời,bảnlĩnhcủaôngcũngrấtphithường.

CómộtnămtronglúcđangchơiViênViênnóirằngbúpbêBarbiekhôngcóbạntrai,muốntìmchobúpbêmộtanhbạntrai.TôidẫnViênViênđiđếnmấynơibánđồchơi,nhưngkhôngtìmđượcbúpbêtraiBarbie.

LễNoellạisắpđến,tôiliềnmuamộtconbúpbêBarbiegáinhìntrôngrấtkhôingô,vềđếnnhàcắttócbúpbêngắnđi,làmmộtchiếcmũvàmộtbộquầnáocontrai,đithêmđôibốtdài,vàthếlàbúpbê“gái”đãbiếnthànhbúpbê“trai”.Đươngnhiên,côngviệccảitạonàyđềulàmvàolúcViênViênđãngủsay,côbékhônghềhaybiết.

BuổisángngàylễNoel,khi“bạntrai”củacôngchúaBarbiexuấthiện,ViênViênmừngkhông

tảxiết.CôbékhôngthểngờrằngônggiàNoellạimangđếntặngcáimàmìnhmuốnnhưngkhôngmuađược.

Tuynhiên,chẳngmấychốcViênViênđãpháthiệnramiếngvảimaychiếcmũcủa“cậubạntrai”trùngvớivảichiếcváycũcủacôbé,vảimaymũvàquầncủaanhbạnnàycũnggiốngnhưvảichiếcváymàunâumàmẹvừamayởcửahàngmay.Tôicũnggiảvờkinhngạcnói:“Ừnhỉ,tạisaolạitrùnghợpnhưvậynhỉ”.

TôibiếtngàycàngcónhiềuđầumốitiếtlộchocôbébiếtônggiàNoellàai,nhưngkhôngsaocả,đểcôbébiếtkhicầnphảibiết.

Trênthựctế,khiđãlớnhơnmộtchút,ViênViênbắtđầunghingờvềđộchânthựccủaônggiàNoel.

NămViênViênhọclớpmẫugiáolớn,saukhinhậnđượcquàlạihàohứngđihỏicácbạnnhỏkháccónhậnđượcquàhaykhông.Côbéthấyrấtlạtạisaomìnhđãdạycácbạnkhácvềnhànóivớibốmẹ,đểbốmẹhọcũngthườngxuyênnóithầmvớiônggiàNoel,tạisaoônggiàNoelvẫnkhôngchịutặngquàchocácbạn.Kếtquảlàcôgiáoởtrườngmầmnonnóivớicôbérằng:“KhôngcóônggiàNoelđâu,đólàdomẹconlừacon”.ViênViênnói:“Khôngphải,mẹconchưabaogiờlừacon!”.Vềđếnnhàcôbévẫncònấmức,hỏitôirốtcụclàcóônggiàNoelhaykhông,tôinóicóchứ,khôngphảinămnàoôngcũngđếntặngquàchoconđósao,làmsaomẹvàbốcóthểđimuaquàvàolúcnửađêmđược.Tuổithơcủamộtconngườithậtngắnngủibiếtbao,tôimuốnkéodàiniềmvuichocôbébiếtbao,khôngmuốnđểcôbémấtđithếgiớicổtíchsớmnhưvậy.

MặcdùViênViênđãchứngthựcđượcquatôivàcóphầnyêntâm,nhưngthựctếlàtừlúcđó,cólẽcôbéđãbắtđầunghingờvềchuyệnnày.Sauđócógặnghỏithêmvàilầnnữa,chúngtôinghĩđủmọicáchđểgiấu.Đợiđếnkhicôbévàocấpmột,cóthểcũngđãýthứcđượcônggiàNoellàhưcấu,nêncũngkhônghỏiônggiàNoelcóhaykhôngnữa.Từđótrởđi,chúngtôicũngdầndầnlơlàcảnhgiác,nóichuyệncũngtuỳýhơn.CònnhớkhiViênViênhọclớphai,lễNoelnhậnđượcmộtconbúpbêmặcquầnáocungđìnhrấtđẹp,tôithấycôbérấtthích,liềnđắcýnói:Conbúpbêđẹpnhưthếnàymớicótámmươinhândântệ,conbúpbêtrongsiêuthịkhôngđẹpbằngconnàymàbánmộttrămhaimươinhândântệ,xemrađồtrongtiệmnhỏlạirẻhơn.

Độtnhiêntôimớisựcnhớrarằngmìnhđãnóihớ,nênhơingạingùng.ViênViênkhôngvạchtrầnsựthật,màchỉcườinói:“ÔnggiàNoelcònđicáccửahàngđểsosánhgiánữađấy”.

KỳtíchtronglễGiángsinhxảyranhưthếnào,mặcdùsaunàyViênViênđãbiếtrấtrõ,chúngtôicũngkhôngnóithẳngvớinhauvềchuyệnnày.“ÔnggiàNoel”làniềmvuichungcủachúngtôi,làgiấcmơchungcủachúngtôi,vìthếnólàđiềubímậtmàchúngtôicùngphảibảovệ.

NămViênViênchíntuổi,vàokỳnghỉtôiđưacôbévềnhàbàngoại.Mộthômbuổisángtôiđanggộiđầutrongnhàtắm,nghethấyViênViêncầmcáigìđónóivớibàngoại:“ĐâylàquàônggiàNoeltặngcháu”.Bàngoạiliềntrêu:“ÔnggiàNoelnàynămnàocũngtặngquàchocháu,rốtcụcôngấyởđâunhỉ?”.ViênViênngậpngừngrồinói:“Ôngấyđanggộiđầutrongnhàtắmạ”.Mọingườitrongnhàđềuồlêncười.

Contrẻsẽtrưởngthành,cổtíchrồisẽbiếnmất.MặcdùônggiàNoelđãdầndầntrôiquacùngvớituổithơ,nhưngchúngtôivẫnmuốnkéodàiniềmvuinày.

Mấynămhọccấphai,ViênViênngàycàngchínchắn,lễGiángsinhhàngnăm,chúngtôivẫntặngchocôbémộtvàimónquà.Đươngnhiênkhôngthểlànhữngđồ“trẻcon”nhưhồicònnhỏ,màbắtđầutặngnhữngmónquà“caocấp”hơn,vídụmáyngheđĩaCD,quầnáo.Vẫnquengọinhữngthứnàylà“quàônggiàNoeltặng”.NếungàylễNoelkhôngrơivàongàycuốituần,chúngtôisẽđổi“buổisánglễNoel”vàongàycuốituầngầnđónhất,chỉđưalêntrướcchứkhôngđẩyxuốngsau,chodùthếnào,hàngnămđềuphảichoconcóđượcnhữnggiâyphúthồihộp,bấtngờ.

Ýnghĩacủaviệc“mỗinămônggiàNoel”đếnkhôngnằmởmónquà,mànằmởsựbấtngờnày,bấtngờlàsựtậnhưởngcógiátrịlớnhơn.

Trongmườimấynăm,chỉcómộtlần,hìnhnhưkhiViênViênđanghọclớpsáu,giaiđoạnđótôivàbốViênViênrấtbận,khôngkịpmuaquàchocôbé,cuốituầnđưaViênViênđichơi,đồngthờichocôbémộtíttiền,đểcôbémuaquàchomìnhthayônggiàNoel.Mặcdùvẫncóquà,saunàylớnlênViênViênnhớlạirằng,đólàtếtNoelmàcôbécảmthấytẻnhạtnhất.Mặcdùcùnglàbỏramộtsốtiền,muamộtmónquà,phươngthứckhônggiốngnhau,niềmvuiđemlạicũngkhônggiốngnhau.

HồicònnhỏViênViênthườngkểchochúngtôinghecôbéđãmơthấynhữnggì,giấcmơcủacôbéđềunhưchuyệncổtích,rấtđẹp,tôithấyhốihậnvìkhôngghilại.NhữnggiấcmơđẹpđómộtmặtbắtnguồntừnhữngcâuchuyệncổtíchmàViênViênđọctrongsách,mặtkháccũngcóthểlàdoônggiàNoelmangđến.Mộtđứatrẻthườngxuyêncónhữnggiấcmơđẹp,tuổithơcủabéchắcchắnrấthạnhphúc.

MỗinămđềucóônggiàNoelđến,khôngnhữnggiúpchotuổithơcủaViênViêntrôiquađầy

đángnhớ,đồngthờicũngkhiếnViênViêncảmnhậnđượcmộtcáchsâusắchơntìnhyêucủabốmẹ,dạychocôbébiếtcáchlàmthếnàođểcóthểđemlạiniềmvuivàsựbấtngờchongườikhác.KhibạnthâncủaViênViêncósinhnhật,côbéluônluônlựachọnquàtặngrấtcẩnthận.ThỉnhthoảngViênViêncũngtạorasựlãngmạn,tặngchotôivàbốcôbénhữngđiềubấtngờ.

Nămtôisinhnhậtbốnmươituổi,buổisángđihọcViênViênnóihômnaykhôngmuốnđixeđạpđihọc,muốnđixebus,lúcđóchúngtôikhônghiểuý,thấyđixebusvừamấtthờigianlạivừamấtsức,việcgìphảilàmkhổmình.Kếtquảlàtốihômđótanhọcvề,côbémangvềmộtbóhoaphăngrấtto.Hóaralàchiếcxeđạpcủacôbékhôngcógiỏ,đixebuslàđểômhoatiệnhơn.Hômđótôivàôngxãđãquênngàysinhnhật,maymàcóViênViênnhắc.

Saukhivàođạihọc,tôihỏiViênViêncócònthíchnhậnquàNoelnữakhông,côbétrảlờilàcó.Tôihỏiđếnbaogiờthìkhôngmuốnnhậnnữa,ViênViêntrảlời“mườitámtuổi”.Chúngtôiđềucười.Xemra,ônggiàNoelphảitừBắcCựclặnlộivềđâyhếtchuyếnnàyđếnchuyếnkhác.

Lưuýđặcbiệt

Chỉcầnbốmẹbỏrachútsuynghĩvàthờigian,sẽkhiếncontrẻcóđượcsựtrảinghiệmđầythúvị,khiếncuộcsốngvàthếgiớicủatrẻtrànngậpmàusắcdiệukỳ.Trẻemlàthiênthần,chỉtrongthếgiớicủathiênthần,ônggiàNoelmớitồntạiđíchthực;đợiđếnkhitrẻtrưởngthành,biếnthànhconngườiphàmtục,ônggiàNoelsẽbiếnmấtvàkhôngbaogiờquaytrởlạinữa.

Ýnghĩacủaviệc“mỗinămônggiàNoelđến”khôngnằmởmónquà,mànằmởsựbấtngờnày,bấtngờlàsựtậnhưởngcógiátrịlớnhơn.

LớnlênsẽkếthônvớiMãHiểuPhi

Conngườirấtdễbịámthị.Nếumộtngườiluônđượcngườikhácámthịrằngmìnhcóphẩmchấtđạođứctốt,tốtbụngthânthiện,anhtasẽdầndầnsinhraýthứctựkhẳngđịnhmình,phẩmchấtđạođứccủaanhtasẽpháttriểntheohướnglànhmạnh.Nếumộtngườiluônbịámthịrằngbảnthâncóvấnđềgìđó,anhtasẽkhôngngừngtựphủđịnhmình,dầndầnmấtđisựtựtin,trượttheohướngtiêucực.

HồiViênViênđihọcmẫugiáo,tronglớpcómộtcậubétênlàMãHiểuPhi,haibạnnhỏrấthợpnhau,thườngxuyênchơicùngnhau.MộthômtôiđếntrườngđónViênViên,trênđườngvềnhà,côbérấthàohứngnói:“Mẹơi,conthíchnhấtlàchơivớiMãHiểuPhi,lớnlênconsẽkếthônvớiMãHiểuPhi!”.Tôicười,nóiđược.Thấytôiđồngý,ViênViênrấtphấnkhởi,nhưngrồi

lạitỏralolắng:“Khôngbiếtbốcóđồngýhaykhông?”.Tôinóiconvềhỏibốxem.

VềđếnnhàđánglẽViênViêncũngsốtruộtđợibốvềđểhỏi“chuyệntrămnăm”này,kếtquảmảichơinênquênmất,mãichođếnmấyhômsaubốđiđóncôbé,trênđườngvềnhàmớichợtnhớra.Lúcđóôngxãcũngrấtthoảimáinói“được”,đồngý.Vừabướcvàocửa,ViênViênliềnnóingayvớitôi:“Mẹơi,bốconcũngđồngýchoconsaukhilớnlênsẽkếthônvớiMãHiểuPhirồi!”.Tôivuivẻđáp:“Thậtà,thếthìtốtquárồi!”.

LúcnàyViênViênlạicóphầnlolắng,“Nếuchúngconđihọcrồi,khônghọccùngtrường,saunàykhôngquennhaunữathìlàmthếnào?”.NgheViênViênnóinhưvậy,tôivàôngxãcũnglàmravẻrầurĩnói,đúngvậy,phảilàmthếnàonhỉ?Conthửnghĩcáchnàođóxemsao.ViênViênnghĩmộtlát,độtnhiênnảyramộtýđịnh,“Đúngrồi,conlớnlên,gặpbạntrainàoconsẽhỏi,cậulàMãHiểuPhicóđúngkhông,thếlàsẽbiếtngaythôi!”.Nghevậy,chúngtôicũngtỏraphấnkhởi,đúngvậy,nhưthếsẽbiếtngaycậuấycóphảilàMãHiểuPhihaykhông.Hóaralạiđơngiảnnhưvậy!

Vấnđềkhónàyđãđượcgiảiquyết,cảnhàtôibắtđầuvuivẻăncơm.

SauđótôicónghecôgiáolớpViênViênnói,ViênViênvàMãHiểuPhilàhaiembérấthiểubiết,khôngbaogiờđánhbạn,cũngkhônggiànhđồchơicủabạn,đềurấtthíchkểchuyện,haibạnchơivớinhaukhôngbaogiờđểxảyramâuthuẫn.Xemratrongtrườngmầmnoncũngcóchuyện“hợpnhau”.

Đếnkhivàocấpmột,cậubénàyvàViênViênhọccùngtrườngnhưngkhôngcùnglớp.Đặcđiểmcủahọcsinhcấpmộtlàcontraicongáikhôngthíchnhau,thườnglàcontraichơivớicontrai,congáichơivớicongái.ViênViêncómấycôbạngáichơirấtthân,chỉcầncóthờigianlàmấybạnnhỏlạitụtậpvớinhau.MộtlầntôivàbốViênViênnhắcđếnMãHiểuPhi,hỏicôbé,hiệngiờconcócònchơivớiMãHiểuPhinữakhông,lớnlêncócònmuốnkếthônvớiMãHiểuPhinữakhông.ViênViênnóibạnấylàcontrai,conkhôngthíchchơivớibạnấy,khônghọccùnglớp,cũngkhônggặp.Chúngtôiliềntrêu,“Thếconkhôngsợlớnlênkhôngquenbạnấynữaà?”.ViênViênnóikhônglo.Xemracôbéđã“thaylòng”,từđótrởđiquênhẳnMãHiểuPhi.

Saukhilêncấphai,ViênViênbướcvàogiaiđoạn“dậythì”vềmặttâmsinhlý,lúcnày,vớivaitròlàbậclàmbốlàmmẹ,chúngtôimớithựcsựbắtđầuquansáttháiđộquanhệvớibạnkhácgiớicủaViênViên.Côbécũngkểchotôinghemộtsốchuyệnvềbạntraivàbạngáitrongtrườnglấylòngnhau,vídụmộtcậubénhàrấtgiàunóivớimộtcôbécùnglớpViênViênrằng,nếubạnyêutớ,tớsẽmuachobạnmónđồtrangsứctrịgiásáumươinghìntệ.Chúngtôinghe

xong,cũngkhôngchêhayhạthấpnhữngchuyệnnày,chỉcười,nóicậubénàyngâythơ,đángyêuthật.Nhàtôithỉnhthoảngcũngcóđiệnthoạicủacácbạntraigọiđến,khigặpphảinhữngcúđiệnthoạinhưvậy,chúngtôirấttựnhiêngọiViênViênranghemáy,giốngnhưkhibạngáicủaViênViêngọiđiệnđếnchocôbé,sauđóchúngtôisẽtránhđi,đểcongáiđượcnóichuyệnthoảimái.CómộtlầntôicònnhặtđượcmộttờgiấydướigầmbànhọccủaViênViên,cóthểlàcuộctraođổibằngbútgiữacôbévàmộtcôbạngáikháctronggiờhọc,haingườinhiệttìnhthảoluậnvềmấycậubạntraitronglớp,cóthểnhậnrachúngbắtđầucóthiệncảmmơhồvớimộtsốbạntrai.Tôicười,giấutờgiấynàyđi,đợisaunàyViênViênlớnlênsẽtrảlạichocôbé.

Mỗingườibốngườimẹđềutừngtrảiquatuổidậythì,nhớlạithờikỳchúngtalànhữngthiếunam,thiếunữ,sẽthấysựnảysinhtìnhcảmnàyởhọcsinhtrunghọclàbìnhthườngbiếtbao.Vìthế,khiconemchúngtaởgiaiđoạnpháttriểntìnhcảm,tạisaolạikhôngthểthấuhiểuchúnghơn?

ThỉnhthoảngViênViênnhậnđượcđiệnthoạicủamộtcậubạnnàođó,sẽnóichuyệnrấtlâu,lúcđặtmáyxuống,côbétỏranhưcótâmtrạnggìđó.Tôisẽlựachọnmộtthờigianvàđịađiểmthíchhợp,giảvờvôtìnhkéocâuchuyệnvềchủđềnày,nóivớiViênViênrằng,contraivàcongáisaukhibướcvàotuổidậythìsẽcóthiệncảmvớibạnkhácgiới,mongmuốnđượctiếpxúcvớibạnkhácgiới,đâylàđiềubìnhthường,cũnglàđiềurấtđẹp.Nếukhôngcóthìlạilàkhôngbìnhthường.

MụcđíchtôinóinhưvậylàđểxóađisựbấtantronglòngViênViên,đểcôbébiếtrằnghóaracóthiệncảmvớibạntrai,hoặcngườikháccóthiệncảmvớimìnhđềulàlànhmạnh,bìnhthường.

Bấtanvàtựtráchlàđiềumàmỗiđứatrẻcóthiệncảmvớibạnkhácgiớitrongđộtuổidậythìđềusẽcó,thậmchícónhiềuđứatrẻcòncảmthấymìnhlàngườicótội.Cảmgiácnàykhôngnhữngsẽkhôngkhiếntrẻmấtđihứngthúđốivớibạnkhácgiới,màcònkíchthíchpháttriển.Trướcsứcépcủaphụhuynhvànhàtrường,cảmthấythíchbạnkhácgiớilàkhôngtrongsáng,khôngđạođức,bềngoàichúngsẽcónhữnghànhđộngbướngbỉnh,khôngnghelờibốmẹ,nhưngtronglònglạibànghoàng,ngơngác,tựkhinhbỉmình.Chỉkhicontrẻbiếttựtôntrọngmình,tựyêuthươngmình,cảmthấybìnhthản,tựnhiênkhichơivớibạnkhácgiớitrongtuổidậythì,mớicóthểcảmthấytựtinvàlýtrí,mớihànhđộngmộtcáchđoantrang,tựnhiên,mớicóđượcsứcmạnhtựlàmchủmình.

Tôicóquenvớimộtbậcphụhuynh,congáicủachịấyhọclớptám,rấtxinhxắn,thànhtíchhọctậpcũngkhôngtồi,chịrấtsợcongáiyêusớm,ảnhhưởngđếnhọchành,từkhiconlênlớpbảy

chịbắtđầukiểmsoátconchặtchẽ.Nhàchỉcầncóđiệnthoạicủacontraigọiđến,chịnhấtđịnhphảihỏiquatìnhhình.Congáiđihọcvềhơimuộnmộtchút,chịliềntrahỏikhôngngừng,lạicòngọiđiệnchocôgiáokiểmchứngxemcongáicónóithậthaykhông.Vìchuyệnnàymàquanhệgiữamẹvàcongáirấtcăngthẳng.

Đểkiểmsoáthànhđộngcủacôcongái,vàcũngvìsựantoàncủacon,bậcphụhuynhnàyđãmuachoconmìnhmộtchiếcđiệnthoạidiđộng,kếtquảlàcómộtlầnchịxemtrộmđiệnthoạicủacon,pháthiệnthấycôbévàmấycậubạntraixưnganhxưngemvớinhau,chịgiậnlắm,tịchthuđiệnthoạiluôn.Congáilạicócáchkhác,hômsaumượnbạnđiệnthoạidiđộngmangvềnhàdùng.Chịlạitịchthuchiếcđiệnthoạiđimượn,saukhitanhọccôcongáiliềndùngmộtchiếcđiệnthoạicósốlạnhắntinnóirằngmìnhrấtbựcmình,tốikhôngvềnhànữa,nóixongliềntắtmáyngay.Chịkhôngtìmđượccon,nhưngườingồitrênchảolửa.Sángsớmhômsauliềnđếntrườngcongái,đứngởcổngđợiconvàgặpđượccon,khôngtrahỏiđượcchuyệntốiquaconđiđâu.Bựcquángườimẹnàyliềntìmđếncôgiáochủnhiệm,kểchocôgiáochủnhiệmnghechuyệncongáicảđêmkhôngvềnhà.Côgiáochủnhiệmlạichạyđibáocáovớibangiámhiệu,bangiámhiệuliềnlậptứctriệutậpcuộchọpvớicôchủnhiệmcáclớp,tuyênbốmộtnữsinhlớptámcủatrườngtaquađêmởbênngoài,yêucầucáclớptăngcườnggiáodụchọcsinh.Sauđóqua“xéthỏi”vàđiềutrađượcbiết,côbénàydỗimẹnênrahàngInternetchơimộtđêm,muốndọamẹmộttrận,khôngcóchuyệngìxảyracả.Nhưngngàyhômsaucôbéđếntrường,mọithứđềuthayđổi,tấtcảmọingườiđềunhìncôbằngánhmắtkháclạ,dườngnhưđêmhômđócôđãlàmmộtchuyệnrấtkinhkhủng.Mẹcôthấyhốihậnvìđãlàmtochuyện,nhưngđãkhôngthểníukéođượcnữa.Trướcsứcéplớn,cuốicùngcôbébuộcphảichuyểntrường.

Đếntrườngmới,mẹcôbéđưarayêucầukhôngđượcchơivớicácbạntrai.Nhưngsaukhichuyểnsangtrườngmới,côbérấtkhóhòađồngvớicácbạnmới,khôngcóbạnbè,họchànhbêtrễ.Đúnglúcđócómộtanhbạnlớptrênđếnbắtchuyệnvớicô,thếlàcôđã“yêu”anhchàngnàythật,cuốicùngđếnmứcbỏnhàrađi.Lúcnày,cuốicùngngườimẹmớipháthiệnrarằng,ngoàisựbuồnrầuthấtvọng,mìnhđãbótayhếtcách.

Từvídụnàychúngtacóthểthấy,trongcácvấnđềnhư“yêusớm”củacontrẻ,thựctếlàbốmẹcóhaichứcnăng,mộtlàkhuyênnhủxoadịutìnhhình,hailàkíchthíchlàmtochuyện.Tấtcảcácphụhuynhđềumongmuốnđạtđượchiệuquảđầutiên,tuynhiênđángtiếclàtrongthựctếrấtnhiềubậcphụhuynhđãbiếnsựviệcthànhkếtquảthứhai.Họmuốnngănconcáiyêusớm,nhưnglạidùngphươngphápsailầmđẩyconmộtcái,khiếncontựrơivàovòngxoáy.“Biệnpháphiệuquảnhấtlàmdaođộngýchícủatrẻlàgợilênýthứccótộicủachúng”(1),ởđâysai

lầmlớnnhấtcủaphụhuynhlàdùngquanniệmtầmthườngcủangườilớnđểbôinhọnhữnghànhvivốnlàbìnhthườngcủacontrẻ,khiếncontrẻcảmthấymìnhcótội,vềmặtkháchquanlàđẩycontrẻxuốngvựcthẳmvàkhôngthểtựmìnhthoátra.

__________________

(1)ErichFromm,Ngườivìmình,TônYYdịch,TamLiênthưđiếm,tháng11-1988,tr.149.

Tôiđãtừngnhậnđượcmộttinnhắncủamộtngườimẹ,nóicôcongáiđanghọclớpchíncủachị“đãcóbạntrai”,hỏitôinênxửlýnhưthếnào.Tôilậptứcgọiđiệnlại,hỏi“đãcóbạntrai”làthếnào.

Hóara,mộtcậubạncùngkhoánhưngkháclớpcủacongáichịthườngxuyêntìmđếnchỗcongáichịđểnóichuyệntronggiờgiảilao,đếnsinhnhật,congáichịrủmấyngườibạnđếncửahàngMcDonald,cũnggọicảcậubạnnàyđi,cậubạncũngtặngchocongáichịmộtmónquà,thỉnhthoảngchúngcònnhắntinchonhau.Saukhixemtrộmđượctinnhắncủacongái,chịpháthiệnrarằngtinnhắnchocậubạnnàylànhiềunhất,mộtsốcâulạicóphầnmờám,dườngnhưhaibêncóthiệncảmvớinhau.

Tôinóivớingườimẹnàyrằng,tronglờinóicủachúngta,“bạntrai”cóhàmnghĩariêng,vớinhữngchuyệnnhưthế,làmsaochịlạicóthểgọicậubạntraiđólà“bạntrai”củacongáichịđược.Thựcracontrẻkhôngcóchuyệngìđâu,làdochịdùngcáchlýgiảicủamìnhápđặtchomốigiaolưucủacontrẻ.

Đươngnhiêntôicũnghiểuđượcnỗilolắngcủangườimẹnày,chịsợnếunhưkhôngquản,côcongáivàcậubạnnàypháttriểnquanhệvà“yêu”thật,ảnhhưởngđếnhọchành.Tôinóivớichịrằng,cầnphảiquản,nhưngđừngquảnlinhtinh,trướchếtphảixóađivếtnhơthếtụctronglòngmình,sauđóhãyquảncon.Sauđótheolờigợiýcủatôi,ngườimẹnàyđãnóichuyệnvớicongáivàđạtđượckếtquảrấttốt.

Chịấyđãnóichuyệnvớicongáinhưthếnày.

Trướchếtkhẳngđịnhvớicongáirằng,ởđộtuổinàycủacon,cóthiệncảmvớibạnkhácgiớilàđiềurấtbìnhthường,cóthểthấysựpháttriểnvềtâmlývàsinhlýcủaconrấtđồngbộ,rấtkhỏemạnh.Ngoàira,cóbạntraithíchcon,chothấyconlàmộtcôgáiđángyêu.Concóthiệncảmvớibạntrai,chứngtỏconcũnglàmộtngườibiếtthưởngthứcngườikhác.

Tiếptheochịnóivớiconrằng,họcsinhcấphaicóthiệncảmvớibạnkhácgiới,đâymớichỉlàvừamớibắtđầu,làmộtcôgáiđángyêu,trongtươnglaiconsẽcònđượcgặprấtnhiềungười

yêuquýcon,chúngtađềuphảicảmkíchhọ.Đồngthời,concũngsẽđượcgặprấtnhiềubạntraiđángđểchúngtaphảiyêuquý,họđềucónhữngưuđiểmkhácnhau.

Cuốicùngchịnóivớicongáirằng,chỉngườinàođángyêumớiđángđểchongườikhácyêuquý.Nếumộtbạnhọckhônggiỏi,khíchấtkhôngcógìnổibật,nănglựcbìnhthườngthìlàmsaocóthểkhiếnngườikháccóthiệncảmđặcbiệtvớianhấy/côấyđược.Đốivớihọcsinhcấphai,điềuquantrọngnhấtlàhọctập,khíchấtvànănglựcđượcxâydựngtrêncơsởhọcthức.Chỉkhihọchànhchămchỉ,mớicóthểcàngngàycàngđángyêu,đượcngườikhácyêuquý,đồngthờimìnhcũngmớicóthểdầndầnhọcđượccáchyêuquýngườikhác.

Sauđóngườimẹnàygọiđiệnthoạichotôi,kểchịđãnóichuyệnvớicongáinhưvậy,congáichịrấtmừng.Từđótrởđi,congáichịcònthườngxuyênkểchomẹngheaiviếtgiấygìhoặcnhắntinchoai,côbécảmthấyaidễthương.Cònvềcậubạnđó,vẫnchơivớinhau,nhưngrấtbìnhthường,khôngkhácgìsovớibạnbèkhác.Ngườimẹnàyngộrađượcmộtđiều:Chỉcầnnộitâmngườilớntrongsáng,nộitâmcủacontrẻcũngsẽrấttrongsáng.

Thựcratrongbàiviếtnàytôimuốnnóirằng,cáichínhkhôngphảilàgiáodụctìnhyêunhưthếnào,màlàngườilớnnênnhìnnhậncontrẻbằngánhmắttrongsángnhưthếnào,hiểucontrẻbằngniềmtinlànhmạnhnhưthếnào.Khôngíttrẻemcóphẩmchấtđạođứckém,mộttrongnhữngnguyênnhânquantrọnglàchúngkhôngngừngbị“lốitưduyrácrưởi”củangườilớnxâmhại.Lốitưduyrácrưởinàygiốngnhưmộtsốdoanhnghiệpchỉchútrọngđếnsảnxuất,mặcsứcthảkhíđộcvànướcthảigâyônhiễmramôitrường,dầndầnlàmônhiễmbầutrờivàmảnhđấtvốnrấttrongsángcủatrẻ,kếtquảlàtínhpháhoạiđãlấnchiếmhoàntoàntínhsảnxuất.Khôngchỉtrongvấnđềyêusớm,lốitưduyrácrưởitrongcácphươngdiệnkháccũngsẽkhiếntưduycủatrẻbịbiếndị.

Vídụcómộtvịphụhuynh,ngaytừkhicònrấtnhỏđãquảnlýconrấtchặttrongvấnđềtiềnbạc,đềphòngcậucontrainhưđềphòngkẻtrộm.Trongýthứccủachị,dườngnhưchỉcầncócơhội,cậuconsẽtắtmắtlấytiền.Vìvậyởnhàchịgiấutiềnvàomộtchỗrấtkín,khôngđểchoconbiết;vàkhiconđihọccầnmuacáigì,chịluônhỏibằnggiọngnghingờ:“Cáiđónhiềutiềnnhưthếư,conphảinóithậtđónhé”.Kểcảđãđượcchịđồngý,cậuconcầmtúicủachịlênlấytiền,chịcũngphảinói:“Nào,đểmẹxemxemconcólấythừahaykhông,khôngđượclấythừađâuđấy”.Trướcsựkhôngtintưởngvàgiámsátchặtchẽcủangườimẹ,cậucontraicủachịcóhứngthúvàrènđượckhảnăngchốnggiámsát.Saukhilêncấphai,cậucontrainàybắtđầulấytrộmtiềncủanhà.CómộtlầnđicùngvớibốramáyATMrúttiền,lúcbốbấmpassword,cậutađãnhớđược,sauđólấytrộmthẻcủabố,mộtthángchialàmbốnlầnrútrahainghìntệ,tiêu

xàihếtsạch.Mỗilầnxảyrachuyệnăntrộmtiền,ngoàiviệcđánhchocậucontraimộttrậnnhừtử,phụhuynhchỉcònbiếtngửamặtlêntrờithanthởrằng,tạisaomìnhlạisinhramộtđứaconkémcỏinhưvậy.Bốmẹthựcsựkhôngthểhiểunổi,từxưađếngiờluônđềphòngcongiởtròxấutrongchuyệntiềnbạc,sợcậuhưhỏng,tạisaocậulạitrởnêntồitệđúngtheochiềuhướngđó?

Mộtvídụkháctráingượcvớivídụtrênlàchuyệnmàmộtngườibạnthâncủatôikểchotôinghe.

Cậucontraihọclớpbacủachịvìmộtnguyênnhânnàođómàkhôngthamgiađượckỳthigiữakỳcủatrường,đểbùchoconkỳthinày,chịliềnđếntrườngtìmđềthigiữakỳcủacácmôn,vềnhàbảoconlàmbàitheothờigiannhưtrườngquyđịnh.

Lúcđưađềthichoconchịcũnghơidodự,nghĩnênđểcontựbấmthờigianhaylàđểchịgiámsát;đồngthờichịcònnghĩrằng,cónênthuhếtsáchvởtrongphòngconđikhông,đềphòngcậuxemtrộm.Bìnhthườngthànhtíchhọctậpcủaconchịkhôngcaolắm,chắcchắnsẽcómộtsốcâukhônglàmđược,vậythìliệucậucóxemtrộmđápántrongsáchhaykhông?

Chịnghĩmộtlátrồiquyếtđịnhsẽtintưởngcontrai,chịnóivớiconrằng,contựbấmthờigian,hếtgiờkhôngđượclàmnữa.Rồichịkhôngnóigìthêmmàđóngcửađira.

Mộtđiềukhiếnchịrấtmừnglà,cậubéhọclớpbanàyhiểuđượcthilàphảinhưthếnào,cậuhoàntoàndựatheoquytrìnhthicủatrườngđểquảnlýmình,hếtthờigiankhônglàmthêmbàinữa.Vàcậucũngkhônghềbiếtcóchuyện“quaycóp”,quaquansátmẹcậubébiếtđượcrằng,khigặpphảicâukhônglàmđược,cậucũngkhôngnảyraýđịnhléngiởsáchraxem.Bấtgiácchịphảithanlênrằng:Hóaracontrẻtrongsángnhưvậy!Chịthấymayvìsựlựachọncủamìnhlúcđó,thấymayvìmìnhkhônggieorắcvàođầucontrẻnhữngkháiniệmxấunày:Thicóthểxemtrộmsách,conkhôngđángđượctintưởng.

Conngườirấtdễbịámthị,kểcảlàngườilớn.Nếumộtngườiluônđượcngườikhácámthịrằngmìnhcóphẩmchấtđạođứctốt,tốtbụngthânthiện,anhtasẽdầndầnsinhraýthứctựkhẳngđịnhmình,phẩmchấtđạođứccủaanhtasẽpháttriểntheohướnglànhmạnh.Nếumộtngườiluônbịámthịrằngbảnthâncóvấnđềgìđó,anhtasẽkhôngngừngtựphủđịnhmình,dầndầnmấtđisựtựtin,trượttheohướngtiêucực.

Cóngườinghiêncứuvàpháthiệnrarằng,thậmchídướisựámthịliêntụccủangườikhác,diệnmạobênngoàicủamộtngườicũngsẽbịthayđổi.Ngườicótướngmạobìnhthường,trướcánhmắttándươngsẽtrởnênrạngngời,trànđầysứcsống.Ngườicócácnétxinhxắn,

trướcánhmắtđầymiệtthị,cũngsẽtrởnênkhôkhan,ngờnghệch.Bốmẹđốixửvớiconcáibằngsuynghĩlànhmạnh,mớicóthểgiúpchoconcáiđượctrưởngthànhmộtcáchlànhmạnh.

Tôiđãtừngđọcmộtcâuchuyệnngụngôn.TrongcuộcnóichuyệnvớithiềnsưPhậtẤn(1),TôĐôngPha(2)mớihỏirằng,ngàithấydángngồicủatôithếnào?PhậtẤntrảlờitôithấydángngồicủangàirấtgiốngPhậttổ.TôĐôngPharấtmừng.Tiếptheođóôngmớicườiranhmãnhnói,tôithấydángngồicủasưphụgiốngnhưmộtđốngphânbò.PhậtẤnnghexongkhônggiậncũngkhôngphảnbác,chỉmỉmcười.TôĐôngPhatưởngmìnhđãthắngPhậtẤn,vềđếnnhàliềndươngdươngtựđắckểchuyệnchoemgáinghe.EmgáiTôĐôngPhanói,anhà,anhthuađậmquá.TronglòngđạisưPhậtẤncóPhậttổNhưLai,vìthếnhìnanhmớigiốngPhậttổ;còntronglònganhchỉcóđốngphânbò,nênnhìnngườikháccũngthấygiốngđốngphânbò.

_________________

(1)PhậtẤn(1032-1098):ThiềnsưđờinhàTống,bạnthâncủaTôĐôngPha(ND).

(2)TôĐôngPhatứcTôThức(1037-1101):nhàvăn,nhàthơnổitiếngthờiTống(ND).

Bốmẹkhôngbaogiờnênnhìncontrẻbằngánhmắtcóchứađốngphânbò.Nếulờinóicủabốmẹkhôngngừnggieorắcchocontrẻnhữngámthịtiêucực,khôngnhữngsẽphávỡsựtrongsángtrongnộitâmcủatrẻ,màcòncóthểbópméophẩmchấtđạođứccủatrẻ.Bốmẹcầnphảibiếtrằng,contrẻkhôngcócônglựcvàsựđiềmđạmnhưthiềnsưPhậtẤn.

Lưuýđặcbiệt

Bấtanvàtựtrách,làđiềumàmỗiđứatrẻcóthiệncảmvớibạnkhácgiớitrongđộtuổidậythìđềusẽcó,thậmchícónhiềuđứatrẻcòncảmthấymìnhlàngườicótội.Cảmgiácnàykhôngnhữngsẽkhôngkhiếntrẻmấtđihứngthúđốivớibạnkhácgiới,màcònkíchthíchpháttriển.Trướcsứcépcủaphụhuynhvànhàtrường,cảmthấythíchbạnkhácgiớilàkhôngtrongsáng,khôngđạođức,bềngoàichúngsẽcónhữnghànhđộngbướngbỉnh,khôngnghelờibốmẹ,nhưngtronglònglạibànghoàng,ngơngác,tựkhinhbỉmình.Chỉkhicontrẻbiếttựtôntrọngmình,tựyêuthươngmình,cảmthấybìnhthản,tựnhiênkhichơivớibạnkhácgiớitrongtuổidậythì,mớicóthểcảmthấytựtinvàlýtrí,mớihànhđộngmộtcáchđoantrang,tựnhiên,mớicóđượcsứcmạnhtựlàmchủmình.

“Cóbạntraithíchcon,chothấyconlàmộtcôgáiđángyêu;concóthiệncảmvớibạntrai,chứngtỏconcũnglàmộtngườibiếtthưởngthứcngườikhác”.

“Làmộtcôgáiđángyêu,trongtươnglaiconsẽcònđượcgặprấtnhiềungườiyêuquýcon,

chúngtađềuphảicảmkíchhọ.Đồngthời,concũngsẽđượcgặprấtnhiềubạntraiđángđểchúngtaphảiyêuquý,họđềucónhữngưuđiểmkhácnhau”.

“Chỉngườinàođángyêu,mớiđángđượcngườikhácyêuquý.Nếumộtbạnhọckhônggiỏi,khíchấtkhôngcógìnổibật,nănglựcbìnhthườngthìlàmsaocóthểkhiếnchongườikháccóthiệncảmđặcbiệtvớianhấy/côấyđược.Đốivớihọcsinhcấphai,điềuquantrọngnhấtlàhọctập,khíchấtvànănglựcđượcxâydựngtrêncơsởhọcthức.Chỉkhihọchànhchămchỉ,mớicóthểcàngngàycàngđángyêu,đượcngườikhácyêuquý,đồngthờimìnhcũngmớicóthểtừtừhọcđượccáchyêuquýngườikhác”.

Khôngíttrẻemcóphẩmchấtđạođứckém,mộttrongnhữngnguyênnhânquantrọnglàchúngkhôngngừngbị“lốitưduyrácrưởi”củangườilớnxâmhại.Lốitưduyrácrưởinàygiốngnhưmộtsốdoanhnghiệpchỉchútrọngđếnsảnxuất,mặcsứcthảkhíđộcvànướcthảigâyônhiễmramôitrường,dầndầnlàmônhiễmbầutrờivàmảnhđấtvốnrấttrongsángcủatrẻ,kếtquảlàtínhpháhoạiđãlấnchiếmhoàntoàntínhsảnxuất.

GiốnghệtnhưNewton

Thưởngthứccontrẻkhôngphảichỉlàtánthưởngnhữngưuđiểmcủatrẻ,màquantrọnghơnlànênnhìnnhậnthếnàovềnhữngkhuyếtđiểmcủatrẻ.Nếubạnluônnhìntrẻbằngconmắt“giốnghệtnhưNewton”,thìtrẻsẽcàngngàycànggiốngNewtonthật.

ChúngtôithườngnóiViênViên“giốnghệtnhưNewton”,đâykhôngphảilàmộtlờibiểudương,màlàphêbình,phêbìnhcôbédokhônglưutâm,phạmphảinhữnglỗirấtngờnghệchtrongcuộcsốngthườngngày.

CâunóinàybắtnguồntừmộtcâuchuyệnmàViênViênđọchồinhỏ.Newtonrấtsaysưavớicácthínghiệmcủamình,mộtlầncómộtngườibạnđếnthămông,nhưngkhôngđợiđượcông,ngườibạnnàyliềntrêuNewton,ănhếtbữacơmtrưamàngườigiúpviệcchuẩnbịchoôngrồiravề.ĐợiđếnkhiNewtontừphòngthínghiệmđira,bướcđếnbànăn,nhìnthấycảnhtượngngổnngangtrênbàn,miệngliềnlẩmbẩm“Hóaramìnhđãăncơmrồi”,sauđólạirờibànăn,tiếptụcchuivàophòngthínghiệm.

Vìquásaysưavớimộtviệcnàođó,thiêntàithườngphạmnhữngsailầmnựccườitrongcuộcsống,làmnhữngchuyệnkhiếnngườikhácphảibậtcườihoặctứcgiận,lưutruyềnđếnđờisautrởthànhnhữngcâuchuyệnkinhđiển.Nhưngtrongcuộcsốnghiệnthựcxuấthiệnnhữngconngườivàsựviệcnhưvậy,phầnlớnlạiđượccoilà“khônglưutâm”,“khôngthôngminh”,khiếnngườikháccoithườnghoặcbựcmình.Điểmnàyđặcbiệtđượcthểhiệntrongquátrìnhgiáo

dụctrẻem.

Khituổicònthơ,hầuhếttrẻemđềusaysưavớimộtchuyệngìđó.Hoặclàdùngtoànbộsuynghĩđểngẫmnghĩxemchúgàconđầutiêntừđâumàra,đếnnỗikhôngnghethấytiếngmẹgiụcnămlầnbảylượtraăncơm;hoặclàmảichơiquáquênđivệsinh,tèraquần;cũngcóthểlàđọcmộtcuốntruyệnthúvịquá,quênlàmbàitập…Mộtnghìntrẻemcómộtnghìnviệcsaymê,mặcdùtrongmắtngườilớn,nhữngviệcnàyđơngiảnvànhàmchánbiếtbao;cộngvớisựnonnớtvàthiếukinhnghiệmsốngcủatrẻ,chúngthườnglàmnhữngviệckhiếnngườikhácphảikhócdởmếudở,thậmchígâyramộtsốtaihọanhỏ.

Ngườilớnnênnhìnnhậnsự“khôngphải”củacontrẻbằngtháiđộnhưthếnào,đâykhôngphảilàchuyệnnhỏ,nósẽảnhhưởngsâusắcđếncontrẻ.

Mộtngườibạncủatôikhinóiđếngiấcmơlàmnhàvănkhôngtrởthànhhiệnthựccủamìnhđãkểmộtcâuchuyện.Hồihọccấphai,côấythườngxuyênvừakéoốngbễhấpmànthầuvừađọctiểuthuyết,kếtquảcómấylầnmảiđọcquá,khôngchúýđếnlửa,đểlửabịtắt,bốcôấypháthiệnrađãđánhchửicômộttrận.Gầnbamươinămtrôiqua,nhắcđếnchuyệnnàycôvẫnrấtbuồn,cảmthấysựviệcnàycóảnhhưởngtiêucựclâudàiđốivớisựpháttriểnvềtâmlývàsựnghiệpcủacô.NếusosánhsựviệcnàycủacôvớingườimẹnhàbáchọcEdisonthấuhiểuvàủnghộtrướccác“lỗilầm”củacontrai,thìthựcsựcóthểthấyrằng,cuốicùngcontrẻcóthểthành“tài”haykhông,tháiđộvàcáchxửlýcủabốmẹtrongnhữngvấnđềnàylàhếtsứcquantrọng.

Nênnhìnnhậnnhưthếnàovềmộtsốsaisótnhỏmàtrẻvôtìnhmắcphải,đốivớinhữngsaisótnàybốmẹcầngiảiquyếtbằngtháiđộnhưthếnào-đâythựcralàmộtvấnđềlớntronggiáodụcgiađình.

Congáitôi-ViênViênlàmộtđứatrẻbìnhthường,côbécũngthườngxuyênphạmnhữnglỗimàngườikhácmắcphải.Vídụbỏramấytrămtệđểmuacuốntừđiểnđiệntử,dùngđượcmấyngàythìđánhmất,cũngkhôngbiếtlàmấtởđâu;lúcrántrứng,saukhiđậptrứngliềnđổthẳnglòngtrứngvàothùngrác,tiếpđóliềnsuynghĩnênvứtvỏtrứngởđâu,mớipháthiệnrađổnhầm;bảocôbécấtchiếckéovàohộpdụngcụ,côbéliềncầmkéođimộtvòngtrongnhà,quaylạithắcmắctôiđưakéochocôbélàmgì.Mỗilầnnhưvậy,tôichỉcóthểnóimộtcáchbấtlựcrằngcon“giốngnhưNewton”.

“HànhviNewton”củaViênViêncònthườngxuyêngâythêmviệcchotôi.ViênViênhọccấphainộitrúởtrường,mộttuầnvềnhàmộtlần.Thờigianđầu,cuốituầnmỗilầntrởvềtrường,

côbéthườngxuyênđểquênnhữngđồdùngcầnthiếtởnhà,đếntrườngliềngọiđiệnthoạivềnhà,bảobốmẹmangđếnhộ.TrườngcủaViênViêncáchnhàkháxa,tôivàôngxãđimộtchuyếnlàmấtluônnửangày,lạicònphảixinnghỉởcơquan.Mỗilầnnhưvậy,tronglòngtôicũngkhábực,nhưngkhôngbaogiờvìchuyệnnàymàtráchconmàchỉthểhiệnrằngchúngtôirấtbận,lãngphíthờigiannhưthếthìthậtlàtiếc.Nóinhưvậylàđủrồi.Chúngtôihiểumỗilầngọiđiệnthoại,conđãbiếtdosựsơýcủamìnhmàgâyphiềnhàchobốmẹ,trongtìnhhuốngnàybốmẹkhôngnêntráchconnữa,nếubốmẹtráchcon,lạithànhrachoconcơhộibiệnbạchnhưnglạikhôngchịukiểmđiểmlạimình.

MặcdùmỗilầnViênViênvềtrường,tôivàôngxãđềuloconsẽquêngìđó,lạibắtchúngtôiphảiđimộtchuyến,nhưngchúngtôisẽkhôngthudọnđồđạcgiúpViênViên,chỉdặndòmộtcâu:Thửnghĩkỹxem,nhớmanghếtđồdùngđi.Kiêntrìmộtthờigian,ViênViênrấtítkhiquênđồnữa,thugọnđượctoànbộđồdùngcầnmang.TôinhìnthấyViênViêncóriêngmộtquyểnsổnhỏ,ghilạinhữngviệccầnphảilàm,trướckhiđigiởraxemmộtlần,xemxemcònviệcgìchưalàmhaykhông.

Khuyếtđiểmcủamỗingườilàmuônhìnhvạntrạng.ViênViênkhôngphảilàngườigiỏigiangtrongviệcbiếtlotoanchocuộcsống,điềunàychắcchắncóliênquanđếncáchgiáodụccủachúngtôi,cóthểlàvôtìnhđãlàmthaychoconnhữngviệcmàđánglẽconphảitựlàm.Cũngcóthểlàdobảntínhcủaconngười,điểmmạnhvàđiểmyếucủamỗingườikhôngnhấtthiếtsẽphảithểhiệntrênmộtphươngdiệnnàođó.Chúngtôiđãýthứcđượcnhữngvấnđềnày,mộtmặtlàcốgắngchấpnhận,mặtkháclàcốgắnggiúpconkhắcphụcđiểmyếu.Nhưngsựgiúpđỡnàykhôngphảilànhiệttìnhgiúpconlàmviệcnàyviệcnọ.Biếtbốmẹkhôngthểgiúpconđếnhếtđời,sự“giúpđỡ”củachúngtôilàcốgắngđểcontựmìnhlàm.Việcmàchúngtôicầnlàm,chủyếulà“cólòngkiênnhẫn”,chophépconlàmsai.

Nếusợcontrẻcócáigìđósuynghĩkhôngđượcchutoàn,ngườilớnsẽsuynghĩthaychotrẻ,theodõisátsaotrẻ,trướcmắtsẽthấylàgiúpđượccon,nhưngvềlâudài,điềuđóchỉgâyphảntácdụng.Phàmlànhữngviệccầnphảiđểtrẻtựmìnhsuynghĩ,tựmìnhlàm,phạmphảinhiềusailầm,dầndầnmớihọcđượccáchlàmchothậttốt.

KhiViênViênvừabướcvàocấpba,buổisánglúcnàocũngđihọcvội,thườngxuyênquênchìakhoáhoặcquênđeođồnghồ,rấtbấttiện,tôivàôngxãthườngxuyênnhắcnhở“cầmchìakhoá”,“đeođồnghồ”.Làmthếmộtthờigian,pháthiệnthấykhôngổn.ViênViênluônỷlạivàolờinhắcnhởcủachúngtôi,bảnthânkhôngchịunghĩcáchđểnhắcnhởmình.Tôibảoconsaukhivềkhoáxexongbỏngaychìakhoávàocặpsách,sánghômsauchỉcầnđeocặpđithìchắc

chắnsẽmangtheochìakhoá,khôngnênvừabướcvàocửanhàlàtiệntayvứttrênbànhọc;đồnghồsaukhitháorathìcấtvàochiếctúinhỏtrongcặp.ViênViênmiệngthìvângdạ,nhưngvẫncứthườngxuyênkhôngchịulưutâm,vẫnđểchìakhoávàđồnghồlênbànhọctheothóiquen.

CómộtlầnViênViênquênchìakhoá,đếntrườngkhôngthểkhoáđượcxe,đúnghômbịsaođỏkiểmtra.Khôngkhoáxelàhànhviviphạmquyđịnhcủatrường,phảiviếtbảnkiểmđiểm,lạicònảnhhưởngđếnđiểmthiđuacủalớp.ChuyệnnàykhiếnViênViênrấtbuồn,tronglòngchúngtôichắcchắncũngtráchcon,nhưngkhôngnóinhữngcâunhư“mẹđãnhắccontừlâu”,chỉđùamộtcâu,congiốnghệtnhưNewton,khótránhkhỏiviệcphạmnhữnglỗinhỏ.Đồngthờikhuyếnkhíchconthựchiệntheoquyđịnhcủanhàtrường,đếnphònghọcchungdọnvệsinhmấylần,cốgắnggiànhlạiđiểmbịtrừcủalớp.Tôicònlấymáyảnhchụplại“bảnkiểmđiểm”màViênViênviếtrấtcẩnthận,đùaconrằngtừgiờtrởđisẽthuthậptàiliệucho“tiếnsĩNewton”,đợisaunàytrởthànhngườinổitiếng,đâysẽthànhcâuchuyệnkinhđiển.

TháiđộnàycủachúngtôiđãkhiếnViênViênthấyvuihơn,khôngcònbuồnbãvìchuyệnnàynữa.Sauđóthôngquaviệclaođộngởtrường,côbéđãnhanhchónglấylạiđượcsốđiểmmàlớpbịtrừvề,điềuquantrọngnhấtlàtừđótrởđi,ViênViênkhôngcònđểquênchìakhoáxeđạpvàđồnghồnữa.

Khôngphảiphụhuynhkhôngnênphêbìnhcontrẻ,nhưngphêbìnhcứnhấtthiếtphảiápdụngcách“phêbình”thôngthườngư?

Giốngnhưviệcđứttaysẽcảmthấyđau,trẻmắcmộtsốlỗinhỏhoặcgâytaihọa,khôngcầnbạnphảinói,trẻcũngsẽcảmthấyngạingùng,cảmthấyhốihậnvàđaukhổ.Lúcnàynếubốmẹkhôngchúýđếntâmlýcủatrẻ,mặtmàycăngthẳngnóinhữngcâugiáohuấn,nóimộtsốcâunhưđãnhắcnhởtừlâu,chỉkhiếntrẻcảmthấymấtthểdiện,cảmthấybựcmình.Đểbảovệthểdiệnchomình,đểthểhiệnsựkhônghàilòngvớilờicàunhàucủabạn,cóthểcontrẻsẽcốtìnhcãilạihoặclàmravẻkhôngthèmquantâm.Nếugiữabốmẹvàconthườngxuyênxuấthiệnsựgiáohuấnvàchốngđốinày,dầndầntrẻsẽthựcsựkhôngquantâmđếnlỗilầmcủamình,khônghềđộnglòngtrướclờicủabốmẹ.

Rấtnhiềungườibìnhthườngcũngbiếtkhiconcólỗicầnphảinóichuyệnvớicon.Nhưngchỉcầnxảyranhữngchuyệnđộtxuất,theophảnxạcóđiềukiệnliềnnổicáuvớicon,“Bốđãnhắccontừlâurồi,màconvẫn…”,“Tạisaoconlạihậuđậunhưvậy…”,nóiranhữnglờitráchmắng

nóngnảy,sauđólạihốihận,nhưnglầnsaugặpphảinhữngchuyệntươngtự,vẫnkhôngkìmchếđượclạinổicáu.Mộtsốbậcphụhuynhthíchdùngnhữngcâunhư“tôinóngtính”đểbiệnbạchchomình,đểtạosựcânbằngchomình.“Nóngtính”cóthểchỉlàmộtkhuyếtđiểmnhỏcủabốmẹ,nhưngnólạiđemlạihậuquảrấtxấuchocontrẻ.Điềunàysẽkhiếncho“lỗinhỏ”củatrẻbiếnthànhmộtcáitật.Hoặcbiếnthànhngườitínhtìnhnóngnảy,tựticốchấp;hoặclàdạydỗnhiềulầnnhưngkhôngthayđổi,táiphạmhếtlầnnàyđếnlầnkhác.

Bốmẹbuộcphảinhậnthứcđượcrằng,quátrìnhtrưởngthànhcủacontrẻcầncónhững“lỗilầm”.Bàihọcvàkinhnghiệmmàcontrẻđúcrútđượctừcuộcsống,sẽđểlạiấntượngsâusắchơnnhữngđiềuhaylẽphảimàbạnnóirabằnglờihàngtrămlần.“Phạmsailầm”làmônhọcbắtbuộcphảicótrongquátrìnhtrưởngthànhcủatrẻ,chỉcóhọcđủmộtlượng“họcphần”nhấtđịnh,trẻmớirènđượckhảnănghọcmộtbiếtmười,tựmìnhkiểmđiểmbảnthân,tựmìnhhoànthiện.Phụhuynhphảihiểuđượcgiátrịcủa“lỗilầm”,nhìnthấytrongquátrìnhtrưởngthànhcủatrẻ,“lỗilầm”và“thànhtích”cóchứcnănggiáodụcnhưnhau.

Cònvềviệcnhững“saisót”thỉnhthoảngxảyragâythiệthạivềthờigian,tiềnbạcchobảnthântrẻvàbốmẹ,cầncoilàkhoảnhọcphíbuộcphảinộpđểchotrẻtrưởngthành,đổilạitrẻsẽgặtháiđượcsựchínchắn,thànhtài,thànhcông.Trẻtháotungmộtchiếcxeôtôvừamớimua,cóthểsẽkíchthíchtiềmnăngvàhứngthúchếtạomộtchiếcmáybay.Hômnaynấucháymộtnồithứcăn,ngàymaicóthểchoralòmộtđầubếpcừkhôi.Thiếtlậpmộtquanniệmđúngđắnvềcontrẻ,nhìnnhậnnhữnghànhvi“gâytaihọa”củatrẻbằngánhmắtkỳvọng,sẽcảmthấyđúnglànhữngcơhộitốtchứkhôngphảichuyệnxấu.Vớimộttâmtrạngnhưvậy,tronglòngbạnsẽcòn“nổicáu”nữakhông?

“GiốnghệtnhưNewton”vừalàvấnđềbốmẹnênhiểuconnhưthếnào,đồngthờicũnglàvấnđềnênphêbìnhgiáodụctrẻbằngphươngphápgì.Ngườitathườngnóimộtngườibiếtnóichuyệnhaykhông,khôngphảinằmởvấnđềnóicáigì,màlànóinhưthếnào.Chúngtacóthểphêbìnhtrẻ,nhưngnhấtthiếtphảilựachọncáchphêbìnhphùhợp,nhằmvàomụcđíchbảovệlòngtựtrọng,thiếtlậpsựtựtin,bồidưỡngnănglựcchotrẻ.Tấtcảnhữngcáchphêbìnhgâytổnhạiđếnlòngtựtrọng,sựtựtinvànănglựccủatrẻđềukhônghay,đềulàcáimàbốmẹbuộcphảitừbỏ.

Cáchphêbình“giốnghệtnhưNewton”biếnmộtchuyệnkhônghay,mộtchuyệnđángraphảibựcmìnhthànhmộtcâuđùa,vừagiúpchotrẻbiếtmìnhđãsaiởđâu,nhưngđồngthờilạikhônglàmtổnhạiđếnlòngtựtrọngcủatrẻ,ngoàiracònẩnchứasựthấuhiểutrẻ,thậmchíbaohàmmộtlờikhenđốivớimộttàinăngnàođócủatrẻ.Trẻrấtthíchnghenhữnglờiphê

bìnhnhưthế.

Chodùcónhữngđứatrẻmãimãikhôngbaogiờtỏralanhlợitrongcuộcsống,mãimãicónhữngnhượcđiểm“giốnghệtnhưNewton”,chỉcầnkhôngphảilàchuyệngìquálớn,xinhãychophéptrẻcónhữngnhượcđiểmđó.

Hãynghĩvềchúngta,chúngtacũngcórấtnhiềunhượcđiểm,thườngxuyênphạmnhữnglỗinhỏ.Vídụtôiđãtừngmắcmộtlỗirấtbuồncườikhôngchỉmộtlần,mặcquầnáothểthaođichạy,trongquátrìnhchạycảmthấychiếcquầnthểthaocócáigìhơibấtthường,quayvềmớipháthiệnramìnhmặcngượctừtrướcrasau;vàosiêuthịđổiáo,đếnnơimớipháthiệnrakhôngmangtheochiếcáo…Nhữngnhượcđiểmnàygiốngnhưnướcda,bámtrênngườitôi,khôngdễgìtẩyđiđược.Ôngxãvàcongáitôicũngcónhững“nhượcđiểm”thếnàyhoặcthếkhác,chúngtôicười,thườngxuyêncườinhạonhữngsaisótngờnghệchcủamìnhlà“giốnghệtnhưNewton”.Ởnhàchúngtôi,đâyhoàntoànlàmộtchuyệncười,khôngbịmiệtthịhoặctráchmắng.

Cóđứatrẻcẩnthậntỉmỉ,cóđứatrẻsơývôtâm;cóđứatrẻkhéotay,cóđứatrẻvụngvề;cóđứatrẻngaytừnhỏđãbiếtđểýđếnnhữngchitiếtnhỏtrongcuộcsống,tỏralanhlợi,giỏigiang;cũngcónhữngđứatrẻthíchyêntĩnhsuynghĩ,đầuócsuốtngàybaybổngởđâuđâu,trôngnhưngườimộngdu…Trạngtháicủacontrẻrấtkhácnhau,chúngtanênchophépsựkhácbiệtnàytồntại.Chínhsựkhácbiệtnàytạonêntínhphongphúcủaconngười.

Mộtsốbậcbốmẹquácầutoànđặcbiệthaychúýđếntừngchitiếtnhỏcủacon,khiconphạmmộtsốsaisótnhỏ,hoặcthểhiệnnănglựcbìnhthườngởmộtphươngdiệnnàođó,họliềntỏravôcùnglolắng,muốnlậptứcgiúpconthayđổi.Vàphươngphápmàhọdùngchínhlànóivớicontrẻrằngnênlàmthếnào,sauđócontrẻlạiphạmphảisailầmđúngnhưthế,cóthểhọsẽsầmmặtxuống-lúcnày,thựctếlàhọđãbiếnthànhnhữngngườibốngườimẹquákhắtkhe.

NếuNewtonsuốtngàybịtráchmắngvìkhôngchúýđếnnhữngchitiếtnhỏtrongcuộcsốngthìôngcòncóthểlàNewtonnữahaykhông?NếuEdisonsuốtngàybịtráchmóc,ôngcòncóthểlàEdisonnữakhông?

Tấtcảnhữngsaisótdothiếukinhnghiệmhoặckhôngchuyêntâm,chỉcầnkhôngliênquanđếnvấnđềđạođức,đềukhôngnênchỉtríchhoặcnổicáu,thậmchíkhôngcầnnhắcđến,bảnthâncontrẻsẽcảmnhậnđượcsựbấttiệnhoặcsựtổnthấttrongquátrìnhnày,biếtvềsauphảilàmnhưthếnào.Đươngnhiênchúngtacóthểnóichocontrẻbiếtnhữngkinhnghiệm

sốngcủamình,nhưngđồngthờinhấtthiếtphảibiếtkiênnhẫnchờđợichúngtrảinghiệmvàtrưởngthành,thậmchícốtìnhtạoramộtsốcơhộichotrẻđểtrẻđượcnếmmùikhikhôngcẩnthận.Chỉcầntrẻcólòngtựtôntựái,cóđủsựtrảinghiệm,cáicầnphảihọcchúngđềucóthểhọc,cáicầnphảichúýchúngđềusẽchúýđến.

Lùimộtbướcnói,nếubẩmsinhđứatrẻbịkhiếmkhuyếtvềmặttrítuệởmộtphươngdiệnnàođó,thìtrẻcũngsẽkhôngvìsựrăndạyhaynhữnglờinhắcnhởthườngxuyêncủabốmẹmàthayđổi;ngượclạicóthểvìnhữnglờicàunhàuthườngxuyêncủabạnmàngàycàngtỏrakémcỏi,đồngthờikhiếntrẻcàngthêmtựti.

Thưởngthứccontrẻkhôngphảichỉtánthưởngnhữngưuđiểmcủatrẻ,màquantrọnghơnlànênnhìnnhậnthếnàovềnhữngkhuyếtđiểmcủatrẻ.Nếubạnluônnhìntrẻbằngconmắt“giốnghệtnhưNewton”,thìtrẻsẽcàngngàycànggiốngNewtonthật.

Lưuýđặcbiệt

Nếusợcontrẻcócáigìđósuynghĩkhôngđượcchutoàn,ngườilớnsẽsuynghĩthaychotrẻ,theodõisátsaotrẻ,trướcmắtsẽthấylàgiúpđượccon,nhưngvềlâudài,điềuđóchỉgâyphảntácdụng.Tấtcảnhữngviệccầnphảiđểtrẻtựmìnhsuynghĩ,tựmìnhlàm,phạmphảinhiềusailầm,dầndầnmớihọcđượccáchlàmchothậttốt.

Giốngnhưviệccắtđứttaysẽcảmthấyđau,trẻmắcmộtsốlỗinhỏhoặcgâytaihọa,khôngcầnbạnphảinói,trẻcũngsẽcảmthấyngạingùng,cảmthấyhốihậnvàđaukhổ.Lúcnàynếubốmẹkhôngchúýđếntâmlýcủatrẻ,mặtmàycăngthẳngnóinhữngcâugiáohuấn,nóimộtsốcâunhưđãnhắcnhởtừlâu,chỉkhiếntrẻcảmthấymấtthểdiện,cảmthấybựcmình.Đểbảovệthểdiệnchomình,đểthểhiệnsựkhônghàilòngvớilờicàunhàucủabạn,contrẻcóthểsẽcốtìnhcãilạihoặclàmravẻkhôngthèmquantâm.Mộtsốbậcphụhuynhthíchdùngnhữngcâunhư“tôinóngtính”đểbiệnbạchchomình,đểtạosựcânbằngchomình.“Nóngtính”cóthểchỉlàmộtkhuyếtđiểmnhỏcủabốmẹ,nhưngnólạiđemlạihậuquảrấtxấuchocontrẻ.Điềunàysẽkhiếncho“lỗinhỏ”củatrẻbiếnthànhmộtcốtật.Hoặcbiếnthànhngườitínhtìnhnóngnảy,tựticốchấp;hoặclàdạydỗnhiềulầnnhưngkhôngthayđổi,táiphạmhếtlầnnàyđếnlầnkhác.

“Phạmsailầm”làmônhọcbắtbuộcphảicótrongquátrìnhtrưởngthànhcủatrẻ,chỉcóhọcđủmộtlượng“họcphần”nhấtđịnh,trẻmớicóthểrènđượckhảnănghọcmộtbiếtmười,tựmìnhkiểmđiểmbảnthân,tựmìnhhoànthiện.Phụhuynhphảihiểuđượcgiátrịcủa“lỗilầm”,nhìnthấytrongquátrìnhtrưởngthànhcủatrẻ,“lỗilầm”và“thànhtích”cóchứcnănggiáodục

nhưnhau.

Cáchphêbình“giốnghệtnhưNewton”biếnmộtchuyệnkhônghay,mộtchuyệnđángraphảibựcmìnhthànhmộtcâuđùa,vừagiúpchotrẻbiếtmìnhđãsaiởđâu,nhưngđồngthờilạikhônggâytổnhạiđếnlòngtựtrọngcủatrẻ,ngoàiracònẩnchứasựthấuhiểutrẻ,thậmchíbaohàmmộtlờikhenđốivớimộttàinăngnàođócủatrẻ.Trẻrấtthíchnghenhữnglờiphêbìnhnhưthế.

Tấtcảnhữngsaisótdokhôngcókinhnghiệmhoặckhôngchuyêntâm,chỉcầnkhôngliênquanđếnvấnđềđạođức,đềukhôngnênchỉtríchhoặcnổicáu,thậmchíkhôngcầnnhắcđến,bảnthâncontrẻsẽcảmnhậnđượcsựbấttiệnhoặcsựtổnthấttrongquátrìnhnày,biếtvềsaucầnphảilàmthếnào.

Thơcổnuôidưỡngtâmhồntrẻ

Nhữngđứatrẻđượcthơcổnuôidưỡngtâmhồn,cáimàchúnggặtháiđượckhôngchỉlàýthơvàtàinănglàmthơ,trênthựctếcũngtrởthànhngườiđượccuộcsốngvàvậnmệnhcoitrọnghơn.

KhiViênViêncònrấtnhỏ,tôiđãbắtđầuđọcchocôbénghemộtsốbàithơ.Tôipháthiệnrarằng,ViênViênthíchnghe,cũngrấtthíchhọcthuộc.

NămViênViênbatuổi,tôihọcđánhmáyvitính,hàngngàyhọcthuộcbàivèkiểugõ“nămnétcơbản”.Ngườiphátminhrakiểugõnămnétcơbản-họcgiảVươngVĩnhMinhđãbiênsoạn“bảngchữgốc”thànhmộtbàivèdễthuộcnhưbàithơ.LúctôihọcViênViênngồibêncạnhnghethấy,tốiđếnsaukhitắtđèntôinằmtrêngiườngđọc,cóchỗkhôngnhớđược,ViênViênliềnnhắctôi.Nhữngthứkhôngcónộidungnày,côbénghechơi,khôngngờlạithuộcnhanhhơncảtôi,tôiphảithầmthánphụctrínhớcủacontốt.

ChữviếtcủaTrungQuốcvốnhàmchứamộtvẻđẹpnghệthuật,ChuTácNhân(1)nói,chữHáncócácđặcđiểmnhưtínhtròchơi,tínhtrangsứcvàtínhâmnhạc(2).VàthơcacổđiểnTrungQuốclạihộitụđượcnhữngtinhhoacủatiếngmẹđẻcủachúngta,bằngtiếttấu,âmluật,tínhmĩquancủariêngmình,từcổđếnkimluôntỏarakhíchấtcaoquýkhiếnngườikhácphảisaymê.TrongquátrìnhdạyViênViênđọcthơ,tôiđãdầncóđượcnhậnthứckiênđịnhrằng,trẻemnênhọcthuộcnhiềuthơca,đặcbiệtlàthơcổ.

________________

(1)ChuTácNhân(1885-1967):EmruộtcủanhàvănLỗTấn(ChuThụNhân)vàcũnglàmột

nhàvăn(ND).

(2)TiềnLýQuần,Bànvềgiáodụcngữvăn,NXBĐạihọcSưphạmQuảngTây,tháng7-2003,tr.76.

KhiViênViênbốn,nămtuổi,tôibắtđầuchínhthứcdạyconđọcthơcổ.CuốnsáchđầutiênmàchúngtôisửdụnglàbộsáchBéđọcthơcổcóhìnhảnhminhhọa,gồmsáucuốn,tổngcộngcóhơnmộttrămbàithơ,nhữngbàithơđóđềurấtngắn,thôngthườngchỉcóbốncâu.TôithườngxuyêncùngViênViênđọcnhữngbàithơcổnày,đợiđếnkhiđọcnhiềurồithìhọcthuộclòng.Trongvấnđềnàykhôngđềrakếhoạchgì,đọctươngđốituỳý,nhưngvìduytrìliêntụcnêntrướckhivàolớpmột,ViênViêncơbảnđãthuộchếtnhữngbàithơnày.

Gầnđâytôicóđọcmộtsốtàiliệu,cóngườiphảnđốidạytrẻđọcthơcổkhichúngcònđangnhỏ.Họchorằngtrẻkhônghiểu,chỉhọcvẹtvànhớmộtsốâmtiết,vìthếđềnghịkhitrẻcònnhỏnêndạytrẻđọcnhữngbàithơthiếunhi,khôngnênhọcthuộclòngthơcổ.Cánhântôikhôngđồngtìnhvớiquanđiểmnày.

Nghệthuậttrướchếtcầncósựcảmnhận,trẻemhọcthơcổkhôngcầnquácoitrọngviệchiểu,thơcổbằngtrắcgieovần,âmluậtrấthay,cảmnhậntốttựnhiêndầndầnsẽhìnhthànhnênsự“hiểu”.Cảmthấythơcổlạlẫmkhóhiểu,đâylàchuyệncủangườilớn,trẻemkhôngcósựcảmnhậnxacáchnày.Cóthểdạytrẻmộtítthơthiếunhi,nhưngvềsốlượngvàchấtlượngđềukhôngthểthaythếthơcổ.Thờigianhọccủamỗingườiđềuvôcùnghữuhạn,chúngtanêndạychotrẻnhữnggìhaynhất.Nếubốmẹdạytrẻđọcthơcổbằngmộttâmtrạngthoảimái,vuivẻnhưkhiđọcthơthiếunhi,trẻsẽkhôngcảmnhậnđượcsựkhácbiệtgiữahaithểthơnày.

Ngoàira,thờithiếunhilàthờikỳhoàngkimcủatrínhớ,nhữngthứđọcvàhọcthuộclòngtrongthờigiannàysẽkhắcsâuvàotâmtrí,biếnthànhkhobáutrítuệcủamình.Chínhvìvậychúngtacàngnêntrântrọngviệcđọcthuộclòngthờiniênthiếu,đừngđểtrẻlãngphíthờigianvàonhữngtácphẩmtầmthường.ThơcacổđiểnvớinòngcốtlàthơĐườngtừTống,tôicảmthấygiátrịcủachúngđángđểmộtngườihọctừlúccònnhỏđếnkhivềgià.

Vìthơcổ“khóhiểu”nênmọingườilạicómộtsựngộnhậnkhác,khidạyconđọcthơcổ,đềucốgắnggiảngchochúnghiểu,“dịch”từngcâurathànhvăn“bạchthoại”.Trênthựctế,họcthơcổcầnphảitránhsự“giảithíchquámức”này.Nguyênnhânlàdo,mộtlàtinvàokhảnănglĩnhhộicủatrẻ;hailàvẻđẹpcủaýtứvàcâuchữtrongthơvănquantrọnglàsựcảmnhận,chúngvốnkhôngcầnphảigiảithích,giảithíchchínhlàsựtróibuộctrítưởngtượng,làsựpháhoạivẻđẹpcủangônngữ.

Khitrẻhai,batuổi,đọcthơkhôngcầnphảigiảithích,chỉcầncoiđọcthơnhưđanghátbàihát,cảmnhậnđượcâmluậttrongđólàđủrồi.Đếnkhitrẻbốn,nămtuổi,hiểuđượcmộtsốvấnđề,hãyđưaralời“giảnggiải”.Nhưngnhữnglờigiảnggiảinàynhấtthiếtphảiđơngiản,tómtắtmộtcáchkháiquátýtứcủabàithơ,đồngthờigiảithíchmộtsốtừảnhhưởngđếncáchhiểubàithơlàđủrồi.

VídụkhitôidạyViênViênđọcbàithơ“Vịnhnga”(Vịnhngỗng):“Nga,nga,nga/Khúchạnghướngthiênca/Bạchmaophùlụcthuỷ/Hồngchưởngbátthanhba”(Ngỗng,ngỗng,ngỗng/Ngửamặthướnglêntrời/Lôngtrắngphơidòngbiếc/Chânhồngrẽsóngkhơi),dobảnthânbàithơđãrấtrõràng,chỉcầngiảithích“khúchạng”làđượcrồi.

Giảithíchítkhôngcónghĩalà“phântích”.TôivàViênViênthườngngẫmđingẫmlạinhữngcâuthơhay,vídụnhưđọcđếncâu“khẳngdữlânôngtươngđốitửu,cáchlyhôthủtậndưbôi”(1)liềntưởngtượngracảnhtượngđóthậtthúvị,đơnsơ,chânthựcbiếtbao.Đâychínhlàcáchtậnhưởngtrongquátrìnhđọcthơ.Nhưngđốivớimỗibàithơ,tôivàViênViêndànhnhiềuthờigianhơnchoviệcđọcđiđọclạivàhọcthuộclòng.

__________________

(1)TríchtrongbàithơKháchđếncủanhàthơĐỗPhủ(ND).

Dịchthơ:Mờiônghàngxómcùngnângchén,Đemhếtrađâyrượuđãlưng.(BảndịchcủaPhíMinhTâmnguồnthivien.net).

Từviệchọcchúngtôicảmnhậnđượcrằng,đọcvàhọcthuộclòngnhiềubàithơlàphươngphápkinhđiểnnhấtđểhọcthơcổ,đâylàphươngphápdạyngữvăntruyềnthốngcủaTrungQuốc,phươngphápnàyđơngiảnnhấtvàcũngcóhiệuquảnhất.“Đọcsáchtrămlần,ýnghĩacủanósẽtựhiệnra”,ngườixưađãtổngkếtrấtchílýđiềunày.

Phươngpháphọcnàynhìnthìcóvẻđơngiản,cứngnhắc,nhưngtrênthựctếlạirấtcólý.Họcgiảnổitiếng,giáosưkhoaVăntrườngđạihọcBắcKinhTiềnLýQuầnnóirằng:“Giáodụcvỡlòngtruyềnthốngcủachúngta,khidạyhọcsinhởđộtuổivỡlòng,giáoviênkhôngcầnphảigiảithíchgìcả,đểhọcsinhđọcđồngthanhkinhvăn,tựnhiênsẽlĩnhhộiđượcmộtsốthầnvậnkhôngthể(hoặckhôngcần)nóitrongkinhvăntrongsựlênbổngxuốngtrầm,sauđótiếptụcđọcthuộclòngtừnglầnmột,đưamộtsốquanniệmcơbảntrongtruyềnthốngvănhóa,khắcsâuvàobộnãogầnnhưtrốngtrơncủatrẻnhưđóngđinh,thựctếlàđãảnhhưởngngấmngầmvàotâmhồnsâuthẳmcủahọcsinh,sauđógiáoviêngiảithíchsơqua,lờigiảithíchngắngọn,côđọng,tựnhiênsẽ“hiểu”ngay.Kểcảtạmthờichưahiểu,cũngđãghisâutrongtâmtrí,cùng

vớisựlớnlêncủatuổitác,cósựtừngtrảinhấtđịnh,sẽkhôngcầngiảithíchmàtựhiểu”(1).

__________________

(1)TiềnLýQuần,Bànvềgiáodụcngữvăn,NXBĐạihọcSưphạmQuảngTây,tháng7-2003,tr.20.

“Giảngítđọcnhiều”khôngảnhhưởnggìđếnsựlýgiảithơcacủaViênViên,tôithườngxuyênpháthiệnrarằngnhữnglờigiảithíchmàmìnhtựcholàđơngiản,cólúccũnglàthừa.CònnhớkhiViênViênnămtuổilầnđầutiênđọcbàithơ“LýBạchnhấtđấuthibáchthiên,TrườngAnthịthượngtửugiamiên;Thiêntửhôlaibắtthượngthuyền,Tựxưngthầnthịtửutrungtiên(1)”.(LýBạchmộtđấu,thơtrămthiên,NgủtrongquánrượutạiTrườngAn;Thiêntửkêutớichẳnglênthuyền,Tựxưngthầnlàtiêntrongrượu),ViênViêncảmthấyLýBạchrấtlãngtửvàbàithơnàyrấtthúvị.Chúngtôivừađọcxong,côbéliền“cảibiên”ngaybàithơnày:Đổi“LýBạch”thành“ViênViên”,đổi“TrườngAn”thành“DiêmĐài”,khiếnbachúngtôiđềubậtcười.Khôngcầngiảithíchtừnàocả,tôibiếtcôbéđãhiểuđượcbàithơnàyrồi.

Đọcnhiềuhọcthuộclòngnhiều,khôngnhữngViênViênhiểurấtdễýtứtrênmặtchữ,côbécũngdầndầnlĩnhhộiđượcvẻđẹptrênmọiphươngdiệncủathơca.HồihọccấpmộtcómộtlầnViênViênvàtôicùngđọcbàithơĐăngcaocủaĐỗPhủ,“Vôbiênlạcmộctiêutiêuhá.BấttậnTrườngGiangcổncổnlai”(Chơivơilárụng,cànhlaylắt/Cuồncuộnsôngtrôi,nướcdậpdềnh),côbéimlặngmộtlúc,thầmthanmộtcâu“Miêutảhaythật!”.TôichưabaogiờgiảithíchchoViênViênnghecâuthơnày,thựctếlàtôicũngkhôngbiết“giảithích”bằngcáchnào,nhưngcôbéđãhiểu,đãcảmđộngtrướcvẻđẹpngônngữcủacâuthơnày.

Sởdĩcontrẻcóniềmhứngthúlâudàivớiviệchọcthơcổ,cũnglàdobốmẹkhôngbaogiờcoihọcthuộclòngthơcổlàmộtnhiệmvụđơnphươngbắtconphảihoànthành,màcoinhưmộtsởthíchchung,cùngnhaucảmthụ.Chúngtôicùngnhautưởngtượnghìnhảnh“Loạnhoatiệmdụcmênhânnhãn.Thiểnthảotàinăngmộtmãđề”(2)(Loạnhoanhữngkhiếnngườinheomắt,Vóngựamờchelốicỏcây,bảndịchcủaNgôVănPhú).Sauđólạicùngnhaucảmnhậnsựấmcúngcủa“LụcNghịtânphôitửu,hồngnêtiểuhỏalô”(3)(LụcNghịvừamớicấtxong,nhìnkìanhennhúmbếphồngcònvương).QuátrìnhViênViênđọcthuộclòngthơcổcũnglàquátrìnhtôihọcthuộclòng,tôicốgắngcùnghọcthuộcvớicongái,đặcbiệtlàkhiViênViêncònnhỏ,tấtcảnhữngbàitôiyêucầubéphảihọcthuộc,thìtôicũngbuộcphảithuộc.Trongquátrìnhdạycon,tôicũngôntậpvàhọcthuộcđượcrấtnhiềubàithơcổ.

_________________

(1)TríchtrongbàiẨmtrungbáttiêncacủaĐỗPhủ,bảndịchcủaTrầnTrọngSau(BTV).

(2)TríchtrongbàithơTiềnĐườnghồxuânhànhcủaBạchCưDị(ND).

(3)TríchtrongbàithơVấnLưuthậpcửucủaBạchCưDị(ND).

SaukhiViênViênbiếtchữ,tôirấthaychépbàithơcầnhọcthuộcvàomộtcuốnsổnhỏ,thườngxuyêncùngViênViênđọchoặchọcthuộcmấycâuthơvàolúcđixebushoặcsaukhiăncơm,trướckhiđingủ,chẳngmấychốcđãviếthếtmộtcuốnsổnhỏ.Mỗikhihọcthuộcđượcmộtcuốn,chúngtôiđềucảmthấymìnhđãđạtđượcmộtthànhtíchrấtđángnể.

ĐầutiênViênViênđọcvàhọcthuộcthơĐường,sauđóhọcthuộctừTống,vàcuốicùnglàhọcthuộcmộtsốvởkịchthờiNguyên.Giaiđoạnhọccấpmột,họcthuộcđượcnhiềubàithơnhất,saukhilêncấphai,bắtđầuhọcthuộcmộtsốbàithơdài,nhưTrườnghậnca,Tỳbàhành…

LúcđầuhọcthuộclòngthơdàiViênViêncảmthấyhơikhó,chúngtôiápdụngphươngphápchiathànhnhiềuđoạn,mỗilầnhọcthuộcmộtđoạn.LúcđóViênViênnộitrúởtrường,mỗilầncuốituầnvềlạichépvàicâuvàosổ,sauđómangđếntrườnghọcthuộc,khôngngừngnốiđoạnmớihọcvàđoạnđãhọctừtrướclạivớinhau,mộtbàithơdàiđãđượcgiảiquyếtdầndần.

Trênthựctếthơcacànghọcthuộclòngcàngdễhọc,điềunàycũnggiốngnhưchămlàmsẽkhéotay.

ThờigianđầuViênViênhọcthuộclòngmộtbàithơcũngmấtkhánhiềuthờigian,sauđó,mộtbàithơtuyệtcúchỉcầnbỏmấyphútđọchaibalần,xemchúgiải,gậpsáchlạilàthuộc.Kểcảhọcthuộclòngcácbàithơdài,vớinềnmónghọcthuộclòngđãcótừtrước,côbécũnghọcthuộckhádễdàng.

Trongthờigianhọccấpmộtvàcấphai,ViênViênhọcthơtừcổnhànhơnnhiềusovớibạnbè,mộtmặtnhữngbàithơbàitừhọctrongsáchvềcơbảnlàcôbéđãhọcthuộctrước,mặtkháclàdocôbécókhảnănghọcthuộctốthơn.HồihọccấphaiViênViênvềnhànóivớitôirằng,giờNgữvănhọcTỳbàhành,côgiáoyêucầumọingườiphảihọcthuộclòng,khôngítbạnthấykhóhọcthuộcquá,còncóbạntráchBạchCưDị,nóitạisaoônglạiviếtbàithơdàinhưvậy,đâykhôngphảilàchơikhóngườikháchaysao!Trongvấnđềgiữchocontrẻniềmsaymêhọcthơcổ,tôicảmthấymộtđiềucầnphảichúýđólà,độngcơhướngdẫncontrẻhọcthơcacổđiểnphảitrongsáng,ítnhấtphảiđểchotrẻcảmnhậnđượcsựtrongsáng.

Mộtsốbốmẹsaukhiconhọcthuộcđượcmộtsốbàithơ,thườngxuyênyêucầuconbiểudiễntrướcmặtkhách;còncóphụhuynhkhôngngừngtínhtoánconđãhọcthuộcđượcbaonhiêu

bàithơ,dườngnhưhọcthuộclàvìconsố;cũngcóbậcphụhuynhnóithẳngvớiconrằng,họcthuộcnhiềubàithơcólợichomôntậplàmvăn…

Thơcalàmộtmiếngbánhngọtngonvàđẹp,chúngtađưamiếngbánhnàyvàomiệng,chỉlàđểnếmvịthơmngọtcủanó,khôngphảilàđểmộtngàynàođóchúngtakhoekhoangvớingườikhácrằngtôiđãtừngănbánhngọt,cũngkhôngphảilàđểtíchtrữthêmnănglượngvìmộtngàynàođócóthểbịbỏđói.Ngoàiviệcthưởngthứcrakhôngcósựvụlợinàokhác-họcthuộclàđểbiếnnhữngcâuthơđóthànhcáicủamình,đểcảmnhậnđượctốthơnvẻđẹpcủangônngữ,vẻđẹpcủaýthơ,vẻđẹpcủatrítưởngtượng,chứkhôngphảilàđể“biếtđọcthơ”.Ngoàithơcakhôngcóbấtkỳmụcđíchnàokhác-đâymớilàmụcđíchcầnphảicó.

Vìthếkhôngnênđểtrẻbiểudiễnđọcthuộclòngthơtrướcmặtngườikhác,đừngkhoevớingườikháctrướcmặtcontrẻrằngcháuđãthuộcđượcbaonhiêubàithơ,nhưthếmớicóthểgiúpchocontrẻcóđượctìnhcảmtrongsángđốivớithơca,đồngthờimớicóthểcóđượcniềmsaymêđíchthực.

Chỉkhiyêuthíchmộtchuyện,mớicóthểnóiđếntiếpnhậnchuyệnđó.Nếumộtngườikhôngbaogiờrungđộngtrướcnhữngtìnhcảmtrongthơcatrongquátrìnhđọcthơ,khôngbaogiờcảmthấybịvẻđẹpcủangônngữlôicuốn,khôngbaogiờchịuđàosâusuynghĩ,kểcảanhtacóthuộcđượcmườinghìnbàithơcũngvẫnlàmộtngườikhôngbiếtcáchđọcthơ.

TôiđãtừngnhìnthấymộttrườngdânlậpđưaramộtđĩaDVDnghenóilàcóthểgiúptrẻnhanhchónghọcthuộcvàitrămbàithơcổ,đĩaDVDnàylồnghìnhảnhđộngvànhạcsốngchothơcổ,đọcvớitiếttấunhanhnhưkiểu“đọcrap”đangnổitrênsânkhấucanhạchiệnnay.Thựctếlàthơđềubiếnthành“bàivè”đượcphốinhạc,bấtkểnộidunggìđềuđọctheomộtgiaiđiệu.Đĩanàyđượcbánởrấtnhiềutrườngtiểuhọc,đượcmộtsốgiáoviênvàphụhuynhkhenngợi.Tuynhiên,trongcách“dạyhọc”này,làmsaotrẻcảmnhậnđượcvẻđẹpvềtưtưởng,vẻđẹpvềcâuchữvàvẻđẹpvềýtứcủathơcacổđiển?Nóchỉcóthểđemlạichotrẻcáchhọcthuộccácconchữ,khôngđemlạisựthưởngthứccáiđẹpcủathơca.Tôinghingờrằng,nhữngthứđọcthuộcđượcnàycũngkhôngthểnhớsâu,khócóthểbénrễtrongtâmtrí,xétvềlâudài,thựctếlàlãngphíthờigian.

Trongquátrìnhhọcthuộcthơtừcổđiển,ViênViêncũngtiếpxúcđượcvớimộtsốbàithơhiệnđạihay.Côbéđãthựcsựcảmnhậnđượccáiđẹpcủathơca,thậmchícònnảyraýđịnhlàmthơ.

Hồihọctiểuhọc,ViênViênđãthửlàmthơ.Mộtlầnchúngtôirabiểnchơi,khichuẩnbịđến

nơi,từxanhìnthấynướcbiểnmàuxanh.Khichúngtôiđặtchânlênbờcát,pháthiệnthấynướcbiểnmàuxanhlácây,bởihômđócómộtíttảobiển;ViênViênđichânđấtchạyvào,pháthiệnthấynướckhôngcómàu.Côbéliềnlấytayvốcmộtvốcnước,nóivớitôirằngmìnhnhìnthấysựbiếnđổicủanướcbiển.Tôinói,conpháthiệnrathơrồi.Vềđếnnhà,dướisựhướngdẫncủatôi,ViênViênđãviếtrađượcnhữngcâusau:

Tôiđứngởphíaxanhìnbiển

Biểncómàuxanhlam

Tôiđứnggầnhơnnhìnbiển

Biểncómàuxanhlá

Tôidùngtayvốclênvốcnướcbiển

Ôi,màucủanướcbiểnđãchạyđiđâurồi?

Đâylàbàithơcôbéviếtnămbảytuổi.Sauđókhônglâu,tôithaychoViênViênmộtchiếcvỏgốimới,màuxanhnướcbiển.ViênViênnóigiốngnhưmàucủabiển.Tôinóiđùarằng,dùngchiếcgốinàycóthểsẽmơthấybiển.ViênViêntiếplờitôinói,thêmmộttấmgavàngnữalàcóthểmơthấybãicát.Rồicôbélạitưởngtượng,nếuđổithànhmàuxanhlácâythìcóphảisẽmơthấythảmcỏkhôngmẹ?Tôithơmlênmácongáinói,lờicủaconnhưlàthơvậy,conviếtlạiđi.SauđóViênViênđãviếtmộtbàithơnhưthếnày:

Tôigốichiếcgốimàuxanhlam

Liềnmơthấybiển

Tôigốichiếcgốimàuvàng

Liềnmơthấybờcát

Tôigốichiếcgốimàuđỏ

Liềnmơthấyhoahồng

Tôigốichiếcgốimàuxanhlá

Liềnmơthấythảmcỏxanh

Tôigốichiếcgốinhiềumàu

Liềnmơgiấcmơđamàu

Nhữngbàithơnàykhôngphảilàhay,cũngchỉlàtrìnhđộcủahọcsinhtiểuhọc;nhưngbiếtpháthiệnranhữngýthơtrongcuộcsống,cuộcsốngcủaViênViênvìthếmàcũngkhác.Saukhilêncấphai,thỉnhthoảngViênViêncũnglàmthơ,cóbàiviếtcũngkháhay.ĐãtừlâuViênViênrấtcóhứngthúvớithơtừcổđiển,hiểucũngrấtsâu.CôgiáodạymônNgữvăncấpbarấtkhenngợicôbé,đãhailầnđểchoViênViêngiảngchocácbạncùnglớpnghethơcổ.Saukhichuẩnbịcẩnthận,ViênViêngiảnghaibàithơcổnàyrấthaytrướclớp.Nghenóicóbạnnghexongrấtcảmđộng,nóirằnglầnđầutiêncảmđộngtrướcmộtbàithơ,pháthiệnravẻđẹpcủathơca.

Trongquátrìnhlàmvăn,ViênViênthườngxuyêntríchdẫnmộtvàicâuthơ,nângcaochấtthơchobàiviết,điểmmôntậplàmvăncũngrấtkhá.Năm2007đềthiđạihọcmônvăncủaBắcKinhlàphântíchmộtcâuthơcổ,câuthơcổđólà:“Tếvũthấpykhanbấtkiến.Nhànhoalạcđịathínhvôthanh(1)”(Mưamongmanhthấmáonhìnkhôngtỏ.Hoarụngxuốngđấtnhẹnhàngnghekhôngthấu).VớikhảnăngcảmnhậncủaViênViênvềthơtừcổđiểnlúcbìnhthường,đọcxonghaicâunàychắnsẽdễdàngnhậptâm.ĐiểmthimônngữvăncủaViênViênđạtmộttrămbốnmươiđiểm(điểmtốiđalàmộttrămnămmươiđiểm),chắclàđiểmbàivăncủacôbékhácao.ViênViêncảmthấymìnhrấtmaymắn,nóithóiquenhọcthuộclòngthơtừcổđượcduytrìbấylâuđãgiúpíchlớncholầnthinày.

___________________

(1)TríchtrongbàiBiệtNghiêmSĩNguyêncủanhàthơđờiĐườngLýTrườngKhanh(BTV).

Cóbậcphụhuynhvìbảnthânkhôngcósởthíchhoặckhảnăngđọcthơ,nghĩđếnviệcdạyconđọcthơ,cóthểsẽcảmthấykhó.Tôinghĩthựcrađiềunàykhôngcóliênquangì.Phầntrướctôicónóirằngbốmẹvàconcùngnhauhọc,chỉcầnbốmẹlàmđượcđiềunày,vềcơbảnvấnđềcóthểgiảiquyết.

Hiệnnaycórấtnhiềucuốntuyểntậpthơtừcổđiểnrấthay,thôngthườngđềucólờichúgiảiđầyđủ,khôngkhóhiểu.Cóthểmuavàicuốn,chọnmộtcuốnnàomìnhthích,đốichiếuđểhiểu.Cóđôicâutạmthờichưahiểucũngkhôngvấnđềgì,sauđóđọcnhiềusẽhiểungay.Hơnnữacũngcónhiềucáchhiểuchomộtbàithơ,khôngnhấtthiếtphảiđitìmcáchgiảithíchchuẩnmực.

Chỉcầnbốmẹcóthểthườngxuyênđọc,họcthuộcvớicontrẻ,khảnănghọcthơ,lýgiảithơsẽdầnđượcnângcao.Khảnăngcảmthụcủatrẻphầnlớnlàtốthơnbốmẹ,thôngquaviệcđọcvàhọcthuộc,cácemsẽcóđượcnhiềuthuhoạchhơn.Bốmẹvàconcùnghọclàmộtchuyệnrấtthúvị,dễtạohứngthúchotrẻ,cũngsẽkhiếnhaibênđềucảmthấytựhàovìđạtđượckếtquảcao.

Contrẻhọcthơcổnênbắtđầutừlúccònnhỏ,nhưngcóthểconcủabạnđãhọccấphairồi.Điềunàycũngkhôngcóvấnđềgìcả,việcđọcsáchbắtđầutừbấtcứthờiđiểmnàođềukhôngbaogiờlàmuộn,họclàchuyệncủacảđời,khôngcócáigọilà“bỏlỡthờicơ”.Cólẽbạncònđangngạirằngconbạnhọchànhcăngthẳng,khôngcóthờigian.Điềunàyđòihỏichúngtaphảiđàosâusuynghĩmộtchút,giảmmộtchútthờigianhọcthêmchocon,tranhthủnhữnglúcrỗirãi,sẽtìmđượcthờigian.

Hiệnnaytrongxãhộixuấthiệnmộtsốlớphọc,chuyênhọcthơtừvănphúcổđiển.Cónênđăngkýchoconhọccáclớpnàyhaykhông,bốmẹnênthậntrọng.

Nếugiáoviêncủanhữnglớphọcnàycótrìnhđộtươngđốikhávềvănhọccổđiển,biếtcáchđịnhhướngchotrẻđọc,nhữnglớpnhưthếcóthểthamgia.Nhưngtôierằngmộtsốgiáoviêntổchứcnhữnglớpnhưthếnàythànhlớp“họcthêm”,“giảngthơ”chocácem,bắtcácemhọcthuộclòngthơ,nhưthếcóthểsẽkhiếnchocontrẻcảmthấychánghétthơca,mấtđiniềmhứngthúhọctập.

Cómộtbiệnphápkhảosátđơngiảnnhất,đólàhỏimộtsốemđãtừngthamgialớphọcnàycảmnhậncủacácem,hoặcđểchoconemmìnhđinghethửmộtthờigian.Trẻthíchhaykhônglàtiêuchuẩnđánhgiáquantrọngnhất.

Viếtđếnđây,tôiđoánsẽcóngườinghĩrằng,mặcdùđọcthơcónhiềucáilợi,nhưngthờiđạihiệnnayđòihỏicầncókiếnthứckỹthuậtchuyênngành,vẫnnêntranhthủthờigianhọcbàithìhơn.

Cóthểhiểuđượcsuynghĩnày,nhưngchưachắcnóđãcólý:Cầnphảibiếtcócâurằng“Màidaokhônglàmlỡthờigiancủatiềuphu”.

Tươngtruyềnrằng,ngaytừnhỏ,nhàkhoahọcDươngChấnNinh-ngườitừngđạtgiảiNobelđãbộclộratàinăngtoánhọcphithường,vừalênlớpbảyđãhọchếtsáchtoáncủacảmấynămcấphai.Cóngườigợiýôngnênhọcnhữngkiếnthứctoánhọcuyênthâmhơn,bốôngkhôngđồngý.BốcủaDươngChấnNinhlàmộtgiáosưtoánhọctrongtrườngđạihọc,yêucầumàôngđặtrachoDươngChấnNinhlạilà,bỏramấynămđểhọcvănhọccổTrungQuốc.Sauđó,rất

nhiềulầnDươngChấnNinhđãnóiđếnsựcảmhóacủavănhọccổTrungQuốcđốivớiông,chorằngsựcảmhóanàycóảnhhưởngsâusắctớihoạtđộngnghiêncứukhoahọccủaông.

Cũnggiốngnhưvậy,ThủtướngÔnGiaBảolàmộtngườirấtgiỏivănthơcổ,trongmỗicuộchọpbáoquantrọngôngđềudễdàngtríchdẫnmộtsốcâuthơ,làmchonhữnglờiphátbiểurõràng,nghiêmtúccủaôngtrởnênsinhđộng-sựtudưỡngvềmặtvănhóakhôngchỉđemlạikiếnthức,mànócòngópphầnhoànthiệnlốitưduy.

KhotàngvănhọcthơcacổđiểncủaTrungQuốcvôcùngphongphú,lấplánhrạngngời,mỗichúngtachỉđượctiếpxúcvớimộthạtcáttrongcảsamạcrộnglớnmàthôi.Đồngthờidochỉtiếpxúcvớimộtsốtácphẩmhữuhạn,chúngtacũngkhôngthểdámnóilàđọcđượchết,hiểuthấuhết-kểcảlànhưvậy,cũngđãthuhoạchđượcrấtnhiềuđiều.Cómộtlần,tôinhìnthấymộtbàituỳbútngắncủaViênViênkhihọccấpba,trongđócómộtcâunóinhưthếnày:“Từcấphaiđếnnay,trongmỗicuốnsổghichépcủamình,emđềuchépbàithơTrườnghậncacủaBạchCưDị.CóngườinóiHồnglâumộngkhôngthểđọchết,emchorằngTrườnghậncacũngkhôngthểđọchết”.Tôithựcsựcảmthấyrấtmừngvìcongáimìnhcóđượccảmnhậnnhưvậy-trongcuộcsốngcómộtsốsởthíchrấtđẹp,đólàmộtsựthấmnhuầnnhưthếnào;trongcuộcđờicónhữngthứkhôngthểđọchết,đólàmộtkhobáulớnlaobiếtbao!

Chínhvìvậy,điềucuốicùngmàtôimuốnnóilà,nhữngđứatrẻđượcthơcổnuôidưỡngtâmhồn,cáimàchúnggặtháiđượckhôngchỉlàýthơvàtàinănglàmthơ,trênthựctếcũngtrởthànhngườiđượccuộcsốngvàvậnmệnhcoitrọnghơn.Bênngoàicuộcsốngđờithường,anhtacòncómộtthếgiới“Đàohoalưuthuỷyểunhiênkhứ,Biệthữuthiênđịaphinhângian(1)”(Hoađàonướcchảybăngbăng,cànkhônriêngđóphảichăngcõitrần).Hãyđểtrẻđọcthơnhiềuhơn!

___________________

(1)TríchtrongbàiSơntrungvấnđápcủanhàthơLýBạch,(BTV).

Lưuýđặcbiệt

Nêntrântrọngviệchọcthuộclòngthờiniênthiếu,đừngđểtrẻlãngphíthờigianvàonhữngtácphẩmtầmthường.

Họcthơcổcầnphảitránhsự“giảithíchquámức”.Đọcvàhọcthuộclòngnhiềubàithơlàphươngphápkinhđiểnnhấtđểhọcthơcổ,đâylàphươngphápdạyngữvăntruyềnthốngcủaTrungQuốc,phươngphápnàyđơngiảnnhấtvàcũngcóhiệuquảnhất.Sởdĩcontrẻcóhứng

thúlâudàivớiviệchọcthơcổ,cũnglàdobốmẹkhôngbaogiờcoihọcthuộclòngthơcổlàmộtnhiệmvụđơnphươngbắtconphảihoànthành,màcoinhưmộtsởthíchchung,cùngnhaucảmthụ.

Khôngnênđểtrẻbiểudiễnđọcthuộclòngthơtrướcmặtngườikhác,đừngkhoevớingườikháctrướcmặtcontrẻrằngcháuđãthuộcđượcbaonhiêubàithơrồi,nhưthếmớicóthểgiúpchocontrẻcóđượctìnhcảmtrongsángđốivớithơca,đồngthờimớicóthểcóđượcniềmsaymêđíchthực.

Hiệnnaycórấtnhiềucuốntuyểntậpthơtừcổđiểnrấthay,thôngthườngđềucólờichúgiảiđầyđủ,khôngkhóhiểu.Cóthểmuavàicuốn,chọnmộtcuốnnàomìnhthích,đốichiếuđểhiểu.Cóđôicâutạmthờichưahiểucũngkhôngvấnđềgì,sauđóđọcnhiềusẽhiểungay.Hơnnữacũngcónhiềucáchhiểuchomộtbàithơ,khôngnhấtthiếtphảiđitìmcáchgiảithíchchuẩnmực.

Chỉcầnbốmẹcóthểthườngxuyênđọc,họcthuộcvớicontrẻ,sựtudưỡngtronglĩnhvựcnàysẽdầnđượcnângcao.Khảnăngcảmthụcủatrẻphầnlớnlàtốthơnbốmẹ,thôngquaviệcđọcvàhọcthuộc,cácemsẽcóđượcnhiềuthuhoạchhơn.Bốmẹvàconcùnghọclàmộtchuyệnrấtthúvị,dễtạohứngthúchotrẻ,cũngsẽkhiếnhaibênđềucảmthấytựhàovìđạtđượckếtquảcao.

Chương2:BiếnhọctậpthànhchuyệnnhẹnhàngDạyconbiếtchữkhôngkhó

Chỉtrongthờigianrấtngắnmàcôbébiếtđượcnhiềumặtchữnhưvậy,thựcralàmộtquátrìnhhếtsứcđơngiảnvàtựnhiên,làmộtsựtấtyếutừbiếnđổivềlượngchuyểnsangbiếnđổivềchất.Hiệntượngnàyxảyra,cuốicùngvẫnlàdocósựgiáodục,làkếtquảcủaviệcbốmẹápdụngphươngphápgiáodụcđúngđắnmộtcáchvôtìnhhayhữuý.

ViênViênkhôngphảilà“thầnđồng”hai,batuổiđãbiếtđượcmấynghìnchữ,tôicũngchưabaogiờchuyêntâmdạyconnhậnmặtchữ,khônglàmchocontấmthiệphọcchữnào.NhưngsaukhiViênViênđónsinhnhậtlầnthứsáu,cáchngàyvàolớpmộthơnsáutháng,côbéđãđemlạichochúngtôimộtniềmvuibấtngờ-độtnhiênbiếtđượcrấtnhiềumặtchữ.

ViênViênkhôngcònbámnhằnglấytôibắttôiđọctruyện,ngườithìnhỏmàcầmcuốnsáchtrôngrấtradángvàbắtđầuđọc,đọcrấtsaysưa.TôilấymộtcuốntạpchíChuộtMickeymớibảocongáiđọcchotôinghe,côbévừamòvừađoánvàđọcđượcthật.Tôibiểudươngcongáirấtchânthành,khenbéđọchay.

Lầnđầutiêncảmnhậnđượcniềmvuiđọcsáchdobiếtchữmanglại,niềmsaymêđọcsáchmộtmìnhcủaViênViêncàngngàycànglớn.Thôngquaviệcđọcsách,lạibiếtthêmđượcrấtnhiềuchữ,cứtheovòngtuầnhoàntốtnhưvậy,khiếnsốlượngchữmàViênViênbiếttănglênrấtnhanh.Đếnnỗimấythángsau,đếnkhicôbévàohọclớpmột,đọcsáchngữvănđốivớicôbéđãlà“chuyệnnhỏnhưconthỏ”rồi.

Cònnhớngàyđầutiêntrởthànhhọcsinhcấpmột,ViênViênmangtừtrườngvềnhàmộtbalôsách.Vềđếnnhà,lấyratừngcuốnmộtđặtlênbànăn,nétmặthếtsứcphấnkhởi.Bốtìmmộtcuốnlịchcũbọctừngcuốnsáchchocôbé,côbéngồibêncạnhbố,hàohứngđọcsáchngữvănmộtlượttừđầuđếncuối.Nghetiếngđọcsáchdõngdạccủacon,tôirấtmừngkhibiếtđượcrằng,congáiđãnhẹnhàngvượtquađược“ngưỡngcửanhậnmặtchữ”màhọcsinhtiểuhọcphảiđốimặtmàkhônghềhaybiết.

Lúcmớivàocấpmột,lượngchữđãbiếtvàtrìnhđộđọccủaViênViênđãtươngđươngvớimộthọcsinhlớpba,xemragiốngnhưmột“kỳtích”nhỏ,khiếncôgiáophảithánphục,đồngthời

cũngkhiếntôicảmthấyrấtbấtngờ.Tuynhiêntronglòngtôibiếtrấtrõ,ViênViênlàmộtđứatrẻhếtsứcbìnhthường,chỉtrongthờigianrấtngắnmàcôbébiếtđượcnhiềuchữnhưvậy,thựcralàmộtquátrìnhhếtsứcđơngiảnvàtựnhiên,làmộtsựtấtyếutừbiếnđổivềlượngchuyểnsangbiếnđổivềchất.Hiệntượngnàyxảyra,cuốicùngvẫnlàdocósựgiáodục,làkếtquảcủaviệcbốmẹápdụngphươngphápgiáodụcđúngđắnmộtcáchvôtìnhhayhữuý.

Ởđâytôimuốngiớithiệucáchlàmcủamình,mụcđíchlàđểnhiềubạnnhỏcũnggiốngnhưViênViên,biếtchữmộtcáchnhẹnhàng,sớmbiếtchữ.Điềuđókhôngchỉcóýnghĩađốivớinhữngđứatrẻtrướckhibướcvàolớpmộthoặcđangtronggiaiđoạnhọcchữởbậctiểuhọc,màcóthểcũngsẽảnhhưởngsâusắcđốivớiviệchọctậpcảđờicủatrẻ.Thựctếlàcáchlàmcủatôirấtđơngiản,đólàngaytừlầnđầutiêntôicầmmộtcuốnsáchlênkểchuyệnchoViênViên,tôikhông“kể”màlà“đọc”.Vừakhôngchuyểnhóanộidungcâuchuyệnthànhvănnóihoặc“ngônngữthiếunhi”,đọchoàntoànnhưtrongsách,từngchữtừngchữmột.

Tôinghĩ,đốivớicontrẻtrongsángnhưtờgiấytrắng,bấtkỳmộttừvựngnàođềurấtmớimẻ.Nhữngcáimàchúngtachorằng“dễhiểu”hoặc“khôngdễhiểu”,đốivớichúngthựcralàgiốngnhau.“Consóixámungdungđidạo”với“consóixámchậmrãibướcđi”,đốivớicontrẻđanghọcnói,chúngsẽkhôngcảmthấycáinàokhóhơn.Đầutiênchúngtagieovàođầutrẻcáigì,trẻsẽtiếpnhậncáiđó.Cóbậcphụhuynhtrongquátrìnhkểchuyệnchocon,sợconkhônghiểu,chuyểnhếtvănviếtthànhvănnói,thựcrakhôngcầnthiếtphảilàmnhưvậy.GiốngnhưviệcmộtngườitừnhỏnóitiếngTrung,đếnkhiđốimặtvớitiếngAnhsẽthấykhó,cònmộtđứatrẻtừnhỏnghetiếngAnhsẽkhôngcảmthấynghetiếngAnhkhó.Chínhvìthếbốmẹkhôngnênengại,bảntínhcủacontrẻlàluôntòmòtrướcmọisựviệc,“đọc”chotrẻhoặc“kể”chotrẻ,đốivớitrẻđềucósứccuốnhútnhưnhau.

TôibắtđầukểchuyệnchoViênViêntừkhicôbéchưađầymộttuổi,khôngbiếtlúcđầuđọcsáchchocongáinghecongáicóhiểuhaykhông,nhưngmỗilầnđọcsáchchocôbé,côbéđềungherấtsaysưa,đôimắtsángngờilộrõvẻhứngthú.Nhữngcuốnsáchmuavềđượcchúngtôiđọchếtlầnnàyđếnlầnkhác,lầnnàotôicũngđọctừngchữmột,đếnkhiViênViênbắtđầuhọcnói,liềnêađọctheo,càngngàycànghọcthuộcđượcnhiềucâuchuyệnmẹđọcchonghe,cònthườngxuyênrabộmìnhđangđọcsách.

CònnhớkhiViênViênhaimươitháng,đồngnghiệpcủaôngxãđếnchơi,ViênViênđứngbênchúđọctruyệnChúvịtxấuxírấtsaysưa.Côbédùngngóntaychỉlênmặtchữtrongsách,đọctừngchữmột:“Chúvịtlẻloi,uểoảibướcđếnbờsông…”.Côbélậtsangtừngtrangmột,“đọc”gầnnhưkhôngsaichữnào.Anhbạnđồngnghiệpnhìnthấythếrấtngạcnhiên,tưởngrằng

ViênViênbiếtchữ.Tôicườinói,đâucó,béhọcthuộclòngtruyệnmẹkểchongheđómà.Lúcđóchắcchắncôbéchưacókháiniệmchữviết,chắclàlúcđócôbékhôngbiếtnhữngcáimàmiệngmìnhđọcvànhữngcáimàngóntaymìnhchỉcómốiquanhệgì,màchỉbắtchướcmộtcáchmáymócâmthanhvàđộngtáccủamẹkhikểchuyện.

Cứnhưvậy,tôivẫnkểchuyệnchoViênViênnghebằngcách“đọc”,đồngthờichúýtạovẻsinhđộngtrênnétmặtvàgiọngđọc.ViênViêndầndầnlớnlên,tôipháthiệnrarằngviệcápdụngcách“đọc”đểthaythếcách“kể”khôngảnhhưởnggìđếnsựlýgiảicủacon,lạicònlàmphongphúthêmvốntừchocon.Trongthờigianhọcnóibéluônluôntìmđượcnhữngtừthíchhợpđểdiễnđạt,rấtítkhicảmthấykhókhăn,giốngnhưviệctrẻmuốndiễnđạtnhưngkhôngbiếtnóinhưthếnàohoặclờikhôngdiễnđạtđượcý.

Hơnnữa,trongquátrìnhnày,ViênViênbắtđầubiếtđượcmộtsốchữ,điềunàykhiếntôicàngtinvàocáilợicủaviệc“đọcsách”.Vàthếlànânglênmộtbướccaohơn,từchỗđểtôichỉvàotừngchữtừngchữmộtvàđọc,đổithànhđểchobéchỉvàtôiđọc.Béchỉđếnđâutôiđọcđếnđó.Dầndần,ViênViênđãhiểuđượcvaitròcủachữviết,liênhệcâuchuyệnvàchữviếtlạivớinhau.Trongmắtbéchữviếtkhônghềtrốngrỗng,khôkhan,chữviếtcónộidung,chữviếtchínhlàcâuchuyệnthúvịvàsinhđộng.

Đồngthời,khiđưaViênViênđếnnhữngnơicôngcộng,tôithườngxuyênkhôngbỏlỡcơhộichỉchobéxemmộtsốchữ,vídụragatôiđọcchobé“Cấmhútthuốc”,nóivớibérằngởđâyngườiđông,khôngkhíngộtngạt,tấmbiểnnàynóivớimọingườirằngkhôngđượchútthuốcởđây;khidạochơiởvườnbáchthúhaimẹconcùngđọcbiểnchỉđường,sauđóchúngtôisẽtìmđượccácconvậtmàmìnhmuốnxem;vàosiêuthị,trướchếtlàxemsơđồ,điđếncáctầngmàchúngtôicầnđến.

Thờigiantrôiqua,ViênViênđãrènđượcthóiquen,nhìnthấychữlàđọc.Mỗilầntôiđưabéđixebus,béđềuchămchúđọctêncáccửahàngvàbiểnquảngcáoởhaibênđường,chữnàokhôngbiếtliềnhỏitôi,tôicũnghàohứngcùngbéđọcnhữngtấmbiểnđó,đọcđếntêncửahàngnàothúvị,chúngtôicònbànluậnmộtlúc.

TôikhôngthốngkêởthờiđiểmnàoViênViênbiếtđượcbaonhiêuchữ,theonhữnggìmàtôinhớ,nămtuổitrởvềtrước,nhữngchữViênViênbiếtđềurờirạc,khôngbiếttựmìnhđọcsách,toànđểtôikểchobénghe.Saunămtuổi,chỉtrongthờigianrấtngắn-cóthểlàdomộtnhântốngẫunhiênnàođótácthành,vídụnhưbémuốnmẹkểchuyện,nhưngmẹnóikhôngcóthờigian,concứtựxemtrướcđi,vàthếlàbébắtđầutựmìnhđọcsách.Sựtòmòđốivớinộidungtrongsách,khiếnbébấtchấpsựbỡngỡtrướcchữviết,đọcmộtcáchkháiquát,trítòmòđã

đượcthoảmãn.Tôikịpthờikhenbébiếtđượcnhiềuchữnhưvậy,biếttựmìnhđọcsách,sauđóđọcchobénghenhữngchữbékhôngbiết,câuchuyệnnàyđãđượcbéhấpthụ-béđãtìmđượcniềmvuilớnkhitựmìnhđọcsách,kểtừđócàngđọccàngham,càngđọccàngnhiều,cũngcàngbiếtđượcnhiềuchữ.SaukhiViênViênlênlớphai,khảnăngđọccủacôbéđãtươngđươngvớitrìnhđộcủahọcsinhcấphai.Khihầuhếtcácbạntronglớpcònđangphảitậptrungcôngsứcvàoviệchọcnhữngchữmới,ViênViênđãbắtđầuđọchếtcuốntiểuthuyếtdàinàyđếncuốntiểuthuyếtdàikhác.Đươngnhiêncôbécũngthườngxuyênđọcsaichữ,đếnnỗichúngtôitrêucôbélà“Đạivươngđọcsai”.Tôinhắcnhởconnếugặpnhữngchữnàokhôngbiếtphảihỏibốmẹ,vìmuốnđọcchohếtcâuchuyện,nhữngchữnàokhôngảnhhưởngđếnviệchiểubéthườngkhônghỏichúngtôi,chúngtôicũngkhônglưutâm,đểmặcbéđọc.Trênthựctế,đọcnhiềurồi,rấtnhiều“chữđọcsai”tựnhiênsẽđượcgiảiquyết.

Đếnkhitốtnghiệpcấpmột,ViênViênđãđọcxongtoànbộtiểuthuyếtvõhiệpcủaKimDung,mườibốnbộtổngcộngba,bốnmươicuốn;mộtsốsáchdànhchothiếunhicủaTrịnhUyênKhiết;ngoàiracònđọccáctácphẩmnổitiếngcủanướcngoàinhưJaneEyre(1),CuộcphiêulưucủaRobinsonCrusoe(1)vàdanhtáccổđiểncủaTrungQuốcHồnglâumộng,nhữngcuốnsáchvănhọcthiếunhivàcácloạibáo,tạpchíthìkhôngđếmxuể.

__________________

(1)JaneEyre:TiểuthuyếtcủanhàvănCharlotteBrontë,đượcxuấtbảnbởiSmith,Elder&CompanyofLondonvàonăm1847dướibútdanhCurrerBell,làmộttrongnhữngtiểuthuyếtcóảnhhưởngsâusắcvànổitiếngnhấtcủanềnvănhọcAnh(ND).

(1)CuộcphiêulưucủaRobinsonCrusoe:TiểuthuyếtcủanhàvănAnhDanielDefoe(ND).

DoViênViênđọcnhiềusách,khảnănglýgiảitốt,chínhvìthếcácmônhọcđềurấttốt,họchànhrấtnhẹnhàng,khôngvấtvả.Họchếtlớphai,ViênViênnhảycóclênlớpbốn,vẫnlàmộttrongnhữnghọcsinhcóthànhtíchhọctậptốtnhấttronglớp.Tronglớpcôbéíttuổinhất,nhưngsựchínchắnvàtrìnhđộnhậnthứcvấnđềcủacôbédườngnhưphảilớnhơnvàituổisovớituổithực.

KhiViênViênhọclớpbốn,tôiđãmuachoconmộtcuốnThôngsửTrungQuốcdànhchotrẻemđượcviếtbằngchữphồnthểtheohàngdọc,dàykhoảngmộttấc(~3,3cm).Chúngtôithườngtranhthủthờigiancùngnhauđọc,vìViênViênkhôngbiếtchữphồnthể,lúcđầulàtôichỉvàđọctừngchữchocôbénghe.Đếnkhiđọchếtmộtnửa,vềcơbảnchữphồnthểkhôngcònkhóđốivớiViênViênnữa,nửasaucôbétựđọc.Hiệngiờcôbéđọcmộtsốtàiliệubằng

tiếngTrungcủacácnhàxuấtbảnởHồngKông,ĐàiLoanhaynướcngoàiđềucảmthấyrấttiện.

TrongHộinghịđạibiểunhândântoànquốctổchứcnăm2008,cómộtvịđạibiểukiếnnghịrằngcầnphảichohọcsinhtiểuhọchọcchữphồnthể,nhiềuphươngtiệnthôngtinđạichúngđãđưatinvềkiếnnghịnày.Suynghĩcủavịđạibiểunàyrấttốt,nhưngđiềumàtôiengạilà,nếuýkiếnnàyđượcquántriệtvàochươngtrìnhdạyhọccủanhàtrường,đểcácemdùngphươngphápnhậnbiếtmặtchữtheoquyđịnhhiệnhànhđểhọcchữphồnthểthìthựcsựhọcsinhtiểuhọcsẽvôcùngmệt.

Hiệnnaychươngtrìnhhọccủahọcsinhtiểuhọcrấtnặng,ngoàiviệcdoquánhiều“lớphọcthêm”gâyra,quantrọnghơnlàdophươngphápdạyhọckhôngđúngđắn.Conđườnghọcchữmớicủahọcsinhvềcơbảnchỉbóhẹptrongbàikhoá,mỗichữmớiphảiviếtmườilần,haimươilần,nhậnbiếtvàviếtmộtcáchbiệtlập,điềunàykhiếntrẻphảilaođộngrấtvấtvảnhưnglạithuđượckếtquảkhôngcao.Viếtchữgiảnthểđãkhiếncácemmệtmỏi,viếtchữphổnthể…nếucácembiết,chắcchắnsẽphảnđốichủtrươngnày.Khôngphảikhôngnênhọcchữphồnthể,màquantrọngnhấtlàphảihọcnhưthếnàochonhẹnhàng.

TrongquátrìnhgiáodụcViênViên,tôicảmnhậnđượcmộtcáchsâusắcrằng,gắnviệchọcchữmớivàocuộcsốngthườngnhật,xâydựngtrênnềntảngđọcnhiềusáchlàphươngphápgiáodụcrấtcóhiệuquả.Khôngnhữngtrẻhọcrấtnhẹnhàngmàngườilớncũngthấynhẹnhàng,mộtcôngđôiviệc.

MỗikhitôinhìnthấycóbậcphụhuynhdươngdươngtựđắctuyênbốrằngconanhtacònđangtrongđộtuổichưađihọcmàđãnhậnđượcbaonhiêumặtchữhoặcbaonhiêutừtiếngAnh,vàphươngphápcủaanhtalàlàmrấtnhiềutấmthiệphoặcdángiấyghitừvựngtiếngAnhrakhắpnhà,tôiluôncảmthấylongạirằng,nhưthếcóđượckhông?

Hiệntạicòncórấtnhiều“trườnghọcdạysớm”,cáigọilàcách“dạysớm”củahọlàđểchotrẻnhậnbiếtmộtsốchữ,chữcáihoặctừvựng.Quátrìnhhọccóthểđượcthựchiệndướimộtsốhìnhthức,hoặclàđóngvai“chữcái”,hoặclàcùngđọcđồngthanhmộtâmtiếtnàođó,thựcchấtcũnglàcáchhọcchữhọctừmộtcáchbiệtlập.Tôinghingờ,chươngtrìnhhọcnhưthếcóýnghĩavớitrẻhaykhông?

CốnghiếnquantrọngnhấtcủanhàtâmlýhọcnổitiếngngườiMỹD.P.Ausubeltronglĩnhvựctâmlýhọcgiáodụclàđềra“họctậpmộtcáchcóýnghĩa”,đâylàkháiniệmđốilậpvớikháiniệm“họctậpmộtcáchmáymóc”.Nhậnđịnhquantrọngcủaônglà:Họctậpmộtcáchcóýnghĩamớicógiátrị.Theolýluậncủaông,cácâmtiếtvônghĩavàphốihợpvớitínhtừchỉlà

cáchhọcmáymóc,vìnhữngtàiliệunàykhôngthểthiếtlậpđượcmốiquanhệmangtínhthựcchấtvớibấtkỳquanniệmnàotrongkếtcấunhậnthứccủaconngười,cáchhọcnàyhoàntoànlàhọcmộtcáchmáymóc.Dođóđâylàphươngpháphọctậphiệuquảthấp(1).

Mấyhômtrướctôiđọcđượcmộtbàiviếttrênbáo,nóicómộtembébốntuổiđãnhậnbiếtđượchainghìnchữHán.Hóaralàdoôngnộicủaembédánchữđầynhà,hàngngàybảocháuhọc.Ngườihọcngoạingữđềubiết,nếuhọctừvựngmộtcáchbiệtlậpthìsẽquênrấtnhanh,nhưngnếuđưatừvựngvàotrongngữcảnhđểhọc,hiệuquảsẽrấtcao.Chínhvìthếnếutrẻnhậnbiếtđượcrấtnhiềuchữ,nhưnglạikhôngchuyêntâmđọcmộtcuốnsáchnàothìđólàchuyệnrấtkhôngnên.Nếutáchviệchọcchữvàđọcsáchra,cóthểsẽnhanhchóngphávỡniềmhứngthúvàsựtựtinkhihọcchữcủatrẻ.

Nếutronghọctậplạicóthêmtínhhuênhhoanglàđiềutồitệnhất,erằngchỉlàtạomộtchùmbongbóngxàphòngđẹpmàthôi.

Jean-JacquesRousseaunói:“Mọingườiđangvắtócđểtìmraphươngphápdạyđọcsách,viếtchữtốtnhất,cóngườiđãphátminhracáctấmthiệpghépchữ,phiênâmvàthiệpchữ,cóngườibiếnphòngcủaconcáimìnhthànhxưởngin.Thậtlàđángthương!”(2).

Phươngpháphàihòahợplýbaogiờcũngđẹpvàhiệuquả;phươngpháptồibiếnnhữngchuyệnvốndĩđơngiảntrởnênphứctạp,khônghiệuquả;trongquátrìnhgiáodụctrẻem,cầnđặcbiệtchúýtìmphươngpháptốt,đừngnêndạytrẻbằngphươngpháptồi.

____________________

(1)TrầnKỳ,LưuNhoĐứcchủbiên,Tâmlýhọcgiáodụcđươngđại,NXBSưphạmBắcKinh,tháng4-1997,tr.86.

(2)Jean-JacquesRousseau,Emile,LýBìnhÂudịch,NXBGiáodụcNhândân,táibảnlầnthứnhấntháng5-2001,tr.134(BảndịchtiếngViệtJean-JacquesRousseau,Emilehaylàvềgiáodục,LêHồngSâm,TrầnQuốcDươngdịch,BùiVănNamSơngiớithiệu,NXBTrithức,xuấtbảntháng7-2008,692trang).

Lưuýđặcbiệt

NgaytừlầnđầutiêntôicầmmộtcuốnsáchlênkểchuyệnchoViênViên,tôikhông“kể”màlà“đọc”.Vừakhôngchuyểnhóanộidungcâuchuyệnthànhvănnóihoặc“ngônngữthiếunhi”,đọchoàntoànnhưtrongsách,từngchữtừngchữmột.

Dầndần,từchỗđểtôichỉvàotừngchữtừngchữmộtvàđọc,đổithànhđểchobéchỉvàtôiđọc.Béchỉđếnđâutôiđọcđếnđó.Dầndần,ViênViênđãhiểuđượcvaitròcủachữviết,liênhệcâuchuyệnvàchữviếtlạivớinhau.

KhichúngtôiđưaViênViênđếnnhữngnơicôngcộng,tôithườngxuyênkhôngbỏlỡcơhộichỉchobéxemmộtsốchữ,vídụragatôiđọcchobé“cấmhútthuốc”,nóivớibérằngởđâyngườiđông,khôngkhíngộtngạt,tấmbiểnnàynóivớimọingườirằngkhôngđượchútthuốcởđây.

Đọcnhiềurồi,rấtnhiều“chữđọcsai”tựnhiênđượcgiảiquyết.

Gắnviệchọcchữmớivàocuộcsốngthườngnhật,xâydựngtrênnềntảngđọcnhiềusách,làphươngphápgiáodụcrấtcóhiệuquả.Khôngnhữngtrẻhọcrấtnhẹnhàng,màngườilớncũngthấynhẹnhàng,mộtcôngđôiviệc.

Nếutrẻnhậnbiếtđượcrấtnhiềuchữ,nhưnglạikhôngchuyêntâmđọcmộtcuốnsáchnàothìđólàchuyệnrấtkhôngnên.Nếutáchviệchọcchữvàđọcsáchra,cóthểsẽnhanhchóngphávỡniềmhứngthúvàsựtựtinkhihọcchữcủatrẻ.

Mở“cửahàng”

Nếubiếnviệchọcthànhmộtviênsôcôlanhânrượu,cótrẻnàokhôngthíchkhông?Nếubiếnviệchọcthànhmộtviênthuốcđắng,làmsaotrẻthíchđược?

Tôipháthiệnrarằng,chơitrò“mởcửahàng”vớiconlàmộthoạtđộngrấttốt,thôngquatròchơidạychotrẻhọcđượccáchcộngtrừnhânchia,cóthểgiúptrẻrènluyệnkhảnăngtínhtoánmộtcáchhiệuquả,làphươngpháphọc“họcmàchơi,chơimàhọc”thựcthụ.NămViênViênbốntuổi,cómộtthờigiantôidạyconhọctoán,lúcđầulàápdụngphươngphápđếmngóntayđểlàmcácphéptínhnhư“2+3”bằngmấy.LúcđầuViênViêncũngrấtthích,nhưngchơimộtthờigiandàiliềntỏrachán.Tôiliềnnghĩ,cócáchnàođểchotrẻvừahọcđượccáchtínhtoánlạivừacóhứngthú?

Hồiđótrongkhudâncưcònchưaxuấthiệnsiêuthị,thôngthườngtạicácđiểmdâncưđềucómột,hai“cửahàngnhỏ”,ViênViênrấtthíchvàocửahàngcùngtôiđểmuađồ.MỗilầnđitôiđềuchoViênViênnóivớichủcửahàngcầnmuagì,đồngthờiđưatiềnchochủcửahàng.Lúcđóchỉlàđểchoconhọcđượccáchlàmviệc,họcđượccáchgiaotiếpvớingườikhácmộtcáchtựnhiên.Khôngngờđiềunàyđãkhiếnchobécóđượckháiniệmvềtácdụngcủađồngtiềnngaytừkhicònrấtnhỏ.

MộtlầntôivàViênViênđimuahàngvề,ánhmắtbélộrõvẻhâmmộ,nóilớnlênsẽmởcửa

hàng.Tôihỏitạisao,béliềnnóichúngtamuađồphảitrảtiền,cònngườibánhànglạikhôngphảitrảtiền.Sauđótôipháthiệnracongáicùngcácbạnnhỏhàngxómchơitròmởcửahàng,đóngvaikháchhàngvàchủ,ngườiđóngvaichủcửahàngtỏrarấtđắcý.Xemrabérấtmuốnlàmchủcửahàng,vìthếtôiđãnghĩratròchơimởcửahàngvớibé.

ViênViênđóngvaichủquầy,còntôivàôngxãđươngnhiênlàkháchhàng.Chúngtôilấymộtsốđồdùngquâythànhmột“quầyhàngnhỏ”chobé,đồngthờibàylêncácloại“hànghóa”,hànghóacócáilàthật,cócáichỉmangtínhtượngtrưng(vídụloạikemmàbéthíchănnhấtthìphảitìmvậtthaythế),chỉcầnbéhiểulàđược,sauđóchúngtôithayphiênnhaughéthămcửahàngcủabé.

ChúngtôichămchúngắmnhìnhànghóacủaViênViên,lựachọnsẽmuacáigì,hỏibébaonhiêutiền,cólúccòntrảgiá.Lúctrảtiền,thôngthườngđềuphảitìmtiềnlẻđểtrảlại,vídụmuamộtchiếcđũasáuhào,thôngthườngchúngtôisẽđưachobémộttệ,nhưthếbésẽphảitrảlạibốnhào.

Lúcđầuđềulàbéđịnhgiá,trẻnhỏđịnhgiá,chodùlớnhaynhỏđềulàsốtiềnchẵnvàđơngiản,vídụmộttệ,haitrămtệ.ThôngthườngViênViênkhôngthíchdùngnhữngmứcgiánhư“mộttệtư”hay“haitrămlẻbatệ”đểlàmkhómình.

Saunhiềulầnchơi,chúngtôiliềnlénkéobévềvớicácphéptínhphứctạphơn.Vídụlúcđầumộtquekemcógiámộttệ,chúngtôigợiýrằng,mấyngàyhômnaykemlêngiárồi,mỗiquemộttệhai,ởđâyconcómuốntănggiákhông,tănggiámỗiquelãithêmđượchaihàonữa.Sauđóchúngtôiđưachobéhaitệhoặcnămtệ,nhưthếphéptínhcủabéđãphứctạphơn.

LúcđầuViênViênkhôngthíchcáchđịnhgiácósốlẻnày,nókhiếnbécảmthấyrắcrốikhitínhtoán.Tôiliềnđưabéracửahàngmuađồ,bảobéchúýxemmứcgiácủacácloạihànghóavềcơbảnđềucósốlẻ,vàthếlà“giábán”củaViênViênbắtđầucósốlẻ.

Độkhócủacácphéptínhkhibánhàngdầnđượcnânglên,cầnphảiquáđộmộtcáchtựnhiên,nhưthếsẽgiữđượchứngthúchotrẻ.

Lúcđầuchúngtôithườngchơiphépcộngtrừtrongphạmvimộttrăm,sauđólạikiếnnghịbé,chorằngmộtsốđồnàođócầnphảirấtđắt,cóthểđịnhgiáđếnbatrăm,nămtrămtệ.Theonhữnggìtôinhớ,nămbốntuổi,ViênViênđãcóthểlàmđượcphéptínhcộngtrừtrongphạmvinămtrăm,điềunàycơbảnđượchọctừviệc“bánhàng”.

TròchơimởcửahàngđượcchơiđếnkhiViênViênhọclớphai,lớpba.Khicôbéhọcphép

nhânvàphépchia,tôiliềnlénbổsungthêmmộtsốkiếnthứctrongtròchơi,vídụmộtchiếcbútchìchínhào,tôiyêucầumualiềnmộtlúctámchiếc,hoặclàmộtgóibánhgiábốntệ,bêntrongcómườicái,còntôichỉmuốnmuabacái.Nhưthế,côbéphảivậndụngkiếnthứcnhânchiacủamìnhđểtínhtoán.

Quátrình“bánhàng”chínhlàquátrìnhtrẻkhôngngừnglàmcác“đềứngdụng”,điềunàyrấtcólợichoviệcgợimởkhảnăngtoánhọcchotrẻ.Giáodụctoánhọckhôngnênkéongaytrẻvàocácconsốtrừutượng,khôngnênlấynhữngphéptínhkhôkhanđểlàmkhócontrẻ.Phảiđểchotrẻcảmnhậnđượcconsốquatròchơi,đểchúngcảmnhậnđượcrằngtínhtoánkhôngphảilànhữngthứtrừutượng,màlànhữngthứhữudụngtồntạitrongcuộcsốngquanhta,cómốiliênhệmậtthiếtvớicuộcsốngthườngnhậtcủachúngta.

KhiViênViênhọclớpmột,lớphai,tronglúccácbạnkhácđangphảivậtlộngiữanhữngconsốtrừutượng,côbévừanhìnđãbiếtngaycáchgiải,cảmthấynhữngđềtoánđóquáđơngiản.

HọchếtlớphaiViênViênliềnnhảycóclênlớpbốn,lúcđóbangiámhiệucủatrườngcóphầnlolắng.Nóinămlớpbalànămquantrọng,nộidunghọctrongnămlớpbakhákhó,đặcbiệtlàmôntoán.Vàthếlàtôitìmhaicuốnsáchtoánlớpbatậpmộtvàtậphai,bỏramườingàyhọchếtvớiViênViên,ViênViênnắmbàirấttốt,saukhivàohọcthicùngvớimộtsốbạnđãtừnghọctoánlớpba,điểmcủacôbécaonhất.

KhôngphảiViênViênlàthiêntàiđặcbiệtgì,màlànhữngkiếnthứccóliênquanđãđượccôbésửdụngtừlâukhi“mởcửahàng”.Việcphảivắtóckhilàm“chủcửahàng”đãkhiếnkhảnăngtưduytoánhọccủacôbéđượcnânglênrõrệt,khihọcsẽcảmthấyvôcùngnhẹnhàng.

Trẻemcóbảntínhthíchmôphỏngcuộcsốngcủangườilớn.Tôicònnhớhồinhỏthườngchơiđồhàng,rấtvui.Tôinghĩ,chắcchắncảmgiáccủaViênViênkhi“mởcửahàng”cũnggiốngcảmgiáccủatôikhichơiđồhàng,chỉcóđiềucôbékhôngbiếttrongquátrìnhchơimìnhđãhọcđượccáchtínhtoán.

Vìthế,tạisaohọctậpcứbuộcphải“khổ”?Họctậpcũngcóthểtiếnhànhtrongniềmvui.Hơnnữa,họctậpđượctiếnhànhtrongniềmvuisẽgiúptrẻhọctốthơn.Chúngtađềumongmuốnconemmìnhthíchhọc,nếubiếnviệchọcthànhmộtviênsôcôlanhânrượu,cótrẻnàokhôngthíchkhông?Nếubiếnviệchọcthànhmộtviênthuốcđắng,làmsaotrẻthíchđược?

Trongtròchơi“mởcửahàng”cầnphảichúýmộtsốvấnđềsau:

Trướchếtlàkhôngnênnóichotrẻbiếtdụngýcủamình.

Chơitròchơinày,bốmẹchơilàđểchotrẻhọcđượccáchtínhtoán,nếubạnnóichotrẻbiếtmụcđíchnày,hoặcbịtrẻpháthiệnra,trẻsẽkhôngcònhứngthúchơinữa.Cầnphảiđểchotrẻcảmnhậnđượcrằngđâychỉlàmộttròchơi,chỉlàđểchơithôi.Khichơivớitrẻ,ngườilớncầnchămchúvànghiêmtúc,coimìnhlàtrẻvàchơimộtcáchsaysưa,trongquátrìnhnàykhôngnênthuyếtgiáođiềugì,càngkhôngnêntráchmắngtrẻnếucontínhsai.

Hailàtránhđểtrẻcảmthấyngạingùng.

TrongquátrìnhchúngtôichơivớiViênViên,lúcđầuViênViênkhôngcócảmnhậngìvớiviệcđịnhgiácaohaythấpchođồvậtnàođó,hoàntoànlàbáogiátheocảmtính.Vídụcôbéápgiáchomột“quekem”làmộttrămtệ,bốcôbéliềnnóivớigiọngrấtkhoatrươngrằng:“Hả,saomàđắtvậy!”.ÝbốViênViênlàmuốntạobầukhôngkhí,anhthannhưvậyvìbiếtrõgiácảthịtrường,nhưngcâunóicủaanhđãkhiếnViênViênsợ.Quacáchnóicủabố,ViênViêncũngcảmnhậnđượcrằngmìnhđưaragiácaoquá,nênbécóphầnluốngcuống.Khihỏiđếngiácủamónđồtiếptheo,lúcbáogiácôbécóphầnedè,thấpthỏm,ngầnngừđưaramộtconsố,sauđóchờđợiphảnứngcủangườilớn,thămdòxemmìnhđưaragiánhưthếcóđúnghaykhông.Cứtiếptụcchơinhưvậy,sựchúýcủatrẻsẽkhôngthểtậptrungvàotròchơinữa,thờigiandàisẽcảmthấycăngthẳngvàchán.Tôivộivàngđứngraxoadịu,nóivớibốViênViênrằngquekemnàyrấtthơm,nênđánggiánhưvậy.

XongchuyệntôinóivớibốViênViên,từsaubấtkểconđưaragiábaonhiêu,đềukhôngtỏrangạcnhiênhaythắcmắc.Đừnglấykinhnghiệmsốngcủabạnđểcanthiệpvàotưduycủatrẻ,trẻkhôngcókháiniệmgiácảthịtrường.Mụcđíchcủachúngtachỉlàđểtrẻhọcđượccáchtínhtoán,khôngphảilàdạytrẻhọcđượccáchlàmăn,chínhvìthếtrẻđưaragiábaonhiêucũngkhôngquantrọng.Trẻhoàntoàncóthểđưaragiáchomộtkilogamgạolàhaitrămtệ,cũngcóthểđưaramứcgiábốnhàochomộtchiếcnhẫn.

Thứbalàkhôngđểphéptínhlàmkhótrẻ.

Mộtđiềubốmẹcầnphảinhớlà,đâylàtròchơi,chứkhôngphảigiờhọctoán.Bốmẹcóthểthôngquaviệc“muabán”đểpháttriểnkhảnăngtínhtoáncủatrẻ,nhưngkhôngnênvộivàng.Trongquátrìnhchơiphảiđặtniềmvuicủatrẻlênhàngđầu,việchọcđặtởvịtríthứhai.Độkhócủaphéptínhcóthểnângcaodầndần,nhưngkhôngnênđểphéptínhquákhóảnhhưởngđếnniềmvui.Nếutrongquátrìnhmuabántrẻliêntụccảmthấyphéptínhkhó,trẻsẽnảnchívàmấthứngthúchơi.

Bốnlàkhôngnênépbuộccontrẻchơi.

Khôngnênvìmụcđíchbắttrẻhọcmàthườngxuyênchơimộttròchơi.Saukhitôikểchomộtsốngườinghevềtròchơinày,liềncóngườivềnhàchơivớiconhàngngày.Lúcđầutrẻcòncóhứngthú,nhưngchơiliềnbangàylàkhôngmuốnchơinữa,bốmẹliềndỗngondỗngọtbảophảichơi.

Cũngcónhữnglúc,vừachơichưađượcbaolâu,chưamuabánđượcgì,vìmộtlýdonàođómàtrẻđộtnhiênkhôngmuốnchơinữa,lúcnàybốmẹcũngkhôngnênbắtép,chỉcầntrẻthểhiệnralàkhôngmuốnchơinữa,thìnêndừnglạingay,đểtránhlàmchotrẻcụthứngvớitròchơi.Nếubốmẹtỏraquátíchcựctrongtròchơi,dễkhiếntrẻpháthiệnradụngýcủabạn.

Thứnămlàcốgắngdùngtiềnthật.

LúcđầutôivàViênViênchơi,khôngmuốndùngtiềnthật,cảmthấynhưthếkhôngvệsinh,liềndùngmộtsốmảnhgiấyghigiátiền.Nhưngtôipháthiệnthấycongáikhônghứngthúlắmvớitiềngiả,chỉcầncontrẻýthứcđượcrằngtiềncóthểđổilấyđượcthứmàmìnhcần,sẽrấtcóthiệncảmvớitiền.Dùngtiềnthậtcóthểgiúptrẻchơimộtcáchsaymêhơn,chơixongchúýrửataylàđược.

Viếtđếnđâytôinghĩ,nếughilạisố“tiềnlãi”củamỗilầnchơicủatrẻ,đồngthờigiữlạisốtiềnmàtrẻkiếmđược,lúcmuađồchotrẻdùngsốtiềnnày,cóthểsẽcàngkíchthíchtrẻthíchchơihơn.ĐiểmnàytôikhôngápdụngvớiViênViênmàchỉđoánlàmnhưthếsẽhayhơn.

Thứsáulàcốgắngthayđổicáchchơi,cốgắngđểchomỗilầnchơikhácnhau.

Thôngthườngtrẻmuốnlàm“chủcửahàng”,đặcbiệtlàlúcbanđầu.Sauvàilầnchơi,đểtròchơiluôngiữđượcsựmớimẻ,cóthểđổivaidiễnchotrẻ,đểtrẻlàmngườimuahàng.Chodùailàmkháchhàng,đềucóthểđóngcácvaikhácnhau,hìnhthànhnêncáctổhợpkhácnhau,cólúclàcụôngcụbà,cólúclàbạnnhỏ,cólúclàbácsĩhoặccôgiáo.Cácđốitượngkhácnhaucócácsựviệcvànhucầukhácnhau,nhưthếsẽcórấtnhiềucâuchuyệnxảyra.Ngoàiracòncóthểđểchocácloạiđồchơitrongnhàthamgia,nhưchóbônghoặcgấubông…đếnmuađồ,đươngnhiênlàcóngườithaychúngnóichuyệnvàtrảtiền.Ngoàiviệc“mởcửahàng”,chúngtôivàViênViêncòn“bánrau”.CólúcViênViêncũngchịulàmchủquầyhàngrauxanh,chúngtôiliềnvẽracácloạirau,hoaquảlêngiấy,hoặctìmcácđồvậtthaythế,chơitròbánrauvớicongái.Tôicònđếncửahàngbánthuốcđôngymuachocongáimộtchiếccânđĩanhỏ,bởihồiđóloạicânmànhữngngườibánrauhaydùngởchợđềulàcântaybìnhthường.Hoạtđộng“mởcửahàng”đãgợiýchotathấy:Phươngpháphọckếthợpvớicuộcsốngsẽchohiệuquảcaohơn,phươngphápgiáodụcbắtnguồntừcuộcsốngcóthểápdụngmọilúcmọinơi.

Dạyconhọckhôngnhấtthiếtlàphảingồivàobànhọc,chỉcầnlưutâmmộtchút,ởđâucũngcóthểpháthiệnracơhộigiáodục.Vídụ,khidạytrẻđếmtừ1đến10,nếubạnchỉđọcđiđọclạinhữngchữsốnày,trẻchỉnghethấynhữngâmtiết,thựcratrẻkhôngbiếtnhữngâmtiếtnàyđạidiệnchocáigì,cũngkhônghiểu“1,2,3,4”nàylàcáigì.Nếulúcbạnbếtrẻlêncầuthang,mỗilầnđềuvừađivừađếmsốbậccầuthang;lúcmởmộthộpkẹosôcôla,trướctiênnhấtthiếtphảiđếmxemcóbaonhiêucáisauđómớiăn.Tómlại,mỗikhiđọcđến“1,2,3,4…”,luônliênhệvớimộtviệccụthểnàođó,trẻsẽnhớnhanhhơn,đồngthờihiểuđượckháiniệmvềchữsố.

TôicònnhớrấtrõkhiViênViênhaituổirưỡi,cómộtlầnbốbéđicôngtácvề,muachobé6hộpsữachuaWahaha.Buổisángbéuốngmộthộp,tôibỏsốcònlạivàotủ.BuổichiềuđộtnhiênViênViênhỏi:“5hộpsữađóđâuhảmẹ?”.Khôngngờbélạibiếtcòn5hộp,tôithựcsựngạcnhiên.Lúcđóbévẫnchưabiếtlàmphéptínhcộngtrừ,lúcnàybéđãhiểuđượckháiniệmvềsốcólẽlàdotôithườngxuyêncùngbéđếmcácđồvật“1,2,3,4”.

Saukhitrẻvàotrường,vẫncóthểthôngqua“cáchoạtđộng”đểhọcbài.Tôipháthiệnrarằngđểtrẻlàm“côgiáo”giảngbàichobốmẹcũnglàmộthoạtđộngrấthay.

LúcViênViênmớivàotrườngtiểuhọc,côgiáodạycácemhọcphiênâm,đểgiúpconnhanhchóngnắmđược,tôiliềnnóivớibé,hồinhỏmẹkhôngchịukhóhọcphiênâm,quêmẹnóitiếngđịaphương,chữphiênâmmàcôgiáodạymẹcũngkhôngđúngvớitiêuchuẩn.Conđượchọccáchviếtphiênâmởtrường,tốivềdạychomẹđượckhông?Tôinóirấtchânthành,ViênViênnghethếrấtmừng,nóivângạ.Sauđóhàngngàycôbéliềnđemnhữngkiếnthứcđãhọcvềnhàdạychotôi,tôicũngchămchúlắngnghe,chămchúhọc.

Lúcchơitrò“làmcôgiáo”,tôilưuýcómộtsốvấnđềsau:

Thứnhất,khithiếtkếnhữnghoạtđộngnày,bốmẹcần“traoquyền”,đểtrẻđược“nắmquyền”.

Tròchơilàmcôgiáocũnggiốngnhưtròchơimởcửahàng,đềulàđểtrẻvậndụngkiếnthức,họchỏikiếnthứctrongthựctiễn.Chúngcòncómộtđặcđiểmchunglàđểchotrẻcảmthấymình“cóquyền”,đâycũnglànguyênnhântạisaonhữngtròchơinhưthếnàythuhútđượctrẻ.Chínhvìthếtrongcáchoạtđộngnàycầnphảiđểtrẻtrởthànhnhânvậtchủchốtvàngườichủđộngtronghoạtđộng,đừngđểtrẻcảmthấymìnhbịđộng,bịngườilớnchỉđạo.

Thứhai,cầnphảilựachọnnhữngđápánhoặcnhữngthứcóđápánhoặcnộidungtươngđốicụthể,chínhxácđểtrẻgiảng.

TrongmônNgữvăntôichỉđểViênViêndạycáchviếtphiênâm,bởicáchhọcngônngữmang

tínhmở,trẻkhógiảng,giảngrồicũngkhôngcóýnghĩagì.Thôngthườngtôihayđểchobégiảngmôntoán,bởiđặcđiểmcủatoánhọclàchặtchẽ.Đồngthờicũngcầnphảichúýrằng,khôngnênlạmdụngtròdạyhọc,thôngthườnglàlénquansátviệchọccủacon,chỉkhipháthiệnragiaiđoạnnàoconnắmchưađượcvững,tôimớibảocongiảngbàichotôi.Điềunàycũnggiốngnhưviệc“mởcửahàng”,khôngnênđểtrẻcảmthấychán,cầnphảinghĩcáchđểgiữniềmhứngthúcủatrẻ.

Thứba,phươngthứcđưarayêucầucủabốmẹcầntựnhiên,khôngthểchỉlấymỗiviệchồinhỏmìnhkhônghọccẩnthậnlàmcáicớ.

VídụcólúctôitìmđượcmộtlỗitrongvởbàitậpcủaViênViên,vàlỗisainàylàdocôbéchưahiểurõkháiniệm,sauđótôigiảvờkinhngạcnói“Câunàyhìnhnhưlàlàmđúng,saocôgiáolạigạchsainhỉ?”.VàthếlàtôiliềngọiViênViên,xemlàdocôbélàmsaihaycôgiáochấmsai.Trongquátrìnhnày,tôivừaphảigiảvờkhôngrõvấnđềđồngthờilạivừaphảiđịnhhướngchocontheolốitưduyđúng,vìmuốnlàmrõvấnđềmìnhsaihaycôgiáosai,ViênViêncũngsẽchămchúcùngtôiphântích,suynghĩlạikháiniệm.Kếtquảđươngnhiênsẽchứngminhđượclàcôbélàmsaicâunày,nhưngítnhấtViênViênđãchỉnhlạiđược“cáisai”chomẹ,điềunàycũngkhiếnchotrẻcảmthấymìnhvừalàmđượcmộtviệcrấtquantrọng.Đồngthờivềcơbảncũngnắmvữngđượckháiniệmmàtrướcđóhiểuchưasâu.

Khôngnênvạchranhữnglỗimàtrẻmắcphảitrongquátrìnhgiảngbài,càngkhôngthểcườinhạonhữngsaisótcủatrẻ.

Đãđóngvailàhọcsinh,bốmẹnhấtthiếtphảicóthànhý,nghiêmtúclắngnghetrẻgiảngbài.Cũnggiốngnhưviệcmởcửahàng,khôngnênđểtrẻpháthiệnradụngýcủabạn,nếukhôngtrẻchỉcảmthấybốmẹdùngphươngthứcnàyđểkiểmtramình,trẻsẽkhôngcảmthấytựhào,cũngkhôngcóhứngthú.Nếulốitưduyhoặccáchtrìnhbàycủatrẻcólỗi,cầnphảikhéoléonóira,hoặcdùngphươngphápgợiýđểtrẻsuynghĩtheolốitưduyđúng.Khôngbaogiờđểtrẻcócảmgiácmìnhgiảngkhônghaymàcảmthấyngượngngùng.Trongquátrìnhnàychỉcầnbốmẹcóchútgìđógiáohuấnhoặcnhạobáng,trẻsẽrấtbuồnbãvàmấttựtin.Nhấtthiếtphảiđểchotrẻcảmnhậnđượcthànhtíchcủamìnhtrongquátrìnhnày.

Năm2004,tôicóthamdựmộtbuổidiễnthuyếtcủahọcgiảLưuTrườngDanh-nhàgiáodụcđươngđạinổitiếng,hiệutrưởngtrườngtrunghọcphổthôngsốbốnBắcKinh.Trướckhilênlàmhiệutrưởngônglàgiáoviêndạyvậtlýrấtgiỏicủatrườngnày.Khinóiđếnchuyệnmìnhlàmthầygiáodạyvậtlý,họcsinhcủaôngnếulàmsaicâunàotrongbàikiểmtra,saukhiđểhọcsinhlàmlạicâunày,ôngcònchohọcsinhnàygiảngchocảlớpnghemộtlần-hiệuquảcủa

“làmmộtlần”và“giảngmộtlần”làhoàntoànkhácnhau.Nhữngcáicóthểgiảngramộtcáchrõràngắtphảibaohàmsựsuynghĩmộtcáchnghiêmtúc,đồngthờiđãđượclýgiảirõràng,sauđómớigiảngrađượcmộtcáchrõràng.Nhữngthứđãtừnggiảngsẽănsâuvàođầumìnhhơn-nếunói“làmmộtlần”chỉlàhọclạimộtlần,thì“giảngmộtlần”đãtrởthànhthựctiễn,đốivớihọcsinhđâycũnglàmộthoạtđộngứngdụngkiếnthức,cóthểgiúpchúngnắmchắchơn.

Hoạtđộngnàycũngcóthểứngdụngtronggiađình,khiphụhuynhmuốnphụđạobàitậpchocon,khôngbằngviệcbạnđểtrẻ“phụđạo”bàitậpchobạn.Đươngnhiênbạncũngphảinghĩcáchđểlàmchothậtkhéo,đểchohoạtđộngnàydiễnramộtcáchtựnhiên,chứkhôngnênđểtrẻcảmthấycăngthẳnghoặcngạingùng.

Tôinghemộtvịphụhuynhphànnànrằngcậucontraimớivàocấpbacủaanhhọctoánkhôngtốtlắm,gặpvấnđềkhóthườngdễdàngbỏqua,khôngchịuđàosâusuynghĩ.Anhnhìnvởtoáncủacon,thấynhữngnộidungđóđãvượtquáphạmvikiếnthứccủamình,mìnhcũngkhôngthểphụđạođược.Theosuynghĩcủangườibìnhthường,thìnêntìmchotrẻmộtgiáoviên,hoặcđihọcthêm,nhưngnghĩđếnvấnđềtrìnhđộphụđạocủangườikhácvàsựtiệnlợi,anhcảmthấymìnhnênhọcchohiểusauđóphụđạoconsẽtốthơn.Vàthếlàanhbắtđầunghiêncứusáchgiáokhoamôntoán.Trìnhđộgiảitoáncủacontrailúcđókiểugìcũngkháhơnanh,cóchỗnàokhônghiểuanhliềnhỏicon.Trongquátrìnhgiảngconcũngcórấtnhiềuchỗkhôngrõ,haibốconliềncùngnhaunghiêncứu,nếunghiêncứukhôngravấnđềthìđểconđiđếntrườnghỏithầycôgiáohoặcbạnhọc,vềnhàgiảnglạichobốnghe.Ngườibốkhôngphảichỉgiảvờlàmhọcsinh,màlàhọcrấtnghiêmtúc.Khipháthiệnratrìnhđộtoánhọccủamìnhđượcnângcao,điểmtoáncủacontraicũngtiếnbộrõrệt,vàcontrẻcũnghọcđượccáchđàosâusuynghĩvấnđề,khôngcòngiốngnhưtrước,vừacóvấnđềlàbỏđóđợingườikhácnóichomình,hiệuquảtốthơnnhiềusovớiviệcđihọcthêm.

Tómlại,bốmẹnênđầutưmộtchútcôngsức,thờigian,thiếtkếvàtạoranhữngcôngviệcbaohàmkiếnthứcđểtrẻtựlàm,cònhơnlàlolắngvềđiểmthi,bỏtiềnbỏcôngsức,bắtéptrẻphảihọc,đểchotrẻcócơhộivậndụngnhữngkiếnthứcmàmìnhđãhọcđểgiảiquyếtmộtsốvấnđềthựctế,thựctiễnlà“lớphọcthêm”bổíchnhất.

Ngoàihaivídụ“mởcửahàng”và“làmcôgiáo”ởtrên,chắcchắnvẫncòncóthểtìmđượckhôngítphươngpháp.Vídụ,khibốmẹtínhtoántiềnnongcủagiađình,lấycớnóimáytínhhỏng,nhờconđanghọctiểuhọctínhbằngbúthộ;đồgiadụnghỏng,cóthểcùngtrẻvậndụngnhữngkiếnthứcvậtlýmàtrẻhọcđượctronggiờvậtlýđểsửathử.Đặcbiệtlàquasởthíchcủa

trẻ,tìmracáckiếnthứccầnnắmvững,kếthợpsởthíchcủatrẻvớicáchoạtđộnglàtốtnhất.

NhàgiáodụcvĩđạingườiLiênXôVasylOlexandrovychSukhomlynsky(1)chorằng:“Nguyênnhânkhiếntrẻemtụthậuviệchọchànhlàdotrẻkhônghọcđượccáchsuynghĩ.Cácsựvật,hiệntượng,cácmốiliênhệqualạitrongthếgiớixungquanh,khôngtrởthànhngọnnguồnsuynghĩcủatrẻ…Hãyđểcácsựvậtthựctếdạychotrẻbiếtcáchsuynghĩ-đâylàđiềukiệnvôcùngquantrọngđểtấtcảcáctrẻembìnhthườngđềutrởnênthôngminh,nhanhnhẹn,chămhọc,hamhiểubiết”(2).

TưtưởnggiáodụccốtlõicủanhàgiáodụcnổitiếngngườiMỹJohnDeweylà,trẻemnênhọctậptừcuộcsống,họctậptừnhữngviệcmàmìnhlàm,chứkhôngphảihọctậptrongsáchvở.Ôngchorằngphươngphápdạyhọcmãimãithànhcôngtronggiáodụcchínhlà“Hãychohọcsinhmộtsốviệcđểlàmchứkhôngphảilàchochúngmộtsốthứđểhọc”(3).

___________________

(1)VasylOlexandrovychSukhomlynsky(1918-1970):NhàgiáodụcngườiUkraina(LiênXôtrướckia),(ND).

(2)VasylOlexandrovychSukhomlynsky,Lờikiếnnghịvớicácnhàgiáo,ĐỗĐiệnKhôndịch,NXBKhoahọcgiáodục,táibảnlầnthứnhấttháng6-1984,tr.326.

(3)JohnDewey,Chủnghĩadânchủvàgiáodục,VươngThừaTựdịch,NXBGiáodụcNhândân,táibảnlầnthứnhấttháng5-2001,tr.169.

Chínhvìvậy,khibốmẹmuốncontrẻtiếnbộtronghọctập,khôngnêngiúpđỡtrẻbằngcáchkéochúnglạivớisáchvở,kéochúngvàolớphọcthêm,mànêntạomộtsốcơhội,đểtrẻvậndụngnhữngkiếnthứcmàmìnhđãhọcgiảiquyếtmộtsốvấnđề.Bấtluậnlàhọccáigì,nếuchúngtatạocơhộithựctiễn“mởcửahàng”chotrẻ,thìđasốtrẻsẽkhôngphảikhổsởvìchuyệnhọchànhnữa.

Lưuýđặcbiệt

Khichơitrò“mởcửahàng”vớitrẻ,ngườilớncầnchămchúvànghiêmtúc,coimìnhlàtrẻvàchơimộtcáchsaysưa,trongquátrìnhnàykhôngnênthuyếtgiáođiềugì,càngkhôngnêntráchmắngcontrẻnếucontínhsai.

Trongquátrìnhchơiphảiđặtniềmvuicủatrẻlênhàngđầu,việchọcđặtởvịtríthứhai.Giáodụctoánhọckhôngnênkéongaytrẻvàocácconsốtrừutượng,khôngnênlấynhữngphép

tínhkhôkhanđểlàmkhótrẻ.Phảiđểchotrẻcảmnhậnđượcconsốquatròchơi,đểchúngcảmnhậnđượcrằngtínhtoánkhôngphảilànhữngthứtrừutượng,màlànhữngthứhữudụngtồntạitrongcuộcsốngquanhta,cómốiliênhệmậtthiếtvớicuộcsốngthườngnhậtcủachúngta.

Saukhivàohọcởtrường,vẫncóthểthôngqua“hoạtđộng”đểhọcbài.Khiphụhuynhmuốnphụđạobàitậpchocon,khôngbằngviệcbạnđểtrẻ“phụđạo”bàitậpchobạn.Khithiếtkếnhữnghoạtđộngnày,bốmẹcần“traoquyền”,đểtrẻđược“nắmquyền”,trởthànhnhânvậtchủchốtvàngườichủđộngtronghoạtđộng,đừngđểtrẻcảmthấymìnhbịđộng,bịngườilớnchỉđạo.

Nhữngemđượcgậythầnchạmvàocólựchọctốt

Cấpmột,thậmchílàcấphai,khôngcócáigọilàtụthậutrongviệchọc,cũngkhôngtồntạithànhtíchxuấtsắctuyệtđối,tấtcảđềucóthểthayđổi.Sứcmạnhthầnkỳkhiếntìnhhìnhthayđổichínhlàviệcđọcsáchngoàigiờhọc.

Cómộtcây“gậythần”rấtthầnkỳ,emnàođượcnóchạmvàosẽtrởnênthôngminhhơn,cónhiềutiềmnănghơntronghọctập.Cây“gậythần”nàylàgì?Aisẽmaymắnđượcnóchạmvào,đâychắcchắnlàđiềumàrấtnhiềungườimuốnbiết.Xinhãythalỗichosựcốlàmravẻhuyềnbícủatôi,khôngphảitôiđangnóiđếntruyệncổtích,màlàđangđưaramộtphépvívon,bởikhôngcócáchvívonnàothíchhợphơnnó.

Hãychophéptôinóixahơnmộtchút,nóivềcâuchuyệncóthựccủabốnemnhỏ.

Tôiđãtừngcócuộctiếpxúctrongmộtthờigiankhádàivớicácemhọcsinhlớpnămởmộttrườngtiểuhọc,nênbiếtcácemrấtrõ.Tronglớpcóbốnemhọcsinh,tôithườngchiacácemlàmhainhóm,sauđóđặtlạigầnnhauđểsosánh.

Nóivềhaiemđầutiêntrước,mộtcôbétênlàHiểuPhivàmộtcậubétênlàTiểuTráng,haiemnayđềuhọcrấtcốgắng,thànhtíchhọctậpởmứckháxuấtsắc,tínhcáchkhônghuênhhoangcũngkhôngsốngnộitâm,tronggiờhọckhônggâymấttrậttự,ởtronglớplànhữnghọcsinhvừađượccôgiáoquýnhưnglạidễbịlãngquên.

Mộtnhómkhácgồmhaiemtrai,mộtemtênlàBác,mộtemtênlàThành.Báclàmộthọcsinhrấtxuấtsắc,mônnàohọccũnggiỏi,rấtcónănglực,đặcbiệtcònrấtcóchínhkiến,emlàmộttrongsốrấtíthọcsinhgầnnhưkhôngtìmđượckhuyếtđiểmnàomàtôiđãtừnggặp;cònThànhlàmộthọcsinhvừacóưuđiểm,vừacókhuyếtđiểm,thườngxuyênkhônglàmbàitập

cẩnthận,thànhtíchhọctậpbìnhthường,nhưngrấtcókhiếunóinăng,lúcnàocũngtỏralườibiếng,nhưngkhôngviphạmkỷluậtnhiều.

Bốnemnhỏnàykhiếntôiphảichúývàsosánhlàdobắtnguồntừbàitậplàmvăncủacácem.Haiemđầutiên,bàivăncủaHiểuPhivàTiểuTrángtôiđãđọc,chữviếtmặcdùkhôngquáđẹpnhưnggọngàng,nhưngtrìnhđộviếtvănrấtkém,nộidungnghèonàn,cónhiềulỗichínhtả,chữcũngviếtsaikhánhiều,điềunàycóphầntráingượcvớiđiểmthitươngđốikhácủacácemlúcbìnhthường.Mỗibàivăncủacácemđềubịcôgiáoyêucầusửađisửalại,cácemsửarấtnghiêmtúc,chépđichéplạinhiềulần,nhưngnếusosánhbảnsửalầnthứtưvớibảnsửalầnđầutiênthìchỉcóthểnhìnthấydấuvếtđãđượcsửa,khôngthấysựtiếnbộ;lậtsangbàivăntiếptheo,trìnhđộvẫngiậmchântạichỗ.Xemcácvởbàitậpkháccủahaiem,đềucóthểcảmnhậnsựcốgắngvàsựlựcbấttòngtâmcủacácemtrongviệchọc.

Vềcơbảntôiđãcóthểphánđoánđượcvấnđềcủacácemnằmởđâu.

Tôiđãtìmhaiemnàyđểnóichuyện.Hỏicácemcùngmộtcâuhỏilà:Cáccháucóthườngxuyênđọcsáchngoàigiờhọckhông?Thấytôihỏinhưvậy,HiểuPhirấtedè,nóivớitôirằng,côbérấtmuốnđọc,nhưngbốemkhôngchophép,sợảnhhưởngđếnviệchọc,nênđãchohếtnhữngcuốnsáchmàcôbécóthểđọcvàotủvàkhóalại.NhàHiểuPhicóđặttờbáotặngkèmtạpchíĐộcgiả,côbérấtthíchđọctạpchínày,nhưngmỗilầncóbáomới,bốmẹđềutìmcáchgiấuđikhôngchoemxem.CònTiểuTrángthìnóirằngemkhôngthíchđọcsáchngoàigiờhọc,ngoàimấycuốntruyệntranh,emkhôngbaogiờđọccuốnsáchnàokhác.

Tôinghĩnếuhaiembénàycứtiếptụcnhưvậythìthậtlàđángtiếc,cácembiếtnghelờinhưvậy,lạichịukhó,đánglẽphảixuấtsắchơntrongviệchọc.Vàthếlàtôiđãmờibốmẹcủahaiemđếnđểnóichuyện,mụcđíchlàmuốnhọquantâmđếnviệcđọcsáchngoàigiờhọccủaconhơn,thôngquaviệcđọcsáchđểgiảiquyếtvấnđềhọchànhkhókhăncủacácem.

BốcủaHiểuPhinói,conbéhàngngàychămchỉhọchànhnhưvậy,thànhtíchhọctậpmớichỉđạtloạikhá,nếunhưlạiphântâmđọccáccuốnsáchkhác,tụtxuốngmứctrungbìnhthìsao?MẹcủaTiểuTrángchorằngđểTiểuTrángđọcsáchlạităngthêmgánhnặnghọchànhchotrẻ,mộttuầnTiểuTránghọcthêmsáubuổivàhọcnhạcmộtbuổi,từthứhaiđếnchủnhậtkhôngcóngàynàonghỉ,nhàemởkháxa,mỗingàyđixebuscảđicảvềhếthaitiếngrưỡi,mỗingàyTiểuTrángchỉđượcngủsáutiếngđồnghồ.Chínhvìthếmẹemnói,khôngthểtăngthêmgánhnặngchoemnữa.

Tôinóivớihaivịphụhuynhrằng,hiệngiờhaiemnàyđanghọctiểuhọc,mỗilầnđiểmthicao

hơnhaythấphơnmộtvàiđiểmkhôngquantrọng,hiệntạivấnđềcủacácemlàlựchọckhôngtốt,đâymớilàvấnđềlớn,điềunàysẽảnhhưởngnghiêmtrọngđếnviệchọcsaunàycủacácem.Khôngcầnphảiđihọcthêmnhiềunhưvậy,khôngnênyêucầucaovềđiểmthi,đểcácemđượcđọcnhiềusáchhơn,nhưthếmớigiảmđượcgánhnặnghọchànhchotrẻmộtcáchcănbản,lựchọccủacácemmớiđượcnângcao,tươnglaimớicóđượcthànhtíchhọctậptốtthựcsự.

Tôicốgắngnóichorõvấnđề,lúcđóhọcũngbàytỏsựđồngtìnhvớilờigợiýcủatôi.Nhưngsauđótôilạitìmhiểuquacácem,khôngcógìthayđổi.BốcủaHiểuPhichorằng,dogiađìnhmìnhđặtbáođượctặngkèmtạpchíĐộcgiả,khiếncontrẻkhôngyêntâmhọchành,vìthếđãđổiquàtặngsangsữa.BảnthânTiểuTrángkhôngcónguyệnvọngđọcsách,mẹemcũngkhôngđịnhchoemcónguyệnvọngnày,chỉcóýđịnhđăngkýchoemhọcmônTaekwondo,lýdolàcontrẻhọchànhcảngàyítvậnđộng,họclớpnàyvừađượcvậnđộnglạicóthểphòngthân,nhấtcửlưỡngtiện,tôikhôngbiếtmẹemsẽlấythờigianởđâuchoemnữa.Vàtôicòntìmhiểuđượcrằng,mấylớphọcthêmmàTiểuTránghọc,cómộtlớplàlớpngữvăn.

KháchẳnvớiHiểuPhivàTiểuTráng,BácvàThànhviếtvănrấttốt,gầnnhưcảbàikhôngviếtsaichữnàohoặcđặtcâusai.Bácviếtchữrấtgọngàngthoángđãng,trongbàiviếtluôncócáinhìnvàtàiliệuđộcđáo;mặcdùchữThànhviếtkhôngđượcđẹp,trongbàithỉnhthoảnglạicóchỗgạchxóa,khôngsạchsẽ,vàcácbàivăncủaemthểhiệntrìnhđộrấtkhácnhau,cóbàivừađọclàbiếtkhôngtậptrungviết,đốiphóchoquachuyện,nhưngcómấybàixemralàemdànhnhiềucôngsứcrađểviết,quanétchữcóthểcảmnhậnđượccáihay,cáibaybổngcủabàivăn,khiếnngườitaphảikhenngợi.

Tôicũngđãtừngnóichuyệnriêngvớihaiemnày,biếtđượccácemđềuthíchđọcsáchngoàigiờhọc.ỞnhàBáccórấtnhiềusách,emđọcrấtnhiều,chủyếulàcáctácphẩmvănhọcnổitiếngcủaTrungQuốcvànướcngoài,sáchlịchsử,sáchthuộclĩnhvựctựnhiên,vượtxalượngsáchmàởđộtuổicủaemcầnphảiđọc.BốmẹThànhđilàmănthườngkhôngởnhà,emsốngvớiôngbànội,nhàôngbànộikhôngcómáyvitính,tivicũngrấtítmở,khôngcóviệcgìlàmemđànhmuarấtnhiềusáchvềđọc.Thànhđọcrấtnhiềuloạisách,độngvật,khoahọcviễntưởng,trinhthám,võhiệp,tìmđượccuốnnàolàđọccuốnđó.

Haiemnàykhôngnhữnglàmvănhay,cácvấnđềkhácđềuứngphómộtcáchlinhhoạt.Báclàmộthọcsinhgiỏinhưngkhôngphảilàmọtsách,emthíchđábóng,dànhrấtnhiềuthờigianchoviệcđábóng;Thànhmặcdùthànhtíchhọctậpkhôngtốtlắm,nhưngtheolờicôgiáochủnhiệmcủaem,emrấtthôngminh,thànhtíchhọctậphiệngiờcủaemlàdoemnhắmmắtmà

giànhđược,chỉcầnemtậptrunghọcbangàylàlọtđượcvàobabạncóđiểmcaonhấtlớp.

Tôirờilớphọcnày,đểlạichocácemđịachỉemailcủamình,hiệngiờtôivẫngiữliênlạcvớimộtsốem.Hiệngiờcácemđãhọclớpchín,chuẩnbịphảithivàocấpba.Báckhôngviếtthưchotôi,nhưngmẹemthườngxuyênliênlạcvớitôi,chúngtôichưagặpnhaulầnnào,thôngquamạngInternettraođổivớinhaucácvấnđềtronglĩnhvựcgiáodụccontrẻ.Báchọcởmộttrườngđiểmcủathànhphố,theolờimẹemthìhiệntạiemvẫnhọcrấttốt,vìcóthànhtíchhọctậptốtvàđábónggiỏi,emđãđượctuyểnthẳngvàotrườngcấpbatốtnhấtcủathànhphố.HiểuPhivẫnliênlạcvớitôi,cấphaiemhọcởmộttrườngbìnhthường,độingũgiáoviênvàmọivấnđềkhácđềukhôngtốt.NghenóiTiểuTrángvàThànhcũnghọcởtrườngnày,hiệngiờlựchọccủaHiểuPhivàTiểuTrángchỉđạtmứctrungbình,chắcchắnsẽkhôngthivàođượctrườngtốt;nhưngsaukhilênlớpchín,Thànhbắtđầuthấysốtruột,emđãhiểuđượctầmquantrọngcủaviệchọc,hiệngiờlàmộttrongmấyemđứngđầucủakhối,cònđượcbìnhchọnlà“HọcsinhBatốt”.HiểuPhicònnói,hiệngiờcàngngàyemcàngkhôngmuốnhọcnữa,cảmthấyhọcthậtlàkhó.Xuthếpháttriểntrongviệchọccủamấyemhọcsinhnàyđãrõràng.

ChắcchắnbốmẹcủaHiểuPhivàTiểuTrángrấtthấtvọngvìconemmình,họđãlàmrấtnhiềuđiềuchocon,nhưngthànhtíchhọctậpcủaconlạikhônglýtưởng,trongthờiđiểmthenchốt,khôngbiếthọsẽnghĩracáchgìđểgiúpcon,vềcơbảncóthểkhẳngđịnhrằng,họcàngkhôngchoconđọcsáchngoàigiờhọcnữa-từđó,cóthểdựđoánrằng,conemhọkhôngnhữngrấtkhóđạtđượcthànhtíchcaotrongkỳthivàocấpbasắptới,màtronggiaiđoạnhọccấpba,sẽkhôngcógìkhởisắc,vàtrongtươnglai,trongsuốtcuộcđời,lựchọccủacácemchỉbìnhbìnhvàđầykhókhăn.

CònBácvàThành,lựchọccủacácemđãổnđịnh,trongcuộcsốnghọctậpsaunày,cácemsẽcàngchủđộnghơnvànắmvữnghơn.

Chuyệncủabốnemnhỏnóiđếnđây,vấnđềtôimuốnnóiđãrõràngrồi.

Cây“gậythần”làgì,chínhlàđọcsáchngoàigiờhọc.Nócómộtmalực,âmthầmphúchocontrẻnguồnnănglượngkhácnhau-tấtcảnhữngemtừnhỏđãđọcnhiềusách,trạngtháitrítuệvàlựchọccủacácemsẽtốthơn;tấtcảnhữngemtừnhỏítđọcsách,lựchọcthườngrấtbìnhthường;kểcảlàtốcđộlàmbàitập,thôngthườngđềuchậmhơnrấtnhiềusovớicácemđọcnhiềusách.

Tạisaođọcsáchlạicóảnhhưởnglớnđếntrítuệvàlựchọccủacontrẻ?

NhàgiáodụcVasylOlexandrovychSukhomlynskyđãcórấtnhiềucuộcnghiêncứuvềviệcđọcsáchcủathanhthiếuniên,ôngđãtrìnhbàynhiềuquanđiểmrõràngvềmốiquanhệgiữaviệcđọcsáchvàlựchọc.

Ôngnói:“Kinhnghiệmbamươinămkhiếntôitinrằng,sựpháttriểnvềmặttrítuệcủahọcsinhđượcquyếtđịnhbởikhảnăngđọcsáchtốt”.Từgócđộtâmlýhọcôngphântíchrằng,“Thiếukhảnăngđọcsáchsẽgâytrởngạivàứcchếsựhìnhthànhcủanhữngliênkếtrấtnhỏtrongnão,khiếnchúngkhôngthểbảođảmmộtcáchthuậnlợimốiliênhệgiữacáctếbàothầnkinh.Ngườinàokhônggiỏiđọcsách,ngườiấysẽkhônggiỏisuynghĩ”(1).Ôngđãchỉracáihạicủaviệcítđọcsách,“Tạisaocónhữnghọcsinhthờithiếunhithôngminh,lanhlợi,khảnănglýgiảitốt,chămchỉhamhọchỏi,nhưngđếnthờithiếuniêntrítuệlạisasút,tháiđộđốivớitrithứclạnhnhạt,đầuóckhônglinhhoạt?Đólàdochúngkhôngbiếtđọcsách!”,trongkhi“Mộtsốhọcsinhdànhthờigiankhôngnhiềuchoviệclàmbàitậpởnhà,nhưngthànhtíchhọctậpcủachúnglạikhôngkém.Nguyênnhândẫnđếnhiệntượngnàykhônghoàntoànnằmởchỗnhữnghọcsinhnàycótàinănghơnngười.Đóthườnglàdochúngcókhảnăngđọckhátốt.Vàkhảnăngđọckhátốtđãthúcđẩytàinăng,trítuệpháttriển”(1).“Phàmlànhữnghọcsinhngoàisáchgiáokhoakhôngđọcsáchgìkhác,nhữngkiếnthứcmàchúngnắmbắtđượctrênlớprấthờihợt,đồngthờidồntoànbộcôngsứcchoviệclàmbàitậpởnhà.Dogánhnặngbàitậpởnhàquánặng,chúngkhôngcóthờigianđọcsáchbáokhoahọc,điềunàyđãtạonênmộtvòngtuầnhoànxấu”(2).

Tâmlýhọchiệnđạiđãcórấtnhiềuchứngminhvàchứngthựcchođiềunày.TổngkếtlạinhữnglýluậnhọctậpcủacácnhàtâmlýhọcnhưJeanPiaget(3),JeromeSeymourBruner(4),DavidAusubel(5)cóthểthấyhaiđiểmthenchốt:Mộtlàsựpháttriểncủatưduyvàhệthốngngônngữcómốiquanhệmậtthiếtvớinhau,hailàhọctậpkiếnthứcmớiphảidựavàovốnkiếnthứcđãcótừtrước.“Đọc”làmộthoạtđộnglấykýhiệungônngữlàmcôngcụtrunggian,baohàmnhữngnộidungphongphú,vượtquaphạmvicủađờisốnghiệnthực,khiếncho“hệthốngngônngữ”củangườiđọcpháttriểntốthơn,đồngthờicóthểkhiếncho“nềntảngtrítuệ”củaanhtaphongphúhơn,từđókhiếnchokhảnăngtưduyvàkhảnănghọckiếnthứcmớicủaanhtatốthơn.

__________________

(1)VasylOlexandrovychSukhomlynsky,Lờikiếnnghịvớicácnhàgiáo,ĐỗĐiệnKhôndịch,NXBKhoahọcgiáodục,táibảnlầnthứnhấttháng6-1984,tr.202.

(1)VasylOlexandrovychSukhomlynsky,Lờikiếnnghịvớicácnhàgiáo,ĐỗĐiệnKhôndịch,

NXBKhoahọcgiáodục,táibảnlầnthứnhấttháng6-1984,tr.203.

(2)VasylOlexandrovychSukhomlynsky,Lờikiếnnghịvớicácnhàgiáo,ĐỗĐiệnKhôndịch,NXBKhoahọcgiáodục,táibảnlầnthứnhấttháng6-1984,tr.84.

(3)JeanPiaget(1896-1980):Nhàtâmlíhọc,giáodụchọc,triếthọcvàlôgichọcngườiThuỵSĩ.Mộttrongnhữngngườisánglậpramôntâmlíhọcpháttriển,ngườiđềxuấtquanđiểmthaotácvềtrítuệvàtríhọcphátsinh.Chuyênnghiêncứuvềtâmlíhọctưduyvàtâmlíhọctrẻem(ND).

(4)JeromeSeymourBruner(1915-):Nhàtâmlýhọc,giáodụchọcngườiMỹ(ND).

(5)DavidAusubel(1918-2008):Nhàtâmlýhọc,giáodụchọcngườiMỹ(ND).

Lấymộtvídụhìnhtượng:Việcxâydựngnănglựchọctậpgiốngnhưxâynhà,“hệthốngngônngữ”tươngđươngvớicôngcụ,“nềntảngtrítuệ”tươngđươngvớinềntảngcôngtrình(trìnhđộthămdònềnmóng,trìnhđộthiếtkếcôngtrình,trìnhđộkỹthuậtcủacôngnhân,trìnhđộquảnlýthicông…cácnộidungvôhìnhnhưngquantrọng).Cócôngcụtốtvànềntảngcôngtrìnhhoànthiện,cảquátrìnhxâynhàsẽlàmộtcôngviệckhánhẹnhàng,cũngcóthểđảmbảochấtlượng;nếucôngcụvànềntảngđềukém,chấtlượngthicôngsẽnhưthếnàothìchúngtađãbiết.

Tronggiaiđoạnhọctiểuhọc,thậmchínhữnglớpdướicủacấphai,chỉdựavàotríthôngminhlàcóthểđạtđượcthànhtíchcao,nhưngnếunhưkhôngcóviệcđọclàmbướcđệm,cànglênlớpcaocàngtỏralựcbấttòngtâm.Điềunàygiốngnhưnhữngcôngtrìnhkiếntrúcđơngiảnkhôngcóyêucầulớnđốivớicôngcụvàđiềukiệnnềntảng,cànglànhữngcôngtrìnhlớn,tinhxảo,yêucầuđốivớicôngcụvàđiềukiệnnềntảngcàngcao.

Tôiđãtừnggặpmấyvịphụhuynhrấtbuồnkhổ,conemhọlúcđầuthànhtíchhọctậprấtkhá,trẻcũngrấtcốgắng,nhưngđiềukhiếnhọcảmthấybấtanlà,càngngàytrẻcàngkhôngđượcnhưýtrongviệchọc.Mỗilúcnhưvậy,tôiđềuhỏivềtìnhhìnhđọcsáchngoàigiờhọccủacácemtừnhỏđếnlớn.Khôngnằmngoàidựđoáncủatôi,vềcơbảnnhữngemnàyđềukhôngđọcsáchngoàigiờhọc.Tráingượcvớicácemnàylànhómcácemkhác,hồinhỏthànhtíchhọctậpkhôngxuấtsắc,nhưngdocácemđọcnhiềusách,vềsaulạivượtlênđầu,đếnlúccầnphảihọcthựcsự,tiềmlựcsẽpháthuyrấtmạnh.

Cấpmột,thậmchílàcấphai,khôngcócáigọilàtụthậutrongviệchọc,cũngkhôngtồntạithànhtíchxuấtsắctuyệtđối,tấtcảđềucóthểthayđổi.Sứcmạnhthầnkỳkhiếntìnhhìnhthay

đổichínhlàviệcđọcsáchngoàigiờhọc.Nóthựcsựgiốngmộtcâygậythần,càngngàycàngchứngtỏđượctácdụngthầnkỳ.

Ngườitadễdàngnhìnthấysựbiếnđổibênngoàicủacontrẻ:Mộtsốtrẻcàngngàycàngthíchhọc,thànhtíchcàngngàycàngtốt,sẽcảmthấytrẻđãlớn,đãhiểubiếthơn;mộtsốtrẻcàngngàycàngkhôngthíchhọc,thànhtíchcàngngàycàngkém,sẽcảmthấytạisaotrẻcàngngàycàngkémhiểubiết,càngngàycàngkhôngtựgiác.Ngườitarấtítkhinhìnthấyđượcnguyênnhânkỹthuậtquantrọngđằngsauvẻbềngoàinày,đóchínhlàviệcđọcsáchngoàigiờhọc.

Trênthựctế,mỗiđứatrẻđềucàngngàycànghiểubiết.Khácbiệtởchỗ,nhữngemđọcsáchnhiều,lựchọctốt,khicácemcóýthứchọcmộtcáchchủđộng,ngônngữ,vốntrítuệphongphúđãgiúpcácem.Lựchọckhátốtcủacácemsẽkhiếncácemchỉcầncốgắnglàđạtđượcthànhtíchcao,thànhtíchcaonàyvừacóthểthôithúccácemhọchànhmộtcáchchủđộnghơn,tíchcựchơn.Cònnhữngemítđọcsách,sựyếukémtrongnềntảngngônngữvàtrítuệkhiếnlựchọccủacácemkémđi,trướcnhữngkiếnthứccàngngàycàngkhó,trướcnhữngcuộccạnhtranhcàngngàycànggaygắt,cácemcàngcảmthấylựcbấttòngtâm,cácemcàngngàycàngcảmthấymìnhđuốisức,càngngàycàngmấttựtin,càngngàycàngkhôngcóhứngthúvớiviệchọc.Conngườikhôngthểdựavàonghịlựcvàsựnângđỡvềmặtlýtrímộtthờigianquádài,chẳngmấychốccácemsẽtỏrasasút,bắtđầutrốntránhviệchọcmộtcáchvôtìnhhayhữuý-đócóthểchínhlàsự“càngngàycàngthiếuhiểubiết,càngngàycàngkhôngthíchhọc”ởcontrẻmàphụhuynhcảmnhậnđược.

Đểchotrẻthôngminhvàhọcgiỏi,bốmẹđềucốgắnghếtsứcmình,từlúcmangthaiđãbắtđầuăncáinọtẩmbổcáikia.Chắcchắnchếđộdinhdưỡngcóảnhhưởngđếnsựpháttriểnởđạinãocủatrẻ,nhưngchodùănnhiềuthứtốtđếnbaonhiêu,đềuchỉlàmộtphépcộng.Ngoàimộtsốrấtíttrẻemphithường,tấtcảnhữngemsaukhisinhrakhoẻmạnh,cuốicùngsựkhácbiệtvềmặttrítuệgiữacácemkhôngnằmởcácnhântốvậtlýhaysinhlýnày,mànằmởgiáodụcvỡlòng.Phươngphápquantrọngnhấtcủahoạtđộngkhaisángtrítuệchínhlàđọcsách,đólàmộtphépnhân,cóthểkhiếntrítuệcủatrẻtăngtheocấpsốnhân.

Mộtsốgiáoviênvàphụhuynhkhôngcoitrọngviệcđọcsáchngoàigiờhọccủatrẻ,làdohọluônlorằng,chỉriêngviệchoànthànhchươngtrìnhhọcởtrườngtrẻđãbậnlắmrồi,thiđạtđiểmcaolàđiềuquantrọngnhất,việcđọcsáchngoàigiờhọcvừalãngphíthờigianvừaảnhhưởngđếnhọchành,khôngđángphảilàm.Suynghĩnàygiốngnhưviệc,tôiđangnónglòngđitừCápNhĩTânđếnQuảngChâuđểthamgiamộthộinghị,làmgìcóthờigianđợichuyếnbaysaubốntiếngđồnghồnữa,tàusắpchuyểnbánhrồi,tôibuộcphảiđitàuthôi-dườngnhưlà

nhưvậy,thựctếlàsailầm.

Mộtnắmhạtgiốngvùixuốngđất,cóhạtnhậnđượclượngnướcthíchhợpvànguồnánhsángdồiđào,cóhạtvừathiếunướcvừakhôngcóánhnắngmặttrời,cuốicùngsẽkhácnhaurấtlớn.Đọcsáchchínhlànguồnnướcvàánhsángcủatrítuệ.

Tôiđoánsẽcómộtcâuhỏiđượcđặtra,lẽnàongườithườngxuyênđọcsáchnhấtđịnhsẽhọcgiỏiư,khôngđọcsáchchắcchắnsẽkhôngtốtư?Đươngnhiênlàkhông.Trongquátrìnhsuynghĩmộtvấnđềhoặcmiêutảmộthiệntượngchúngtakhôngthểtuyệtđốihóanó.

Nếutấtcảmọi“quyluật”trongvănhóahoặcphạmtrùxãhộiđềugiốngnhưcácđịnhluậttoánhọchoặcvậtlýphảicóđộchínhxác100%mớiđượcxácnhậnlàthànhlậpthìtấtcảmọiquyluậtxãhộiđềukhôngtồntại,tấtcảmọicuộcđốithoạiđềukhôngthểtiếnhành.Thếgiớiphứctạpnhưvậy,mỗisựviệcđềucóhàngnghìnmốiliênhệvớicácsựviệckhác,vìthếcũngkhôngthểnhìnnhậnmộtcáchriênglẻbấtkỳmộthiệntượnggì.Vídụkếtluận“Uốngtràcóthểphòngngừabệnhungthưmộtcáchcóhiệuquả”vàhiệntượng“Ngườithíchuốngtràcũngvẫnbịbệnhungthư”khôngxungđộtvớinhau,bởivìcórấtnhiềunguyênnhângâyrabệnhungthư,dùngcáithứhaiđểphủđịnhcáithứnhấtsẽkhôngcóýnghĩa.

Tôikhôngdámnóitấtcảnhữngđứatrẻthíchđọcsáchchắcchắnđềuhọcgiỏi,nhưngtôicóthểkhẳngđịnhrằng,nhữngđứatrẻkhôngbaogiờđọcsáchngoàigiờhọchoặcrấtítkhiđọcsáchngoàigiờhọcchắcchắnhọcsẽkhôngxuấtsắc.Nếusosánhmộtnhómemthíchđọcsáchvớimộtnhómemkhôngthíchđọcsáchngoàigiờhọc,chắcchắnsựkhácbiệtgiữacácemtrongviệchọcsẽrấtrõrệt.

Trongtrườngcấphaithườngcómộthiệntượnggọilà“họclệch”,đâydườngnhưlàmộtsựtháchthứcđốivớimốiquanhệgiữaviệcđọcsáchvàlựchọcnóiđếnởđây.Đặcbiệtlàmộtsốemtrai,thíchhọctoán,lý,hóanhưngkhôngcóhứngthúvớicácmônhọcxãhộinhưvăn,tiếngAnh,cũngrấtítkhiđọcsách,nhưngđiểmtoán,lýlạithườngrấtcao.Tôiđãtừnggặpmộtvịphụhuynhcủamộtemhọcsinhcấphai,thậmchíchịcònrấtmừngvìchuyệnconchịhọctoán,vậtlýrấtgiỏi,nhưngkhôngthíchhọcvăn,cólẽlàdocảmthấynhưthếchứngtỏconchịthôngminh.Tôinghĩ,nếuconchịchỉkhôngthíchmônvăn,nhưnglạiđọcrấtnhiềusáchngoài,chịcóthểtựhào,chứngtỏtiềmlựccủaconchịvẫnrấtlớn;nhưngnếuconchịrấtítđọcsách,ghétmônvănlàdokhảnănghọcvănkém,thìđólàmộtchuyệnkháphiềnphức,erằngmộtngàynàođócácmôntoán,lýsẽbịảnhhưởng.

Tôicóquenmộtthầygiáodạytoánởmộttrườngđiểmtrongthànhphố,thiđạihọcanhđược

điểmtốiđamôntoán,điểmtốiđacủamônvănlàmộttrămnămmươiđiểmnhưnganhchỉđượcchínmươihaiđiểm.Lúcđầuanhrấtthíchmôntoán,muốnlàmmộtnhàtoánhọc,đăngkýdựthikhoatoántrườngĐạihọcBắcKinh,nhưngtổngsốđiểmkhôngđủ,cuốicùngchỉvàokhoatoáncủamộttrườngđạihọcbìnhthường.

Anhnói,quamấynămdạyhọctôimớithựcsựcảmnhậnđượctầmquantrọngcủamônvăn.Hàngnăm,trongsốmườiemhọcsinhcóđiểmthiđạihọccaonhấtcủatrườnganh,rấtítemhọclệch,vềcơbảnđềugiỏimôntựnhiên,giỏicảmônxãhội.AnhnóihồiđókhôngthiđượcvàokhoatoáncủatrườngĐạihọcBắcKinhanhrấtấmức,hiệngiờnghĩlạimớithấy,kểcảcóthiđỗ,rỗngkiếnthứcmônvăncũngsẽảnhhưởngđếnviệchọcchuyênngànhbởivìnếusosánhchiềurộngvàđộsâucủatưduycủamìnhvớinhữngngườiđọcnhiềusáchsẽthấyrấthạnhẹp.

Vìthế,chodùconmìnhlàmộtthiêntàitoánhọcđặcbiệt,bạncũngnênquantâmđếnviệcđọcsáchcủacon.Vídụkhuyếnkhíchconđọcvàicuốnsáchviếtvềcácnhàtoánhọc,sovớiviệcbắtcongiảithêmhaicuốnsáchtoán,cóthểsẽtốthơnchotàinăngtoánhọccủaconbạn.

Đươngnhiêncũngcóhiệntượnghọclệchmônvăn,bàitậplàmvănlàmrấthay,nhưngtoán,lý,hóalạihọcrấtkém.VídụnhàvăntrẻHànHàn.Việcđọcsáchdườngnhưkhônggiúpgìchođiểmthicủahọ.

Vấnđềnàycóthểlýgiảinhưsau:Córấtnhiềunguyênnhânkhiếnmộtngườinàođókhôngthíchcácmôntựnhiênnhưtoán,lý:Thầycôgiáo,giađình,tàinăngbẩmsinh,bạnhọc…đềucóthểtrởthànhnhântốảnhhưởng.Đươngnhiênlàviệcđọcsáchkhôngthểthầnthôngquảngđạiđếnmứccóthểgiảiquyếtđượcmọivấnđề,cứuvãnđượcmọinhượcđiểm.Nhưngmộtđiềucóthểkhẳngđịnhlà,điểmtoáncủaemđókém,khôngphảilàdođọcsáchgâyra.Nhữngđứatrẻnhưvậy,maymắnlàcácemthíchđọcsách,chodùcóhọcđạihọchaykhông,cácemđềulàngườithôngminh,đềucóthểgặtháiđượcnhữngthànhcôngtươngứng.Nhìnnhậnnhưthế,việcđọcsáchđốivớicácemvẫnlàmộtđiềumaymắn.

Cònnhữnghọcsinhkhôngbaogiờchịuđọcsáchngoàigiờhọchoặcrấtítkhiđọcsáchngoàigiờhọc,toán,lý,hóahọckém,nhữngmônxãhộihọckháhơnmộtchút,tìnhtrạngnàycủacácemkhônggọilà“họclệch”,thựctếlàcácmônxãhộicácemhọccũngkhônggiỏi.Aigặpđượcngườinàogầnnhưkhôngđọcsáchngoàigiờhọcđạtđượcthànhtíchxuấtsắctrongcáckỳthidànhchonhómngànhxãhội?NhữngđứatrẻnàylạicósựkhácbiệtrấtlớnsovớitrườnghợpnhưHànHàn.

Chínhvìthế,chodùnóitrêngócđộnào,đọcsáchđềurấtquantrọng.Từđócóthểthấy,muốnđểmộtđứatrẻtrởnênthôngminhhơnthậtđơngiảnbiếtbao,hãyđểchotrẻđọcnhiềusách!Sáchvởchínhlàmộtcâygậythần,sẽđemlạichotrẻmộtmalựctrongviệchọctập,cóthểgiúpchotrítuệcủatrẻđượcpháttriển.Nhữngđứatrẻthíchđọcsách,chínhlànhữngđứatrẻđượcgậythầnchạmvào,chúngthậtmaymắnbiếtbao!

Lưuýđặcbiệt

Cây“gậythần”làgì,chínhlàđọcsáchngoàigiờhọc.Nócómộtmalực,âmthầmphúchocontrẻnguồnnănglượngkhácnhau-tấtcảnhữngemtừnhỏđãđọcnhiềusách,trạngtháitrítuệvàlựchọccủaemsẽtốthơn;phàmlànhữngemtừnhỏítđọcsách,lựchọcthườngrấtbìnhthường;kểcảlàtốcđộlàmbàitập,thôngthườngđềuchậmhơnrấtnhiềusovớicácemđọcnhiềusách.

Phàmlànhữnghọcsinhngoàisáchgiáokhoakhôngđọcsáchgìkhác,nhữngkiếnthứcmàchúngnắmbắtđượctrênlớprấthờihợt,đồngthờidồntoànbộcôngsứcchoviệclàmbàitậpởnhà.Dogánhnặngbàitậpởnhàquánặng,chúngkhôngcóthờigianđọcsáchbáokhoahọc,điềunàyđãtạonênmộtvòngtuầnhoànxấu.

Tronggiaiđoạnhọctiểuhọc,thậmchínhữnglớpdướicủacấphai,chỉdựavàotríthôngminhlàcóthểđạtđượcthànhtíchcao,nhưngnếunhưkhôngcóviệcđọclàmbướcđệm,cànglênlớpcaocàngtỏralựcbấttòngtâm.

Chắcchắnchếđộdinhdưỡngcóảnhhưởngđếnsựpháttriểnởđạinãocủatrẻ,nhưngchodùănnhiềuthứtốtđếnbaonhiêu,đềuchỉlàmộtphépcộng.Ngoàimộtsốrấtíttrẻemphithường,tấtcảnhữngemsaukhisinhrakhoẻmạnh,cuốicùngsựkhácbiệtvềmặttrítuệgiữacácemkhôngnằmởcácnhântốvậtlýhaysinhlýnày,mànằmởgiáodụcvỡlòng.Phươngphápquantrọngnhấtcủahoạtđộngkhaisángtrítuệchínhlàđọcsách,đólàmộtphépnhân,cóthểkhiếntrítuệcủatrẻtăngtheocấpsốnhân.

Đểcâybútnởhoa

“Khôngđểconthuatrênvạchxuấtphát”làcâunóicửamiệngcủagiáodụcgiađìnhhiệnnay,mỗibậcphụhuynhđềunghĩnhưvậy,mỗibậcphụhuynhđềunóinhưvậy,nhưngtạisaotrẻcàngchạycàngtụthậu,tạisaosốphụhuynhthấtvọnglạichiếmđasố?Đólàdotrongquátrìnhgiáodụctrẻemrấtnhiềukháiniệmthắngthuađãbịhiểusai.Làmviệcdựatheokháiniệmsai,đươngnhiênlàsẽkhiếnsựviệchỏngbét.

Cómộtcâuchuyệnliênquanđếnthànhngữ“bútphápkỳdiệunởhoa”,kểvềmộttútàimơthấyđầubútlôngcủamìnhnởramộtđóahoasen,saukhitỉnhgiấc,vănchươngcủavịtútàinàytrởnêndạtdào,múabútnhưcóphépthần.

Câuthànhngữđãphảnánhmộtnguyệnvọngcủaconngườitừxưađếnnay,cũnglàmộtvấnđềkhómàrấtnhiềungườiđangtìmcáchgiảiquyết:Làmthếnàođểviếtvănhay.Đặcbiệtlàrấtnhiềuhọcsinhcấpmột,cấphai,cấpbahiệnnay,làmvănlàchuyệncácemđauđầunhất.Giánhưcóbiệnphápgìgiảiquyếtđượcvấnđềnày,thìbiệnphápnàychắcchắnphảilà“niềmmơướclớn”củacácem.

CánhântôiđãtừngdạymônNgữvănhơnmườinăm,tôicũngthíchviếtlách.CongáiViênViêncủatôilàmvăncũngrấtkhá,theonhưtôinhớthìkểtừkhibướcvàotrườngtiểuhọc,cácbàiviếtcủacôbégầnnhưkhôngxuấthiệnlỗicâu,cũngrấtítchữviếtsai,điểmvănrấtcao.Đặcbiệtsaukhilêncấpba,cácbàivăncủaViênViênthườngđượccôgiáolấylàmbàivănmẫu,giớithiệuchobạncùnglớpđọc.Kỳthiđạihọcnăm2007,ViênViênđạtmộttrămbốnmươiđiểmmônngữvăn-mộtsốđiểmrấtcao.Theonguồntincủabáochí,nămđótrongsốgần120.000thísinhthuộcnhómngànhtựnhiên(1)vàxãhộicủaBắcKinh,tổngcộngchỉcómườihaiemđạtmộttrămbốnmươiđiểmtrởlên.ChắcchắnviệcbàivăncủaViênViênđạtđiểmcaocóthểcónhântốmaymắn,nhưngcũngnóilênđượcrằngtrìnhđộlàmvăncủacôbéthựcsựrấtkhá.

_________________

(1)ThísinhthiđạihọcđăngkýthinhómngànhtựnhiêncủaTrungQuốcđềuphảithimônvăn(ND).

Vìnhữngnguyênnhânnày,thườngxuyêncóngườihỏitôi,làmthếnàođểbồidưỡngkhảnăngviếtvănchocon.Vàkinhnghiệmmàtôiđúckếtđượcquanhiềunămchỉcóhaichữ:Đọcsách.

Tôikhôngthíchgiảngnhữngcáigọilà“kỹxảoviếtvăn”chocácem-nhữngngườicóvốnđọccònít.Tôitừngdựgiờ“tậplàmvăn”củamộtsốgiáoviên,vàtôicócảmgiácrằngnhữnggiờhọcnhưthếchỉlàbàibiểudiễncủagiáoviênmàthôi,khôngcótácdụnggìđốivớihọcsinh.Ngườitađãquáphứctạphóakỹxảoviếtvăn,tổngkếtranhiềuphươngphápnhưthế,mộtsốgiáoviênhoàntoànkhôngbiếtlàmvăn,lạicũngcóthểgiảngmộtcáchrấthùnghồn“kỹxảolàmvăn”-điềunàycũngcóthểchứngminhđượcrằngnhững“kỹxảolàmvăn”nàykhôngcótácdụnggìđốivớihọcsinh.

“Hay”và“đơngiản”thườngđồngnghĩavớinhau.Họcviếtvăncũngnhưvậy,kỹxảotốtnhất

cólẽlàkỹxảođơngiảnnhất.Đốivớiviệcviếtvăn,đọclà“kỹxảolớn”cănbảnnhất,quantrọngnhất,hiệuquảnhất;vànếugạtvấnđềđọcsangmộtbên,cáckỹxảocònlạicùnglắmchỉcóthểgọilà“kỹxảonhỏ”.Cóđượckỹxảolớn,kỹxảonhỏsẽtựđến;khôngcókỹxảolớn,mọikỹxảonhỏđềukhôngcóđiềukiệnthựchiện.

TôirấtcoitrọngvấnđềđọcsáchcủaViênViên.Kểtừkhibémộttuổitôibắtđầukểchuyệnchobénghe,cóthểlúcđầubékhônghiểu,nhưngbéthíchnghe,đôimắtsángnhìnchằmchằmvàomiệngtôihoặcsách,khôngkhóckhôngnghịch.Đếnkhibélớnhơnmộtchút,đãhiểu,liềnthườngxuyênđòitôikểchuyệnchobénghe,mỗicâuchuyệnđềuphảingheđinghelạinhiềulần.Bấtkểbéyêucầukểbaonhiêulần,tôigầnnhưkhôngbaogiờtừchối.

Mỗiembéđềuthíchnghekểchuyện,đềuthíchđọcsách.Nếunóicónhữngemtỏrakhôngthíchđọcsách,khôngthíchnghekểchuyện,chắcchắnlàdobốmẹkhôngkịpthờiđểemtiếpxúcvớiviệcđọc,đểlỡthờicơtốtnhất.Hứngthúđọcsáchcủatrẻđãbịcáikhác(hiệnnaychủyếulàtivi)thaythế-rấtnhiềuphụhuynhxemthườngviệcnàynhưviệccontrẻkhôngcẩnthậnlàmvãicơm,đâythựcsựlàmộttổnthấtlớn.

“Khôngđểconthuatrênvạchxuấtphát”làcâunóicửamiệngcủagiáodụcgiađìnhhiệnnay,mỗibậcphụhuynhđềunghĩnhưvậy,mỗibậcphụhuynhđềunóinhưvậy,nhưngtạisaotrẻcàngchạycàngtụthậu,tạisaosốphụhuynhthấtvọnglạichiếmđasố?Đólàdotrongquátrìnhgiáodụctrẻemrấtnhiềukháiniệmthắngthuađãbịhiểusai.Làmviệcdựatheokháiniệmsai,đươngnhiênlàsẽkhiếnsựviệchỏngbét.

Trongquátrìnhgiáodụctrẻemgiaiđoạnđầu,bốmẹthườngmuốnnhìnthấyhiệuquảrõrệtngaylậptức.Ngườitathíchđưaconvàocáclớphọcthêmtrướckhivàolớpmộtđểhọcphiênâm,họcngoạingữ,mongconkỳthinàocũngđạtđiểmcao,nhiệttìnhđăngkýchoconnhiềulớphọcphụđạo,bồidưỡngtàinăng,họchorằngđâychínhlàdẫntrướcmộtbướcởvạchxuấtphát.

Vàtronggiaiđoạntrẻcònđangnhỏ,trẻđọcnhiềusáchhaykhôngtạmthờichưathấyđượcsựkhácbiệtgì.Từlúctrướckhiđihọcđếnkhitốtnghiệptiểuhọc,thậmchílêncấphai,nhữngemhọcsinhítđọcsáchngoàigiờhọcnếuchỉnhằmvàoviệchọcđểđốiphóvớicácmônthi,thườngsẽđạtnhiềuthànhtíchcao.Điềunàyđãgâyảogiácchocácbậcphụhuynh,chorằngviệcđọcsáchngoàigiờhọccócũngđượckhôngcócũngđược,thậmchíchorằngnósẽảnhhưởngđếnviệchọc,vìthếbốmẹthườngkhôngchúý.

Trênthựctế,việckhôngcoitrọngvấnđềđọcsáchcủatrẻtronggiáodụcvỡlònglàmộttrong

nhữnghànhvitồitệnhất,sựkhácbiệttrongvấnđềđọcsáchkhicònnhỏmớilàsựkhácbiệt“thắngthua”quantrọng.Nhữngđứatrẻrấtítkhiđọcsách,mặcdùkhicònnhỏchúngtỏrathôngminh,lanhlợi,thànhtíchhọctậptốt;nhưngdonhữngemnàychỉdựtrữrấtítnguồnnănglượngtrítuệ,thườngđếnkhivàocấphai,tốchấttổnghợpcủacácemsẽcàngngàycàngkém,ngàycàngtỏralựcbấttòngtâmtrongviệchọc.Sựkhókhănvànỗithắcmắctrongvấnđềnàycóthểsẽtheocácemsuốtcuộcđời.Cònnhữngemđọcnhiềusách,thôngthườngkhôngnhữngngaytừnhỏcácemđãtỏrathôngminh,màtronghọctậpcũngcósứcbộcphátrấtlớn.Đốivớisựpháttriểncủacánhântrongsuốtcuộcđời,ngaytừnhỏcácemđãđặtđượcnềnmóngđọcvàhứngthúđọcvữngchắc,lànhữngngườichiếnthắngthựcsựtrênvạchxuấtphát.

Cụthểnhưvấnđềbồidưỡngkhảnăngviếtvănlạicàngcómốiquanhệtrựctiếpvớiviệcđọcsách.Khôngđọcsáchsẽkhôngthểviếtvăn.

Đọcsáchkhôngnhữngnênbắtđầutừkhicònnhỏ,màphảiđọcđủsốlượng.

HiệnnaytheotiêuchuẩnmônNgữvănđượcBộgiáodụcTrungQuốcquyđịnh,tổngsốchữmàmộthọcsinhtiểuhọcphảiđọcngoàigiờhọckhôngdưới1,45triệuchữ,họcsinhcấphaikhôngdưới2,6triệuchữ,họcsinhcấpbakhôngdưới1,5triệuchữ.Tứclàđếnkhitốtnghiệpcấpba,lượngđọccủamộthọcsinhbìnhthườngrơivàokhoảngnămtriệuđếnsáutriệuchữ.TôicảmthấyđâylàmộttiêuchuẩnrấtthấpmàBộgiáodụcđưaradựavàotìnhhìnhthựctếcủaTrungQuốc-kểcảlànhưvậy,nócũngcaohơnrấtnhiềusovớilượngđọcthựctếcủađạiđasốhọcsinhhiệnnay.

Mộtsốcuộcđiềutrachothấy,theođánhgiásơbộhiệnnaylượngđọctrungbìnhcủahọcsinhcấpmộtvàcấphai,cấpbacủaTrungQuốcchỉbằng20%tiêuchuẩnmàBộgiáodụcđưara.

Tạisaolạithấpnhưvậy?Mộtsốbàibáophântíchrằng,đólàdosứcéprấtlớnmàkỳthiđạihọcgâyra,“khôngcóđộnglựcđọc”.Hiệngiờ,thiđạihọcđãtrởthànhkẻchịutộithay.Tôichorằngnguyênnhâncănbảnlàvấnđềhứngthúcủatrẻ.Tạisaothiđạihọckhônggâysứcéplớnchonhữngtrẻvùiđầuvàotròchơiđiệntử,từđó“khôngcóđộnglực”chơitròchơiđiệntử?

Họcsinhcấphai,cấpbakhôngthíchđọcsách,đâylàvấnđềđượchìnhthànhtừkhicònhọctiểuhọc,họcsinhtiểuhọckhôngthíchđọcsách,làdotrướckhiđihọcvàsaukhivàolớpmột,bốmẹvànhàtrườngkhôngtạoniềmsaymêđọcsáchchotrẻ.

Vídụnếubốmẹkịpthờibồidưỡngđượcniềmhứngthúđọcsáchchotrẻ,đểviệcđọcsáchgiốngnhưăncơm,trởthànhmộtphầntồntạirấttựnhiêntrongcuộcsốngcủatrẻ,đếnkhivàocấpbađọcmấytriệuchữlàmộtviệcrấttựnhiên.Mộtđứatrẻthíchđọcsách,việcđọcđốivới

emkhôngcócáigọilà“sứcép”,quaquátrìnhđọcsách,emsẽcảmnhậnđượcsựđơngiảnvàtậnhưởngnhưăncơmhoặcchơitròchơiđiệntử,bạnkhôngmuốnchoconđọcsáchconcũngkhôngchịu.

TừkhilênlớphaiViênViênbắtđầuđọctiểuthuyếtdài,sauđókhônghềgiánđoạn.Trongkỳnghỉđôngcáchthiđạihọcchỉcònba,bốntháng,mặcdùhọchànhrấtbậnnhưngcôbévẫntranhthủthờigianđọctácphẩmvănhọckhoảng400.000chữ,đốivớicôbéđâykhôngphảilàgánhnặng,màlàmộtsựthảlỏngvàbổsung.

TổngkếtsơbộlượngsáchmàViênViênđọc,đếnkhitốtnghiệpcấpba,vàokhoảng15triệuđến20triệuchữ.Đốivớimộtđứatrẻthíchđọcsách,nhưvậykhôngphảilànhiều,lượngđọccủarấtnhiềuemthíchđọcsáchthậmchícòngấpnhiềulầnconsốnày.

Họcngônngữquantrọngnhấtlàbồidưỡngđượcngữcảm.TạisaocácbàitậplàmvăncủaViênViênkhôngxuấthiệncâusai,làdocôbéđãđọchàngnghìn,hàngtriệucâuvănhay,tạođượcngữcảmtốt,tíchlũyđượcvốntừphongphú,ngữcảmtốt,từvựngphongphú,câucúviếtratựnhiênsẽkhôngcólỗi.

Việcđọcsáchnhiềukhôngchỉđemlạichotrẻkhảnăngtrìnhbàychínhxác,màcòncảtàinăngsángtác.BàivăncủaViênViêncònthườngxuyênxuấthiệnnhữngcâuvănkhiếnngườitaphảithánphục,thậmchítôicócảmgiácmìnhcònkhôngbằng.Tiểuthuyếtmàcôbéviếtlénkhihọclớpmườiđãbịtôivôtìnhđọcđược,lờivănlưuloátvàchữngchạckhiếntôirấtngạcnhiên.Bởivìtừtrướcđếngiờtôiđềuđọcnhữngbàivănmàcôbéviếttrongvở,đóchỉlànhữngbàitậplàmvănchứkhôngthểđượcgọilàsángtác.Lúcđótôicảmthấy,nếusaunàyViênViênmuốnsốngbằngnghềviếtláchcũnglàđiềucóthểthựchiện.KhôngphảiViênViêncótàicángìđặcbiệt,nhữngđứatrẻkháccókhốilượngđọcnhưcôbécũngsẽviếtvănrấttốt.

Đãtừlâunay,giáodụcNgữvăncủaTrungQuốcrấtbuồncười.

Dạyhọckhôngbaogiờdámvượtrakhỏikhuônkhổcủasáchngữvăn,giáoviênvàhọcsinhđềudồnrấtnhiềuthờigian,côngsứcđể“phântách”bàivănvàcâucú.Phươngphápdạyhọccũkỹdạyđạiýcủacảđoạn,tưtưởngchủđạomặcdùđãbịphêbìnhnhiều,nhưngchođếnnayvẫnđóngvaitròchủđạotrongphươngphápdạyhọcsinhtiểuhọcvàcấphai,cấpba.Mỗicuốnsáchngữvănmỏngđềuchiếmcảmộthọckỳcủahọcsinh,đâythựcsựlàmộtsựlãngphívôcùnglớn.Giáoviênngữvănkhôngcoitrọngviệcđọcsáchcủahọcsinh,biếnmộtmônhọcđánglẽlàcóhứngthúnhấtthànhmônhọckhôkhan,vôvịnhất,tôikhôngchỉmộtlầnnghethấytrẻnóirằngchúngghéthọcgiờvăn,càngghétgiờtậplàmvăn.

Cácbậctiềnbốicủachúngta,nhữngvănnhânmặckháchthờiHán,Đường,Tống,Minh,Thanh,nhữngcáitênvàtácphẩmlấplánhrạngngờicủahọđãtạonênnềnvănhóahuyhoàngnhưthếnàotronglịchsửnhânloại,nhưngtrongsốhọcóaiđãphảibỏrấtnhiềuthờigianđểphântíchđạiýcủađoạnvăn,tưtưởngchủđạo,họcngữpháp,sửacâusaitrongbàiviếtcủangườikhácsauđómớisángtác?Saukhitruyềnthốngđượcbỏđi,rốtcụcchúngtađãvàđangtônthờcáigì,đồngthờicònđểnóthốngtrịviệchọcmônngữvăncủahếtthếhệhọcsinhnàyđếnthếhệhọcsinhkhác?

Thựcra,thựctếcủamấychụcnămđãchứngminhđượcrằng,coinhẹviệcđọcsáchngoàigiờhọc,muốnhướngdẫnhọcsinhcấpmột,cấphaivàcấpbachưachínchắnthôngquaviệchọcngữphápđểviếtranhữngcâucócấutrúcđúng,thôngquaviệcphântíchtừngữcủangườikhácđểviếtranhữngcâuvănhaylàcáchđiđườngvòng.Cóthểkhẳngđịnhlà,dướitiềnđềítđọcsáchngoàigiờhọc,sáchngữvănkhôngthểgiúphọcsinhnângcaođượctrìnhđộlàmvăn,mônngữvăncũngkhôngthểdạyđượchọcsinhlàmvăn.

Nếuđãhiểuđượcmộtđịnhlýtoánhọcthìnósẽtrởthànhkiếnthứccủabạn,cóthểứngdụngngaylậptức,đạtđượchiệuquảrõrệt.Làmvănlàmộthoạtđộngcótínhmở,thiênbiếnvạnhóa,kiếnthứcbênngoàichuyểnhóathànhnănglựccủamìnhcầnphảiđimộtđoạnđườngrấtdài.Bấtkỳmột“kỹxảo”làmvănnàovềmặtlýgiảiđềukhôngkhó,đềulàdễ,nhưnghấpthulàkhó,ứngdụngsẽcàngkhóhơn.Mặcdùhiệnnaymôntậplàmvăncủahọcsinhcấpmộtvàcấphai,cấpbađượcgiảngtheorấtnhiềuphươngpháp,rấtnhiềugiáoviênđãdốccôngsứcvàobàigiảng,bảnthânhọcđườngkhôngcóvấnđềgì,thậmchícóthểnóicónhữngbàigiảngrấthay,giáoviêncũngđãbỏrấtnhiềuthờigianđểsửacácbàiviếtcủahọcsinh.Nhưngnếukhôngcóhoạtđộngđọcsáchnhiềucủahọcsinhlàmnềntảng,nhữnghoạtđộngnàygiốngnhưviệcgieothócgiốngvàosamạc,khôngcóýnghĩagìcả.

Đốivớinhữngngườicókỹnănglàmvăncònkhánonnớt,đặcbiệtlàđốivớinhữnghọcsinhlớpthấp,họclàmvăntrướchếtnhấtthiếtphảiquayvềvớiviệcđọcsách.Nhữngtácphẩmhaybảnthânđãbaohàmcáckỹxảoviếtcaosiêu,quátrìnhđọcchínhlàquátrìnhhọckỹxảolàmvăn.Đọcnhiềusách,kỹnăngviếttựnhiênsẽhìnhthành-ngườixưađãtổngkếtratừlâu,“Đọcsáchvỡmuônquyển,hạbútnhưcóthần”(ĐỗPhủ).

Thôngquaviệcđọcsáchđểnângcaokhảnăngviếtvăn,nhìnbềngoàithìcóvẻlàmộtquátrìnhdàidằngdặc,trênthựctếnólàbiệnphápkinhtếnhất,hữuhiệunhất,nhẹnhàngnhất,là“conđườngtắt”đíchthực.

Nhưngviệcđơngiảnnhấtthườnglạikhóthựchiệnnhất,nhữngsuynghĩnóngvộimuốnmauchóngthuđượckếtquảtốtđãkhiếnrấtnhiềungườimấtđikhảnăngphánđoán.Rấtnhiềubậcphụhuynhkhôngcoitrọngviệcđọcsáchcủacon,nhưnglạimuốnconhọcđượccáchlàmvăntrongthờigianngắn-nhucầuthịtrườngđãhìnhthànhnhưvậy.

Hiệnnaytrênbáochíngườitathườngxuyênthấynhữngđoạnquảngcáocóthểgiúptrẻlàmvănhaytrongthờigianngắn.Tôiđãtừnggặpmộtsố“ngườitoànnăng”cóthểgiúptrẻhọcđượccáchlàmvăntạilớp,họápdụngmộtsốkỹxảo,hướngdẫnhọcsinhthiếtlậpmộtsốkhuônmẫu,bằngcácthủđoạnmangtínhépbuộcthườngdùngtronghoạtđộngdạyhọcthôngthườngđểthúchọcsinhđiềntừđặtcâu,xemrahiệuquảkhôngtồi,đúnglàhọcsinhđãlàmrađượcbàivănngaytạichỗ.Nhưngsauđó,khôngcógiáoviênđứngbêncạnhhướngdẫn,họcsinhkhôngbiếtphảilàmgìcả,vừakhôngcótừvừakhôngcócâu,saukhilớpbồidưỡngnàykếtthúc,trìnhđộcủahọcsinhvẫngiậmchântạichỗ.

Làmvăncũngnhưlàmngười,làmộtquátrìnhluyệntậptrườngkỳ.Ápdụngmộtsốkỹxảo,lợidụngvàingày,chắcchắnkhôngthểdạyđượchọcsinhcáchlàmvăn.

Mấyngàytrướccòncómộtngười“bangàyhọcđượccáchlàmvăn”gọiđiệnthoạichotôi,tôikhôngbiếthọbiếtđượctìnhhìnhcủatôiquaai.HọbiếtcongáitôiViênViêncóđiểmthiđạihọcmônvăncao,vàbảnthântôiđãtừnglàgiáoviêndạyvănnhiềunăm,đồngthờilạibiếtviếtlách,muốnmờitôiđitraođổikinhnghiệm.Tôitrảlời,xinlỗi,bangàycongáitôikhônghọcđượccáchlàmvăn,côbéphảidùngmườimấynămđểhọc.Tôiđãdạyhọchơnmườinăm,cũngkhôngrènđượcbảnlĩnhbangàydạyđượchọcsinhbiếtcáchlàmvăn.

Ởđâytôicònrấtmuốnnóirằng,làmvănkhôngchỉđơnthuầnlàchuyệnchữnghĩa,nócònlàchuyệnliênquanđếntưtưởngnhậnthức.Cáimàchữnghĩađềcậpchínhlàsuynghĩcủamộtconngười.Ýnghĩacủaviệcđọcsáchkhôngchỉnằmởchỗgiúptrẻcóđượckhảnăngngônngữtốt,màcònnằmởchỗnócóthểlàmphongphúthếgiớitâmhồnchotrẻ,nângcaotrìnhđộnhậnthứcchochúng.

Mộtđứatrẻthôngquaviệcđọcsách,trảinghiệmđượcnhiềucuộcsốngxãhộiởTrungQuốcvànướcngoàitừcổtớikim,trảiquaquátrìnhpháttriểnlịchsửlâudài,lắngnghenhiềungônngữtrítuệ,chiasẻvôsốnhữngthànhquảsuynghĩ,khôngnhữnggiúptrẻchínchắnhơntrongtưtưởng,giátrịquancũnghoànthiệnhơn-đâylàgốcrễcủaviệclàmngười,cũnglàđiềukiệnlàmvăn.

Nhữngngườicótâmhồntrốngtrải,tưtưởngrỗngtuếch,khôngcógiátrịquanchínchắn,kểcả

trongđầucóvôsốnhữngtừhayýđẹp,anhtacũngkhôngcóđủkhảnăngviếtramộttácphẩmcóhồn.Rấtnhiềugiáoviênvàbậcphụhuynhđềuphêbìnhbàivăncủacontrẻ“khôngsâusắc”,nhưngsự“sâusắc”trongbàivănlàthướcđotrìnhđộnhậnthứcvàtưtưởngcủamộtconngười,nếutrẻkhôngbaogiờhoặcrấtítkhiđượctrảinghiệmnhữngkinhnghiệmsống,kinhnghiệmxãhội,thànhquảtưtưởngcủanhữngngườiđitrướcquasáchvở,vớiđộtuổinhỏnhưtrẻ,làmsaocóthể“sâusắc”được?

Mỗibộsáchđềucóthểgiúptrẻtrảinghiệmđượcmộtsốđiều,họcđượcmộtsốđiều.CácnhàgiáodụcvĩđạinhưJohnDewey,ĐàoHànhTri…đềuđặcbiệtnhấnmạnhviệchọctừcuộcsống.Vàcuộcsốngcủamỗiconngườiđềulàhữuhạn,ngườitakhôngthểđíchthânthamgiavàotấtcảmọisựviệc,thựcchấtcủaviệcđọcsáchlàgiúptrẻđượcthamgiavàocuộcsống,gópphầntạonênnhữngtrảinghiệmphongphúchochúng.

PhàmlànhữngtácphẩmkinhđiểntừcổchíkimcủaTrungQuốcvànướcngoài,bấtluậnnộidungcủanólàgì,trongđóchắcchắnđềubaohàmnhữngcáichânthiệnmỹ.Nhữngcáichânthiệnmỹnàyảnhhưởngđếnquanniệmgiátrịvàphươngthứctưduycủamộtconngười,đươngnhiêncũngảnhhưởngđếncáchviếtcủamộtngười.Bạnlàngườinhưthếnàobạnsẽnóiranhữnglờinhưthế,bạncótưtưởngýthứcnhưthếnào,bạnsẽviếtranhữnglờinhưthế.

Ngườikhôngđọcsáchlàngườimôngmuội,mộtgiađìnhkhôngđọcsáchlàmộtgiađìnhvôvị,mộtdântộckhôngđọcsáchlàmộtdântộcnôngcạn.ChínhphủTrungQuốcđềxướnggiáodụctốchất,nhưnghiệngiờvừanhắcđếngiáodụctốchất,ngườitathườngnghĩđếncác“kỹxảonhỏ”nhưcầmkỳthưhọa,tồitệnhấtlàdùngviệcchơigolfđểbồidưỡng“phongđộlịchlãm”,dùngtrònhảytậpthểtrongtrườngđểbồidưỡng“tốchấtnghệthuật”.

Tạisaokhôngcóngườinghĩđếnviệcmởrộngphổcậpđọcsách,cólẽlàviệcđọcsáchkhôngdễtạothanhthế,khôngdễtạonênnhững“thànhquả”màngườitacóthểnhìnthấymộtcáchnhanhchóng.BộgiáodụcTrungQuốcđãquyđịnhbamươicuốnsáchcủaTrungQuốcvànướcngoàimàhọcsinhcấphaivàcấpbabuộcphảiđọc,đãcótrườngnàocoitrọngviệcnàychưa?Cóbậcphụhuynhnàobiếtchuyệnnàychưa?

Dùlàtừkếtquảđiềutrahaytừvốnkiếnthứccủachúngtađềucóthểthấy,hiệnnaytrênchínmươiphầntrămthưviệncủacáctrườngcấpmột,cấphai,cấpbađềulà“đắpchiếuđểđấy”.Cũngcónghĩalàgầnnhưcácemkhôngthểmượnnhữngcuốnsáchmàmìnhmuốnđọctừtrườnghọc.

Đốivớichúngtacontrẻlàduynhất,sựtrưởngthànhcủatrẻkhôngthểchờđợi,vìthếlỗhổng

nàybuộcphảiđểgiađìnhnhanhchóngbùđắp.BốmẹthàvuivẻđưaconvàocửahàngsáchhơnlàđưaconđiănđồănnhanhMcDonald;thàthườngxuyênđặtlênbànhọccủaconmấycuốnsáchhay,cònhơnlàtrangbịchotrẻđiệnthoạidiđộng,máynghenhạc.Đặcbiệtlànhữngphụhuynhđangrầurĩvìconmìnhkhôngbiếtlàmvăn,muốnbỏnhiềutiềnđểđăngkýchoconvàolớphọcthêmcấptốc,hãydùngsốtiềnđóđểmuasáchchocon!Xinhãybỏcôngsứcvàthờigian,địnhhướngchotrẻpháthiệnđượcniềmvuicủaviệcđọcsách,đểtrẻcoiđọcsáchlàchuyệnthúvịnhưxemtivi,chơitròchơiđiệntử!

Quátrìnhđọcsáchcủatrẻchínhlàquátrìnhrènluyệntốtnhất,âmthầmbồidưỡngtiềmnăngchotrẻ,đếnmộtngàynàođó,bạnsẽrấtbấtngờkhipháthiệnrarằng,câybúttrongtaycontrẻkhôngbiếtđãnảymầmtừbaogiờ,nởramộtđóahoathơmngát.

Lưuýđặcbiệt

Sựkhácbiệttrongvấnđềđọcsáchkhicònnhỏmớilàsựkhácbiệt“thắngthua”quantrọng.

Họcsinhcấphai,cấpbakhôngthíchđọcsách,đâylàvấnđềđượchìnhthànhtừkhicònhọccấpmột,họcsinhcấpmộtkhôngthíchđọcsách,làdotrướckhiđihọcvàsaukhivàolớpmột,bốmẹvànhàtrườngkhôngtạoniềmsaymêđọcsáchchotrẻ.Vídụnếubốmẹkịpthờibồidưỡngđượcniềmhứngthúđọcsáchchotrẻ,đểviệcđọcsáchgiốngnhưăncơm,trởthànhmộtphầntồntạimộtcáchrấttựnhiêntrongcuộcsốngcủatrẻ,đếnkhivàocấpbađọcmấytriệuchữlàmộtviệcrấttựnhiên.

Đốivớinhữngngườicókỹnănglàmvăncònkhánonnớt,đặcbiệtlàđốivớinhữnghọcsinhlớpthấp,họclàmvăntrướchếtnhấtthiếtphảiquayvềvớiviệcđọcsách.Nhữngtácphẩmhaybảnthânđãbaohàmcáckỹxảoviếtcaosiêu,quátrìnhđọcchínhlàquátrìnhhọckỹxảolàmvăn.

Thôngquaviệcđọcsáchđểnângcaokhảnăngviếtvăn,nhìnbềngoàithìcóvẻnhưđâylàmộtquátrìnhdàidằngdặc,trênthựctếnólàbiệnphápkinhtếnhất,hữuhiệunhất,nhẹnhàngnhất,là“conđườngtắt”đíchthực.

Làmvăncũngnhưlàmngười,làmộtquátrìnhluyệntậptrườngkỳ.Ápdụngmộtsốkỹxảo,lợidụngvàingày,chắcchắnkhôngthểdạyđượchọcsinhcáchlàmvăn.

Cuộcsốngcủamỗiconngườiđềulàhữuhạn,ngườitakhôngthểđíchthânthamgiavàotấtcảmọisựviệc,thựcchấtcủaviệcđọcsáchlàgiúptrẻđượcthamgiavàocuộcsống,gópphầntạonênsựtrảinghiệmphongphúcủachúng.

“Cáchđọcsáchtốt”và“cáchđọcsáchxấu”

Cầnđểtrẻcảmnhậnđượcrằng,đọcsáchlàmộtcôngviệcthúvị,ngoàisựthúvịrakhôngcònmụcđíchnàokhác.Chínhcái“khôngcómụcđíchnàokhác”này,mớicóthểkhiếntrẻthíchđọcsách.

Trongngônngữcủatrẻem,sựviệcluônđượcchiarạchròithành“tốt”và“xấu”.Bâygiờtôixinmượncáchnóicủatrẻ,bànmộtchútvềcáchlàmnàotốt,đángđượcpháthuy;cáchlàmnàoxấu,cầnchúýtránhtrongquátrìnhđọcsáchngoàigiờhọccủatrẻem.Hãychophéptôidùnggiọngcủatrẻ,gọicáchlàmtốt,đángđượcpháthuylà“cáchđọcsáchtốt”,còncáchlàmnàoxấu,cầnchúýtránhlà“cáchđọcsáchxấu”.Cáchđọcsáchtốtnêncốgắngdùngvănviết,cáchđọcsáchxấubỏquavănviết,sửdụngnhiềuvănnói.

Điểmnàynhằmvàođốitượngtrẻemgiaiđoạnchưabiếtchữ,ngườilớnkểchuyệnchotrẻ.

Khibốmẹkểchuyệnchocon,sợconnghekhônghiểu,liềncốgắngdùngvănnóiđểkể.Làmnhưvậykhôngtốtlắm.Phươngphápđúnglà,ngaytừlúcmớibắtđầu,nêncốgắngsửdụngngônngữchuẩn,từvựngphongphúđểkểchuyệnchotrẻnghe.Cốgắngđểtrẻđượctiếpxúcsớmvớicácloạisáchcótìnhtiết,cóchữviết,kểtừngàybạnmuachotrẻcuốnsáchcólờivănthuyếtminh,bạncầncốgắng“đọc”chuyện,khôngnên“kể”chuyệnchotrẻnghe.ĐiềunàyđãđượctrìnhbàykỹtrongbàiviếtDạyconbiếtchữkhôngkhócủacuốnsáchnày,ởđâytôikhôngđềcậpnữa.

Cáchđọcsáchtốtyêucầuđọcnhanh,cáchđọcsáchxấuyêucầuđọcchậm.

Trongvấnđềđọcsáchngoàigiờhọc,mộtcáilỗirấttệmàmộtsốbậcphụhuynhvàgiáoviênhaymắcphảilàyêucầutrẻđọcchậm,đọctừngchữtừngcâumột.Điềunàykhôngđúng.

Cóbaphươngdiệnđểđánhgiákhảnăngđọccủamộtngười:Hiểu,nhớ,tốcđộ.Baphươngdiệnnàyhỗtrợnhau,thúcđẩynhaupháttriển.

Tốcđộlàmộttiêuchíhếtsứcquantrọngđểđánhgiákhảnăngđọc.Khảnăngđọccủangườiđọctừngchữmộtlàkémnhất,đọctừnghàngtừnghàngmột,đạtđượcđến“nhìnmộtlúcmườidòng”làtốtnhất.Nhìnmộtlúcmườidònglàmộtcáchvívon,chỉhoạtđộngđọcsáchcủangườiđóđãđạttớitrìnhđộrấtthànhthạo,diệnđọcrộng,phạmvichúýlớn,mộtlầnnhìnbaoquátđượctừmộtdòngđếnmấydòng.

Đọcsáchbuộcphảiđạtđếntrìnhđộbántựđộnghóa,nộidungđọcmớicóthểđượcnắmbắtvàhấpthu,mớicólợichoviệchiểuvànhớ.Cáchđọctừngchữmộtsẽgâycảntrởchosựhình

thànhtrạngtháibántựđộnghóanày,tàiliệuđọcmàmìnhcảmnhậnđượcrờirạc,khônghoànchỉnh.

Tốcđộđọccủaconngườivừakhôngphảitừlúcsinhrađãcó,cũngkhôngphảilàmuốnnhanhsẽđượcnhanh,đồngthờikhôngthểdùngmộtphươngpháphuấnluyệnnàođóđểdễdàngđạtđược.Tốcđộđượcquyếtđịnhbởilượngđọc,đượchìnhthànhmộtcáchtựnhiêntrêncơsở“lượng”.Sựtiếnbộcủatrẻemtrênphươngdiệnnàyrấtđángngạcnhiên,mộthọcsinhtiểuhọcthíchđọcsách,tốcđộđọccủaemsẽnhanhchóngđượchìnhthành,đồngthờidosuynghĩcủatrẻtrongquátrìnhđọcrấtđơnthuần,nónglòngmuốnbiếttìnhtiếtcâuchuyệnởphíasau,vìthếtốcđộđọcthườngvượtcảnhữngngườilớncũngthíchđọcsáchnhưthế.Nhữngđứatrẻcólượngđọctươngđương,tốcđộđọccủachúngvềcơbảnlànhưnhau.Vìthếtrongvấnđềnângcaotốcđộđọc,cũngkhôngcầnngườilớnphảicanthiệp,chỉcầnđảmbảochotrẻcólượngđọcđủlàđược.

CongáitôiViênViênkhihọctiểuhọcđãđọcxongtoànbộtiểuthuyếtvõhiệpcủaKimDung,tấtcảmườibốnbộ,khoảngbamươi,bốnmươicuốn.TôichỉmuachocôbémộtbộỶThiênĐồLongký,cònlạilàđithuêvềxem.Lúcđótiềnthuêlàmỗicuốnnămhào/ngày.LúcđầuViênViênđọcrấtchậm,chẳngmấychốccàngđọccàngnhanh,mặcdùhàngngàyphảiđihọc,mỗicuốnchỉmấtmộtđếnmộttệrưỡi,tứchai,bangàylàđãđọcxong;đếnkỳnghỉhèthìmỗingàyđọcmộtcuốn.Tôitínhsơbộ,côbétámtuổinàyđọcmộtcuốntiểuthuyếthaitrămnghìnchữ,tổngthờigianđọcchỉcầnbốnđếnnămtiếngđồnghồ.TốcđộnàycủaViênViênkhôngcógìlàghêgớm,nhữngemkhácđọcnhiềusách,tốcđộcũngsẽnhanhnhưvậy.

Trongvấnđềnângcaotốcđộđọcchotrẻ,cầnchúýmộtsốđiểmsau:

Thứnhất,khôngnênđểtrẻđọcphátratiếng.

Ởtrườngthườngxuyênyêucầuhọcsinhđọcnhẩmbàikhóa,đóchỉlàđọcbàikhóa,khôngnằmtrongphạmtrùđọcsaugiờhọcmàchúngtanóiđếnởđây.Đọcsáchngoàigiờhọckhôngnênđọcthànhtiếng.Đọcphátratiếng,khôngnhữngkhôngthểhiểurõnộidungcủatácphẩm,cũngkhôngthểđẩynhanhtốcđộ,làmộtcáchđọckhôngtốt.

Thứhai,khôngnênvừagặptừmớiđãyêucầutrẻtratừđiển.

Tronggiaiđoạnđầuđọcsách,chắcchắntrẻsẽgặpnhiềutừmới,việctratừđiểnliêntụcsẽảnhhưởngđếnviệcđọc,sẽlàmtrẻmấthứngthú.Trẻmớiđọcnhữngtácphẩmcónộidungdài,vốnđãkhôngtintưởngvàovốntừmàmìnhđãbiết,lorằngkhôngbiếtcóhiểuhaykhông.Bốmẹcầnkhíchlệtrẻ,cónhữngchữkhôngbiếtcũngkhôngsaocả,chỉcầnhiểuđượclàđược.

Nếucómộtsốtừmớiảnhhưởngđếnviệchiểutácphẩm,hoặclàtừthenchốttrongtácphẩmthìcóthểhỏibốmẹ.Nhưthếsẽkhiếnchotrẻcảmthấyrấtnhanh,đọcrấtnhẹnhàng.Tôitừnggặpbậcphụhuynhrõrànglàbiếtchữđó,nhưnglạikhôngnóichoconbiết,bắtconphảiđitratừđiển,dườngnhưchorằngtratừđiểncóthểgiúptrẻnhớlâuhơn.Cáchlàmnàylàvônghĩa,thựctếlàhầuhếtcácemđềukhôngthíchbịgiánđoạntrongquátrìnhđọc.Cóemthíchtratừđiển,đươngnhiêncũngkhôngnênngăncản,quantrọnglàtôntrọngsựlựachọncủatrẻ,đểtrẻcóthểđọcmộtcáchvuivẻ,thuậnlợi.

Thứba,nếucóthể,cốgắngthuêsáchhoặcmượnsáchđểđọc.

Thuêsáchhoặcmượnsáchcóthểthúcđẩytrẻnhanhchóngđọcxongmộtcuốnsách.BộtiểuthuyếtvõhiệpcủaKimDungmàViênViênđọcvềcơbảnđềulàthuêvề,đểtiếtkiệmtiềnthuê,ViênViênđãtranhthủthờigianđọcxongsớm,mỗicuốncùnglắmthuêbangày,đếnkỳnghỉmỗingàymộtcuốn.Mặcdùthuêtrongvàingàykhôngtốnnhiềutiền,nhưngcảmgiácchỉmấtmộttệmàđượcđọcmộtcuốnsáchđãkhiếnViênViênrấtphấnkhởi,điềunàyvôhìnhtrungcũngthúcđẩyViênViênđọcnhanh.

Cáchđọcsáchtốtquantâmđếnviệcđọcđượcbaonhiêu,cáchđọcsáchxấuquantâmđếnviệcnhớđượcbaonhiêu

Rấtnhiềuphụhuynhsaukhiconđọcxongmộtcuốnsách,thườngxuyênkiểmtraem“đãnhớđượcbaonhiêu”.

Cómộtvịphụhuynh,cũngnghetheolờigợiýcủangườikhác,đồngýchoconđọcsáchngoàigiờhọc.Emnàyvừađọccuốntiểuthuyếtđầutiên,bốmẹliềnnónglòngmuốnconkểlạicâuchuyệnnày,họcthuộc“nhữngđoạnvănhay”trongđó,bắtconphảidùngmộtsốtừtrongtiểuthuyếtvàobàivăncủamình,thậmchícònyêucầucontrẻphảiviếtcảmnghĩsaukhiđọcxong.Đếnkhiemnàyđọcsangcuốntiểuthuyếtthứhai,chịliềntráchcongầnnhưquênhếtcáctìnhtiếtcâuchuyệnvànhânvậttrongcuốntiểuthuyếtđầutiên,chorằngcuốnđầutiênđọcmấtcông.Bốmẹlàmnhưvậychẳngkhácgìgâykhódễchocon.Điềunàyphảnánhhaivấnđềcủabốmẹ,mộtlàkhônghiểuviệcđọcsách,hailàquánóngvội.Kếtquảcủaviệclàmnàysẽchỉkhiếntrẻghétđọcsáchmàthôi.

Khicontrẻđốimặtvớimộtcuốnsách,nếucóngườiđưarayêucầuvớitrẻrằngphảighinhớ,trẻsẽtậptrungsựchúývàoviệcnhớ,đồngthờiđặthứngthúđọcsáchvàovịtríthứyếu.Khitrẻýthứcđượcrằngsaukhiđọcxongmộtcuốnsáchlạicónhiềunhiệmvụphảilàmnhưvậy,trẻsẽkhôngcònmuốnđọcnữa.

Làmmấthứngthúchínhlàbópchếtviệcđọcsách.

Cầnđểtrẻcảmnhậnđượcrằng,đọcsáchlàmộtviệclàmthúvị,ngoàisựthúvịrakhôngcònmụcđíchnàokhác.Chínhcái“khôngcómụcđíchnàokhác”này,mớicóthểkhiếntrẻthíchđọcsách.

Việcđọcsáchgiaiđoạnthiếunhichủyếulàđọctruyệncổtíchvàtiểuthuyết,chỉcầncontrẻthíchđọc,chứngtỏtrẻđãbịcâuchuyệnlôicuốn,trẻvàcácnhânvậttrongtruyệncùngnhautrảiquacácsựkiện,vàcuốicùngcùngnhauchàođónmộtkếtcục,cuốnsáchnàyđãđểlạidấuấntrongcuộcđờitrẻ.Nộidungcụthểkhôngcầntrẻphảinhớ,kểcảkhitrẻquêncảtênnhânvậtchínhtrongcuốntiểuthuyếtđọctừbathángtrước,cũngkhôngthểnóirằngtrẻđọcphícông.

Cònvềviệchọcthuộcmộtsố“đoạnvănhay”trongtácphẩm,càngkhôngcómốiliênhệtấtyếuvớiviệchọcngônngữ.Nếuđoạnvănhaykhiếntrẻcảmđộngthậtthìtrẻsẽtựbiếtmôphỏngvànhớ;nếu“đoạnvănhay”làdobốmẹchọn,chưachắctrẻđãthừanhậnnóhay,việchọcthuộcnhưthếsẽkhôngcòncóýnghĩanữa.Đọcsáchlàmộtsựảnhhưởngâmthầm,vềmặtngônngữcũnglànhưvậy.Họcthuộcđoạnvăncủangườikháckhôngđồngnghĩavớiviệcmìnhcóthểviếtrađượcđoạnvănnày,điềuquantrọngnhấtcủaviệchọcngônngữlàhìnhthànhkhảnăngtổchứcngônngữvàphongcáchcủamình,thàđểtrẻdànhthờigianvàoviệcđọccuốnsáchkháccònhơnlàbắttrẻhọcthuộcđoạnvănmàmìnhkhôngthích.

Tụcngữnói“sànhsỏixembíquyết,ngờnghệchxemchovui”.Việcđọcsáchngoàigiờhọccủahọcsinhgiaiđoạncấpmộtvàcấphaigầnnhưđềulàgiaiđoạn“ngờnghệch”,trẻ“xemchovui”cũnglàtốtlắmrồi,khôngtrảiquagiaiđoạnnày,cũngkhócóthểđạtđếngiaiđoạnsànhsỏi.Tốtnhấtbốmẹvàgiáoviênkhôngnênnónglòngbắttrẻphảinắmđượcýnghĩa,phátbiểuđượccảmtưởng,nhớđượcbaonhiêuđiềusaukhiđọcxongmộtcuốnsách.Tháiđộcủabạnđốivớiviệctrẻxemtivi,chơiđiệntửvôtưnhưthếnàothìđốivớiviệcđọcsáchcủatrẻcũngnênvôtưnhưthế.

Chứcnăngcủađọcnằmởsự“hunđúc”chứkhôngphảilà“chuyênchở”.Cóthểtrướcmắtkhôngthấyđượcgì,nhưngchỉcầntrẻđọcđượcmộtlượngsáchcầnthiết,nềntảngvữngchắcsớmmuộnsẽhiệnraởtrẻ.

Thựctếlà,bốmẹcàngítđặtranhữngyêucầukhôngthíchđángnhưghinhớvàhọcthuộcchocontrẻthìvốnkiếnthứcmàtrẻnắmđượctrongquátrìnhđọclạicàngnhiều.Vasyl

OlexandrovychSukhomlynskyđãcónhữngnghiêncứukỹlưỡngvềvấnđềnày,ôngpháthiệnrarằng:“Sốlượngkiếnthứcmàconngườinắmbắtcũngđượcquyếtđịnhbởimàusắctìnhcảmcủahoạtđộnglaođộngtríóc:Nếusựgiaolưutinhthầnvớisáchvởlàmộtniềmsaymê,khôngđặtmụcđíchlàphảighinhớ,thìrấtnhiềusựvật,chânlývàquyluậtsẽdễdàngănsâuvàoýthứccủaanhta”(1).

_________________

(1)VasylOlexandrovychSukhomlynsky,Lờikiếnnghịvớicácnhàgiáo,ĐỗĐiệnKhôndịch,NXBKhoahọcgiáodục,táibảnlầnthứnhấttháng6-1984,tr.391.

Cáchđọcsáchtốtđọcchữ,cáchđọcsáchxấuđọctranh.

Cóvịphụhuynhnóirằngconmìnhđọcsáchsuốtngày,tiềnanhchocon,conhầuhếtlàmangđimuasách,mộtbộmấychụccuốn,chỉmấyngàymàđãđọcxong,nhưngtrìnhđộviếtvăncủacậuconlạirấtkém,khônghiểutạisaolạinhưvậy.

Tôihỏianhcontraianhthườngđọcnhữngsáchgì,anhnóivềcơbảnđềulàtruyệntranh-thảonào!

Tôinóivớivịphụhuynhnàyrằng,đọctruyệntranhkhônggọilàđọcsách,truyệntranhkhôngphảilàsách,truyệntranhchỉlàtivixuấthiệndướihìnhthứccuốnsách.Anhnóiconanhthườngxuyên“đọcsách”,thựcralàemthườngxuyên“xemtivi”.

Hiệnnayxãhộiđangởtrongthờiđại“đọctranh”.Cáigọilà“đọctranh”chínhlàxemphimhoạthình,tranhbiếmhọa,tivihoặcmáytính,làphươngthứctiếpnhậnthôngtinlấyhìnhảnhlàmchủ.Sựxuấthiệncủathờiđạiđọctranhđãgâysứcépchohìnhthứcđọcsáchtruyềnthống.Mộtđứatrẻsinhratrongthậpkỷ1960,từnhỏsốngtrongmôitrườngthiếuthốnthôngtin,saukhilêncấphaithỉnhthoảngđượcđọcmộtcuốnsách,anhtaliềnđọcngấunghiếnnhưtìmđượccủaquý,niềmsaymêđọcsáchcủaanhtacóthểđãhìnhthànhnhưvậy.Nhưngmộtđứatrẻsinhvàothậpkỷ1990,ngaytừlúcsinhrađãbịcácloạithôngtinkíchthích,baovây,nếuhầuhếtthờigiantrongđộtuổithiếunhicủaemtrôiquatrướcmànhìnhtivi,emsẽcóhứngthúvớihìnhảnhhơn,hìnhảnhđãchiếmvịtríquantrọngtrongđầuócem,thờiđiểmtốtnhấtđểtạohứngthúđọcchữđãbịbỏlỡ,saunàyrấtkhócóthểtạohứngthúđốivớiviệcđọcsách.

Hiệngiờcóquánhiềutrẻemmắc“chứngnghiệntivi”,điềunàycóliênquanđếnmộtsốquanniệmcủaphụhuynh.Mộtsốbậcphụhuynhmặcdùcũngmuốnconmìnhlớnlêntrởthành

ngườihamđọcsách,nhưnglạikhôngđểtâmđếnviệcđọcsáchkhitrẻcònnhỏ,coiviệcđọcsáchcócũngđượcmàkhôngcócũngxong.Cóngườichorằngtrongtivicũngcókiếnthức,đểcontrẻxemnhiềutivicũngtăngthêmđượcvốnkiếnthức.Cóngườichorằngcontrẻchưabiếtnhiềuchữ,xemtivitrước,đợiđếnkhibiếtnhiềuchữrồisẽđọcsách.Còncóngườichorằngtrẻphảiđượcsốngmộtcuộcsốngtựdotựtại,chỉcầnlàmxongbàitập,trẻthíchlàmgìthìđểtrẻlàm.Họkhôngbiếtmìnhđangbỏlỡthờicơ,nhữngsuynghĩnàyđãkhiếntrẻmấtđimộtthóiquentốt.Sựtổnthấtnàyphầnlớnsẽảnhhưởngđếncảcuộcđời.

“Đọctranh”khôngthaythếđượcvaitròcủa“đọcchữ”.Sởdĩ“đọcchữ”tốthơn“đọctranh”làdocácnguyênnhânsau:

Chữviếtlàmộtloạikýhiệungônngữtrừutượng,cóthểkíchthíchtrungkhungônngữcủatrẻpháttriển,đồngthờikýhiệunàychínhlàkýhiệumàtrẻsẽsửdụngtrongquátrìnhhọctậptrongtươnglai,trongquátrìnhđọcsáchtrẻđượctiếpxúcnhiều,đếnkhihọctrênlớpsẽsửdụngđượcnhuầnnhuyễnloạikýhiệunày,đâychínhlàcáchtrầnthuậtđơngiản“đọcchữ”cóthểkhiếnmộtđứatrẻtrởnênthôngminhhơn.

Còntruyệntranh,tivivàmáytínhđềudùnghìnhảnhđểlôicuốnngườikhác,đặcbiệtlàtivi,tínhiệukíchthíchnàykhôngcầnbấtkỳsựhoánchuyểnnào,chỉcầntrẻngồitrướcmànhìnhtivitiếpnhậnmộtcáchbịđộnglàđược.Đươngnhiênxemtivicũngcóthểgiúptrẻhiểuthêmmộtsốđiều,nhưngsovớiviệcđọcsách,trongvấnđềmởmangtrítuệ,tácdụngcủaphươngthức“đọctranh”gầnnhưlàrấtít.Nếucácemtrướcđộtuổiđihọcdànhnhiềuthờigianchoviệcxemtivi,trítuệcủacácemsẽkhôngđượcmởmang.Bắtđầutừkhivàocấpmột,lựchọccủaemsẽkémhơnnhữngemthườngxuyênđọcsách.Hơnnữa,nhữngđứatrẻquenvớiviệc“đọctranh”đãquenvớicáchtiếpnhậnbịđộng,khôngquenvớicáchtiếpthuchủđộng,tronghọctậpthườngtỏrathiếuýchí.NhàvănhóanổitiếngcủaĐàiLoanLýNgaođãchỉtríchrấtgaygắtrằng:“Tivilàcỗmáysinhrahàngloạtkẻngốc”.

Thờigian“đọcchữ”củatrẻnênbắtđầucàngsớmcàngtốt.Giữaviệcđọcsáchvàsốmặtchữtrẻđãbiếtkhôngcómốiquanhệtấtyếu,càngkhôngcómốiliênhệvớicấphọccủatrẻ,lúcnàocũngcóthểbắtđầu.Cáchđọcsáchsớmnhấtcủatrẻemlànghebốmẹkểchuyện,từgiaiđoạntrẻnghebốmẹkể,dầndầnquáđộsanggiaiđoạntrẻtựđọc,từchỗđọctruyệntranhđơngiảndầndầnquáđộsangtácphẩmvănhọc,từnhữngcâuchuyệncổtíchcónộidungđơngiảndầndầnquáđộsangcáctácphẩmnổitiếng.Chỉcầntrẻchịuđọc,sựquáđộnàysẽdiễnramộtcáchrấttựnhiên.

Bảntínhcủatrẻemđềuthíchđọcsách,phàmlànhữngemtỏrakhôngthíchđọcsáchđềulàdo

bốmẹkhôngtạochoemmôitrườngđọcsáchthíchhợptrongthờiđiểmthíchhợp.Hoặclàtrongnhàrấtítkhimuasách;hoặclàmuasáchvềngạikểchoconnghe;hoặclàcảngàydùngtiviđểdỗdànhcontrẻ,tómlại,ngaytừnhỏtrẻđãbịcáchlykhỏisách.

Thựcra“đọcchữ”khônghoàntoànphủđịnh“đọctranh”,haiphươngthứcđọcnàyhoàntoàncóthểcùngtồntạitrongcuộcsốngcủatrẻ.CongáitôiViênViêncũngrấtthíchcáchoạtđộng“đọctranh”,từnhỏtớilớncôbéđềuthíchxemphimhoạthình,vàođạihọcvẫnthườngxuyênxem,trêngiásáchcórấtnhiềutruyệntranh,nhưngđiềunàykhôngảnhhưởngđếnhoạtđộng“đọcchữ”củacôbé.Niềmsaymê“đọcchữ”củacôbéđãđượchìnhthànhmộtcáchổnđịnhtừkhicònrấtnhỏ,côbétựbiếtdựavàonhucầucủamìnhđểphânbổthờigianđọcvànộidungđọc.

Nhữngđứatrẻtừnhỏđếnlớn,dànhhầuhếtthờigianrỗichoviệc“đọctranh”chứkhôngphảilà“đọcchữ”,thựcraviệcđọccủanhữngemđóvẫndừnglạiởgiaiđoạnđầutiên,sựtrưởngthànhvềmặttrítuệdođọcsáchđemlạicũngkhôngthểthựchiện.Sựtổnthấtnàybắtnguồntừviệchoạtđộng“đọcchữ”khôngkịpthờixuấthiệntrongcuộcsốngthuởấuthơcủacácem-đâylàmộtđiềurấtđángtiếc.Điềuđángtiếcnày,lẽnàokhôngphảilàdobốmẹ,giáoviên,vàtoànxãhộicoinhẹviệcđọcsáchcủatrẻemhaysao?

Ngoàiracầnphảinhắccácbậcphụhuynhnênchúýrằng,đểtrẻđọcnguyêntác,khôngnênđọc“bảnlượctrích”hoặc“bảnthunhỏ”.

“Bảnlượctrích”chỉnhữngbảninđãđượccắtgọt,biếnthànhbảncósốchữít,nộidung,ngônngữđềukháđơngiản.Tôichorằngđâylàhànhvibiếnmộtquảtươithànhmứthoaquả,ítnhấtlànhữngcuốnsách“dànhchothiếunhi”nhưTamquốcdiễnnghĩamàtôinhìnthấytrongcửahàngsáchđãgâyấntượngchotôinhưvậy.Kiếnnghịnênchọnchotrẻnhữngnhàxuấtbảncótiếngtămvàtácphẩmgốc.

“Bảnthunhỏ”chỉnhữngcuốnsáchgiữnguyêntổngsốchữ,nhưngthunhỏcỡchữ,trangnàocũngdàyđặcchữ.Loạisáchnàycóthểlàdomộtsốnhàxuấtbảnnhỏkhôngcótiếngtămhoặccáctayinlậusáchsảnxuất.VídụinbộHồnglâumộngthànhmộtcuốnsách.Nhữngcuốnsáchnhưthếnàychỉtiệnmangtheobênngười,nhưngđọcsẽrấtmệt,dễlàmtrẻchán;ngoàiracũngcóthểcónhiềuchữviếtsai.Chínhvìvậycũngkhôngnênchotrẻđọcbảnthunhỏ.

Mỗichúngtađềuthích“cáitốt”,khôngthích“cáixấu”,contrẻlạicàngphânchiarạchròithànhtốtvàxấu,trêntranggiấycuộcđờithuầnkhiếtnhưtờgiấytrắngcủacácemsẽđểlạidấuấngì,đềucómốiliênhệtấtyếuvớisựtốtxấucủahàngtrămhàngtriệuchitiếttrongcuộc

đờicácem.Giáodụcnằmtrongtấtcảmọichitiết,mỗichitiết“tốt”nhìncóvẻrấtnhỏbé,đềucóthểcóảnhhưởngrấtlớnđếncontrẻ.Việcđọcsáchcóvaitròvôcùngquantrọngđốivớisựtrưởngthànhcủatrẻ,bốmẹvàthầycôgiáophảicốgắngtạochotrẻ“cáchđọcsáchtốt”,tránh“cáchđọcsáchxấu”,đâycũnglàmộtphầnkhôngthểthiếutrongquátrìnhbạnđemlạichotrẻnhữngphươngphápgiáodụctốt.

Lưuýđặcbiệt

Cáchđọcsáchtốtnêncốgắngdùngvănviết,cáchđọcsáchxấubỏquavănviết,sửdụngnhiềuvănnói.

Cáchđọcsáchtốtyêucầuđọcnhanh,cáchđọcsáchxấuyêucầuđọcchậm.

Cáchđọcsáchtốtquantâmđếnviệcđọcđượcbaonhiêu,cáchđọcsáchxấuquantâmđếnviệcnhớđượcbaonhiêu.

Cáchđọcsáchtốtđọcchữ,cáchđọcsáchxấuđọctranh.

Cốgắngkhôngđểtrẻđọc“bảnlượctrích”hoặc“bảnthunhỏ”.

Đọcsáchcầnphảidụdỗ

Trongquátrìnhgiáodục,muốncontrẻtiếpnhậncáigì,thìphảidụdỗtrẻ;muốntrẻbàixíchcáigì,thìphảiépbuộcchúng-đâylàmộtchiêurấtcóhiệuquả.Tấtcảnhữngbậcphụhuynhkhôngđạtđượcmụcđích,nguyệnvọngvàkếtquảhoàntoàntráingượcnhau,chắcchắnlàdođãápdụngngượcphươngpháp.

KhiViênViênvừalênlớphai,tôicảmthấylượngchữvàtrìnhđộđọccủacôbéđãcóđủđiềukiệnđểbướclênmộtnấcthangmới,liềngợiýcôbéđọctiểuthuyếtdài.PhảnứngđầutiêncủaViênViênkhinghethấylờiđềnghịnàycủatôilàkhôngthểtinđược.

ViênViênthườngxuyênnhìnthấytôiđọctiểuthuyết,mộtcuốnsáchdàynhưthế,nhiềuchữnhưthế,gầnnhưkhôngcótranhminhhọa.Theobảnnăng,côbécảmthấytiểuthuyếtdàirấtkhóđọc,cũngkhôngthúvị,chỉcóthểđểchongườilớnđọc.TrongkhitrướcđónhữngcuốnsáchmàViênViênđọcđềulàsáchthiếunhicónhiềutranh.Tôihiểuđượccáikhócủacongáinênkhôngnóigìnữa.

XemxétthấytrongnhữngcuốntiểuthuyếttrêngiásáchcủatôikhôngcócuốnnàohợpvớiViênViênnêntôiđãđimuacuốnỶThiênĐồLongkýcủaKimDung.Trướcđótôichưabaogiờ

đọctiểuthuyếtcủaKimDungmàchỉxemcácbộphimtruyềnhìnhđượccảibiêntừtiểuthuyếtcủaông.Quaphimtruyềnhìnhtôiđoánchắctiểuthuyếtcũngsẽthúvị,chắcsẽđượctrẻemthích.TôikhôngnóivớiViênViênrằngmìnhmuasáchlàvìcôbé,màgiốngnhưmọilầnđọctiểuthuyếtkhác,làmxongmọiviệcliềnmangrađọc.Đúnglàcuốnsáchđórấthay,rấtnhiềutìnhtiếthồihộp,mỗingàysaukhiđọcxongtôiđềutiệnthểkhenmộtcâurằngcuốnsáchnàyrấthay,sauđókểchoViênViênnghemộtsốtìnhtiếtmộtcáchvôtìnhhayhữuý,kểđếnđoạngaycấnnhấtliềnnóimẹđangđọcđếnđây,đằngsauchưabiếtsẽthếnào,đợiđọcxongmẹsẽkểchoconnghe.

Mấylầnnhưvậy,tronglòngViênViênrấtbứtrứt,thấycôbésốtruột,tôiliềntranhthủcơhộinói,haylàcontựđọcđi,mẹkhôngcónhiềuthờigianđọcmộtlúcnhiềunhưvậy,xemhiểumộtcáchkháiquátlàđược,nhữngchữnàokhóhiểuthìconcứhỏimẹ.Thấytôinóinhưvậy,côbéliềnbắtđầuđọcthử.

Đọcsáchlàmộtquátrìnhkhôngkhóbướcvào,điềuquantrọnglàđểchocontrẻcầmmộtcuốnsáchlênmàkhôngngạingầngìhếtvàbắtđầuđọc.ĐợiđếnkhiViênViênđọcquaphầntôiđãđọc,tôithườnggiảvờkhôngcóthờigianđọc,đồngthờilạinónglòngmuốnbiếtmộtnhânvậtnàođósauđóthếnào,đểcongáikểchotôinghenhữngtìnhtiếtcôbéđãđọcđược,đồngthờicùngconthảoluậnmộtsốnhânvậtvàcâuchuyệnthúvịtrongđó.ĐiềunàykhiếnchoViênViêncàngđọccàngcóhứngthú,đếnkhiđọcxongbộsáchnày,côbéđãbắtđầutựtinvềkhảnăngđọccủamình.

Đọcxongcuốnsáchnày,tôivàViênViêncùngđọclờinóiđầucủabộsáchnày,biếtKimDungviếttổngcộngmườibốnbộtiểuthuyếtvõhiệp,lấychữđầutiêncủamỗibộghépthànhmộtcâuđối:“Phituyếtliênthiênxạbạchlộc.Tiếuthưthầnhiệpỷbíchuyên”.CâuđốihaynàycũnggâysựtòmòchoViênViên,côbénóivẫnmuốnđọctiểuthuyếtcủaKimDungnữa.Tôiliềnnóibaonhiêusáchnhưvậynếumuacũngtốntiềnđấy,chibằngthuêvềđọc.Vàthếlàtôiliềnđưacongáiđithuêsách.

Từđótrởđi,ViênViênngàycàngđọcnhiều,ngàycàngđọcnhanh,niềmsaymêvàkhảnăngđọcsáchcủacôbénhanhchóngđạttrạngtháiổnđịnh.ĐọcmộtlèohếttoànbộcáccuốntiểuthuyếtvõhiệpcủaKimDung,từđópháthiệnraniềmhứngthúcủaviệcđọctiểuthuyếtdài,từđóđọctiểuthuyếtdàiđãtrởthànhmộtcôngviệchếtsứcđơngiản.

Mộtcôbạnđồngnghiệpcủatôihồiđónóicontraichịkhôngthíchđọcbấtkỳcuốnsáchgì,

ngaycảtruyệntranhcũngkhôngđọc,dườngnhưrấtsợđọcchữ,làmvănrấtkém.Vìchuyệnnàymàngườimẹrấtrầurĩ.ChịbiếtViênViênđãđọcrấtnhiềusáchnênrấtmongcontraichịđượclàmquenvớiViênViên,đểcậubéđượcảnhhưởng,cũngthíchđọcsách.

MộtngàytôidẫnViênViênđếnnhàchịchơi,contraichịhọctrênViênViênmộtlớp,lúcđóđanghọclớpnăm,thấychúngtôiđến,haimẹconrấtmừng.

Chúngtôivừangồixuống,chịbạnliềnnóingayvớicậuconrằng,conxemViênViênkémconhaituổimàđãđọcđượcrấtnhiềusáchrồi,từnaytrởđiconcũngnênđọcnhiềusách,khôngthểsuốtngàychơiđượcnữa.

Sựsosánhnàykhiếncậubétỏrangạingùng.

Tôivộibảohaiđứatrẻsangphòngkhácchơi,sauđónhắcchịbạnkhôngnênnóiconnhưvậytrướcmặtmọingười,nóinhưthếsẽkhiếntrẻcàngkhôngtựtinvàokhảnăngđọcsáchcủamình,hơnnữalạicảmthấyrấtmấtthểdiện.Thựcracontrẻcũngcólòngsĩdiện,nếuchịmuốncậubélàmviệcgìthìchịnênbàytỏsựkhenngợitrướcngườikhácvềkhảnăngcủacậutronglĩnhvựcnày.

Tôicònnhắcnhởchịrằng,nếuchịmuốnconmìnhthíchđọcsáchngoàigiờhọc,thìđừngbaogiờtrựctiếpyêucầucontrẻ“đọcsáchđi”,cũngkhôngnênlấychuyệncontrẻcóthíchđọcsáchhaykhônglàmchủđềđểnóichuyện,càngkhôngnênlấychuyệnđọcsáchđểgiáohuấncontrẻ.

Tiếpsauđótôiđãkểchochịnghequátrìnhtôiđã“dụdỗ”ViênViênđọctiểuthuyếtnhưthếnào,nghĩrằngchắcchịcũngsẽlĩnhhộiđượcmộtsốđiều.

Lúcchúngtôiravề,cậubécũngratiễnkhách.Cólẽlàdokháchsáo,chịbạnlạinóivớicontrairằng,conxemxemViênViênđãđọchếttiểuthuyếtcủaKimDungrồi,mẹcũngsẽthuêmấycuốnvềchoconxem.Cậubégậtđầuvớivẻngầnngừ.

Tôicócảmgiácchịnóinhưthếvẫnchưaổn.Thựcrachịvẫnđangdùngđiểmmạnhcủamộtđứatrẻđểsosánhvớiđiểmyếucủamộtđứatrẻkhác,hơnnữalờinóicủachịquáthẳngthừng,đểlộrõmụcđích,khôngcógìgọilà“dụdỗ”cả.

Sauđóchịbạnđồngnghiệplạithởngắnthandàivớitôirằng,chịthuêsáchcủaKimDungvề,nhưngcậucontraichịvẫnkhôngchịuđọc,mộtcuốnsáchbangàyxemđượcbatrang,sauđókhôngchịuđọctiếpnữa.

Tôinóithẳngvớichị,chịđãtìmmộttấmgương,nhưnglạikhôngtìmthấyđiểmđộtpháđểkhíchlệcontrẻ,chỉdùngđiểmmạnhcủamộtđứatrẻkhácđểsosánhvớiđiểmyếucủaconmình,vìthếchịkhôngthuyếtphụcđượccon.Trẻemđọcsáchlàvìcóhứngthúvớisách,mộtđứatrẻlàmsaocóthểvìkhôngmuốntụthậusovớingườikhácvàvìsựyêucầucủabốmẹmàđiđọcsáchđược!

Chịhỏitôiphảilàmthếnào,tôinghĩrằngtiểuthuyếtcủaKimDungđãgâysứcépchocậubé,liềnnói,tạmthờichịkhôngnênnhắcđếnchuyệnđọctiểuthuyếtnữa,cậubésợchữnghĩanhưvậy,trướchếtchỉcóthểbắtđầutừviệcđọcnhữngthứđơngiảnnhất.Thếnàynhé,chịđặtmộttờbáobuổitối,trênđóngàynàocũngcómộtsốtinbàivềxãhộirấtthúvị,cáinàyaicũngthíchđọc,làthứtiêukhiểntốtnhất.Hàngngàychịđọcđượctinnàothúvị,thìgiớithiệuchoconđọc,đừngđọcnhiều,mỗingàymộthaitinlàđượcrồi.Đầutiêndụdỗcậubéđọcbáo,nếucậucóthểthườngxuyênđọcđượcbáo,dầndầnsẽthấyviệcđọcsáchkhôngcógìlàđángsợnữa,sauđólạitìmcáchkéoconvàotiểuthuyết.

Mấyngàysau,chịbạnđồngnghiệpcủatôigặptôivẫnlắcđầu,nóingaycảbáoconcũngkhôngchịuđọc.Tôithấylạtạisaocậubénàylạisợchữnghĩanhưvậy.Saukhitìmhiểukỹcàngquátrình,pháthiệnthấycáchlàmcủachịbạnkhôngổnlắm.Vớitìnhhìnhnày,nếuconchịuđọcmớilàlạ.

Hóara,mấyngàyđómỗilầnđilàmvềchịbạntôiđềumuamộttờbáobuổitối,vềđếnnhàliềnđưabáochocon.Chịcũngmuốndùngcách“dụdỗ”,liềnnóivớiconrằngđọcbáorấttốt,tờbáonàyrấthay,ítnhấtconphảiđọcđượcmộtđếnhaibài;thíchđọcbàinàothìđọc.Đểkiểmtracontraiđãđọchaychưa,ngàynàotrướckhiđingủchịcũngđềubắtconkểchomìnhnghenộidungmàcậubéđãđọc.Cậuconchỉđọcđượcvàingày,lạibắtđầuvìchuyệnđọcbáomàcãilạimẹ.

Mặcdùngườimẹnàydườngnhưlầnnàocũnglàmhếtmọiviệccầnphảilàm,nhưnglạikhôngđạtđượcmụcđích,chịnóichịthựcsựtuyệtvọngvềviệcđọcsáchcủaconrồi.

Tôibuộcphảinóithẳngvớichị,hànhđộngcủachịcómộtchút“dụdỗ”,nhưngvềthựcchấtvẫnlàđang“ralệnh”.Chịquyđịnhchoconmỗingàyítnhấtphảiđọcđượcmộtđếnhaibài,lạicònđikiểmtraxemconđãđọchaychưa,nhưthếviệcđọcbáođãbiếnthành“nhiệmvụ”rồi.Chịthửđặtmìnhvàođịavịcủaconvànghĩxem,cảmnhậnxemthếnàogọilàdụdỗ;nếuchịchỉđứngtrêngócđộcủabốmẹđểxemxétvấnđề,thìrấtdễbiếndụdỗthànhralệnh,dễđểmấtđihiệuquả.

Khôngphảilàtấtcảcácbậcbốmẹđềuthẳngthừngnhưvậy,rấtnhiềungườisaukhihiểuđượctầmquantrọngcủaviệcđọcsách,cũngcóthểđồngthờihiểuđượctầmquantrọngcủaviệcdụdỗ,đồngthờibiếttạoramộtsốbiệnphápdụdỗ.Nhưngtrongđócókhôngítbiệnphápcũngkhônghiệuquả,bởisựdụdỗmànhữngbiệnphápnàytạorakhôngthắngnổimộtsựdụdỗkhác:tivi.

Nếumộtđứatrẻngaytừnhỏđãtạođượchứngthúđọcsách,thìchúngthườngkhôngđểtivicướpđithờigianđọcsáchcủamình;nhưngnếutừlâucontrẻrấtíttiếpxúcvớisáchvở,lớnlêntrướcmànhìnhtivi,bạnmuốnbắttrẻgiữachừngphảichuyểnsangđọcsáchthìlàđiềutươngđốikhó,cầnphảiápdụngnhiềubiệnpháphơn.

Bốmẹtuyệtđốikhôngnêndùngbiệnphápmạnhtắttiviđểbắtconđọcsách.Kểcảcótắttivi,cũngkhôngthểgiúptrẻcamtâmtìnhnguyệncầmsáchlên;kểcảtrẻđãcầmsáchlên,nhưngcũngkhôngthểchuyêntâmđọc.Mộtsốbậcphụhuynhhỏitôirằngtìnhhìnhnàyphảilàmnhưthếnào,tôiđãgợiýchohọmộtchiêu“độc”,mộtsốphụhuynhđãápdụngvàkếtquảrấttốt.

Tôigợiýchohọrútmộtsợidâynàođócủativira,hoặclấymộtlinhkiệnnàođóra,khiếntivikhôngxemđượcnữa.Bốmẹgiảvờnóitivihỏngrồi,sauđótìmracáclýdođểkéodàithờigiansửativi.Ítlàmộthaitháng,nhiềulànửanămmộtnăm.Trongthờigiannày,bốmẹbắtđầuđọcsách,sauđólựathờigianthíchhợpgiớithiệuchocontrẻmộtcuốnsáchthúvị,đểcontrẻpháthiệnđượcniềmvuicủađọcsáchtronglúcnhànrỗikhôngcóviệcgìđểlàm.Đợiđếnkhicontrẻbắtđầuđọchếtcuốnsáchnàyđếncuốnsáchkhác,bốmẹmớiđi“sửa”tivi.

Đểđềphòngsaukhitivi“đượcsửa”,contrẻlạiquayvềtrạngtháisuốtngàyvùiđầuvàotivi,bốmẹcóthểlợidụngcơhộinàyđưaraquyđịnhxemtivi.Đồngthờibảnthânmìnhcũngphảithựchiệnnghiêmtúc.

Vềquyđịnhxemtivi,tôichorằngkhôngnênquyđịnhthờigian,chỉquyđịnhxemchươngtrìnhnàothìtốt,nhưthếsẽdễkiểmsoát.Quyđịnhđượcđưaralàphảithựchiện,trướchếtbốmẹkhôngđượcviphạmquyđịnh,cũngphảiítxemtivi,bỏthờigianrađọcsách,đâylàcáchgiáodụckhônglờiđốivớicontrẻ.Vấnđềthenchốtởđâycũnglàsựdụdỗâmthầm,khôngnêncóxungđột.

Cólẽmộtsốphụhuynhsẽnóichiêunày“chuối”,thaotácquárườmrà,khôngbằngtrựctiếptắttiviđi.Còncónhiềubậcphụhuynh,họkhôngmuốncontrẻxemtivi,nhưngmìnhlạixemmộtcáchthoảimái.Đãcómộtsốngườimẹsaukhinghelờiđềnghịcủatôiliềnrasứclắcđầu,nóimìnhbuổitốikhôngcóviệcgìđểlàm,khôngxemtivithìxemcáigì;hoặclàngườichồng

sekhongđongylamnhưvay,bơivıcongvieccuachongratmet,hangngayveđennhamuonđượcgiảitrí.Nhữnglúcnhưthếnàytôicũngcảmthấymìnhbótayhếtcách.

Nếubốmẹcứthíchlàmtheoýmìnhthìcócáchnàođểkhôngbồidưỡngramộtđứaconngangngạnh?Bạnkhôngmuốndụdỗcontrẻđọcsách,thìđànhphảiđểtividụdỗcontrẻngàyngàyđốtthờigiantrướcmànhìnhmàthôi.

Điềukhiếnconngườikhókhángcựnhấtlàsự“dụdỗ”,khiếnconngườicămghétnhấtlàsự“épbuộc”,ngườilớnvàcontrẻđềugiốngnhau.Trongquátrìnhgiáodục,muốncontrẻtiếpnhậncáigì,thìphảidụdỗtrẻ;muốntrẻtừchốicáigì,thìphảiépbuộcchúng-đâylàmộtchiêurấtcóhiệuquả.Tấtcảnhữngbậcphụhuynhkhôngđạtđượcmụcđích,nguyệnvọngvàkếtquảhoàntoàntráingượcnhau,chắcchắnlàdođãápdụngngượcphươngpháp.

Lưuýđặcbiệt

Nếubạnmuốnconmìnhthíchđọcsáchngoàigiờhọc,thìđừngbaogiờtrựctiếpyêucầucontrẻ“đọcsáchđi”,cũngkhôngnênlấychuyệncontrẻcóthíchđọcsáchhaykhônglàmchủđềđểnóichuyện,càngkhôngnênlấychuyệnđọcsáchđểgiáohuấncontrẻ.

Bốmẹtuyệtđốikhôngnêndùngbiệnphápmạnhtắttiviđểbắtconđọcsách.

Vềquyđịnhxemtivi,tôichorằngkhôngnênquyđịnhthờigian,chỉquyđịnhxemchươngtrìnhnàothìtốt,nhưthếsẽdễkiểmsoát.Quyđịnhđượcđưaralàphảithựchiện,trướchếtbốmẹkhôngđượcviphạmquyđịnh,cũngphảiítxemtivi,bỏthờigianrađọcsách,đâylàcáchgiáodụckhônglờiđốivớicontrẻ.

Khôngđọcsách“cóích”

Khôngnênđọcsách“cóích”,khôngphảilànóikhôngnênchọnsáchhaychotrẻ,màlàtrongquátrìnhlựachọnphảilấyniềmhứngthúcủatrẻlàmyếutốthenchốt,khônglấy“cóích”làmtiêuchuẩnlựachọn.

Cóvịphụhuynhcủamộtemhọcsinhlớpbảyphiềnmuộnvìconmìnhkhôngbiếtlàmvăn,hỏitôilàmthếnàocóthểgiúpconhọcđượccáchviếtvăn.

Saukhitìmhiểuvànắmđượctìnhhìnhconchịrấtítđọcsáchngoàigiờhọc,tôikiếnnghịchịnênchútrọngvàovấnđềnày,đồngthờigiớithiệuchochịhaicuốntiểuthuyết.Chịđãmuachoconhaicuốntiểuthuyếtnày,conchịđãđọc,rấtthích,đọcxongcònđòimuatiểuthuyếtkhácvềđọc.Vìchuyệnnàymàchịđãgọiđiệnthoạichotôi,tỏrarấtvuimừng.Nhưngmột

thờigiantrôiqua,khitôigặplạichịvànhắcđếnchuyệnđọcsáchcủacon,chịlạirầurĩnóihiệngiờconchịlạikhôngthíchđọcsáchngoàigiờhọcnữa,khôngbiếtphảilàmthếnào.

Hóarasaukhiconchịđọcxonghaicuốntiểuthuyếtnày,chịliềnvộimuamộtcuốntuyểntậpcácbàivănmẫucủahọcsinhcấphai.Cáchlýgiảicủangườimẹnàylà,đọcsáchngoàigiờhọclàđểnângcaotrìnhđộviếtvăn,chỉđọcmỗitiểuthuyếtkhôngcótácdụnggì,đọcsáchtuyểntậpcácbàivănmẫu,họcxemngườitaviếtnhưthếnào,mớihọcđượccáchlàmvăn.Nhưngconchịkhôngchịuđọctuyểntậpcácbàivănmẫu.Chịliềnđặtrađiềukiệnvớicon:Conđọcxongcuốntuyểntậpnhữngbàivănmẫumớiđượcmuasáchkhác.Mặcdùlúcđócậuconđồngý,nhưngvẫnkhôngchịuđọctuyểntậpnhữngbàivănmẫu,kếtquảlàcuốnsáchnàyvẫnvứtởđó,hiệngiờcậuconcũngkhôngnhắctớiviệcmuasáchngoàinữa,niềmsaymêđọcsáchvừagâydựngđượcđãbịphávỡnhưvậy.

Cáchlàmcủavịphụhuynhnàykhiếnngườitaphảithốtlênrằng,chịkhônghiểuđượcgiátrịdinhdưỡngcủatiểuthuyết,cũngkhôngýthứcđượcrằngđọcsáchphảigắnliềnvớiniềmsaymê.Chịchorằngđọctiểuthuyếtkhông“cólợi”nhưđọctuyểntậpnhữngbàivănmẫu.Cáchnghĩnàygiốngnhưviệcmuốnbổsungvitaminchotrẻ,nhưnglạilấymộthộpmứthoaquảđãquachếbiếnđểthaythếmộtgiỏtáotươi,thậtlàsailầm.

Từtrướcđếnnaytôikhôngtánthànhviệchọcsinhđọcsáchtuyểnchọnnhữngbàivănmẫu,chínhvìthếcũngkhôngbaogiờđểViênViênđọc.HầuhếtsáchmàViênViênđọcngoàigiờhọclàtiểuthuyết,ngoàiracòncótruyệnký,lịchsử,tuỳbút…Chỉcóđiềulênlớpmườihai,đểnắmbắtđượcnhữngvấnđềthenchốttrongbàivănthiđạihọc,ViênViênmớiđọcmộtcuốnTuyểntậpnhữngbàivănthiđạihọcđạtđiểmtốiđa.ViênViênđãđạtđiểmrấtcaotrongmônvănthiđạihọc,cólẽcũngcóquanhệnhấtđịnhvớinhữngbàivănđạtđiểmtốiđamàcôbéđãnghiêncứuđó.Nhưngởđâytôimuốnnhấnmạnhrằng,nếukhôngcósựkiêntrìđọcsáchtrongmườimấynămquavàphongcáchviếtvănđãhìnhthành,thìtrướckhithiđạihọcdùcóđọcbaonhiêucuốnTuyểntậpnhữngbàivănđạtđiểmtốiđacũngkhôngănthua.

Hiệnnay,khôngítbậcphụhuynhkhôngquantâmđếnviệcđọcsáchngoàigiờhọccủacon,chỉthíchmuasáchtuyểnchọnnhữngbàivănmẫuchocontrẻ,đặttạpchílàmvăndànhchohọcsinhcấpmộtvàcấphai,cấpba.Đâylàmộtsựngộnhậnlớn.

Tôiđãtừngđọcmộtsốbàivănmẫucủahọcsinhcấpmột,cấphai,cấpbacũngnhưnhữngbàivănđăngtrêntạpchílàmvăn,nhữngbàiviếtđăngtảitrênđóđươngnhiênlàlờivăntrôichảy,đốivớimộtđứatrẻ,viếtrađượcnhữngcâuvănnhưthếcũnglàkhálắmrồi.Nhưngdùviếthayđếnđâu,nhữngbàivănđócũngchỉlàbàitậplàmvăncủacácem,khôngphảilàsángtác,ngoài

giáoviênhoặcbiêntậpviên,cóaimuốnđọcnhữngbàivănđó.

Hơnnữacórấtnhiềubàivănthểhiệnrõvếttíchđượcngườilớnhướngdẫn,nóinhữnglờikhôngthậtlòng,thậmchímangvănphongthờiCáchmạngvănhóa.Nhữngbàivănnàyvừakhôngthểlàmphongphúthêmkiếnthứcchotrẻtrongvấnđềngônngữ,từvựng,vừakhôngthểđịnhhướngchotrẻtiếnbộvềmặttưtưởng,màcòndạychotrẻviếtnhữngđiềuvănhoagiảdối.Mangnhữngthứnàyđưachotrẻđọc,làmsaotrẻthíchđược.Cókhôngítcuốnnhữngbàivănmẫucủacấpmộtvàcấphai,cấpbađượcrađờirấtbuồncười.

Hai,bangườitậptrungnhaulại,kiếmmộtgiấyphépxuấtbản,thuêmộtcơsở,sauđólấydanhnghĩabantổchứcmộtcuộcthiviếtvănnàođó,gửithưchotấtcảcácđịaphươngtrongcảnướcđểthôngbáochocáchọcsinhgửibàidựthi.Vềcơbảnnhữngngườinộpbàivăndựthiđềuđượcchọn,sauđónóirằngbàivăncủabạnđãđạtđượcgiảimấy,nhữngtácphẩmđạtgiảisẽđượcxuấtbảnthànhsách,mỗicuốnbaonhiêutiền,ítnhấtphảimuabaonhiêucuốn.Saukhiphụhuynhgửitiềnđi,hầuhếtcũngđềunhậnđượcsáchcóđăngbàivăncủaconmình,chỉcóđiềusáchrấtdày,chữintrongđóvừanhỏvừadày,nhìnvàomụclụcthấyrấtnhiềungườiđạtgiải,tìmmộthồilâumớitìmthấytênconmình.Chấtlượngcủaloạisáchtuyểnchọnnhữngbàivănmẫunàykhôngcầnphảinóicũngđãbiết.

Nếunóihìnhthứcbỏtiềnramuasáchcóđăngbàicủamìnhvừanóiởtrên,saumộtthờigiannổilênđãcóphầnđixuốngthìmộthìnhthứcbỏtiềnrađểđăngbàimớixuấthiệndướiđâylạirấtcaotay,dễkhiếnphụhuynhvàgiáoviênmủilòng.

Tôiđượcnghemộtgiáoviêntiểuhọckểmộtchuyệnnhưthếnày.Mộtviệnnghiêncứukhoahọcgiáodụccấpquốcgianàođógửigiấymờiđếntrườngtiểuhọcsởtạicủahọvàmờitrườngcùngthamgiađềtàinghiêncứukhoahọc.Nộidungcủacáigọilà“đềtài”chínhlàtrườngtiểuhọcphảiđặtmuaítnhấtnămtrămcuốntạpchídoViệnnghiêncứunàyxuấtbản.Tạpchínàychuyênđăngcácbàivăncủahọcsinhtiểuhọc,cảnămcómườihaikỳ,mỗicuốnsáutệ.“Thùlao”màViệnnghiêncứukhoahọcgiáodụcnàytrảchotrườnghợptáclàmỗinămmỗitrườngtiểuhọcđượcđăngtảihaiđếnbabàivăncủahọcsinhtrêntạpchí,hoặcinmộtbìainmàuvềtrườngmình.Trongthờigianhợptác,trườngtiểuhọccóthểmờichuyêngiacủaViệnnghiêncứukhoahọcgiáodụcđếntrườnggiảngbài,chiphísẽđượctínhriêng.Mộtsốgiáoviêntươnglaicòncócơhộiđượcghitênvào“đềtài”củaViệnnghiêncứukhoahọcgiáodục.Tạpchísẽkhôngđăngtảinhữngbàivăncủatrườngkhônghợptác,cũngkhôngpháthànhcôngkhai(vìkhôngcógiấyphéppháthànhrangoài).

Tạmthờichưabànđếnviệcđâycóđượcgọilà“đềtài”haykhông,chúngtachỉđứngtrêngócđộcủahọcsinhđểxemcácemthuhoạchđượcnhữnggì.

Mỗihọcsinhbỏrabảymươihaitệmỗinămđểmuacuốntuyểnchọnnhữngbàivănmẫutiểuhọcnày,mỗitrườngítnhấtphảicónămtrămemđặtmua,vậythìmỗinămmộttrườnghọcphảiđónggópchotạpchínàyítnhấtbamươisáunghìntệ.Sauđóchỉcóhaiđếnbahọcsinhcócơhộiđăngtảibàiviếttrêncuốntạpchíkhôngcôngkhaipháthànhnày-đâychưaphảilàcáikhôngđánggiánhất,cáikhôngđánggiánhấtlà,họcsinhsẽkhôngcóhứngthúđọcloạitạpchínày,bỏrabảymươihaiđểmua,vềcơbảnlàmộtđốnggiấyvụn.

Côgiáonàyphảithốtlênrằng,nếumỗihọcsinhdùngsốtiềnnàyđểmuahaicuốntiểuthuyết,sauđógộptấtcảcácsáchlại,mỗilớplàmthànhmộtgócđọcsách,nhưthếsẽcógiátrịbiếtbao.Theotìmhiểucủacôgiáonày,“đềtài”nàycủaViệnnghiêncứukhoahọcvàgiáodụckhôngchỉhợptácvớicáctrườngtiểuhọc,màcònhợptácvớicáctrườngcấphai,cấpbasốđơnvịthamgiakhônghềít.

Tôithắcmắcvớicôgiáonàyrằng,hiệnnaykhôngphảilànghiêmcấmtìnhtrạngbắthọcsinhmuatàiliệuphụđạongoàigiờhọctheochỉđịnhhaysao,tạisaonhàtrườnglạicóthểtổchứcchohọcsinhđặttạpchí?

Côgiáonàynói,đúnglànhàtrườngkhôngbắtép,luônnhấnmạnh“tựnguyện”.Nhưngcácgiáoviênkhôngthểkhôngthựchiệntrướcsựđộngviêncủanhàtrường,họcsinhkhôngthểkhônglàmtrướcsựđộngviêncủagiáoviên,phụhuynhkhôngthểkhôngđápứngnguyệnvọngcủaconemmình.Cộngvớinhữngchiêubàinhư“đềtài”,“Việnnghiêncứukhoahọcvàgiáodục”,mộttrườngvớihơnnghìnhọcsinhrấtdễdàngtìmđượcnămtrămhọcsinhđặttạpchí.

Tôihiểuđượcsựlolắngcủangườigiáoviêncólươngtâmnày.Dùngviệcđọctuyểntậpnhữngbàivănmẫuhoặctạpchíviếtvănđểthaythếviệcđọcsáchthườngnhậtlàmộtsựngộnhậntrongvấnđềđọcsách,phảnánhđượcnhậnthứcnôngcạncủamọingườiđốivớivấnđềlàmthếnàođểbồidưỡngkỹnănglàmvănchohọcsinh.Khôngphảingườithaotáckhôngnhậnthứcđượcvềvấnđềnày,màcácbêntrongxãhộiđềutínhtoánlợiíchchomình,sựnóngvộimuốnđạthiệuquảngaycóthểkhiếnngườitatrởnênvừathờơvừamùquáng.Chỉcótrẻemlàđángthương,chúngkhôngnhữnglãngphítiềnbạcmàquantrọnghơnlàlãngphícơhộihọctập.

Côgiáonàythanthởrằng,khôngchỉmỗingườilớn,hiệnnaytrẻemcũngtrởnênvụlợi.Rấtnhiềuemkhôngthíchđọcsáchngoàigiờhọc,nhưnglạimuốntìmđượcmộtconđườngtắtđể

làmvăn,cũngnghĩrằngđọctạpchílàmvănlàcóthểnângcaotrìnhđộviếtvăn,chínhvìthếrấtnhiệttìnhđặttạpchído“Việnnghiêncứukhoahọcvàgiáodụccấpquốcgia”nàyxuấtbản.Trênthựctế,quasựquansátcủacôgiáonày,mỗilầnnhữngcuốntạpchínàyđếntaytrẻ,chúngchỉgiởđọclướtqua,xemxemcócáigìcủatrườngmìnhhaykhông,cònvềnộidung,gầnnhưkhôngcóngườinàođọcmộtcáchnghiêmtúc.Trẻkhôngcókhảnănglựachọn,điềunàycóthểlýgiải,chúngtacũngkhôngthểquảnlýđượchànhvicủa“Việnnghiêncứukhoahọcvàgiáodụccấpquốcgia”,nhưngbốmẹvàgiáoviênphảicótráchnhiệmgiớithiệuchocontrẻmộtsốcuốnsáchhay.Trongviệclựachọnsáchđểđọc,ítnhấtphải“kỷsởbấtdụcvậtthiưnhân”(nhữngđiềumìnhkhôngmuốnthìđừnglàmchongườikhác).Mộtcuốntiểuthuyếthayvàmộtcuốntuyểnchọnnhữngbàivănmẫuđượcđặttrướcmặt,hỏixemmìnhthíchđọccuốnnàohơn,câutrảlờiđãhiệnra.

Chínhvìvậyởđâyđiềuđầutiênmàtôimuốnnhấnmạnhlà,vớivaitròlàtàiliệuđọctheoquyđịnhthôngthường,sáchtuyểnchọnnhữngbàivănmẫukhôngcóýnghĩagì.

Lạicòncómộttrườnghợpkhác.Cóbậcphụhuynhmặcdùkhôngmuatuyểnchọnnhữngbàivănmẫu,nhưnglạichỉmuachoconsáchtuyểnchọnnhữngbàitảnvănhay,tuyểnchọnnhữngtiểuthuyếtngắn…Họchorằngconcònnhỏ,bàitậpnhiều,nênđọcnhữngthứcónộidungngắn.MỗikhinhìnthấyphụhuynhlựachọnnhữngcuốnsáchnhưtuyểnchọnnhữngbàitảnvăncủacáctácgiảđạtgiảiNobel,tronglòngtôiluôntựhỏirằng,contrẻcóđọckhông,đặcbiệtlàtrẻcònđangởgiaiđoạntiểuhọc?

Tôichorằngviệcđọcsáchcủahọcsinhtiểuhọcvàcấphai,cấpbanênđặttrọngtâmvàođọctiểuthuyếtdài.Trướchếtlàtiểuthuyếtkhálôicuốnngườiđọc,cóthểgiúptrẻđọcmộtcáchhứngthú;thứhailàmộtcuốntiểuthuyếtdàinóivềmộtcâuchuyệnlớn,cóthểthuhúttrẻmộtlúcđọcliềnmấytrămnghìnchữ.Họcsinhcấpmộtvàcấphai,cấpbaphầnlớnkhôngcóhứngthúvớitảnvăn,đặcbiệtlàcácbàitảnvănđượcdịchtừtiếngnướcngoàisangtiếngTrung;còntiểuthuyếtngắndùviếtrấthay,đọcxongnhiềunhấtcũngchỉcómườinghìnchữ.Contrẻcóthểđọcliềnmộtmạchchohếtmộtcâuchuyệnlớn,nhưngrấtíttrẻcóthểđọcliêntụchaimươicâuchuyệnnhỏ.Thườngxuyênđọctiểuthuyếtdàisẽdễdànggiúptrẻrènđượcthóiquenđọcsáchvớisốlượnglớn.Cóthểgiớithiệumộtsốtiểuthuyếtngắn,nhưngkhôngnêntrởthànhloạisáchchínhđểtrẻđọc.

Trongvấnđềđọccáigìbốmẹvừaphảiđịnhhướngchotrẻ,đồngthờicũngphảitôntrọngsởthíchcủatrẻ,vớimụcđíchchínhlàcốgắnggợihứngthúđọcsáchcủatrẻ,trướchếtphảixemxétđếnyếutốthúvị,sauđómớixemxétđếnyếutốcóích.

BộtiểuthuyếtdàiđầutiênmàcongáiViênViêncủatôiđọclàtiểuthuyếtvõhiệpcủaKimDung.SởdĩhồiđótôigợiýchocháuđọcsáchcủaKimDunglàvìtiểuthuyếtcủaKimDungrấthồihộp,gaycấn,tìnhtiếtthúvị,cóthểthuhútngườikhác;hơnnữalờivăncủaôngrấtquyphạm,bútpháplãoluyện,đọccảmthấytrôichảy,dễhiểu;bêntrongchứađầynhữngtìnhcảmyêuhậnrõràng,phùhợpvớitâmlýthẩmmỹcủatrẻem;cómộtsốchitiếtmiêutảtìnhyêu,nhưngđềulàtìnhyêutrongsángkhôngnhuốmbụitrần.Chínhvìthếsaunàytôicũnggợiýchorấtnhiềungười,đểtrẻđọctiểuthuyếtcủaKimDung.

ThựcratôikhôngphảilàngườithíchđọctiểuthuyếtcủaKimDung,giánhưthờihọcsinhđượcđọctácphẩmcủaông,cólẽsẽrấtthích,nhưngkhiđọctiểuthuyếtcủaôngtôiđãcôngtácnhiềunăm,sởthíchđọckhôngcònnằmởđâynữa.Sauđótôicóđọchaibộ,cũngchỉlàvìmuốnthôithúcViênViênđọc.

Vừatiếpxúcvớinhữngbộsáchnày,quảnhiênViênViênđãbịlôicuốn,chưađầynửanămđãđọcmộtlèohếtmườibốnbộtiểuthuyếtvõhiệpcủaKimDung.TôitưởngrằngsaukhiđọcxongnhữngtácphẩmnàyViênViênsẽđọcloạisáchhayhơn,tôiliềngiớithiệumấycuốnnổitiếngnhưngpháthiệnthấycôbékhônghàohứnglắm.

MộthômchúngtôinhìnthấybộsáchHoànChâucáchcáchbántrongcửahàngsách,lúcđóViênViênđangxembộphimnày,nhìnthấycósáchbán,mắtliềnsánglêngiởraxem,pháthiệnthấycáctìnhtiếttrongtruyệnvềcơbảnlàgiốngtrongphim,nênrấthàohứngvàmuamộtbộ,nhưthếcôbécóthểbiếtđượccáctìnhtiếtcủacâuchuyệntrướckhitivichiếu.Tôicònnhớbộsáchđócórấtnhiềucuốn,chẳngmấychốcmàViênViênđãđọcxong,vìcôbéquácóhứngthúvớicâuchuyệnnày.ĐếnlễNoel,tôilạimuamộtbộHoànChâucáchcáchIIhoànchỉnhlàmquàtặngchocongái,ViênViênvôcùngthíchthú,lạiđọchếtbộsách,vàkhôngchỉđọcmộtlần.Côbéthườnggiởsangmộttrangbấtkỳvàđọcmộtlúcrấthàohứng.

RấtnhiềungườiphêphántiểuthuyếtcủaQuỳnhDaonhạtnhẽo,phêphánHoànChâucáchcáchkhôngcó“chiềusâu”,dườngnhưđểchotrẻđọcnhữngcuốnsáchnàychínhlàvẽđườngchohươuchạy.Tôilạicósuynghĩrằng,khôngcóchiềusâuởđâylàvớiđốitượngnào.ĐúnglàtiểuthuyếtcủaQuỳnhDaokhôngphảilànhữngtácphẩmcaosiêu,nhưnggiọngvăncủaQuỳnhDaocũngrấtquyphạm,chínchắn,gọngàng,đốivớimộtcôbétámtuổi,côthíchTiểuYếnTửdễthương,thíchnhữngtìnhtiếtthúvịtrongđó,thìbộsáchnàyrấtthíchhợpvớicôbé.Cònvềkinhđiển,tôitinrằngchỉcầnViênViêncónềntảngđọctốt,mộtngàynàođósẽcóhứngthúvớimộtsốtácphẩmkinhđiển.

Tôiđãtừnggặpmộtvịphụhuynh,chịrấtchúýđếnviệcđọcsáchcủacon,kểtừkhiconhọc

mẫugiáođãkểtruyệncổAndersenchoconnghe,saukhiconchịvàolớpmộtvàbiếtmặtchữ,chịchủyếuvẫnđểconđọctruyệncổAndersencótranhminhhọa,saukhiconlêncấphai,chịlạimuamộtcuốntruyệncổAndersentoàntậpchỉcóchữvàtuyểntậpcácbàitảnvăncủanhữngtácgiảđạtgiảiNobel.Kếtquảcóthểđoánđược,contrẻ“khôngchịuđọcsáchngoàigiờhọcnữa”.

Còncómộtvịphụhuynh,khinghĩđếnviệccontrẻcầnphảiđọcmộtsốcuốnsách,liềnmuangayvềtácphẩmAnnaKareninavàThépđãtôithếđấy,kếtquảlàanhcũngđãlàmchoconsợhãi.

Nhữngbậcphụhuynhnàyđưachocontrẻnhữngtácphẩm“kinhđiển”,ngườingoàicóthểsẽkhôngthểphêphánsựlựachọncủahọ.Mặcdùtrẻkhôngbiếtmìnhcầnnhữngcuốnsáchnào,nhưngchúngbiếtmìnhkhôngcầncuốnsáchnào,đốivớinhữngthứkhôngcóhứngthú,chúngchỉcómộttháiđộ:Từchối.

Chínhvìthế,khichọnsáchchotrẻ,bốmẹcầnphảihiểuconmình,sauđóđưarakiếnnghị.Khôngnênhoàntoàndùngconmắtcủangườilớnđểlựachọn,càngkhôngnênlấycái“cóíchhaykhôngcóích”đểphánđoángiátrị,điềubốmẹcầnphảisuynghĩlàtrìnhđộtiếpnhậnvàsởthíchcủatrẻ.

Tôicòngặpmộtvịphụhuynh,chịpháthiệnrađứaconđanghọccấphaicủamìnhthíchđọctácphẩmcủacácnhàvănnhưHànHàn,QuáchKínhMinh-nhữngngườinổitiếngkhicònrấttrẻliềngiậtmình.Thựcrachịcũngchưabaogiờđọcnhữngtácphẩmcủacácnhàvănnày,khôngbiếttạisao,lạinhậnđịnhmộtcáchchủquanrằngnhữngtácphẩmnàykhônglànhmạnh,khôngcógìthúvị,nênluônkhôngchoconđọc.Kếtquảvìchuyệnnàymàhaimẹconthườngtranhcãivớinhau,tấtcảnhữngcuốnsáchmàchịgiớithiệu,conđềukhôngchịuđọc,tấtcảnhữngcuốnsáchchịkhôngchođọc,contrẻlạiđọctrộm.

Kiếnnghịcủatôilà,nếubảnthânbốmẹthườngxuyênđọcsách,tronglòngbiếtrõcuốnsáchnàohay,cóthểgiớithiệuchocon;nếubốmẹgiớithiệuchotrẻmộtsốcuốnsáchmàtrẻcũngcảmthấycóhứngthúthìthựcratrẻcũngrấtsẵnlòngnghetheolờigợiýcủabốmẹ.Nhưngnếubốmẹrấtítkhiđọcsáchthìkhôngnêntuỳtiệnchỉđạoviệcđọcsáchcủatrẻ,nêngiaoquyềnchủđộnglựachọnchotrẻ.

ĐạicươngdạyhọcmônngữvănđượcBộgiáodụcTrungQuốcbanhànhnăm2000đãquyđịnhbamươitácphẩmvănhọc,mườilămtácphẩmcủaTrungQuốc,mườilămtácphẩmcủanướcngoàimàhọcsinhcấphai,cấpbacầnphảiđọc.Tôikhôngbiếtvàinămgầnđâyđãcósửa

đổihaychưa.Bamươibộsáchđềulànhữngtácphẩmkinhđiển,cóthểlựachọnlàmsáchthamkhảo.Nhưngnócóthíchhợpđểgiớithiệuchohọcsinhcấphai,cấpbahaykhông,erằngcũngphảicânnhắc,dùsaothìcómộtsốtácphẩmđãcáchcuộcsốnghiệnnaycủahọcsinhquáxarồi,hơnnữanộidungcũngkhôngcógìrõràng,cólẽnóchỉthíchhợpvớitrẻsaukhiđãtrưởngthành.

Chắcchắntrẻsẽkhôngtừchốinhữngthứthựcsựthíchhợpvớimình,cáimàtrẻtừchối,hoặcđólàdobảnthântácphẩmkhônghay,hoặclàdokhôngtươngxứngvớikhảnăngđọccủatrẻ.

Ởđâyđiềumàtôimuốnnhắcnhởcácbậcphụhuynhlà,nhấtthiếtphảiđưatrẻđếncáccửahàngsáchchínhquyđểmuasách,khôngnênmuasáchởnhữngsạphàngbênđườnghoặccácquầysáchtạp,đểtránhviệcmuaphảinhữngcuốnsáchcónộidungrẻtiền.Phàmlànhữngcuốnsáchmuaởcửahàngsáchchínhquy,đồngthờitrẻcóhứngthúđọc,thìđềuthíchhợpđốivớitrẻ.

Kểcảđốivớingườilớn,niềmsaymêđọcsáchlâudàicũnglàbắtnguồntừsự“thúvị”củasáchchứkhôngphảisự“cóích”.

Khôngnênđọcsách“cóích”,khôngphảilànóikhôngnênchọnsáchhaychotrẻ,màlàtrongquátrìnhlựachọnphảilấysựhứngthúcủatrẻlàmyếutốthenchốt,khônglấy“cóích”làmtiêuchuẩnlựachọn.

Trênthựctế“thúvị”và“cóích”khôngđốilậpvớinhau,nhữngsáchthúvịthườngcũnglànhữngsáchcóích.Sựảnhhưởngcủamộtcuốntiểuthuyếthayđốivớikhảnăngviếtvăncủatrẻkhônghềkémmộtcuốntuyểnchọnnhữngbàivănmẫu,thậmchícònhơn.HọcgiảĐàoHànhTriđãtừngkiếnnghịcoiHồnglâumộnglàgiáotrìnhdạyngữvănđểsửdụng.Chínhvìthế,ởđâytôinói“khôngđọcsáchcóích”làmộtcáchnóihơiquáđà,mụcđíchlànhấnmạnhsự“thúvị”.Chỉcósựthúvịmớicóthểgiúptrẻthựchiệnđượchoạtđộngđọcsách;chỉkhithựchiệnđượchoạtđộngđọcsáchmớicóthểthựchiệncái“cóích”.

Lưuýđặcbiệt

Vớivaitròlàtàiliệuđọctheoquyđịnhthôngthường,sáchtuyểnchọnnhữngbàivănmẫukhôngcóýnghĩagì.

Tôichorằngviệcđọcsáchcủahọcsinhtiểuhọcvàcấphai,cấpbanênđặttrọngtâmvàođọctiểuthuyếtdài.Trướchếtlàtiểuthuyếtkhálôicuốnngườiđọc,cóthểgiúptrẻđọcmộtcách

hứngthú;thứhailàmộtcuốntiểuthuyếtdàinóivềmộtcâuchuyệnlớn,cóthểthuhúttrẻmộtlúcđọcliềnmấytrămnghìnchữ.

Trongvấnđềđọccáigìbốmẹvừaphảiđịnhhướngchotrẻ,đồngthờicũngphảitôntrọngsởthíchcủatrẻ,vớimụcđíchchínhlàcốgắnggợihứngthúđọcsáchcủatrẻ,trướchếtphảixemxétđếnyếutốthúvị,sauđómớixemxétđếnyếutốcóích.

Nếubảnthânbốmẹthườngxuyênđọcsách,tronglòngbiếtrõcuốnsáchnàohay,cóthểgiớithiệuchocon;nếubốmẹgiớithiệuđượcchotrẻmộtsốcuốnsáchmàtrẻcũngcảmthấycóhứngthúthìthựcratrẻcũngrấtsẵnlòngnghetheolờigợiýcủabốmẹ.Nhưngnếubốmẹrấtítkhiđọcsáchthìkhôngnêntuỳtiệnchỉđạoviệcđọcsáchcủatrẻ,nêngiaoquyềnchủđộnglựachọnchotrẻ.

Nhấtthiếtphảiđưatrẻđếncáccửahàngsáchchínhquyđểmuasách,khôngnênmuasáchởnhữngsạphàngbênđườnghoặccácquầysáchtạp,đểtránhviệcmuaphảinhữngcuốnsáchcónộidungrẻtiền.

Học“ngữvăn”khôngphảilàhọc“sáchgiáokhoangữvăn”

Nếukhôngquantâmđếnviệcđọcsách,chỉômsáchgiáokhoangữvănthìsaukhibướcvàogiaiđoạntrunghọc,họcsinhcàngtỏralựcbấttòngtâm,cuốicùng,trongkỳthiđạihọcquantrọngnhất,erằngcũngkhócóthểđạtđượcthànhtíchcao.

MấynămtrướccómộtcôbétênlàLýLộKhamộtthờigianđượcmọingườichúý.Côbéhailầnhọcnhảycóc,mườilămtuổiđãthiđỗvàotrườngĐạihọcThanhHoa,haimươituổihọctiếnsĩkhoakiếntrúctrườngĐạihọcThanhHoa.Khimọingườiđềunhìncôbénhưnhìnthiêntài,bốcôbélạinóirằng,congáimìnhkhôngcótrítuệphithường,sựkhácbiệtgiữacôbévàbạnbèlà:Khinhữngđứatrẻkhácđangrasứcbỏthờigianvàcôngsứcrahọcthuộcmộtsốsáchkhôngcógìquantrọng,cùnglắmchỉcóthểlậtraxem(chủyếuchỉsáchngữvăn)thìtôiđãkhuyênconđiđọcnhữngtácphẩmkinhđiểnnhưLuậnngữ,MạnhTử,Cổvănquanchỉ…

BốcủaLýLộKhakiêntrìyêucầucongáiđọcrấtnhiềusáchngoàigiờhọc,chorằngthờiniênthiếuquýgiánhấtnêntậptrungvàoviệcđọccáctácphẩmkinhđiển.Ôngtỏrakhônghàilòngvớichươngtrìnhgiáodụcngữvăntrongnhàtrườnghiệnnay,chorằng“Lảinhảinhữngcâuchữkhôngcầnthiết,lãngphíquánhiềuthờigianchỉhủyhoạicuộcđờicủamộtconngười”.Dosuynghĩnàycủaôngxungđộtvớichươngtrìnhgiáodụctrongnhàtrường,ôngđãchocongáinghỉhọcbalầnđểcôbécóthểđọcsáchmộtcáchtựdo,khôngcógìcảntrở.LượngsáchđọckhổnglồđãđemlạichoLýLộKhamộtbướcnhảyvọtvềtrítuệvàtronghọctập,khiếncôbé

trưởngthànhmộtcáchrấtnhẹnhàng.CáchlàmcủabốLýLộKhacóthểgọilàlàmtráivớixuthếchung,tạonênsựđốinghịchvớiviệcrấtnhiềugiáoviênvàphụhuynhcoisáchngữvănlàthánhkinhhọcngữvăn.Ởđâykhôngthểkhôngthánphụcdũngkhívàsựhiểubiếtcủaông.

TôiđãtừngđọcmộtcuốnsáchcótênlàChúngtanênhọcngữvănnhưthếnào,trongđócóhơnbảymươinhàkhoahọc,họcgiảvănhóa,nhàvănđươngđạiviếtvềkinhnghiệmhọcngữvăncủamìnhngàyxưa,dựavàonămsinhhoặcnămđihọccủacáctácgiả,từthậpkỷ1920,1930đếnthậpkỷ1960,1970,cuốnsáchđượcchiathànhbốnphần.Quacuốnsáchnàytôiđãpháthiệnramộthiệntượngthúvị.

Tấtcảnhữnghọcgiảnổitiếngtrướcthậpkỷ1950đềudànhnhữngtìnhcảmđẹpđểnhớlạinhữngnămthánghọcngữvăncủamìnhngàyxưa.Nộidunghọcmônngữvăncủahọ,vềcơbảnđềulànhữngtácphẩmkinhđiểnđượclưutruyềntừhàngtrămhàngnghìnnămnaycủavănhóaTrungHoa;gầnnhưhọđềuđượcgặpmộthoặcmộtsốgiáoviênngữvăncóvốnkiếnthứcsâurộng,ngônngữcủahọđượchoànthiện,tâmhồnhọđượcnuôidưỡngnhờnhữngnămthánghọcngữvănđầuđời.Họđềukhẳngđịnhrằngviệchọcngữvăntrongnhữngnămthángđầuđờiđãđặtnềnmóngvữngchắcchosựnghiệpvàcáchhọclàmngườitrongsuốtcuộcđờicủahọ.Vídụ,cóngườihỏiViệnsĩViệnkhoahọcxãhộiTrungQuốcDươngThúcTửrằng,tạisaoônglạicóthểtrởthànhviệnsĩ,cónhântốcánhângìkhông.ViệnsĩDươngThúcTửđãtrảlờirằng:“Mộttrongnhữngnhântốquantrọngnhấtlàvănhóanhânvăn,truyềnthốngvănhóatốtđẹpcủadântộcTrungHoa,ngữvănTrungQuốcđãđóngmộtvaitròquantrọng,trựctiếphoặcgiántiếp”(1).Tráingượcvớiđólàmộtsốhọcgiảđượctiếpnhậnquátrìnhgiáodụcmônngữvăncấpmột,cấphai,cấpbathậpkỷ1970,1980,họluônphêphánphươngphápgiáodụcngữvănmàmìnhđãtrảiqua,chorằngchấtlượngbiênsoạncủasáchkhôngcao,phươngphápdạyhọccũkỹ,thiếusựgợimởvềmặttưtưởng.Vàsởdĩsaunàyhọ“thànhtài”làdomaymắnđượcđọcmộtsốcuốnsáchngoàisáchgiáokhoa,chínhnhữngcuốnsáchnàyđãgiúphọ(1).

NhàvănđươngđạinổitiếngTấtPhiVũlàngườisinhratrongthậpkỷ1960,thờigianônghọccấpmột,cấphai,cấpbarơivàokhoảngthậpkỷ1970,1980.TrongbàiviếtGiáodụcngữvănmàtôiđượchọcôngnóirằng,“Nếuđểtôichấmđiểmchohoạtđộnggiáodụcngữvănmàthếhệchúngtôiđãđượchọc,tôisẽkhôngcho“điểm0”,vìnókhôngđược“điểm0”,màlàđiểmâm.Sởdĩtôinóinhưvậy,khônghềcóýgìlàcốtìnhgâysựchúý.Saukhiđượctiếpnhậngiáodụcngữvăncấpmột,cấphai,cấpbachúngtôibuộcphảibỏrarấtnhiềucôngsứcđểgiáodụcmìnhmộtlầnnữa,khaisángchomìnhmộtlầnnữa”(2).

___________________

(1)VươngLệbiênsoạn,Chúngtanênhọcngữvănnhưthếnào,NXBNhàvăn,tháng10-2002,tr.1.

(1)VươngLệbiênsoạn,Chúngtanênhọcngữvănnhưthếnào,NXBNhàvăn,tháng10-2002,tr.361-388.

(2)VươngLệbiênsoạn,Chúngtanênhọcngữvănnhưthếnào,NXBNhàvăn,tháng10-2002,tr.377.

Đốitượngmàôngphêphánlàgiáodụcngữvănhồiđó.Nhưngthờigianđãtrôiqua,baonhiêunămrồi,giáodụcngữvăncủaTrungQuốcvẫngiữnguyênnếpcũ.Trạngtháitồitệnàyđếnbâygiờvẫnchưacódấuhiệusẽkếtthúc.

Xétvềvấnđềsắpxếp,trìnhbày,hiệnnaymônngữvăncấpmộtvẫnápdụngkhuônkhổlogiclàhọcphiênâm,chữmớitrước,sauđósẽhọctừvựng,câu.

Phiênâmcócầnphảiđặtlênđầutiêntrongviệchọcngữvănhaykhông?Chữmớicócầnphảihọcmộtcáchbiệtlậphaykhông?

Ởđâycómộtsựsuylýlogictưởngchừnglàhợplý:Muốnđọcđượcbàiphảinhậnbiếtmặtchữtrước,muốnnhậnbiếtmặtchữthìphảihọcphiênâmtrước-trênthựctế,logicnhìntừbềngoàicóvẻrấthợplýnàykhôngphùhợpvớitrìnhtựnhậnthứccủatrẻem,làmngượcvớithóiquenhọcngônngữchữviếtcủanhânloại.Làmđảolộntrậttựcủaviệchọcngônngữ.

Bảnthânngônngữchữviếtchínhlàmộtloạicôngcụ,phiênâmcàngchỉlà“côngcụcủacôngcụ”-nótươngđươngvớicụcnhựathôngmàdiễnviênchơiđànnhịhồthỉnhthoảngsửdụngđến,nhựathôngdùngđểlàmmượtcungvĩ,nhưngkhôngcầnthiếtphảiđểmỗiđứatrẻkhimớihọcđànnhịtrướchếtphảibỏrarấtnhiềucôngsứcđểđihọckiếnthứcvềnhựathông-nhưngcái“côngcụcủacôngcụ”nàyhiệngiờlạibiếnthànhbảnthâncôngcụvàbảnthânmụcđích,đếnnỗicóngườilạiđưaraýkiếnrằng,vềsauchữviếtcủaTrungQuốccầndùng“phiênâm”đểthaythếtoànbộ“chữHán”.Cáchnghĩhoangđườngnàykhôngnhữngđượcngangnhiênđưaramàcòngâytranhluận,thậtkhôngthểtưởngtượngnổi!

Đồngthờichúngtacònquênrằngviệchọccủatrẻemcầncónhữngđặcđiểmnhưhìnhtượng,thúvị,cảmnhậntổngquát,vừavàohọclàkéochúngvàovớinhữngchữcái,chữmớikhôkhanvàtrừutượng,vìthếmàtrẻphảibỏrarấtnhiềucôngsức,nhưnglạikhôngtìmđượcniềmvuitronghọctập,chúngđãbỏrarấtnhiềuthờigiannhưngchỉhọcđượcrấtítkiếnthức.

CómộtlầntôinghethấyhọcgiảVươngĐôngHoacủatrườngĐạihọcGiaothôngHoaĐôngđãnóimộtcâunhưthếnày,tôicảmthấyrấthay.Ôngnói:Vấnđềlớnnhấtcủagiáodụcngữvăncủachúngtalàgì,làdùngphươngphápdạychữphiênâmcủaphươngTâyđểdạychữtượnghìnhcủaTrungQuốc.Trướcđây,mộtnămdạytrẻhơnhainghìnchữ,hiệngiờđãvứtbỏcáchdạynhậnbiếtmặtchữtiêubiểucủaTrungQuốctronghainghìnnămqua,đếnnămlớpbahọcsinhvẫnchưađọchiểuđược.

Đốivớivấnđềlựachọnvănbảnchosáchngữvăn,córấtnhiềutácphẩmtầmthường,khôngíttácphẩmcótínhtưtưởng,tínhthúvịkhôngcaonhưnglạiđượcđưavàosách.HơnbảymươinămtrướchọcgiảĐàoHànhTriđãtừngphêphánrằng:“SáchgiáokhoacủaTrungQuốc,khôngnhữngkhôngđưavàonhữngchữhaynhất,màcòndùngnhữngđoạnvănđơnlẻlàmtrọngtâm,mỗibàidạymấychữ,truyềnđạtmộtsốkiếnthứcvụnvặt.KhichúngtađọcnhữngcuốntiểuthuyếtnhưThủyhử,Hồnglâumộng,NhữngcuộcphiêulưucủaRobinson,đọcchươngthứnhấtlạimuốnđọcchươngthứhai,thậmchíđọctừsángđếntối,đọctừđêmđếnsáng,phảiđọchếtmộtlèomớicảmthấyđã.Sáchgiáokhoalấynhữngđoạnvănđơnlẻlàmtrọngtâmkhôngcótrìnhđộnày”.Ôngvíloạisáchgiáokhoanàylà“loạirau”và“gạotrắnghảohạng”,khôngcóvitamin,“ănvàokhiếnngườitamắcbệnhtêphù(1),đilạikhókhăn”(2).

HọcgiảĐàoHànhTricònnói:“Cóngườinói,vănnhânTrungQuốclàconmọtsách.Nhưngngaycảsứcmạnhbồidưỡngconmọtsách,sáchgiáokhoacũngkhôngcó.Tạisaoconmọtsáchlạigặmsách,bởivìtrongsáchcónhiềucáingon,khiếnnóănrồilạimuốnăntiếp.Gặmsáchgiáokhoanhưlàgặmnến,ănlầnđầukhôngmuốnănlầnthứhainữa”(3).HiệntượngmàhọcgiảĐàoHànhTriphêphántừmấychụcnămvềtrướcvẫnkhôngđượccảithiệnmàcònmỗingàymộtnặngthêm.

________________

(1)Bệnhtêphù(Beriberi)làmộtbệnhthiếudinhdưỡng(đặcbiệtlàthiếuvitaminB1)gâynêncácthểbệnh:Phùkèmtheosuytim,viêmdâythầnkinh.Bệnhhaygặpởnhữngnướcdùnggạolàmlươngthựcchính(ND).

(2)ĐàoHànhTri,TuyểntậpnhữngbàiviếtvềgiáodụcĐàoHànhTri,NXBGiáodụcTứXuyên,tháng5-2005,tr.282.

(3)ĐàoHànhTri,TuyểntậpnhữngbàiviếtvềgiáodụcĐàoHànhTri,NXBGiáodụcTứXuyên,tháng5-2005,tr.282.

NhàvănđươngđạinổitiếngTônUấtđãtừnglàmgiáoviêncấphaimộtthờigian,ôngđãthựcsựthấtvọngvềgiáodụcngữvăncủaTrungQuốcthậpkỷ1970.Nhưngkhicongáiôngđếntuổiđihọc,mộtlầnônggiởsáchcủacongáiraxemvàvôcùngsửngsốt,nhữngbàivănmàôngđãtừngdạyvàkhiếnôngcảmthấythấtvọngvẫnxuấthiệnrấtnhiềutrongsáchgiáokhoacủacongái(1).

Họcgiảnổitiếng,giáosưkhoaTrungvăntrườngĐạihọcBắcKinhTiềnLýQuầnđánhgiárằng,việcbiênsoạnsáchgiáokhoangữvăncủaTrungQuốccơbảnlàdừnglạiởtrìnhđộthậpkỷsáumươithếkỷXX.Đâythựcsựlàlờiđánhgiárấtsắcbén.

Xéttrênvấnđềdạyhọc,phươngphápdạyhọctrênlớpởcáctrườngphổthôngcủaTrungQuốcvẫnápdụngtheolốigiáođiều,máymócnhưchữmới,giảithíchtừngữ,phântíchýnghĩa,cảmnhậntưtưởngvàhọcthuộcrấtnhiềuđoạnvănhiệnđại.

Nhữngchữnàolàchữmới,nhữngtừnàolàtừmới,đềulàdosáchquyđịnh,họcsinhbuộcphảiđiđọc,điviếtvàđinhớnhững“chữmới”vàcách“giảithíchtừ”hếtlầnnàyđếnlầnkhác,kểcảhọcsinhđãquenthuộcvớinhữngchữnàyvàtừnàytừlâu.

CuốnsáchThamkhảodạyhọcmônngữvănphátchogiáoviênđồngbộvớisáchngữvănđãquyđịnhnênphântíchtừngbàinhưthếnàotừtrước.Nhàgiáodụcđươngđạinổitiếng,nhàgiáonhândân,tiếnsĩLýTrấnTâyđãphêphánrằng,giờhọcngữvănhiệnnayđãtrởthànhtrườngsởcủachuyênchếtưtưởng,“HọcKhổngẤtKỷchỉcóthểlýgiảilàlờiphêphánđốivớichếđộkhoacửphongkiến;họcÁnhtrănghồsenchỉcóthểhiểuđâylàlờikhángnghịcủaChuTựThanhđốivớicuộctànsátlớn…Tâmhồncủahọcsinhbịxiềngxíchtinhthầntróichặt,lấyđâurachútkhônggiansángtạonào?”(2).

_________________

(1)VươngLệbiênsoạn,Chúngtanênhọcngữvănnhưthếnào,NXBNhàvăn,tháng10-2002,tr.362.

(2)TiềnLýQuần,Bànvềgiáodụcngữvăn,NXBĐạihọcsưphạmQuảngTây,năm2003,tr.77.

Tôibiếtmộtsốhọcsinhvìmuốntrảlờiđúngcâuhỏicủagiáoviêntrênlớpnênđãtìmcáchđểcóđượccuốnsáchthamkhảo,nhưthếtronggiờngữvăntrênlớpcóthểtrảlời“chínhxác”rấtnhiềucâuhỏi.

Trongsáchngữvănthườngxuyêncóyêucầuhọcthuộcđoạnvănhiệnđại.Dovănhiệnđạilànhữngthứkhẩungữhóa,vềcâuchữmangtínhmở,khôngchặtchẽnhưcâutừtrongvănhọc

cổđiển.Vànhữngđoạnhọcsinhphảihọcthuộcphầnlớnlànhữngđoạnrấtbìnhthường,khôngthểđạtđượcngưỡng“thêmmộtchữthìnhiều,bớtmộtchữthìít”,nhưngkhikiểmtrahọcsinhlạiyêucầumộtchữ,mộtdấucâucũngkhôngđượcsai.Vídụ“đánhanhtamộtcáirấtmạnh”khôngđượchọcthuộcthành“đánhmạnhanhtamộtcái”-chỉlàthayđổivịtrícũngkhôngđược.Mỗidấucâuđềuphảinhớthậtkỹ…Mụcđíchcủaviệchọcthuộcchỉlàđể“đúng”,chứkhôngphảilàđểcảmnhận,khôngphảilàđểkhắcghinhữngcáikinhđiểnvàotríócvàtưtưởng,chỉlàđểkhôngbịmấtđiểmtrongbàikiểmtra.Ởđâyphươngphápvàmụcđíchđãbịđảolộnhoàntoàn.

Xétvềtốchấtcủangườigiáoviêndạymônngữvăn,phươngphápdạyhọccứngnhắcvàđơnnhấttừnhiềunămquađãkhiếnchotốchấtcủađộingũgiáoviênngữvăntụtlùi.Tôiđãtừngđíchthânđượcnghemộtvịhiệutrưởngkhibànvềvấnđềsắpxếpcôngviệcchomộtgiáoviênđãnóirằng“Khôngdạyđượccáikhác,lạicònkhôngdạyđượcngữvănư?”.

KhiViênViênhọccấpmột,côgiáothườngxuyênnhấnmạnh,“Họcngữvănthìphảihọcthuộcbàikhoá,tấtcảnhữnghọcsinhhọcthuộcbàikhoá,điểmthisẽcao”.Saukhilêncấphai,gặpcôgiáongữvăncònbấtngờhơn.Côgiáođórất“tậntâmvớinghềnghiệp”,thườnggiaochohọcsinhrấtnhiềubàitậpvềnhà,trongđócórấtnhiềubàitậpvôbổ.Vídụcoithànhngữ“uểoảichánchường”là“chữmới”,bắthọcsinhphảitratừđiểnghiraphiênâmcủatừngchữmột-đốivớihọcsinhđãlênlớpbảy,bốnchữnàycóchữnàocònlàchữmớinữa?Mộtvídụkháclàgiảithíchthếnàolà“ho”,thếnàolà“sức”,thếnàolà“kiêungạo”,vànhữngtừnàyphầnlớnlàkhôngtìmđượccáchgiảithíchtrongtừđiểnHánngữ,họcsinhđànhphảidùngcácchữphứctạphơnđể“giảithích”nhữngtừmớinày,nhữngbàitậpnhưthếthựcsựkhiếnngườitaphảitứcđếnnổđomđómmắt.

TôicònnhớcómộtlầnViênViêntỏrarấtbựcbộikhiphảilàmkiểubàitậpnhưthế,nóixemra“ăncơm”,“uốngnước”cũngphảigiảithích,vàthếlàchúngtôiđãđưaramộttròchơi,cùnggiảithíchtừ“ăncơm”nhưsau:“Làquátrìnhdùngcácdụngcụchuyênbiệtnhưthìa,đũađểđưathứcănvàomiệng,dùngrăngđểnghiềnnát,quacổhọngrồivàodạdày”,saukhigiảithích,pháthiệnracàngcónhiềutừphảigiảithích,vídụ“thìa”,“thứcăn”,“dạdày”-thựcsựlà“biểnhọcvôbờ”!Chúngtôicườiđếnvỡbụng.

Xétvềlượngđọc,lấysáchgiáokhoacủahọcsinhlớpbốn,lớpnămởBắcKinhlàmvídụ,mộtcuốnsáchgiáokhoacókhoảng20.000-30.000chữ,vàlượngđọcthôngthườngcủamộthọcsinhlớpbốnđánglẽmỗihọckỳphảiđạt800.000đếnmộttriệuchữ-khôngphải20.000chữtrongsáchgiáokhoalànhững“tinhhoađượcchắtlọc”,cóthểđọđượcvới200.000chữhoặc

haitriệuchữtrongcáccuốnsáchbìnhthường,nóđúnglà20.000chữ,khôngnhiềuhơncũngkhôngíthơn-Điềunàycũngcónghĩarằng,xétvềlượngchữmàhọcsinhcầnphảiđọc,lượngđọcmàsáchcungcấpchohọcsinhthiếurấtnhiều!

Vàinămgầnđâygiớigiáodụcngữvănbắtđầunhấnmạnhviệcđọcsáchngoàigiờhọccủahọcsinh,đồngthờiliệtkêrarấtnhiềutácphẩmnổitiếngcủaTrungQuốcvànướcngoài.Nhưnghầuhếtcáctrườngvàgiáoviênđềucoitrọngthànhtíchthicửtrướcmắt,khôngcoitrọngvấnđềđọcsáchngoàigiờhọc,vềcơbảnhọcsinhcấpmột,cấphai,cấpbahọcngữvănđềubóhẹptrongsáchgiáokhoangữvăn.Đặcbiệtlàcấpmột,hoạtđộngdạyhọcgầnnhưđềuxoayquanhsáchgiáokhoa,cáigọilà“đọcsáchngoàigiờhọc”chỉlàmộtlàngióthoảngbêntai.

Hainămtrước,trongxãhộinổilêncuộctranhluậnvềchươngtrìnhgiáodụcngữvănchohọcsinhcấpmột,cấphai,cấpba,rấtnhiềungườitỏrakhônghàilòngvớichươngtrìnhgiáodụcngữvăntrongnhàtrườnghiệnnay,thậmchícónhiềulờiphêbìnhgaygắt.Gầnnhưmọingườiđãđạtđượcnhậnthứcchungrằng,mônngữvăncủahọcsinhcấpmộtvàcấphai,cấpbakhócóthểđảmnhậnđượctrọngtrách“họcngữvăn”.Nhưngtranhluậnxong,tìnhhìnhvẫnkhôngcógìthayđổi,cómộtchútđiềuchỉnh,nhưngchỉlàthaynướckhôngthaythuốc,gầnnhưvẫngiữnguyênhiệntrạng.

Đâylàmộtthựctếkhiếnngườitacảmthấyđaulòng,đấtnướccổđạivớinềnvănminhmấynghìnnăm,sángtạorakhotàngvănhóangônngữmàthếgiớikhócóthểsánhkịp.Bướcvàoxãhộihiệnđại,khoahọcgiáodụccủaTrungQuốcđãtiếnbộ,nhưnglạicàngngàycàngkhôngbiếtcáchhọctiếngmẹđẻcủamình.

ChươngtrìnhgiáodụcngữvăncủaTrungQuốccàngngàycàngtheolốitưduycôngnghiệphóa.Chươngtrìnhdạyhọcvàsáthạchkýhiệuhóa,kỹthuậthóa,tiêuchuẩnhóađãlàmmấtđisứchấpdẫnthiênbiếnvạnhóavốncócủabộmônngữvănvàtínhphongphúcủanó.Việchọctiếngmẹđẻvốnlàmộtchuyệnrấtnhẹnhàngvuivẻ,hiệngiờlạibịdịhóa,biếnthànhmộtcôngviệckhôkhanvàbiếndạng.Giờhọcngữvăncàngngàycàngbiếnthànhmộthoạtđộnggầnnhưgiàyvòhọcsinh,thảonàohọcsinhngàycàngkhôngthíchhọcmônngữvăn.

Họcngữvănrốtcụclàphảihọccáigì,họcnhưthếnàomớicóthểhọcgiỏimônngữvăn?

Cảicáchchươngtrìnhdạyhọcmônngữvănlàmộtđềtàilớn,cầnphảinghiêncứusâu,bấtkỳcáthểnàođềukhôngthểđưaracâutrảlờichínhxácvàuytín.Nhưngchúngtacũngcómộtsốkinhnghiệmhiệuquả,cóthểvậndụngvàođờisốnghọctậphiệnnay,đạtđượchiệuquảrõrệt.

Từkinhnghiệmcủarấtnhiềungườivàquacáctàiliệucóthểtổngkết,córấtnhiềuyếutốđể

cóthểhọctốtmônngữvăn,nhưngphươngthứcquantrọngnhất,cănbảnnhấtlàđọcsách,trongquátrìnhhọcngữvăn,khôngcóvốnkiếnthứcđượctíchlũytừviệcđọcsáchlàkhôngthểđược.

NhàgiáodụcngườiLiênXôVasylOlexandrovychSukhomlynskyđãtừngthửápdụngnhiềuphươngphápđểthúcđẩyhoạtđộnglaođộngtríóccủahọcsinh,ôngđãrútrakếtluậnrằng:Phươngpháphiệuquảnhấtchínhlàmởrộngphạmviđọccủatrẻ(1).

_________________

(1)VasylOlexandrovychSukhomlynsky,Lờikiếnnghịvớicácnhàgiáo,ĐỗĐiệnKhôndịch,NXBKhoahọcgiáodục,táibảnlầnthứnhấttháng6-1984,tr.391.

Ngườicóvốnđọcnghèo,chắcchắnlàngườicóvốnngônngữnghèo,đồngthờicũnglàngườicólốitưduynghèo.Nếuchúngtamuốnconhọcgiỏimônvăn,nhưnglạicoinhẹviệcđọcsáchngoàigiờhọccủacon,điềunàygiốngnhưviệcđưachoconmộtchiếcthìađểbắtconuốngsữabằngthìathayvìuốngbằngcốc,hoặcthảmộtngườivàobồntắmđểhọcbơi.

Hiệngiờrấtnhiềutrườngcấpmột,cấphai,cấpbadạy“mônđọchiểu”,nhưngcácmônnàyvềcơbảnkhôngphảilàhọcsinhcầmmộtcuốnsáchtrongtayvàđọc,màlàgiáoviêngiảng“phươngphápđọc”,họcsinh“trảlờicâuhỏi”.Điềunàygiốngnhưviệckhimộtngườimuốnuốngnước,ngườingồibêncạnhliềnthaothaobấttuyệtgiảngchoanhtamộtđốngkiếnthứcliênquanđếnuốngnước,đồngthờibắtanhtatrảlờimộtsốvấnđềvềuốngnước;cònchiếccốcđựngđầynướclạikhôngchịuđưachoanhta.

HàngnămchínhphủTrungQuốcđềucấpnguồnkinhphílớnđểxâydựngthưviệnchocáctrườngcấpmột,cấphai,cấpba,nhưngthưviệncủarấtnhiềutrườngchỉlàmộthộpgiấybámđầybụibặmđặttrênnóctrường-chỉlàcótồntạicáiđó,nhưngthựctếlạikhôngcógìliênquanđếnhoạtđộngdạyhọccủanhàtrường.Họcsinhluônởtrongtìnhtrạng“nghèovốnđọc”,chủđềthảoluậntrongcáccuộchọpcủagiáoviêndạyngữvăntrongtrườngthườngxuyênlà“Làmthếnàođểgiảngtốtmônđọchiểu”.

Nếutrongchươngtrìnhgiáodụccủanhàtrườngkhôngtạođượcđủđiềukiệnđọcsáchchohọcsinh,việcđọcsáchngoàigiờhọcnhấtthiếtphảiđượcbùđắpởgiađình.

Trongquátrìnhtiếpxúcvớinhiềuphụhuynh,tôigặpkhôngítngườicónhậnthứckhôngđầyđủvềmốiquanhệgiữaviệcđọcsáchvàhọcmônngữvăn,cóbậcphụhuynhthậmchícònngăncảnkhôngchoconđọcsáchngoàigiờhọc.Họrấtquantâmđếnthànhtíchhọctậpcủa

con,nghecóngườinóiđọcsáchngoàigiờhọcrấttốtchoviệchọc,liềnđểchoconđọcmấyngày,nhưngđếnkhiconcóhứngthúvớiviệcđọcsách,bắtđầutỏrasaymê,thìphụhuynhlạilongạiảnhhưởngđếnviệchọchành,rồivộikéoconvềvớibàivở.Nhữngbậcphụhuynhnàyluônchorằngđọcsáchngoàigiờhọckhôngphảilàhọc,họcsáchgiáokhoamớilàhọc.

Trongtrườngtiểuhọcđúnglàcóhiệntượngnày,mộtsốemkhôngbaogiờchịuđọcsáchngoàigiờhọc,điểmthithườngrấtcao,vàmộtsốhọcsinhthườngđọcsáchngoàigiờhọcthìkhôngcóthếmạnhgìnhiềutrongthicử.

Đólàdođềthimônngữvăncủatiểuhọcthôngthườngđềuxoayquanhsáchgiáokhoa,trướckhithiônđiônlạinhiềulần,đúnglàsẽgiúphọcsinhđạtđượcthànhtíchtốttrongbàithi.Trênthựctế,thànhtíchcủakhôngítemchỉlàmộthiệntượnggiả.Khôngphảicácemquaybài,màlànhữngbàithinhưthếkhôngthểkiểmtrađược“trìnhđộngữvăn”đíchthựccủahọcsinh,nóchỉkiểmtrađược“trìnhđộhọcsáchgiáokhoa”củacácemmàthôi.

Thôngthườnghiệntượnggiảvềđiểmthimônngữvănchỉcóthểduytrìởgiaiđoạntiểuhọc,saukhibướcvàogiaiđoạntrunghọc,đặcbiệtlàcấpba,mốiliênhệgiữađềthimônngữvănvàsáchgiáokhoacàngngàycàngyếu,mốitươngquangiữathànhtíchvàlượngsáchđọcsẽhiệnra.

Đềthiđạihọcmônngữvăn,ngoàimộtsốbàithơ,bàivăncổ,hầuhếtnộidungkhôngcóliênquanvớisáchgiáokhoa,vềcơbảnđềthinàykiểmtratrìnhđộngữvănđíchthựccủahọcsinh-tôikhôngnóicáchrađềcủakỳthiđạihọclàhợplýnhất,ởđâytôikhôngcóýđịnhđánhgiávấnđềnày,màchỉmuốnnóirằng,nếukhôngquantâmđếnviệcđọcsách,chỉômsáchgiáokhoangữvănthìsaukhibướcvàogiaiđoạntrunghọc,họcsinhcàngtỏralựcbấttòngtâm,cuốicùng,tạikỳthiđạihọcquantrọngnhất,erằngcũngkhócóthểđạtđượcthànhtíchcao.Vàmộthọcsinhcótrìnhđộngữvăntốtcóthểungdungđốiphóvớiđềthidướibấtkỳhìnhthứcvàởbấtkỳtrìnhđộnào,chắcchắnthànhtíchcủahọcsinhnàycũngkhôngtồi.

NhàgiáonhândânnổitiếngNguỵThưSinhkhidạymônngữvăncấpba,mặcdùtrênvaiphảichịusứcépcủaviệcthicử,lênlớpcủahọcsinh,nhưngôngluôndạyhếtcácbàitrongsáchgiáokhoatrongthángđầutiên,thờigiancònlạilàtổchứccáchoạtđộngđọcsáchvànhiềuchươngtrìnhcóliênquan.Ôngcũnglàmộtngườirấtkhinhthườngsáchgiáokhoa,nhưnglạicóthểdạychomột“lớpyếu”ởmộttrườngbìnhthườngđạtđượcthànhtíchvượtcả“lớpthựcnghiệm”củatrườngđiểm.Ôngđãnắmbắtđượcvấnđềthenchốtcủaviệchọcngữvăn,việcđạtđượcthànhtíchcaocũnglàlẽđươngnhiên.

HầuhếtcácbậcphụhuynhvàgiáoviênkhôngthểlàmđượcnhưbốcủacôbéLýLộKhahoặcnhàgiáonhândânNguỵThưSinh,cóđủdũngkhívàđủkhảnăngđểcontrẻgạtsáchgiáokhoangữvănsangmộtbênđểhọc,nhưngítnhấtchúngtacũngkhôngnêncoisáchgiáokhoalàtrênhết.Trướchếtphảinhậnthứcđượcrằng,họcngữvănkhôngphảilàhọcsáchgiáokhoangữvăn,sauđómớicóthểmạnhdạnđưaviệcđọcsáchngoàigiờhọcvàochươngtrìnhhọccủatrẻ.

Lưuýđặcbiệt

Córấtnhiềuyếutốđểcóthểhọctốtmônngữvăn,nhưngphươngphápquantrọngnhất,cănbảnnhấtlàđọcsách,trongquátrìnhhọcngữvăn,khôngcóvốnkiếnthứcđượctíchlũytừviệcđọcsáchlàkhôngthểđược.

Nếutrongchươngtrìnhgiáodụccủanhàtrườngkhôngtạođượcđủđiềukiệnđọcsáchchohọcsinh,việcđọcsáchngoàigiờhọcnhấtthiếtphảiđượcbùđắpởgiađình.

Trướckhithiônđiônlạinhiềulần,đúnglàsẽgiúphọcsinhđạtđượcthànhtíchtốttrongbàithi.Trênthựctế,thànhtíchcủakhôngítemchỉlàmộthiệntượnggiả.Khôngphảicácemquaybài,màlànhữngbàithinhưthếkhôngthểkiểmtrađược“trìnhđộngữvăn”đíchthựccủahọcsinh,nóchỉkiểmtrađược“trìnhđộhọcsáchgiáokhoa”củacácemmàthôi.Thôngthườnghiệntượnggiảvềđiểmthimônngữvănchỉcóthểduytrìởgiaiđoạntiểuhọc,saukhibướcvàogiaiđoạntrunghọc,đặcbiệtlàcấpba,mốiliênhệgiữađềthimônngữvănvàsáchgiáokhoacàngngàycàngyếu,mốitươngquangiữathànhtíchvàlượngsáchđọcsẽhiệnra.

Kỹxảolớnnhấtđểlàmvăn

Khimộtngườilàmmộtviệc,nếukhôngcó“kỹxảolớn”màchỉcó“kỹxảonhỏ”,anhtavừalàmkhôngtốtđồngthờicũngkhôngcóhứngthúlàmviệcđónữa.Mấtđi“kỹxảolớn”,thựcrangaycả“kỹxảonhỏ”cũngkhócóthểcóđược.

Cómộtlầntôiđếnchơinhàmộtngườibạn,chịđangrầurĩvìcậucontraihọclớpbảykhôngbiếtlàmvăn,hỏitôiphảilàmthếnàomớigiúpconhọcđượccáchlàmvăn.Tôinóitrướchếthãyxemvởtậplàmvăncủaconchịđã.Cậubétỏrarấtmiễncưỡng,cóthểnhậnrarằngcậungạichongườikhácxembàiviếtcủamình.Mãichođếnkhicậubéđiđábóngvớibạn,mẹcậumớilấytrộmvởtậplàmvăncủacậuraxem.

Đềbàicủabàivănđầutiênlàhãykểvềmộtchuyệnthúvị.Cậubérấtthíchbóngđá,ngaytừphầnmởbàicậuđãnóirằngđábónglàchuyệnthúvịnhất,sauđómiêutảvềniềmvuicủacậu

khiđábóng,mộtsốtìnhtiếthấpdẫntrênsânbóng,ngoàiracònviếtxenvàohaingôisaobóngđámàcậuhâmmộ.Xemracậubiếtrấtrõnhữngngôisaobóngđánàynênmiêutảrấthàohứng,rấtrõràng.

Bàivănnàycủacậubéviếtkhádài,lờivăntrôichảy,tìnhcảmchânthật,lạicònđưaramộtsốphépsosánhsinhđộng.Cóthểthấyđượcrằngcậuđãgửigắmtìnhcảmcủamìnhvàobàivăn.Mặcdùnộidungcủacảbàiviếtvàđềbàicóphầnkhôngănnhậpvớinhaulắm,nhưngxétvềtổngthểvẫnlàbàiviếtcóchấtlượng.Tôiđọctừđầuđếncuốiđịnhkhenhay,bấtngờnhìnthấyđiểmmàcôgiáocholà“không”,đồngthờighirõyêucầucậuphảiviếtlại.

Tôivôcùngkinhngạc,khôngtinđượcrằngbàitậplàmvăncòncóthểchođiểmkhông,hơnnữalàbàivănhaynhưvậy.

Tôivộilậtrađằngsauđểxem,thấycậubélạiviếtmộtbàiviếtkhácvớiđềbàigiốngnhưtrên.Mẹcậuđứngbêncạnhnóivớitôirằng,đâylàbàivăndocôgiáoyêucầuviếtlại.Lầnnày,“mộtchuyệnthúvị”đãbiếnthànhnhưthếnày:Tronglúcđábóngcómộtbạnbịthươngởchân,bạnấyliềnthôikhôngđánữa,đưabạnnàyvềđếnphòngytếbăngbóvếtthương,sauđólạiđưabạnvềnhà,cảmthấylàmđượcmộtviệctốt,chorằngđâylàmộtchuyệnthúvị.Sốchữcủabàivănnàykháít,tườngthuậtsơsài,làbàiviếtkhá“rênrỉ”.Côgiáochobảymươihaiđiểm.

Chịbạnnóivớitôirằng,nộidungcủabàivănnàylàdocontraibịara,bởithựcsựcậukhôngnghĩrađượcnênviếtcáigì.Tấtcảnhữngchuyện“thúvị”màcậunghĩrađược,ngoàiđábóng,đềulànhữngtròchơixấuvớibạn,cậucảmthấycôgiáocàngkhôngchoviếtnhữngchuyệnnày,đànhphảibịaramộtchuyện“thúvị”.

Timtôihơinhóilên,dườngnhưnhìnthấymộtngườidùngbúađậpnátmộthạttrânchâu,sauđócầmmộtviênđálênnóivớitrẻrằng,đâylàtrânchâu.

Vìtôikhôngthểđềnghịlênnhàtrườngchonhữngcôgiáonhưthếnghỉviệc,đànhphảicầumongchocậubéđómaymắn,saunàygặpđượcmộtcôgiáodạyvăntốt,đólàđiềurấtcóýnghĩavớicậu.

Mộtlần,tôiđếnnghegiờdạycủagiáosưLaoKhảitrườngĐạihọcSưphạmBắcKinh,chuyêngialuậtgiáodụcnổitiếngcủaTrungQuốc.Ôngđãkểmộtcâuchuyện:HồinhỏmẹđưaôngđếnHàngChâu,lầnđầutiênnhìnthấytàuhỏa,ôngcảmthấyvôcùngmớilạ,vềđếnnhàliềnhàohứnglàmmộtbàivăn,trongđócómộtcâunóirằng“tàuhỏabònhưconrắn”-mộtcách

sosánhhìnhtượngbiếtbao,đólàcảmnhậnchânthựctrongmắtmộtđứatrẻ-nhưnglạibịcôgiáophêbìnhlàsosánhkhôngxácđáng.Điềunàyđãkhiếnôngrấtchánnản,mộtthờigiandàikhôngthíchviếtvănnữa.Mãichođếnkhimộtcôgiáokhácxuấthiện,tìnhhìnhmớicósựthayđổi.Tìnhcờcôgiáonàyđọcđượcmộtbàithơcủaông,khenngợihếtlời,lạicònđọctrướclớpchocácbạnnghe,đồngthờigiớithiệuchomộttờbáođểđăngbáo.Chuyệnnàyđãkhiếnôngtựtinlênrấtnhiều,gợilạiđượchứngthúđốivớimônngữvănvàtậplàmvănchoông.

Tuổithơcủanhữngngườinổitiếngcũngyếuđuốinhưvậy,cóthểthấytấtcảmọiđứatrẻđềucầnsựchămsóc,giáodụcđúngđắn.NếunhưcôgiáomàgiáosưLaoKhảigặplầnsaucũnggiốngnhưcôgiáođầutiên,thìhiệnnaygiớigiáodụccủaTrungQuốccólẽđãkhôngcóđượcmộthọcgiảxuấtsắcnhưvậy.

CậubénàycóđượcmaymắnnhưgiáosưLaoKhảihaykhông?

Cómộtcâunói,haichuyệnđángsợnhấtthếgianlà“langbămchữabệnhchongườiđời,phàmphutụctửnóichuyệnvănchương”.Langbămcóthểcướpđitínhmạngcủaconngười,phàmphutụctửcóthểbópchếtlòngnhiệthuyếtvàsứcsángtạocủaconngười.Hiệngiờsốhọcsinhkhôngbiếtlàmvănvàsợlàmvănchiếmrấtđông,giáoviênvàphụhuynhluônđauđầuvìđiềunày,ngoàiviệctráchmócvàphêbìnhcontrẻ,cóbaonhiêungườicóthểđứngtrêngócđộdạyhọcsinhlàmvănđểsuynghĩvấnđề,đitìmcănnguyêncủavấnđềtừbảnthângiáoviênhoặcphụhuynh?

Cómộtcôbéhọclớpba,bốmẹcôcôngtácrấtbận,giađìnhcóthuêngườigiúpviệc.Mộtlầncôgiáobốtrílàmbàitậplàmvăn,đềbàilà“Emgiúpmẹemlàmviệcnhà”,yêucầuhọcsinhsaukhivềnhà,trướchếtlàgiúpmẹlàmmộtsốviệc,sauđóphátbiểucảmtưởngcủamìnhkhilàmviệcnhà.

Côbérấtnghiêmtúcthựchiệntheoyêucầucủacôgiáo,saukhivềnhàliềnlaunhà,rửabát,sauđóviếttrongbàivănrằng:Thôngqualàmviệcnhà,cảmthấylàmviệcnhàrấtmệtđồngthờikhôngcógìthúvị.Bìnhthườngmẹbảoemcốgắnghọcchotốt,sợemkhôngchămchỉhọcsaunàysẽkhôngtìmđượcviệclàm,từlâuemkhôngđểtâmđếnlờimẹdạy.Saukhitựtaylàmviệcnhà,emcảmthấycầnphảihọchànhchămchỉ,sợrằngsaunàykhôngtìmđượcviệclàm,thìphảiđilàmosinchongườikhác.

Côbémớihọcviếtvănnày,mặcdùnhữnglờicônóikhôngđược“caothượng”,nhưnglànhữnglờinóithậtlòng.Nhưngbàivănnàylạibịcôgiáophêbình,nóitưtưởngnộidungcóvấnđề,khôngnêncoithườngngườigiúpviệcnhưvậy,yêucầuphảiviếtlại.

Côbékhôngbiếtphảiviếtlạinhưthếnào,liềnđihỏimẹ,mẹcônói:Connênviếtsaukhilàmviệcnhà,conmớicảmnhậnđượchàngngàymẹphảilàmviệcnhàvấtvảnhưthếnào,mìnhphảichămchỉhọchành,báođápcôngơnbốmẹ.Côbénói:Nhưngmẹcóbaogiờlàmviệcnhàđâu,mọiviệctrongnhàmìnhđềudocôgiúpviệclàm,hàngngàyvềnhàmẹchỉăncơm,xemtivi,khôngmệttínàocả.Mẹnói:Concóthểđặtgiảthiếtrằngnhàmìnhkhôngcóngườigiúpviệc,mọiviệctrongnhàđềudomẹlàm.Viếtvănlàphảicótưởngtượng,cóthểhưcấu.

Nhìntừbềngoài,lờinóicủagiáoviênvàngườimẹkhôngcógìlàsai,nhưnghọkhôngtrântrọnggiátrịcủa“sựchânthực”,hiểusaisự“tưởngtượng”và“hưcấu”trongviếtvăn,thựctếđâychínhlàdạyconnóinhữngđiềugiảdối.Mặcdùdụngýchủquanđềulàmuốncontrẻlàmđượcnhữngbàivănhay,nhưnglạikhôngbiếtsựchỉbảocủahọđốivớitrẻ,chínhlàpháhoại“kỹxảo”lớnnhấtcầnphảicótrongkhilàmvăn-“nóithật”.

Sởdĩnói“nóithật”làkỹxảolớnnhấttrongviếtvăn,làởchỗnóithậtcóthểkhiếnngườitanảysinhcảmhứngviếtvăn,pháthiệnnộidungviết,tứcmuốnviết,đồngthờicócáiđểviết-khôngcóhaiđiềunày,viếtvănlàchuyệnkhôngtưởng.

Cảmhứngviếtvănbắtnguồntừnguyệnvọngdiễnđạt,viếtnhữnglờithậtlòngmớibiếtrõmìnhmuốnbiểuđạtcáigì,mớicónộidungcóthểbiểuđạt,mớicảmthấythoảmãnsaukhibiểuđạt.Khôngaimuốnvìnhữnglờigiảdốimàviếtvăn.Chodùlàcuộcsốngđờithườnghayviếtvăn,nóidốiluônmấtnhiềucôngsứchơnnóithật,độkhócũnglớnhơn,đồngthờinhữngthứgiảdốichỉđemlạisựthoảmãnvềmặtnhucầu,khôngđemlạicảmgiácvuivẻ,thíchthú.

Nếutrongquátrìnhtậpviếtvăntrẻkhôngđượcnóithật,luônbịyêucầuphảiviếtnhữnglờigiảdối,biểuđạtnhững“tìnhcảmtưtưởng”khôngtồntạicủamình,tưduycủachúngsẽbịđảolộn.Nhữngyêucầunhưthếsẽkhiếnchúngkhôngbiếtphảilàmgìtrongkhilàmvăn,mấtđicảmgiácvàkhảnăngphánđoán,mấtđikhảnăngtìmđềtài.Vàthếlàvấnđềlớnnhấtmàchúnggặpphảilà-khôngbiếtviếtcáigì.

Viếtvănnhưngkhôngnóithật,khiếnhọcsinhkhiphảiđốimặtvớimộtđềvăn,thườngtựbỏquanhữngconngườivàsựviệcquenthuộcnhấtvớimình,từbỏsuynghĩvàtrảinghiệmchânthựcnhấtcủamình,lựcbấttòngtâmđitìmnhữngđềtàirấtvôlối,viếtranhữngquanđiểm“tíchcực”mìnhvừakhôngcócảmgiác,lạikhôngthểnắmbắtđược.Điềunàycóthểgiảithíchtạisaohiệnnayhọcsinhtiểuhọc,cấphai,cấpbacócănbệnhchungnhưthếnày:Khilàmvănkhôngcócáigìcóthểviết,khôngtìmđượctàiliệuvàquanđiểm,cốgắngviếtsaochođủsốchữ.

Nhữngbàivănđượcviếtranhưthếcóthểsẽphùhợpvới“quyđịnh”,nhưngtácdụngphụcủanósẽnhanhchónghiệnra-nhữngbàiviếtkhôngvui,bịađặtsẽkhiếntrẻcảmthấychánghét,lòngnhiệttìnhvàsựtựtinđốivớiviệcviếtvănbịpháhỏng.Điềunàycóthểgiảithíchtạisaohiệnnaycónhiềuemghéthọcmôntậplàmvănnhưvậy.

Hiệnnayphươngphápdạyhọcsinhtiểuhọc,cấphai,cấpbamôntậplàmvănthậtđadạngbiếtbao,tronggiờhọc,giáoviênsẽdạychotrẻrấtnhiều“kỹxảoviếtvăn”.Nhưngnhữngcáiđóđềuthuộcphạmtrù“kỹxảonhỏ”,kỹxảolớnnhấtlà“nóithật”lạiluônluônbịcoinhẹ,thậmchíbịngườitahủyhoại.Khimộtngườilàmmộtviệc,nếukhôngcó“kỹxảolớn”màchỉcó“kỹxảonhỏ”,anhtavừalàmkhôngtốtđồngthờicũngkhôngcóhứngthúlàmviệcđónữa.Mấtđi“kỹxảolớn”,thựcrangaycả“kỹxảonhỏ”cũngkhócóthểcóđược.

Mặcdùkhigiảngvề“phươngpháplàmvăn”,giáoviênđềunóirằngviếtvănphảicó“cảmnhậnchânthực”,nhưngtrongthựctế,họcsinhrấtítkhiđượckhuyếnkhíchnóithật.Ýthức“thuyếtgiáođạođức”đếntừgiáoviên,phụhuynhvàxãhộivẫnchiphốimạnhmẽhoạtđộnggiáodụctrongnhàtrường,từngàytrẻbắtđầubiếttựbiểuđạt,đãvộivàngbắtchúnghọccáchnóinhững“ngôntừtheotràolưuchung”,vàkhôngbaogiờdámđểchochúngcókhônggiantựmìnhsuynghĩvàtựmìnhbiểuđạt.Sựchỉbảovàphêbìnhcủagiáoviênđốivớibàiviết,khiếnhọcsinhcảmthấyengạiđốivớiviệcnóithật,chúngđượchuấnluyệnkhiphảiđốimặtvớimộtđềvăn,tronglòngđềulànhữngýtưởng,tìnhcảmgiảtạo,điđâuđểtìmkiếmnhữngtìnhcảmvàsuynghĩthậtđây?Văndĩtảiđạo,vănchươngcóthểphảnánhtưtưởngvàphẩmchấtđạođứccủamộtconngười,dạyhọcsinhcấpmột,cấphai,cấpbalàmvăncũnglàgánhváctráchnhiệmgiáodụctưtưởngđạođứcchotrẻ.Chínhvìlẽđó,việcdạyhọcsinhcấpmột,cấphai,cấpbalàmvăntrướchếtphảidạychotrẻcáchbiểuđạtchânthực,biểuđạttựdo,sauđómớicóthểnóiđếnvấnđề“trìnhđộcâuchữ”và“trìnhđộtưtưởng”.Hướngcontrẻtheolốibiểuđạtkhôngchânthực,vừakhôngthểgiúpchúngviếtrađượcbàivănhay,cũngkhôngđạtđượcmụcđíchgiáodụctưtưởng.

Khitrẻbiếnlốibiểuđạtchânthựcthànhlốibiểuđạtgiảdối,trẻsẽbắtđầuđinóinhữnglờikhôngthựcvớilòngmình;khitrẻgòbónhữnglờibiểuđạttựdovàokhuônkhổdongườilớnđưara,nộitâmcủatrẻbắtđầunảysinhnhữngtưtưởnghènkém;khitrẻvìđạtđiểmcaomàphụhọahùatheo,làlúcchúngtựvùidậpcátínhcủamình…Nhữngđiềunàylẽnàokhôngphảilàsựpháhoạiđốivớitưtưởngđạođứchaysao!

LỗTấnđãtừngnói,lưumanhchínhlàkhôngcónhữngkiếngiảicốđịnhcủamình,hômnaycóthểthếnày,ngàymaicóthểthếkhác.Cáchhuấnluyệnngônngữlưumanhtừnhỏ,sẽnuôi

dưỡngrakẻlưumanh(1).

_________________

(1)TiềnLýQuần,Mạnđàmgiáodụcngữvăn,NXBĐạihọcSưphạmQuảngTây,tháng7-2003,tr.79.

Hoạtđộngviếtvănbìnhthườngthựcralàquátrìnhtựmìnhsuynghĩ,chínhvìthếcũnglàquátrìnhtựmìnhtrưởngthành.Mộtđứatrẻkhiđốimặtvớimộtđềbàicóthểsuynghĩđộclập,sựsuynghĩcủaemlàtựdovàthànhthực,emsẽtìmthấynộidungmàmìnhmuốnbiểuđạt,tronglòngemsẽcórấtnhiềuđiềumuốnnói,khôngcầnphảiviếtnhữnglờisáorỗngđểchođủsốchữ,khicầmbútlênsẽkhôngthấyuểoải,chánchường.Nếumôitrườngtrưởngthànhcủamộtngườikhôngcónhântốkhiếnanhtasađọa,chắcchắnanhtasẽkhôngvìbiểuđạttựdotrongbàivănmàtưtưởngtrởnênkhônglànhmạnh;vàsựchínchắncủatưtưởngđươngnhiêncóthểkhiếnbàivăntrởnênsinhđộng.

TrongquátrìnhphụđạoViênViênlàmvăn,tôiluônnhắcnhởViênViênphảithànhthực,chínhvìthếtrongcácbàiviếtcủamình,côbéluônbàytỏđượcnhữngtìnhcảmchânthực.

Cònnhớkhiđanghọccấphai,mộtlầnnhàtrườngtổchứchoạtđộngcảmơnmẹnhânngàyLễcủamẹ,yêucầumỗihọcsinhcuốituầnvềnhà,rửachânchomẹmộtlần,sauđólàmmộtbàivăn,nóicảmnghĩcủamìnhkhirửachânchomẹ.

Dụngýcủa“đềvăn”nàyrấtrõràng,nóyêucầuhọcsinhviếtcáigìcũngđãrấtrõràng.Trướcđótôicũngđượcbiếtnhữngtrườngkháctừngtổchứcnhữnghoạtđộngnhưvậy,sauđócũngnghenóicómấytrườngkhácđangthựchiện.

Tạisaomọingườilạihàohứngvớiviệc“rửachân”nhưvậy?Liêntưởngđếnmấynămtrước,mỗikhiđếnngày“họcLôiPhong(1)”,liềncóngườirađườngđánhgiàymiễnphíchomọingười,ngườiđượcphụcvụphầnlớnlànhữngngườiđếnđểkiếmhời,ngườisốngbằngnghềđánhgiàylạiđángthươngđứngnhìncôngviệccủamìnhbịngườikháccướpmất-đâythựcsựlàmộtsựkhinhmạnđốivớitinhthầnLôiPhong!

_________________

(1)LôiPhong(1940-1962):LàmộtchiếnsĩquângiảiphóngnhândânTrungQuốc,mộttấmgươngsángtoàntâmtoànývìnhândânphụcvụ(ND).

Tôicảmthấyđằngsauhai“sángkiến”“rửachân”và“đánhgiày”,luôncóđiểmgìđótương

đồng,điềunàykhiếntôicảmthấykhôngthoảimái.

SaukhiViênViênvềnhànóivớitôichuyệnnày,tôinhậnrađượccôbécũngcóphầnkhóxử.

Bìnhthườngchúngtôirấtsẵnlòngphốihợpvớinhàtrườnglàmmộtsốviệc,lầnnàychuyệnnàylạihơikỳcục,khôngainóivớiainhưngchúngtôiđềukhôngmuốnlàm.TôinóivớiViênViên:Mẹcòntrẻnhưvậy,cũngrấtkhoẻmạnh,tạisaophảiđểconrửachânchomẹnhỉ?Kểcảmẹcógiàrồi,chỉcầntựmìnhlàmđược,việcrửachâncũngkhôngmuốnđểngườikháclàm.Conngườivớiconngười,cóthểgiúpđỡlẫnnhau,quantâmlẫnnhau,nhưngchỉkhimộtngườicầngiúpđỡ,chúngtamớicầnphảigiúphọ.Cáchthểhiệnsựquantâmphảiphùhợp,mớicóthểđemlạiniềmvuichongườiđượcquantâm,nếukhôngthàkhônglàmcònhơn.

TráitimnhỏbécủaViênViêncóthểvẫncảmthấykhóhiểuvàkhóxử.Tôiliềnphântíchchocôbénghe:Nếumẹphảithườngxuyêntrèođèolộisuốitrongcôngviệchoặctrongcuộcsống,sựlaođộngcủađôichâncóýnghĩađặcbiệt,đồngthờivềđếnnhàmệtkhôngmuốnlàmgì,conrửachânchomẹlàmộtviệccóýnghĩa.Hiệntạimẹngàyngàyngồiôtôđếncơquan,hầuhếtthờigianngồitrênghế,đôichânmẹkhôngchịunhiềuvấtvảhơnđôitay,cũngkhôngphảichịunhiềumưagióhơnmặtmẹ.Nhưthế,việcrửachânchomẹcònkhôngbằngrửatay,rửamặtchomẹ-tuynhiên,việcnàycóýnghĩahaykhông?

ViênViêncảmthấytôinóicólý,nhưngcôbévẫnlokhôngbiếtnênviếtbàivănnàynhưthếnào.Vàthếlàtôihỏicon:Conthấydụngýcủanhàtrườngkhitổchứcnhữnghoạtđộngnhưthếnàylàgì?

ViênViênnóilàđểcácbạnhiểuđượcmẹ,quantâmđếnmẹ,thôngquaviệclàmđiềugìchomẹthểhiệntìnhyêuđốivớimẹ.Tôilạihỏitiếp,thếconcómuốnlàmmộtviệcgìđóđểthểhiệntìnhyêuđốivớimẹkhông?ViênViênliềngậtđầu.

Tôicười,haitayđặtlênmácôbénhưbìnhthườngvẫnlàm,rồiấnmạnh,mũicôbéliềnlõmxuống,miệngtrulênnhưmũichúheocon.Tôithơmvàochiếcmiệngđónói,tốinaymẹvàbốđềukhônglàmthêmgiờ,hiệngiờviệcmẹmuốnlàmnhấtlàcảbachúngtarangoàiđidạo,lâulắmrồiconkhôngđidạocùngbốmẹ.ViênViênvuivẻnóivâng,chúngtôiliềncùngđi.Thờigianđócảbachúngtôiđềurấtbận,giâyphútnhànrỗinhưthếquảthậtlàhiếmcó,đúnglúccóthểvừađidạovừanóinhữngchuyệnđãdồnlạitrongthờigianqua.

Vềđếnnhà,tôinóivớiViênViênrằng,nếungườinàocũngviếtmìnhrửachânchomẹ,từđóhiểuđượcrằngcầnphảihiếuthảovớimẹ,thìkhôngcòngìmớimẻnữa.Tốihômnaythựcraconcũngđãtỏlònghiếuthảovớimẹrồi,vìcongạtbàitậpsangmộtbên,khôngsợlãngphí

thờigian,đidạocùngbốmẹ,đâylàđiềukhiếnmẹcảmthấyvuinhất,cũnglàđiềumẹmuốnđượclàmnhất,việcnàythựcsựlàtốthơnrửachânrấtnhiều.

TừđóViênViênngộrađượcmộtđiềuđólàcónhiềucáchđểtỏlònghiếuthảovớimẹ,điềuquantrọnglàphảichânthực.

BìnhthườngtôiluônnóivớiViênViênrằng,khiviếtvăn,đặtbiệtlàkhiphảiđốimặtvớimộtđềvăn,cầnphảiđiềuđộngthànhýcủamình.Bởiđềbàilàdocôgiáora,vừađọcđềbài,cóthểmìnhchưatìmđượccảmgiácngay,khôngbiếtnênviếtgì,vậythìtrướckhiviếtnhấtthiếtphảihỏimìnhrằng:Vớiđềbàinàyhoặcnộidungnày,suynghĩchânthựcnhấtcủamìnhrốtcụclàgì?

Xuấtpháttừthóiquentưduy,ViênViênđãnhanhchóngtìmđượcnộidungvàsuynghĩvềbàivăn.SauđótôiđãđọcbàivănnàycủaViênViên,côbéđãthànhthựcviếtracảmnhậncủamìnhđốivớibàivănnày,viếtmẹvàcongáiđãnóichuyệnvớinhau,viếtchúngtôilấyviệcđidạođểthaythếviệcrửachânvànhữngđiềumàmìnhcảmngộđược,bàivăncũngđãbiểuđạtđượcsựtôntrọngvàtìnhyêuđốivớimẹ.Côbéviếtrấtchânthực,lờivăncũngrấttrôichảy.

Sauđónhàtrườngtổchứcbuổihọpphụhuynh,giáoviênđãnhắcđếnhoạtđộngnàyvàtỏrarấtxúcđộngkhinóiđếnhaiemhọcsinhnghịchngợmđãcósựthayđổithôngquahoạtđộng,điềunàychothấyhoạtđộngnàyđãđạtđượchiệuquảrấttốt.Haiemhọcsinhđóđềuviếtbàirửachânchomẹ,pháthiệnthấychânmẹrấtthô,cónhiềuvếtbối,chínhvìthếcácemrấtthươngmẹ,quyếttâmvềsauphảiyêumẹnhiềuhơn,cốgắnghọcchotốtđểbáođápcôngơncủamẹ.

Vìcôgiáochỉđọcmộtđoạnvăntrongbàiviếtcủahaiemhọcsinhnày,nêntôikhôngbiếtđượcnộidungtoànbàicủacácem.Tôinghĩ,nếumẹcủahaiemnàyvìmộtlýdođặcbiệt,vìcôngviệchoặcgiađìnhmàđôichânhọphảichịunhiềuvấtvả,thìđiềuđósẽkhiếnconcảmđộng,điềumàcontrẻviếtracũnglànhữngtìnhcảmthật;nhưngnếumẹcủacácemkhôngkhácgìsovớinhữngbàmẹkhác,chỉlàdohọthíchđigiàycaogót,thíchhoạtđộnghoặckhôngchúýchămsócchân,thìlàmsaođôichâncủamẹcóthểgợiđượccảmxúcchocácem?Vếtchaitrênchânmẹcóquanhệgìvớitìnhyêucủamẹ,nhữngbàmẹchămsócđôichânthậttốtkhôngphảilànhữngbàmẹkhôngcầncùvấtvảư?Chỉerằngcácemkhôngcóbệnhmàtựrênrỉ,nóinhữnglờikhôngthậtvớilòngmình.

Họcgiảđươngđạinổitiếng,giáosưkhoaTrungvăntrườngĐạihọcBắcKinhTiềnLýQuầnchorằng,việcrènluyệnkhảnăngnóivàviết,trướchếtvẫnphảilàbồidưỡngmộttháiđộ,tức

phảibiểuđạtmộtcáchchânthànhtưtưởngvàtìnhcảmchânthựccủamình.Ôngphêbìnhtronggiáodụchiệnnayhiệntượngviếtvănsáorỗng,cứngnhắcvẫncònrấtphổbiến,đồngthờicònănsâuvàochươngtrìnhgiáodụcmônngữvănởbậctiểuhọc,cấphai,cấpba,từthuởthiếunhiđãgâyhạichothanhthiếuniên,điềunàysẽgâyrahậuquảkhônlường.Ôngchorằngđâykhôngchỉlàvấnđềvănphong,màlàvấnđềtốchấtcủamộtngười,làtinhthần,trạngtháiđạođứccủangườidân.Ônglolắngvàchỉrarằng,họcsinhbịatrongbàivăn,nóinhữnglờikhôngthậtvớilòngmình,dầndầnsẽtrởthànhthóiquen,tâmhồncũngbịbópméo(1).

Hưcấuvàgiảdốitrongviếtvănlàhaivấnđềhoàntoànkhácnhau,vềthựcchấtnólàsựkhácbiệtgiữagiàutrítưởngtượngvàthiếutrítưởngtượng.Sựhưcấubắtnguồntừnhữngtìnhcảmthật,lànhữngcáiđẹpgiàutrítưởngtượng;nhữngcâuchữgiảtạolànhữnglờivănthiếutìnhcảmchânthựcvàtrítưởngtượng,sẽkhôngcócáiđẹptiềmẩntrongđó.

“Khibạnyêucầutrẻemnóiranhữngsuynghĩcủamình,cầnphảigiữtháiđộthậntrọngvàkỹlưỡng…Cầnphảidạychochotrẻbiếttrảinghiệmvàtrântrọngtìnhcảmcủamình,chứkhôngphảidạychochúngcáchtìmnhữngcâuchữđểtrútbàyranhữngtìnhcảmkhôngtồntại”(1).

“Nóinhữnglờithậtlòng”trongbàivănlúcđầulàvấnđềýthức,đếncuốicùngsẽbiếnthànhvấnđềnănglựcvàthóiquen.Nếumộtngườitừnhỏđãbịbaovâytrongnhữngcáigiảdối,thìanhtacóthểmấtđithóiquenvàkhảnăngnóinhữnglờichânthực,khôngphảianhtakhôngmuốnnói,màlàanhtađãkhôngcònbiếtnóinữa.Muốnkhôiphụcnănglựcnày,cũngcầnphảimấtrấtnhiềucôngsức.NhàvănđươngđạinổitiếngTấtPhiVũnói,viếtvăn“trướchếtlàphươngdiệndũngkhí,sauđómớilàvấnđềkỹthuật”(2).Khichúngtađangphảikhốnkhổtìmkiếm“kỹxảoviếtvăn”,thựcrakỹxảođơngiảnbiếtbao-khiviếtvăntrướchếtxinhãyghinhớ“nóinhữnglờichânthực”.Dạychocontrẻbiếtđiềunày,ýnghĩacủanósẽvượttrêncảviệcviếtvăn.GiốngnhưhọcgiảTiềnLýQuầnđãnói,“Bồidưỡngmộtngườiviếtvănnhưthếnào,nóicáchkhácchínhlàbồidưỡngmộtngườilàmngườinhưthếấy”(3).

________________

(1)TiềnLýQuần,Mạnđàmgiáodụcngữvăn,NXBĐạihọcSưphạmQuảngTây,tháng7-2003,tr.13-14.

(1)VasylOlexandrovychSukhomlynsky,Lờikiếnnghịvớicácnhàgiáo,ĐỗĐiệnKhôndịch,NXBKhoahọcgiáodục,táibảnlầnthứnhấttháng6-1984,tr.358.

(2)VươngLệchủbiên,Chúngtahọcmônngữvănnhưthếnào,NXBNhàvăn,tháng10-2002,tr.378.

(3)TiềnLýQuần,Mạnđàmgiáodụcngữvăn,NXBĐạihọcSưphạmQuảngTây,tháng7-2003,tr.78.

Lưuýđặcbiệt

Nóithậtcóthểkhiếnngườitanảysinhcảmhứngviếtvăn,pháthiệnnộidungviết,tứcmuốnviết,đồngthờicócáiđểviết-khôngcóhaiđiềunày,viếtvănlàchuyệnkhôngtưởng.

Hiệnnaynguyênnhânchủyếuảnhhưởngđếnviệc“nóithật”củahọcsinhbắtnguồntừýthức“thuyếtgiáođạođức”củagiáoviên,phụhuynhvàxãhội,ýthứcnàykhiếnchúngtavộivàngrótnhữngcáicaothượngvàođầuóccontrẻ,vộivàngbắtchúnghọccáchnóinhững“ngôntừtheotràolưuchung”,vàkhôngbaogiờdámđểchochúngcókhônggiantựmìnhsuynghĩvàtựmìnhbiểuđạt.

Khiviếtvăn,đặtbiệtlàkhiphảiđốimặtvớimộtđềvăn,cầnphảiđiềuđộngthànhýcủamình.Bởiđềbàilàdocôgiáora,vừađọcđềbài,cóthểmìnhchưatìmđượccảmgiácngay,khôngbiếtnênviếtgì,vậythìtrướckhiviếtnhấtthiếtphảihỏimìnhrằng:Vớiđềbàinàyhoặcnộidungnày,suynghĩchânthựcnhấtcủamìnhrốtcụclàgì?

Hưcấuvàgiảdốitrongviếtvănlàhaivấnđềhoàntoànkhácnhau,vềthựcchấtnólàsựkhácbiệtgiữagiàutrítưởngtượngvàthiếutrítưởngtượng.

Chương3:GiáodụcphẩmchấtđạođứccầnthiếtchocảcuộcđờiEmbétừđâuđến?

Biến“giáodụcgiớitính”thành“vẽđườngchohươuchạytrongvấnđềgiớitính”,còntệhơnrấtnhiềusovớiviệckhônglàm!

Thanhthiếuniênxuấthiệncácvấnđềnhưcóthaisớm,lạmdụngtìnhdục…,khôngphảilàdochúngthiếuhiểubiếtvềkiếnthứcgiớitính,màlàvìtinhthầntrốngrỗng,đạođứctìnhcảmpháttriểnkhôngtốt,thiếukhảnăngtựyêumìnhvàyêungười.

“Embétừđâuđến”,đâygầnnhưlàvấnđềmàmỗiđứatrẻđềuphảihỏi,đồngthờikhiếnmỗibậcphụhuynhđềucảmthấykhótrảlời.Rấtnhiềungườiđềunóicầnphảinóirõchotrẻ,nhưngnóirõnhưthếnào,lạikhôngnêucụthể.

Tôiđãtừngđượcđọcmộtbàiviết,cómộtngườimẹđãtrảlờinhưthếnày:“Trongcơthểcủamẹcómộttếbàogọilàtrứng,trongcơthểbốcómộttếbàogọilàtinhtrùng,mộtngày,haitếbàonàyđãgặpnhau,trứngđãnhiệttìnhmờitinhtrùngđếnnhàcôấychơi,thếlàchúngliềncùngnhauđivàobụngmẹ.Mẹliềnchuẩnbịchochúngmộtcungđiệnrấtđẹpgọilàtửcung,trongtửcungcủamẹ,trứngvàtinhtrùngkếthợpthànhmộthợptử,saukhiđượccácchấtdinhdưỡngtrongcơthểmẹnuôidưỡng,hợptửpháttriểnthànhmộtembé,đợiđếnkhiembéchínthángmườingày,mẹliềnvàobệnhviện,cáccôhộsinhtrongbệnhviệnliềnđónembéra,thếlàconđãchàođời”.Câutrảlờinàyphứctạpquá!Đâykhôngphảilàđangtrảlờicâuhỏicủamộtđứatrẻba,bốntuổi,màlàđanggiảngbàichochươngtrìnhphổbiếnkiếnthức.

TrongtácphẩmEmilecủamình,Rousseauđãlấymộtvídụ:Mộtcậubéhỏimẹmìnhembétừđâuđến,bàmẹliềntrảlời,“Làdomẹrặntừtrongbụngra,lúcrặnbụngđaukinhkhủng,tưởngnhưmấtmạngluôn”.Rousseauchorằngcâutrảlờinàyrấtkinhđiển,bởinónóichotrẻbiếtkếtquảsinhembéchứkhôngphảilànguyênnhân.Đằngsaucâu“embétừđâuđến”ngườimẹlậptứcchothêmcụmtừ“đaukinhkhủng”,đâygiốngnhưmộtlớpmáiche,ngănchặnsựtòmòvàtrítưởngtượngcủatrẻ.Chínhvìthếnóvừađemlạichotrẻmộtcâutrảlờikhẳngđịnh,đồngthờilạikhôngkhêugợisựtưởngtượngcủatrẻ.Rousseauchorằngbàihọcvỡlòngvềgiớitínhnêncốgắngtrìhoãn,tứclàkhôngchochúngcơhội,khôngđểchúngnảytrítòmò.Đươngnhiênchắcchắnkhôngthểvìtrìhoãnmànóilungtungvớitrẻ.Nếubấtđắcdĩphảinóivớitrẻ,

cũngphảitrảlờibằngnhữngcâunóingắngọn,khôngdodự,chứkhôngđượctỏrangượngngùng,xấuhổ(1).

_________________

(1)Jean-JacquesRousseau,Emile,LýBìnhÂudịch,NXBGiáodụcNhândân,táibảnlầnthứnhấttháng5-2001,tr.299(BảndịchtiếngViệtJean-JacquesRousseau,Emilehaylàvềgiáodục,LêHồngSâm,TrầnQuốcDươngdịch,BùiVănNamSơngiớithiệu,NXBTrithức,xuấtbảntháng7-2008,692trang).

Trênthựctếtrítòmòcủatrẻemđốivớivấnđềgiớitínhkhônglớnnhưngườilớntưởng,ngườilớntoàntoàncóthểtránhđượcsựngạingùngkhigiảithích,dùngmộtcáchnóikhácđểnóithẳngthắnvấnđềnàyra.

Hồiba,bốntuổi,ViênViêncũnghỏitôicâuhỏinày,lúcđótôikhôngngầnngừgìmànóivớicôbérằng,doQuanÂmbồtátđưađến.Sauđókhônglâu,mộthômcôbéđộtnhiênhỏitôi:“ConlàdoQuanÂmbồtátmangđếnư?”.Tôinóiphải;côbélạihỏi:“Mẹcũngthếà?”.Tôinóiđúng;côbéngầnngừmộtlátrồilạihỏi:“Bốconcũngthếư?”.Tôinóicũngthế.Côbétỏrarấtngạcnhiên,sauđóvẻmặtấmứcnói:“Thếtạisaoởđóconlạikhônggặpbốmẹ?”.Nóirồingânngấnnướcmắt.

Tôirấtngạcnhiên,hiểuýcongáimuốnnóirằngchúngtôiđềuđãtừngởchỗQuanÂmbồtátthìtrướckhichàođờiđãphảiquennhautừlâu.Đếnkhibatuổi,trẻbắtđầucótìnhcảmsâusắcvớibốmẹ,khôngchỉlàquyếnluyến,màcònlàsựchiếmhữumạnhmẽ.Việcchúngtôikhôngliênquanđếnnhau,khôngquenbiếtnhauởchỗQuanÂmbồtátlàđiềukhiếncôbévôcùnghẫnghụt.

Tựnhiêntôithấyhơiluốngcuống,biếtmìnhtrảlờilinhtinhvớiconnhưthế,sẽkhiếnconbịrốiloạntrongnhậnthức.TôivộibếViênViênlên,launướcmắtchocôbénói:Mẹxinlỗicongái,trướcđâynhữngđiềumẹnóivớiconđềulàbịathôi,mẹthấynóinhưthếsẽthúvị,thựcrakhôngphảilànhưvậy.

ViênViêntrònxoeđôimắt,chờđợimộtcáchhiếukỳđểtôinóilên“sựthật”chocôbé.Tôinghĩmộtlátrồihỏicongái“CóphảihaycóngườinóiViênViêngiốngmẹ,cũngcóngườibảocongiốngbốđúngkhông?”.Béliềnvâng.Tôinói:“Saukhilàmđámcưới,bốvàmẹmuốncómộtembé,liềnlấytừngườibốmộtítthứ”,tôiliềnlàmđộngtácnhúmmộtchútlêncánhtaycôbé-“sauđólạilấymộtítthứtrênngườimẹ”,nóirồitôilạilàmđộngtácnhónmộtchúttrênmặtmình-“sauđóđặthaithứnàylạivớinhau”,tôidùnghaingóntaylàmđộngtácvânvê-

“đặtvàobụngmẹ”,tôidùngngóntaycáiphảiấnvàorốn-“ThếlàViênViêndầndầnlớnlêntrongbụngmẹ”.

ÁnhmắtViênViênlộrõvẻkinhngạc,tôilậptứcnóitiếp“VìthếViênViênvừagiốngbốlạivừagiốngmẹ,conthửnóixemmìnhgiốngai?”.Tôiđãchuyểnsangchủđềkhác,đượctôinhắc,ViênViênliềnhàohứngsuynghĩvấnđềxemmìnhgiốngai,khônghỏithêmcâunàonữa.

Mấyngàynữatrôiqua,côbévẫnnghĩđếnchuyệnnày,liềnhỏitôi,từtrongbụngmẹconchuiranhưthếnào?Tôiliềnnói,“Đếnbệnhviệnmổbụnglấyra,lúcmổvìcódùngthuốcgâymênênkhôngthấyđau”.Chodùlàđẻmổhayđẻthườngđềucóthểdùngcâunàyđểtrảlời,contrẻsẽkhônghỏitrênbụngbạncóvếtsẹohaykhông.

Lạimộtthờigiannữatrôiqua,côbélạihiếukỳhỏitôilấycáigìtrênngườibốmẹthìtạorađượcembé,cóphảilàlấymộtchútthịthaykhông,cóđaukhông.Tôinói:“À,lấymộtítthịt,khôngđau,chỉcóđiềuphảiđếnkhilớnlênmớicócáchlấykhôngđau,trẻconkhôngthểlàmviệcnày.À,ăncơmxongconmuốnsangnhàĐìnhĐìnhchơihaysangbạnTriếtchơikhông?”.Chủđềcâuchuyệnlạiđượcthayđổimộtcáchkínđáo.

Cácvấnđềvềgiớitínhlàthiêntính,đếnlúccầnhiểutựnhiênsẽhiểu,giốngnhưbiếtđilàthiêntínhcủaconngười,chỉcầncóthờigianmọiviệcsẽđâuvàođấy.RồisẽđếnmộtngàynàođóViênViênhiểuđượcrằngembétừđâuđến,nhưngđếnlúcđó,côbésẽhiểutạisaongườilớnphảinóinhưvậy;đồngthời,tôicũngtinrằng,đếnlúcđó,côbéđãcóđượcsựnhậnthứcđúngsai,hoàntoàncóthểtựgiáodụcmình.

Quanniệmđúngđắnvềgiớitínhkhôngthểtồntạimộtcáchriênglẻ,nólàmộtphầncủagiátrịquan,nhânsinhquancủamộtconngười.Chỉcầncontrẻcógiátrịquantốtvànhânsinhquanđúngđắn,chắcchắnchúngsẽcóquanniệmvềgiớitínhlànhmạnh.Hiệnnaygiáodụcgiớitínhcómộtxuhướng,đólàchỉmongnóichotrẻbiếthếtmọikiếnthứcvềsinhlýgiớitính.Chorằnggiáodụcgiớitínhthàlànóichotrẻbiếthếtmọiđiềukhichúngcònđangnhỏ,chưanảysinhhammuốntìnhdục,cònhơnlàgiấugiấudiếmdiếm,khiếnchúngkhôngcònnghingờvềnhữngđiềunàynữa,sauđókhôngcòntòmònữa.Cónênnhưvậyhaykhông?

Năm2007trênmạngInternetnói,cáctrườngtiểuhọcởĐàiLoanphátchohọcsinhtàiliệugiáodụcgiớitính,trongđókhôngnhữngtrìnhbàysựkhácbiệtvềsinhlýgiữacontraivàcongáicũngnhưchúthíchvềcơquansinhdục,màcòncótranhminhhọatưthếquanhệtìnhdụccủanamvànữ.Điềunàyđãvấpphảisựphảnđốicủarấtnhiềubậcphụhuynh.Nguồntinchobiết,cócảchuyêngiayhọcthamgiabiênsoạntàiliệu.Mặcdùnhữngngườibiênsoạnvà

nhữngngườiphổbiếnnóirằnglàmnhưvậylàcólýriêng,nhưnghọkhôngnóirõphươngángiáotrìnhnàyrốtcụcđượcxâydựngtrêncơsởlýluậngiáodụcnào,lýluậncủanhàgiáodụchọcnàocóthểchứngminhđượctínhđúngđắnchohànhđộngnàycủahọ.

TheotincủatờQuảngChâunhậtbáoratháng9-2007,cuốnsáchđầutiênvềgiáodụcgiớitínhcủaThâmQuyếnbịcácbậcphụhuynhtốcáo.CuốnsáchnàydoSởgiáodụcthànhphốThâmQuyếnvàTrungtâmsinhđẻcókếhoạchThâmQuyếnliênkếtbiênsoạn.Trongcuốnsáchthíchhợpchohọcsinhtiểuhọctừchínđếnmườihaituổi,họđãbắtđầudùngnhữngngôntừđơngiảnđểtrìnhbàynhữngkiếnthứcvềtránhthai,triệtsản.“Trongcuốnsáchdànhchođốitượnghọcsinhcấphaitừmườihaiđếnmườilămtuổibắtđầuđềcậpđếncácvấnđềnhưkinhnguyệt,thủdâm,đồngthờitrìnhbàykỹlưỡngvềcácnộidungnhưphươngphápchẩnđoánmangthai,babiệnpháptránhthaivànạopháthai.Giáotrìnhnàybắtđầuđềcậpđếnnhữngvấnđềnhưđồngtínhluyếnái,nhữngtrởngạitrongtâmlýtìnhdục,đồngthờicònnóiđếnvấnđềkhiêudâmtrênInternet,tìnhyêuquaInternet…”.

Đâylàbàihọcgiáodụcgiớitínhhaybàihọcvẽđườngchohươuchạyvềgiớitính?Hậuquảlàđểchotrẻhọcđượccáchnhìnnhậnvấnđềgiớitínhbằngsựthậntrọng,lýtrí,haygợitrítòmòtrongchúng,khiếnchúngtrởnênmanhđộng?Nhữngkiếnthứcthôngthườngnày,sẽkhiếnchúngtừchốihaynghiêngvềphíadụdỗ?

Hiệnnaycómộthiệntượnglạ,ngườicủagiớiytếđộngmộttílàxenvàocôngviệccủagiớigiáodục.

Bộgiáodụcyêucầumởmônhọcsứckhoẻtâmlýchohọcsinh,nhàtrườngliềngiaomônhọcnàychokhoatâmlýcủabệnhviện;trẻkhôngnghelờithíchnghịchngợm,phụhuynhliềnđưaconđếnbệnhviệnđểkhámbệnhtăngđộng;cầntổchứcgiáodụcgiớitính,liềnmờicácchuyêngiayhọcsinhsảnbiênsoạngiáotrình-sựhợptácnàycóbìnhthườngkhông,chứcnăngmànóthựchiệnrốtcụclàgiáodụchaylàphảngiáodục?

Chúngtakhôngphảnđốisựhợptácgiữagiớiytếvàgiớigiáodục,nhưnggiáodụctrẻemcótínhđặcthùriêngcủanó,ápdụngmộtcáchđơngiảnlogiccủangườilớnlêncontrẻ,vậndụngtưduyvàphươngphápcủaytếlêngiáodụctrẻemlàđiềurấthoangđường.ĐọccáctácphẩmcủanhữngnhàgiáodụcvĩđạinhưRousseau,VasylOlexandrovychSukhomlynsky,JohnDewey,Makarenko,ĐàoHànhTri…,chỉcầnlĩnhhộiđượctưtưởngcủahọ,làcóthểbiếthọphảnđốinhữngcách“giáodụcgiớitính”nhưthếnày.

Chorằng“giáodụcgiớitính”chínhlà“giảnggiảivềkiếnthứcsinhdục”,làmộtcáchsuyluận

logicnôngcạn.Biến“giáodụcgiớitính”thành“vẽđườngchohươuchạytrongvấnđềgiớitính”còntệhơnrấtnhiềusovớiviệckhônglàm!

Thanhthiếuniênxuấthiệncácvấnđềnhưcóthaisớm,lạmdụngtìnhdục…,khôngphảilàdochúngthiếuhiểubiếtvềkiếnthứcgiớitính,màlàvìtinhthầntrốngrỗng,đạođứctìnhcảmpháttriểnkhôngtốt,thiếukhảnăngtựyêumìnhvàyêungười.

Nhữngđứatrẻxảyravấnđềđó,chắcchắnkhôngphảilàdochúngcóvốnkiếnthứcvềgiớitínhíthơnnhữngđứatrẻbìnhthường,màhoàntoànngượclại,chúngnắmđượcnhiềukiếnthứcgiớitínhhơnthôngquanhiềuconđườngkhácnhau,niềmhứngthúcủachúngđượcgợimở.Dochúngthiếukhảnăngtựlàmchủlýtrícủamình,thiếutinhthầntráchnhiệmvớimìnhvàngườikhác,buôngthảmìnhvàbấtchấpmọihậuquả.Giốngnhưmộtđứatrẻthườngxuyênchépbàicủabạn,chúngbiếtrấtrõrằnghànhvicủamìnhlàkhôngtốt,nhưngchúnglạikhôngchịunỗlựcvìđiềuđó.Chúngthậtbấthạnhkhingaytừnhỏđượcsốngtrongmộtmôitrườnggiáodụckhôngtốtnàođó,lòngtựtrọngcủachúngđãbịmấtđitừlâu,khiđốimặtvớimình,mặtcàngngàycàngdày.

Tôichorằngtrọngđiểmcủagiáodụcgiớitínhnênlàgiáodụcthếgiớiquanvàquanniệmtìnhyêu,đạithểcóthểchiathànhhaigiaiđoạn:

Trướckhicontrẻtrưởngthành,nhiệmvụcủagiáodụclàtạodựngthếgiớiquanđúngđắnchotrẻ,bồidưỡngýthứctựtôntrọngmìnhtựyêuthươngmình,rènluyệnphẩmchấttốtbụng,thấuhiểu,độlượng,cầncùchịukhó,khiếntrẻtrởthànhmộtngườipháttriểnlànhmạnhvềcảtâmlýlẫnsinhlývàpháttriểnhàihòa.Tấtcảnhữngđiềunày,đềulàđểchuẩnbịchogiaiđoạndựngvợgảchồngsaunàycủacon.Tươnglaicontrẻtrởthànhmộtngườinhưthếnào,trẻsẽđốixửvớibạnkhácgiớibằngmộttháiđộnhưthếnào,vềcơbảnđềuđượcquyếtđịnhbởihoạtđộnggiáodụctronggiaiđoạnnày.

Đếnkhicontrẻđãtrưởngthành,họccấpbahoặchọcđạihọc,bốmẹcóthểtrựctiếpbànluậnvấnđềgiớitính,tìnhyêuvớitrẻ.Bốmẹkhôngnhữngcầnđịnhhướngchotrẻquanniệmtìnhyêulànhmạnhvềmặtýthức,màcũngcầncốgắnglàmgươngchoconthôngquacuộcsốnggiữamìnhvàngườivợhayngườichồngcủamình.Từphíabốmẹ,contrẻcảmnhậnđượcmốiquanhệnamnữtốtđẹp,mớicólòngtinvàomìnhkhisốngvớingườikhácgiới,mớicóthểtìmchomìnhtìnhyêuvớitâmlýlànhmạnh,tìmđượctìnhdụcđẹp,tìmđượchạnhphúccủacảcuộcđời.

Ởđâyvẫncònmộtsốchitiết,nhắcnhởbốmẹcầnphảichúýtrongvấnđềgiáodụcgiớitính

giaiđoạnsơkhaichotrẻ.

Nếubạnnhìnthấytrẻemtrướctuổiđihọcmàcónhữnghànhđộngmôphỏngquanhệtìnhdục,nhấtđịnhbốmẹkhôngnênquátỏrakinhngạc,thấtsắc,càngkhôngnênchửimắngcontrẻ,cầnphảibìnhtĩnhnhưngkiênquyếtnóivớitrẻrằng,bạnphảnđốitròchơinày,đồngthờinhanhchóngdịchchuyểnsựchúýcủaconsangchuyệnkhác.

Contrẻcóhànhđộngnhưvậy,cóthểlàdobốmẹkhôngcẩnthậnđểcontrẻnhìnthấyđộngtáccủamình,vìthếngườilàmbốlàmmẹnhấtthiếtphảikiểmtralạihànhvicủamình,tuyệtđốikhôngthểđểcontrẻnhìnthấybốmẹsinhhoạtvợchồng.Cũngcóthểlàdocácbạncủaconlàmnhưvậyvàconhọctheo,chínhvìthếnếukhẳngđịnhtronggiađìnhmìnhkhôngcóvấnđềgì,thìcầnphảiquantâmđếntìnhhìnhcủanhữngbạnnhỏmàconhaytiếpxúc,cầnphảinhắcnhởmộtcáchthiệnchívớibốmẹcủacácemđó.

Mộtngườibạncủatôiđãkểchotôinghemộtchuyệnkhôngthểtưởngtượngnổi.Côbéhàngxómbốntuổigầnnhàchịđếnnhàchơivớicontraichị,rồidạycontraichịnằmtrênngườicôbé,làmđộngtácmôphỏng,rồibắtchướccảâmthanh.Chịbạntôitáimặt,vộitìmmộtcơhộihỏikhéongườimẹcủacôbé.Ngườimẹnàynghexong,lạitrảlờirấtthờơrằng,à,cóthểlàdohọctừbăngđĩa.Hóarachịvàchồngxemphimsexlạikhôngtránhmặtcon,concũngđứngbêncạnhđểxem.Họchorằngconcònnhỏnhưvậy,khônghiểugìcả,xemcũngkhôngsao!!!

Nhữngngườibốngườimẹnhưvậythựcsựlànguxuẩnđếnmứctộtđộ,trongmắthọ,contrẻchỉlàmộtconvậtnhỏ,họkhônghềnghĩrằngcontrẻlàconngười.Mọisựtừngtrảithờithơấuđềucóthểănsâuvàođầuócchúng.Nhữngcảnhquaydâmtục,chodùlàembémấythángtuổicũngkhôngnênđểemnhìnthấy,huốnghồconcủahọđãbốntuổi,đãbiếtrấtnhiềuchuyệnrồi.Sựtổnthươngmàhọgâyrachoconlàvôcùngtolớn,sẽảnhhưởngđếntrẻsuốtcuộcđời.

Còncógiađìnhdokhôngcónhàtắm,mẹliềnđưacậucontrainhỏđếnnhàtắmcôngcộng,đâycũnglàđiềusailầm.Chodùcontrẻmấytuổi,đềukhôngnênđưachúngđếnnhàtắmdànhchongườikhácgiới.Nếungườibốkhôngđưađượcconđitắm,thàởnhàlấymộtchậunướctắmchoconcònhơnlàđưaconđếnnhàtắmnữ.

Ởnhà,chỉcầncontrẻtựtắmđược,tốtnhấtbốmẹnênđểcontựtắmmộtmình.Đếnmộtđộtuổinàođó,contrẻkhôngthíchđểbốmẹnhìnthấycơthểtrầntruồngcủamình,trẻcũngkhôngthíchnhìnthấycơthểtrầnnhưnhộngcủabốmẹ,đặcbiệtlàcơthểcủangườikhácgiới.

Đếnkhitrẻbướcvàogiaiđoạndậythì,tứcmườiba,mườibốntuổi,bốmẹkhôngnênngủcùnggiườngvớingườiconkhácgiớivớimình.Cótàiliệunóirằng,nếucontraithườngxuyênngủ

cùnggiườngvớimẹ,saukhikếthônanhtacóthểgặpnhữngtrởngạivềsinhlý.Congáingủcùnggiườngvớibốtrongthờigiandài,cũngkhôngcólợichosựpháttriểntâmlý.

Nhưngbốmẹcóthểthểhiệnsựthânmậtmộtcáchthíchđángtrướcmặtcontrẻ.Nhưtrướckhiđilàmbuổisángdànhchonhaunụhôntạmbiệt,saumộtthờigianxanhau,gặplạicóthểômnhau.Nhưthếcóthểđểchotrẻnhìnthấybốmẹrấtyêuthươngnhau,cảmnhậnđượcniềmhạnhphúccủacuộcsốnggiađình.Khilàmnhữngđộngtácnàybốmẹcầnphảitỏrathảnnhiên,tronglòngkhôngnênnghĩrằngđólànhữnghànhđộngxấuxa.Contrẻnhìnthấyđượctìnhyêutừphíabốmẹ,họcđượccáchbiểuđạttìnhcảmmộtcáchbìnhthường.

Đươngnhiên,lúcnàyđừngquênrằng,cầnphảiđồngthờitặngchocontrẻmộtnụhônvàmộtvòngtayâuyếm.

Lưuýđặcbiệt

Rousseauchorằngbàihọcvỡlòngvềgiớitínhnêncốgắngtrìhoãn,tứclàkhôngchochúngcơhội,khôngđểchúngnảytrítòmò.Đươngnhiênchắcchắnkhôngthểvìtrìhoãnmànóilungtungvớitrẻ.Nếubấtđắcdĩphảinóivớitrẻ,cũngphảitrảlờibằngnhữngcâunóingắngọn,khôngdodự,chứkhôngđượctỏrangượngngùng,xấuhổ.

Trítòmòcủatrẻemđốivớivấnđềgiớitínhkhônglớnnhưngườilớntưởng,ngườilớnhoàntoàncóthểtránhđượcsựngạingùngkhigiảithích,dùngmộtcáchnóikhácđểnóithẳngthắnvấnđềnàyra.

Cácvấnđềvềgiớitínhlàthiêntính,đếnlúccầnhiểutựnhiênsẽhiểu,giốngnhưbiếtđilàthiêntínhcủaconngười,chỉcầncóthờigianmọiviệcsẽđâuvàođấy.

Nhữngđứatrẻxảyravấnđềđó,chắcchắnkhôngphảilàdochúngcóvốnkiếnthứcvềgiớitínhíthơnnhữngđứatrẻbìnhthường,màhoàntoànngượclại,chúngnắmđượcnhiềukiếnthứcgiớitínhhơnthôngquanhiềuconđườngkhácnhau,niềmhứngthúcủachúngđượcgợimở.Dochúngthiếukhảnăngtựlàmchủlýtrícủamình,thiếutinhthầntráchnhiệmvớimìnhvàngườikhác,buôngthảmìnhvàbấtchấpmọihậuquả.

Quanniệmđúngđắnvềgiớitínhkhôngthểtồntạimộtcáchriênglẻ,nólàmộtphầncủagiátrịquan,nhânsinhquancủamộtconngười.Chỉcầncontrẻcógiátrịquantốtvànhânsinhquanđúngđắn,chắcchắnchúngsẽcóquanniệmvềgiớitínhlànhmạnh.Trọngđiểmcủagiáodụcgiớitínhnênlàgiáodụcthếgiớiquanvàquanniệmtìnhyêu.Bốmẹkhôngnhữngcầnđịnhhướngchotrẻquanniệmtìnhyêulànhmạnhvềmặtýthức,màcũngcầncốgắnglàmgương

choconthôngquacuộcsốnggiữamìnhvàngườivợhayngườichồngcủamình.Từphíabốmẹ,contrẻcảmnhậnđượcmốiquanhệnamnữtốtđẹp,mớicólòngtinvàomìnhkhisốngvớingườikhácgiới,mớicóthểtìmchomìnhtìnhyêuvớitâmlýlànhmạnh,tìmđượctìnhdụcđẹp,tìmđượchạnhphúccủacảcuộcđời.

Contrẻvốnkhôngbiếtnóidối

Chỉcầnkhôngcónguyênnhândụdỗ,trẻsẽkhôngcầnthiếtphảilấyviệcnóidốiđểlàmkhóchomình,contrẻbẩmsinhkhôngbiếtnóidối.

Contrẻbảntínhkhôngbiếtnóidối.

NămViênViênbốntuổi,tôivàôngxãđãđemtheoconphiêudạtởBắcKinhgầnhainăm.Hộkhẩukhônglođược,nhàởcũngkhôngcó,giađìnhtôivàmộtngườibạnhọCaokháccùngthuêmộtkhunhàởcóbacănnhàcấpbốn,ViênViêngọingườibạnđólàchúCao.ChúCaorấtquýVienVienvahaynoichuyenvơicobe.Lucđochungtoimuontımmotnơicothegiaiquyetvanđehokhauvanhaơđeonđinhcuocsong,đungdipcohaivienthietkeơDiemĐaihengặpchồngtôiđểphỏngvấn,vàthếlàchúngtôicùngđưaViênViênđiDiêmĐài.Trướckhiđi,vìnghĩđếnvấnđềkhôngbiếtcóthànhcônghaykhôngnênkhôngcầnphảinóivớingườikhác.ChínhvìthếtrướckhiđigặpchúCao,ôngxãtôiliềnnóichúngtôichuẩnbịvềquêởNộiMôngCổ.

SaukhiđếnDiêmĐài,bànsơbộcácvấnđềvớimộtđơnvịtuyểndụng,quyếtđịnhsẽđếnđâylàmviệc,nhưngôngxãphảiởlạithửviệcmộttuần.VàthếlàtôiliềnđưaViênViênquaytrởvềBắcKinhtrước.Vìnghĩđếnviệcphảiđợiôngxãsaukhithửviệcởđómộttuầnmớiđưarađượcquyếtđịnhcuốicùng,đểchoổnthỏa,trêntàuvềBắcKinhtôinóivớiViênViênrằng:VềđếnnhànếugặpchúCaoconđừngnóivớichúấyrằngmìnhđiDiêmĐàinhé.

ViênViênhiểuýgậtđầu.

Kếtquả,saukhihaimẹconvềđếnnhà,vừanhìnthấychúCao,ViênViênliềnvộivàngtuyênbố:“ChúCaoơi,cháukhôngthểnóichochúbiếtcháuđãđiđâuđượcđâu”.ChúCaohỏi:“KhôngphảilàcháuvềNộiMôngCổđósao?”,ViênViênnói:“Khôngphải,mẹcháukhôngchocháunóivớichú”.Thếlàtôibuộcphảinóirasựthật.

SaukhiđếnDiêmĐài,đơnvịđãnhanhchónglochohộkhẩu,lạicòncấpchochúngtôimộtcănhocobaphongngu.Maynamphieubat,đenthanhphobienxinhđepnhưthenay,cođươccuộcsốngổnđịnhnhưthếnày,chúngtôiđềucảmthấyvôcùnghạnhphúc,thầmcảmơnông

việntrưởngđãtuyểndụngchồngtôi,vàthếlàTếtvềquê,haivợchồngđãbỏrahaitrămtệđểmuamộtđôibátbạchàngthủcôngmĩnghệrấtđặcsắccủavùngNộiMôngCổ,chuẩnbịđemvềbiếuviệntrưởngđểtỏlòngcảmơn.

Tôivàôngxãchưabaogiờtặngquàchovịlãnhđạonào,lầnnàytặngmónquàthủcôngmĩnghệnàymặcdùchỉlàxuấtpháttừlòngbiếtơn,nhưngđếnkhiđưaViênViêncầm“mónquà”điđếnnhàviệntrưởng,tronglòngvẫncảmthấyhơingại,dườngnhưsợngườikhácbiết.ViênViênkhônghiểutâmtrạngcủachúngtôi,côbétỏrarấthàohứng,dườngnhưrấtvuivìđượctặngquàchongườikhác.Chínhvìthếkhichúngtôiquayvềđiđếncầuthang,nhìnthấyanhbạnđồngnghiệpcủachồngtôiởcùngmộttòanhàvớichúngtôi,ViênViênliềnphấnkhởinói:“BácHùngơi,vừanãycảnhàcháuđếnnhàôngviệntrưởng,tặngquàchoôngạ!”.Ôngxãngượngđếnnỗichỉbiếtđứngđócườitrừ.

Hiệnnaynhữngchuyệnnhưthếxemrachỉlàchuyệncười,rấtthúvị,nhưnglúcđólạikhiếnchúngtôirấtkhóxử,ngượngngùng.Nhưngchúngtôikhôngtráchconcâunào,cũngkhôngcóýđịnhnóiđiềugìđóđểchegiấusựviệc.Nếulúcđóvìlòngsĩdiện,nóidốitrướcmặtcontrẻ,cóthểchúngtôisẽkhôngngượngnữa,nhưnglạidạychoconcáchnóidối.Nhữngviệcnhưthếhoàntoànkhôngnênlàm.

ChúngtôirấtchúýpháttriểnphẩmchấtthànhthựcchoViênViên,trừphitrongnhữngtrườnghợpvôcùnghiếmhoi,xuấtpháttừsựthiệnchí,nếukhôngsẽkhôngbaogiờdạycôbénóidối;đồngthờichúngtôicũngchúýcốgắnglấymìnhlàmgương,trướchếtmìnhphảilàmmộtngườithậtthà.

“Khôngnóidối”làcăncứcơbảnđểconngườiđượcsốnghạnhphúc,mộtngườinóidốithànhthần,kểcảnếudựavàotiêuchuẩnđộkhéo,anhtacó“thànhcông”thếnào,nhưngthựcchấtanhtacũngkhôngphảilàngườihạnhphúc,bởiđạođứccủaanhtathựcsựrỗngtuếch.

Contrẻvôcùngthôngminh,cóthểrấttinhýquansátđượcphảnứngcủangườilớn.Cólẽchuyện“tặngquàchoôngviệntrưởng”lầnđókhiếnchúngtôilộrõvẻkhóxử,vềđếnnhàViênViêncóphầnhơilolắng,côbécảmthấymìnhđãlàmsai.Chúngtôilậptứcanủinói,khôngsao,thựcrachỉlàcảmthấykhôngcầnthiếtphảinói,connóirồicũngkhôngsaocả.Ôngxãcònbếcongáilênnóivớivẻkhenngợi:Bốcómỗiđiềubímậtnày,bịcontiếtlộhếtrồi!Dườngnhưcongáiđãlàmmộtviệccócông.

Chúngtôiđềubậtcười,ViênViêncũngcảmthấythoảimáihơn.

ViênViênmỗingàymộtkhônlớn,càngngàycànghiểubiết,chắcchắnvềsaucôbésẽkhôngvì

tháiđộthảnnhiênnhưthếnàycủachúngtôi,màđi“làmlộbímậtcủabố”nữa.Cómộtsốđiềusaukhilớnlênsẽtựhiểu,cáigìnênnóivàkhôngnênnói,chỉcầncôbécómộttâmlýlànhmạnh,chắcchắnsẽnắmđượcchừngmực.

Nếunóimộtđứatrẻnàođócóthóiquennóidối,đóchắcchắnlàdomôitrườngtrưởngthànhcủaemxảyravấnđềgìđó.

Cóhainguyênnhânkhiếncontrẻmắctậtnóidối,mộtlàbắtchướcngườilớn,hailàbuộcphảilàmdosứcép.Nhữnglờinóidốiđầutiêncủamỗiđứatrẻđềutừđâymàra.

Trướchếtlàmôphỏngngườilớn.Mặcdùkhôngcóvịphụhuynhnàocốýdạyconnóidối,kểcảnhữngphụhuynhthườngxuyênnóidốicũngkhôngthíchconmìnhnóidối.Nhưngnếutrongquátrìnhsốngvớicon,đểdỗdànhchoconnghelời,bốmẹthườngxuyêndùngmộtsốlờinóidốiđểgạtcon;hoặclàbốmẹthườngxuyênnóidốingườikhác,bịconnghethấy,dầndầnconsẽhọcđượccáchnóidối.Vàcòncómộttìnhhuốngkhácnữalà,xuấtpháttừnhucầuchegiấunàođótrongxãhộicủangườilớn,bốmẹthườngxuyênnóinhữnglờikhéoléo,mặcdùkhôngcógìkhôngthoảđángvềmặtđạođức,chỉlàmộtkỹxảotronggiaotiếpxãhội,nhưngnếubịcontrẻchúýđến,cũngsẽlưulạiấntượngnóidốitrongtrẻ,dạychúngcáchnóidối.

MặcTửdùngchuyệnnhuộmtơđểnóivềnhữngảnhhưởngtronggiáodục,“Nhuộmtrongmàuxanhthìsẽlàmàuxanh,nhuộmtrongmàuvàngthìsẽlàmàuvàng.Màunhuộmđưavàothayđoi,mausaccuatơcungthayđoi.Chınhvıvaynhuomtơphairatthantrong”.Vıtheneucontrẻxuấthiệnthóixấunóidối,trướchếtbốmẹnhấtthiếtphảitựmìnhkiểmđiểmlạimình.

Mộtnguyênnhânkháckhiếncontrẻnóidốichínhlà“sứcép”,tứcbốmẹquánghiêmkhắc,khôngdễdàngbỏquanhữnglỗisaicủatrẻ,đềuphảiphêbìnhchỉtrích,thậmchímắngchửi;hoặclàbốmẹquágiatrưởng,nóimộtlàmộthailàhai,khôngtôntrọngsuynghĩcủatrẻ,khôngquantâmđếnnguyệnvọngcủatrẻ.Nhữngđiềunàykhiếnchotinhthầncontrẻluôncăngthẳngvàkhôngtìmđượcsựcânbằng,đểthoátkhỏisựtrừngphạt,đạtđượcnguyệnvọnghoặccóđượcsựcânbằng,trẻsẽphảinóidối.

Mộtngườimẹđãđếngặptôixintưvấnvìchuyệnnóidốicủaconchị.Haivợchồngchịđềulàtiếnsĩ,nhìnchịcóthểnhậnraphẩmchấttốtcủangườitríthức,tôinghĩconchịnóidốichắckhôngphảidohọctừbốmẹ.

Congáicủachịkhiđóhọclớptám.Tôivàngườimẹnàyliềnđivàonhữngviệccụthể.Chịnói,lấychuyệngầnđâynhấtđểnóinhé.Tôibỏrahơnmộtnghìntệđểmuachocongáimộtcuốntừđiểnđiệntửmànhìnhmàu,dặndònhiềulầnkhôngđượcđểmất,vìcongáitôithường

xuyenđematđo,tưnhođacotınhbưabaihayquen,noibaonhieulancungkhongsưađươc,vìchuyệnnàymàcómộtlầnôngxãđãphạtnóđứngimkhôngnhúcnhíchtrongphònghaitiếngđồnghồ.Cóđượccuốntừđiểnmàunàycongáirấtthích,hứavớichúngtôirằngsẽgiữgìncẩnthận,chắcchắnkhôngthểmấtđược.Kếtquảlàcuốntừđiểnđắtnhưvậy,dùngđượchơnmộtthángthìmất,mấtrồinócũngkhôngnóichochúngtôi.Tôikhôngthấycuốntừđiểnđâucả,hỏinólàmsao,nónóichobạncùnglớpmượn.Tôibảonómaulấyvề,kếtquảmấyngàyliềnkhônglấyvềđược.Mấyngàyđầunónóingườibạnđóquênmang,dòhỏimấyngàythìnóiđãlấyvềrồi,nhưnglạichomộtbạnkhácmượn.Tôithấyhơinghingờ,bảonóhaingàysaubuộcphảimangvềnhà.Haingàysaunónóivớitôirằngđãlấyvềrồi,nhưnglạiđểởlớp.Tôikhôngtin,nóihômsausẽđíchthânđếnlớpnóđểxem,lúcnàynóvẫntỏrarấtbìnhtĩnh.Đếnsánghômsautôiđếntrườngnóthật,nómớikhóc,nóitừđiểnbịmấtrồi,thừanhậnmấyngàyquađềunóidốitôi.

Ngườimẹnàynói,trướcđây,mỗilầnnóidối,congáichịcòntỏracóphầnkhôngthoảimái,đếngiờbaonhiêungàyviệnhếtcớnàyđếncớkhácđểnóidốimẹ,thếmànóinhưthật,nhưkhôngcóchuyệngìxảyra.Chịkhôngthểhiểutạisaomìnhdạyconcẩnthậnnhưvậy,màconlạicóthểhọcđượcthóinóidối.Chịnóichịcóthểthathứchoviệclàmmấtđồcủacon,nhưngkhôngthểthathứchotậtnóidốicủacôbé.

Tôicóthểhiểusựbựcbộicủangườimẹnày,nhưngsựviệcnàykhiếntimtôiđaunhói.Ngườimẹnàychỉnhìnthấycáisailàmmấtđồdùngvàlỗinóidốicủacon,nhưnglạikhôngtinhtếcảmnhậnđượcsựgiàyvòmàconphảichịuđựngtrongnhữngngàyđó.

Tôinóivớingườimẹnàyrằng:Nhữngbiểuhiệncủacongáichịtrongchuyệnnày,cólẽkhônggọilànóidối,màchỉlàmuốnchegiấumộtsựviệc.Contrẻlàmmấtđồ,khôngthểnhưngườikhôngcóchuyệngìxảyranhưchịnói,thựcratronglòngtrẻcũngrấtđaukhổ.Nhưbìnhthường,trẻcầnphảitìmkiếmsựgiúpđỡtừphíabốmẹđểgiảiquyết,nhưngtạisaocongáichịlạikhôngtìmkiếmsựgiúpđỡcủavợchồngchị,thàlấyviệctrìhoãnvànóidốiđểđốiphócònhơn?Đâylàdocôbékhôngcoibốmẹlàngườichiasẻsựmấtmátvớimình.Phảnứngnàycủatrẻchắcchắnlàxuấtpháttừkinhnghiệm,tôicóthểđoánrađượcrằng,trongcuộcsốngcủaanhchịvàcháutrướckia,chắcchắnlàconvừalàmsaichuyệngì,liềnbịphêbìnhngay,cóđúngnhưvậykhông?

Ngườimẹnàynghĩmộtlát,gậtđầunói,chúngtôiyêucầucháurấtnghiêm.

Tôinói,anhchịchorằngnghiêmkhắcvớiconlàtốt,nhưngconlạithấykhôngtốt.Côbébiếtrằng,nếunóichuyệnnàyvớibốmẹ,khôngnhữngkhôngtìmlạiđượccuốntừđiển,màcònbị

ănmắng-việcgìcôbéphảibiếnmộtchuyệnxấuthànhhaichuyện.Vìthếthàcôbélựachọncáchchegiấu.

Ngườimẹnàynóivớivẻkinhngạc,phântíchnhưthếnàyđúnglàcũngcólý,nhưngchúngtôikhôngbaogiờđánhchửicon,nólàmsaiviệcgì,chỉphêbìnhnóvàicâu,cùnglắmlàchỉphạtđứngmộtlát.Điềunàycógìđâu,cóđứatrẻnàokhôngbịbốmẹphêbình.Hơnnữa,cáikimtrongbọclâungàycũnglòira,cócầnthiếtphảidựavàonhữnglờinóidốiđểkéodàirathànhnhiềungàynhưthếkhông?

Ngườimẹnàykhôngbiếtthựcracontrẻrấtcoitrọngthểdiện,nhữngchuyệnmàngườilớncoilàvôlối,contrẻthườngcoilàrấtnghiêmtrọng.Chúngtatuyệtđốikhôngthểdùngcảmgiáccủamìnhđểđánhgiááplựccủacontrẻ.Ngườilớnthườngxuyêntiệnlờiphêbìnhcontrẻvàicâu,giốngnhưnóichuyệnbìnhthườngvậy,nhưngnhữnglờinóinàylạiđểlạichocontrẻnhữngtrảinghiệmtinhthầnvôcùngtiêucực.Mặcdùtrẻcũngbiếtcáikimtrongbọclâungàycũnglòira,chỉcầnvàingàylàsựviệcsẽlộtẩy,nhưngđểtránhsựmắngmỏcủangườilớn,trẻkéodàiđượcngàynàohayngàyấy,điềunàyphùhợpvớiphươngthứctưduycủatrẻem.

Khôngphảitrongquátrìnhnàycontrẻkhôngcăngthẳng,mấyngàyđóthựcrangàynàocôbécũngphảisốngtrongnỗilolắng,bấtan.Bấtkểlàngườilớnhaytrẻem,đểchegiấumộtsựviệcmàliêntụcphảinóidốilàđiềurấtđaukhổ,trênthựctếkhôngcóailàthíchnóidốicả.Contrẻthàphảichịuđựngnỗiđaukhổtrongquátrìnhkéodàisựviệc,chứkhôngchịunóivớibốmẹ-đâythựcralàmộttínhiệu,chothấymốiquanhệgiữabốmẹvàconđãxuấthiệnvấnđề,trongtiềmthức,contrẻđãkhôngcòntintưởngbốmẹnữa,đồngthờibàixíchbốmẹ.Bốmẹ-nhữngngườiởtrongthếchủđộng,ngườicóquyềnuytronggiađìnhbuộcphảikiểmđiểmlạimình,buộcphảithayđổilạimình,nếukhôngsaunàycóthểvìđiềunàymàdẫnđếnmộtloạtrắcrối.

Tôiđãnóinhữngsuynghĩnàycủamìnhchovịphụhuynhnàynghe,chịliêntụcgậtđầu.Tôicóthểcảmnhậnđượcrằngchịđangchânthànhxemxétlạimình.Chịhỏitôivớivẻhơikhóxử,chịbảosaunàytôiphảilàmnhưthếnào,contrẻphạmlỗi,lẽnàochúngtôigiảvờnhưkhôngnhìnthấy,khôngnóigì,nhưthếcóđượckhông?

Tôinói,đâykhôngphảilàvấnđềgiảvờhaykhônggiảvờ,màlàchịnênlýgiảivấnđềcủacontrẻnhưthếnào.Sailầmtrướcđâycủavợchồngchịlàkhôngchophéptrẻphạmbấtkỳlỗilầmnào,chínhvìthếphêbìnhlàhànhđộngđiliềnvớicuộcsốngcủagiađìnhchị,dườngnhưbốmẹkhôngnói,contrẻsẽkhôngbiếtđểthayđổi,khôngnóitứclàkhônglàmhếttráchnhiệmcủangườilàmbốlàmmẹ.Trênthựctế,phạmsailầmlàbàihọcbắtbuộccủatrẻtrongquátrìnhtrưởngthành,bốmẹcầnhọccáchtiếpnhậnnhữnglỗilầmcủatrẻ,khôngcầnthiếtphải

vừapháthiệnraconlàmđiềugìkhôngđúng,làphêbình,giáohuấnmộthồi.Trongquátrìnhgiúptrẻnhậnthứcđượclỗilầmvàsửachữalỗilầm,“khôngnói”thườnglà“lờinói”tốtnhất.Khimắclỗi,tronglòngcontrẻđãrấtbuồnrồi,nếubốmẹtỏrathấuhiểu,thườnglạidễgiúpcontrẻghinhớđượcbàihọchơnlàđưaralờiphêbình.Mặcdùnói,cũngápdụngnhữngcáchnóikhôngđểtrẻphảimấtthểdiện.Chịtiếnsĩliềngậtđầu.Tôithấychịrấtchịukhólắngnghe,liềnnóitiếp:Vềthóixấuthườngxuyênlàmmấtđồđạc,nếuđãnóirấtnhiềulần,vàcũngđãtrừngphạt,đềukhôngđemlạikếtquảgì,chothấynhữngbiệnphápnàyđềukhôngănthua.Nếucứtiếptụcápdụngnhữngcáchnày,khôngnhữngvấnđềđểmấtđồkhôngđượcgiảiquyết,màcònkhiếncontrẻmắcthóixấulànóidối.Từsauvấnđềnàyphảidùng“biệnpháp”đểgiúpcon,chứkhôngphảilàdùng“phêbình”đểgiáodụccon.

Tôilấyvídụcủamìnhchochịnghe.VídụcongáitôiViênViêncómộtlầnđixetaxiđểquênchiếcmũchenắngvìsaukhibỏmũrađặtsangchiếcghếbêncạnh;mộtthờigiansauđitaxicùngtôi,suýtnữalạiđểquênmộtchiếcáomớimuacũngvìlýdotrên.Chúngtôiliềntổngkết,từsauđixetaxi,tuyệtđốikhôngnênđểđồtrênghế,màphảicầmtrongtay,khôngđượccoiđólàchuyệnphiềnhà.Nếuxáchmấychiếctúi,thìphảiđặtởngaycửaxe,nhưthếsẽkhôngđểquênđồnữa.

Giúpcontrẻnghĩramộtsốphươngánđểdựphòngsẽhiệuquảhơnnhiềusovớiviệcphêbình.Nếuthựcsựlàcontrẻcómộtthóixấukhôngthểsửa,chỉcầnvấnđềkhôngquálớn,cóthểđểmặccon.Dùng“lýgiải”và“biệnpháp”đềukhôngsửađượctậtxấunày,thìthôngthườngdùngcách“phêbình”cũngkhôngthểgiảiquyếtđược.Yêumộtngườikhôngphảicũngphảibaohàmcảviệcchấpnhậnkhuyếtđiểmcủangườiđósao?

Ngườimẹtiếnsĩnàylàngườirấtchịuhọchỏi,chịlàvịphụhuynhbiếtthànhkhẩnxemxétvấnđềvàkiểmđiểmlạimìnhnhấtmàtôiđãtừnggặp.Saucuộcnóichuyệnnàycủachúngtôi,chịlạigọiđiệnthoạichotôimấylần,chịlĩnhhộirấttốtquanđiểm“khôngđểcontrẻmấtthểdiện”,haivợchồngchịcũngnghĩrarấtnhiềubiệnphápđểxửlý,hoàntoànkhôngxungđộtvớiconnữa.Chịnóicongáikhôngnhữngkhông“nóidối”nữa,màtínhtìnhcũngchínchắnhơnrấtnhiều,thànhtíchhọctậpcũngkhálênrõrệt.Quagiọngnóicủachị,tôiđãnhậnrađượcvẻthoảimáicủagiađìnhchịsaukhicósựthayđổi.

Ratnhieungươiquenvơiviecquyđinhnhưngvanđelienquanđenphamchatđaođưcchobảnthâncontrẻ,chínhvìthếquenchỉtríchtrẻ;nhưngquanhữnggìmàtôivànhữngngườibạnkhácđãtrảiqua,tôinhậnrađượcrằng,thóiquenphẩmchấtcủatrẻphụthuộclớnvàophươngphápgiáodụccủabốmẹ.Chínhvìthếkhixemxétđếnvấnđềthayđổicontrẻ,điều

cầnquantâmnhấtlàlàmthếnàođểthayđổiphươngphápgiáodụccủamình.Chodùbạnchorằngthóixấucủatrẻbắtnguồntừchínhbảnthânđứatrẻ,bạncũngphảicótráchnhiệmthôngquaviệcthayđổimìnhđểkêugọisựthayđổiởtrẻ.Nếukhôngsuynghĩnhưvậy,bạnsẽmãimãikhôngthểtìmraconđườngthayđổicontrẻ.

Ngày30tháng7năm2007,tôiđượcxemmộtchươngtrìnhcótên“Bàitậpvềnhà/Lờinóidối”trênđàiTruyềnhìnhBắcKinh.Mộtcôbékhôngthíchlàmbàitậpvềnhà,thườngxuyênnóidốivìviệclàmbàitập,bốmẹđánhchửinhưngkhôngănthua,cảnhàliềnđếntrườngquay,tìmsựgiúpđỡcủacácchuyêngiađểgiảiquyếtvấnđề.Thôngqualờikểcủahọcóthểnhậnrangayđượcrằng,cốtlõicủavấnđềchínhlàphươngphápgiáodụccủabốmẹkhiếnconchánhọc,đồngthờidosợbịphạtmànóidối.Chínhvìthế,vấnđềcănbảnđểthayđổicontrẻnằmởsựchuyểnbiếntrongtháiđộgiáodụccủabốmẹ.

Nhưngmột“chuyêngiatâmlý”đượcmờiđếnlạitậptrungvàoviệcgiáodụctrẻ,nóimộtthôimộthồivềquanhệbiệnchứnggiữasự“thôngminhvàtrítuệ”ởtrẻ,cuốicùngchỉnóimộtcâurấtđơngiảnvớiphụhuynhrằng“anhchịcũngcómộtsốsailầm”,khônghềnghiêmtúcnhắcnhởphụhuynhxemxétlạimình.

Trướckhichươngtrìnhkếtthúc,dướisựnỗlựccủangườidẫnchươngtrình,côbéđãcamđoanrằngsaunàyphảichămchỉlàmbàitập,khôngbaogiờnóidốinữa.Cóthểnhậnthấy,sởdĩcôbénóiralời“camđoan”đó,rõrànglàdosứcéptừphíatrườngquay,vàcảnỗisợhãitrướcngườilớn,đồngthờicảniềmkhátkhaomuốnmình“thayđổitheochiềuhướngtốt”.

Tôitinrằnglúccamđoancôbéđórấtnghiêmtúc;nhưngtôicũngtinrằng,saukhichươngtrìnhkếtthúcvàquaytrởvềnhà,chỉcần“môitrườngsinhtháigiáodục”xungquanhcôbékhôngthayđổi-chủyếulàtháiđộcủabốmẹcôbékhôngthayđổi-côbésẽkhôngthayđổi,chẳngmấymàlạiquayvềtìnhtrạngbanđầu.Thựctếlà,côbéđángthươnglạimộtlầnnữaphải“nóidối”trongtrườngquay.

Cóthểsuyđoánđượcnguyênnhânkhiếncôbénàynóidối-lúcđầulàdokhôngchămchỉlàmbàitập,bốmẹliềnphêbình,đồngthờiyêucầucôbéphảihứahẹncamđoan,vàthếlàcontrẻliềnhứasẽlàmbàitậpcẩnthận.Nhưngtrẻemthườngkhôngđánhgiáđượckhảnăngthựchiệnlờihứacủamình,chỉvìsứcéptừphíabốmẹmàcôbébuộcphảihứahẹn.Nếulúcnàybốmẹthiếusựquantâmsátsaovàđịnhhướngphùhợp,kếtquảchỉcóthểkhiếncontrẻnuốtlời,vìcóquánhiềunguyênnhânkhiếncôbékhôngthựchiệnđượclờihứa.

Mỗilần“nuốtlời”củatrẻđềukhiếnngườilớnkhônghàilòng,phêbìnhcôbékhôngthựchiện

đúngnhưlờiđãhứa,đồngthờitỏrõsựkhônghàilòng,thậmchíkhinhthường.Bảnthântrẻcũngvìthếmàtựcoithườngmình.Dầndầncôbémấtđisựtựtin,cũngmấtđilòngtựtrọngcủamình,càngngàycàngkhôngquantâmđếnnhữnglờiyêucầucủangườikhácvànhữngcâunóicủamình,đểtránhbịtrừngphạt,cóthểlấyranhữnglờinóidốiởmọilúcđểlàmbiachắn-côbékhôngnhữngkhônghọctốtđược,màcònmắcthêmthóixấunóidối,mặtcàngngàycàngdày.

Nóidốivàmặtdàyluôncóquanhệvớinhau,VasylOlexandrovychSukhomlynskytừngnóirằng,“Khôngbiếtxấuhổlàdokhôngchịuthựchiệnlờihứacủamìnhmàra”(1).Sốlầnnóidốinhiềulên,bảnthânanhtacũngkhôngphânbiệtđượcrõcâunàolàthậtcâunàolàgiả,đạođứccủamộtconngườicũngvìthếmàbắtđầusađọa.

_________________

(1)VasylOlexandrovychSukhomlynsky,Lờikiếnnghịvớicácnhàgiáo,ĐỗĐiệnKhôndịch,NXBKhoahọcgiáodục,táibảnlầnthứnhấttháng6-1984,tr.359.

Saukhimộtđứatrẻnóidốithànhthóiquen,nósẽvìmọinguyênnhânmàđinóidối.Cómộtlầntôinghethấyphụhuynhcủamộtemhọcsinhcấpbaphànnànrằngconanhthườngxuyênnóidối,vídụđãcóđủtiềntiêuvặt,nhưngvìmuốnđượctiêuxàithoảimáitrướcmặtbạnbè,thườngxuyênlấyhếtcớnàyđếncớkhácđểxintiềnbốmẹ,hoặcralấytrộmtiềntừngănkéo.Ngườibốchorằngđâylàlòngthambẩmsinhcủatrẻ,thanthởsốmìnhthậtlàkhổkhisinhramộtđứaconnhưvậy.Tôicóthểhiểunỗikhổtâmcủangườibốnày,nhưngđâylàdoanhhiểusai,coikếtquảlànguyênnhânđểlýgiải.Sởdĩcontraianhcoinhữngchuyệnnhưnóidối,lừadốingườikháclàchuyệnbìnhthường,làdotrongquátrìnhtrưởngthành,chắcchắnlàdocóhàngloạtnhữngsựviệclàmtổnhạiđếnđạođứccủacậubé,chứkhôngphảilàdobảnthân“nhucầuđốivớitiền”khiếncậutanhưvậy.

Chínhvìthế,khigiảiquyếtvấnđềtrẻnóidối,bốmẹphảitìmhiểuxemtạisaoconmìnhlạinóidối,khôngnênnhìnnhậnsựviệcmộtcáchriênglẻ,cầnphảinhìnthấyđầuđuôingọnngànhcủasựviệc,nhìnthấymấuchốtẩnsausựviệc.Bắtđầutừmấuchốtnày,mớicóthểgiảiquyếtvấnđềmộtcáchcănbản.Chỉcầnkhôngcónguyênnhândụdỗ,trẻsẽkhôngcầnthiếtphảilấyviệcnóidốiđểlàmkhóchomình,contrẻbẩmsinhkhôngbiếtnóidối.

Lưuýđặcbiệt

Cóhainguyênnhânkhiếntrẻnóidối,mộtlàbắtchướcngườilớn,hailàbuộcphảilàmdosứcép.Nhữnglờinóidốiđầutiêncủamỗiđứatrẻđềutừđâymàra.

Contrẻthàphảichịuđựngnỗiđaukhổtrongquátrìnhkéodàisựviệc,chứkhôngchịunóivớibốmẹ-đâythựcralàmộttínhiệu,chothấymốiquanhệgiữabốmẹvàconđãxuấthiệnvấnđề,trongtiềmthức,contrẻđãkhôngcòntintưởngbốmẹnữa,đồngthờibàixíchbốmẹ.Bốmẹ-nhữngngườiởtrongthếchủđộng,ngườicóquyềnuytronggiađìnhbuộcphảikiểmđiểmlạimình,buộcphảithayđổilạimình,nếukhôngsaunàycóthểvìđiềunàymàdẫnđếnmộtloạtrắcrối.

Sailầmcủarấtnhiềubậcphụhuynhlàkhôngchophéptrẻphạmbấtkỳlỗilầmnào,chínhvìthephebınhlahanhđongđilienvơicuocsongcuagiađınhchi,dươngnhưbomekhongnoi,contrẻsẽkhôngbiếtđểthayđổi,khôngnóitứclàkhônglàmhếttráchnhiệmcủangườilàmbốlàmmẹ.Trênthựctế,phạmsailầmlàbàihọcbắtbuộccủatrẻtrongquátrìnhtrưởngthành,bốmẹcầnhọccáchtiếpnhậnnhữnglỗilầmcủatrẻ,khôngcầnthiếtphảivừapháthiệnraconlàmđiềugìkhôngđúng,làphêbình,giáohuấnmộthồi.Trongquátrìnhgiúptrẻnhậnthứcđượclỗilầmvàsửachữalỗilầm,“khôngnói”thườnglà“lờinói”tốtnhất.Khimắclỗi,tronglòngcontrẻđãrấtbuồnrồi,nếubốmẹtỏrathấuhiểu,thườnglạidễgiúpcontrẻghinhớđượcbàihọchơnlàđưaralờiphêbình.Mặcdùnói,cũngápdụngnhữngcáchnóikhôngđểtrẻphảimấtthểdiện.

Nếuthựcsựcontrẻcómộtthóixấukhôngthểsửa,chỉcầnvấnđềkhôngquálớn,cóthểđểmặccon.Dùng“lýgiải”và“biệnpháp”đềukhôngsửađượctậtxấunày,thìthôngthườngdùngcách“phêbình”cũngkhôngthểgiảiquyếtđược.Yêumộtngườikhôngphảicũngphảibaohàmcảviệcchấpnhậnkhuyếtđiểmcủangườiđósao?

Thóiquenphẩmchấtcủatrẻphụthuộclớnvàophươngphápgiáodụccủabốmẹ.Chínhvìthếkhixemxétđếnvấnđềthayđổicontrẻ,điềucầnquantâmnhấtlàlàmthếnàođểthayđổiphươngphápgiáodụccủamình.Dùbạnchorằngthóixấucủatrẻbắtnguồntừchínhbảnthânđứatrẻ,bạncũngphảicótráchnhiệmthôngquaviệcthayđổimìnhđểkêugọisựthayđổiởtrẻ.Nếukhôngsuynghĩnhưvậy,bạnsẽmãimãikhôngthểtìmraconđườngthayđổicontrẻ.

Trẻemthườngkhôngđánhgiáđượckhảnăngthựchiệnlờihứacủamình,chỉvìsứcéptừphíabốmẹmàcôbébuộcphảihứahẹn.Nếulúcnàyđâybốmẹthiếusựquantâmsátsaovàđịnhhướngphùhợp,kếtquảchỉcóthểkhiếncontrẻnuốtlời,vìcóquánhiềunguyênnhânkhiếncôbékhôngthựchiệnđượclờihứa.

Cóđượcphêbìnhthầycôgiáohaykhông?

Chúngtaluônluônkhuyếnkhíchcontrẻcónhữngchínhkiếnđộclập,trongbấtkỳchuyệngì

cũngkhôngnênthấyngườikhácnóigìliềnnóinhưthế,điềunàyđồngnhấtvớitháiđộlàmngườicầnthựcsựcầuthịmàchúngtôidạydỗcongái,tứctrongbấtkỳthờiđiểmnào,trườnghợpnào,đềuphảicốgắngđứngtrêntầmcaonhìnnhậnvấnđềmộtcáchchânthành,chứkhôngphảichỉdựatheotưtưởngcủangườikháchoặcmộttậptụcnàođó.Trênthựctếđâychínhlàdạyconrènluyệnýthứcphêphán.

KhiViênViênlênlớpnăm,mônĐạođứchọcđếnphầntạisaophảitôntrọngngườigià,côgiáochỉđưaramộtđápán:Vìkhicòntrẻ,ngườigiàđãcốnghiếnchođấtnước.

VềđếnnhàViênViênnóiđếnchuyệnnàyvớitôivàtỏrakhôngđồngtìnhlắm:“Cóngườigiàhồitrẻcònlàkẻcắpnữa!”.

TôihiểuđượcsuynghĩViênViên,côbénghĩrằngngoàinhữngngườicốnghiếnchoxãhộicầnphảiđượctôntrọng,cóngườigiàmặcdùhồitrẻcónhữnghànhvikhôngtốt,nhưngkhihọđãgià,làmộtngườibìnhthườngvàmộtngườicósứckhoẻyếu,ởmộtmứcđộnàođóchúngtacũngnêntôntrọnghọ.NhưngvớiđộtuổikhiđócủaViênViên,côbékhôngphântíchđượcquánhiều,vềmặttrựcgiácchỉchorằng,côgiáogiảngcóphầnthiênvị.

Tôirấttánđồngvớicáchsuynghĩcủacon,tráitimnhỏbécủacôbéđãvượtlêntrêncảphươngthứctưduymangtínhvụlợithườngthấyởmọingườinhiềunămnay,bắtđầuđứngtrêngócđộtinhthầnquantâmvàyêuthươngnhânloạiđểsuynghĩvấnđề,điềunàythựcsựđángđượckhenngợi.

VàthếlàtôivàViênViênđãnóichuyệnvớinhaumộtlúcvềvấnđềnày.Tôiđãkhẳngđịnhsuynghĩcủacon,giúpconsắpxếplạidòngsuynghĩ,đểcôbénhậnthứcđượcrõhơntôntrọngngườikháclàmộttháiđộlàmngườicơbảnnhất,chứkhôngphảilàmộthànhvitraođổi.Đồngthờitôntrọngcũngcónhiềucấpđộkhácnhau-đốivớinhữngngườicócôngđónggópchoxãhộivàđấtnước,cầnphảitôntrọngmộtcáchtuyệtđối;đốivớimộtphạmnhân,cũngphảitôntrọngmộtcáchcơbảnnhấtvìanhtacũnglàconngười,thậmchíđốivớiđộngvậtcũngphảitôntrọng.

Chúngtaluônluônkhuyếnkhíchcontrẻcónhữngchínhkiếnđộclập,trongbấtkỳchuyệngìcũngkhôngnênthấyngườikhácnóigìliềnnóinhưthế,điềunàyđồngnhấtvớitháiđộlàmngườicầnthựcsựcầuthịmàchúngtôidạydỗcongái,tứctrongbấtkỳthờiđiểmnào,trườnghợpnào,đềuphảicốgắngđứngtrêntầmcaonhìnnhậnmộtvấnđềmộtcáchchânthành,chứkhôngphảichỉdựatheotưtưởngcủangườikháchoặcmộttậptụcnàođó.Trênthựctếđâychínhlàdạyconrènluyệnýthứcphêphán.

Cóngườinói,tinhthầnphêphánlàmộttrongnhữngtiêuchíquantrọngcủavănminhnhânloại,chorằngsựpháttriểncủagiớitựnhiênvàxãhộinhânloạilàmộtquátrìnhphêphánlớnlao.TừthuyếttiếnhóacủaDarwincóthểthấy,quátrìnhpháttriểncủasinhvậtchínhlàbắtnguồntừsựphêphánkhôngngừngđốivớibảnthân.GiớigiáodụcphươngTâyngàycàngcoitrọngviệcbồidưỡngkhảnăngtưduymangtínhphêpháncủahọcsinh,chorằnglốitưduymangtínhphêphánlàmộtbộphậnkhôngthểphântáchtronghọctập,coinóvà“giảiquyếtvấnđề”làhaikỹnăngcơbảnnhấtcủalốitưduy(1).Pháttriểnýthứcphêphánởtrẻemcólẽlàmộtnhiệmvụquantrọngtronggiáodục.Đốivớihọcsinhtiểuhọc,cấphai,cấpba,đặcbiệtlàhọcsinhtiểuhọc,việcbồidưỡngýthứcphêphánkhôngnhấtthiếtphảilàyêucầucontrẻđưaraquanđiểmmớigìđó,màtrướchếtlàđểtrẻdámmạnhdạnphátbiểurasuynghĩcủamình.Điểnhìnhnhấtlàđểtrẻmạnhdạnđưaranhữnglờichấtvấnđốivớimộtsốlờinóivàhànhđộngcủagiáoviên.

__________________

(1)TrầnKỳ,LưuNhoĐứcchủbiên,Tâmlýhọcgiáodụcđươngđại,NXBĐạihọcSưphạmBắcKinh,tháng4-1997,tr.167.

Vìgiáoviênlànhânvật“quyềnuy”đầutiênmàtrẻgặptrongcuộcđời,sựsùngbáivàsợhãicủatrẻđốivớithầycôgiáolàrấttựnhiên.Trongcuộcsốngthườngnhật,bốmẹnênthôngquatháiđộđốivớimộtsốsựviệcđểnóivớitrẻrằng,trongquátrìnhtiếpxúcvớithầycôgiáo,vừaphảitôntrọngthầycôgiáo,vừaphảicóýthứcbìnhđẳng,khôngnênsợhãihoặcsùngbáimộtcáchmùquáng,khithầycôgiáocóđiểmgìsai,cầncóđủdũngkhíđểnóithầycôsairồi.

Mộtngườibạnhọccũcủatôiđãkểchotôinghemộtcâuchuyệnnhưthếnày.

Contraicủachịđanghọclớphai,lớpcómộtcôgiáodạyngữvănmới.GiáoviêndạymônNgữvănhồilớpmộtlàmộtthầygiáo,lầnnàylàcôgiáo.Tiếthọcđầutiêncôgiảngbàichotrẻ,nóimuốn“gợimởkhảnăngquansátcủahọcsinh”,nóimuốntrẻnóirađiểmkhácbiệtgiữamìnhvàthầygiáodạyNgữvănnămngoái.

Cácemliềnmồmnămmiệngmườitìmrarấtnhiềuđiểmkhácbiệt,côgiáomớicómáitócdài,thầygiáothìtócngắn;côgiáomớimắthaimí,thầygiáocũmắtmộtmí;côgiáomớiđeokính,thầygiáocũkhôngđeokính;thậmchícóhọcsinhcònpháthiệnrakhoémiệngcôgiáomớicómộtnốtruồi,thầygiáocũkhôngcó…Cậucontraicủachịbạntôingaytừđầuđãgiơtay,cậuvốnpháthiệnrađượcrấtnhiềuđiểmkhácbiệtgiữahaithầycôgiáo,taygiơlênrấtcao,nhưngcôgiáokhônggọicậuphátbiểu.Thấynhữngcáimìnhpháthiệnrađềubịcácbạnkhácnóihết

rồi,cậubénàyvôcùngsốtruột.Đếncuốicùngkhicácbạnkháckhôngcòngìđểnóinữa,cậubénàymớisựcnhớramộtđiểmkhácnữa,vàthếlàlạigiơtaylênrấtcao.Côgiáogọicậuđứnglênnói,cậubéliềnnói:“Côlàcongái,khôngcóchim,thầygiáocũcóchimạ”.

Cảlớpliềncườiồlên,côgiáotỏrakhôngvui.Saukhitanhọccôgiáoliềngọicậubéđếnvănphòng,nghiêmkhắcphêbìnhmộthồi,nóiýthứccủacậukhôngtốt,tưtưởngkhônglànhmạnh.

Cậubécảmthấyrấtấmức,vềđếnnhàhỏimẹthếnàolà“ýthứckhôngtốt”.Ngườimẹnghevậy,tronglòngcảmthấyconmìnhkhôngcógìlàsai,nhưngmiệnglạinói:Cáithằngnày,saotrongđầutoànchứanhữngcáikhôngtrongsạch,connóinhưvậy,làmsaocôgiáokhôngbựccơchứ,bịcôgiáophêbìnhcũnglàđúngthôi,từgiờkhôngđượcvôlễvớicôgiáonhưvậy!

Chịbạncủatôichỉkểcâuchuyệnnàychotôinghenhưmộtchuyệncười,tôicũngbậtcườivìcâunóicủacậubé,nhưngtronglòngcảmthấytiếcchocáchlàmcủacôgiáovàngườimẹ,cảmthấyhọđãđểlỡmộtcơhộipháttriểnlốitưduymangtínhsángtạovàmạnhdạnbàytỏquanđiểmcủatrẻ,kéotrẻlạigầnlốitưduytầmthườngvàgiảdối.

Từlâunay,giáodụcnhàtrườnghoặcgiáodụcgiađìnhcủachúngtaluônbồidưỡng“nhữngđứatrẻngoan”.

Tronggiađình,bốmẹlàngườiđạidiệncho“cáiđúng”,yêucầucontrẻphải“nghelời”;đếntrường,giáoviênlàngườiđạidiệnchosự“quyềnuy”,khôngchophéphọcsinhcóbấtkỳ“sựkhácbiệtgìsovớimọingười”.Rấtnhiềutrẻemsaukhilớnlênbịchỉtríchlàkhôngcótưtưởng,thiếuócsángtạo,nhưngtrongquátrìnhtrưởngthành,khôngphảitrẻluônbịđiềukhiểnnhưnhữngconrốiđósao?Tínhđộclậpvềmặttưtưởngcủachúnglấyđượcởđâura?

Trongvídụnày,giáoviênkhôngnêntứcgiận,kểcảlờinóicủatrẻkhiếncôhơingượng,nhưngcũngnênvuivẻkhẳngđịnh.Suynghĩcủatrẻrấttrongsáng,chắcchắnnhữngđiềumàtrẻnghĩkhôngphứctạpnhưngườigiáoviênnghĩ.Nếugiáoviênxửlýtìnhhuốngkhôngổn,contrẻphảivềcầucứubốmẹ,ítnhấtbốmẹcũngnênbàytỏsựthấuhiểu,nóivớitrẻrằngsuynghĩcủatrẻkhôngcógìlàsai,trẻpháthiệnrađượcđiềumàngườikháckhôngpháthiệnđược,điềunàyrấtđángđượcbiểudương;đồngthờinóivớitrẻrằng,đánglẽcôgiáokhôngnêntỏrakhôngvui;chỉcóđiềunếucôgiáođãkhôngquenvớiviệcngườikhácnóinhưvậy,thìtừsautrênlớpchúngtakhôngnênnóinhữnglờinhưthế.

Chỉtiếcrằngkhingườimẹtiệnđànạtcontraimột,haicâu,bảnthânchịkhôngnghĩrằngnhữnglờinóiđógâyảnhhưởnggìđếncontrẻ,nhưngsựảnhhưởngnàychắcchắnlàcó,đồng

thờilàảnhhưởngtiêucực.

Mộtngườimẹkháckểchotôinghemộtcâuchuyệnnhưthếnày.

Cómộthôm,cậucontraiđanghọclớpbốncủachịquênmangmộttờgiấyghibàitậptoándocôgiáophátvềnhà,đólàbàitậpvềnhàcủangàyhômđó.Đểcóthểhoànthànhbàitậpđúngngày,cậubéđãxuốngnhàmộtcậubạncùnglớpởgầnnhàmìnhđểmượnbàitậpđóvề,chéplạiđềbàitheođúngmẫucủacôgiáovàlàmhết.Thựcracậubélàmnhưvậylàtăngthêmlượngbàiphảilàm,vìđốivớimộtđứatrẻ,chéplạihẳnmộtđềbàikhôngphảilàchuyệnnhẹnhàng.Saukhilàmxongbàitập,cậubérấtphấnkhởi,cậuchorằngmìnhkhôngvìquênmangđềbàivềnhàmàđểlỡviệclàmbàitập,thậmchícậucòncảmthấycôgiáosẽbiểudươngcậuvìđiềuđó.

Ngayhomsaukhitanhoc,vưanhınthaymelacaubelienkhoc.Hoara,cogiaonoicautưchepđềkhôngtính,bắtphảilàmlạimộtlầnnữatrênđềbàimàcôđãgiao.Contrẻkhôngmuốnlàm,côgiáoliềngọicậulênvănphòng,yêucầucậubuộcphảilàm,nếukhôngsẽkhôngchocậuvềnhà.Cậubéđànhphảivừakhócvừalàm,tâmtrạngrấtkhôngvui.Thấyhọcsinhnhưvậy,côgiáoliềnnói,xemraemkhôngtâmphụckhẩuphụctôi,saukhitanhọc,hãybảomẹemđếngặptôi.

Ngườimẹdắtconđếngặpcôgiáodạytoánởvănphòng.Côgiáoliềnnóivớingườimẹnàyrằng,quênmangđềbàivềnhàlàkhôngđúng,phạtcậulàđểtừsaucậukhôngquênnữa,hơnnữa,bàitậpviếtthêmmộtlầnhọccàngchắchơn,khôngphảilàtốtchocậuhaysao.

Mặcdùngườimẹnàycảmthấylờicủacôgiáonóirấtkhiêncưỡng,nhưngchịkhôngdámtranhluậnvớicô,liềnvângdạcảmơncôrồiđưaconvềnhà.Vềđếnnhàcậuconrấtbuồn,chịliềnkhuyênnhủconnói,côgiáonóicũngcólý,phạtconmộtlần,lầnsauconsẽkhôngđểquênbàiởlớpnữa,hơnnữaviếtthêmmộtlầncònđượchọcthêmmộtlầnnữa,connênnghelờicô,côgiáolàmnhưvậylàtốtchocon.

Mặcdùvịphụhuynhnàydùnggiọngđiệugiốngnhưcôgiáođểgiáodụccon,nhưngnóixong,thayconratbuon,tronglongchicungkhongthoaimai,cophannghingơmınhnoinhưthekhôngbiếtcóđúnghaykhông.Sauđóchịliềnhỏitôibằnggiọngrấtnghihoặc,gặptrườnghợpnày,chịbảotôinênlàmthếnào?

Sựkhóxửcủavịphụhuynhnàyrấttiêubiểu,tronglòngchịthựctếlàcóhaigiátrịquan,mộtgiátrịquantrùngkhớpvớiquanniệmthôngthường,tứccôgiáohiểuvềgiáodục,mọiviệcmàcôgiáolàmđềulàmuốntốtchocontrẻ,khôngthểnghingờhoặcphêbìnhlờicủacôgiáo;một

giátrịquankháclàcáimàchịmongmuốn,tứccontrẻcầnphảiđượctôntrọng,khôngthểdùngcáchlàmbàitậpnhưthếđểphạtcontrẻ.Khihaigiátrịquannàyxảyraxungđột,chịđãlựachọngiátrịquanđầutiên,đâycóthểlàdocóliênquanvớiviệcbìnhthườngcánhânthiếutinhthầnphêphán,trongthờikhắcquantrọngkhôngđủnănglựcphánđoán,lấymộtcáchvôthứcnhữngcáicốhữutrongquanniệmđểxửlývấnđề.

Nhưngsựmâuthuẫngiữanhữngđiềumìnhsuynghĩvànhữngđiềumìnhnóirakhôngthểlườnggạtđượctráitimcủamình,cũngkhôngthểlườnggạtđượctráitimcủangườikhác,chínhvìthếcảchịvàcậucontraiđềubuồn.

Tôinóivớivịphụhuynhnàyrằng,chịkìmchếmìnhtrướcmặtgiáoviênlàđúng.Nếuchúngtakhôngdámchắcrằngcóthểlàmthayđổimộtsuynghĩnàođócủagiáoviên,thìkhôngcầnthiếtphảinóngvộitranhluậnaiđúngaisaivớihọ,khôngnênlàmphậtlòngcôgiáocủaconmình.Nhưngsaukhivềnhàthìkhôngcầnthiếtphảinóivớiconnhưthế.Chịnênnóirasuynghĩthậtcủamình,đứngtrênmộtlậptrườngkháchquanđểtraođổichuyệnnàyvớicon.Chịthửnghĩmàxem,tronglúcnày,conchịmongmuốnđượcbốmẹthấuhiểubiếtbao.

Ánhmắtvịphụhuynhnàylộrõvẻkinhngạc,dườngnhưmuốnthôngquatôiđểchứngthực,chịhỏi,chịcũngchorằngcôgiáolàmnhưvậylàkhôngđúngcóphảikhông?

Tôinói,trongchuyệnnàyrõrànglàcáchxửlýcủacôgiáokhônghợplý.Contrẻquênmangđềbàivềnhàlàkhôngđúng,nhưngcontrẻđãtíchcựcnghĩracáchkhác,mượnđềbàicủabạn,viếtlạiđềmộtlần,nộpbàitậpđúnggiờ.Nếugiáoviênnhậnthấyđượcmặttíchcựccủatrẻtrongchuyệnnày,nhìntrẻbằngánhmắttánthưởng,thìngườigiáoviênnênbiểudươngtrẻgiốngnhưnhữnggìmàtrẻmongđợi.Ítnhấtlàkhôngnóigìcả.Nhưngcôgiáochỉnhìnvàocáilỗicủatrẻ,đồngthờirấtnguxuẩnkhitrừngphạthọcsinhbằngcáchbắtlàmlạibàitập,lạicòntìmramộtlýdorấtđườnghoàngđĩnhđạcrằnglàmthếlàvìhọcsinh,điềunàykhiếnhọcsinhcảmthấycôgiáovừahàkhắc,lạivừacảvúlấpmiệngem.

Cólẽvịphụhuynhnàycảmthấytôinóicólý,liềngậtđầu,nhưngchịvẫntỏrakhôngbiếtphảilàmthếnào,hỏitôi,lẽnàotôilạinóivớicontrairằngcôgiáolàmsaiư?Nóinhưthếcóđượckhông?

Tôihiểuđượcnỗibấtancủachị,bènnói,nóivớitrẻrằngcôgiáolàmmộtviệcgìđókhôngđúngvànóixấusaulưngcôgiáolàhaichuyệnhoàntoànkhácnhau,trongvấnđềnàyphảitỏtháiđộbìnhthản.Côgiáocũnglàngườibìnhthường,làngườibìnhthườngthìđềucóthểphạmmộtsốsailầm.Chínhvìthếchịđươngnhiêncóthểnóimộtcáchthẳngthắnvớicon

rằng,côgiáolàmthếlàkhôngđúng.

Tôithấyvịphụhuynhnàytỏrakhóxử,liềnnóivớichị,baonămnaychúngtađãquenvớiviệckhôngđiphêbìnhthầycôgiáo,dườngnhưthầycôgiáonóigì,làmgìvớihọcsinhđềulàđúng.Trênthựctếgiáoviêntiểuhọc,cấphai,cấpbacủaTrungQuốccóđầuvàokhôngcao,nhữngngườitrởthànhgiáoviênkhôngphảilàngườiđượcsànglọcvềđạođứcvàsáthạchvềtốchấtkỹcànghơncácngànhnghềkhác,thậmchívềhọcvị,sovớinhữngngườitrongngànhnghềkhác,cũngkhôngcóthếmạnhgìnổibật.Nếuchorằngthầycôgiáokhôngcógìsailàkhôngkháchquan,vàthựctếsựnhậnthứcnàycũnglàmộtsựkỳvọngảo,gâysứcépchogiáoviên,điềunàykhôngcólợichosựtrưởngthànhtrongnghềnghiệpcủahọ.Trongtươnglai,tốchấtcủađộingũgiáoviênchắcsẽcaohơn,tốchấtmàhọcầnphảicóvàđãcócóthểsẽtươngđốikhớpnhau;nhưngchúngtavẫnkhôngthểnói,vìanhtalàgiáoviên,nênanhtalàmộtngườikhôngcókhuyếtđiểm.

Cólẽnhữnglờicủatôisẽkhiếnchịphụhuynhcóphầnngạcnhiên,nhưngxemrachịcũngđãnhẹlònghơnrấtnhiều,chịnghĩmộtlátrồinóivớivẻhơibănkhoăn,từtrướcđếnnaytôiluôngiáodụccontrẻphảitôntrọngthầycôgiáo,làmnhưthếliệucólàmgiảmuytíncủacôgiáohaykhông,saunàycôgiáosẽkhôngdễquảnlýconchịnữa?Tôinói,đâythựctếcũnglàmộtnguyênnhânquantrọngmàchịkhôngdámnóivớiconrằngcôgiáođãlàmsai.Nhưngsựlolắngnàylàhơithừa.Chúngtanêntôntrọngthầycôgiáo,nhưngkhôngnêntônthờthầycôgiáonhưmộtđấngtốicao.Mộtsailầmphổbiếncủatoànxãhộihiệnnaylàcoigiáoviênlàbậcquyenuytrươchocsinh,hientươngnayđacbietnghiemtrongơbactieuhoc.Moiquanhegiữagiáoviênvàhọcsinhlộrõýthứccựcđoangiữathếmạnhvàthếyếu,quânchủvàthầndân,biếtvàkhôngbiết,đúngđắnvàsaitrái.Điềunàylàkhôngđúng,điềuđómớikhiếnhọcsinhkhôngtôntrọngthầycôgiáo,cóaitựđáylòngtôntrọngmộtnhânvậtquyềnuykhiếnmìnhkhôngthoảimái?Nóivớicontrẻthầycôgiáolàmkhôngđúng,khôngcónghĩalàdạychúngkhôngtôntrọngthầycô,màlàdạychotrẻbiếtcáchdámđốichấtvớinhânvậtquyềnuy.Đừngcoithườngcontrẻ,chỉcầnquảnđúng,khôngcóđứatrẻnàolàkhóquảncả,khôngcóđứatrẻnàokhônghiểucáchtôntrọngngườikhác.Thựcracontrẻđềurấtcóthiệnchí,bảnchấtlàchúngrấtsùngbáivàtôntrọngthầycô,chỉcầnchúngtakhôngđịnhhướngchotrẻvàoconđườngsaitrái,dựavàocảmgiáctrẻcũngtìmđượcconđườngđúng.Đứngtrướcmộtthầycôgiáođángđượctôntrọng,sựsùngbáicủachúngmuốnngăncũngkhôngngănđược.

Xemralờicủatôiđãảnhhưởngđếnngườimẹnày,chịhỏitôi:“Cụthểtôinênlàmnhưthếnào,nóichuyệnnàynhưthếnàovớicon?”.

Tôinói,chuyệnnàynếuđểtôilàm,cóthểtôisẽxửlýnhưsau.Trướchết,nếucảmthấycóthểnóichuyệnđượcvớicôgiáo,thìtâmsựmộtchútlàtốtnhất,đểcôgiáonhậnthứcđượcrằng“lòngtốt”nhưthếnàykhôngphảilàđiềutốtvớicontrẻ.Logiclàmthêmmộtlầnbàitậpcóthểgiúpchohọcsinhhọcvữnghơnkhôngthànhlập,khitronglòngcontrẻthấyphảncảm,làmthêmcòntệhơnrấtnhiềusovớilàmítđimộtlần.Thựcracókhôngítthầycôcótấmlòngnhânhậurấtsẵnlòngtiếpthuýkiếncủaphụhuynh,làmộtngườigiáoviên,bảnthânhọcũngcómộtquátrìnhtrưởngthànhtronghọctập.Nếuchịcảmthấykhôngthểnóichuyệnvớicôgiáo,thìkhôngcầnnóigìcả,tuyệtđốikhôngđểxảyrachuyệnkhôngvuivớicôgiáo.Nhưngsaukhivềnhà,chodùthếnàocũngphảinóichuyệnnghiêmtúcvớicontrẻ.

Nhữngđiềuởphíasaucólẽlàđiềumàphụhuynhmuốnbiếtnhất,ánhmắtchịlộrõvẻchờđợi.

Tôinói,khichịđịnhhướngchotrẻnhậnthứcmộtsựviệchoặclàmrõmộttưtưởng,tốtnhấtlàápdụnghìnhthứcmộthỏimộtđáp.Trướcsựđịnhhướngcủaphụhuynh,đểtrẻnóirasuynghĩcủamình,điềunàysẽcóhiệuquảhơnnhiềusovớiviệcđểmộtmìnhphụhuynhgiảnggiải.

Vídụtrongchuyệnnày,trướchếtchịcóthểhỏicóphảicontrẻkhôngvuihaykhông,cảmthấyoanứchaykhông;đầutiênphảianủitrẻ,tỏrõsựthấuhiểucủachị.Sauđóhỏicontrẻcóphảicảmthấycôgiáolàmkhôngđúnghaykhông,khôngđúngởđiểmnào,ýnghĩacủaviệclàmbàitậplàgì,hànhđộngcủacôgiáocóthựchiệnđượcýnghĩanàyhaykhông,việccôgiáocoitrọngmộtđềbàikhôngquantrọnglắmnhưvậyphảnánhnhậnthứcgì,điểmkhácbiệtgiữasựnhậnthứcnàyvớinhậnthứccủatrẻlàgì,nhậnthứccủaaitốtchoviệchọchơn,côgiáolàmthếnàolàđúng,nếuconlàcôgiáoconsẽxửlýnhưthếnào…Trongquátrìnhhỏiđáp,nhấtthiếtphảichúýđếnsựkháchquancôngbằng,khôngnênvìbựcmànóinhữnglờinóngnảy,mụctiêuphaichıvaobanchatvanđe,khongnenchıvaocogiao.Thongquahangloatcauhoi,đetrehiểurằngsailầmcănbảncủasựviệcnàylàsựsailầmvềmặtquanniệmcủagiáoviên,chínhvìthếmìnhcóthểtừchốiviếtlạimộtlầnđềbài,saunàykhigặpnhữngsựviệctươngtựcũngcầncóđủcanđảmđểnóikhông.

Vịphụhuynhnàyliêntụcgậtđầu,xemrachịđãdầndầnnắmrõđượccáchgiảiquyết,nhưngchịvẫncònmộtđiềubănkhoănlớn.Chịnói,hiệngiờnhàtrườngquảnrấtnghiêm,mặcdùgiáoviênkhôngđánhchửihọcsinh,nhưngngộnhỡlàmnhưvậyđểcôgiáogiận,trùúmconmìnhthìsao?

Tôinói,thôngthường,lúcđócôgiáocóthểrấtgiận,saukhisựviệctrôiquasẽkhôngchấpvặt

vớitrẻnữa.Nếukhôngmaygặpphảimộtngườibụngdạhẹphòi,trùúmhọcsinh,phụhuynhcầnphảinhanhchóngđiềuhòamốiquanhệgiữacontrẻvàgiáoviên.Nhữngngườinhưthếmặcdùrấtđángghét,nhưngcũngrấtđơngiản,saukhisựviệcxảyraphụhuynhcóthểtìmmọicáchđểnóichuyệnvớigiáoviên,tạoquanhệtốtvớihọ,đồngthờiduytrìmốiquanhệnày,chođếnkhinàongườigiáoviênnàykhôngdạyconmìnhnữathìthôi.Tuyệtđốikhôngđểcontrẻtựmìnhphảigánhchịusựtrùdậpnày.Tôinghĩmộtlát,bổsungthêm,trongtìnhhuốngkhôngnghiêmtrọng,tôikhôngtánthànhviệcphảnánhvớilãnhđạonhàtrường.Nếulàmkhôngcẩnthận,giáoviênsẽchorằngchịnhiềuchuyện,vàrấtdịứngvớiđiềunày.Dùgìthìcôấycũnglàmộtngườibìnhthường,khôngmuốnđểngườikhácnóigìsaulưngmình,đặcbiệtlàkhôngmuốnđểngườikhácmáchtộivớilãnhđạo.

Chịphụhuynhliêntụcgậtđầu.Tronglòngtôicũngrấtmongnhữnglờinàycóíchchochị.

Giáoviênlànghềđượcngườikháctôntrọng.Chúngtaluôncầnphảigiáodụccontrẻtôntrọngthầycôgiáo,nhưngtrongviệcnàykhôngnêncứngnhắc.Cầnphảichophépcontrẻđốichấtvềmộthànhvinàođócủangườigiáoviên,chophépcontrẻphêbìnhthầycôgiáo,chophépcontrẻcónhữngsuynghĩvàcáchlàmcủamìnhtrướcmặtgiáoviên.Nếuvìnhữngchuyệnnhưthếmàphụhuynhquátmắnghoặcchếgiễucontrẻ,khôngnhữngvùidậptưtưởngphêpháncủatrẻ,đồngthờicũngdạychotrẻnóinhữnglờikhôngthậtvớilòngmình,đểtrẻsaunàybiếnthànhngườikhôngthànhthực.

Trongquátrìnhtrẻpháttriểntưtưởngđộclậpcủamình,cóthểsẽxuấthiệnsựquátrớn.Chodùlàquátrớn,trướchếtchúngtacũngphảinhìnnhậnbằngtháiđộkhẳngđịnh,phântíchsuynghĩcủatrẻ,sauđóđịnhhướngmộtcáchkháchquanđểtrẻhìnhthànhnênmộtnhậnthứcđúngđắn,đâychínhlànhiệmvụcủagiáodục.

Ngoàira,mộtngườicótinhthầnphêphán,chínhlàmộtngườicócátính;vàtấtcảnhữngcáithuộcvềcátính,chắcchắnsẽrấtđộcđáo,sựđộcđáoluônxảyraxungđộtvớisựtầmthường.Songsongvớiviệckhuyếnkhíchcontrẻpháttriểncátính,bốmẹcầnđịnhhướngchotrẻhiểuvàtiếpnhậnnhữngconngườivàsựvậtkhácnhau,tinhthầnphêphánlànhmạnhcầnphảicótầmnhìnrộng,cótầmcao,chínhvìthếcầnphảicólòngbaodung,độlượng.

NhàgiáodụcngườiMỹJohnDeweynói“Sựtựdolýtrímớilàduynhất,mãimãilàsựtựdocótầmquantrọng”(1).Câunóinàynhắcnhởchúngtarằng,sựđộclậpvàtựdovềmặttưtưởngquantrọngnhưvậy,lýtrícủaconngườikhôngthểcógôngcùm.Câunóinàyđọcthìcóvẻtrốngrỗng,dườngnhưcũngbìnhthường;thựcranónóirấtthật,làmộtvấnđềhếtsứcquantrọngtronggiáodụctrẻem,đángđểphụhuynhvàgiáoviênthườngxuyênphảiquantâm,suy

nghĩsâusắcvàđưavàothựctiễn.

__________________

(1)JohnDewey,Chúngtanêntưduynhưthếnào-Kinhnghiệmvàgiáodục,KhươngVănMẫndịch,NXBGiáodụcNhândân,táibảnlầnthứnhấttháng1-2005,tr.275.

Lưuýđặcbiệt

Pháttriểnýthứcphêpháncủatrẻemcólẽlàmộtnhiệmvụquantrọngtronggiáodục.Đốivớihọcsinhtiểuhọc,cấphai,cấpba,đặcbiệtlàhọcsinhtiểuhọc,việcbồidưỡngýthứcphêphánkhôngnhấtthiếtphảilàyêucầucontrẻđưaraquanđiểmmớigìđó,màtrướchếtlàđểtrẻdámmạnhdạnphátbiểurasuynghĩcủamình.Điểnhìnhnhấtlàđểtrẻmạnhdạnđưaranhữnglờichấtvấnđốivớimộtsốlờinóivàhànhđộngcủagiáoviên.Nóivớitrẻrằngcôgiáolàmmộtviệcgìđókhôngđúngvànóixấusaulưngcôgiáolàhaichuyệnhoàntoànkhácnhau,trongvấnđềnàyphảitỏtháiđộbìnhthản.

Khibạnđịnhhướngchotrẻnhậnthứcmộtsựviệchoặclàmrõmộttưtưởng,tốtnhấtlàápdụnghìnhthứcmộthỏimộtđáp.Dướisựđịnhhướngcủaphụhuynh,đểtrẻnóirasuynghĩcủamình,điềunàysẽcóhiệuquảhơnnhiềusovớiviệcđểmộtmìnhphụhuynhgiảnggiải.

Chúngtaluôncầnphảigiáodụccontrẻtôntrọngthầycôgiáo,nhưngtrongviệcnàykhôngnêncứngnhắc.Cầnphảichophépcontrẻđốichấtvềmộthànhvinàođócủangườigiáoviên,chophépcontrẻphêbìnhthầycôgiáo,chophépcontrẻcónhữngsuynghĩvàcáchlàmcủamìnhtrướcmặtgiáoviên.Nếuvìnhữngchuyệnnhưthếmàphụhuynhquátmắnghoặcchếgiễucontrẻ,khôngnhữngvùidậptưtưởngphêpháncủatrẻ,đồngthờicũngdạychotrẻnóinhữnglờikhôngthậtvớilòngmình,đểtrẻsaunàybiếnthànhngườikhôngthànhthực.

Songsongvớiviệckhuyếnkhíchcontrẻpháttriểncátính,bốmẹcầnđịnhhướngchotrẻhiểuvàtiếpnhậnnhữngconngườivàsựvậtkhácnhau,tinhthầnphêphánlànhmạnhcầnphảicótầmnhìnrộng,cótầmcao,chínhvìthếcầnphảicólòngbaodung,độlượng.

Gặpmột“cậubéhư”

Yêucon,thìphảigiúpcontạodựngmộtcụcdiệnhàihòa,đừnggâyrắcrốichocon.

SaukhiViênViênnhảycóclênlớpbốn,việchọctậpkhôngcógìkhókhăn,chẳngmấyđãquenthânđượcvớicácbạntronglớpmới,cóthêmmấyngườibạnthân.Xétvềtổngthể,mọiviệcđềutốt.Chỉcómộtchuyệnkhiếncôbécảmthấyrầurĩ,làthườngxuyênbịmộtbạntraitrong

lớpbắtnạt.

Cậubạnnàylàngườiđượcgọilà“họcsinhcábiệt”,ởđâytôigọicậubéấylàTônTiểuLực.TônTiểuLựcngồibànsauViênViên.Nghenóitrướcđâycậucũngbắtnạtcácbạnnữkháctronglớp,kểtừkhiViênViênchuyểnđến,liềnchuyểnhướngsangbắtnạtViênViên.

TronggiờhọcTônTiểuLựcthườngxuyênkéobímtóccủaViênViên.Giờgiảilao,némsáchvởcủacôbélênmộtchiếcbànkháxacủacácbạnkhác,thấycôvộichạymộtvòngtìmsáchvở,lúcgầnđếnnơi,cậutalạichạytrướccướpmất,đặtlênmộtchiếcbànkhác.Thườngxuyênlàchuẩnbịvàohọcrồi,ViênViênvẫnphảichạynhưcờlôngcôngtronglớpđểđòisách.Cólúcgiờgiảilao,ViênViênđangchơicùngcácbạnkhác,bấtthìnhlìnhbịcậutađẩymộtcái,suýtthìngãnhào.

ViênViênthườngxuyênvềnhàkêucavớitôi,xemracậubạnnàykhiếncôbéhơibựcmình.BạncùnglớpvớiViênViênnhìnthấyliềnmáchtộivớitôi,côơi,bạnTônTiểuLựclớpchúngcháuhaybắtnạtViênViênlắm,côđimáchcôgiáođi.

Tôikhôngđigặpcôgiáo,mộtlàcảmthấycontraivốnnghịchngợm,khôngphảilàchuyệngìtotátlắm,chỉbảoViênViênmặckệbạnấy.HailàcảmthấyViênViênđãnóichuyệnnàyvớicôgiáo,tôiđinóithêmnữa,côgiáophêbìnhcậutathêmtrậnnữacũngchẳnggiảiquyếtđượcvấnđềgì.TôimongViênViêntựgiảiquyếtđượcnhữngchuyệnnhưthếnày,theocảmnhậncủatôi,cậubạnnàychỉkhiếnViênViênhơibực,vềđếnnhàkểvớimẹmộthồicũngkhôngcònchuyệngìnữa,khônggâytổnthươngvềmặttâmlýchocongái,chínhvìthếtôicũngkhôngsốtsắngxuấtđầulộdiện.

Cáchbắtnạthồilớpbốncònkhôngnghiêmtrọnglắm,lênđếnlớpnămlạicóphầnquáđà.Ngoàinhữngtròxấungàytrước,lạicònxuấthiệnhànhvi“quấyrối”.CómộtlầnTônTiểuLựcgọiđiệnthoạiđếnnhàtôi,đúnglúcViênViênnhấcmáy,cậutaliềnhétlớnmộtcâu“Anhyêuem”trongđiệnthoại.ViênViênsợquávộicúpmáy,hậmhựcranóivớitôi,saoTônTiểuLựclạibiếtsốđiệnthoạinhàmìnhnhỉ?Mìnhphảithaysốđiệnthoạingaythôimẹạ!

TôibắtđầunghiêmtúcnghĩvềcậubéTônTiểuLựcnày,cảmthấycậubémớimườituổinàycólẽthựcsựcómộtsốvấnđề,mộtchốcmộtlátchưanghĩrađượccáchphảilàmnhưthếnào.Nhưngsauđóxảyramộtchuyệnkhiếntôiphảinhanhchónghànhđộng.

HômđóViênViênđihọcvề,côbétỏrarấtkhôngvui,vừavềđếnnhàliềnthayquầnáo,gộiđầu.Tôihỏitạisao,côbéậmờmộthồirồimớinóivớitôimộtcáchmiễncưỡngrằng,chiềunaychơivớicácbạnởngoàilớp,TônTiểuLựcliềnđứngsauômchặtcô,lạicònhônlêntóc.

Đúnglúccôgiáonhìnthấy,phêbìnhcậutamộttrận,vàbắtđứngphạt.XemrachuyệnnàythựcsựkhiếnViênViênkhôngvui,côbécốgắngnhịnmớikhôngkhóc,hỏitôicóđếngặpthầyhiệutrưởngđuổihọcTônTiểuLựcđượchaykhông.

BốViênViênđãkhôngưacậubénàytừlâu,lúcnàymớinổicáunóiphảiđigặpbốmẹcủacậubéhưhỏngnày,đểbốmẹđánhchomộttrận.Theotrựcgiáccủatôi,đitìmphụhuynhcủacậubécũngkhôngănthua,bốmẹđánhcậutamộttrận,cókhisaunàycậutalạigiởtròkhác.Tôicũngkhôngkỳvọngcôgiáocócáchnàođểgiảiquyết,tôimuốntìmramộtbiệnphápgiảiquyếttậngốcvấnđề.

TôibảoViênViên,ngàymaisaukhitanhọc,mẹsẽđợiconởcổngtrườngđểnóichuyệnvớiTônTiểuLực.

NgàyhômsautôimuamộtcuốntruyệnthiếunhiPipilucủanhàvănTrịnhUyênKhiết,đâylàcuốnsáchthiếunhimàcảtôivàViênViênđềuthíchđọc.Đâymộtmặtđượccoinhưlàmộtmónquà“hốilộ”,mặtkháclàtôimuốncậubéđọcmộtchútsách.Đọcsáchcótácdụngthúcđẩyphẩmchấtđạođứctốtpháttriển,nhàgiáodụcngườiLiênXôcũVasylOlexandrovychSukhomlynskynói:“Tôitintưởngrằng,sựtựgiáodụccủathiếuniênđượcbắtđầutừmộtcuốnsáchhay”.

TôiđếncổngtrườngViênViênđợicôbé.ViênViênrarấtsớm,cùngtôiđợiTônTiểuLựcđira.Mộtlátsau,ViênViênchỉchotôimộtcậubéănmặcbệrạc,cóphầnlếchthếchvàgọicậulại.

TôinóivớicậubérằngtôilàmẹcủaViênViên,muốnnóichuyệnvớicậu.Cóthểcậubétưởngtôiđếnđểtínhsổvớicậu,ánhmắtcóphầnsợhãi,nhưnglậptứclạilộvẻtháchthức,bấtcần.

“Đừngsợ,côchỉmuốnnóichuyệnbìnhthườngvớicháuthôi,chúngtanóichuyệncóđượckhông?”.Tôingồixổmxuống.NétmặtTônTiểuLựccóphầnkinhngạc,nhưngtháiđộđãdịuđiđượcmộtchút.LúcnàycómấyngườibạncủaViênViênkéođến,tôikhôngmuốnđểchúngvâyquanh,liềnkéoTônTiểuLựcđiraphíaxa,nhưngmấyemđóvẫnđitheo.Đànhphảimặckệchúng.

TôinhẹnhànghỏiTônTiểuLực:“CháubảoViênViênlàmộtbạngáitốthaybạngáixấu?”.

TônTiểuLựctrảlời:“Bạntốtạ”.Cóphầnngượngngùng.

Tôihỏi:“Tốtởđiểmnào,cháuthửnóixem”.

Cậubuộtmiệng:“Họcgiỏiạ”.Nghĩmộtlátlạinói:“Khôngnghịchngợm”.Rồiimlặng.

Tôihỏi:“Còngìnữakhông?”.

Cậutalạinghĩmộtlát,nói:“Khôngchửingườikhác,khôngbắtnạtngườikhác”.

Tôilạihỏitiếp:“Thếkhuyếtđiểmcủabạnấylàgì?”.

TônTiểuLựccóvẻngàingại,línhínói:“Khôngcókhuyếtđiểm”.

Tôinói:“ViênViênlàbạngáitốt,nếunhưcóngườibắtnạtbạnấy,thìcháubảonhưthếcóđúngkhông?”.

Cậutalắcđầu.

“Thếcháucóbắtnạtbạnấykhông?”.

TônTiểuLựclạingầnngừmộtlát,lắcđầu.

Tôimỉmcườivỗvàotaycậu:“Đúnglàmộtcậubéngoan”.

Lúcnàymấycậubébêncạnhtỏrakhôngđồngý,thinhaunói,côđừngtinbạnấy,bạnấythườngxuyênbắtnạtViênViên,bạnấyđãhứavớicôgiáorấtnhiềulầnrồi,hứaxonglạitáiphạm.TônTiểuLựctỏrakhôngđồngývàhơixấuhổ.

Tôiliềnnóivớimấycậubéđó:“TrướcđâyTônTiểuLựcđúnglànhưvậy,nhưngtừsausẽkhôngthếnữa”.TôihỏiTônTiểuLựcbằnggiọngrấttintưởng:“Cháunóicóđúngthếkhông?”.ÁnhmắtTônTiểuLựcliềnsánglên,rồicậugậtgậtđầu.

Tronggiâyphútnàytôicũngnhìnthấyđượcvẻtốtbụngcủacậubé,vàcócảmnhậnrằngcậubénhưthếnày,chắcchắncóliênquantớiphươngphápgiáodụccủabốmẹcậu,liềnmuốntìmbốmẹcậuđểnóichuyện,mongcóthểgiảiquyếttriệtđểvấnđềcủaTônTiểuLực.Thếlàtôiliềnhỏi:“Bốmẹcháucôngtácởđâu,côcóthểtìmhọđểnóichuyệnđượckhông?Cháuyêntâm,côcamđoanlàkhôngmáchtộiđâu”.Lậptứccậubénàyliềntỏrarấtkhóxử,tinhthầnvôcunghanghut.

Lúcnàymộtemđứngbêncạnhliềnnóinhỏvớitôi,côơicôđừnghỏinữa.TôilậptứchiểuracóthểgiađìnhcủaTônTiểuLựccóvấnđềgìđó,vộikìmlờilại,tỏýxinlỗicậu,à,côxinlỗi,khôngnóichuyệnnàynữanhé.TôilấyracuốnPipilurồinói,cuốnsáchnàyrấthay,ViênViênrấtthíchcuốnsáchnày,cháucómuốnđọckhông?

TônTiểuLựcliềngậtđầu.Nhìncuốnsáchmộtlát,mắtlạicụpxuống.

Tôiđặtsáchvàotaycậunói,cuốnsáchnàycôtặngcháu,cháumangvềnhàmàđọcnhé.Ngoàira,ởnhàViênViêncònrấtnhiềusáchhay,nếucháumuốnđọc,cóthểbảobạnấymangđếnchomươn,chauđochetmotcuonroitralaichoban,sauđolaimươncuonkhac.Thecođươckhông?

HaitayTônTiểuLựcnắmchặtcuốnPipilu,ánhmắtlấplánh.Rồilạigậtgậtđầu.

Sốemhọcsinhvâyquanhmỗilúcmộtđông,tôisợTônTiểuLựccóáplựcvềtâmlý,liềnnói,hômnaychúngtanóichuyệnđếnđâyđãnhé?TônTiểuLựcvẫngậtđầu.Dángvẻtỏrarấtngoanngoãn,chắcchắncậukhôngnghĩrằngtôilạigiảiquyếtvấnđềnhưthếnàyvớicậu.TôidẫnViênViênvềnhà,cậubévừanãykhôngchotôihỏicơquancủabốmẹTônTiểuLựcghésáttới,nóivớitôibằnggiọngbíhiểm,bốcủaTônTiểuLựcđangởtrongtù.Tôihơisửngsốt,sauđónóivớicậubéđó,bốbạnấyởtrongtù,chắcchắntronglòngbạnấyrấtbuồn,khôngmuốnđểngườikhácbiết.Chuyệnnàychúngtabiếtthếlàđược,saunàyđừngnóivớingườikhácnữacóđượckhông?Cậubéliềnhiểuýgậtgậtđầu.

Từđótrởđi,quảnhiênTônTiểuLựckhôngcònbắtnạtViênViênnữa.Mộtthờigiansau,tôilạibảoViênViênmangchocậutamộtcuốntruyệnthiếunhicủaTrịnhUyênKhiết.TôihỏiViênViên,TônTiểuLựccóđọchaicuốntruyệnnàykhông,côbénóikhôngbiết,cũngkhôngmuốnđihỏibạnấy.CólẽlàcôbévẫncốgắngtránhTônTiểuLực,khôngmuốngâychuyệnvớicậubạn.NhưngngheViênViênnóihiệngiờTônTiểuLựckhôngdámbắtnạtcácbạngáinữa,nhưngvẫnliêntụcbịcôgiáophêbìnhvìcáclýdokhác.CómộtlầnViênViênvàophòngcủacôgiáođểnộpvởbàitập,côgiáochogọimẹcủaTônTiểuLựcđến,mẹcậuxemrarấttứcgiận,bấtngờđứngdậyđácontraimấycái.

Lúckểchuyệnnày,giọngViênViêntỏrarấtsợhãi,cảnhtượngđóđốivớicôthựcsựlàkhôngthểtưởngtượng.

TôinóivớiViênViênrằng,mẹbạnấylàmnhưthếlàkhôngđúng,thựcsựlàmảnhhưởngđếnlòngtựtrọngcủacon.Nhữnggiađìnhnhưthế,concáibiếtlàmthếnào.Cáisaicủabạnấythựcrakhôngphảilàcáisaicủabạnấy,màlàcáisaicủabốmẹbạnấy.Chínhvìthếconkhôngnênkỳthịbạnấy,nếuthấycácbạnkhácnóinhữnglờikỳthị,sỉnhụcTônTiểuLực,concũngphảingănlại.Đừngcoibạnấylàđứatrẻhư,bạnấychỉlàmộthọcsinhbìnhthường,hiệngiờmọingườiđốixửvớibạnấynhưcácbạnkhác,lớnlênbạnấymớicóthểlàmmộtngườibìnhthường.

Sauđótôingheđượcmộtcâunóitrongmộtchươngtrìnhtruyềnhìnhvềđộngvật,đólà

nhữngchúvoiconbịtổnthươngtrongtâmhồnsẽphátdụcsớm,vàdễtấncôngngười.Điềuđócólẽcóthểgiảithíchtạisaođứatrẻnàylạixuấthiệnnhữngđặcđiểmđó.

TôithấythươngcậubéTônTiểuLựcnày,rấtmuốngiúpcậu,muốntìmmẹcậunóichuyện,đểthayđổimộtchútphươngphápgiáodục.Nhưngmẹcậulàngườinhưvậy,tôithấyhơisợchịấy,khôngdámchắclàcóthểnóichuyệnđượcvớichịấy.Hơnnữahồiđócôngviệccủatôicũngrấtbận,thườngxuyênphảilàmthêmgiờ.SauđókhôngthấyViênViênnhắcđếnTônTiểuLựcnữa,tôicũngkhôngnghĩđếnvấnđềnàynữa.Hiệngiờnghĩlạithấyhơihốihận,cólẽlúcđótôinêntìmmẹcậuđểnóichuyệnthìtốthơn.Hyvọngcậubénàyhiệngiờsẽthayđổitheochiềuhướngtốtlên.Saukhihọchếtlớpnăm,ViênViêncùngchúngtôirờiDiêmĐài,sauđócũngkhôngcótingìvềcậubénàynữa.Mongrằngcậutrưởngthànhthuậnlợi.

Năm2006tôiđọcđượcmộtchuyệnthôngquamộttờbáo,bốmẹcủamộtemgáitheohọctạimộttrườngtiểuhọcnọởBắcKinh,vìcongáihọcómốixungđộtnhỏvớimộtcậubạntrongtrường,vềnhàkhóckểvớibốmẹ,ngàyhômsauhaivợchồngliềnđếntrườngtìmcậubénàyđểtínhsổ.Haivợchồngtrựctiếptìmđếnchỗcậubé,đánhchocậumộttrậnnhừtử,khiếncậubéthiệtmạng.Sựkiệnbithảmnàykhiếncảhaigiađìnhtanvỡ.Haivợchồngnày,khôngnhữngchônvùitươnglaicủamình,cũngkhiếncôcongáimàhọhếtlòngyêuthươngchỉcóthểtrưởngthànhtrongsựcôđộc,khôngcóbốmẹlàmbạn.

Lùimộtbướcnói,kểcảcậubénàykhôngchết,cáchlàmnàycủaphụhuynhvẫnthậtđángtrách.Đứngtừxanói,hànhvinàycủahọlàmsaocóthểdạyconcáchđốinhânxửthế?Đứngởphạmvigầnmànói,đếntrườngnhưthếthậtmấtmặt,saunàycongáihọlàmsaocóthểngẩngđầulênnhìnmọingườitrongtrường?Họvừacướpđiniềmvuicủacongáitrongcuộcsốngtrườnghọc,vừadạyconlàmmộtngườithíchtrảthù,cướpđihạnhphúctươnglaicủacongáihọ.

Mỗiđứatrẻđềucóthểgặp“ngườibạnxấu”trongtrườnghọc,nếuphụhuynhcầnphảilộdiện,mụcđíchcólẽlàgiúpcongiảiquyếtvấnđề,hóagiảimâuthuẫn,chứkhôngphảiđitrảthù.Tùytheotừngđốitượngkhácnhaucóthểcócáchxửlýkhácnhau,cómộtgiớihạn,đólàvềmặtsinhlývàtâmlýđềukhôngđượclàmtổnthương“kẻđịch”đó,màphảitôntrọngđứatrẻđónhưtôntrọngconemmình.Đồngthờiphảixemxétđếnnhữngbiệnphápmàmìnhápdụngcóảnhhưởnggìđếnhànhvinhâncáchcủaconemmình,ảnhhưởnggìđếncácmốiquanhệxãgiaosaunàycủachúng.Yêucon,thìphảigiúpcontạodựngmộtcụcdiệnhàihòa,đừnggâyrắcrốichocon.

Lưuýđặcbiệt

“Cáisaicủabạnấythựcrakhôngphảilàcáisaicủabạnấy,màlàcáisaicủabốmẹbạnấy.Chínhvìthếconkhôngnênkỳthịbạnấy,đừngcoibạnấylàđứatrẻhư,bạnấychỉlàmộthọcsinhbìnhthường,hiệngiờmọingườiđốixửvớibạnấynhưcácbạnkhác,lớnlênbạnấymớicóthểlàmmộtngườibìnhthường”.

Đọcsáchcótácdụngthúcđẩyphẩmchấtđạođứctốtpháttriển,nhàgiáodụcngườiLiênXôcũVasylOlexandrovychSukhomlynskynói:“Tôitintưởngrằng,sựtựgiáodụccủathiếuniênđượcbắtđầutừmộtcuốnsáchhay”.

Mỗiđứatrẻđềucóthểgặp“ngườibạnxấu”trongtrườnghọc,nếuphụhuynhcầnphảilộdiện,mụcđíchcólẽlàgiúpcongiảiquyếtvấnđề,hóagiảimâuthuẫn,chứkhôngphảiđitrảthù.

Bốnchữquýhơnvàng

Gầnnhưchúngtacóthểnhìnthấybốnchữnàyởtấtcảnhữngngườiđángđượctônkính,cũngcóthểcảmnhậnđượcnhữngkhiếmkhuyếtvềmặtnàyởnhữngngườikhiếmkhuyếtvềnhâncách.Cóthểchocontrẻthứgìquantrọnghơnlàchoconbốnchữnàyđây.

Nếubảotôinóiraniềmhyvọngmàtôigửigắmởcongáitrongtươnglai,tôimongsaunàyconcómộtcôngviệctốt,đượclàmnghềmàmìnhthích;mongconcóđượcmốiquanhệtốtvớimọingười,cómấyngườibạntriâmtrikỷthânthiếtvớinhausuốtcuộcđời;mongconcóđượcmộttìnhyêuđẹp,cócuộcsốnggiađìnhêmấmhạnhphúc…Niềmhyvọngcủatôichắcchắncũnggiốngnhưnhữngngườimẹkhác,cóngườimẹnàokhôngsuynghĩnhưvậy!

Nhưngniemmongmoinay,khongphaidưavaosưmayman,khongthedoThươngĐebantặng,màphảidựavàochínhbảnthânmình.

Nhữngnămqua,đượcchứngkiếnrấtnhiềungườivàcuộcđờicủahọ,càngngàycàngcảmthấycâunói“tínhcáchquyếtđịnhvậnmệnh”gầnnhưlàchânlý.Chínhvìvậy,khitôithiếtthakỳvọngconđượchạnhphúcsuốtđời,thìcàngquantâmđếnsựpháttriểnlànhmạnhvềtâmlýcủacon.

Yếutốđểgiúptâmlýlànhmạnhcórấtnhiều,nógiốngnhưmộtvườnhoa,bêntrongtrồngđầycáccâyhoađẹpnhưtựtin,thânthiện,thànhthật,thấuhiểu-mảnhđấtbénrễcủachúnglàbốnchữ,khôngcóbốnchữnày,rấtnhiềuthứtrongvườnhoakhôngthểsinhtrưởng.Chínhvìthếtôinghĩ,nếubảotôiphảitreomộtcâuchâmngônchogianphòngkháchcuộcđờicủacongái,đểđịnhhướngvàphùhộchocontrongsuốtcuộcđời,thìbốnchữmàtôimuốnviếtchínhlà:Thựcsựcầuthị(1).

___________________

(1)Thựcsựcầuthị:Dựavàotìnhhìnhthựctế,khôngthổiphồng,khôngthunhỏ,nhìnnhậnvàxửlývấnđềmộtcáchđúngđắn,đúngbảnchất(ND).

Bonchưnaygiandibietbao,thươngkhienngươitalangquen,nhưnglaikhongthetachrơitrongsuốtcuộcđời.Gầnnhưchúngtacóthểnhìnthấybốnchữnàyởtấtcảnhữngngườiđángđượctônkính,cũngcóthểcảmnhậnđượcnhữngkhiếmkhuyếtvềmặtnàyởnhữngngườikhiếmkhuyếtvềnhâncách.Cóthểchocontrẻthứgìquantrọnghơnbốnchữnàyđây-điểmnaykhonghehuyenhoac-neucuocđơithieubonchưnay,segiongnhưsưsongthieukhongkhí,chínhvìvậy,nóthựcsựquýhơnvàng.

Điềuchúngtarấtdễdànglàmđược,lànóichocontrẻbiếtphải“thựcsựcầuthị”;sailầmmàchúngtacũngdễdàngmắcphải,làkhôngthựcsựcầuthịtronghànhđộng.Sailầmnàythườngvôtìnhbộclộra,cólẽnókhôngđạidiệnchophẩmchấtnhâncáchcănbảncủachúngta,nhưngnógâyảnhhưởngxấuchocontrẻ,khiếnchúngđivềphíađốilậpvớithựcsựcầuthịmàkhônghềhaybiết.

Vídụcóbậcphụhuynhnóitrướcmặtconrằng“nhữngkẻcótiềnkhôngcóngườinàolàngườitốtcả”,sauđólạiphànnànrằngtiềnnhàmìnhquáít,sauđólạiquynguyênnhâncủaviệckhongkiemđươctienladoanhhươngcuaxahoihoacngươikhac.Cưvongveonhưvay,contrẻsẽkhôngbiếtđâumàlần.Lạicòncóbậcphụhuynh,yêucầucontrẻlàmviệcphảichínchắn,nhưngbảnthânmìnhlạithíchhuênhhoang,phôtrương.Nhữngngườibốngườimẹnhưvậy,kểcảsuốtngàyđặtcâu“thựcsựcầuthị”ởbênmiệng,concũngkhómàlĩnhhộiđượcnộihàmcủabốnchữnày,khómàbiếnchúngthànhtưtưởngcủamình.

Chínhvìthế,nếumongconthựcsựcóđượcbốnchữnày,bốmẹnhấtthiếtphảichúýđếnhànhvicủamình,suynghĩxemlờinóivàhànhđộngcủamìnhcóthậtsựthựcsựcầuthịhaykhông.Giáodụcbằnghànhđộngquantrọnghơngiáodụcbằnglờinói,trongvấnđềnàyđặcbiệtcàngnhưvậy.

TrongvấnđềgiáodụcViênViên,tôivàôngxãkhôngnhấtthiếtthườngxuyênnhắcđếnbốnchữ“thựcsựcầuthị”vớicon,nhưngluôncốgắnglàmtheobốnchữnày.Trướchếtlàlấymìnhralàmgương,cốgắnglàmviệctheobốnchữnày.Thứhailàtrongvấnđềgiáodụcconluôncốgắngtuânthủbốnchữnày.

Chúngtôikhôngbaogiờyêucầuconthànhtíchhọctậpphảiđạtbaonhiêu,khôngbaogiờsobìthứhạngvớingườikhác,làmuốnconthựcsựcầuthịtronghọctập;chúngtôituyệtđối

khôngépbuộcconlàmbấtkỳviệcgìmàconkhôngmuốnlàm,làvìchúngtôimuốnsuynghĩmộtcáchthựcsựcầuthịcảmnhậntâmlýcủacontrẻ,khôngmuốnđểconphảiphụctùngbềngoài;chúngtôiđặcbiệtsẵnlòngtiếpnhậnýkiếncủangườikhác,baogồmýkiếncủacon,cảnhàthườngngồicùngnhauđể“họpgiađình”,điềunàygiúpconhọcđượccáchdùngconmắtthựcsựcầuthịđểnhìnnhậnvềkhuyếtđiểmcủamìnhvàngườikhác,đốimặtmộtcáchkháchquan,tíchcựccảithiện…Việcgiáodụcthựcsựcầuthịđượcthểhiệntrongmọichitiếtcủacuộcsống,cóthểxảyrabấtcứlúcnào.

KhihọckỳIcủanămlớpmộtchuẩnbịkếtthúc,lớpViênViênbìnhchọn“HọcsinhBatốt”,bỏphiếukhôngghitên,mỗingườiđượcchọnbabạn.VềđếnnhàViênViênnóivớitôirằng,côbégiànhđượcnhiềuphiếunhất,cảlớpbốnmươilămngười,côbéđượcbốnmươibaphiếu,haiphiếubịthiếulàdohaibạntraikhôngbỏphiếucho.Tôihỏitạisaolạibiếtaikhôngbỏphiếuchocon,ViênViênnóisaukhitanhọchaibạntraiđóđãnóivớicôbé.

MặcdùtôithấyvuivìViênViêngiànhđượcsốphiếucao,nhưngtựnhiêntrongđầulạinảyramộtsuynghĩ:XemraViênViênbỏchomìnhmộtphiếu,nhưthếcóphùhợpkhông?Haicậubéđókhôngbỏphiếuchocô,cóphảilàdocóthànhkiếngìvớicôbékhông?Nhưngtôiđãnhanhchóngýthứcđượcsựthôtụccủamình.

Tạisaocontrẻkhôngthểbìnhthảnbỏchomìnhmộtphiếu?CậubạntraikhôngbỏphiếuchoViênViêntứclàcóthànhkiếnvớicôbéư?Chúngmớichỉlànhữngđứatrẻsáu,bảytuổi,tráitimtrongsángnhưvậy,trongđầulàmgìcónhữngsuynghĩthôtụcnhưtôi.Khikểvớitôinhữngđiềunày,giọngViênViêntựnhiênvuivẻ,nóiđếnhaicậubạnđónhưnóiđếnnhữngngườibạnđãbỏphiếuchocô,khôngcógìkhác.Tôithấymaymắnvìmìnhkhôngnóira,nếukhông,chỉcầnnóirahaicâukinhngạc,làđủđểkhiếncontrẻluốngcuốngkhôngbiếtphảilàmnhưthếnào,tráitimcủacôbésẽbịvấybẩn.Tôichỉthơmlênmácon,nóivớicôbébằnggiọngđầykhenngợirằng,xemracongáicủamẹlàmrấttốtđónhỉ.

Hômsau,saukhilàmxongbàitậpđộtnhiênViênViênnhưsựcnhớrađiềugì,hỏitôi,“Mẹbảomìnhcótựbỏphiếuchomìnhđượckhôngạ?”.Tôitrảlờibằnggiọngrấtkhẳngđịnh,đượcchứ,chỉcầncảmthấymìnhcóđủnhữngđiềukiệncủa“HọcsinhBatốt”,làcóthểbỏphiếuchomình,khôngphảiconđãlàmnhưvậyđósao?ViênViênkểvớitôibằnggiọngthắcmắc,hômnaymộtbạnnamcùngbànnóivớiconrằng,bìnhchọn“HọcsinhBatốt”chỉcóthểchọnngườikhác,khôngđượcchọnmình,chọnmìnhtứclàkhôngkhiêmtốn.

Tôiđoáncólẽlàdotốihômquacậubénàyđượcmộtngườilớnnàođó“dạydỗ”.Nhưngtôikhôngnóiranhữngsuynghĩcủamình,chỉcườivànóivớicongái,bạnấyhiểusairồi,conđi

nóivớibạnấyrằng,nếucảmthấyđiềukiệncủamìnhkhôngđủthìkhôngbỏphiếuchomình,nếucảmthấyđủvàmongmuốnmìnhđượclàm“HọcsinhBatốt”thìcóthểbỏphiếuchomình.Nếunhưtronglòngmuốnlàm“HọcsinhBatốt”,đồngthờicảmthấymìnhcóđủđiềukiệnđểlàm“HọcsinhBatốt”,nhưnglạicốtìnhkhôngbỏphiếuchomìnhthìđómớilàkhôngđúng.Cáinàykhôngcógìliênquanđếnvớikhiêmtốnhaykiêucăngcả.

Từđótrởđimỗilầnbìnhchọn“HọcsinhBatốt”,ViênViênđềubỏmộtphiếuchomình,bởithànhtíchhọctậpcủacôbéluônđứngtốpđầu,làmcánbộlớp,côbérấttựtinvàomình.

NhưngdầndầnViênViêncũngpháthiệnramộtsốcáchsuynghĩvàcáchlàmtếnhịcủacácbạntrongvấnđềnày.Mọingườingàycàngcoitrọngvấnđềaibỏphiếuchoai,đồngthờikhôngaimuốnthừanhậnmìnhbỏphiếuchomình.DầndầnViênViêncũngcảmnhậnđượctạisaongườikháclạilàmnhưvậy,nhưngkhicóbạnnàohỏicôbéđãbỏphiếuchoai,côbékhôngbaogiờgiấudiếm,thànhkhẩnnóirằngcũngbỏchomìnhmộtphiếu.Khinóiranhưvậy,côbécũngcảmthấycóphầnhơingại,liềnvềnhànóiranhữngsuynghĩcủamìnhchotôinghe.

Tôinóivớicongáirằng,làmthếnàothìnóinhưthế,chânthựclàtốtnhất,đẹpnhất.Conbỏphiếuchoai,aibỏphiếuchocon,chỉcầnconcảmthấyviệclàmnàylàđúng,khôngcógìlàxấuhổcả,giảvờgiảvịtmớilàkhôngđúng,khôngnênngại.

NhữngcâunóinàycủamẹkhiếnViênViêncảmthấyyêntâmhơn,trongchuyệnnàycôbéluônlàmthếnàothìnóinhưthế.

Khilênlớpbảy,lớpViênViêncũngtiếnhànhbỏphiếubìnhbầu“HọcsinhBatốt”,cũnggiốngnhưmọilầncôbéđãbỏchomìnhmộtphiếu.Vềđếnkýtúcxácóbạnliềnhỏi,ViênViênthẳngthắnthừanhậnrằngđãbầuchomìnhmộtphiếu.NhưnglầnđóViênViênkhôngđượcbìnhchọnlà“HọcsinhBatốt”,bởiđiểmmônthểdụckhôngđạtđượcmức“tốt”màhoạtđộngbìnhbầu“HọcsinhBatốt”yêucầu,côbéđãmấttưcáchthamgiabìnhchọn.SởdĩViênViênbỏchomìnhmộtphiếu,làdotrướcđóchúngtôiđãnóichuyệnmộtlầnvềchuyệnnày,côbéhyvọngluôngiữđượcdanhhiệu“HọcsinhBatốt”,sợrằngsaukhilêncấphaiđiểmthểdụccủamìnhkém,sẽảnhhưởngđếnkếtquảbìnhchọn.Tôiaiủicongáirằng,chắcnhàtrườngsẽxemxéttrườnghợpcủaconthôi,conmớicómườituổi,nhỏhơnhai,batuổisovớicácbạnkhác,ngườikhácđãbướcvàotuổidậythìrồi,pháttriểnrồi,convẫnởtrongđộtuổicủahọcsinhtiểuhọc,chắclànhàtrườngsẽnớilỏngyêucầuđốivớimônthểdục.

Tôicònnhắcđếnchuyệntrongbuổihọpphụhuynhcủalớp,côgiáochủnhiệmlớpcôbéđãbiểudươngbốnbạnhọcsinhsángnàocũngkiêntrìtậpthểdục,trongđócócảViênViên,cho

rằngvớinhữngbiểuhiệncủacôbé,bìnhchọn“HọcsinhBatốt”chắckhôngcóvấnđềgì.

NhưngnhàtrườngkhôngxemxétđếntrườnghợpđặcbiệtcủaViênViên.Chínhvìthếsangnămsaulạibìnhchọn“HọcsinhBatốt”,ViênViênkhôngbỏphiếuchomìnhnữa,màbỏhếtchongườikhác,bởiđiểmthểdụccủacôbévẫnkhôngđạtđượcmức“tốt”.

NhưnglầnnàyvềđếnkýtúcxáViênViênnóikhôngbỏphiếuchomình,lạicóbạnchorằngcôbécũngkhônhơnrồi,biếtgiấudiếmrồi.VềđếnnhàViênViênkểchotôinghechuyệnnày,cảmthấytạisaongườikháclạihiểunhưvậy,quáphứctạphóavấnđề.TôicảmthấytrongvấnđềnàyViênViênđãhìnhthànhđượcsựnhậnthứctươngđốiổnđịnh.Mộtthờigiansauđókhônglâu,tronglớplạibỏphiếulựachọncánbộlớp.ViênViênbỏphiếuchomộtngườibạnmàbìnhthườngcôbékhôngquýlắm,cônóivìbạnđónănglựccôngtácrấttốt,thíchhợpđảmnhiệmchứcvụđó.Trongmắthọcsinhcấphai,đượclàmcánbộlớplàmộtniềmvinhdự,chínhvìthếmộtláphiếutrongtaymỗihọcsinhđượcbỏchoaithườngbịchiphốibởisựquývàkhôngquýmếnai,khibỏphiếucácemthườngquantâmđếnviệcbìnhthườngmìnhcóquanhệtốtvớiai.ViênViênbiếtđứngtrêngócđộđánhgiánănglựccôngtácđểquyếtđịnhbỏphiếuchoai,tinhthầnthựcsựcầuthịnàyrấtđángquý.

Phongcáchlàmviệcchínchắncủamộtđứatrẻtrongcuộcsốngtươnglaiđượcquyếtđịnhtrongquátrìnhtrưởngthành,trẻđượcảnhhưởngbởibốnchữthựcsựcầuthịởmứcđộnào,đượcquyếtđịnhbởiphươngthứctưduycủatrẻsaukhitrưởngthànhtiếpcậnthếnàovớibốnchữnày.

Mặtđốilậpchủyếucủathựcsựcầuthịkhôngphảilàgiảdối,màlànôngnổi-nôngcạn,xốcnổi,vàsựquákhích,ghentịẩndướinhữngđiềunày-nhìnthìtưởnglàvấnđềnhỏ,đượcbộclộmộtcáchvôtình,nhưnglạicósứcpháhoạilớn.

Hiệnnaymỗigiađìnhchỉcómộtđứacon,niềmmongmỏiconđượcthànhđạtđãkhiếnkhôngítbốmẹcoitrọngthểdiện,nôngnổi,thườngxuyênxuấthiệnnhữnghànhviquákhích.Sốngtrongmộtcuộcsốngkhôngthiếtthựccontrẻvôcùngđaukhổ,dễdàngvấpphảithấtbại;nhưngbốmẹlạikhôngbiếtmìnhđãlàmgìvớicon.

Tôiđãtiếpxúcvớikhôngítcácbậcphụhuynh,thườngxuyêngiúpđỡmộtsốôngbốbàmẹgiảiquyếtmộtsốvấnđềtrongquátrìnhgiáodụccon,nhưngcũngkhôngngừngthanthởvềsựtếnhịvàkhógiảiquyếttrongmộtsốvấnđề.Càngngàytôicàngpháthiệnrarằng,rấtnhiềuphươngphápgiáodụckhôngđúngcáchcủacácbậcphụhuynhlàdonhữngkhiếmkhuyếttrongkiếnthứcgiáodụccủahọ,làdosựhãohuyền,nôngnổi.

Dướiđâylàmộtvídụrấttiêubiểutôivừamớigặp.

Mộtngườiquencủatôigọiđiệnthoạichotôi,nóicongáicủangườibàconcủachịhiệngiờđangcómộtsốvấnđềvềtâmlý,hỏitôicóthểtưvấnmộtchútvềtâmlýchocôbéđókhông.Côbénàyđãhaimươilămtuổi,bốcôbélàmộtgiáoviêndạygiỏiởmộttrườngphổthôngtrunghọcrấtnổitiếng,ôngthườngchủnhiệmlớpmườihai,nhữnghọcsinhmàôngdạyphầnlớnđềuthiđỗcáctrườngđạihọcnổitiếngnhưĐạihọcBắcKinh,ĐạihọcThanhHoa…,tronggiớigiáodụcôngcũnglàmộtngườikhánổitiếng.Mẹcủacôgáicũnglàmộtgiáoviêntrunghọc.Lớnlêntrongmộtgiađìnhnhưvậy,côgáibịgiáodụcrấtnghiêmkhắc,từnhỏhọckhágiỏi,cấpbahọctạitrườngmàbốcôbéđangdạy.

Theolựchọcdonhàtrườngđánhgiá,hồiđócôbécókhảnăngsẽđỗtrườngĐạihọcThanhHoa,nhưngcũngkhôngchắcchắnlắm.Khiđăngkýnguyệnvọngthiđạihọc,bốcôbénóinếunhưconkhôngthiđỗvàotrườngĐạihọcThanhHoathìsaunàybốsẽkhônggiữđượctiếngtămtrongcôngtácgiảngdạynữa,vàthếlàôngđãyêucầucongáiđăngkýthitrườngĐạihọcThanhHoa.Mẹcôbécũngkhuyêncon,nóinếuconthiđỗtrườngThanhHoa,mẹdạyhọcởtrườngcũngthấytựtinhơn.

Đểchocongáikhôngcósuynghĩkhác,họđềnghịconchỉđăngkýmộtnguyệnvọng,khôngđăngkýnguyệnvọnghai.Kếtquảcôbéthiếutámđiểmnênkhôngđỗ(1),đànhphảiônthilại.Mộtnămsaukhiđăngkýnguyệnvọng,côbécóphầnedè,nguyệnvọngmộtkhôngdámđăngkýtrườngĐạihọcThanhHoa,muốnđăngkýmộttrườngđạihọckháccũngkhácótiếng.Nhưngbốmẹcôbéchorằng,vớisốđiểmnămngoái,côbéđãcóthểđỗđượcvàotrườngđạihọcđó,đãônthithêmmộtnămrồi,thìphảiđăngkýĐạihọcThanhHoamớigiữđượcthểdiện,vàthếlàlạixúiconđăngkýtrườngThanhHoa.LầnnàyngoàitrườngĐạihọcThanhHoa,maymàcôbécònđăngkýnguyệnvọnghai,kếtquảvẫnbịthiếumấyđiểm,khôngđỗđượctrườngThanhHoa,màđỗnguyệnvọnghai.Thựcratrườngđạihọcnguyệnvọnghaicũngkhôngtồi,nhưnggiađìnhnàylạiluônchorằngkhôngvàođượctrườngThanhHoathìvôcùngấmức,bốmẹcôbéluôncảmthấybịmấtmặtvìcongáiđãônthêmmộtnămmớithiđượcvàomộttrườngđạihọcbìnhthường,thởngắnthandài,luôntỏrakhônghàilòng,khiếncongáihọcbốnnămđạihọctrongsựbuồnchán,thậmchígiữachừngcònnghỉhọcnửanăm.

___________________

(1)Năm2010,điểmchuẩncủatrườngđạihọcThanhHoadànhchonhómngànhtựnhiênlà663điểm,nhómngànhxãhội638điểm(dànhchothísinhkhuvựcBắcKinh)(ND).

SaukhitốtnghiệpđạihọccôbélạiđăngkýthithạcsĩvàotrườngĐạihọcThanhHoa,nhưngvẫnkhôngđỗ,liềnmuốnđiduhọcnướcngoài.Đăngkýhaitrườngđạihọcnổitiếngcủanướcngoài,khônghiểusaođềukhôngthànhcông.Lạimộtlầnnữabịhẫnghụt.Sauđóbốmẹcôbéthôngquamốiquanhệgiúpcôtìmđượcmộtcôngviệckhátốt,đánglýraphảicảmthấymừng,nhưngđiềukhiếncôbéấmứclàhaingườibạnđồngnghiệpkháccùngvàolàmviệcvớicôđềutốtnghiệptrườngđạihọcnổitiếng.Saukhilàmviệcđượcmộtnăm,mộttronghaingườiđóđượcđềbạtmộtchứcnhỏ,điềunàykhiếncôgáikhôngchịunổi,khôngxinnghỉmàbỏnhàrađinửatháng,saukhiquayvềkhôngchịuđilàmnữa.

Hiệnnayhàngngàycôgáinhốtmìnhtrongphòng,ngoàilênmạngInternetvàngủ,khônglàmviệcgìkhác.Trướcsựkhuyênnhủhếtlờicủamọingười,côgáiđãđigặpbácsĩtâmlýđểkhámbệnh,bácsĩnóicômắcbệnhtrầmcảm,nóichuyệnmộtlúcvớicôvàkêđơnthuốc.Nhưnghơnmộtthángtrôiqua,khôngcótácdụnggì,hiệngiờcôgáikhôngnhữngnhốtmìnhcảngàytrongphòng,thậmchíngaycảrèmcửacũngkhôngchophépngườikháckéora.

Bốcủacôgáicũngthựcsựsuysụp.Ôngvốnluônmạnhmẽhiếuthắng,trongbấtkỳchuyệngìđềukhôngchịuthua,nhữngchuyệntrắctrởmàcongáigặptrongmấynămquađãkhiếnôngvôcùngchánchường,ôngcảmthấymìnhthựcsựthấtbại,thựcsựmấtmặtvớivaitròcủamộtbậcphụhuynh.

Nghexongcâuchuyệnnàytôicảmthấyvôcùngtiếcchocôgái,nhưngtôinóivớingườibạnrằngtôikhôngtưvấnđượcgìvềmặttâmlý,khôngphảikhôngmuốngiúp,màlàkhônggiúpđược.

Tronglờikểcủachịbạn,đặcbiệtlàquamộtsốchitiết,tôiđãnhìnthấyrấtrõtạisaocôgáilạiđiđếnngàyhômnay.Mặcdùchuyệnmàtôingheđượclàmộtcâuchuyệntươngđốiriênglẻ,nhưnggầnnhưcóthểkhẳngđịnh,bốmẹcôgáicócáchsuynghĩvấnđềnhưthếtrongchuyệncongáithiđạihọc,chắcchắntrongcuộcsốngbìnhthườngcũngcólốitưduynhưvậy.Chínhvìthếvấnđềcủacôgáikhôngphảilàchuyệncủamộtsớmmộtchiều,màlàmộtvấnđềđãđượctíchtụlâungày,thiđạihọcchỉlàđẩyvấnđềsangchiềuhướngxấuhơn.

Nhữngngườibốngườimẹcoitrọnglòngsĩdiệnđãlàmmệtchínhmình,vàcũnglàmkhổcon.

Nếuthờigiancóthểlùilại,tôisẽsẵnlònggiúpđỡ,tôisẽnhanhchóngđinóivớibốmẹcôgáirằng,tronggiáodụccontrẻ,mọivấnđềđềuphảicốgắngxuấtpháttrêngócđộthựcsựcầuthị,càngthựcsựcầuthị,cuộcđờicủacongáianhchịcàngthuậnlợi,cuộcsốngcủacôấymớicóthểhạnhphúchơn,mớicóthểkhiếnanhchịtựhàohơn.

Rousseaunói“Đạođứccaothượngnhấtlàtiêucực,đồngthờicũnglàkhóđưavàothựctiễnnhất,bởiđạođứcnàykhôngphảilàmđểchongườitaxem”(1).Từviệcđốixửvớingườikhác,mởrộngcâunóinàysangvấnđềđốixửvớimình,cóthểlýgiảinhưthếnày:Khiconngườilàmmộtviệcgìđónhằmvàomình,cũngbuộcphảithựcsựcầuthị,làmviệcgì“khôngphảilàmđểchongườitaxem”,đấychínhlàsựchânthựccủaconngườiđốivớibảnthânmình,cũnglàsựđốixửtốtvớimình-chỉcóđiềucóthểnócũng“khóđưavàothựctiễnnhưvậy”.

________________

(1)Jean-JacquesRousseau,Emile,LýBìnhÂudịch,NXBGiáodụcNhândân,táibảnlầnthứnhấttháng5-2001,tr.113(BảndịchtiếngViệtJean-JacquesRousseau,EmilehaylàvềgiáodụcLêHồngSâm,TrầnQuốcDươngdịch,BùiVănNamSơngiớithiệu,NXBTrithức,xuấtbảntháng7-2008,692trang).

Bốmẹthườngkhôngdễdàngpháthiệnrasựnôngnổicủamình,đâycũnglànguyênnhânkhiếnlòngsĩdiệnvàsựnôngnổithườngđiliềnvớinhau-nhỏlàthưởngphạtcontrẻlungtung,ănnóibốcđồng,dùnglờinóiđểhạthấpđốithủ;lớnlàcanthiệpchỉđạolinhtinhkhicontrẻchọnngành,chọnnghề,thậmchíchọnngườiyêu-ngàythángtrôiqua,tíchtụdầndần,vôhìnhtrungđãlàmđảolộngiátrịquancủacontrẻ,khiếnđôichânchúngkhôngthểđặtxuốngđất.

Khôngchínchắnlàvếtthươngcứngtrongcuộcđời,bópméophươngthứctưduycủaconngười,khiếnngườitakhôngthểđốimặtmộtcáchkháchquanvớingườikhác,cũngkhôngthểđốimặtmộtcáchchânthựcvớimình.

Ngườikhôngcótinhthầnthựcsựcầuthị,kểcảanhtarấtsắcsảo,tầmnhìncũngthườnghạnhẹp;kểcảanhtarấtcốgắng,nhưngcũngthườngthiếusứcbậtvềsau;kểcảanhtarấttựcaotựđại,nhưngnềntảngcũngkhôngvữngchắc;kểcảanhtamuốnyêu,nhưngcũngsẽkhôngbiếttrântrọng.Anhtavừathiếusựđiềmđạmvàbìnhtĩnh,khôngthểlàmđượcmộtngườibìnhthườngnhưnghạnhphúc;cũngthiếucátínhvàsứcsángtạo,rấtkhótrởthànhngườixuấtsắc.

Bồidưỡngtinhthầnthựcsựcầuthịởtrẻ,ngoàiviệcbốmẹphảilấybảnthânmìnhlàmgương,chúýtạoảnhhưởngtronglờinóivàviệclàm,tôichorằngđọcsáchcũngcótácdụngrấttốt.Đặcbiệtlàtruyệnkýcủamộtsốnhânvậtnổitiếng,cóảnhhưởngrấtlớnđếntrẻem.

Nhữngnhânvậtkiệtxuấtđó,dùlànhàkhoahọc,nhànghệthuật,haychínhtrịgia,doanhnhân,lòngyêusựnghiệp,ýchíkiênđịnhcủahọ,dũngkhímangtínhsángtạo,cónhậnthứcsâu,tất

cảđềubộclộlốitưduythựcsựcầuthị,tấtcảđềuchứađầytinhthầnthựcsựcầuthị.Thànhquảcủahọ,tấtcảđềubénrễtrênmảnhđấtthựcsựcầuthịvữngchãinày.Đọctruyệnkýcủanhữngnhânvậtvĩđại,chínhlàgiaolưutưtưởngvớimộtsốconngườixuấtsắc,tưtưởngxuấtsắc,chínhlàhìnhthànhnênnhữngcáichânthiệnmỹcủamình.

Thựcsựcầuthịlàmộtchủđềrấtlớn,khôngbaogiờcóthểnóihết;đồngthờithựcsựcầuthịlạilàmộtviệcvôcùngđơngiản,khôngcầnbấtkỳkỹxảonàomàvẫncóthểthựchiệnởmọinơimọilúc.Bốnchữnàykhôngmàumè,nhưnglạiđemlạichoconngườitasựbảovệtốtnhất;vôcùngbìnhdị,nhưnglạiđemlạimàusắcrựcrỡchoconngười.Tôimuốnnóimộtlầnnữarằng,choconbốnchữnày,thựcsựcònquýhơncảchoconvàngnén!

Lưuýđặcbiệt

Mặtđốilậpchủyếucủathựcsựcầuthịkhôngphảilàgiảdối,màlànôngnổi-nôngcạn,xốcnổi,vàsựquákhích,ghentịẩndướinhữngđiềunày.

Rấtnhiềuphươngphápgiáodụckhôngđúngcáchcủacácbậcphụhuynhlàdonhữngkhiếmkhuyếttrongkiếnthứcgiáodụccủahọ,làdosựhãohuyềnvànôngnổi.

Bốmẹthườngkhôngdễdàngpháthiệnrasựnôngnổicủamình,đâycũnglànguyênnhânkhiếnlòngsĩdiệnvàsựnôngnổithườngđiliềnvớinhau-nhỏlàthưởngphạtcontrẻlungtung,ănnóibốcđồng,dùnglờinóiđểhạthấpđốithủ;lớnlàcanthiệpchỉđạolinhtinhkhicontrẻchọnngành,chọnnghề,thậmchíchọnngườiyêu-ngàythángtrôiqua,tíchtụdầndần,vôhìnhtrungđãlàmđảolộngiátrịquancủacontrẻ,khiếnđôichânchúngkhôngthểđặtxuốngđất.

Khôngchínchắnlàvếtthươngcứngtrongcuộcđời,bópméophươngthứctưduycủaconngười,khiếnngườitakhôngthểđốimặtmộtcáchkháchquanvớingườikhác,cũngkhôngthểđốimặtmộtcáchchânthựcvớimình.

Bồidưỡngtinhthầnthựcsựcầuthịởtrẻ,ngoàiviệcbốmẹphảilấybảnthânmìnhlàmgương,chúýtạoảnhhưởngtronglờinóivàviệclàm,đọcsáchcũngcótácdụngrấttốt.Đọctruyệnkýcủanhữngnhânvậtvĩđại,chínhlàgiaolưutưtưởngvớimộtsốngườixuấtsắc,tưtưởngxuấtsắc,chínhlàhìnhthànhnênnhữngcáichânthiệnmỹcủamình.

Láthưgửicongáitrongdịp“lễthànhniên”

Ngày29tháng12năm2006,trườngcấpbacủaViênViêntổchức“Lễthànhniênmườitámtuổi”.Nhàtrườnggiaotrướcchophụhuynhmộtbàitập:Viếtmộtláthưchoconmình.Trong

buổilễ,contrẻsẽmởrađọc.DướiđâylàláthưmàchúngtôiviếtchoViênViên.

Conyêuquý:

Cảmơnnhàtrườngđãchobốmẹcơhộinày,đểbốmẹcódịpđượcnóichuyệnvớiconquamộtláthư.Trướcchủđềnày,khicầmbútlên,bốmẹkhôngthểkhôngsửngsốt-hàinhibébỏngsinhnăm1991đó,tạisaochỉtrongchớpmắtđãtrởthành“ngườilớn”rồi.Mặcdùtừlúcconchàođờichúngtađãluônởbênnhau,bốmẹđượctậnmắtchứngkiếnconmỗingàymộttrưởngthành,từlúcconbiếtcười,biếtlẫy,họcđi,biếtgọibốmẹ,vàocấpmột,vàocấphai…Mọisựtrưởngthànhcủacon,bốmẹđềuđượctậnmắtchứngkiến,nhưngsựthậtconđã“trởthànhngườilớn”vẫnkhiếnbốmẹkhôngthểnàotin!

Trướckhiviếtláthưnày,đầutiênbốmẹđãbànvớinhauxemnênviếtcáigì,điềuđầutiênmàcảbốvàmẹđềunghĩđếnlàsựkhenngợiđốivớicon.Congái,đâythựcsựlàđiềubốmẹrấtmuốnnóivớicon,bốmẹthựcsựkhenngợicon!

Bốmẹkhôngbiếttạisaongaytừnhỏconđãthôngminh,hiểubiếtnhưvậy.Trongkýứccủabốmẹ,gầnnhưconkhôngbaogiờkhóc,chiếcmiệngxinhxắnlúcnàocũngvuivẻnhưbônghoaloakèn.Đợtkiểmtrasứckhoẻđểđihọcởtrườngmầmnon,cácbạnnhỏkhácsợtiêmkhócnhưri,chỉcóconnóivớicôytárằng:Côơi,cháukhôngkhóc.Concònnhưmộtthisĩnhỏ,khiconhaituổi,mộtlầnmẹđưaconđiquamộtlùmcâytrongbuổitrưahènóngbức,conđãnói“Chúngtôiđộimũcâyrồi”.Khimớibảytuổi,conđãkìmchếđượcsựthèmthuồng,tựgiácnhườngmiếngbánhngọtduynhấtchomộtcậubéíttuổihơnconđếnchơinhàta.Khicònlàhọcsinhcấpmột,concòntinhnhanhhơnmẹ,biếtlochosựantoàncủamình,nhắcnhởmẹtránhnhữngđiềunguyhiểmcóthểxảyra…Concóquánhiềuchuyệnthúvịkhiếnbốmẹkhôngthểnàoquên.

Conthườngxuyênchơiđùavớibố,haingườitựvỗvàobụngmìnhnói“bụngđầykinhvăn”,sauđólạivỗvàobụngđốiphươngnói“mộtbụngtoànphân”,rồicườithíchthú.Bìnhthườngconlàcôbébìnhdịbiếtbao,mặcdùtừcấpmộtđếncấpbaconđềurấtxuấtsắc,nhưngconkhôngbaogiờchorằngmìnhcóđiểmgìgiỏigianghơnngười,đâycũngchínhlàđiểmmàbốmẹkhenngợicon:Khiêmtốn.Sựkhiêmtốncủaconđãtheoconngaytừnhỏ,khôngphảilàsựgiảtạo.Chínhvìthếbốmẹcũngcảmthấyrấtyêntâm,tinrằngtươnglaipháttriểncủaconsẽrấtthênhthang.

Hiệngiờconmớimườisáutuổi,phảicònhơnhainămnữamớiđủmườitámtuổi,nhưnggiátrịquan,cáchthứclàmviệc,trìnhđộtưduy,khảnăngphánđoáncủaconlạichínchắnbiết

bao,điềunàykhiếnbốmẹkhôngthểkhôngkhâmphục.Bốmẹthườngxuyêntrưngcầuýkiếncủacontrongmộtsốvấnđề,sựtrưngcầunàycũngrấtthậtlòng,vìconluônphântíchvấnđềrấtrộng.Điềunàykhiếnbốmẹnhậnthứcđượcrằng,chínchắnkhôngchỉlàmộtsựtrưởngthànhtrongđộtuổi,màcũnglàmộtsựtíchlũylâudài.

“Lễthànhniên”làmộttiêuchíđángnể,làsựtándươngđốivớitấtcảnhữngngàythángtrướcđâycủacon,cànglàmộtlờinhắcnhởấmápđốivớinhữngnămthángsaunày.Nóđánhdấuđôicánhcủaconđãrắnrỏi,đãcóthểtựmìnhbaylênbầutrờixanh.Trướcđâyconđượcsốngtrongsựbaobọccủagiađìnhvànhàtrường,saunàycầnphảicótráchnhiệmvớibảnthânvàgiađình,cốnghiếnchoxãhội.

Bốvàmẹmongmỏicuộcsốngtươnglaicủamộtngườiđãtrưởngthànhnhưcon,trướchếtphảilàmngườitốt,làmmộtngườinhânhậu,khoandung,chínhtrực;họcđượccáchgiảiquyếtmọimâuthuẫnvàbuồnphiềntrongcuộcsống,khôngnênquásobìtịnạnhtrongmọichuyện,đểmìnhđượcsốngvuivẻ.Đồngthờimongconcóthóiquensốngtốt,trongthờigianchophépcốgắngluyệntậpthểthao,giữchomìnhđượckhoẻmạnh.

Córấtnhiềuđiềumongmỏiđốivớicon,ởđâybốmẹchỉviếthaiđiềunày.

Điềucuốicùngmàbốmẹmuốnnóilà,trongmộtnghilễnhưthếnày,conphảicảmơnmọiconngườivàmọisựviệcmàconđãgặp,bốmẹ,thầycô,bạnhọc,bạnthâncủaconvàcảnhàtrường,xãhội-tấtcảnhữngyếutốnàyđãtạonênsựđángyêucủacon.

Nhândịpnày,bốmẹcũngmuốnnóivớiconrằng:Cảmơncon,babycủabốmẹ.

Mongconđượcvuivẻmỗingày!

Bốmẹcủacon

Ngày22tháng12năm2006

Chương4:Tạothóiquenhọctậptốt“Khôngkèm”mớirènđượcthóiquentốt

Thờigianbốmẹkèmconhọccàngdài,vaidiễnmàhọđóngcànggiốnggiámsátviên.Vàtrẻsẽkhôngbaogiờthíchmộtgiámsátviên,cùnglắmbềngoàichúngtỏraphụctùng,nhưngtronglònglạituyệtđốikhôngchịunghelờianhta.Chínhvìthế,kèmconlàmbàitập,khôngthểbồidưỡngthóiquentốtchotrẻ,màlàphávỡmộtthóiquentốt.Mộtngười,trướchếtphảilàconngườitựdo,mớicóthểtrởthànhmộtconngườitựgiác.

Kèmconhọcbài,hiệngiờđãtrởthành“bàitập”củarấtnhiềubậcphụhuynh.

Saukhicontrẻvàocấpmột,lốisốngcủacảgiađìnhđềusẽbịthayđổi.Cuộcsốngcủatrẻbắtđầucómộtcáigọilà“bàitập”,dườngnhưnólàquâncờdominođầutiên,cóthểtạorahàngloạtsựthayđổisauđó-bàitậpliênquanđếnthànhtíchhọctậpcủacon,thànhtíchhọctậpliênquanđếnviệcchọntrườngchọnlớpsaunày,chọntrườngchọnlớplạiquyếtđịnhđếntiềnđồsựnghiệp…Mỗibậcphụhuynhcótinhthầntráchnhiệmvớicon,làmsaocóthểkhôngquantâmđếnchuyệnnàyđược.Vàthếlàcórấtnhiềuphụhuynhđãphảibỏmộtsốcôngviệccủamình,ngàyngàykèmconlàmbàitập,họmongmuốnlấycáiđóđểbồidưỡngchoconthóiquentốthamhọc,làmbàitậpnghiêmtúc.Cáchkèmconhọcbàicủabốmẹcóphầnkhácnhau,cóngườibêmộtchiếcghếconngồibêncạnhkhiconlàmbàitập,mộtcách“kèm”rấthìnhtượng;cóngườithìliêntụcđếnbênbànngónghiêng,trướchếtlàtìmhiểuxemconphảilàmgì,sauđóđượcmộtlúclạiđếntheodõixemconlàmnhưthếnào,cuốicùngcònkiểmtracẩnthận;dùlàcáchkèmnào,đềulàsựthamdựtừđầuđếncuốicủabốmẹtrongviệchọccủacon,quantâmtừđầuđếncuối.

Contrẻcócầnphải“kèm”không?Tôichorằngkhôngcần.

KhiViênViênmớivàolớpmột,nhàtrườngtổchứcbuổihọpphụhuynhdànhchonhữngphụhuynhmớicóconvàolớpmột,đưarayêucầuphụhuynhcầnthườngxuyênkèmconlàmbàitập.Nhưngchúngtôikhônglàmnhưvậy.Chỉtrongmấyngàyđầu,khicontrẻcònđangkhálạlẫmvớicuộcsốngởtrườngvàchuyệnlàmbàitập,ngồibêncạnhconđểnhắcnhởvàhướngdẫnmộtsốđiềucầnthiết,giúpconnhanhchóngnắmđượcmộtsốkỹnăngvàcáchlàmcơbản.Thờigiannàychỉkéodàikhoảngmộttuần,sauđókhôngquảnconnữa-vừakhôngkèmconlàmbàitập,cũngkhôngkiểmtrasátsaobàitậpconlàm,cùnglắmchỉnhắcmộtcâu:Đếngiờhọcbàirồiđócon.Đâykhôngphảilàbốmẹkhôngquản,màlàđểchoconhìnhthànhnênthói

quenlàmbàitậptốt.

Thờigianđầumớiđihọc,ViênViêncảmthấyrấtmớilạtrướcviệclàmbàitập,việcđầutiêncôbélàmsaukhivềnhàlàlàmbàitập,vẻhàohứngđógiốngnhưviệcvừađượcmuaconbúpbêđầutiêntrongđời.Thờigiantrôidần,côbéđãkhôngcòncảmthấymớimẻnữa.Vềđếnnhàđầutiênlàăncáigìđó,đùanghịch,xemtivi,lềmềkhôngchịuđilàmbàitập.Khipháthiệnrađãmấyngàyrồi,chỉkhicólờinhắcnhởcủachúngtôi,ViênViênmớichịuđilàmbàitập,chúngtôiliềnquyếtđịnhtừnaytrởđingaycảlờinhắcnàycũngsẽkhôngnóinữa.Tôivàbốcôbéngầmhiểuvớinhaurằng,chúngtôigiảvờhoàntoànquênchuyệnlàmbàitập,chỉbậnrộnvớicôngviệccủamình,hàngngàyđểmặccôbéchơichánrồimớiđilàmbàitập.

Chẳngmấychốc,ViênViênđãlàmmọichuyệnrốibungcảlên.Mộthômsaukhivềnhà,ViênViênkhôngđảđộnggìđếnchuyệnlàmbàitập.Đầutiênlàxemphimhoạthình,ăncơmxonglạichơiđồchơimộtlúc,rồilạiđọcsách,xemtivimộtlúc.Đếnkhiđánhrăngrửamặtxong,lêngiườngnằmchuẩnbịngủ,mớisựcnhớrahômnayquênlàmbàitậprồi,quýnhlênbậtkhóc.Thựcratôivàbốcôbéđãsốtruộttừlâu,nhưngchúngtôivẫngiảvờkhôngđểýđếnchuyệnlàmbàitậpcủacon.Lúcnàychúngtôimớitỏrasốtruộtnhưcôbé,nói:Thậtà,hômnayconchưalàmbàitậpà?

Khinóiracâunày,chúngtôichỉtỏrahơingạcnhiên,khônghềtỏýtráchmóc-lúcnàytuyệtđốikhôngđượctráchmóc,conkhóc,chứngtỏconbiếtmìnhđãsai.Nếubốmẹnóivớigiọngtỏýtráchmócvàphêbìnhrằng,“Saoconlạiquênlàmbàitập,giờthìcuốnglênrồichứ!”.Contrẻsẽngheđượcraý“conthậtlàtệ”,“đángđời”ẩntrongcâunóicủabạn,vàquênđisựtựtrách,bắtđầuchốnglạilờiphêbìnhcủaphụhuynh.Chúngtôithơmlênmácôbé,nóivớigiọngnhẹnhàngrằng,congáiđừngkhócnữa,aicũngcólúcquênlàmmộtviệcgìđó.Giờthìchúngtaphảinghĩxemnênlàmthếnào.Nghechúngtôinóinhưvậy,ViênViênliềnkhôngkhócnữa.Bốmẹhiểuđượcconnhưvậy,cólẽđãđemlạiđượcniềmanủilớnchocon,chínhvìthếcôbéđãbìnhtĩnhhơnrấtnhiều.

BốViênViênđãsốtruộttừlâu,lúcnàybuộtmiệngnói,thếthìngủmuộnđimộtlúc,tranhthủlàmngayđi.TôinhậnthấylúcđóViênViênđãbuồnngủrồi,nghethấybốnóinhưvậy,côbécóvẻkhôngchịu,nétmặttỏrarầurĩ.

Phụhuynhtronglúcsốtruộtthườnghayquyếtđịnhthaycontrẻ,đâylàđiềusailầm.Bảntínhcủaconngườilàmuốnlàmtheonhữngsuynghĩcủamình,bàixíchmệnhlệnhcủangườikhác.Chínhvìthếtrongquátrìnhdạydỗtrẻ,đểgiúptrẻhìnhthànhnênýthứctựgiác,cũnglàđểchúngthựchiệnsựquyếtđịnhcủamìnhmộtcáchtốthơn,bốmẹnêncốgắngđểtrẻtựmình

suynghĩvàlựachọn.Chodùcùnglàmộtsựquyếtđịnh,nếunókhôngphảilàmệnhlệnhtừphíabốmẹ,màlàýnguyệncủachínhcontrẻ,trẻsẽsẵnlòngthựchiệnhơn.

TôivộinóivớiViênViên,conmuốnhômnaylàmthìhômnayđingủmuộnmộtchútđểlàm;nếumuốnsángmailàmthìmẹsẽgọicontrướcmộttiếngđồnghồ;nếusángmaivẫnkhôngmuốnlàmthìngàymaiđihọcgặpcôgiáovànóirằnghômnayconquênlàmbàitập,lầnnàysẽkhônglàmnữa.

LúcđóViênViênphảiđốimặtvớimấysựlựachọnnày.Côbénghĩmộtlát,biếtsựlựachọncuốicùngkhôngthíchhợp,liềnlậptứcphủđịnh.Tôidámkhẳngđịnhrằng,trẻmớiđihọc,nếutrướcđâytrẻchưabaogiờgặpnhữngrắcrốitrongchuyệnlàmbàitậpởtrườngmầmnon,nếulòngtựtrọngcủatrẻchưatừngbịtổnthương,thìtrẻsẽkhôngđồngýchuyệnkhônglàmbàitập.Trongđầumỗiđứatrẻđangởđộtuổiđihọcđềucóýthứcphảicótráchnhiệmvớibàitập;rồicònlòngtựtrọngvàsợbịcôgiáophêbình,nhữngđiềunàysẽkhiếntrẻkhôngtùytiệnbỏlàmbàitập.

LúcđómặcdùViênViênrấtmuốnđingủ,nhưngcólẽcôbécảmthấychưalàmxongbàitậptronglòngsẽkhôngyêntâm,khôngthoảimái,liềnnói,bâygiờconsẽlàm.Chúngtôibảo,thếthìbâygiờconlàmđi.Côbéliềnmiễncưỡngxuốnggiường,lấysáchvởrakhỏicặp,nóikhôngmuốnlàmbàitậptrongphòng,muốnraphòngkháchlàm,cólẽlàdocảmthấyngồitrongphònglàmbàidễgâybuồnngủ.Tôivàôngxãcũngkhôngnóigìthêm,chỉtìmmộtchiếcghếconchocon,đểcôbéviếttrêntràngkỷ,chúngtôiainấytựloviệccủamình.

Mộtlátsauchúngtôicũngthấybuồnngủ,đánhrăngxongxuôi,tôibướcđếnngóViênViênmộtlát.CôbémớilàmxongbàitậpngữvănvàtiếngAnh,bàitậptoánchưalàm.Tôinói,bốmẹđingủtrướcđây,làmxongconvềphòngngủnhé.

BìnhthườngViênViênngủrấtsớm,đềulàchúngtôiđưabévàophòng.Lúcnày,ViênViênngẩngđầulên,nóibằnggiọngghentị,tạisaongườilớnlạikhôngcóbàitập,chỉcótrẻconmớiphảilàmbàitập!Chúngtôiliềnbậtcười,nóithựcrabốmẹcũngcóbàitậpđấy,bốphảivẽrấtnhiềubảnđồ,mẹphảiviếtbaonhiêubài,đâyđềulàbàitậpcủabốmẹ,cũngbuộcphảihoànthànhđúnggiờ.Đồngthờinóichúngtôikhôngmuốnkhôngcóbàitập,khôngcóbàitậpthìsẽbịmấtviệc.Thựcrabảnthâncontrẻcũnghiểutạisaophảilàmbàitập,thếnênkhôngcầnthiếtphảigiảnggiảichochúngnghe.ChúngtôilạithơmlênmáViênViên,vuivẻchúccôbéngủngonnhưmọikhirồiquayvềphòngmình,đểlạimộtmìnhcôbéởlạiphòngkháchlàmbàitập.

Chúngtôigiảvờtắtđèn,lặnglẽlắngngheđộngtĩnhcủacon.ViênViênlạiviếtthêmkhoảngmườimấyphútnữa,tựmìnhthugọnsáchvởrồiđingủ,lúcnàychúngtôimớiyêntâm.Sánghômsaukhôngnhắcgìđếnchuyệnnàynữa,coinhưchưacóchuyệngìxảyra.

Ởđâytôimuốnnhắcnhởcácbậcphụhuynh,khôngnêntỏrasửngsốttrướcnhữnglỗinhỏmàtrẻthỉnhthoảngmắcphải,tronglòngbuộcphảikiênđịnhmộtsuynghĩ:Nóchỉlàmột“chuyệnnhỏ”,khôngphảilàmột“lỗisai”,quátrìnhtrưởngthànhcủatrẻphảitrảiquanhững“chuyệnnhỏ”này,thậmchíchúngcònquantrọnghơncảviệclàmbàitập.Chínhvìthế,chỉcầnkhuyếnkhíchcontrẻsửasailàđược,khôngnêntráchmóc,cũngkhôngnênthườngxuyênnhắclại,khôngnênđểtrẻcảmthấyănnănvàcótội,nếukhôngnósẽcóthểcốđịnhvàtrởthànhmộtkhuyếtđiểmkhósửaởtrẻ.

Mấyngàysauđó,vềđếnnhàlàViênViênđãhoànthànhsớmbàitậpvềnhà,tronglòngchúngtôirấtmừng,nhưngcũngkhôngbiểudươngcôbé,chỉbìnhthảnnóivớicongáirằng,hàngngàyconđềulàmnhưthếnàylàmộtthóiquentốt,cầnduytrì,ánhmắttỏvẻhàilòngđốivớicon.

BảnthânViênViêncũngcảmnhậnđượcsựtiệnlợivàniềmvuidoviệchoànthànhsớmbàitậpvềnhàmanglại,điềunàyngaycảđốivớicontrẻcũngkhôngcầnphảinóinhiều.NhưngrốtcụcViênViênmớichỉlàmộtđứatrẻ,thờigiantrôidần,côbélạibắtđầutỏralơilỏngtrongviệclàmbàitập.Khoảngmườingàysaulầnđầutiênquênlàmbàitập,ViênViênlạimộtlầnnữaquênlàmbài.

Hômđóthờigianchuẩnbịđingủcũngmuộnhơnbìnhthường,côbésựcnhớrachưalàmbàitập,nóihômnaycôchonhiềubàitập,phảimấtrấtnhiềuthờigianđểlàm,nóirồirầurĩmuốnphátkhóc.Chúngtôivẫnápdụngphươngphápnhưlầntrước,anủivàicâu,rồiđểcôbéngồitrướcbànhọcmộtmìnhvàđingủ.

Cólẽrấtnhiềubậcphụhuynhkhigặptìnhhuốngnhưthếnàyđềukhôngnỡlòng,cảmthấymìnhngồicùngcon,contrẻsẽđượcanủihơn,làmsẽnhanhhơn.Nhưngnhưthếsẽcómấyđiểmbấtlợisau,mộtlàtrướcmặtbốmẹtrẻsẽcốtìnhtỏrađaukhổ,đểđượcbốmẹrủlòngthương,điềunàyvừaảnhhưởngđếnsựchuyêntâmcủatrẻkhilàmbàitập,lạiảnhhưởngđếntốcđộ;hailàbốmẹngồikèmconlàm,sẽkhiếntrẻcảmthấykhônghoànthànhbàitậpvềnhàítnhấtkhôngphảilàchuyệncánhâncủachúng,làchuyệnchungcủatrẻvàbốmẹ,thờigiantrôiqua,dễkhiếntrẻhìnhthànhtínhỷlạivàobốmẹ,điềunàyđặcbiệtkhôngcólợichosựhìnhthànhýthứctráchnhiệmởtrẻ;balàbốmẹngồibênthườngkhôngkìmđượcmàcàunhàuvàicâutỏvẻkhônghàilòng,“Mauviếtđi,aibảoconlạiquênlàmbàitập”,hoặcnhắcnhở

vớiýtốt“Từnaytrởđivềđếnnhànhớlàmbàitập,đừngquênnữanhé”,hoặclànhìnthấyconbắtđầutỏralềmề,liềnđốcthúc“Làmmaulênđi,concóbiếtbâygiờlàmấygiờrồikhông”.Tấtcảnhữngcâunóinàyđốivớitrẻtronglúcđóđềukhôngcóýnghĩagì,màcònkhiếntrẻthêmbựcmình.Chínhvìthếkểcảkhibạncóthờigian,cũngkhôngnênngồikèmcon,kểcảlúcđóbạnchưamuốnđingủ,cũngvẫnphảigiảvờlêngiườngngủ,tháiđộbìnhthảnnhưkhôngcóchuyệngìxảyra,tuyệtđốikhôngnênchỉtríchcontrẻ.

Cóthểcóbậcphụhuynhsẽnói,tôikhôngbìnhtĩnhđượcnhưchị,vừanhìnthấyconchưalàmbàitập,máunóngđãbốclênđầu.Vậythì,tôimuốnnóirằng,nếuphụhuynhkhôngsuynghĩmộtcáchchânthànhtrongvấnđềđốixửvớicontrẻ,khôngxửlýmộtcáchlýtrí,chỉlàmviệctheobảntính,vừagặpchuyệnđãsốtruột,hễsốtruộtlạinổicáu,điềunàychỉcóthểnóibạnlàmộtbậcphụhuynhthíchsaolàmvậy.Mộtngườibố,ngườimẹthíchsaolàmvậy,làmsaocóthểkhôngđàotạoramộtđứatrẻcũngthíchsaolàmvậy?

HômđóquảthựclàViênViênlàmbàitậpkhámuộn,chúngtôivẫndỏngtailắngngheđộngtĩnhcủacôbé,đếnlúccôbélêngiườngđingủđãlàgầnmườihaigiờ.Tronglòngtôirấtxótconvìconngủmuộnnhưvậy,sángmailạiphảidậysớm.Nhưngđâycũnglà“bàitập”màcôbécầnphảiđượctrảinghiệmtrongquátrìnhtrưởngthành,chắcchắnquađócôbécũnghọcđượcmộtsốđiều.Chúngtôikhôngcảmthấycongáiquênlàmbàitậplàmộtchuyệnxấu,màlạicảmthấynólàmộtcơhộigiáodục,cóthểthúcđẩyhìnhthànhnênýthứctựgiácvàbồidưỡngthóiquenhọchànhchoViênViên.

Thựcra,theonhưnhữnggìchúngtôinhớ,kểtừlầnđótrởđi,ViênViênkhôngcònđểxảyrachuyệntrướcgiờđingủmớinhớraquênlàmbàitậpnữa.Côbéđãnhanhchónghọcđượccáchsắpxếpthờigian,cólúcởtrườngđãtranhthủđượcthờigianhoànthànhđượckhôngítbàitập,vềnhàthôngthườngcũnglàmrấtnhanh.

Bốmẹcầnghinhớmộtđiều:Trongquátrìnhbồidưỡngthóiquen,nếuluôntạođượctínhchủđộngchotrẻvàkhiếntrẻcảmnhậnđượcsựthànhcông,thìtrẻsẽnhanhchónghìnhthànhđượcthóiquentốttrênphươngdiệnnày;nếuthườngxuyênkhiếntrẻcảmthấykhôngtựdovàáynáy,trẻsẽhìnhthànhnênthóiquenxấu.

Contrẻmớichỉlàtrẻcon,chuyệngìlàmchưatốt,chỉđểtrẻcảmnhậnđượcsựbấttiệndođiềuđógâyracũngđãđủrồi.Mỗikhimắclỗi,trẻcảmnhậnđượcsựbấttiệnhoặctổnthấtdolỗilầmnàygâynên,sauđómớinảysinhnhucầuđiềuchỉnhtươngứng,giốngnhưkhátnướcsẽuốngnướcvậy.Mỗiđứatrẻbìnhthườngđềucónhucầuđiềuchỉnhnày.Bốmẹkhôngnêntứcgiận,khôngnênchỉđạoquáđà,contrẻmớicócơhộichủđộngđiềuchỉnh.Nếutrẻvừalàmsai,

bốmẹliềnphêbìnhmộtthôimộthồi,yêucầutrẻphảihứahẹn,hoặcbốmẹtrựctiếpđưaraphươngángiảiquyết,thìtrẻsẽmấtđicơhộichủđộngđiềuchỉnh,khảnăngđiềutiếtnàycũngsẽdầndầnmấtđi.Cóthểnói,“phươngpháphiệuquảnhất”khiếntrẻkhôngthểhìnhthànhđượcthóiquentốtchínhlà:mệnhlệnh,càunhàuvàchỉtrích.Chínhvìthếkhibốmẹtráchcứmộtthóiquenxấunàođócủacon,trướchếtcầnphảikiểmđiểmlạiphươngphápgiáodụccủamình.

Mọithóiquenxấukhósửacủatrẻgầnnhưđềuđượchìnhthànhdovấnđềnhỏkhôngđượcgợiý,giảiquyếthợplý,xungđộthoặcvachạmlâudàivớiphụhuynhhoặcgiáoviên.Kèmconlàmbàitậpchínhlàcáchlàmđặcbiệtdễkhiếntrẻhìnhthànhnênmộtthóiquenxấu.

Mụcđíchkèmconlàmbàitậplàmongmuốnhaiđiều-năngsuấtcao,chấtlượngcao.Chínhvìthếvừanhìnthấycontrẻlềmềhoặckhôngnghiêmtúc,liềnnóivớitrẻrằngphảitranhthủthờigian,phảichămchúlàm.Ngàyngàykèmconhọc,nhữngcâunóinàygầnnhưngàynàocũngnói,vìgầnnhưmọiđứatrẻđềukhôngthểngồiyênmộtchỗmộtlúclâu,hầuhếtcũngkhôngthểlàmbàitậpthậttrơntru.Lúcđầutrẻcònđểýđếnlờicủabốmẹ,thờigiandàisẽkhôngđểtâmnữa,điềunàykhiếnphụhuynhtỏrabựcbộikhinói,trẻliềnbắtđầutỏrachốngđốibốmẹ,vàthếlàsựviệcbắtđầurơivàovòngtuầnhoànxấu.

Bảntínhcủaconngườilàtheođuổisựtựdo,bấtkỳcôngviệcnàomàtrẻthíchlàm,khinóbiếnthànhmộtcôngviệcbịgiámsátđểhoànthành,khiếnngườitacảmthấykhôngtựdo,niềmhứngthúẩnchứatrongđósẽhoàntoànkhôngcònnữa.Thờigianbốmẹkèmconhọccàngdài,vaidiễnmàhọđóngcànggiốnggiámsátviên.Vàtrẻsẽkhôngbaogiờthíchmộtgiámsátviên,cùnglắmbềngoàichúngtỏraphụctùng,nhưngtronglònglạituyệtđốikhôngchịunghelờianhta.Chínhvìthế,kèmconlàmbàitập,khôngthểbồidưỡngthóiquentốtchotrẻ,màlàphávỡmộtthóiquentốt.

Chúngtanhấtthiếtphảihiểuthếnàolàmộtthóiquentốt.

Ngồitrướcbànhọcđúnggiờkhôngđồngnghĩavớiviệccóđượcthóiquenhọcđúnggiờ.“Tầmquantrọngcủathóiquenkhôngchỉdừnglạiởphươngdiệnchấphànhthóiquenvàđộngtác,thóiquencònchỉkhuynhhướngbồidưỡnglýtrívàtìnhcảm,cũngnhưtăngthêmsựthoảimái,kinhtếvànăngsuấtchođộngtác”(1).Thóiquenmàviệc“kèm”tạora,chỉlàvềmặtđộngtác;“khôngkèm”mớitạorakhônggianđểthóiquenlớnlêntrongnộitâmcủatrẻ.“Kèm”khôngphảilàgiúptrẻ,màlàgâyrắcrốichotrẻ.

___________________

(1)JohnDewey,Chủnghĩadânchủvàgiáodục,VươngThừaTựdịch,NXBGiáodụcnhândân,táibảnlầnthứnhấttháng5-2001,tr.56.

Rấtnhiềutờbáo,giáoviên,hoặc“chuyêngiagiáodục”đềukiếnnghịhàngngàyphụhuynhnênkèmconlàmbàitập,khôngbiếttạisaohọlạinghĩracáchnóinày.Mộtngười,trướchếtphảilàconngườitựdo,mớicóthểtrởthànhmộtconngườitựgiác.

Tôiđãtừnggặprấtnhiềuđứatrẻxemrathựcsựcầncóngườikèmhọc,khôngcóngườingồikèmkhôngthểngồiyênmộtchỗ,thậmchícontrẻcòntựmìnhđưarayêucầu,mongbốmẹkèmlàmbàitập-nhưngsựviệcnàykhôngthểnhìnnhậnmộtcáchbiệtlập.Cầncóbốmẹkèmhọc,đâychắcchắnkhôngphảilàmộtnhucầubẩmsinhcủatrẻ,cũngkhôngphảilàmộtnhucầubìnhthường,điềuđóchỉcóthểnóilàtrẻđãhìnhthànhnênmộtthóiquenxấu.Trongquátrìnhhọctập,trưởngthành,trẻđãgặpphảihàngloạtnhữngvấpváp,trắctrở,đãkhiếntrẻkhôngthểquảnlýmình,tạonênsựbấtlựcvànỗilẻloitrongnộitâmtrẻ.Trẻkhôngtựtinvàokhảnăngtựquảnlýcủamình,đànhphảicầucứusựgiúpđỡtừphíangoàiđểkiểmsoátbảnthân.Trênthựctế,trongnộitâmtrẻphảnđốisự“kèmcặp”này,chínhvìthếkểcảcóbốmẹngồibên,trẻcũngkhôngthểtậptrungvàoviệchọc.

Trongtìnhhuốngnày,bốmẹcóthểkèmtrẻmộtthờigian,nhưngnhấtthiếtphảinghĩcáchrútlui.Khôngrútlui,tínhđộclậpcủatrẻsẽkhôngthểhìnhthành,vậythìtrẻsẽngàycàngđaukhổ,ngàycàngkhôngtựgiác,hiệuquảcủaviệc“kèm”cũngcàngngàycàngthấp.Đồngthờibốmẹnhấtthiếtphảikiểmđiểmlạixemtrongthờigianquacósaisótgìtrongviệcgiáodụctrẻ,sựkiểmđiểmnàycũngsẽquyếtđịnhđếnviệcbạnrútluinhưthếnào,quyếtđịnhsựgiúpđỡcủabạncótạođượctácdụngtốtchotrẻhaykhông.Nguyêntắcrútlui:Thứnhấtcầnphảikiênnhẫn,khôngnênsốtruột;thứhaitrongcảquátrìnhcầncốgắngtạodựngniềmvuivàcảmgiácthànhcôngchotrẻ,chodùlúcđầutrẻlàmkhôngđượctốt,tuyệtđốikhôngnênđểtrẻcảmthấyáynáyvàthấtbại.Trướckhibạnrútluiphảiđểchotrẻhọcđượccáchtựmìnhđứngdậy,nếukhôngtrẻsẽngãxuốngmộtlầnnữa,đồngthờingãsẽthảmhạihơn.

NhàgiáodụcngườiLiênXôVasylOlexandrovychSukhomlynskychorằng,nếumộtngườitrongthờikỳniênthiếuđãđượctrảinghiệmsựthỏamãndokhắcphụcđượcnhữngnhượcđiểmcủamìnhthìanhtasẽbiếtnhìnnhậnmìnhbằngtháiđộphêphán.Chínhtừđiểmnày,đãbắtđầusựtựnhậnthứccủamộtconngười.Khôngcósựtựnhậnthức,vừakhôngthểcósựtựgiáodục,cũngkhôngthểcósựtựgiữkỷluật.Mộtngườinhỏtuổi,bấtluậnanhtaghinhớđượccâunói“lườibiếnglàkhôngtốt”đếnđâu,hiểuthấuđáođếnđâu,nhưngnếutìnhcảmnàykhôngthúcépanhtakiểmsoátđượcmìnhtronghànhđộngthựctế,thìanhtamãimãisẽ

khôngthểtrởthànhmộtngườicóýchíkiêncường(1).Nếunhượcđiểmcủatrẻluônphảithôngquasựthaotúngcủangườilớnđểkhắcphục,thìcáigọilà“khắcphục”chínhlàcáihưảokhôngtồntại,chỉcóthểgọilàkhuấtphục.Khuấtphụcsẽkhôngtrởthànhmộtphầncủasựtựchấpnhậnmình,chỉcầncócơhội,trẻsẽkhôngmuốnkhuấtphụcnữa,sẽthoátrakhỏisựtróibuộc.

___________________

(1)VasylOlexandrovychSukhomlynsky,Lờikiếnnghịvớicácnhàgiáo,ĐỗĐiệnKhôndịch,NXBGiáodụckhoahọc,táibảnlầnthứnhấttháng6/1984,tr.343.

Kèmtrẻlàmbàitậpcòncómộtcáixấulà,mộtsốphụhuynhvìkèmconhọcmàphảibỏranhiềuthờigianvàcôngsức,liềnnảysinhtâmlýđòinợ,khithànhtíchhọctậpcủatrẻkhôngtốthoặctrẻcóthóiquenkhôngtốt,họsẽnói:Mẹphảibỏrabaonhiêuthờigianđểkèmconhọc,thếmàconlạihọchànhnhưvậy!Nhữngcâunóinhưvậycàngkhiếntrẻmấtđilòngtintựquảnlýmình,đồngthờicũngcảmthấycótội,điềunàykhôngcólợichosựpháttriểnđạođứcởtrẻ.

Điềucuốicùngmàtôimuốnnóilà,đốivớiviệc“kèm”hay“khôngkèm”khôngnênlýgiảimộtcáchđơngiảnhóavàtuyệtđốihóa.Ởđâychủyếumuốnnhấnmạnhrằng,bốmẹnênbồidưỡngchotrẻhìnhthànhnênýthứctựgiác,độclậptrongviệchọctậpvàmộtsốchuyệnkhác,tránhhìnhthànhnênthóixấuỷlạivàobốmẹ,khôngtựgiác.Chínhvìthế“kèm”và“khôngkèm”làmộtphươngchâmgiáodục,hơnlàphươngthứchànhvi,khôngthểđịnhnghĩamộtcáchđơngiảnvềmặthìnhthức.Vídụcóbậcbốmẹsuốtngàybậnrộnvớiviệcuốngrượuchơicờ,thựcsựkhôngcóthờigiancũngkhôngcótâmtrạngnàođểkèmcon,contrẻlàmgìanhtacũngkhôngquantâm,sự“khôngkèm”nàyvớicái“khôngkèm”màchúngtanóiởđâylàhaikháiniệmhoàntoànkhácnhau.

Lưuýđặcbiệt

Phụhuynhtronglúcsốtruộtthườnghayquyếtđịnhthaycontrẻ,đâylàđiềusailầm.Bảntínhcủaconngườilàmuốnlàmtheonhữngsuynghĩcủamình,bàixíchmệnhlệnhcủangườikhác.Chínhvìthếtrongquátrìnhdạydỗcontrẻ,đểgiúptrẻhìnhthànhnênýthứctựgiác,cũnglàđểchúngthựchiệnsựquyếtđịnhcủamìnhmộtcáchtốthơn,bốmẹnêncốgắngđểtrẻtựmìnhsuynghĩvàlựachọn.Chodùcùnglàmộtquyếtđịnh,nếunókhôngphảilàmệnhlệnhtừphíabốmẹ,màlàýnguyệncủachínhcontrẻ,trẻsẽsẵnlòngthựchiệnhơn.

Đốivớinhữnglỗinhỏmàtrẻthỉnhthoảngmắcphải,bốmẹkhôngnêntỏrasửngsốt,trong

lòngbuộcphảikiênđịnhmộtsuynghĩ:Nóchỉlàmột“chuyệnnhỏ”,khôngphảilàmột“lỗisai”,quátrìnhtrưởngthànhcủatrẻphảitrảiquanhững“chuyệnnhỏ”này,thậmchíchúngcònquantrọnghơncảviệclàmbàitập.Chínhvìthế,chỉcầnkhuyếnkhíchcontrẻsửasailàđược,khôngnêntráchmóc,cũngkhôngnênthườngxuyênnhắclại,khôngnênđểtrẻcảmthấyănnănvàcótội,nếukhôngnósẽcóthểcốđịnhvàtrởthànhmộtkhuyếtđiểmkhósửaởtrẻ.

Trongquátrìnhbồidưỡngthóiquen,nếuluôntạođượctínhchủđộngchotrẻvàkhiếntrẻcảmnhậnđượcsựthànhcông,thìtrẻsẽnhanhchónghìnhthànhđượcthóiquentốttrênphươngdiệnnày;nếuthườngxuyênkhiếntrẻcảmthấykhôngtựdovàáynáy,trẻsẽhìnhthànhnênthóiquenxấu.

Bốmẹkhôngnêntứcgiận,khôngnênchỉđạoquáđà,contrẻmớicócơhộichủđộngđiềuchỉnh.Nếutrẻvừalàmsai,bốmẹliềnphêbìnhmộtthôimộthồi,yêucầutrẻphảihứahẹn,hoặcbốmẹtrựctiếpđưaraphươngángiảiquyết,thìtrẻsẽmấtđicơhộichủđộngđiềuchỉnh,khảnăngđiềutiếtnàycũngsẽdầndầnmấtđi.

Phạtcon,khôngchoconlàmbàitập

Trongquátrìnhgiáodụccontrẻ,sởdĩngườilớnthườngxuyênápdụngnhữngphươngphápkhôngthíchhợp,khiến“giáodục”biếnthànhmộthànhvimangtínhpháhoại,làdohainguyênnhâncănbảnnhất:Mộtlàkhôngtintưởngcontrẻ,hailàquátintưởngvàochínhmình.

TrongcuốnHarvardFamilyInstructioncómộtcâuchuyệnnhưsau:Cóbathanhniêntrẻtuổinhànrỗi,nhữnglúckhôngcóviệcgìlàmthườnglấyviệcđáthùngráctrongkhudâncưlàmtròtiêukhiển,ngườidânsốngởđâykhôngchịuđượcsựồnào,khuyênnhủnhiềulầnđềukhôngănthua,mọingườicàngnóihọcàngđáhăng.Sauđó,cómộtcụgiàchuyểnđếnđâyở,cụliềnnghĩramộtcáchkhôngchohọđáthùngrácnữa.Mộthôm,khihọlạibắtđầuđá,cụgiàliềnđếnbênhọnói,tôithíchnghetiếngcácanhđáthùngrác,nếungàynàocácanhcũnglàmnhưthếnàythìmỗingàytôitrảcôngcácanhmộtUSD.Mấythanhniêntrẻrấtphấnkhởi,vàthếlàhọcànghăngháiđá.Mấyngàytrôiqua,cụgiànóivớihọrằng,dạonàykinhtếcủatôikhákhókhăn,khôngthểtrảcácanhnhiềunhưtrướcnữa,mỗingàychỉcóthểtrảnămmươicentthôi.Bathanhniêntrẻkhônghàilònglắm,đákhôngcònhếtmìnhnhưtrướcnữa.Lạivàingàynữatrôiqua,cụgiàlạinóivớihọrằng,gầnđâytôikhôngnhậnđượcsectiềndưỡnglão,mỗingàychỉcóthểtrảcácanhmườicentthôi,mongcácanhhãythôngcảm.“Mườicent?Ôngtưởngrằngvìmườicentnàymàchúngtôilạiđểlãngphíthờigiancủamìnhhaysao!”.Mộtthanhniêncaogiọngnói,haingườikiacũngnói:“Ítquá,chúngtôikhônglàmnữa!”.Vàthếlàhọliền

hậmhựcbỏđi,khôngchịuđáthùngrácnữa.

Cụgiàthựcsựlàmộtcaothủ,sovớinhữnglờikhuyênrăntrựctiếpcủangườikhác,côngtácthuyếtphụccủacụkhôngđểlạidấuvếtgì,nhưnglạithuđượckếtquảrõrệt.Phântíchphươngphápcủacụcóthểnhậnthấy,trướchếtcụgiàthôngquaviệc“cho”,biến“niềmsaymê”củamấythanhniêntrẻthànhmột“tráchnhiệm”,đâylàbướcđầutiên,mụctiêulàgiảmbớt“niềmsaymê”.Bấtkỳsựviệcnào,khibêntrongnóbaohàmcácnhântốnhưtraođổi,bịgiámsát,tráchnhiệm,tínhthúvịcủanósẽbịgiảmđirấtnhiều.Sauđó,thôngquaviệcgiảmbớtsốtiềnchitrả,cụgiàđãkíchthíchtâmlýphảnnghịchcủahọđốivớiviệcđáthùngrác,đâylàbướcthứhai.Cuốicùng,cụgiàlạitiếptụctrảthấpđi,đồngthờiđưaramứcgiámườicentkhiếnhọkhôngthểchấpnhận,khiếnhọnảysinhtâmlýbàixíchviệcđáthùngrác,nảysinhtâmlýphảnnghịch.Vàthếlà,mộtchuyệnvốnkhiếnmấythanhniêncảmthấythúvịđãđứngsangphíađốilậpvớihọ,khiếnhọtrởthành“ngườibịhại”.Lúcnàybắthọđilàm,chắcchắnsẽrấtkhó.

Câuchuyệnnàybềngoàinhìnsẽthấykhôngcógìliênquanđếnviệclàmbàitập,nhưngtưtưởnggiáodụcbaohàmbêntrongnólạicóthểvậndụngvàoviệcquảnlýbàitậpcủacontrẻ.Đóchínhlàgiáoviênvàphụhuynhcầnđiềuđộngsựnhiệttìnhcủacontrẻđốivớiviệclàmbàitập,sửdụngmộtcáchthíchhợptưduytheochiềungược,cầnkíchthíchsựnhiệttìnhcủatrẻđốivớiviệclàmbàitập,khôngnênkíchthíchsựchánghétcủatrẻđốivớicôngviệcnày.

Nhưngtrongthựctế,rấtnhiềugiáoviênvàphụhuynhđãsửdụngsaiphươngpháp.Cáchlàmđiểnhìnhnhấtnguxuẩnnhấtchínhlàlấyviệc“làmbàitập”làthủđoạnđểtrừngphạt,đốiphóvớimộtlỗinàođócủahọcsinh.Câunóicửamiệngcủarấtnhiềuphụhuynhhoặcgiáoviênlà“Nếuconkhôngchịunghelờisẽphạtconphảilàmbàitập”.

TôinghemộtvịphụhuynhkểcontraichịvìquênmangvởbàitậptiếngAnh,bịcôgiáophạtviếtmộttrămlầncâu“EmquênmangvởbàitậptiếngAnhlàkhôngđúng”.Giáoviênlàmnhưvậyđãhoàntoànkhôngphảivìgiáodục,màchỉlàlạmdụngquyềnlựcdướitâmlýbáothù.Trẻrơivàothếyếu,emkhôngbiếtlàmthếnào,chỉcóthểviếtcâunàymộttrămlần.Cóthểtưởngtượng,điềunàysẽkhiếntrẻcảmthấychánghétbiếtbao,tronglòngem,môntiếngAnhcóthểmãimãisẽtrởthànhmộtmônhọcđángghét.

Tôicòntừnggặpmộtgiáoviên,đốivớinhữnghọcsinhtronglớpkhôngchịunghelời,côgiáonàykhôngđánhcũngkhôngchửi,màchỉlàgiờgiảilaokhôngchochơi,gọilênvănphòngbắtlàmbàitập.Tậtxấucủatrẻđãđượctrừngtrị,nhưngnhữnghọcsinhbịcôxửlýbằngcáchđó,gầnnhưkhôngbaogiờthíchhọcnữa.

MộttrườngtiểuhọcnọởBắcKinh,yêucầutrongvởbàitậpcủahọcsinhkhôngđượcphépcómộtchữviếtsai,nếuxuấthiệnmộtchữviếtsai,khôngnhữngchữnàyphảiviếtmộttrămlần,mànộidungcủacảtrangvởcũngphảiviếtlạimộtlần.Cáchlàmnàyđãkhiếnhọcsinhvôcùngthấpthỏmkhilàmbàitập,chỉsợviếtsaimộtchữ,chúngđãquênmấtviệctạisaophảilàmbàitậptừlâu,chúngchỉlàmbàitậpđể“khôngmắclỗi”.Contrẻvừamớibướcvàoconđườnghọctập,đãbắtđầuđểmấtphươnghướng.

Lạicòncómộtvídụthảmthươnghơn.Ngày25tháng4năm2007,mộthọcsinhlớpbảytạimộttrườngcấphainọởthànhphốTăngThành-QuảngĐông,vìnóichuyệntronggiờthitiếngAnh,bịcôgiáophạtviếttừmới,từbàimộtđếnbàimườibốn,mỗitừphạtchépmườilần.Tốihômđóemhọcsinhnàyđãtựtử.

Rấtnhiềuphụhuynhvàgiáoviên,mộtmặtyêucầucontrẻsaymêhọctập,mộtmặtlạilấy“họctập”làmthủđoạnbạolựcđểtrừngphạttrẻ.Khi“bàitập”biếnthànhmộtdụngcụtratấn,làmsaonókhôngtrởnênđángsợtrongmắtcontrẻ,trẻcòncóthểcóthiệncảmvớinónữakhông?

Xétchocùng,ítnhấtcóthểnhìnthấybavấnđềcủanhữngngườilớnnày:Mộtlàtronggiáodụccontrẻkhônghiểutâmlýcủatrẻ,khôngxemxétđếnvấnđềhànhđộngcủamìnhcóđivàolòngcontrẻhaykhông,chỉthỏamãnvớisựkhuấtphụcbềngoài,tạmthờicủatrẻ;hailàkhôngthíchhọc,trongtiềmthứccoihọctậplàmộtviệckhổsai,mỗikhitứcgiậncầntìm“dụngcụtratấn”liềnnghĩđếnviệclàmbàitập;balàýthứcquyềnuytrởnênhunghăngtrướccontrẻ-nhữngngườikhôngcóđủsứcchốnglại,cáiáctrongnhântínhvôtìnhbộclộra.

Bàitậpmangtínhchấttrừngphạt,tấtcảđềunóilàvìcontrẻ,thựcrađộnglựcvànguyênnhânđầutiêncủanóchỉlàdongườilớnmuốntrútbực,nókhôngliênquangìđếngiáodục.Nóhủyhoạichứkhônggiúpíchgìchoviệchọctậpcủatrẻ.Xétvềbảnchất,nóchỉlàmộtthủđoạnbạolựccủagiáoviênhoặcphụhuynhápdụngđốivớihọcsinh.

Bảntínhcontrẻkhôngphảncảmvớiviệclàmbàitập,sởdĩsaunàymộtsốtrẻbiếnthànhngườikhôngthíchlàmbàitậplàdotrongquátrìnhđihọc,đặcbiệtlàgiaiđoạntiểuhọc,hứngthúlàmbàibậpđãbịmộtsốviệcpháhỏng.Bịphạtlàmbàitập,chínhlàmộtchiêucóhiệuquảnhấtđểpháhỏngkhẩuvị.Vídụ,“MãnHántoàntịch”(1)aicũngthíchăn,nhưngnếuchúngtađốixửvớimộtngườibằngcáchngàyngàybắtanhtaănMãnHántoàntịch,đồngthờiquyđịnhanhtamỗibữabuộcphảiănbaonhiêu,ănthiếumộtmiếngthìsẽbịphạtbằngcáchbắtănthêmmộttrămmiếngnữa-làmnhưthếmộtthờigianthửxem,ngườinàysaunàykhinhìnthấythứcănkhôngnônmớilàlạ.

_________________

(1)MãnHánToànTịch,hayTiệctriềuđìnhHánThanh,làmộttrongnhữngbữatiệclớnnhấtđượcghichépởMãnChâuvàlịchsửTrungHoa.BữatiệcnàybaogồmmộttrămlẻtámmónđộcđáotừnhàThanhvàvănhóangườiHán.Bữatiệcnàyđãđượctổchứctrọnbangàyvớisáubữatiệc.NghệthuậtẩmthựcvàkỹthuậtnấunướngđượcthểhiệnbởicácđầubếpđếntừkhắpnơiởTrungHoa(ND).

JohnDeweynói:“Mọinhucầuvàdụcvọngđềubaohàmsựthiếuthốn”.Chúngtahãyghinhớcâunóinàyvàsuynghĩmộtcáchnghiêmtúc.

Ngượclạicóthểsuyđoánrarằng,muốnđểmộtngườinàođóthíchvàtrântrọngcáigì,thìkhôngnênchohọquánhiều,đểhọquáthỏamãntrongphươngdiệnnày,càngkhôngthểlấyđólàmđiềukiệntraođổihoặcthủđoạntrừngphạt,bắtanhtaphảichấpnhận,màphảitướcđoạtmộtcáchthíchđáng,saukhithấythiếuthốnvàkhôngđượcthỏamãn,anhtamớibiếttrântrọng.Đồngthờiđiềuquantrọngnhấtlàđểanhtacảmthấyvuivẻ,cảmthấymìnhđãđạtđượcthànhtích,biếttựtôntrọngmìnhtrongquátrìnhlàmviệc-cáinàydùlàtronghọctậphaycácviệckhác,đềucóthểápdụng.

KhiViênViênvàolớpmột,mộtlầnlàmbàitậpkhôngcẩnthận,chữviếtnghiêngngả,rấtxấu.Vôtìnhbốcôbéliếcsang,thậtsựbấtngờkhicongáilạilàmnhưvậy,phêbìnhcôbéchỉbiếtlàmqualoachoquachuyệnvàyêucầucôbéviếtlại.ViênViênkhôngchịu,tỏrarấtbướngbỉnh.Ôngxãbựcquá,liềnxémộtcáchthôbạotranggiấyViênViênđãviếtđượcmấydòng,yêucầuconphảiviếtlại.ViênViênkhócòalên,vừakhócvừabắtđầuviếtlại,vìcôbébiếtbàitậpkhônglàmkhôngđược.Mộtlátsau,bốViênViênlạingósangxem,pháthiệnthấychữviếtcòntệhơnnhữngchữtrước,dườngnhưcốtìnhchốnglạianh.Anhlạiphêbìnhcon,ViênViêncàngtỏrachốngđối.BốViênViênvôcùngtứcgiận,lạixétrangnàyđi,yêucầucongáiphảiviếtchonghiêmtúc,nếukhôngsẽkhôngđược.ViênViênlạikhóc,bỏbútxuống,giậndỗinóiconkhôngviếtnữa.Ôngxãthấyđãmuộn,cóphầnsốtruột,liềngiảnggiảilýlẽchoconnghe,nóimuộnthếnàyrồi,ngàymaicònphảiđihọc,chỉcầnconviếtchocẩnthận,viếtmộtlầnlàđẹp,thìđãkhôngphảimấtnhiềuthờigiannhưthế.ViênViênkhôngthèmđểýđếnnhữnglờigiảnggiảicủabố,vẫnkhôngchịuviết.

Tôipháthiệnthấybốcôbéđãmắcmộtsailầm,làlàmmộtviệchoàntoàntráingược.Tôivộibướcđến,kéoôngxãđangmặtmàyhầmhầmra,cầmtranggiấybịxélênxem,bìnhtĩnhnóivớiViênViên:“Conviếtnhưthếnàythựcsựlàkhôngđúng,conthửnhìnxemchữviếtracáigìthếnày”.Thấytôicũngnóinhưvậy,ViênViêncàngtỏrakhôngphục,càngtỏtháiđộ“Con

khôngviếtđấy”.Thấycôbénhưvậy,tôivẫnbìnhthảnnói:

“Nếuconchorằnglàmbàitậplàmộtchuyệnkhôngtốtthìbắtđầutừhômnay,consẽkhôngphảilàmbàitậpnữa”.

Tôiđưataythuvởbàitậpcủacôbélại,lúcnàyViênViêncóphầnngơngác,miệngháhốcnhìntôi.Tôicầmvởbàitậpcủacôbélên,gấplại,nói:“Họctậplàmộtviệctốt,xemraconkhôngthíchhọcnữa.Chínhvìthế…”.Tôicuộntròncuốnvởbàitậptrongtay,giọngquảquyết:“Mẹsẽtướcquyềnlàmbàitậpcủacon,từnaykhôngchophépconlàmbàitậpnữa!”.

Thấytôinóirấtnghiêmtúc,ViênViêncuốnglên,cốgắnggiằnglạicuốnvởbàitập.Chắcchắntronglúcnàycôbénghĩđếnviệcnếunhưkhônglàmxongbàitập,ngàymaiđếntrườngsẽbịcôgiáophêbình.Côbécuốngđếnmứctúmchặtcánhtaytôi,kiễngchânglên,hònggiằngvởbàitậplại,miệngnói“Trảchocon,trảchocon”.Tôigiơvởbàitậplêncao,khôngchocôbévớitới.Tôinói:“Conviếtchữxấunhưvậy,khôngnghiêmtúcchútnào,mẹsẽtướcquyềnlàmbàitậpcủacon,đừngviếtnữa”.ViênViêncuốnglênnhưsắpkhóc,côbévừacốgắnggiằnglạivởbàitập,vừanói“Consẽviếtcẩnthận,mẹđưachocon!”.

Nghethấycôbénóinhưvậy,tháiđộcủatôicũngđãdịulại,bảocôbétrướchếtchưađượcgiằngvởlại,màphảingồixuốngđểnóichuyện.

Tôihỏi:“Vừanãybốbảoconviếtchocẩnthận,conkhôngchịu,hailầnđềuviếtxấunhưvậy.Mẹhỏicon,cóphảiconcảmthấytậptrunglàmtốtbàitậplàđiềukhôngtốt,viếtxấumớilàđiềutốtđúngkhông?”.CâutrảlờicủaViênViênlàkhôngphải,nóiviếtđẹpmớitốt.

Tôilạihỏi,“Cóphảilàmbàitậprấtmệt,viếtkhôngcẩnthậnsẽrấtthoảimáikhông?”.Côbélắcđầunóikhôngphải.Tôinghĩmộtlát,nóimộtcáchthựcsựcầuthịvớiconrằng:“Viếtcẩnthậnvàviếtkhôngcẩnthậncóthểcómộtchútkhácbiệt,viếtcẩnthậnphảitậptrunghơn,mấtnhiềucôngsứchơn,cóđúngkhông?”.Côbénóiđúng,lúcnàytâmtrạngđãthoảimáihơn.

Tiếpđótôilạihỏi:“Concảmthấylàmbàitậpthậtcẩnthận,gọngàngtronglòngsẽthấyvuihơnhaylàviếtbừabãicẩuthảtronglòngsẽthấyvuihơn?”.ViênViênnóiviếtcẩnthận,gọngàngtronglòngsẽthấyvuihơn.

Tôiliềncốtìnhkhíchtướngcôbé.“Nhưngviếtgọngàngkhôngthoảimáinhưviếtcẩuthả.Conxem,viếtcẩuthảchỉcầncầmbútlêngạchvàiđườngtrênvởlàđược,viếtcẩnthậnthìphảihếtsứcchămchú,từngnéttừngchữtừnghàngđềuphảinắnnót.Mẹthấyviếtcẩuthảsẽthoảimái

hơn”.ViênViênnghĩmộtlátnói:“Khôngđúng,thoảimáinhưnhau!Bởivì,bởivì…”.

Côbémuốndiễnđạtđiềugìđó,nhưngkhôngbiếtphảidùnglờinhưthếnào.Tôiliềnhỏicôbé:“Cóphảiconmuốnnói,viếtđẹpviếtxấu,đềuphảidùngsứcnhưnhau.Vídụmộtchữcónămnét,viếtxấuviếtđẹpđềulànămnét,khôngíthơncũngkhôngnhiềuhơn,cóphảinhưvậykhông?”.Tôiđãnóithaychoconnhữngđiềuconmuốnnói,ViênViêntỏrarấtmừng,ánhmắtsángngờinóivâng,tháiđộtỏravôcùngthoảimái.

Tôibếcôbélênđùinói:“Nhưthếcónghĩalà,viếtđẹpviếtxấuđềumấtsứcgầnnhưnhau,viếtđẹptronglòngsẽthấyvuihơn,cóđúngkhông?”.ViênViênnóiđúng.Cuộcnóichuyệncủachúngtôiđếnđâyđãrấtvuivẻ.

Đếnđây,quacuộcnóichuyện,tôiđãgiúpViênViênchủđộngdiễnđạtrasuynghĩ“bàitậpcầnphảilàmcẩnthận”.Saukhiđãđạtđượcmụcđíchnày,cáicònlạichỉlàcủngcốlạisuynghĩchocôbé,đồngthờichocôbémộtnấcthangđểxuống.

Tôinhìnhaitranggiấybịôngxãxéranói:“Hômnaybốcũngkhôngđúng,bốkhôngnênxévởbàitập.HômnayViênViênlàmbàitậpkhôngcẩnthận,đúnglúccóthểthửnghiệm,biếtlàmbàitậpcẩnthậnvàlàmbàitậpcẩuthảphảimấtsứcnhưnhau,nhưngviếtcẩnthậntronglòngsẽthấyvuihơn.Nếukhôngthửnghiệmnhưvậythìlàmsaobiếtđược,conbảocóđúngthếkhông?”.ViênViêngậtđầu,tựmìnhcũngcảmthấycólý,hùnghổnhìnbốmộtcái.Ôngxãtôivộixinlỗicongái,nóimìnhkhôngnênlàmnhưvậy.

Tôilạinói:“Chắcchắntừngàymaicongáisẽviếtbàicẩnthận,sẽkhônglàmcẩuthảnữađâu,khiếnmìnhkhôngvui,cóđúngkhôngcon?”.ViênViêngậtđầumộtcáchkhẳngđịnhnóivâng.

Tôinhìncôbébằngánhmắtkhenngợivàtintưởngnói:“Nếunhưthếthìmẹsẽtrảlạivởchocon.XemramẹcũngtráchnhầmViênViênrồi”.Cuốnvởbàitậptưởngđãmất,giờlạiđượcnhậnlại,ViênViênhoàntoànkhôngcòntỏrachốngđốivàphảncảmtrướcviệclàmbàitậpnữa,côbémởvởra,tỏvẻnângniu.

Lúcnàynghĩđếnviệccontrẻdễtáiphạmlỗicũ,tôiliềntiêmthêmmộtmũitiêmphòngchocon,cốgắngđểconcótâmtrạngtốtkhiđốimặtvớibàitập,khixuấthiệntìnhtrạngtrêncóthểtựmìnhđiềuchỉnhvềmặttâmlý.Tôiliềnnói:“Nếuhômnàoconkhôngmuốnlàmbàitậpcẩnthậnthìcũngcóthểlàmthậtẩu,thửthínghiệmmộtlầnnữa,xemgiữalàmcẩnthậnvàlàmẩucógìkhácnhau,cảmnhậnxemcáinàosẽtốthơn”.ViênViênnói,“Khôngcầnthửnữađâuạ,làmcẩnthậnsẽtốthơn”,tôicóthểnhậnralàcôbénóithậtlòng.

Tôikhôngnóigìthêmnữa,thơmlênmáconrồiđira.Đợisaukhiconđãlêngiườngđingủ,chúngtôimớilenlénlấyvởbàitậpraxem,quảnhiênlàviếtrấtngayngắn.Từđótrởđi,ViênViênluônlàmbàitậpcẩnthận,khôngphảiđểchúngtôilolắngnữa.Tôinghethấyrấtnhiềuvịphụhuynhphànnànrằngcontrẻkhôngchịunghiêmtúclàmbàitập,liềntraođổicáchlàm“phạtconkhôngchoconlàmbàitập”vớihọ.Trongđómộtsốvịphụhuynhvừanghexongliềnlắcđầu,nói:Contôi,nếunhưbốmẹphạtkhôngchonólàmbàitập,cómànómừngchếtđiđược,làmgìcóchuyệngiằnglạivở,nókhônghềsợhômsaubịcôgiáophêbình.

Đúnglàcũngcónhữngđứatrẻnhưthế,nhưnghànhvinàyđãkhôngcònđạidiệnchobảntínhcủacontrẻ,chỉlàmộthậuquảkhibảntínhbịbópméonhiềulần.Điềumànóphảnánhkhôngphảilàvấnđềmộtsớmmộtchiều,màlà“cănbệnh”trênngườiđứatrẻđãbướcvàogiaiđoạnkhánghiêmtrọng.Nguyênnhângâyra“cănbệnh”này,phầnlớnlàlúcđầukhicontrẻđốimặtvớivấnđềkhônglàmbàitập,gặpphảinhữngbậcphụhuynhhoặccôgiáogiảiquyếtvấnđềnhưbốViênViên.Mặcdùcáchlàmcụthểcóthểkhácnhau,nhưngtínhchấtthôbạolànhưnhau,tứcbắtcontrẻđilàmbàitậpbằnghìnhthứcphạt.Thờigianlâudần,vừakhiếncontrẻmấthứngthúvớibàitập,vừalàmtổnthươngđếnlòngtựtrọngcủatrẻ,khiếnchúngtrởnênchánhọcvàlìlợm.

Trongquátrìnhgiáodụccontrẻsởdĩngườilớnthườngxuyênápdụngnhữngphươngphápkhôngthíchhợp,khiến“giáodục”biếnthànhmộthànhvimangtínhpháhoại,làdohainguyênnhâncănbảnnhất:Mộtlàkhôngtintưởngcontrẻ,hailàquátintưởngvàochínhmình.Tứctrướchếtkhôngtinrằngbảnnăngcủacontrẻlàtựtrọngvàcóchítiếnthủ,longạirằngnếukhôngquảngiáokịpthời,contrẻsẽtheođàtrượtxuốngdốc;thứhailàchorằngnhữnglờinóicủamìnhđốivớicontrẻđềulànhữnglờivàngngọc,cóthểgiúpcontrẻtrởnêntốthơn.

Trướcvấnđềnày,mộtcâunóicủatriếtgiaErichFrommđángđểcácbậcphụhuynhsuyngẫmhàngngànlần:“Mặtđốilậpcủagiáodụclàthaotúng,nóxuấtpháttừsựthiếulòngtinđốivớiquátrìnhpháttriểntiềmnăngcủatrẻ,chorằngchỉkhicósựchỉđạocủangườilớn,địnhhướngchotrẻnênlàmviệcnào,khôngnênlàmviệcnào,contrẻmớipháttriểnbìnhthường.Tuynhiênsựthaotúngnàylàsailầm”(1).

Chínhvìvậytrongquátrìnhquảnlýtrẻ,phụhuynhvàgiáoviênnhấtthiếtphảicẩnthận,khôngnênđứngtrênmặtđốilậpcủagiáodục.Gặpmỗichuyệncụthểđềuphảitựhỏimìnhrằng:Mìnhđanggiáodụctrẻhayđangthaotúngtrẻ.Mộtđứatrẻbịthaotúngvôtìnhsẽvắtócnghĩcáchchốnglạisựthaotúngđó,nósẽdầndầntỏrathờơtrướclờidạycủangườilớn,sa

đọa,đồngtrờimấtđilýtrívàlòngtựtrọng.Trongquátrìnhgiáodụctrẻemhiệnnay,làmbàitậplàsựviệcthểhiệnmộtcáchtậptrungnhất“giáodục”haylà“thaotúng”,trongchuyệnnàycầnnhấtlàsựkiểmđiểmlạimìnhcủabốmẹ.

ErichFrommcònnóirằng,“Vậndụngnhữngphươngphápmangtínhpháhoạicũngcókếtquảcủabảnthânnó,tứctrênthựctếđãlàmthayđổimụcđích”(1).Trongbấtkỳchitiếtgiáodụccụthểnào,phụhuynhnhấtthiếtphảixemxétvấnđềthốngnhấtgiữamụctiêuvàphươngpháp.Coibàitậpnhưmộtdụngcụtratấnhayphầnthưởngđểsửdụng,đâykhôngphảilàsựkhácbiệtnhỏ,ranhgiớicủanó,quyếtđịnhviệcbạnđivềhướngmụcđích,hayđivềhướngphảnmụcđích…

__________________

(1)ErichFromm,Ngườivìmình,TônYYdịch,TamLiênthưđiếm,tháng11-1988,tr.79.

(1)ErichFromm,Ngườivìmình,TônYYdịch,TamLiênthưđiếm,tháng11-1988,tr.181.

Lưuýđặcbiệt

Giáoviênvàphụhuynhcầnđiềuđộngsựnhiệttìnhcủacontrẻđốivớiviệclàmbàitập,sửdụngmộtcáchthíchhợptưduytheochiềungược,cầnkíchthíchsựnhiệttìnhcủatrẻđốivớiviệclàmbàitập,khôngnênkíchthíchsựchánghétcủatrẻđốivớicôngviệcnày.Bàitậpmangtínhchấttrừngphạt,tấtcảđềunóilàvìcontrẻ,thựcrađộnglựcvànguyênnhânđầutiêncủanóchỉlàngườilớnđangtrútbực,khôngliênquangìđếngiáodục.Nóchỉpháhoại,khônggiúpíchgìchoviệchọctậpcủađứatrẻ.Xétvềbảnchất,nóchỉlàmộtthủđoạnbạolựccủagiáoviênhoặcphụhuynhápdụngđốivớihọcsinh.

Muốnđểmộtngườinàođóthíchvàtrântrọngcáigì,thìkhôngnênchohọquánhiều,đểhọquáthỏamãntrongphươngdiệnnày,càngkhôngthểlấyđólàmđiềukiệntraođổihoặcthủđoạntrừngphạt,bắtanhtaphảichấpnhận,màphảitướcđoạtmộtcáchthíchđáng,saukhithấythiếuthốnvàkhôngđượcthỏamãn,anhtamớibiếttrântrọng.

Mặtđốilậpcủagiáodụclàthaotúng,nóxuấtpháttừsựthiếulòngtinđốivớiquátrìnhpháttriểntiềmnăngcủatrẻ,chorằngchỉkhicósựchỉđạocủangườilớn,địnhhướngchotrẻnênlàmnhữngviệcnào,khôngnênlàmnhữngviệcnào,contrẻmớipháttriểnbìnhthường.Tuynhiênsựthaotúngnàylàsailầm.

Làmbàitậphộcon

Làmbàitậphộcon,khôngphảilàbốmẹgiúpcontrẻgianlậntrongviệchọc;màlàdùnglítríđểđốikhángvớimộtsốsailầmtronggiáodục,bằngphươngphápbấtđắcdĩ,giúpcontrẻcóđượcnhiềuthờigiantựdohơn,đểtrẻsốngvuivẻhơn,đồngthờidạychotrẻbiếtđốimặtmộtcáchthựcsựcầuthịvớiviệchọc.Đólàmộttrongnhữngbiệnpháphiệuquảnhấtđểbảovệniềmhứngthútronghọctậpcủatrẻ.

SaukhiViênViênđihọccấpmột,vềcơbảnchúngtôiápdụngtháiđộ“khôngquản”đốivớiviệclàmbàitậpcủacôbé.Hàngngàycôgiáogiaocholàmbàitậpgì,côbélàmrasao,chúngtôiđềukhônghỏi,cũngkhôngkiểmtra,tấtcảđềuđểcôbétựsắpxếp.Trongvấnđềhoànthànhbàitậpvềnhà,ViênViêncũngkhôngkhiếnchúngtôiphảilolắng,côbéluônluônrấttựgiác.Nhưngsaumộtthờigian,côbébắtđầutỏrachánlàmbàitập,phànnànrằngmộtchữmớitạisaophảiviếtnhữngbadòng,vàchữmớicủabàinàyhômkiađãviếtmộtlần,hômquaviếtthêmmộtlần,hômnaylạiphảiviếtthêmmộtlầnnữa.Mộthôm,khicôbélạitỏrabựcbộitronglúclàmbàitập,tôiliềnquaysangtìmhiểunộidungbàitậpngàyhômđócủacôbé,cảmthấycómộtsốthứthựcsựkhôngcầnphảiviết,hoặclàkhôngcầnphảiviếtnhiềunhưvậy.Vídụchữmới,côgiáothườnglấy“dòng”làmđơnvịđểgiaobàichohọcsinh,gầnnhưkhônglấy“sốchữ”làmđơnvịđểbốtríbàitập.Hơimộttílàhaidòng,badòng,thậmchínămdòng.

Tôitinrằngmộtđứatrẻnếumuốnghinhớmộtchữthìcũngkhôngcầnphảiviếtnhiềulầnnhưvậy.VàthếlàtôiliềnbànvớiViênViên,conđếnlớpgặpcôgiáovànói,liệucóthểcăncứvàotìnhhìnhcủamình,tựmìnhquyếtđịnhmộtchữnênviếtmấylầnthìviết,nếunhưconkhôngmuốnnói,mẹsẽđếngặpcôgiáođểnói.NghethấyvậyViênViênliềnlắcđầu.Trựcgiáccủacôbémáchbảorằng,côgiáosẽkhôngđồngý.

Hiệnnaycóngườikêugọinênbốtríloạibàitậpcátínhhóachohọcsinhcấpmộtvàcấphai,nhưnggầnnhưkhôngcógiáoviênnàolàmnhưvậy.Khôngchỉvìnhưthếsẽkhárắcrối,màcònvìrấtnhiềungườichorằngkhôngnênlàmnhưvậy.Nếuhọcsinhnàodámnóivớigiáoviênrằngemđãnắmhếtđượccácnộidungnày,cóthểviếtítđimộtchút.Chắcchắngiáoviênsẽnói,mọingườihọccùngmộtlớp,tạisaoemlạiđượclàmítbàitập-họctậplàkhổdịchchứkhôngphảilàphúclợi,viếtíttứclà“đượchời”rồi-quanniệmrácrưởinàyđãbịrótvàođầucontrẻnhưvậy,đồngthờicũngănsâuvàoquanniệmcủahọcsinh.Nếuquảthựccómộtgiáoviênnàođóđồngýchomộthọcsinhnàođóviếtítđi,cáchọcsinhkháccũngsẽđứnglênphảnđối,tạisaolạichiếucốchobạnấy.

TôihiểuđượcnỗikhóxửcủaViênViên,cũngnghĩrằngnhưthếthựcsựphithựctế.Đâykhôngphảilàvấnđềcủamộtmônhọc,thựchiệnsẽvôcùngkhókhăn,rấtbấttiện.Tôinghĩmộtlát,

rồihỏiViênViên,cóphảinhữngchữnàyconđềunhậnbiếtđượchếtrồi,cũngviếtđượchếtrồikhông,cảmthấykhôngcầnphảiviếtnhiềulầnnhưvậyđúngkhông?Côbétrảlờivâng.Tôinói:“Thếthìconđừngnhìnsáchnữa,mẹsẽđọcchoconviết.Chỉcầnviếtđúng,viếtmộtlầnlàđược,nếuviếtkhôngđúng,thìviếtbalần,cònlạimẹsẽviếtthaychocon,nhưthếcóđượckhông?”.

Thấytôinóinhưvậy,ViênViênliềnnhìntôibằngánhmắtphứctạp,vừatỏrabấtngờvừacóvẻnghingờ,côbékhôngtinlờitôinóilắm.Tráitimnhỏbécủacôbéchắcchắnđangdodự,làmnhưthếcóđúngkhông,nhưthếcóphảilàlàmđiềugiảdốikhông?

Tôihiểuđượcánhmắtcủacongái,liềnnóimộtcáchkhẳngđịnhvàbìnhthản:“Nhưthếkhôngsaohết,họcbàimụcđíchlàđểnắmđượcbài,côgiáobắtviếtnhiềulầnnhưvậykhôngphảilàđểcácconnắmđượcbàiđósao,chỉcầnconnắmđượcrồi,thìkhôngphảiviếtnhiềunhưvậynữa,conbảothếcóđúngkhông?”.ViênViêncảmthấytôinóicólý,nhưngcôbévẫnlolắng,nói:“Nếunhưcôgiáopháthiệnralàmẹviết,côsẽphêbìnhcon”.Tôinói:“Mẹsẽcốgắngviếttheochữcủacon,gầnnhưlàcóthểviếtđượcgiốngcon,chắclàcôgiáosẽkhôngpháthiệnrađâu.Haylàhômnaychúngtathửxem?”.

ViênViênvừahàohứnglạivừahơingạingùnggậtgậtđầu.

Bàitậpmônngữvănngàyhômđótổngcộngphảiviếttámchữmới,mỗichữmớiviếthaidòng.TrongmấychữmớinàychỉcómộtchữmớiViênViênkhôngbiếtviết,côbéliềnviếtchữnàybalần,nhữngchữcònlạiđềuchỉviếtmộtlần.Lượngbàitậpbanđầulàmộttrămsáumươichữ,giờbiếnthànhmườimộtchữ-nhẹnhànghơnbiếtbao.Tôipháthiệnrarằng,khiviếtmườimộtchữnày,ViênViênviếtrấtcẩnthận,đặcbiệtlàchữmàcôbékhôngbiếtviếtđó,chămchúviếtbalần.Tôitinrằngvớisựnghiêmtúc,chămchúnhưvậy,balầnlàđủchocôbéghinhớcáchviếtcủachữnày.CònlạiđềudotôidựatheonétchữcủaViênViênvàviếtthậtcẩnthận,cốgắngkhôngđểcôgiáopháthiệnrađiềugìbấtthường.

Tôipháthiệnrarằng,ngườilớnviếtláurấtnhẹnhàng,viếtmộtlúclàđượcmộtđoạndài.Nếuviếttừngnéttừngnétmột,cũngmấtkhánhiềucôngsức.Hơnnữanếuchữcủabạnkháđẹp,nhưnglạimuốnviếtxấuđimộtchút,giốngnhưchữcủatrẻcon,thậtkhôngdễdàngchútnào.

Từđótrởđitôithườngxuyênlàmbàitậphộcon.Mỗilầnconviếtphầnnào,phầnnàocònlạidotôiviết,chuyệnnàynhấtthiếtphảidocontựquyếtđịnh,tôikhôngbaogiờphánđoánthaychoViênViên.Làmnhưvậy,mộtlàcóthểđểcontựkiểmtramình,hailàđểcôbésẵnlòngghinhớnhữnggìcầnghinhớ,vìcôbénắmđượccàngnhiềunộidungtrongbàihọc,thìbàitập

phảilàmcàngít.

ThờigianđầubốViênViêncũngkhôngđồngýđểtôilàmnhưvậy,sợtôilàmhộbàitậpchoconsẽlàmhưcongái,khiếnconhìnhthànhnêntưtưởngỷlại.Tôinóikhônglo,vớinhữnggìmàtôihiểuvềViênViên,chắcchắncôbésẽkhônglấynhữngbàitậpmàmìnhchưanắmvữngrachotôilàm.Nhữngnộidungmàcôbéđểtôilàmthaychắcchắnlàphầnmàcôbéchorằngmìnhkhôngcầnthiếtphảiviết.Contrẻcóquanniệmthiệnác,vàbảntínhcủaconngườilàhướngtớicáithiệnnétránhcáiác.Mộtđứatrẻcótráitimtrongsáng,cólòngtựtrọng,chắcchắnsẽkhôngthểlợidụngýtốtcủangườikhácđểlàmnhữngđiềugiảdối.

Thựctếquảđúnglànhưvậy,kểtừkhitôibắtđầulàmbàitậpthaychoViênViên,côbécàngngàycàngthoảimáitrongchuyệnlàmbàitập.Tâmlýthoảimáirồi,côbélạicàngtựgiáchơn.Tấtcảnhữngbàitậpđòihỏicôbéphảibỏrathêmmộtchútthờigianlàhoànthành,thôngthườngcôbésẽkhôngnhờtôigiúp.Côbékhôngbaogiờvìnổitínhlườimàbốtrí“bàitập”chotôi.Điểmnàytôicảmnhậnđượctrongquátrìnhgiúpcon.Chínhvìthếmặcdùtôi“giúp”congáiđếntậnkhicôbélênlớpbảy,nhưngsốlầngiúpcũngkhôngnhiềulắm.Theonhưtôinhớ,ngoàigiaiđoạnđầura,saunàygầnnhưmỗihọckỳtrungbìnhchỉgiúpba,bốnlần.

Tôipháthiệnrarằng,làmbàitậphộconkhôngnhữngkhôngxấu,màcòncórấtnhiềucáilợi.

Trướchếtlàkhôngđểbàitậplàmkhócon,khôngđểcontrẻcảmthấyđihọclàmộtđiềukhổsở,bảovệniềmhứngthúđốivớiviệchọcchocontrẻ;thứhailàđểcôbébiếtrằng,họctậplàchuyệncầnphảithựcsựcầuthịnhất,vừakhôngphảilàđểgâykhódễchomình,cũngkhôngphảilàđểaduatheongườikhác,điềunàykhiếncôbélàmviệcthựctếhơn,cũngsẽhiệuquảhơn;ngoàira,đểchocôbéđượcgiảiphóngkhỏibàitập,cónhiềuthờigianrỗirãihơnđểlàmnhữngviệcmàmìnhthích.

ViênViênkhônghềbỏbẵngchuyệnđọcsáchngoàigiờhọc,thờicấphaicònbỏrarấtnhiềuthờigianđểchơiđiệntử,viếttrộmtiểuthuyết.Saukhivàocấpba,mặcdùviệchọcrấtbận,nhưngvẫnkhônggiánđoạnviệcđọcsáchngoài,thậmchícònđọccảtiểuthuyếtphiênbảntiếngAnh,đọctruyệntranh-nhữngviệcnàyđềuchiếmkhôngítthờigiancủacôbé,nhưngcôbévẫnhoànthànhđượcbàitậpcácmônhọcmộtcáchbìnhthường,thànhtíchhọctậpcũngkhôngtồi.Cóngườithắcmắc,làmsaocôbélạicónhiềuthờigiannhưthế?Tôinghĩ,điềunàycóliênquanvớiviệcngaytừnhỏcôbéđãnắmbắtđượccáchnhìnnhậnviệcnàolàquantrọng,việcnàokhôngquantrọng,biếtdựavàotìnhhìnhthựctếcủamìnhđểđiềuchỉnhkếhoạchhọctập.Vàviệcđọcsáchngoàinhiềulạiđemlạisựtiếnbộvềmặtkiếnthứcvàtrítuệchocôbé,khiếnlựchọccủacôbéngàycàngtốthơn,họccàngthoảimái,hiệuquảhơn.Tóm

lại,côbéluônđiềuhòarấttốthaicôngviệctựhọcvàhoànthànhbàitậpcôgiáogiao,bướcvàomộtvòngtuầnhoàntốt.Đâylàđiềuhạnhphúchơnnhiềusovớinhữngđứatrẻbịbàitậplàmhỏngkhẩuvịhọc,bàitậpchỉnửatiếngđồnghồlàlàmxongnhưnglạikéodàiđếnhaitiếngđồnghồ.

Ởđây,tôimuốnnhắcnhởcácbậcphụhuynhrằng,khicontrẻcònđangởtronggiaiđoạnhọctiểuhọc,cấphai,cấpba,đặcbiệtlàgiaiđoạntiểuhọc,nhấtthiếtphảichúýđểcontrẻcóđượcthờigianhoạtđộngtựdo,khôngnênđểnhữngviệcnhưlàmbàitập,họcđàn,họcthêm…chiếmhếtquỹthờigiancủatrẻ.Hàngngày,cầnphảichotrẻcóthờigiantựdo,đểchúngcóthểtựmìnhsắpxếp.NhàgiáodụcngườiLiênXôVasylOlexandrovychSukhomlynskychorằng,giốngnhưkhôngkhílàcáikhôngthểthiếuđốivớisứckhỏe,đốivớihọcsinh,thờigiantựdolàyếutốkhôngthểthiếu.Chỉkhikhôngđểhọcsinhdànhtoànbộthờigianchoviệchọctập,đểlạirấtnhiềuthờigiancóthểtựdochiphối,họcsinhnàymớicóthểhọctậpmộtcáchthuậnlợi.Thờigiancủahọcsinhbịcácloạibàitậpchiếmcàngnhiều,thờigianđểtrẻcóthểsuynghĩvềnhữngvấnđềcóliênquantrựctiếpvớiviệchọcsẽcàngít,vậythìkhảnănggánhnặngquálớn,tụthậutrongviệchọccủatrẻsẽcànglớn(1).

_______________

(1)VasylOlexandrovychSukhomlynsky,Lờikiếnnghịvớicácnhàgiáo,ĐỗĐiệnKhôndịch,NXBKhoahọcgiáodục,táibảnlầnthứnhấttháng6-1984,tr.69.

Ởđâycầnnhắcnhởrằng,“thờigiantựdo”tuyệtđốikhôngthểdùngđểxemtivi,tivilàmộtsựtróibuộckhác,đốivớicontrẻthựcsựlàmộtcáchtiêukhiểnxấu.Thờigiannàycóthểđểtrẻđọcsách,tìmbạnđểchơi,hoặcchạybộ,chơibóng,chơicờcùngbốmẹ.Bấtkỳhoạtđộngnàocólợichosựpháttriểnvềthểchấthoặctâmlýcủatrẻđềutốt.

Làmbàitậphộconlàmộthànhđộngkhôngbìnhthường,chắcchắnsẽcórấtnhiềubậcphụhuynhtỏralolắngnhưbốcủaViênViên.

Thựcrađiềunàyphảnánhngườilớncósựngộnhậnvềmặtnhậnthứcđốivớicontrẻ.Họkhôngtinrằngbảntínhcủacontrẻlàhướngthiện,tưduycủahọcómộttiềnđềsailầm,chorằngcontrẻkhôngcókhảnăngtựkiểmsoát,nếutáchkhỏisựgiámsátcủangườilớn,chotrẻthoảimáitựdo,contrẻsẽhoàntoànmấtkiểmsoát,sẽsađọa.Còncóbậcphụhuynhnói,contôikhônggiốngnhưconchị,contôirấtláucá,nếunhưlàmbàitậphộnómộtlần,từsaukhôngbiếtnósẽlấyrabaocáicớđểnhờtôiviếthộ.

Nếuquảthậtconbạnthểhiệnranhưvậy,thìvấnđềkhôngbắtnguồntừviệcbạnlàmbàitập

hộcon,cũngkhôngphảilàbảntínhcủatrẻ,màlàtrongthờigiandàitrướcđó,bốmẹsốngvớiconvàđểxảyramộtsốvấnđềgìđó.Vấnđềcủamỗigiađìnhkhônggiốngnhau,nhưngtínhchấtkhácnhaukhôngnhiều,chắcchắnđềudophụhuynhthaotáckhôngđúng,làmtổnhạiđếnlòngtựtrọngvàsựtựtincủatrẻ,thườngxuyêntạoranhữngchuyệnkhiếntrẻcảmthấycólỗi,khiếntrẻkhônghọcđượccáchtựtôntrọngmình,nêntrẻmớicàngngàycànggiốngmộtkẻlưumanh,hàngngàychỉđểtâmđếnnhữngviệcxấu.

Mộtđứatrẻtừđầuđếncuốiluônluônđượctôntrọng,chắcchắnphảilàmộtngườibiếttựtôntựyêumình,chắcchắntrẻsẽkhôngthểlợidụnglòngtốtcủabốmẹđểlàmbấtkỳviệcgìkhiếnchúngcảmthấyxấuhổ.

Giáodụcnằmtrongtừngchitiếtnhỏ.Chuyệnlàmhộconbàitậpchínhlàmộttronghàngtriệuchitiếtnhỏxảyratrongquátrìnhbốmẹsốngchungvớicon,nếuxửlýkhôngkhéotrongtừngchitiết,kếtquảcóthểsẽhoàntoànngượclại.Trìnhđộxửlýchitiếtđượcquyếtđịnhbởiphươngchâmgiáodụccủabốmẹ.

Cómộtvịphụhuynh,conanhđãhọclớpbốn,bìnhthườngluônkhôngthíchlàmbàitập,mộtmặtphụhuynhcảmthấycôgiáogiaoquánhiềubàitập,mặtkháclạiluônsợconhọckhôngchắc,ngàyngàykiểmtragắtgaobàitậpcủacon.Tôikểchoanhnghechuyệnlàmbàitậphộcon,vềnhàanhcũnglàmtheo.

ConanhkhôngthíchnhấtlàmôntiếngAnh,anhliềnchuẩnbịgiúpconmônhọcnày.Anhnóivớiconrằng,nhữngtừmớitiếngAnhnàykhôngcầnphảiviếtmườilầntheoyêucầucủacôgiáo,nhữngtừnàoconbiếtviết,chỉviếtmộtlần,từnàokhôngbiếtthìviếtbalần.Thếlàconanhliềnviếtbalầnnhữngtừchưabiếtviết,nhữngtừcònlạichỉviếtmộtlần.Vìthếcontrẻrấtphấnkhởi.

Mộtlátsau,anhlạiđếnthửtàicon,muốnxemxemnhữngtừvừanãychưabiếtviết,viếtbalầnđãnhớđượcchưa.Kếtquả,vẫncóhaitừconkhôngviếtđược.Anhcóphầnbực,nóivừamớiviếtxongtạisaolạiquênnhanhnhưvậy,vàthếlàliềnbắtconviếthaitừnàymỗitừmườilần.Contrẻcóvẻkhôngvui,nóikhôngphảibốbảochỉcầnviếtbalầnđósao,tạisaolạibiếnthànhmườilần.Contrẻkhôngthắngnổingườilớn,đànhphảihậmhựcviếtmườilần.

Mộtlátsau,phụhuynhlạiđếnkiểmtra,từmớivừaviếtxongconlạiviếtsai.Anhrấttứcgiận,khôngkìmchếđượcnữaliềnvặnhỏicon,haitừmớinàyconđãviếtmườimấylầnrồi,tạisaovẫnchưanhớđược?Mỗitừviếtthêmhaimươilầnnữa!

Lúcnàytâmlýcontrẻđãchốngđối.Anhkhôngthèmquantâmđếnsuynghĩcủacon,nghĩnó

đãviếthơnhaimươilần,kiểugìcũngphảinhớđược.Mộtđiềukhiếnanhkhôngthểngờđượclà,mộtlátsauđếnkiểmtra,conanhvẫnkhôngviếtđược.Anhvôcùnggiậndữ,cảmthấykhôngthểlýgiải,tronglúcmáunóngbốclênđầuliềnyêucầucậuconmỗichữviếtnămmươilần,nóikhôngtinlànókhôngnhớđược.

Contrẻkhôngchịunghe,nhưthếtínhra,lượngbàitậpcònlớnhơnsovớilượngbàitậpbanđầumỗitừviếtmườilần.Vìthếmàhaibốconcãinhaumộthồi.Đếnnướcnày,việclàmbàitậphộconcòntệhơnlàkhônglàm.

Saukhichuyệnđãxảyraanhliềnkêucavớitôirằng,phươngphápcủachịkhôngthíchhợpvớicontôi.Contôikhônghiểubiếtnhưconchị,conchịhiểuđượctấmlòngcủabốmẹ,contôikhônglàmđượcđiềuđó.

Cóthậtlàcontrẻkhônggiốngnhauhaykhông?Khôngphải!

Tôithẳngthắnnóivớianhrằng,chuyệnnàykhôngthểtráchriêngcontrẻđược.Thựcra,trướchếtlàanhkhôngtạodựngđượclòngtinđốivớicáchlàmnày.Ngaytừlúcđầuanhđãthiếuthànhý,anhchỉmuốndùngphươngphápnàyđểthửtháiđộcủaconthìđúnghơnlàanhmuốngiúpcon.Thửxemconmìnhcóđượcnhưconngườikháckhông,phụhuynhvừathayđổiphươngpháplàtrẻsẽtheokịpngay.Chínhvìthếsaukhianhgiúpconhoànthànhbàitập,liềnmuốnkiểmtraxemconđãnhớđượchaychưa.Đồngthời,trongtiềmthức,anhcoiviệcmìnhlàmbàitậphộconlàmộtânhuệđốivớitrẻ,yêucầuconphảidùngmộtkếtquảkhiếnngườikhácphảihàilòngđểbáođápmìnhngaylậptức,conđãphụlòngmongmỏicủaanh,khôngghinhớ,anhliềntứcgiận,tiếpsauđólạisửdụngthủđoạntrừngphạt,bắtconviếthếtlầnnàyđếnlầnkhác.Ýnguyệnlàmbàitậphộconbanđầucủaanhlàđểconthoátkhỏinỗikhổcủabàitậpbấthợplý,nhưngcuốicùnglạibiếnbàitậpthànhmột“cựchình”.Nhưthế,hànhvicủaanhtrướcsauđãmâuthuẫnvớinhau,conbịanhthaotúngkhôngbiếtđâumàlần.Cậubékhôngnhữngcàngthấychánhọc,màcònphẫnuấttrướchànhvicủaphụhuynh.Cậubécàngkhôngthíchhọc,càngkhôngchịunghelờibốmẹ.

Vịphụhuynhnàytrongthờigianngắnrấtkhóchấpnhậnlờiphântíchvàphêbìnhcủatôiđốivớianh,vẫnkhăngkhăngnói,contôikhônggiốngnhưconchị,conchịchămchỉ,thíchhợpvớiphươngphápnày;thằngcontôikhôngchịuđểtâm,khôngthíchhợpvớiphươngphápnày.

Tôinói,đúnglàconanhkhônggiốngcontôi.Trongthờigiandàivừaqua,conanhđãphảigiãygiụakhổsởdướisựápbứccủabàitậpvàsựgiámsátcủabốmẹ,cậubéđãquenvớiviệcđốilậpvớibàitập,đốilậpvớibốmẹ.Hiệngiờđộtnhiênbốmẹthayđổicáchlàm,nếukhônglàm

tốtcôngtáctưtưởng,chắcchắncontrẻsẽcóphầnkhôngquen,thiếulòngtinvàoviệchọc,cũngkhôngdámchắclàhọcmộtlátsẽnắmđượcngay.Anhbuộcphảicólòngkiênnhẫnđểkhắcphụctâmlýchotrẻ,đợitrẻdầndầnthayđổi.

Vịphụhuynhnàyvẫnnóivớigiọngrấtbựcbộirằng,nhưngsaothằngcontôilạingunhưvậy,tạisaoviếtnhiềulầnnhưthếmàvẫnkhôngnhớ?Tôithấynóvẫnkhôngchịuchuyêntâmtrongviệchọc!

Tôinói,mộttừmớiviếtmấychụclầnvẫnkhôngnhớ,đâythựcrakhôngliênquangìđếnviệccontrẻnguhaykhông,màliênquanđếntinhthầncủatrẻ.Cảmgiácchánghétsẽchặnđứngmọiconđườngcủatrínhớ.Rấtnhiềuđứatrẻnhìnbềngoàirấtthôngminhlanhlợi,tạisaocứvàolúchọclạiđầnđộnđếnmứckhótin,nguyênnhânchínhlànằmởđây.Nhìntừbềngoài,nhữngđứatrẻnàythựcsựkhôngchuyêntâmvàoviệchọc,nhưngviệccontrẻchuyêntâmhaykhông,khôngphảitựnhiênmàcó.“Chuyêntâm”cũngcầnphảicómộtsốnềntảngđểpháttriển,cũngcầncómộtquátrìnhtrưởngthànhvàtíchlũy.Kểcảlàngườilớn,muốn“chuyêntâm”vàomộtcáigìđó,tiềnđềcũngbuộcphảilàkhôngchánghét,khôngbàixíchcáiđó.Làmsaomộtngườicóthểvừaghétmộtviệc,lạivừa“chuyêntâm”vớinóđược?

Tôithấyvịphụhuynhnàykhônglêntiếngnữa,dườngnhưđangsuynghĩđiềugìđó,liềntiếptụcnóivớianh,trướchếtanhphảilàmchocontrẻkhôngchánghétviệchọc,dầndầntạodựngđượclòngtinvàcảmhứngđốivớiviệchọc,sauđómớinóiđượcđếnchuyệnchuyêntâmhaykhôngchuyêntâm.Conanhđãhọclớpbốn,vấnđềchánhọcđãđượctíchtụrấtlâurồi,chínhvìthếcảitạocũngsẽlàmộtquátrìnhtươngđốidài,trẻcàngởkhốilớptrênthìquátrìnhnàycàngdài.Bốmẹnhấtthiếtphảicólòngkiêntrì,trẻđãmấtbanămđểhìnhthànhnênthóixấu,anhmuốndùngbangàyđểthayđổilàđiềukhôngthể.

Tôikiếnnghịvịphụhuynhnàynênthayđổimộtcáchlàmkhác,chỉđơnthuầnlàbắttaytừviệcgiảmbớtgánhnặnghọchànhchotrẻ,giúpđỡchỉđơnthuầnlàgiúpđỡ,khôngkèmtheobấtkỳđiềukiệngìkhác;đừngvìbốmẹđãgiúprồi,liềnyêucầucontrẻnhấtthiếtphảinắmđượctoànbộcáctừmớihọctrongngàyhômđó.Chophépconđượctạmthờikhôngbiếtmộtsốđiều,chophépconđượcmắclỗitrongbàitập.Làbốmẹ,nhấtthiếtphảihiểucon.Đốivớichuyệnhaitừmớiđóviếtrồimàvẫnkhôngtựviếtrađược,thựcralúcnàytronglòngcontrẻrấtxấuhổ,rấttựti.Bốmẹphảithấuhiểusuynghĩcủacon,nóivớiconrằngđừngsốtruột,khôngbiếtcóthểviếtthêmhailầnnữa,nếuvẫnchưanắmđược,thìtạmthờiđểmặcnóđôingàyrồitínhsau,cứtừtừ.Sauđóthôngquanhữngbiểuhiệnvàquabàitậpcủatrẻtìmthấynhữngcáicóthểbiểudương,khẳngđịnhtrẻ,vídụkhenngợitrẻlàmbàitậpsạchsẽhơnbình

thường,nóitỉlệcâulàmđúngtrongbàitậpnhiềuhơnbìnhthường,tómlạiđểtrẻluôncảmnhậnđượcniềmvuitronghọctập,nhưthếdầndầnsẽgiúptrẻbớtchánghétviệchọc.

Làmbàitậphộcon,khôngphảilàbốmẹgiúpcontrẻgianlậntrongviệchọc;màlàdùnglítríđểđốikhángvớimộtsốsailầmtronggiáodục,bằngphươngphápbấtđắcdĩ,giúpcontrẻcóđượcnhiềuthờigiantựdohơn,đểtrẻsốngvuivẻhơn,đồngthờidạychotrẻbiếtđốimặtmộtcáchthựcsựcầuthịđốivớiviệchọc.Đólàmộttrongnhữngbiệnpháphiệuquảnhấtđểbảovệniềmhứngthútronghọctậpcủatrẻ.

Chínhvìthếtrướchếttronglòngphụhuynhphảihoàntoàntiếpnhậnchuyệnnày,sauđómớilàm.Nếutronglòngbạnthiếuthànhý,vẫncảmthấylăntăn,cảmthấycólỗi,thìkhibạnlàmbạnsẽtruyềntảichotrẻmộttínhiệukhôngtốt,đểtrẻcảmthấyđâylàđiềucótội.Chắcchắnbạnkhôngthểgiấuđượcsựbănkhoăncủabạntrướcmặtcontrẻ,trẻemnhanhnhạyhơncảrada,quaánhmắt,giọngnóicủabạncóthểnắmbắtđượcmọitháiđộchânthựccủabạn.

Hồihọctiểuhọc,ViênViênvềnhàkểchotôinghemộtchuyệnrấtbuồncười.

CómộtbạngáipháthiệnravởviếtmônNgữvăncủamộtbạntronglớpmỗidòngchỉcótámchữ,cònvởcủamìnhmộtdòngcómườichữ,liềnvềnhàthanthởrằng,mẹcủacácbạnkhácbiếtcáchmuavở,saolúcmuamẹkhôngđểýxemmỗidòngcómấychữ.Mẹcôbénóimẹbiếtchứ,lúcmuangườibánhàngcònhỏimualoạivởmộtdòngcótámchữhaymườichữ,mẹliềnmuacuốnmộtdòngcómườichữ,khôngphảilàđểconviếtthêmhaichữcàngnhớlâuđósao.

Viếtthêmhaichữ,bốmẹchorằngnhưthếlàcólợi,contrẻlạinghĩlàbịthiệt.ViênViênnóicóbạnđãphảnánhvớicôgiáovấnđềnày,yêucầunhữngbạnviếtloạivởbàitậpmộtdòngtámchữcũngphảiviếttheosốlượngmỗichữmườilần,nhưngcôgiáocảmthấynhưthếcóhaichữphảiviếtxuốngdòngdưới,cácdòngsẽrấtlộnxộn,khôngthẳnghàngthẳnglối,vìthếvẫnviếttheosốdòng.RấtnhiềubạntronglớpViênViênvìthếmàphảimấtrấtnhiềucôngsứcđểtìmloạivởmộtdòngcótámchữ-contrẻbịépđếnmứcphảidànhnhiềucôngsứcchonhữngchuyệnnhưthếnày.

Banghìnnămvềtrước,KhổngTửđãđưarachủtrương“dạyhọctheonăngkhiếu”.GầnnhưtấtcảcácnhàgiáodụcvĩđạicủaTrungQuốcvànướcngoàiđềuđưarachủtrươngcăncứvàotừngtrườnghợp,dạyhọctheonhiềuphươngphápkhácnhau.Nhưngtrongcáchoạtđộnggiáodụcthựctếtrongnhàtrường,đặcbiệtlàtrongtrườngtiểuhọc,cấphai,cấpba,rấtítkhithấythầycôgiáonàokhôngápdụngphươngphápđồngloạttrongvấnđềbàitập.Phươngphápđồngloạtnàytươngđốiđơngiản,khôngmấtnhiềuthờigiờ,nhưngcácembuộcphảiđaukhổ

tiếpnhậndobịcùngmộtkhuônmẫutạora.Đâylàmộtvấnđềrấtlớntronggiáodụctiểuhọc,cấphai,cấpbacủaTrungQuốchiệnnay,nhưngnhiềunămqualạivẫnđườnghoàngtồntại,rấtítgiáoviênhoặcphụhuynhquantâmđếnsựbấtcậpcủanó.

Chúngtakhôngthểyêucầuxãhộitạochomỗihọcsinhmộtphươngphápgiáodụchoànmĩ;nhưngvớitưcáchlàphụhuynh,chúngtaphảicótráchnhiệmtạochoconemmìnhmộtmôitrườnggiáodụctốtnhất.Nếucácbậcphụhuynhcócáchnàođểcontrẻđượcgiảiphóngkhỏigánhnặngbàitậpnặngnề,đươngnhiênlàsẽtốthơn.Vídụthôngquasựcốgắngcủamình,thúcđẩynhàtrườngtiếnhànhcảicáchgiáodục;hoặcthôngquamộtsựảnhhưởngnàođó,thúcđẩygiảiquyếtcácchínhsách.Nếukhônglàmnhữngđiềunày,làmbàitậphộconcũnglàmộtcáchđemlạihiệuquảrấtrõrệt.

Nhìntừbềngoài,“làmbàitậphộcon”làmộtmộtbiệnphápbấtđắcdĩ,thựcraquantrọnghơnlàmộtýthứcgiáodục,mộtlốitưduy.Tứclàtrongviệchọccủacontrẻ,bốmẹnênápdụngtháiđộthựcsựcầuthị,giúpcontrẻkhắcphụcmộtsốkhókhăn.Mỗiemhọcsinhsốngtrongmộtmáitrườngkhácnhau,gặpcácgiáoviênkhácnhau,sẽcónhữngkhókhănkhácnhau.Khôngcóphươngphápnàolàthíchhợpchungchotấtcảcácem,nhưngnhấtđịnhphảicómộtsốphươngphápcóhiệuquả.Chỉcầnbạngiúptrẻmộtcáchthựcsựcầuthị,tựnhiênsẽnảyrarấtnhiềubiệnpháptốt

Điềucuốicùngmàtôimuốnnhắcnhởcácbậcphụhuynhlà,chodùdùngbiệnphápgì,bạnđềuphảichúý,khôngnênbiếnlợnlànhthànhlợnquè,đừngvìsựbấtcẩncủamìnhmàgâyrắcrốichotrẻ.Vídụlàmbàitậphộconbịcôgiáopháthiện,khiếncôgiáophảncảm,nhìntrẻbằngmộtconmắtkhác,nhưthếthựcsựlàlợibấtcậphại.

Lưuýđặcbiệt

Mỗilầnconviếtphầnnào,phầnnàocònlạidotôiviết,chuyệnnàynhấtthiếtphảidocontựquyếtđịnh,tôikhôngbaogiờphánđoánthaychoViênViên.

Contrẻcóquanniệmthiệnác,vàbảntínhcủaconngườilàhướngtớicáithiệnnétránhcáiác.Mộtđứatrẻcótráitimtrongsáng,cólòngtựtrọng,chắcchắnsẽkhôngthểlợidụngýtốtcủangườikhácđểlàmnhữngđiềugiảdối.

Khicontrẻcònđangtronggiaiđoạnhọctiểuhọc,cấphai,cấpba,đặcbiệtlàgiaiđoạntiểuhọc,nhấtthiếtphảichúýđểcontrẻcóđượcthờigianhoạtđộngtựdo,khôngnênđểnhữngviệcnhưlàmbàitập,họcđàn,họcthêm…chiếmhếtquỹthờigiancủatrẻ.Hàngngày,cầnphảichotrẻcóthờigiantựdo,đểchúngcóthểtựmìnhsắpxếp.

Mộttừmớiviếtmấychụclầnvẫnkhôngnhớ,đâythựcrakhôngcóliênquangìđếnviệccontrẻnguhaykhông,màliênquanđếntinhthầncủatrẻ.Cảmgiácchánghétsẽchặnđứngmọiconđườngcủatrínhớ.Rấtnhiềuđứatrẻnhìnbềngoàirấtthôngminhlanhlợi,tạisaocứvàolúchọclạiđầnđộnđếnmứckhótin,nguyênnhânchínhlànằmởđây.

Contrẻcóchuyêntâmhaykhông,khôngphảitựnhiênmàcó.“Chuyêntâm”cũngcầnphảicómộtsốnềntảngđểpháttriển,cũngcầncómộtquátrìnhtrưởngthànhvàtíchlũy.Kểcảlàngườilớn,muốn“chuyêntâm”vàomộtcáigìđó,tiềnđềcũngbuộcphảilàkhôngchánghét,khôngbàixíchcáiđó.Làmsaomộtngườicóthểvừaghétmộtviệc,lạivừa“chuyêntâm”vớinóđược?

Khônglàm“bàitậpbạolực”

Conngườicóthểkhiếnmìnhthíchnghivớisựnôdịch,nhưnganhtaphảidựavàoviệcgiảmđinhântốtrítuệvàtốchấtđạođứcđểthíchứng;bảnthânconngườicóthểthíchứngvớicácyếutốvănhóatrànđầysựkhôngtintưởngvàđốiđịchnhưngphảnứngcủaanhtatrướcsựthíchứngnàylàtrởnênmềmyếuvàthiếutínhsángtạo;bảnthânconngườicóthểthíchnghivớimôitrườngứcchế,nhưngtrongquátrìnhthíchnghinày,conngườisẽmắcbệnhthầnkinh.

Đươngnhiêntrẻemcũngcóthểthíchứngvớibàitậpbạolực,nhưngtrongbàitậpbạolựcbaohàmsựnôdịch,đốiđịch,ứcchế,chúngsẽpháhoạimộtcáchtoàndiệnnhâncáchvàýchícủacontrẻ.

Bịphạtlàmbàitậplàchuyệnrấtnhiềungườigặpphảikhicònđangđihọc,đặcbiệtlàtronggiaiđoạntiểuhọc.

KhiViênViênhọclớpbốn,mộthômcôgiáodạytoánbấtngờđưaramộtbàikiểmtranhỏtronggiờhọc,yêucầuhọcsinhchéplạimộtđịnhlýmàcôvừagiảnghaingàytrước.Địnhlýđódàikhoảnghaimươi,bamươichữ,côgiáokhônggiaochohọcsinhvềhọcthuộctừtrước,vàogiờhọckiểmtrađộtxuất,lạiyêucầukhôngđượcsaimộtchữ,chỉcầncómộtchữkhôngkhớpvớinguyênvăn,thìsẽphạtchéplạimườilầnđịnhlýngaytrongtốihômđó.Kếtquảcảlớpđềubịđánhbại,ngườinàocũngcóchỗsaihoặcíthoặcnhiều,chínhvìthếbàitậpmôntoáncủangàyhômđó,ngoàinhữngnộidungthôngthường,còncóthêmphầnchéplạiđịnhlýnàymườilần.

Tốihômđóvềđếnnhà,lúclàmbàitập,ViênViênđãkểchotôinghechuyệnnày,côbétỏrarấtrầurĩtrướcviệcchéplạimườilầnđịnhlý.

Tôixemlạinộidungcôbéviếttrongbàikiểmtra,đốichiếuvớiđịnhlýtrongsách,chỉcómấychữkhôngkhớpvớinguyênvăn,vềcơbảnkhôngcógìsaikhácnhiều,vàcũngcóthểnhậnrarằngViênViênđãnắmđượcđịnhlýnày.Tôinghĩ,côgiáodạytoáncócầnthiếtphảiphạthọcsinhnhưvậyhaykhông?Trongsáchkhôngđưarayêucầuphảihọcthuộcđịnhlýnày,chắcchắnđộingũnhữngngườibiênsoạncũngcósuynghĩ,đốivớihọcsinhlớpbốn,quantrọnglàhiểu,biếtứngdụngmớilàmụcđíchcủahọ.

Họcmáymóccórấtnhiềuđiểmbấtlợi,nóinógâytổnhạichotrítuệvàviệchọccủahọcsinhcũngkhôngcógìlàquá.NhàgiáodụcngườiLiênXôVasylOlexandrovychSukhomlynskyđãkhiểntráchrấtnhiềuvềhànhvigiáoviênyêucầuhọcsinhphảihọcmộtcáchmáymóc,ôngnói:“Hoạtđộnglaođộngtríócdịdạngđócủahọcsinh,khôngngừngphảihọcthuộc,thuộcmộtcáchmáymóc,sẽgâyrasựlườinháctrongtưduy.Họcsinhchỉbiếthọcvẹt,họcmộtcáchmáymóccóthểghinhớrấtnhiềuđiều,nhưngđếnkhiyêucầuanhtaphảitìmramộtnguyênlýcơbảntrongnhữngđiềumàanhtaghinhớ,mọithứtrongđầuócanhtađềurốilênnhưmộtmớbòngbong,đếnnỗianhtabuộcphảibótaytrướcmộtbàitậptrítuệcơbản.Nếuhọcsinhkhôngbiếtlựachọnnhữngthứcầnthiếtnhấtđểghinhớ,thìanhtacũngsẽkhôngbiếtcáchtưduy”(1).

_______________

(1)VasylOlexandrovychSukhomlynsky,Lờikiếnnghịvớicácnhàgiáo,ĐỗĐiệnKhôndịch,NXBKhoahọcgiáodục,táibảnlầnthứnhấttháng6-1984,tr.200.

Kểcảphảihọcthuộc,họcthuộcrồiviếtmộtlầnkhôngtốthaysao,tạisaocứphảiviếtmườilần?Viếtramườilần,sẽphảimấtbaonhiêuthờigian,quãngthờigiannàydùngđểlàmviệckháckhôngtốthơnhaysao.Chúngtathườngnóivớicontrẻrằngphảibiếtquýtrọngthờigian,nhưngbỏramột,haitiếngđồnghồđểviếtloạibàitậpvônghĩanày,khôngphảicũnglàđanglãngphíthờigianđósao?

Điềuquantrọngnhấtlà,cầnphảibảovệniềmhứngthúđốivớihọctậpchotrẻ,tấtcảnhữngchuyệnkhôngvuivẻliênquanđếnviệchọcđềuphảicốgắngtránh.Chínhvìthếtôinghĩ,nếubàitậpnàyđãcóý“xửphạt”,thìkhôngthểviết,khôngthểđểchuyệnnàykhiếncôbéphảncảmvớibàitập.

TôihỏiViênViênhiệntạiđãthuộcđịnhlýnàychưa,côbénóiconthuộcrồi.Tôibảocongáiviếtmộtlầnvàovởbàitập,quảnhiênkhôngsaimộtchữ.TôicườinóivớiViênViênrằng,conđãthuộcrồi,khôngsaimộtchữ,viếtmộtlầnlàđượcrồi.Ok,bàitậpnàyconđãhoànthành.

NghethấyvậyViênViênrấtmừng,nhưnglậptứclạirầurĩnóikhôngđược,côgiáoyêucầuviếtmườilần,viếtkhôngđủkhôngđược.Tôinói,vìcôgiáonghĩrằngcácconchưathuộc,mớiyêucầucácconviếtmườilần;bâygiờconthuộcrồi,khôngcầnphảiviếtmườilầnnữa.

ViênViêncóphầnlolắng,nói:Chắcchắncácbạntronglớpđềuviếtmườilần,nếunhưconkhôngviết,thìcôgiáosẽnóicon.Tôithấytrongtiềmthức,ViênViênđãcoiviệclàmbàitậpnàylàvìcôgiáo,đâylàmộtsuynghĩtồitệbiếtbao.

Tôinói:Khôngsao,tạisaotấtcảmọingườiđềuphảiviếtmườilần.Hiệngiờconviếtmộtlầnđãkhôngsaimộtchữnàorồi,thìkhôngcầnphảiviếtmườilầnnữa.Họcbàimụcđíchlàđểhiểubài,nếuđãđạtđượcmụcđíchnày,tạisaocònphảilãngphíthờigian?TôikéoViênViêntừchỗlàmbàitậplà“vìcôgiáo”vềvớilàmbàitậplàđể“hiểubài”,làđểbồidưỡngtháiđộthựcsựcầuthịcủacôbéđốivớiviệchọc.

ViênViênvẫnrấtlolắng,sợngàymaicôgiáonhìnthấycôbéchỉviếtmộtlần,sẽmắngcôbé.Tôivàcôbéđãđặtramọigiảthiết,nếukhôngviếtmườilần,ngàymaicóthểcôgiáosẽbựcmình,phêbìnhvàicâuvẫncònlàchuyệnnhỏ,cóthểcònbịphạtđứnggóclớp,cũngcóthểsẽmờiphụhuynhđếntrường.TôikhíchlệViênViênnói,ngàymainếucôgiáohỏitạisaochỉviếtmộtlần,connóivớicôrằngmẹemkhôngchoemviếtnhiềulầnnhưvậy,đổtráchnhiệmlênmẹ.Nếucôgiáophêbình,concứngoanngoãnlắngnghe,khôngnóigìcả;nếucôbắtđứngphạt,thìconđứng;nếucôgiáoyêucầumờiphụhuynhđến,conhãygọiđiệnthoạichomẹ,mẹsẽđếnnóichuyện,giảithíchchocô.Chodùthếnào,concũngkhôngcầnphảiquábậntâm,bởivìconkhônglàmsaiđiềugìcả.Nghetôinóinhưvậy,mặcdùvẫncònbănkhoăn,nhưngvìkhôngtìmđượccáchnàotốthơn,ViênViênđãđồngý.

Tronghaisựlựachọnđểcontrẻphảihoànthànhbàitậpmộtcáchkhổsởvàbịcôgiáophêbình,tôithàchọncáchlựachọnthứhai.Trongthựctếtôiđãgặpnhiềubậcphụhuynh,rõrànghọbiếtcómộtsốgiáoviênbốtríbàitậpbạolực,nhưnglạivừatráchmócgiáoviên,vừakhôngngừngđốcthúccontrẻmaulàmbàitập,sợcontrẻviếtkhôngxongngàymaisẽbịcôgiáophêbình.Làmnhưvậythựcralàđảolộngiátrịquancủacontrẻ,coi“đừngđểcôgiáophêbình”làsựlựachọnhàngđầu,coisựtrảinghiệmcánhânvàtinhthầnthựcsựcầuthịcủacontrẻlàsựlựachọnthứhai.

Giữthểdiệnchotrẻ,đểtrẻkhôngbịcôgiáophêbìnhtrướcmặtbạnbètronglớp-đâyđươngnhiênlàđiềuquantrọng,nhưngđiềunàyđãpháhoạitínhmụcđíchcủabảnthânbàitập,đểcontrẻdầndầntrởnêngiảdốitronghọctập,mấtđiniềmhứngthútronghọctập,lạicòndạycontrẻcáchbiếtlấylòngquyềnuy.Làmnhưvậythựcrasẽtổnthấtnhiềuhơn.

Đươngnhiêntronglòngtôirấtkhôngmongmuốncongáibịcôgiáophêbình,nhưngthựcsựkhôngnghĩrađượccáchnàohayhơn.Khôngphảilàtôikhôngthểviếtthaychocon,nhưngbàitậpnàyngàyhômnaykhônggiốngnhưnhữngbàitậpbìnhthườngmàtôiviếthộViênViên,bàitậpngàyhômnaymangtínhtrừngphạtrõrệt,tôikhôngmuốnviết.TôimuốnđểViênViênbiếtrằng,khôngthểlấybàitậprađểtrừngphạt,phảinói“không”vớiloạibàitậpnày.

ViênViênvẫntỏrachưayêntâm,nhưngthấytôirấtbìnhtĩnh,côbécũngtintưởngvàomẹ,chỉviếtmộtlần.Lúcnàynghĩđếnviệclớpcongáicóbaonhiêubạnnhỏ,bàntaynhỏnhắncầmbút,phảiviếtđịnhlýđóhếtlầnnàyđếnlầnkhác,tronglòngtôithấyđaunhói.Hai,batrămchữ,đốivớingườilớnkhôngcónghĩalýgì,nhưngnhữngđứatrẻmớihọclớpbốnnày,viếtramườilầnvớimộttâmtrạngsợhãivàchánghét,chắcchắnđịnhlýnàycũngsẽkhôngthểănsâuvàođầuócchúng.

Hômsautôiởcơquanmộtngày,khôngnhậnđượcđiệnthoạicủacôgiáogọiđến,tưởngrằngkhôngcònchuyệngìnữa.Kếtquảtốiđếnvừavềđếnnhà,vừanhìnthấytôiViênViênđãchựckhóc,nóihômnayvừavàogiờtoán,câuđầutiênmàcôgiáonóilà“Hômquaaichưaviếtđủmườilầnđịnhlýđóthìđứngdậy!”.Khôngchocôbécơhộigiảithíchnào.ViênViênvàbảy,támbạnkhácđứngdậy,côgiáokhôngnhữngphạtcácemđứngmộttiếthọc,màcònyêucầumấyemnàyngaytốihômđóvềnhàviếtmộtlầntoànbộcácđịnhlýtrongcảcuốnsáchtoán,đồngthờinóinếunhưkhôngviếtđủ,ngàymaisẽphảiviếthailần,nếuvẫnchưađủthìphảiviếtbốnlần.

ViênViênnóivớivẻtráchmóc,thàhômquaviếtmườilầncònhơn,hômnayđỡphảiviếtnhiềulầnnhưvậy.

Tôilậtsáchcongáiraxem,sauđógấpsáchlạirồiđặtlênbàn,nóivớicôbébằnggiọngrấtthoảimái,bàitậpnàyconkhôngcầnphảiviết,mộtchữcũngkhôngphảiviết.ViênViênsửngsốttrợntrònmắtnhìntôi.

Tôinói:Conxem,vừamớivàođầunămhọc,môntoánmớihọcđượcmộtítnộidungnhưthếnày,địnhlýnàyconđãhọcthuộcvàviếtđượcrồi,khôngcầnphảiviếtnữa;nộidungphíasauthìchưahọc,viếtmộtlầnđểlàmgì?Khôngcầnphảiđilàmnhữngviệcvônghĩa.

ViênViênnóikhôngđược,nếunhưhômnaykhôngviết,ngàymaisẽphảiviếthailần.Lúcnóiracâunày,ánhmắtcôbélộrõvẻlolắng,bàitậpmôntoántrongmắtcontrẻđãtrởnênđángsợnhưvậy.Đâylàđiềumàtôilolắngnhất.

Làmthếnàođểbảovệđượctìnhcảmcủacongáiđốivớimônhọcnày,đểkhinghĩđếnmôn

toáncôbésẽcóthiệncảm,chứkhôngphảichỉnghĩđếncôgiáodạytoánvàbàitậptrừngphạt?Giátrịquancủacontrẻchưachínchắn,trongthâmtâmchúngđềusùngbáithầycôgiáo,nếutôichỉdạyconkhôngnghelờicôgiáo,cóthểtronglòngcôbésẽcảmthấyhơicótội.Chínhvìthếtôinghĩxemnênlàmthếnàođểcôbéthựcsựhiểuravấnđề,nhậnthứcđúngđắnchuyệnnày,giảmđếnmứcthấpnhấtnhữngtổnthươngdochuyệnnàygâyra.

TôinghĩđếnviệcbìnhthườngViênViênthíchănnhấtlàbánhquy,liềndùngthứcôbéthíchnhấtnàyđểhỏi:Conthíchănbánhquyđúngkhông,concảmthấymỗingàyănmấychiếcthìđược?ViênViênrấtkinhngạcvìtựnhiêntôilạinóiđếnchuyệnănbánhquy,nhưngvẫntrảlời:Nămchiếcạ.

Tôinói:“Mỗingàyítnhấtănmườichiếccóđượckhông?”.Bìnhthườngtôicóhạnchếlượngbánhquymàcôbéăn,trungbìnhmỗingàycôbéchỉănhai,bachiếc.Tôinóinhưvậykhiếncôbécàngngạcnhiênhơn,trảlờimộtcáchvừahàohứngvừacóphầnngạingùng,nhiềuquáạ,ănbảychiếc-côbélấyconsốgiữa,chắcchắnlàmuốnđượcănthêmmấychiếc.

Tôinghiêmtúcnói,không,nếuconkhôngănđủmườichiếc,mẹsẽphạtconănhaimươichiếc,nếuvẫnchưađủsẽphạtănnămmươichiếc,nếunhưkhôngănđượcnămmươichiếc,sẽphạtconănmộttrămchiếc.Nhưthếcóđượckhông?

Chắcchắncôbésẽcảmthấytôivừatànnhẫnvừakhôngthểlýgiải,nhìntôivớivẻsửngsốt,khôngbiếtphảinóigì,chiếcbánhquyđángyêulậptứctrởnênđángsợ.

Tôithơmlênmácôbénói,thựcra,làmbàitậptoáncũnggiốngnhưănbánhquy,nếulượngbàitậpmàcôgiáogiaovềnhàvừaphải,thìnólàmộtchuyệntốt,nếucôgiaoquánhiều,thìkhôngcòntốtnữa,cóđúngkhông?ViênViêngậtđầunhưđangsuynghĩgì,côbécóvẻđãhiểuravấnđề.Tôilạinói,trongchuyệnnàycôgiáođãlàmkhôngđúng,giaobàitậpnhưthếlàkhôngtốt.Nếumẹbắtconmộtlúcănliềnmộttrămchiếcbánhquyconkhôngchịu,thìcôgiáogiaonhiềubàitậpbấthợplýnhưvậy,cácconcũngkhôngcầnphảilàmtheoyêucầucủacô.Khônglàmlàđúng,làmmớilàkhôngđúng.Bàitậpcũnggiốngnhưbánhquy,bảnthânchúngđềulànhữngcáitốt,chúngtakhôngnênbiếnmộtcáitốtthànhmộtcáixấu,cóđúngkhông?

LầnnàyViênViênđãhoàntoànhiểuravấnđề,vẻmặtcũngthoảimáihơn.Côbévẫncònhơilolắng,hỏitôinếunhưngàynàocôgiáocũngbắtchépđịnhlýthìthếnào.Tôihiểuđượcsuynghĩcủacongái,dùvềlýcôbécóhiểuđếnđâu,cũngkhôngthểcóđủcanđảmngàyngàyđếntrườngchốngđốilạicôgiáo,khôngmuốnngàyngàybịphạtđứnggóclớpvàphêbình.Tôinói,sángngàymaimẹsẽđưaconđếntrường,tìmcôgiáođểgiảithíchvớicô,nếunhưcôhiểura

đượclàmmộtlượngbàitậpthíchhợpmớitốtchoconthìchắcchắncôsẽkhônglàmkhóconnữa.Nghetôinóinhưvậy,ViênViêntỏrayêntâmhơnrấtnhiều.Congáitinrằngtôisẽgiúpđượccongáigiảiquyếtvấnđề,sẽkhônglàmmọiviệctrởnêntồitệ.

Sánghômsautôixinnghỉởcơquanrồiđigặpcôgiáodạytoán,côgiáonàytầmbamươi,bốnmươituổi,vẻmặtlạnhlùng.TôithămdònhắcđếnbàitậpcủaViênViên,nhưngcảmthấykhôngcóđủkhảnăngđểtraođổi.Vừangheraýđồđếnđâycủatôi,côgiáoliềntỏtháiđộrấtgaygắt,vừanóirằngcôđãbỏrabaotâmhuyếtđểdạyhọcsinh,chỉsợhọcsinhcóvấnđềnhỏgìtrongviệchọc;lạivừaphànnànhiệnnayphụhuynhkhônghiểugiáoviên,phànnànhọcsinhkhôngchịuchămchỉhọchành.Côgiáonóichuyệnvớitôivớivẻmặthầmhầm,dườngnhưtronglòngcôcómộtthùngthuốcnổ,chỉcầntôihơisơýtronglờinói,làcóthểchâmngòi,khiếncônổtung.

Tôirấtsợgâyxungđộttrongquanhệvớicôgiáo,liềndỏngtailắngnghe,mỉmcườigậtgù,tỏrarấtkhiêmtốnnghelờigiáohuấncủacô,ômmọitráchnhiệmvềphíamình.Tháiđộcủatôicuốicùngđãdậptắtđượccơngiậncủacôgiáo,tháiđộcủacôđãcóphầndịutrởlại.Tôilạimộtlầnnữakéogầnlạiquanhệvớicô,đểcuốicùngcônóisẽkhôngtrakhảovềbàitậplầnnàynữa.Haizz,tôichorằngcáchlàmcủamìnhcũngkhônghayhogì,nhưngvớitưcáchlàphụhuynh,trongtìnhhuốngđó,khôngbiếtngoàiviệclàmnhưthế,còncócáchgìkháckhông.

Tôirấthiểucôgiáodạytoánnày,vềmặtchủquanlàcôrấtmuốndạytốtmôntoán,nhưngdonềntảngvănhóakhôngsâu-điềunàycóthểnhậnthấyrấtrõthôngquacuộcnóichuyệnvớicô-khiếncôlựcbấttòngtâmtrongviệcdạytoán.Mộtngườicólựchọcthấpthựcracũngsẽkhôngbiếtcáchdạyngườikhácnênhọcnhưthếnào,điềunàycũngkhiếnchocômộtmặtápdụngnhữngbiệnphápnguxuẩnđểdạyhọc,mặtkháctronglònglạirấttựti,thườngxuyêncónhữngcáchlàmbiếnthái.

Vídụ,trênlớpcôcómấycáchtrảvởbàitậpchohọcsinh.Nếulàmđúngtoànbộ,côsẽgiaovởtậntaychohọcsinh;nếucócâusai,sẽnémvởxuốngđất,đểhọcsinhcúixuốngnhặt;nếuhọcsinhcónhiềucâusai,khôngnhữngnémvởbàitậpxuốngđất,màcònvéomáhọcsinh.ViênViênbịcôvéomộtlầnvàđãkhóc.Nhàtrườngnghiêmcấmgiáoviênđánhhọcsinh,côgiáonàychỉcóthểápdụngcáchcấuvéo.Vìchuyệnnàytôiđãtừnggọiđiệnthoạiphảnánhlênhiệutrưởngnhàtrường,hiệutrưởngnóicảmơnsựphảnánhcủaphụhuynhvàsẽxuốngkiểmra,nhưngsựviệckhôngcógìthayđổi.

Trướcmặtnhữngngườigiáoviênnhưvậy,phụhuynhbiếtlàmgìhơn.Tôichỉcóthểtìmmộtsốcơhộiđểtiếpxúcvớicôgiáonày,cốgắngtạoquanhệtốtvớicô,đểkhilầnsauxảyra

chuyệngì,tiệnnóichuyệnvớicôhơn.

NhưngtôikhôngthểnóivớiViênViênnhữngsuynghĩvàcáchlàmcủamình.Hômđóvềđếnnhàtôichỉnóivớicôbérằngmẹđãgặpcôgiáodạytoán,nóicôcũngýthứcrađượcrằngchépnhiềuđịnhlýnhưvậykhôngđểlàmgì,đồngýkhôngphảichépnữa.Cònnhữngcáikháctôikhôngnóigì,đểcontrẻcứnghĩđơngiảnnhưvậy,chỉcầngiúpcongiảiquyếtđượcvấnđềlàtốtrồi.

Hiệnnayrấtnhiềuhọcsinhphảichịusứcépcủabàitậpbạolựcởnhiềumứcđộkhácnhau,khôngchỉdonhàtrườnggiao,màcòndophụhuynhgiao,cóbậcphụhuynhgiậnlên,cũngdùngbàitậpđểtrừngphạtcontrẻ.Bảnchấtcủabàitậpbạolựclàsựnôdịchcủagiáoviênvàphụhuynhđốivớicontrẻ.

NhàtriếthọcErichFrommnói,conngườicóthểkhiếnmìnhthíchnghivớisựnôdịch,nhưnganhtaphảidựavàoviệcgiảmđinhântốtrítuệvàtốchấtđạođứcđểthíchứng;bảnthânconngườicóthểthíchứngvớinhữngyếutốvănhóatrànđầysựkhôngtintưởngvàđốiđịchnhưngphảnứngcủaanhtađốivớisựthíchứngnàylàtrởnênmềmyếuvàthiếutínhsángtạo;bảnthânconngườicóthểthíchnghivớimôitrườngứcchế,nhưngtrongquátrìnhthíchnghinày,conngườisẽmắcbệnhthầnkinh(1).Đươngnhiêntrẻemcũngcóthểthíchứngvớibàitậpbạolực,nhưngtrongbàitậpbạolựcbaohàmsựnôdịch,đốiđịchvàsựứcchế,chúngsẽpháhoạimộtcáchtoàndiệnnhâncáchvàýchícủacontrẻ.

______________

(1)ErichFromm,Ngườivìmình,TônYYdịch,TamLiênthưđiếm,tháng11-1988,tr.41.

Trướchếtphụhuynhnhấtthiếtphảichúý,bảnthânmìnhtuyệtđốikhôngđượcđưarabàitậpbạolực;đồngthờicũngphảiủnghộcontrẻnóikhôngvớiloạibàitậpnàytừphíanhàtrường.Phụhuynhphảitíchcựctìmkiếmcơhộitraođổivớinhàtrường,giáoviên,cóthểtìmgiáoviênđểnóichuyện,cóthểphảnánhvớinhàtrường,cũngcóthểtựmìnhnghĩcáchđểbảovệcontrẻ.Rấtnhiềuphụhuynhvừaphànnàn,oántráchgiáoviêngiaoquánhiềubàitậpbấthợplý,vừanhìncontrẻkhổsởtrướcloạibàitậpnàymàbuôngtayđứngnhìn,tỏrabấtlực,đâylàđiềutệnhất.

TrongnhómbạncùngtrườngtiểuhọccủaViênViêncólưutruyềnmộtcâuchuyệncườinhưsau.Cóhaiđứatrẻđánhnhau,bịcôgiáophạtviếtmộttrămlầntêncủamình.Trongđómộthọcsinhviếtrấtnhanhvàđượcthảravề,họcsinhcònlạiviếtrấtlâumàvẫnchưaxong.Côgiáophêbìnhcậuviếtquáchậm.Cậubénàyấmứcmộtlúc,cuốicùngmạnhdạnnóivớicô

giáorằng:“Côơi,nhưthếkhôngcôngbằng,tênbạnấychỉcóhaichữlàVuNhất,còntênemlàABốĐỗLa-KhốYNgảiTư-ÔLựcĐặcLợiCổLaHách-Tấtcảcácphụhuynhvàgiáoviên,saukhicườivuivẻđềucầnphảikiểmđiểmlạimình!

Lưuýđặcbiệt

Bàitậpkhôngthểdùngđểtrừngphạt,cầnphảibiếtnói“không”vớidạngbàitậpnày.Nếumẹbắtconmộtlúcănliềnmộttrămchiếcbánhquyconkhôngchịu,thìcôgiáogiaonhiềubàitậpbấthợplýnhưvậy,cácconcũngkhôngcầnphảilàmtheoyêucầucủacô.Khônglàmlàđúng,làmmớilàkhôngđúng.Bàitậpcũnggiốngnhưbánhquy,bảnthânchúngđềulànhữngcáitốt,chúngtakhôngnênbiếnmộtcáitốtthànhmộtcáixấu.

Rấtnhiềuphụhuynhvừaphànnàn,oántráchgiáoviêngiaoquánhiềubàitậpbấthợplý,vừanhìncontrẻkhổsởtrướcloạibàitậpnàymàbuôngtayđứngnhìn,tỏrabấtlực,đâylàđiềutệnhất.

Họctậpkhôngnên“cựckhổnỗlực”

Mộtngườikhôngthểvừaghétmộtchuyệnđồngthờilạicóthểlàmtốtchuyệnđó.

Khôngquantâmđếnyếutốbồidưỡngtrongmôitrường,chỉyêucầucontrẻcó“tinhthầnchịukhổ”theoýkiếnchủquancủamình,điềunàyvôlýnhưviệcchorằngcóthểvơđượcmộtnắmtiềntrongkhôngtrung,đâylàcáchlàmcủachủnghĩaduytâmđiểnhình.

Dướiđềmụcnàytôimuốnbànđếnvấnđềlàmthếnàođểbồidưỡngchotrẻtínhchămhọc.

Từtrướcđếnnay,mộtkháiniệmphổbiếnnhấtliênquanđếnhọctậpchínhlà“họctậpphảicựckhổ”.Rấtnhiềubậcphụhuynhngaytừkhiconcònnhỏđãrótvàođầuchúngquanniệmnày,yêucầuconphải“cựckhổ”.Khôngítbậcphụhuynhtrướckhiconvàolớpmộtđãnhắcnhởrằng,saukhiđihọckhôngđượcchơithoảimáinữa,phảichămchỉhọctập.Saukhiđihọc,trẻkhôngngừngđượcdạydỗtronghọctậpphải“cựckhổnỗlực”,đồngthờitronghoạtđộnghọctậpcụthểcũngyêucầutrẻphảilàmnhưvậy,đểmongbồidưỡngchotrẻmộttháiđộhọctậptốt.

Tôichorằngbồidưỡngchocontrẻtínhcầncùchămchỉtronghọctậplàđiềucầnthiết,nhưngdùngcáchnóivàlốitưduy“cựckhổ”yêucầucontrẻ,thìchẳngkhácgìđanglàmhaiviệctráingượcnhau.

Nhắcđếnnhữngtháiđộhọctậpnhư“cựckhổ”hay“chịukhổ”,chúngtaquenvớiviệcthưởng

thứctinhthầnbềnbỉbấtkhuấtmànóbiểuđạt,luônluôncoinhẹvị“khổ”(đắng)khiếnngườitakhôngthíchbaohàmtrongđó.Làngườilớn,khixemxétđếnmốiquanhệnhânquảcủamộtvấnđề,sẽvìkếtquảmàchịuđựngsựkhổsởcủaquátrình.Phổbiếnkinhnghiệmnàysangcontrẻ,yêucầutrẻphảitiếpnhậncáikhổcủaquátrìnhhọctập,đổilạivịngọtcủathànhtíchhọclập-lốitưduynàyvềmặtlogicsẽkhôngthểchỉtríchởđiểmgì,nhưngđếnchỗcontrẻ,lạidễdàngbiếnthànhmộtsựámthịkhôngtốt.

Gắnchuyện“họctập”vớimộtcảmgiác“đắng”khiếnngườitakhôngmấydễchịusẽkhiếntrẻcảmthấycóchútgìđókhôngvuikhinghĩđếnviệchọc.Ailàngườithíchvịđắngchứ?Mộtngườivìmộtmụctiêunàođómàphải“chịukhổ”,thìanhtabuộcphảicóđủlýtrívànghịlực.Lýtrívànghịlựcnày,ngaycảngườilớnkhôngphảingườinàocũngcóhoặcviệcnàocũngcóthểbỏrađược,dùngnóđểyêucầucontrẻ,lạicàngkhôngthíchhợp.

Bảntínhcủaconngườilàtránhcáikhổ,hướngvềniềmvui,contrẻlạicàngnhưvậy.Nhữngthứcảmthấy“ngọt”trẻsẽthích,nhữngthứcảmthấy“đắng”trẻsẽghét.

Vốnchúngtamuốntrẻthíchhọc,nhưnglạibiếnquátrìnhhọcthànhmộtcáibánhđắng,chỉtưởngtượngkếtquảlàmộtchiếcbánhngọt,bắttrẻngàyngàyănbánhđắngnhưnglạiphảinghĩvềbánhngọt-quátrìnhngàyngàyđikèmbêntrẻmộtcáchcụthểvàchânthực,nhưngmụctiêulạixavờihưvô.Khicontrẻcảmthấychánghétkhiphảiănbánhđắng,liềnbịphêbìnhlà“khôngchịuđượckhổcực”,bịyêucầuphảidùngvị“ngọt”trongtưởngtượngđểchelấpcảmgiác“đắng”chânthựcnày.Contrẻkhôngcóđủkhảnăngphảnbácsựdạydỗcủangườilớn,màchỉcảmnhậnđượcsựkhônghàihòatrongđó,cảmnhậnđượcsựbấtlựccủamình,cảmthấytựđáylòngmìnhchánghétcái“đắng”.

Mộtngườikhôngthểvừaghétmộtchuyệnđồngthờilạicóthểlàmtốtchuyệnđó.

NghenóitrongChiếntranhThếgiớithứhai,mộtngườithợđồnghồtốtnhấtcủaThụySĩbịépbuộcphảilàmchoĐứcquốcxãmộtlôđồnghồchấtlượngcao.Mặcdùanhtađãbỏrakhánhiềucôngsức,nhưnglạikhôngthểđạtđượctrìnhđộnhưtrướcchiếntranh.Bảnthânanhtacũngkhôngbiếttạisaolạinhưvậy.Sauđónhàtâmlýhọcđãphântíchrằng,đólàdotâmtrạngcủaanhkhilàmđồnghồkhônggiốngnhau.Đâychínhlàsứcmạnhcủatinhthần.

NhàgiáodụcJohnDeweychorằng,tronggiáodục,“Mụcđíchvàphươngphápphântáchnhauđếnmứcđộnào,ýnghĩacủahoạtđộngsẽgiảmđếnmứcđộđó,đồngthờikhiếnhoạtđộngtrởthànhmộthìnhthứclaođộngkhổcực,mộtngườichỉcầncókhảnăngnétránhsẽnétránh”(1).Điềunàycóthểgiảithíchvìsaophụhuynhcàngyêucầucontrẻphảichămchỉhọctập,contrẻ

càngkhônghàohứngvớiviệchọc.

_________________

(1)JohnDewey,Chủnghĩadânchủvàgiáodục,VươngThừaTựdịch,NXBGiáodụcnhândân,táibảnlầnthứnhấttháng5-2001,tr.117.

Ngườilớnchỉtríchcontrẻ“khôngcựckhổ”làchuyệnrấtdễdàng,đikèmvớiđólàphêbìnhcontrẻ“khônghiểubiết”.Dườngnhưcontrẻkhôngbiếtmặttốtcủaviệchọchànhchămchỉ,vàthếlànóichocontrẻhếtlầnnàyđếnlầnkhácrằnghọctậpphảicựckhổnỗlực.

Đâythựcsựlàquácoithườngcontrẻ.Khôngphảitrẻemkhôngbiếthọchànhcựckhổsẽđemlạithànhtíchcao,màchỉlàdotrẻkhônglàmđượcđiềuđó.Khiviệchọckhônggợimởđượcchotrẻnhữngtrảinghiệmvuivẻ,trẻsẽkhôngthểđiềuđộngtinhthầnchủđộngcủamìnhđược,vôtìnhbiểuhiệnranhiềutínhxấunhưlườinhác,khôngchịuđượccựckhổ,khôngchămchỉ-rấtnhiềungườichorằngđâylàbảntínhcủamộtsốđứatrẻ“vôtíchsự”,nhưngthựcrachítiếnthủthiênbẩmcủatrẻđãbịbópméođi.

Nhữngđứatrẻ“khôngcựckhổ”dườngnhưthườngxuyênquênchuyệnhọctập,chúngluôndànhthờigianchonhữngviệcnhưxemtivi,chơiđiệntử,đábóng,gọiđiệnthoại...,thậmchílàngồimàkhôngbiếtlàmgì,tỏra“khônghềcóchítiếnthủ”.Ngườilớnphêbìnhtrẻ,trẻtỏralìlợmkhôngthèmquantâm.Đốivớitìnhhuốngnày,phụhuynhkhôngnênnhìnnhậnmộtcáchriênglẻvấnđề,khôngnênquytráchnhiệmmộtcáchđơngiảnlênđầucontrẻ.

Thựctếlàmỗiđứatrẻđềumuốnmìnhhọctậptốthơn,muốnlàmbốmẹhàilòng,muốnđượcngườilớnkhenngợi.Vìconngườicòncómộtbảntínhtrờisinh,đólàcóchítiếnthủ.Nếumộtsốđứatrẻtỏrakhôngcóchítiếnthủtrongviệchọc,khôngphảilàdothiếubảntínhđó,màlàdodầndầnbịmấtđitrongquátrìnhtrưởngthànhsaunày.

JohnDeweychorằng,đốivớicontrẻ,vuichơivàhọctậpvốnkhôngxungđộtvớinhau,trongđiềukiệnbìnhthườngtrẻcóđủkhảnăngđểđiềuhòamốiquanhệgiữahaiyếutốnày.Nếumộtđứatrẻchỉthíchchơimàkhôngthíchhọc,khiếnhaiyếutốnàyxungđộtvớinhau,điềuđóchứngtỏmôitrườnggiáodụccủatrẻcómộtcáigìđókhôngtốtảnhhưởngđếntrẻ.Ôngpháthiệnrarằng,“Phàmlàphảilàmnhữngcôngviệccựcnhọc,hoặclàcầnphảihoànthànhnhữngnhiệmvụ,côngviệcdobênngoàiépbuộc,yêucầuđượcvuichơisẽtồntại”(1).Chínhvìthếmớinóirằng,dongườilớnámthịviệchọclàmột“côngviệccựcnhọc”,hoặcdùngcácphươngphápkhôngđúngpháhoạiniềmhứngthúđốivớiviệchọctậpcủatrẻ,khiếnhọctậptrởthànhmột“côngviệccựcnhọc”,contrẻmớimuốnnétránh,mớimuốnchơibờimộtcáchvôđộvà

lãngphíthờigian,trởnên“khôngbiếtthếnàolàhaylàdở”nữa.

_________________

(1)JohnDewey,Chủnghĩadânchủvàgiáodục,VươngThừaTựdịch,NXBGiáodụcnhândân,táibảnlầnthứnhấttháng5-2001,tr.222.

Bốmẹvàgiáoviênnênnghiêncứuđặcđiểmcủatrẻem,thấuhiểutâmlýcủatrẻ,chúýbồidưỡngtinhthầnhiếuhọcchotrẻtừ“tìnhcảmhọctập”.Trẻemrấtyếuđuốivàlẻloi,đừngnêncoitrẻlàvịanhhùngcóthểkhắcphụcmọikhókhănvàkhôngngừngyêucầutrẻ,đừngnênlấysự“cựckhổ”đểlàmkhổtrẻ.Yêucầutrẻphảicótinhthần“nếmmậtnằmgai”đồngnghĩavớiviệcyêucầumộtconchimnonvừamớithoátrakhỏivỏtrứngcấtcánhbaylượntrênbầutrờixanh;khôngquantâmđếnyếutốbồidưỡngtrongmôitrường,chỉyêucầucontrẻcó“tinhthầnchịukhổ”theoýkiếnchủquancủamình,điềunàyvôlýnhưviệcchorằngcóthểvơđượcmộtnắmtiềntrongkhôngtrung,đâylàcáchlàmcủachủnghĩaduytâmđiểnhình.

“Chịukhổ”làmộtphẩmchấthọctậpchínchắn,nókhôngtựnhiênmàcó,nóđượcpháttriểntrênmảnhđấtcủalýtrívàniềmsaymê.Cónhữngđứatrẻđãlêncấpba,chuẩnbịthiđạihọcrồimàvẫnkhôngchịuchămchỉhọctập,chứngtỏphẩmchấthọctậpcủaemchỉdừnglạiởgiaiđoạnnhỏtuổi,sựđìnhtrệtrongpháttriểnnàylàdotừnhỏđếnlớn,trongviệchọctrẻkhônghìnhthànhđượcniềmsaymê,vềmặttưtưởngkhôngpháttriểnđượclýtrí.Sựđìnhtrệtrongviệcpháttriểnnày,chắcchắncóliênquanđếntháiđộvàphươngphápgiáodụccủabốmẹ.

Nhữngmâuthuẫnchủyếumàcontrẻphảigiảiquyếttrongcácgiaiđoạnhọctậpkhácnhausẽkhácnhau,đốivớithểchếgiáodụctronggiaiđoạnhiệnnaycủaTrungQuốc,tôichorằnggiaiđoạntiểuhọcchủyếugiảiquyếtvấnđềniềmsaymêhọctập,giaiđoạncấphaichủyếugiảiquyếtvấnđềphươngpháphọctập,giaiđoạncấpbamớilàvấnđềchuyêncần,chămchỉ.

Từniềmsaymê,phươngphápđếnsựchuyêncần,làmốiquanhệnhânquả,nếuyếutốphíatrướckhôngtồntại,yếutốphíasausẽkhôngthểđượcthựchiệnmộtcáchtốtnhất.Trongmỗiquátrìnhhọctập,chúngcũngkhôngthểtáchbiệtnhauhoàntoàn,màlàcùngtồntạitrongtừnggiaiđoạn;xéttheochiềungang,cũnglàmộttrìnhtựnhưvậy.Chínhvìthế,trongmỗihoạtđộnghọc,“niềmsaymê”đóngvaitròvôcùngquantrọng,bảovệvàchămsóctốtniềmsaymê,mớicóthểtạorađượcphươngpháp,cóđượcniềmsaymêvàphươngpháp,mớicóthểtạoratínhchuyêncần,chămchỉ.

Lýtríhọctậpđượchìnhthànhdầndần,mâuthuẫnchủyếucủacácthờikỳkhácnhauđượcgiảiquyếtổnthỏa,phẩmchấthọctậpmớitốtđược.

Đươngnhiên,khảnăngcủaphụhuynhcũnglàhữuhạn,chúngtachưachắcđãcóđủkhảnăngđểtrẻcảmthấyhọclà“mộtchuyệnthúvị”,nhưngítnhấtphảidùngánhmắtvàhànhđộngcủachúngtađểbảovớitrẻrằng,họclà“việckhôngkhổ”.Cóthểchúngtakhôngcóđủkhảnănglàmchotrẻnhiệttìnhvớiviệchọcnhưkhiđábónghoặcchơiđiệntử,nhưngítnhấtphảikhiếntrẻcảmthấychuyệnnàybìnhthườngvàcầnthiếtnhưăncơmvàđingủ.Điềunàyđòihỏichúngtaphảikhôngngừngsuynghĩtrongquátrìnhquảnlýtrẻ,khinóichuyệnvớitrẻcầnphảiquantâmđếnnhữnglờinóingầmcủamình,cảmnhậnxemlờinóicủamìnhrốtcụcsẽtruyềntảichotrẻthôngtingì.

Trongviệcbồidưỡngchotrẻtínhchămhọc,khôngnênnhấnmạnhcái“khổ”,màphảicốgắngxóađicái“khổ”-khôngnênnóivớitrẻhọctậplàkhổ,cũngkhôngnêngâysứcépchotrẻ,tránhđểtrẻcảmthấybuồnkhổtrongviệchọc.Saukhilêncấpba,ViênViênhọchànhrấtmệt,thỉnhthoảngcôbécũngphànnànmệtquávàtỏraxaonhãng.Contrẻvốnđãcảmthấykhổrồi,lúcnàybốmẹcàngkhôngnêndùngnhữnglốithuyếtgiáonhư“khôngbiếtchịukhổ”đểconđãkhổcàngthêmkhổ,lúcnàycầnphảinghĩcáchlàmgiảmsựtrảinghiệmđốivớicáikhổcủatrẻ,nhắcnhởtrẻrằng“họckhôngkhổ”.

TôiđãápdụnghaicáchđểgiúpViênViên.

Mộtlàtìmmộtsốtàiliệunóivềkinhnghiệmcủacácthủkhoakhóatrước,đặcbiệtlànhữngbàinóivềsựchịukhóchuyêncần,đểcôbéhiểurằngtấtcảnhữngbạnđạtđượcthànhtíchcao,khôngcóailàkhôngchuyêncần,chămchỉ.Bềngoàiđâycóvẻnhưlànhấnmạnhhọctậpphảicựckhổ,nhưngtrênthựctếlạilàmgiảmbớtcảmnhậncủacôbévềcáikhổ.Nếucácthủkhoađãchămchỉnhưvậythìsựchămchỉcủamìnhcũnglàđiềubìnhthường.Trongquátrìnhnày,tôichúýkhôngyêucầuconphảichịukhó,chămchỉ.HailàcùngconđọccuốnCâuchuyệnkhoahọc,mặcdùlêncấpbaviệchọchànhrấtbận,nhưngtôivẫngợiýchoconnênđọccuốnsáchnày.Cuốnsáchnàybiênsoạnrấthay,nóđãtrìnhbàykháiquátquátrìnhpháttriểncủacácngànhtoánhọc,hóahọc,vậtlý,yhọc,bằngrấtnhiềucâuchuyệnsinhđộngnóilênnhữngvấnđềkhókhăntrongcácngànhhọcnày.QuađóViênViênthấyđượcrằngsựtíchlũycáckiếnthứckhoahọccủanhânloạithậtkhôngđơngiản,dễdàngchútnào,chỉriêngviệcpháthiệnkhíôxyđãphảitrảiquabaonhiêunămtháng,baonhiêukhókhăntrắctrở.Nghĩthửxem,giờđâymìnhchỉviệccầmmộtcuốnsáchgiáokhoamỏngđểđọchếtnhữngthànhtựuvĩđạicủacácbậctiềnbối,từđócôbésẽcảmthấymìnhrấtmaymắn-mìnhchỉlàngườihưởngthụnhữngthànhquảvĩđạinày,cógìlàkhổchứ.

Tôilàmnhữngđiềunày,chẳngqualàmuốnViênViênđứngtrêntầmcaođểnhìnnhậnsựviệc,

cóthểchịukhổcựcchămchỉ,nhưnglạikhôngcảmthấykhổ.Họcsinhcấpbađãcóđượclýtríkháchínchắn,nhậnthứccủacôbécũngđãcóthểgợilênnghịlựccủacôbé,vànghịlựccóthểgiảmbớtcảmgiáckhổsở.

Nămlớpmườimột,lớpmườihai,mỗingàyViênViênhọcmườimấytiếngđồnghồ,vôcùngtựgiác,khôngbaogiờđểlãngphíthờigianmộtcáchvôlối.Trungbìnhmỗingàycôbéngủsáutiếngđồnghồ,nămlớpmườihaiphảiuốngcàphêchođầuóctỉnhtáo.Saukhikỳthiđạihọckếtthúc,tôihỏicôbécócảmthấyhọcnhưthếquákhổhaykhông,côbénóicócơhộidồnmọisứclựccủamìnhlàmmộtviệc,đượchiểumộtcáchrõràngbaonhiêukiếnthức,cũngthấyrấtthúvị;chỉcảmthấymìnhnênchămchỉ,cònkhôngcảmthấykhổ.

Saukhikỳthiđạihọckếtthúc,rấtnhiềuemnhưvừathoátrakhỏiđịangục,cóngườichỉmuốnxéhếtsáchvở.ViênViênthấylạlàtạisaomìnhlạikhôngcócảmgiácnày,dườngnhưcuộcsốngvẫnnhưnhữngngàytrước,chẳngqualànộidungsốngkhônggiốngnhau.Điềunàycólẽlàdotrướckhithiđạihọccôbékhôngcócảmgiácvôcùngứcchế,vôcùngmệtmỏiđó.

Tôipháthiệnrarằng,nóivớiphụhuynhđểtrẻ“cựckhổ”,thôngthườngdễđượchọchấpnhận;nếunóivớihọrằngkhôngnênnóivớiconchuyện“cựckhổ”,phụhuynhthườngkhôngthíchnghe,thậmchílàphảncảm.

Cólẽlàdotưtưởng“cựckhổhọchành”đãănsâuvàođầuócconngười;còncáchnói“khôngnêncựckhổ”cònquámớimẻ,thôngthườngchỉdựavàocảmgiácconngườiđãtừchốichứkhôngchịuđitìmhiểusâu.Vàmộtnguyênnhânnữalà,nóiđến“cựckhổhọchành”làđơnphươngthayđổicontrẻ,đâylàđiềuphụhuynhmongmuốn;nhưngkhôngnóiđến“cựckhổ”màlạibắtcontrẻphảiđạtđếncựckhổ,trướchếtngườiphảithayđổilàphụhuynh,thôngthườngphụhuynhsẽbàixíchđiềunày,vìconngườikhôngthíchbịngườikháclàmchomìnhthayđổi.

Cómộtcôgiáocấpbakểvớitôimộtcâuchuyệnnhưthếnày.Mộtemnamsinhcủatrườngcôđạtđượcthànhtíchrấtcaotrongkỳthiđạihọc,phụhuynhcủaemnàyđượcmờiđếnđểtraođổikinhnghiệmvớicácbậcphụhuynhtrongtrườngvềvấnđềnuôidạyconnhưthếnào.Kinhnghiệmmàvịphụhuynhnàytổngkếtlà:“Khôngcóbíquyếtgìkhác,chỉlàbắtépconphảichămchỉ”.

ChịnóitrongnhàvệsinhnhàchịcũngcóđặtsáchtiếngAnh,đểcontrẻngaycảtronglúcđivệsinhcũngkhônglãngphíthờigian.Kinhnghiệmcủabậcphụhuynhnàyđượcđôngđảocácbậcphụhuynhkháctánthưởng,kếtquảlàrấtnhiềubậcphụhuynhvềđếnnhàđềubắtépcon

mìnhphảihọc,khiconđivệsinhcũngnhétvàotayconmộtcuốnsách.

Khôngítphụhuynhthựchiệnrấttốt,rấtcóphongcáchtrongviệcgiáodụccon,chínhnhữngchitiếtnhỏtrongcuộcsốngthườngnhậtđóđãtạonênsựthànhcôngchocontrẻ.Nhưngkhitổngkếtkinhnghiệm,rấtnhiềuphụhuynhkhôngbiếtcáchnắmbắtchitiết,khôngpháthiệnranhữngđiểmtinhtúytronghànhđộngcủamình,thườngchỉtheothóicũnóiramộtsốđiểmởbềngoài.Tôitinrằngđiều“épconphảichămchỉ”màvịphụhuynhnàynóilàsựthật,nhưngchịchỉtrìnhbàymộtcáchriênglẻmộtvấnđề.Gầnnhưtôicóthểkhẳngđịnhrằng,chắcchắnchịcónhữngcáchlàmthôngminhthựcsựcaotayhơnphươngphápnày,nếukhông,mườimấynămcontrẻhọchành,chắcchắnsẽkhôngthểđạtđượckếtquảnhưngàyhômnay.

Khôngphảichịkhôngmuốnnóivớingườikhácmàcóthểlàchịkhôngbiếtcáchtổngkết.Điềunàycũnggiốngnhưnhữngcuốnsáchvềgiáodụcgiađìnhdomộtsốbậcphụhuynhthànhcôngviếthiệnđangđượcbántrênthịtrường,sự“thànhcông”củaphụhuynhlàcóthật,nhữngphươngphápđượcnêutrongsáchcũngkhôngphảilàgiả,chỉcóđiềudosựhạnchếvềchuyênngànhhoặckhảnăngdiễnđạt,phụhuynhkhôngchắtlọc,khôngtrìnhbàyrađượcnhữngphươngphápthựcsựhiệuquả,thenchốt,màlạichỉnêurađượcmộtsốcáivặtvãnh,phibảnchất.Nhữngcáinàykhôngcóýnghĩathamkhảogìnhiềuđốivớicácbậcphụhuynhkhác,thậmchícòncóthểbịhiểusaiđi.Nếunhưphụhuynhchỉhọcmộtchútvỏbềngoài,quayvềchỉđơngiảnchútrọngđếnvấnđề“chămchỉ”,ngaycảthờigianđivệsinhcủaconcũngphảiquảnlý,erằngcuốicùngsẽphảithấtvọng.

Vàcòncómộtnguyênnhânkháckhiếnngườitađặcbiệtmuốnnóichuyệnchịukhổvớicontrẻ,đólàdocóquánhiềuvídụchứngtỏmốiquanhệnhânquảgiữa“chịukhó”và“thànhcông”.

Chúngtathườngđượcđọcmộtsốcâuchuyệnnóivềcácnhàkhoahọc,nhànghệthuậtvĩđạinổitiếngtrongvàngoàinướcđãlàmviệc,họctậpquênănquênngủnhưthếnào,nhữngcâuchuyệnnàythườngđượccoilàvídụ“chịukhónỗlực”đểkhíchlệngườiđờisau.Chúngkhiếnngườitatinvàochânlý“phảinếmcáikhổtrongnhiềucáikhổ,mớiđượclàmngườitrêncơngườikhác”.

Trênthựctế,mộtngườihọctậpvàlàmviệcquênmình,chắcchắnlàdoanhtacóniềmsaymê,cótinhthầntráchnhiệmcaođốivớihọctậpvàcôngviệc,niềmsaymêvàtinhthầntráchnhiệmnàyvôcùngmạnhmẽ,đếnnỗithườngvượtquánhucầusinhlý.Cáimàngườibìnhthườngnhìnthấylà“nỗikhổ”củahọtrongvấnđềănuốngngủnghỉ,khôngnhìnthấyđược“niềmvui”củahọkhihọđặtmìnhvàonhữngcôngviệcmàmìnhyêuthích,liềntưởngrằnghọ

dựavào“cáikhổ”màgặtháiđượcthànhcông.Trênthựctế,họkhông“khổ”,họchỉ“say”màthôi,ngườikháckhôngthểcảmnhậnđượcniềmsaymêcủahọtrongđó.

Giốngnhưviệcmộtsốđứatrẻtỏrasaymêvớitròchơiđiệntử,ngồivàomáylàchúngcũngcóthểkhôngăncơm,khôngnghỉngơi-đâygọilà“chịukhó”ư,cólẽnêngọilà“saymê”thìđúnghơnchăng?“Chịukhó”và“saymê”đềucónghĩalàphảibỏrathểlựcvàcôngsức,nhưngcảmgiácmàchúngđemlạichongườitrongcuộclạihoàntoànkhácnhau.

Mặcdùtrongcuộcsốngchúngtakhôngcầnphảiphânbiệtđiểmtươngđồngvàkhácbiệtgiữa“chịukhó”và“saymê”,nhưngtronggiáodụcnhấtthiếtphảiýthứcđượcrằngcảmnhậnkhácnhausẽtạorasựảnhhưởnghoàntoànkhácnhauđốivớitrẻ.

Muốnđểtrẻlàmtốtmộtviệc,trướchếtnhấtthiếtphảiđểtrẻthíchcôngviệcnày,ítnhấtlàkhôngthểphảncảm,tránhđểphatạpnhữngnhântốkhiếntrẻcảmthấykhôngvuitrongviệcnày-họctậpkhôngnên“cựckhổnỗlực”chínhlàmuốnnóiđếnđiềunày.

Lưuýđặcbiệt

Bồidưỡngchocontrẻtínhcầncùchămchỉtronghọctậplàđiềucầnthiết,nhưngdùngcáchnóivàlốitưduy“cựckhổ”yêucầucontrẻ,thìthườnglàđanglàmviệchoàntoàntráingượcnhau.

Dongườilớnámthịviệchọclàmột“côngviệccựcnhọc”,hoặcdùngcácphươngphápkhôngđúngpháhoạiniềmhứngthúđốivớiviệchọctậpcủatrẻ,khiếnhọctậptrởthànhmột“côngviệccựcnhọc”,trẻmớimuốnnétránh,mớimuốnchơibờimộtcáchvôđộvàlãngphíthờigian,trởnên“khôngbiếtthếnàolàhaylàdở”nữa.

Giaiđoạntiểuhọcchủyếugiảiquyếtvấnđềniềmsaymêhọctập,giaiđoạncấphaichủyếugiảiquyếtvấnđềphươngpháphọctập,giaiđoạncấpbamớilàvấnđềchămchỉ,chuyêncần.

Trongviệcbồidưỡngtínhchuyêncầntronghọctậpchotrẻ,khôngnênnhấnmạnhcái“khổ”,màphảicốgắngxóađicái“khổ”-khôngnênnóivớitrẻrằnghọctậplàkhổ,cũngkhôngnêngâysứcépchotrẻ,tránhđểtrẻcảmthấybuồnkhổtrongviệchọc.

Khôngthi100điểm

Chínhvìtôivôcùngmongmuốnconđạtđượcthànhtíchcao,nêntôimớikhôngđòihỏiđiểmsốởcon.

Mụctiêutầmthườngchỉcóthểđemlạisựkíchthíchtầmthườngchotrẻ,sẽkhôngtạorađượcđộnglựctốt.Ngaytừkhivàocấpmộtđãtheođuổiđiểmsố,sẽkhiếncontrẻhìnhthànhnênđộngcơhọctậpbấtthường,tầmnhìnngắn,chỉmongnhanhchóngthànhcông,từđólàmgiảmhứngthúđốivớiviệchọc,ảnhhưởngđếnthànhtíchthicử.

Ởcổngtrườngtiểuhọcnọ,tôinhìnthấymộtcôbéhàohứngkhoevớingườimẹđếnđón“Môntoánconthiđược98điểm!”.Mẹcôbéliềnhỏingaybạnnàođượcbaonhiêuđiểm,nghethấyngườitađược100điểm,nétmặttỏrakhônghàilòng“Ngườitathiđược100điểm,tạisaoconkhôngthiđược?”.Vẻhứngkhởitrênmặtcôbélậptứcbaymấttiêu,trôngrấtấmứcvàchánnản.

Thànhtíchhọctậpcủacontốthayxấu,khôngphảinằmởchỗphụhuynhđặtrachotrẻbaonhiêuyêucầuvàhyvọng,mànằmởchỗnênnóinhưthếnào.Ngônngữkhôngphảilàkhôngkhíthởra,nósẽkhôngtiêutantrongkhôngtrungmộtcáchvôtămtích.Chínhvìthếkhôngnênănnóibừabãitrướcmặttrẻ,khôngnênthíchnóigìthìnói.Bấtkỳcâunóinàomàbốmẹđãtừngnóiđềuđểlạidấuấnsâusắctrongtráitimtrẻ,dấuấntốttạonênảnhhưởngtốt,dấuấnxấuchỉcóthểtạoraảnhhưởngxấu.

Tôitừngđượcgặpmộtvịphụhuynhcủamộtemhọcsinhlớphaiởnhàmộtngườibạn,chịkhôngnghiêmtúcnhưngườimẹnóiởtrên,tínhtìnhcóvẻrấtthoảimái.Bạntôivàhaimẹconchịchuyệntròvớinhau,hỏicóphảiconđãnghỉhèrồikhông,kỳthicuốikỳđiểmcócaokhông.Conchịrấttựhào,nói,ngữvăn98điểm,toán99điểm.Vừanghethấythếchúngtôiliềnxuýtxoakhencháuhọcgiỏiquá,ngườimẹcũngrấtvui,hàohứnglườmconmộtcái,tráchyêurằng:“Coinótựhàokìa,tronglớpcómấybạnthihaimônđều100điểm,khinàothiđượchaimônmỗimôn100điểmhãyraoai!”.Thựcratronglòngngườimẹlàkháhàilòng,chịnóinhưvậychủyếulàvìkhiêmtốn.Nghemẹnóivậycậuconcóphầnkhôngphục,làmmặthềrồichạymất.

Dùlàchântìnhhaygiảý,trongvấnđềđiểmsốcủacon,rấtnhiềubậcphụhuynhcủacácemhọcsinhtiểuhọcđềuvôtìnhmắcphảisailầm.Haivịphụhuynhnóitrênmặcdùlờinóivàdụngýkhônggiốngnhau,nhưnggiátrịquantruyềntảitronglờinóilạilàmột-100điểmmớilàtốt,mớikhiếnbốmẹhàilòng.Vôhìnhtrungbốmẹđãbiếnhọctậpthànhthứvụlợi,đưacontrẻvàoconđườnglầmlạc.Đặcbiệtlàvịphụhuynhđầutiên,chịkhôngnhữngkhiếncontrẻcótháiđộthíchsĩdiệnhãotrongviệchọc,màcòndạycontínhđốkỵ.

Khilầnđầutiênđeobalôđihọc,trẻthậthàohứngbiếtbao.Nhưngchẳngbaolâu,rấtnhiềuembắtđầucảmthấykhổsở.Bàitậpnhưnúiđèlênngườicácem,điểmsốnhưsôngchặn

đườngtiếncủacácem.Đặcbiệtkhinhìnthấycácbạnkhácthiđượcđiểmcao,cònthànhtíchcủamìnhlạikhônglýtưởng,hoặckểcảthànhtíchkhôngtồi,nhưngvẫnkhôngđạttớiđộkỳvọngcủabốmẹ,trẻsẽcảmthấyrấtchánnảnvàmấttựtin.

Songsongvớiđó,rấtnhiềubậcphụhuynhlầnđầutiênđưaconvàotrườngtiểuhọc,trongthờiđiểmthenchốtnày,họkhônghọctậpquasáchvởhoặcngườikhácđểbiếtvớivaitròlàphụhuynhnêngiúpđỡtrẻnhưthếnàođểtrẻcóthểthíchứngtốthơnvớicuộcsốngmới,hìnhthànhnênsựtựtinvàthóiquentốttronghọctập;màchờđợimộtcáchbịđộngkếtquả,xemconemmình“họcgiỏi”hay“họckém”.Cũngcóbậcphụhuynhtưởngmìnhlàđúngchỉđạolungtungcontrẻ,yêucầucontrẻphảiđạt100điểm,tưởngrằngđógọilàgiáodụccon.Biểuhiệnchungcủacácbậcphụhuynhnàychỉđơnthuầnlàđòiđiểmsốởcontrẻ.

Tôiđãtừnggặpmộtcôgiáotiểuhọc,contraicôrấtthôngminh,thấytrườngtiểuhọcmàmìnhđangdạykhôngchấtlượnglắm,côliềngửiconvàohọctạimộttrườngtiểuhọcbántrútốtnhấttrongthànhphố.Trườngtiểuhọcđónổitiếngvìthànhtíchhọctậpcao.Từnămlớpmột,tuầnnàocontrẻcũngcóbàikiểmtra.Ngườimẹnàycuốituầnđếntrườngđóncon,baogiờđầutiêncũnghỏiđiểmsố,hỏingữvănđượcbaonhiêuđiểm,toánđượcbaonhiêu,tronglớpcóbaonhiêubạnđạt100điểm.Mặcdùcontraichịhọccũngrấtkhá,nhưngtrongbàikiểmtraluônsaimộtsốchỗ,khôngítthìnhiều,khônglầnnàođược100điểmcả.Chịcũngbiếtcầnphảikhíchlệcon,luônanủirằng“Khôngsao,90điểmcũnglàgiỏirồi,cốgắnglầnsauđược100điểm”.Trongmộtbàikiểmtratrướcbàithigiữakỳ,cuốicùngcậucontraiđãđạtđược100điểmmôntoán,cậubévôcùngphấnkhởi.Chịđónconvềnhà,liềnbảocongọiđiệnngaychobàngoạivàbànội,báocáotìnhhìnhcháuđược100điểm.Mọingườitrongnhàbàngoạivàbànộiđềukhôngngớtlờikhencậubé,thànhtíchnàyđãđemlạiniềmvuivàniềmhạnhphúclớnchocảnhà,hứanếukỳthigiữakỳđạtđược100điểmnữathìsẽthưởngchocáinọcáikia.Đếnngàythigiữakỳ,chịdặnđidặnlạicậucontraiphảilàmbàicẩnthận,nhớsoátlạibàichokỹ,đừngđểxảyrasaisót,cốgắngđạt100điểm.Saukhithixongchịđếnđóncon,cậubéchưađầybảytuổinàyvừanhìnthấymẹliềnbậtkhóc,nóivớimẹrằngmìnhkhôngđược100điểm.Ngườimẹmặcdùrấtthấtvọng,nhưngkhôngphêbìnhcon,chỉlạimộtlầnnữakhíchlệconlầnsaucốgắngđạt100điểm.

Ngườimẹnàycảmthấymìnhlàmẫuphụhuynhluônbiếtcáchkhíchlệcontrẻ,chorằnggiọtnướcmắtdokhôngđạtđược100điểmcủacậucontrailàbiểuhiệncủachítiếnthủ,chịchorằngsựkhíchlệcủamìnhđốivớiconrấtcóhiệuquả.Chínhvìthếkhikểvớitôichuyệnnày,chịtỏrarấttựtin.Nhưngtôilạirấtlongại.

Sailầmcủachịlàđặtmụctiêuhọctậpvàoviệcđạtđiểmtốiđa,nhưnglạikhôngquantâmđếnlựchọc,tháiđộ,phươngpháp,niềmhứngthúvàkhảnăngnắmbắtkiếnthứccủacontrẻ.Hànhvicủachịnhìnthìtưởnglàkhíchlệcontrẻcốgắnghọctập,nhưngthựcchấtlạimuốnđểngườilớnthỏamãn.Vàtìnhtrạng“thíchđiểmtốiđa”củachịvàmọingườitrongnhàđãđịnhhướngsaichotrẻtrongđộngcơhọctập,vàmọilờihứacủahọsaukhiconcháuhọđạtđiểmtốiđa,nhìnthìtưởnglàsángsuốt,nhưngthựcchấtlạithôbạo,khôngcótácdụngkhíchlệ,đồngthờigâysứcéprấtlớnchotrẻ.

Điểmtốiđalàthànhtíchcaonhất,thôngthườnghầuhếthọcsinhrấtkhóđạtđược.Lòngyêuthích100điểmcủabốmẹchỉkhôngngừngkhiếntrẻcảmthấyhẫnghụtvàxấuhổ-cóthểthỉnhthoảngtrẻsẽđạtđiểmcaovàcóđượcniềmvuitạmthời,nhưngtronghầuhếtthờigian,nộitâmcủachúnglạithựcsựbấtanvàđaukhổ,vìchúngkhôngbiếtlầnthitiếptheosẽnhưthếnào,cólàmchobốmẹhàilònghaykhông,tronglòngchúngkhôngdámchắcchắn,thấpthỏmbấtan,mộtlòngnghĩđếnđiểmsố,lạcmấtmụctiêuhọctậpthậtsự.

Mấyhômtrướctôicógặplạimộtngườibạncũtrongmộtbuổihọpmặt,cậucontraicủaanhđanghọclớptám,thànhtíchhọctậprấtbìnhthường,vìthếanhtỏrakhábuồn.Hômđóchúngtôiđangăncơm,anhnhậnđượcmộttinnhắncủacậucontrai,nóimôntoánthiđược97điểm.Xemracậubérấtphấnkhởi,khôngđợiđượcđếnlúcbốvềnhàmànónglòngmuốnbáotinvuingay,đồngthờicònhỏianhcóvuikhông.Ngườibạnnàycủatôiđươngnhiênlàrấtvui,lậptứckhoengayvớimọingười,nóicontraianhđãhainămnayđiểmtoánchưavượtđượcngưỡng90điểm.Anhlậptứctrảlờitinnhắnchocon,lúcgấpmáyđiệnthoạilại,anhcóphầnđắcýnóirằng,tôitrảlờicậuconlà“Bốrấtmừng,nhưngnếuconđược100điểmbốsẽmừnghơnnữa”.Anhcònđangsaysưavớicảmgiáctuyệtvờirằngmìnhrấtbiếtkhíchlệcontrai.Tôikhônghềkháchkhímànóithẳngvớianhrằng,anhtrảlờinhưvậyđúnglàđiênrồi,nhưthếkhôngnhữngphávỡniềmvuitrướcmắtcủacontrẻ,màsựtựtincậubévừamớicóđược,cũngđãbịcâunóinàycủaanhphávỡ.

Vínhưphụhuynhyêucầuđiềugì,contrẻsẽthựchiệnđượcđiềuđó,thìmọitrẻemtrênthếgiannàyđềucóthànhtíchhọctậpvượttrội,thóiquentốt,đatàiđanghệ,phẩmchấtxuấtchúng-nhưthếthìviệclàmbốlàmmẹsẽlàmộtchuyệnnhẹnhàngdễchịubiếtbao.NhưngThượngđếdườngnhưrấtbấtcông,hiệntượng“điểmsốcàngmongcàngthấp”mặcdùrấttànkhốcnhưngthựcsựtồntại.Mộtsốbậcphụhuynhphảibỏrarấtnhiềutâmhuyếttrongviệchọchànhcủaconnhưngcontrẻlạihọckém,nhiềuthóixấu;mộtsốbậcphụhuynhthựchiệnrấtnhẹnhàng,conhọlạivừatựgiáctronghọctậpvừacóthànhtíchtốt.Điềunàykhiếnrấtnhiềubậcphụhuynhthấtvọngvềcon,thanthởmình“sốkhổ”.Thựcranhữngvịphụhuynh

“sốkhổ”nàyhoàntoàncóthểthayđổi“sốphận”củamình,đóchínhlàthayđổiquanniệmđiểmsốkhôngđúngđắn.

Nghiêncứucủatâmlýhọcchothấy,tronghọctập,độngcơthànhcôngquálớnhoặcquánhỏđềukhôngtốt,mộtlàbấtlợichoviệchọctập;hailàbấtlợichoviệcduytrì.Mụctiêutầmthườngchỉcóthểđemlạisựkíchthíchtầmthườngchotrẻ,sẽkhôngthểtạorađộnglựctốt.Ngaytừkhivàocấpmộtđãtheođuổiđiểmsố,sẽkhiếncontrẻhìnhthànhnênđộngcơhọctậpbấtthường,tầmnhìnngắn,chỉmongnhanhchóngthànhcông,từđólàmgiảmhứngthúđốivớiviệchọc,ảnhhưởngđếnthànhtíchthicử.Giốngnhưmộtvậnđộngviênnhảycao,nếutrongquátrìnhhuấnluyệnhoặctrênsânthiđấu,anhtakhôngtậptrungchúývàocácvấnđềnhưchạylấyđànhưthếnào,bậtcaonhưthếnào,vượtxànhưthếnào,màluônnghĩvềcácvấnđềnhưkhángiảnhìnnhận,đánhgiáanhtanhưthếnào,saukhinhảyquaanhtasẽnhậnđượcphầnthưởnggì,khôngnhảyquađượcsẽmấtmặtrasao.Nhữngsuynghĩnàysẽkhiếnanhtavôcùnglolắng,vậythìtrênsânthiđấuanhtasẽkhôngthểđạtđượcthànhtíchcao.

Thựcra“điểmsố”và“thànhtích”khônghoàntoànngangbằngnhau,điểmsốcóthểphảnánhthànhtích,nhưngđiểmsốkhôngđồngnghĩavớithànhtích.Nếungaytừkhiconđihọcbốmẹchỉtậptrungđểýmỗilầnthiconđượcbaonhiêuđiểm,màkhôngbồidưỡngniềmhứngthúcủatrẻđốivớiviệchọctập,vậythì“thànhtíchxuấtsắc”chắcchắnchỉlàmộtcầuvồnghưảonhấtthời,khiếnnhữngbậcphụhuynhkhôngcótầmnhìnxa,khôngchínchắncuốicùngsẽthấtvọng.Điềunàyđãgiảithíchvìsaorấtnhiềuphụhuynhthắcmắc:Contôihồicấpmộthọcrấtgiỏi,thườngxuyênđượctrên90điểmhoặc100điểm,tạisaolêncấphailạikhôngthíchhọccũngkhôngcáchbiếthọcnữa?Xuấthiệnhiệntượngnày,đươngnhiênsẽcórấtnhiềunguyênnhân,nhưngởđâychắcchắncórấtnhiềuemvìtừnhỏđãhìnhthànhnênđộngcơhọctậpkhôngtốt,kếtquảmộtlàlàmhỏngkhẩuvịhọchành,hailàsựtróibuộccủađộngcơđãlàmhạnchếtầmnhìnvàkhảnăngcủacácem,khiếnkhônggianpháttriểncủacácemcàngngàycànghẹp.

Phụhuynhcầnđịnhhướngchotrẻđốimặtvớibảnthântrithứcchứkhôngphảilàđiểmsốtốiđa,tiềmlựccủacontrẻtronghọctậpmớidầndầnđượcbùngphát.Gầnnhưkhôngcóđứatrẻnàocàngthấtbạilạicàngvươnlên,chúngrấtcầncónhữngtrảinghiệmthànhcông.Trảinghiệmthànhcôngkhôngphảilàsốđiểmcaothỉnhthoảngđạtđược,màlàniềmvuisaukhigiảiquyếtđượcvấnđềthôngquasựnỗlựccủachínhmình.

NhàtriếthọcErichFrommchorằng,mộtđặctrưngtâmlýnổibậtnhấttrongcuộcsốnghiệnđạilàrấtnhiềuthủđoạnvàhoạtđộngđượcápdụngđểthựchiệnmụcđíchđãngàycàngtước

đoạtvịtrícủamụcđích,vàbảnthânmụcđíchlạibiếnthànhsựtồntạimơhồ,khôngchânthực…Chúngtađãsalầyvàomạnglướithủđoạn,thườngxuyênquênđimụcđíchcủachúngta(1).

_________________

(1)ErichFromm,Ngườivìmình,TônYYdịch,TamLiênthưđiếm,tháng11-1988,tr.180.

CongáitôiViênViênkhihọccấpmột,nhàtrườngkhôngđánhgiákếtquảhọctậpbằngcáchchođiểmmàchỉghi“giỏi”,“khá”,“đạt”,“khôngđạt”,85điểmtrởlênlàgiỏi.Thànhtíchhọctậpcủacôbéluônkhôngtồi,đềuđược“giỏi”,nhưngtheonhữnggìmàtôinhớ,gầnnhưtrongmỗibàikiểmtrađềucósaisót,cũngcónghĩalàvềcơbảncôbékhôngđạt100điểm.Tôikhôngmuốnnhấnmạnhtầmquantrọngcủathicử,nênkhônghỏitrựctiếpvềcácbàikiểmtra,bàithilớnnhỏcủacôbé,màchỉâmthầmtheodõiviệchọccủacon,thườngxuyênnóichuyệnvớiconvềnhữngviệcởtrường,cũnghayliênlạcvớicáccôgiáođểtraođổi.

Côgiáothườngxuyênyêucầuphụhuynhkýtênnhữngbàithiđãchấmđiểm,tôivàôngxãtuyệtđốikhôngtỏraphấnkhởihoặcthấtvọngvìconđượcđiểmcaohaythấp.Làmbàirấttốt,contrẻvui,chúngtôicũngbàytỏniềmvuinhưbìnhthường;làmkhôngtốt,cóthểcontrẻsẽhơibuồn,chúngtôiliềnnóivớiconrằng:“Làmbàikhôngtốt,cóthểpháthiệnrachỗnàomìnhnắmchưachắc,nếunhưđềbàimàcôgiáorađềulànhữngcáimàconđãbiết,mặcdùđượcđiểmcaonhưnglạikhôngthểpháthiệnravấnđềcủamình,nhưthếkhôngphảisẽrấtđángtiếchaysao”.Nóinhưthếcóthểkhiếnconbìnhtâmtrởlại,tậptrungvàoviệchọc.

Đồngthờitôicũngchúýkhíchlệcontrẻ,vìdùsaocôbémớichỉlàmộtđứatrẻ,cầnphảicócảmgiácmìnhđãthànhcông.Vídụ,mộtđềtoán,côbéđược85điểm,saukhixemlạibài,côbélàmthêmđượcmộtcâu9điểmnữavàchữalại,nhưngvẫncònmộtcâu6điểmchữachưađúng,tôisẽvuivẻđánhdấuđúnglêncâucôbévừachữalạiđó,sauđódùngbútchìviếtconsố“94”điểmlênbêncạnhsốđiểmbanđầu,nóivớicôbérằngthànhtíchhiệntạiđãbiếnthành94điểm,chứkhôngphảilà85điểmnữa.Câu6điểmđócóthểcôbésẽchữalạingay,cũngcóthểphảisuynghĩthêmhoặchômsauhỏilạicôgiáohoặcnhờbốmẹgiảnglại.Tómlạibấtluậnđếnbaogiờchữađúng,tôisẽxóa94điểmđóđi,viếtvào100điểm.Mặcdùbàikiểmtrađãbịcôgiáothulại,tôicũngsẽchocongái100điểmbằngmiệng,nóivớicôbérằng“Hômquavẫncònmộtcâuconchưabiếtlàm,được94điểm,hômnaybiếtlàmhếtrồi,sốđiểmconđạtlà100điểm!”.

Bấtkỳbàithinào,chỉcầnchữalại,điểmsốchắcchắnsẽcaohơnbanđầu.Nhưthế,contrẻsẽ

pháthiệnrasựtươngquancủaquátrìnhvàkếtquả.ViênViênnhậnthứcđượcrằng,chỉcầngiảiquyếtđượcmộtcâulàmsai,sẽđạtđượcthànhtíchcaohơn;nếutiếptụcpháthiệnranhữngchỗsaikhác,thànhtíchcuốicùngcủamỗibàithiđềusẽlà100điểm.Điềunàykhôngnhữnggiúptrẻnhậnthứcđượcrằngcầnphảinghiêmtúc,cẩnthậntừnglitừngtítronghọctập,điềuquantrọngnhấtlàquađócôbésẽbiết,quyềnchủđộngđạthaykhôngđạt100điểmnằmtrongtaymình,chứkhôngnhưcậubéòakhócnứcnởbêntrên,chỉmongchờđạt100điểmvớitâmtrạngthấpthỏm.

Nhữngbậcphụhuynhkhôngnghiêmtúcsuynghĩtrongvấnđềgiáodụccontrẻ,khôngtậntâmthấuhiểucontrẻ,chỉépcontrongvấnđểđiểmsố,cuốicùngphầnlớnsẽlànhữngngườithấtbại.

Cómộtvịphụhuynh,anhrấtthànhđạttrongchuyệnlàmăn,kiếmđượckhôngíttiền,nhưngcậucontraicủaanhluônkhiếnanhđauđầu.Cậubénàyđãhọclớptám,khônghềthíchhọc.Hiệnnayanhlo,ngaycảcấpbacậuconcũngkhôngthivàođược,chứđừngnóigìđếnnhữngtrườngđiểm.Trongmộtdịpnọkhinghetôinhắcđếnquanđiểm“điểmsốcàngmongcàngthấp”,anhliềntỏrakhôngđồngtình,tôithấychịnóikhôngđúng,concáihọcgiỏihaykhônglàdochínhbảnthânnó,tôitậntâmvớiconbiếtbao,yêucầutôiđặtrachonócũngkhôngcao,khôngbaogiờyêucầunóphảiđạt100điểm,nhưngnócũngvẫnkhônghọcđược.

Tìnhhìnhcủavịphụhuynhnàytôinắmkhárõ,anhrấtsànhsỏitrongchuyệnlàmăn,nhưngtrongvấnđềgiáodụcconlạirấtngờnghệch.Khiconanhhọclớpmột,lớphai,mỗilầnđếnđợtthigiữakỳ,cuốikỳ,anhđềumờigiáoviênđếndạythêmchocon,trướckhithimộtthángbắtđầukèmconhọc.Anhnóivớiconrằng:“Bốkhôngngạiviệcbỏtiền,chỉcầnconthiđạtđiểmcaolàđược”.

Contraianhkhicònđanghọcnhữngnămdướicủatrườngtiểuhọc,thànhtíchvẫncònđạtởmứctrungbìnhkhá,đểkhuyếnkhíchconđạtđượcthànhtíchcaohơn,anhluônnói:“Tronglớpcóvịphụhuynhnàodámbỏranhiềutiềnmờigiáoviêndạythêmnhưbốkhông,conphảilọtvàotopmườibạnđứngđầulớpchứ”.Nhưngconanhkhôngnhữngkhônglọtđượcvàotopmười,màbắtđầutụtlùi.Vídụconanhđứngởvịtríthứhaimươihai,anhliềncầmbảngđiểmcủacon,nóinhữnglờirấtthấmthía:“Vìviệchọchànhcủaconmàbốđãphảibỏranhiềutiềnnhưvậy,kiểugìthìconcũngphảilọtvàotophaimươichứ”.Mấynămsau,hiệngiờcâunóimàanhnóivớiconđãbiếnthành“Thôithìconđủđiểmđểlênlớpcũngđượcrồi!”.Vìviệchọchànhcủacon,ngoàichuyệnmờigiáoviêndạythêm,anhcònthườngxuyêntặngquàchocáccôgiáotrướcngàythi,vềđếnnhàlạinóivớiconrằng:“Tiềnbốkiếmđược,đềubiếucáccôhết

rồi,conkhônghọchànhchocẩnthậnthìcònmặtmũinàonhìnainữa?”.

Vịthươnggiasànhsỏinàytưởngrằngbíquyếtthươngmạicủaanhcóthểứngdụngvàomọilúcmọinơi,cótiềnsẽ“muatiêncũngđược”.Trênthựctếsovớimấyvịphụhuynh“coitrọng100điểm”phầntrước,nhậnthứccủaanhđốivớiviệchọccònnôngcạnhơn.Anhkhôngngừngđặtmụctiêucủaviệchọcvào“thicử”,khiếntầmnhìncủaconngắnngủi;khôngngừngdùng“xếphạng”đểđảolộnđộngcơhọctậpcủacontrẻ;khôngngừngkhiếnconcảmthấyáynáy,xấuhổ;khôngngừngdùngtiềnđểkhinhmiệtkiếnthức,khiếnconhọcđượclốitưduydungtục;mộtđứatrẻcótầmnhìnngắn,khôngcóđộngcơtốt,tưduydungtục,thànhtíchhọctậplàmsaokhôngcàngngàycàngtụtlùi?

Cóngườibốngườimẹnàokhôngmongconmìnhđược100điểm,trongđócócảbảnthântôi,cũngrấtquantâmđếnthànhtíchcủacon.Chínhvìtôivôcùngmongmuốnconđạtđượcthànhtíchtốt,nêntôimớikhôngđòihỏiđiểmsốởcon.Bấtkỳhànhvinàochỉđơnthuầncoitrọngđiểmsốđềulànôngcạn,đềumangtínhpháhoại.Việcmàtôicầnlàmlàbồidưỡngnănglượngtrítuệchocontrẻ,đóchínhlàlònghiếukỳđốivớitrithức,tinhthầnthíchmàymònghiêncứu,khảnăngđưaravấnđề,niềmsaymêtìmtòilờigiải,phươngpháphọctậpcóhiệuquả,nghịlựcbềnbỉdẻodai…Nhữngyếutốnàymớicóthểgiúpconnângcaođượcthànhtíchhọctập,mớilàđiềukiệnmangtínhquyếtđịnhgiúpconchiếnthắngtrongcáckỳthi.Kỳthiquantrọngnhất-thànhtíchtốttrongkỳthiđạihọc,cũngchỉcóthểxuấthiệntừtrongđó.

Bảntínhcủacontrẻlàbiếttựtrọng,tựái.“Ganhđuahiếuthắng”thựcralàmộtbảntínhbẩmsinh.Saukhivàohọc,kểcảbốmẹkhôngnóigì,bảnthâncontrẻcũngtựmìnhganhđuađiểmsố,tranhgiànhxếphạng.Trướcbàithi,mỗiđứatrẻđềunỗlựchếtsứcđểthểhiệnmìnhmộtcáchtốtnhất,chắcchắnkhôngcóđứatrẻnàobiếtrõcáchlàm,nhưnglạicốtìnhlàmsai,cốtìnhđểmìnhkhônggiànhđượcthànhtíchcao.

Phụhuynhcầntạodựngmộtniềmtinnhưthếnày:Khôngđưarayêucầuvềđiểmsốhoặcxếphạng,sẽkhôngảnhhưởngđếnthànhtíchhọctậpcủatrẻ-quatháiđộcủabốmẹ,contrẻbiếtđượcrằng,họctậpkhôngphảilàvìđiểmsố,khôngphảilàđểsosánhvớingườikhác,màlàđểtựmìnhhiểuđược.Trẻkhôngsobìtịnạnhvềmặtđiểmsố,cuốicùngmớiđạtđượcthànhtíchtốt.

Đâylàmộtđịnhluậtkỳlạ-muốnđạt“100điểm”thìđừngyêucầucontrẻthiđược100điểm-nghegiốngnhưmộtnghịchlý,nhưngnólạilàthựcsự.

Lưuýđặcbiệt

Phụhuynhcầnđịnhhướngchotrẻđốimặtvớibảnthântrithứcchứkhôngphảilàđiểmtốiđa,tiềmlựccủacontrẻtronghọctậpmớidầndầnđượcbùngphát.Gầnnhưkhôngcóđứatrẻnàocàngthấtbạilạicàngvươnlên,chúngcầncónhữngtrảinghiệmthànhcông.Trảinghiệmthànhcôngkhôngphảilàsốđiểmcaothỉnhthoảngđạtđược,màlàniềmvuisaukhigiảiquyếtđượcvấnđềbằngsựnỗlựccủachínhmình.

Tôikhôngbaogiờtỏraphấnkhởihoặcthấtvọngvìconđượcđiểmcaohaythấp.Làmbàitốt,contrẻvui,chúngtôicũngbàytỏniềmvuinhưbìnhthường;làmkhôngtốt,cóthểcontrẻsẽhơibuồn,chúngtôiliềnnói:“Làmbàikhôngtốt,cóthểpháthiệnrachỗnàomìnhnắmchưachắc,nếunhưđềbàimàcôgiáorađềulànhữngcáimàconbiết,mặcdùđượcđiểmcaonhưnglạikhôngthểpháthiệnravấnđềcủamình,nhưthếkhôngphảisẽrấtđángtiếchaysao”.Nóinhưthếcóthểgiúpconbìnhtâmtrởlại,tậptrungvàoviệchọctập.

“Hômquaconcònmộtcâuchưabiếtlàm,được94điểm,hômnaylàmđượcrồi,biếnthành100điểm!”.

Việcmàtôicầnlàmlàbồidưỡngnănglượngtrítuệchocontrẻ,đóchínhlàlònghiếukỳđốivớitrithức,tinhthầnthíchmàymònghiêncứu,khảnăngđưaravấnđề,niềmsaymêtìmtòilờigiải,phươngpháphọctậpcóhiệuquả,nghịlựcbềnbỉdẻodai…Nhữngyếutốnàymớicóthểgiúpconnângcaođượcthànhtíchhọctập,mớilàđiềukiệnmangtínhquyếtđịnhgiúpconchiếnthắngtrongcáckỳthi.

Thitốtkhôngkhenthưởng

Coiphầnthưởnglàmồidụcủaviệchọc,làmộthànhvihốilộmàngườilớnyêucầutrẻdùngthànhtíchđểbáođápmình.Nósẽkhiếntrẻkhôngcòncótráitimchânthànhđốivớiviệchọc,màlạitậptrungchúývàovấnđềlàmthếnàođểlấyđượcphầnthưởng,làmthếnàođểlấylòngbốmẹ.Điềunàykhiếnchotráitimcontrẻluônlơlửngtrongkhôngtrung,suyhơntínhthiệt,nôngnổi,tronghọctậprấtkhóđạttớitrạngtháichuyêntâm,thiếtthực.

ChúngtôirấtchúýkhíchlệViênViênvềmọimặt,nhưngchỉlàsựkhíchlệvềmặttinhthần,gầnnhưkhôngbaogiờkhíchlệvềvậtchất.Tronghọctậplạicàngthựcthichínhsách“khôngkhenthưởng”.

TrongmộtbàiviếtkháccótênChỉlậpsổghicông,khônglậpsổghitội,tôiđãnêurarằng,sựkhíchlệcủachúngtôiđốivớiViênViênlàthườngxuyênghilạinhữngviệcđángbiểudươngcủacôbévàomộtcuốnsổnhỏ,vẽmộtđóahoađỏxinhxắn.Kểcảcách“vẽcágỗgiúpnobụng”này,cũngkhôngđượcápdụngđểkhíchlệtrongviệchọctập,trongcuốnsổtôikhôngtặngcho

ViênViênđóahoađỏnàokhicôbéđạtđượcthànhtíchcaotrongthicử.

Ápdụngchínhsách“thitốtkhôngkhenthưởng”,đươngnhiêncũngcóchínhsáchđikèmlà“thikémkhôngphêbình”.Cónghĩalà,tronggiađìnhtôi,việccôbéthitốthaykhôngtốtđềulàđiềubìnhthường,khôngphảivìcôbélàmbàithitốtmàchúngtôitỏrahàohứngphấnkhởi,thikhôngtốtliềnbựcmìnhthấtvọng,lạicàngkhôngcócácbiệnphápthưởngphạtcóliênquan.

Khôngphảitronglòngchúngtôithậtsựkhôngquantâmđếnthànhtíchhọctậpcủacon,làngườilàmbốlàmmẹ,chúngtôicũngvôcùngmongmuốnconcóđượcthànhtíchhọctậptốt,nhưngnguyệnvọngnàyluônđượcgiấukíntronglòng,chuyểnhóathànhviệcsuynghĩvàxửlýtừngchitiếtnhỏtrongcuộcsốnghàngngày,chứkhôngphảithườngxuyênbộclộnóqualờinóivànétmặt.

Cóthểcácbậcphụhuynhlongạinếukhôngnhắcnhởhoặckíchthíchtrongviệchọctập,contrẻsẽkhôngchịukhóhọchành,sựlolắngnàylàthừa.

Đốivớicuộcsốngxãhộihiệnnay,tầmquantrọngcủathicửđãbịtuyêntruyềnđếnnướckhôngcòngìđểnói.Từkhibướcvàolớpmột,contrẻđãbiếtrằngthànhtíchhọctậptốtvôcùngquantrọng.Bốmẹkhôngcầnphảinóigì,contrẻcũngsẽcốgắnghếtsứcđểđạtđượcmộtthànhtíchcao.Kểcảbốmẹkhôngkhíchlệ,bảnthânthànhtíchcaocũngsẽđemlạichotrẻniềmvuitolớn,cũngđủđểtạonêntácdụngkhíchlệ.

Tháiđộ“thờơ”củabốmẹtrongvấnđềthànhtíchchínhlàtạothếcânbằngtrướchiệntượngxãhội,nhàtrườngtuyêntruyềnquánhiềuvềthànhtíchhọctập,kéocontrẻvềvớiviệchọcthựcsự,tránhđểchúngcóáplựctronghọctậphoặcbiếnthànhconngườinôngnổi.

Theocảmnhậncủachúngtôi,phụhuynhkhôngtuyêntruyềnviệcthicử,khôngnhấnmạnhđiểmsố,sẽkhiếntâmlýcontrẻkháthoảimáitrongchuyệnthicử,khiếnchúngkhôngbịphântánsựchúý,khôngcóáplựctronghọctập,khôngnhữngkhôngảnhhưởngđếnthànhtíchcủatrẻ,xétvềlâudàisẽthúcđẩytrẻtiếnbộhơntronghọctập.

VềcơbảnlàchúngtôihàilòngvớithànhtíchhọctậpcủaViênViên,mỗilầnđếncuốikỳ,giởbảngđiểmcủacôbéra,chúngtôiluônrấtphấnkhởi.Nghỉhè,cóthểchúngtôisẽđưacôbéđimuamộtbộquầnáorấtđẹp,nhưngchỉlàvìbộquầnáonàyđẹp,đồngthờilúcnàycũngnênmuachocôbémộtbộ,chắcchắnchúngtôisẽkhônggắnthànhtíchthicửcủacôbévớibộquầnáonày.

Bảnthânđiểmthichínhlàphầnthưởng,khigậpbảngđiểmlại,mộtcâunói“rấttốt”vàvẻphấnkhởitrongánhmắtcủabốmẹđãđủđểkhíchlệcontrẻtiếptụccốgắngrồi.

Mộtngườimẹnóivớitôirằng,chịđãdùngrấtnhiềubiệnphápđểkhíchlệconchị.Conthitốtđưaconđếnkhuvuichơigiảitrí,muaquầnáothểthaohànghiệu,ănđồănTây,thậmchícònhứanếuthiđạtđượcmộtmứcnàođósẽđưađidulịchnướcngoài.Nhưngmỗibiệnphápchỉcóthểápdụngmột,hailần,sauđókhôngcòntácdụngnữa,chínhvìthếviệchọccủaconchịkhôngcógìkhởisắc.

Dườngnhưngườimẹnàyđãápdụngrấtnhiềubiệnpháp,nhưngphântíchcácbiệnphápcủachị,thựcrachỉcómộtloại,đóchínhlàsựkhíchlệbằngvậtchất,điểmkhácbiệtchỉlàphầnthưởngkhônggiốngnhau.

Mứcđộyêuthíchphầnthưởngcủaconngườiđượcquyếtđịnhbởisựthiếuthốnvànhucầucủaanhtatrênphươngdiệnnày.Lốitưduyphổbiếnởcácbậcphụhuynh-nhữngngườisinhratrongnhữngnămthángnghèonànvềvậtchấtlàkhíchlệvềvậtchất,đâylàquanniệmđượcđểlạitừthờithiếuthốnvậtchất.

Đốivớicontrẻsốngởthờihiệnđại,vềvậtchấtkhôngcógìlàquáthiếuthốn,chínhvìthếsựkhíchlệbằngvậtchấtkhôngthểkíchthíchđượclòngnhiệttìnhtrongchúng.Kểcảcótạorađượcmộtsốđộnglực,nhưngcũngchỉlàmangtínhgiaiđoạn,duytrìkhôngđượclâu,trongkhihọctậplạicầncómộttháiđộbềnbỉ,lâudài.

Khíchlệbằngvậtchấtkhôngthểgiảiquyếttriệtđểvấnđề,màlạigâyrakhôngíttácdụngphụ.

Trướchết,nólàmthayđổimụcđíchhọctậpcủatrẻ.

Mộtđứatrẻnếuchỉvìmộtđôigiàytrượtpatinmớichịuhọc,thìemđósẽbắtđầutrởnênvụlợitrongviệchọctập.Trongthờigianngắncóthểsẽđạtđượcthànhtíchcao,nhưngkhiđãcóđượcđôigiàynày,emsẽtrởnênlơlàtrongviệchọc.Sựkhenthưởngtầmthườngchỉcóthểđemlạiđộngcơtầmthường,nókhiếncontrẻkhôngthểchuyêntâmtrongbảnthânviệchọc,coiphầnthưởnglàmụcđích,nhưnglạicoihọctậplàmộtthủđoạn,đãđánhmấtmụctiêuthựcsự.

Thứhai,nólàmhưhạitinhthầnhọctậpthựcsựcầuthịcủatrẻ.

Họctậpcầnnhấtlàniềmsaymêtìmtòi,khámphánguồntrithứcvàtháiđộhọctậpthiếtthực,đâylàđộnglựccănbảnvàphươngphápcănbảnđểduytrìthànhtíchtốt.Coiphầnthưởnglàmồidụcủaviệchọc,làmộthànhvihốilộmàngườilớnyêucầutrẻdùngthànhtíchđểbáođáp

mình.Nósẽkhiếntrẻkhôngcòncótráitimchânthànhđốivớiviệchọc,màlạitậptrungchúývàovấnđềlàmthếnàođểlấyđượcphầnthưởng,làmthếnàođểlấylòngbốmẹ.Điềunàykhiếnchotráitimcontrẻluônlơlửngtrongkhôngtrung,suyhơntínhthiệt,nôngnổi,tronghọctậprấtkhóđạttớitrạngtháichuyêntâm,thiếtthực.Thứba,nókhiếntrẻnảysinhtưtưởngđốilậpvớiviệchọc.

Bấtkỳmộtkỳthinàocũngđềucóđiểmsố,khôngaicóthểdámchắcchắnmỗilầnthiđềuđạtđượcthànhtíchcao.Nếumộtđứatrẻtừlâuđãthíchcóđượcmộtđôigiàytrượtpatin,phụhuynhnóinếuthiđượcvàotopmườicủalớpsẽmuachocậu.Kếtquảlàcậubéđứngthứmườihai,phụhuynhliềnnóiđợiđếnkỳthisaulọtđượcvàotopmườisẽmua.Phụhuynhchorằnglàmnhưthếcóthểkhuyếnkhíchcontrẻtiếptụccốgắng.Contrẻvìđãcógiaokèotrướcvớibốmẹ,cũngđồngýđợilầnthisaucốgắnglọtvàotopmườingườiđứngđầu,nhưngtronglòngcậusẽcảmthấylolắngvềkỳthisau.Lầnsaucậulọtvàođượctopmười,sẽcócảmgiácvuivẻtạmthời,nhưngchẳngbaolâunữa,chắcchắnphụhuynhlạiđưarađiềukiệnmớitrongđợtthitiếptheo.Mỗikỳthiđềulàmộtcáingưỡngcao,đòihỏitrẻphảivượtqua,nếuthựchiệnkhôngđượcnhưmongmuốn,trẻsẽthấymìnhthấtbại.Dầndần,trẻsẽphảncảmvớiviệchọc,cămghétthicử.Việcsửdụngnhữngbiệnphápkhíchlệcontrẻtronghọctập,nhấtthiếtphảixemxétmốiquanhệnộitạigiữaphươngthứcvàhọctập,khôngnênđểhaiyếutốnàyxungđộtvớinhau.Cùnglàchuyệnmuađôigiàytrượtpatin,nếuthaybằngcáchlàmkhác,hiệuquảsẽtốthơnnhiều.

Nếutrướckhitrẻthi,phụhuynhbiếttrẻmuốncómộtđôigiàytrượtpatin,đồngthờichuẩnbịmuachotrẻ,tốtnhấttrướckhithikhôngnênnóigìcả,cũngkhôngđặtrabấtcứyêucầugìvềxếphạng.Khitrẻmangvềsốđiểmđứngthứmườihai,bốmẹnóivớitrẻbằnggiọngtánthưởngrằng:Khôngtồi,sắplọtvàotopmườirồi.Sauđóchuyểnsangchủđềkhác,hỏitrẻcóphảimuốnmuamộtđôigiàytrượtpatinkhông,đúngdịpnghỉhècóthờigianchơi.

Nhưthếsẽbiến“thếyếu”xếpthứmườihaithànhmộtthếmạnh(sắplọtvàotopmười),sauđólạimuangayđôigiàytrượtpatinmàtrẻđangmongđợi-haichuyệnđiểmthivàmuagiàytrượtpatinkhônghềxungđộtvớinhau,trẻsẽtạođượcphảnxạcóđiềukiệntốtgiữahaisựviệcnày,khinghĩđến“học”sẽcómộttrảinghiệmtinhthầnvuivẻ.

Chodùtronglòngbốmẹnghĩgì,cảmgiácmàbạnđemlạichotrẻnhấtthiếtphảikhiếntrẻcảmthấyđơngiản,vuivẻ.Muagiàytrượtpatinchotrẻ,khôngphảilàvìcậulọtvàođượctopmười,màlàvìcậuthíchtrượtpatin;chocậumộttrămtệ,khôngphảivìmôntoáncậuđượcmộttrămđiểm,màchỉlàdocậumuốnmuaalbummớicủaChâuKiệtLuân-khôngnêntừchốimọiyêu

cầu,cũngkhôngnêntùyýkhenthưởng,đặcbiệtkhôngnênkèmtheobấtkỳđiềukiệngìcóliênquanđếnviệchọctrướcnhữngnhucầubìnhthườngcủacontrẻ.

Ngoàiracòncómộttìnhhuốngphảichúý.Tôiđãtừnggặpmộtvịphụhuynh,chịkhôngdùngnhữngthứbằngvậtchấtđểkhenthưởngcon,màdùng“thờigian”đểkhenthưởng.CậucontraimườihaituổicủachịrấtthíchlênmạngInternet,chịthìmuốnconchămchỉhọctập,sauđóchịnghĩramộtcách,quyđịnhmỗikỳthi,chỉcầncómộtmônđạttámmươilămđiểmtrởlên,sẽthưởngchohaigiờđồnghồlênmạngInternet.

Nhìnbềngoàibiệnphápnàyrấtcólý,vừacóthểkhiếntrẻnỗlựchọchành,lạivừađápứngđượcnhucầulênmạngcủatrẻ.Phươngphápcủachịtrongthờigianđầudườngnhưcũngcóhiệuquả,conchịcómấymônthiđượctrêntámmươilămđiểm,chịliềnthưởngchocon“thờigian”nhưđãhẹn.Cậubérấtphấnkhởi.Nhưngthờigiantrôiqua,cậubéngàycàngkhôngcónhiềumôn“trêntámmươilămđiểm”nhưchịtưởngtượng,màlạicàngngàycàngít,trongkhiniềmsaymêlênmạnglạikhônggiảmđichútnào.Vìchuyệnnàymàhaimẹconxungđộtvớinhaunhiềulần.Cuốicùngphươngánkhenthưởngnàyđãthấtbạihoàntoàn.

Phântíchcáchkhenthưởngcủangườimẹnày,thựcracũnggiốngnhưhìnhthứckhenthưởngbằngvậtchấtnóiởphầntrên,cáimàchịtạoralàmốiquanhệđốilập.Contrẻthiếunhấtlàthờigian,vậythìsẽđểtrẻdùngđiểmsốđểtraođổi.Ởđâythờigianđãtrởthànhsựbiếntướngcủavậtchất.Vấnđềlàmốiquanhệnàythườngxuyênvìnguyênnhân“họctập”màkhôngđượcthựchiện,hoặcthựchiệnkhôngđượcnhưngườitamongmuốn,contrẻkhôngcóđượcquỹthờigiandồidàođểchơiđiệntử,tronglòngsẽnảysinhtưtưởngđốilậpvới“việchọc”.Tưtưởngđốilậpnàykhiếnthànhtíchcủatrẻcàngkhôngđượcnhưý,thờigianmàtrẻđượcthưởnglạicàngít,sauđóhọchànhcàngkémhơn-sựviệcbướcvàovòngtuầnhoànxấu.

Ngườimẹnàyhỏitôinênlàmnhưthếnào,tôinói,bìnhthườngmànóitrẻchơiđiệntửcũnglàmộtnhucầucầnthiết,nếucóthểchotrẻchơithìcốgắngchotrẻchơi,khôngnêntùytiệntướcđoạtmộtsởthíchcủatrẻ.Nếuquảthậtlàcontrẻchơiquáđộ,ảnhhưởngđếnviệchọchànhbìnhthường,bạncóthểđểviệcchơiđiệntửđốilậpvớimộtđồvậtmàtrẻmuốncóđược,đểviệcchơiđiệntửtrởthànhmột“nhiệmvụ”buộcphảihoànthànhđểtrẻcóđượcđồvậtđó,cóthểsẽlàmtrẻmấthứngthúđốivớiviệcchơiđiệntử.

Vídụ,hiệngiờtrẻrấtmuốnmuamộtchiếcxeđịahìnhgiátámtrămtệ,bạnnóivớitrẻ,mỗilầnlênmạng,trẻcóthểkiếmđượcmườitệ,baogiờkiếmđượcđủtiềnthìđimuaxe.Ởđâyđiềucầnphảichúýlà,giọngbạnkhôngnêntỏracămghéttròchơiđiệntử,coiđâylàsởthíchbìnhthườngcủatrẻ.Nhưthếlúcđầumỗingàytrẻlênmạngmộtlần,mỗilầnlênbốntiếngđồnghồ,

dướichínhsáchnày,cóthểsẽbiếnthànhmỗingàytrẻonlinebốnlần,mỗilầnmộttiếngđồnghồ.Muốnkiếmđượctámtrămtệthìphảionlinetámmươilần,đâykhôngphảilàđiềumột,haingàylàcóthểthựchiệnđược-tứclàthiếtkếtròchơiphảicóđộkhónhấtđịnh,bấtluậndùngcáigìđểlàm“phầnthưởng”,cũngkhôngnênđểtrẻcóthểdễdàngđạtđược-onlinetámmươilần,kiểugìcũngphảimấtnửatháng,haimươingày.Trongquátrìnhnàybạncònkhôngngừngdùngxeđịahìnhđểkíchthíchtrẻ,đểtrẻcảmthấyquátrìnhnàykhádài,cảmthấylênmạngđãbiếnthànhmộtnhiệmvụ.

Đốivớitrẻ,mộtkhicảmthấymộtviệcnàođólànhiệmvụ,trẻsẽđồngthờicảmthấykhổsởkhiphảihoànthành.Làmnhưvậy,đếncuốicùngkhiđượcmuaxeđịahình,niềmsaymêchơiđiệntửđãbịgiảmđirấtnhiều.Nếuquamộtthờigian,trẻlạitỏrahàohứngvớiviệcchơiđiệntử,bạncóthểdựavàolốisuynghĩnàythiếtkếra“phầnthưởng”tiếptheo.Chúýtrongcảquátrìnhkhôngđượcđểtrẻpháthiệnraýđồthậtcủabạn.

Tôinghĩnếu“phươngpháp”nàycủatôitrướckhilàmbịtrẻnghethấy,cóthểsẽkhiếntrẻnghĩrằnglàmộtgợiýtồi.Nhưngtrongtìnhhuốngtrẻkhôngbiếtgìvềnộitình,cólẽtrẻsẽvuivẻchấpnhậnphươngphápnày-giảmbớtmộtcáchkhôngkhổsởcơnghiềnInternet,giảmthiểumốixungđộtvớiphụhuynh,quátrìnhtrưởngthànhcủatrẻvìthếmàgiảmđimộtsốtổnhại.Đốivớihiệntạivàtươnglaicủatrẻđềurấtquantrọng.Đâycólẽlàlốitưduyđểgiảiquyếtvấnđề,đồngthờicũnglàlốitưduyđểngănngừavấnđềxuấthiện.

Cầnphảinhắcnhởphụhuynhmộtđiềunữalànhữnglờikhenngợithuầntúycũngkhôngnênnóiquá.

Chỉtrongtìnhhuốngkhôngtinvàokhảnăngcủamình,trẻmớicầncólờikhenngợivàsựkhẳngđịnhtừbênngoàiđểcủngcốsựtựtinchomình.Bấtluậntrongchuyệngì,chỉcầntrẻđãhìnhthànhđượcnănglựctươngđốixácđịnh,thìkhôngcầnphảithườngxuyênkhenngợitrẻ,nếukhôngtrẻsẽcảmthấygượngépvàkhôngđángtrântrọngnữa,từđólạikhiếntrẻnghingờmình.VídụlầnđầutiênViênViênkhâuđượcbộquầnáochobúpbê,tôibiểudươngconrấtchânthành,khicôbéđãkhâuđượcđếnbộthứtư,tôikhôngcầnphảidùngnhữnglờinhư“conkhâuđẹpquá”đểkhenngợiconnữa.Tôinói“mũikhâucủaconđãđềuhơnrồi,đườngchỉkhâucònthẳnghơnbộtrước”.Lờikhennhưthếcôbésẽcảmthấythậthơn,khiếncôbétựhàohơnvìđãthànhcông.

Lờikhenngợinóiquásựthật,thàrằngkhôngnóicònhơn.Sựkhenngợichânthànhcủabốmẹđốivớitrẻcóthểthôngquanhiềuconđườngkhácnhauđểthểhiện,ngoàiviệctrựctiếpkhenngợicon,cũngcóthểthôngquanhữngchuyệnnhỏtrongcuộcsốngthườngnhậtđểbiểuđạt.

Khônglàmtrẻcụthứngvàkhôngkhentrẻquálời,thựcraýnghĩagầnnhưnhau,đềulàphụhuynhkhônglàmđảolộnsựtựnhậnthứccủatrẻ.

Trongquátrìnhpháttriểncácthóiquentốtởtrẻ,việckhenthưởnglungtungsẽkhôngtạorađộnglựcgiúptrẻbaycaohơn,màlạitrởthànhtảngđábuộclênđôicánhcủatrẻ.“Thitốtkhôngkhenthưởng”chínhlàđểtránhgiúpmộthỏngmười.

Lưuýđặcbiệt

Ápdụngchínhsách“thitốtkhôngkhenthưởng”,đươngnhiêncũngcóchínhsáchđikèmlà“thikémkhôngphêbình”.Cónghĩalà,tronggiađìnhtôi,việccôbéthitốthaykhôngtốtđềulàđiềubìnhthường,khôngphảivìcôbélàmbàithitốtmàchúngtôitỏrahàohứngphấnkhởi,thikhôngtốtliềnbựcmình,thấtvọng,lạicàngkhôngcócácbiệnphápthưởngphạtcóliênquan.

Tháiđộ“thờơ”củabốmẹtrongvấnđềthànhtích,chínhlàtạothếcânbằngtrướchiệntượngxãhội,nhàtrườngtuyêntruyềnquánhiềuvềthànhtíchhọctập,kéocontrẻvềvớiviệchọcthựcsự,tránhđểchúngcóáplựctronghọctậphoặcbiếnthànhconngườinôngnổi.

Sựkhenthưởngtầmthườngchỉcóthểđemlạiđộngcơtầmthường,nókhiếncontrẻkhôngthểchuyêntâmvàobảnthânviệchọc,coiphầnthưởnglàmụcđích,nhưnglạicoihọctậplàmộtthủđoạn,đãđánhmấtmụctiêuthựcsự.

Đốivớitrẻ,mộtkhicảmthấymộtviệcnàođólànhiệmvụ,trẻsẽđồngthờicảmthấykhổsởkhiphảihoànthành.

Chỉtrongtìnhhuốngkhôngtinvàokhảnăngcủamình,trẻmớicầncólờikhenngợivàsựkhẳngđịnhtừbênngoàiđểcủngcốsựtựtinchomình.Bấtluậntrongchuyệngì,chỉcầntrẻđãhìnhthànhđượcnănglựctươngđốixácđịnh,thìkhôngcầnphảithườngxuyênkhenngợitrẻ,nếukhôngtrẻsẽcảmthấygượngépvàkhôngđángtrântrọngnữa,từđólạikhiếntrẻnghingờmình.

Chương5:VốntrítuệcầnphảicóởnhữngngườilàmbốlàmmẹMìnhkhôngtựnuôiconlàkhônglàmtrònbổnphận

Nếubốmẹcóthểcảmnhậnđượctầmquantrọngcủamỗingàytháng,mỗicảnhngộtrongquátrìnhtrưởngthànhcủacontrẻ,biếtnhữngcảnhngộnàysẽcóảnhhưởnglớnđốivớicontrẻ,thìkhảnăngvàbiệnphápđểbốmẹvừachămconvừađilàmtựnhiênsẽcó.

Muốnlàmmộtviệcgìđósẽluôncólýdo,khôngmuốnlàmmộtviệcgìđócũngluôncócáicớ.

KhiViênViênmườilămthángtuổi,bốcôbéxinnghỉkhônglươngởcơquancũ,vềHạMôncôngtác.Lúcđótôivẫncònđangđilàmởđơnvịcũ,mộtmìnhnuôicon,phảiđốimặtvớirấtnhiềukhókhăn.Trongkhilúcđóôngbàhaibênkhôngthểđếngiúp.

BàngoạicủaViênViênsốngởmộthuyệnbêncạnh,cáchthànhphốTậpNinhthuộckhutựtrịNộiMôngCổmàchúngtôiđangsốnghồiđóbảy,támtiếngđồnghồxechạy,hơnnữalúcđóôngngoạicôbéđãphảisinhhoạttạichỗ,cầncóngườichămsóc.Bànộicôbécònsốngởmộthuyệnxahơn,nhàcũngrấtnhiềuviệc,khôngthểbỏđómàđi.NhưngkhiViênViênchưachàođờibànộibéđãnóivớichúngtôirằng,nếunhưcôngviệcbậnthìđưaconvềquêđểbàtrôngnom.HiệngiờbiếtbốViênViênchuẩnbịđicôngtácxa,bàlạicàngsốtsắngbảotôiđưaconvềquê,nóibàchắcchắnsẽchămsócViênViênchuđáo.

Tôibiếtmẹchồnglàngườivừasạchsẽlạivừanhanhnhẹn,cũngrấtnhânhậu,chắcchắnchămsócviệcănuốngngủnghỉcủaViênViênchuđáohơntôi.Nhưngtôiđãtừchối,tôimuốntựmìnhchămcon.

Lúcđóchúngtôiđãtìmmộtbàcụởgầnnhà,buổisángtrướckhiđilàmđemconđếngửi,buổitrưavàbuổitốiđónconvềnhà,mộtngàyđưađiđónvềbốnlần.SaukhiôngxãđiHạMôn,tôilạithươnglượngvớibàcụ,gửithêmchobàíttiền,buổitrưakhôngđónconvềnữa.

Nhưngkhôngvìthếmàtôiđượcrảnhrỗihơn.Từkhicócon,việcnhàdườngnhưtănglêngấpbalần.TrướcđâycóbốViênViênởnhà,haichúngtôimộtngườilàm,mộtngườitrôngcon,màcònbậnbùđầu,hiệngiờmộtmìnhtôivừalàmvừaphảitrôngbé,cảmthấyviệcnhàgiờlạibậnthêmgấpđôi.

LúcđóViênViênvừamớibiếtđi,giaiđoạntrôngvấtvảnhất,béchậpchàchậpchữngđihếtgócnọđếngóckia,khôngnghỉphútnào.Đócũnglàđộtuổiđầytínhhiếukỳ,cáigìcũngmuốnđộngvào.Mắttôikhôngđượcrờicôbénửaphút,đứnglàmởđâuphảithaconđếnđó.

Lúcnấucơm,mangbôxitèvàobếp,tìmcáchdỗbéngồiyêntrênđó;lúclaunhà,vừaphảitrêuconngồitrongxetậpđimộtlát,vừaphảicầmcâylaunhàđểlau;lúcgiặtquầnáo,đầutiênlàphảiđặtbévàolồngmáygiặt,tranhthủlúcbécònđangthấymớilạtrước“môitrườngmới”,tôivộiphảivòquầnáo.

Nhưngbévẫnkhôngchịunghetheosựđiềukhiểncủatôi,thườnglàlúctôiđangvộiphảinấucơm,béliềnômchặtchântôibắtbế;tôimuốnrửabát,békhôngchịuchơiđồchơimẹđưa,bắttôiphảikểchuyện;tôiđangvộimuốnăncơmrồiđilàm,bélạilàmđổcơmvàongười,phảithayquầnáomới…Tôibậntừsángđếntốikhôngcóthờigiannghỉngơi,thựcsựcảmthấyphảimọcrabađầusáutaymớiđốiphókịp.

Trướcđâytôikhôngbiếtlàmviệcnhàlắm.Tôilàconúttrongnhà,bêntrêncóhaichịgáivàhaianhtrai.Từnhỏđượcnuôngchiềuchỉbiếtrongchơi;saukhilấychồnglạigặpđượcôngxãchămchỉ,mọiviệctrongnhàgầnnhưđềuđểôngxãlàm.Giờthìmộtmìnhvừabậntrôngconvừabậnviệcnhà,lạicònphảiđilàm,thựcsựlàquámệt.Huyếtápcủatôihạthấpxuốngmứcbácsĩkhôngthểtưởngtượng,chorằngtôiphảinằmtrêngiườngnghỉngơi,nhưngtôivẫnphảilàmkhôngthiếumộtviệc.

Mẹchồngkhôngyêntâm,lạichuyểnlờiđến,bảotôiđưaconvềnhà.Chịcảtôisốngởthànhphốkháccũngmuốntrôngconhộtôi,lúcđócontraichịđãvàocấpmột,côngviệccủachịkhôngbậnlắmvàbảnthânchịcũnglàngườinhanhnhẹn.Tôibiếthọđềurấtbiếtcáchchămsóccontrẻ,nhưngtôivẫnquyếtđịnhtựmìnhlochocon,từchốimọiýtốtcủahọ.

Tôikiênquyếtđòilàmnhưvậy,chủyếulàdocóhaisuynghĩ.Mộtlàgiáodụcvỡlòngchocontrẻ.Mẹchồngkhôngđượcđihọc,chắcchắntrongvấnđềnàybàkhôngthểbằngtôi.Hailànghĩđếntìnhcảmcủacontrẻ.Tôinghĩđốivớimộtđứatrẻ,bànộivàbácdùthươngbéđếnđâu,bécũngvẫncầnphảingàyngàyđượcnhìnthấymẹ,vềmặtnhucầutìnhcảmcủatrẻ,khôngaithaythếđượcngườimẹ.

Xungquanhtôicókhôngítngườiđưaconvềchoôngbàởquêchăm,mộtthánghoặcvàithángvềthămconmộtlần.Họđềunóicontrẻchưabiếtgì,khócvàingàylàhếtnhớmẹ,quenrồilàổn.Tôikhôngchorằngsựviệcđơngiảnnhưvậy,điềunàycóthểcảmnhậnđượcquavẻhoảnghốtcủaViênViênkhiđộtnhiênkhôngnhìnthấybốđâu.

Mặcdùbéchưabiếtnói,nhưngnhìnnétmặtvàmộtsốtừmàthỉnhthoảngbébậpbẹ,tôicóthểcảmnhậnđượcrằngtráitimnhỏbécủabéchắcchắnrấtbuồnvìmộtthờigiandàikhôngđượcgặpbố.Nếuđộtnhiênlạikhôngđượcnhìnthấymẹnữa,vàbévớibànội,báclạikhônggầngũinhautừtrước,thậtsựkhócóthểtưởngtượngnếumànhưvậy,tráitimnhỏbécủacontrẻsẽđaukhổbiếtbao.Đồngthờitôicũngsuynghĩrằng,nếuhiệngiờdứtlòngmàgửiconchobànộihoặcbác,haibanămsautôiđónbévề,khôngbiếtbésẽphảihẫnghụtbaonhiêuthờigianvềmặttìnhcảmnữa.

NhàtâmlýhọctrẻemcủaMỹBenjaminSpockchorằng:“Saukhichàođờivàitháng,trẻsẽbắtđầuyêuquývàtintưởngvàomột,haingườichămsócmình,coihọlàchỗdựatincậyantoàncủamình.Kểcảembémớinửatuổi,cũngsẽvìsựrađiđộtngộtcủangườibốhoặcngườimẹchămsócmìnhmàmấtđihứngthúđốivớiconngườivàsựvật,khôngmuốncườiđùa,khôngthiếtănuống,tinhthầnvôcùngbuồnbã…Trẻemsaukhitrưởngthành,cáchxửthếtrongsuốtcuộcđờilàlạcquanhaybiquan,cáchđốinhânlànhiệttìnhhaylạnhlùng,làmngườicảtinhayđanghi…ởmộtmứcđộrấtlớnđượcquyếtđịnhbởitháiđộcủangườiphụtráchcôngviệcchămsócchúngtronghainămđầuđời”(1).

_________________

(1)BenjaminSpock,Báchkhoatoànthưmớivềgiáodụctrẻem,TrácHồngBưudịch,NXBXâydựngTrungQuốc,năm1989,tr.37.

Kểcảnhữngđiềulolắngnàyđềukhôngtồntại,chỉvìmuốnđượctậnmắtchứngkiếnsựtrưởngthànhtừngngàycủacon,tôicũngmuốntựmìnhnuôicon.Trongvấnđềnàygầnnhưtôichưabaogiờdodựcả.

MộtnămsaukhiôngxãvềHạMôn,tôicũnglàmthủtụcxinnghỉkhônglươngởđơnvị,bắtđầunhữngngàythángđinamvềbắc.Mấynămliềnchúngtôikhôngổnđịnhđược,côngviệcrấtbậnrộn,mệtmỏi;nhưngchúngtôiluônluônđểViênViênởbên,khôngđểbéphảixamìnhngàynào.

Khôngphảicảquátrìnhchúngtôicảmthấykhókhăn,vấtvả,mệtmỏi;hoàntoànngượclại,thờigian“giankhổ”rấtngắn,nhanhchóngtrôiqua.Trênthựctếcontrẻcànglớncàngnhàn.Dướisựnuôidạy,chămsóccủabốmẹ,ViênViênpháttriểnrấtđềutrêncảhaiphươngdiệntìnhcảmvàtrítuệ,côbékhôngcóđiểmxấunàokhiếnchúngtôiphảiđauđầu,khógiảiquyết.Baogồmtrongmọimặtănuốngngủnghỉ,chúngtôiđềucảmthấyvừađơngiản,vừathuậnlợi.

Contrẻcànglớnbốmẹcàngcảmthấynhànhơn,thanhthảnhơn.Thậmchítựđáylòngchúng

tôicòncảmthấytiếcrằng-tạisaocongáimìnhlạilớnnhanhnhưvậy,vuichơichưađủđãtrưởngthànhrồi.

Mộtsốngườixungquanhnhìnthấychúngtôidườngnhưkhôngbaogiờphảilolắnggìvềchuyệncủacon,nhưngconlạivừahọctốt,vừahiểubiết,cảmthấychúngtôilàmbốmẹmộtcáchthanhthản,nhẹnhàng,liềnngưỡngmộchúngtôisốsướng.

Lúcnàytôithườngnhớđếnmộtsốphụhuynh,khicontrẻcònnhỏ,họthờơvớiconbiếtbao.Cóngười“mộtlòngvìcôngviệc”;cóngườibậnrộnvớiviệcuốngrượutiếpkhách;cóngườisuốtngàysaysưabênbàncờ.Thậmchítôicòntừngđượcgặpmộtbàmẹ,chỉvìghentịvớiviệcmẹchồngtrôngconchochịdâu,màcũngđưađứaconđãbatuổicủamìnhvềchomẹchồngsốngởmộthuyệnkháctrông.Nhữngngườibốngườimẹnhưvậy,khicontrẻcònnhỏ,họkhôngquantâmđếnnhucầutìnhcảmvànhucầugiáodụccủacontrẻ,đợiđếnkhiconlớn,xuấthiệnvấnđềnọvấnđềkia,mớiphànnàntráchmóccontrẻ,thanthởsốmìnhkhổ,thanthởlàmbốmẹthậtkhôngdễdàng.

Bốmẹphảivấtvảhysinhchămsócconkhiconcònnhỏ,nhưngsự“hysinh”nàylàsự“đầutư”kinhtếnhấtthếgian.Nếulàmngượcchuyệnnày,khiconcònnhỏkhôngchúý,khôngcoitrọngvấnđềgiáodụccontrẻ,đợiđếnkhiconlớn,khôngbiếtsẽgâyrabaođiềurắcrối.Aicóthểlausạchđượcmộtbứctranhđãvẽđủthứlinhtinh.

Năm2007,tôicóđọcđượcmộtcâuchuyệnđăngtrêntờbáoThanhniênBắcKinh.MộtcậubéngườiThượngHảitênlàTrầnVũ,đanghọctrongtrườngđạihọcthìbỏhọc,bỏnhàrađi,nămnămtrờikhôngcótintứcgì.Bốmẹcậuđãnhiềulầnđitìmnhưngkhôngcókếtquả,đếngiờvẫnkhôngbiếttungtíchcậuởđâu.BốmẹcủaTrầnVũđềulàtríthứccaocấp,TrầnVũsinhnăm1987,saukhichàođời,bốmẹcậuđềubậnrộnvớisựnghiệpriêngcủamình,gửicậuchocôruộtnuôi,đếnkhiTrầnVũnămtuổimớiđóncậuvềnhà.Cóthểtưởngtượng,ngaytừkhicònrấtnhỏcontrẻđãphảirờixabốmẹđãlàmộtđiềubấtthường.Đếnnămnămtuổi-độtuổiđãhìnhthànhnêntìnhcảmổnđịnh,thìcậulạibịtáchkhỏingườicô,đưacậuvàomộtmôitrườngmớilạlẫm.

Bốmẹchỉdựatheonhucầucủamìnhđểđiềukhiểncontrẻ,họđãbaogiờsuynghĩrằngđâykhôngphảilàmộtcáicâyhoặcmộtconvậtnhỏ,màlàmộtngườicótìnhcảmtưtưởngphongphúhaychưa;làmsaohọcóthểnghĩđượcrằng,trongquátrìnhnày,sẽđểlạivếtthươngtâmlýnhưthếnàotronglòngcontrẻ.

Từnhữngcâuchữtrongbàibáocóthểnhậnthấy,trongquátrìnhsốngvớibốmẹsaunày,

TrầnVũvàhọthiếusựchiasẻvềmặttìnhcảm,giữacontraivàbốmẹcómộtkhoảngcáchrấtlớn-rấtnhiềuđứatrẻdođượcngườikhácnuôidưỡng,saukhiquayvềvớibốmẹ,đềuthểhiệnrõsựkhônghòahợp.TừviệcTrầnVũkiênquyếtbỏnhàrađi,thàđểmìnhbiếnthành“cônhi”,cóthểđoánđượcnỗiđaukhổtronglòngemnhiềunămqua.HiệngiờbốmẹTrầnVũđềuđãnghỉhưu,họmớiýthứcđượcrằng,cóthểhọsẽvĩnhviễnmấtngườicontrainày.Đâylàcâuchuyệnkhiếnngườitađaulòngbiếtbao.

Nhiềunămnay,phươngthứcnuôidưỡng“theokiểuTrầnVũ”khôngđượcdưluậnquantâmnhiềulắm.Ủythácconchomộtngườiđángtincậy,cònmìnhthìchuyêntâmdốclòngchocôngviệc,sựchiatáchgiữa“sinh”và“dưỡng”nàykhôngnhữngkhôngbịphêbình,màcòntrởthànhtấmgươngsángđượccangợiđốivớimộtsốngười,đặcbiệtlànhữngngườiđạtđượcnhiềuthànhtựutrongcôngviệc.

Vàinămgầnđây,cùngvớisựxuấthiệncủathờiđạibốmẹsinh“sauthậpkỷbảymươi,támmươi”vàhàngloạtngườinôngdânđổvềthànhphốtrongtiếntrìnhđôthịhóa,hiệntượngsinhnhưngkhôngdưỡngtrởthànhmộttràolưuphổbiến.

Mỗikhilợiíchcủangườilớnxungđộtvớilợiíchcủacontrẻ,ngườilớnluônlàngườichủđộngtrongviệclựachọn,làphemạnh;contrẻluônluônlàngườibịđộngtrongviệclựachọn,làpheyếu,chínhvìthếngườiphảihysinhvànhượngbộluônlàcontrẻ.

Đẩytráchnhiệmdưỡngdụcsangchongườikhác,phươngthứcdạydỗnàytácđộngxấuđếncontrẻnhưthếnàosẽkhôngđượcthểhiệnrangay,nhưngcontrẻsẽkhônghysinhvànhượngbộmộtcáchkhôngphảitrảgiá,bấtkỳquátrìnhtrưởngthànhkhôngtốtnàođềusẽđểlạidấuvếttrongcuộcđờichúng,trởthànhmộtbệnhtrạngảnhhưởngđếnchấtlượngcuộcđờicủatrẻsaunày,đồngthờicũnggâyrarấtnhiềurắcrốichogiađình.

Vấnđề“trẻemsốngxabốmẹởnôngthôn”(1)bắtđầuđượcdưluậnquantâm,bởithếhệtrẻemsốngxabốmẹởnôngthônđầutiênđãtrưởngthành,mộtsốvấnđềtồntạiphổbiếntrongchúngđãđượcbộclộ,vàvấnđề“giaoconchongườikhácnuôihộ”ởthànhphốlạichưađượcdưluậnquantâm.

________________

(1)Chỉnhữngđứatrẻcóbốhoặcmẹ,thậmchỉcảbốvàmẹrathànhphốlàmthuê,cònmìnhthìởlạinôngthônsốngvớiôngbàhoặcnhữngngườithânkhác(ND).

“Giaoconchongườikhácnuôihộ”ởthànhphốkhôngnhấtthiếtđềulàgửitrẻđếnkhuvực

khác,phầnlớnlàsốngchungvớibốmẹ;chỉcóđiềungườichămsócchúnglàôngbàhoặcngườigiúpviệc.Xétvềmặtýnghĩakhônggianlàtrẻsốngcùngvớibốmẹ,ngàyngàycóthểgặphoặcmộttuầngặpmộtlần.Nhưngthựcchấtlà,dobốmẹkhôngquantâmnhiềuđếnchúng,chúngcócảnhngộgiốngnhữngtrẻsốngxabốmẹởnôngthôn.Tìnhtrạngnàycàngcầnphảiđượcquantâm,chúý.

Banămtrướctôicótiếpxúcvớitrườnghợp,mộtcôbémườituổi,tínhtìnhrấtkỳquặc,thànhtíchhọctậpkhôngtốt.Mộtmặttỏrarấtquyếnluyếnvớibốmẹ,rấtquantâmđếntháiđộcủabốmẹđốivớicô;mặtkháclạingàyngàycãinhauvớibốmẹ,xungđộtkhôngngừng,khôngbaogiờchịunghelờibốmẹ.Bốmẹcôbéđềurấtgiỏigiang,đềulàngườicóvịtríquantrọngtrongcơquan,điềukiệnkinhtếgiađìnhrấtkhágiả,ngaykhiconvừachàođờiđãthuêmộtngườigiúpviệcđếnnhàđểchămsóccon.Ngườimẹsaukhisinhconbathángliềnđilàm,giaotoànbộviệcchămconchongườigiúpviệc.

Nhìntừbềngoàicontrẻluônsốngcùngbốmẹ,nhưngdobốmẹcôngviệcbậnrộn,hàngngàyđisớmvềkhuya,vàthườngxuyênđicôngtác,contrẻtừsángđếntốiđềuởvớingườigiúpviệc,ngaybuổitốicũngngủcùngngườigiúpviệc,contrẻsốngởnhàmình,nhưnglạigiốngnhưmộtđứatrẻsốngcuộcsống“tầmgửi”,thiếucơhộichuyệntrò,tâmsựvớibốmẹ.Cứnhưvậy,contrẻngàycàngtỏralệthuộcvàongườigiúpviệc,ngườigiúpviệccũngrấtyêuquýcôbé,tìnhcảmgiữahaingườirấtgắnbó.Mỗilầnngườigiúpviệcvềquêthămnhà,côbéđềukhôngmuốnchovề,cònbuồnhơncảkhimẹđicôngtác.Nhưngkhicôbébốntuổi,bốmẹcôvàngườigiúpviệcđãnảysinhmâuthuẫnxungquanhvấnđềtrảlương,họđãkiênquyếtchongườigiúpviệcnghỉviệcvàtìmmộtngườigiúpviệckhác.Côbévàngườigiúpviệcmớikhônghợpnhau,haibênlụcđụcvớinhausuốtngày,bốmẹcôlạithayngườigiúpviệckhác,vẫnkhônghợp,đànhphảithayngườikhác.

Sauvàilầnthayđổingườigiúpviệc,côbécũngđãlớnthêmvàituổi,côkhôngcòngâychuyệnnữa,nhưngbấtluậnngườigiúpviệcnàođếnnhà,đềutừchốinóichuyệnvớingườigiúpviệc.Nhưthế,thựctếlàcôbéhàngngàychỉởnhàmộtmình.Bốmẹcôvẫnbậnrộnvớicôngviệc,rấtítkhicóthờigianchuyệntròvớicon.Thỉnhthoảngcódịp,liềnhỏiconthicửthếnàohoặcđưaconrangoàiănbữacơm.Mãichođếnkhinhàtrườngthôngbáovớiphụhuynhconhọbỏhọcrangoàigặpngườibạnquenquamạng,bốmẹcôbémớisốtsắng,lolắng.

Bàmẹđưaconđếngặptôi,nhưnglờinóicủachịkhônghềtỏýgìlàkiểmđiểmlạimình,chỉchorằngbảnthâncontrẻcóvấnđề,mongtôilàm“côngtáctưtưởng”chocôbé,chínhvìthếtrướcquanđiểmmàtôiđưaralàtìnhtrạngcủaconchịcóliênquanđếntháiđộnuôidưỡng

củabốmẹ,chịtỏrakhôngđồngtình.

Khitôinhắcnhởchịkhôngnênhoàntoàngiaocontrẻchongườigiúpviệc,vàđồngthờilạicoinhẹmốiquanhệgắnbóđãhìnhthànhtừlâugiữacontrẻvàngườigiúpviệcđầutiên,chịcóvẻkhôngvui,nóirấtnhiềuconcủacácgiađìnhkhácđềudongườigiúpviệctrôngcoi,cónhànàokhôngthayđổingườigiúpviệc,conngườitacũngkhôngcóvấnđềgì.Khitôiđềnghịhàngngàychịnêndànhthờigianchuyệntrò,chơiđùa,đọcsáchcùngcon,chịcóphầntứcgiận,nóitôicôngviệcbậnnhưthế,làmsaocóthờigianchonóđược,đồngthờinóihồinhỏbốmẹcũngkhôngquảntôi,khôngphảicũngvẫntrưởngthànhnhưaiđósao.Vàcuốicùngtôiđềnghị,nếucôngviệccủachịkhiếnchịbậnrộnhơnrấtnhiềusovớingườibìnhthường,thựcsựkhôngcóthờigianquantâmđếncontrẻthìchịnênnghĩcáchđểthayđổicôngviệcđi,trướcđâychịquáthờơvớicon,hiệngiờbuộcphảidùngrấtnhiềuthờigianvàcôngsứcđểbùđắplại,contrẻđãmườituổirồi,tôilongạinếutiếptụcđểthếvàinămnữacóthểsẽkhôngcòncơhộicảithiệnnữađâu.Câunói“thayđổicôngviệc”đãkhiếnngườimẹnàythựcsựtứcgiận,lúcđóchịđãtỏrõtháiđộ,đồngthờitừđótrởđikhôngđếmxỉagìđếntôinữa.

Gầnđâytôinghenóicôbénàybịbốmẹđưađếnmộtngôitrường“quânsự”.Côngviệcchínhcủa“ngôitrường”nàylàtiếnhành“huấnluyệnquânsự”đốivớihọcsinh,tứchàngngàyphảihànhquânmộtđoạnđườngrấtdài,luyệntậpđứngnghiêmtheotácphongquânđội,tậphợpkhẩncấp,aikhôngchịunghelờisẽbịđánh.“Nhàtrường”thuhọcphírấtcao,nhưngtuyểnsinhđượcrấtđônghọcsinh.Rấtnhiềuemnhưcôbénày,bốmẹrấtbận,điềukiệnkinhtếgiađìnhkhágiả,contrẻhọchànhrấttệ,liềnbịđưađếnđâycảitạo.Tôicònnghenóihiệutrưởngcủa“ngôitrường”nàycũngcómộtcậuconkhôngragì,từchỗhuấnluyệncậucontraimàanhnàythànhlậpđược“ngôitrườngquânsự”này.Contraianhkhôngđượchuấnluyệnthànhcông,vẫnkhôngcógìthayđổi,chỉcóđiềugiúpngườibốtrởthành“hiệutrưởng”,vàkiếmđượckhôngíttiền.

Tôikhôngnénnổiliềnthanthầmtronglòng,bỏtiềnmua“giáodục”làchuyệnrấtdễdàng,chỉcóđiềukhôngbiếtcuốicùnghọsẽmuađượccáigì.

Mộtvấnđềrấtlớntronggiáodụcgiađìnhhiệnđạilà,bốmẹcóthểhysinhcuộcđờichocon,nhưnglạikhôngchịuhysinhthờigianvàcôngsứcchocon.

Nhữngngườicoisựnghiệpvàcôngviệcnuôidạycontrẻlàhaivấnđềđốilậpvớinhau,nhữngngườikhôngcoitrọngthờigianvàchấtlượngởbêncon,nhữngngườikhônglưutâmđểýđến

mọisuynghĩ,cảmnhậncủatrẻ,khôngphảilàdohọkhôngyêucon,màtựđáylònghọkhôngchorằngviệcgầngũivớiconlàmộtchuyệnquantrọng.Trongmắthọ,contrẻchỉlàmộtbáuvậthoặcmộtconvậtnhỏ,cóthểtạmthờigửigắmởmộtngườiđángtincậy,sauđócóthểlấyvềmộtcáchhoànhảo,khôngchútsứtmẻbấtcứlúcnào.Họkhôngthấyđượcrằngtrẻemlàmộtcơthểsốngcótưtưởng,tìnhcảm,mọicảnhngộtrongquátrìnhtrưởngthành,mọisựbuồnvuiđềusẽđểlạidấuấnsâusắctrongcontrẻ-chúcúnnhỏbịgửinuôiởnhàngườikhác,nósẽtỏrakhôngthíchnghivìsựthayđổiđộtngộtcủangườichămsóc,contrẻcàngkhôngphảilàmộtchiếcbìnhsứhoàntoànkhôngcótưtưởng.

Mộtembégọibạnlàbốlàmẹ,đókhôngphảichuyệncóthểậmờđáplạimộtcâu,nóđòihỏibạnphảibỏrarấtnhiềuthờigian,côngsứcvàtrítuệ.Nếuđãquyếtđịnhcócon,thìphảicótráchnhiệmvớicon,coiviệcgầngũivớiconlàmộtcôngviệchếtsứcquantrọngđểnghiêmtúcthựchiện.

Khôngnêntùytiệnđưaconnhỏvềquê,đểôngbàhoặcngườithânchămsóchộ.Phảicốgắngnghĩcáchđểgiữcontrẻởbêncạnhmình,tốtnhấtlàcóthểngàyngàyđượcnhìnthấycon.Nếucókhókhăn,nênđểbốmẹtựkhắcphục,khôngnênđểcontrẻphảiđứngragánhvác.

Kểcảkhisốngcùngvớicon,cũngcầnchúýrằng,khôngnênchỉđặtcôngviệcvànhữngvấnđềliênquanđếncácmốiquanhệxãgiaoởtrongđầu,chỉdànhmộtlượngthờigianvàcôngsứccònthừarấtítchocon.Khôngnênthờơtrướcnhữngnhucầucủacon,nênnghiêmtúcnhìnnhậnvềchuyệngầngũivớicon,khôngnênđểconcủabạnthuithủitronggianphòngmàbạnđãdàycôngtrangtrí,nhưnglạibiếnthành“đứatrẻbịgửinuôi”vềmặttinhthần.

Nếuxuấtpháttừnguyênnhânkháchquan,buộcphảithườngxuyênxacon,cũngnhấtthiếtphảinghĩcáchđểcốgắnggiảmbớtsựhụthẫngvềmặttìnhcảmởtrẻ,vídụđểchotrẻvàôngbàhoặcngườichămsóctrẻtạmthờitạodựngđượctìnhcảmtrước,thờigianxatrẻnênthườngxuyêngọiđiệnthoạichotrẻ,nóichuyệnnhiềuvớitrẻ,địnhkỳvềthămtrẻ,đểtrẻcảmnhậnđượcrằngbốmẹrấtquantâmđếntrẻ,cốgắnggiảmbớtcảmgiáchẫnghụtchotrẻ.

ThượngĐếtạoraconngười,đểconngườiyêuthươngconcủamìnhmộtcáchrấttựnhiên,chínhlàvìđểbốmẹcóthểtậntâmnuôidưỡngconmình.“Côngviệcbận”haybấtkỳnguyênnhângìkhác,đềukhôngnêntrởthànhlýdokhiếnbạnkhôngtậntâmvớicontrẻ.

Chúngtanỗlựclàmviệcvốnlàđểgâydựngmộttươnglaitươiđẹphơn,nhưngcuốicùnglạiđểcôngtácgiáodụctrẻem-“tươnglaicủađấtnước”xảyranhiềurắcrối,vớinướcvớinhà,ýnghĩacủaviệcgâydựng“sựnghiệp”nàylàgì?

Vaitròcủabốmẹquantrọngbiếtbao,nếunóimộtcáchđơngiảnthìnóliênquanđếnvậnmệnhcủamộtđứatrẻ,nếunóitrêngócđộvĩmôthìnóliênquanđếntươnglaicủatoàndântộc,chínhvìthếphảilàmmộtcáchnghiêmtúc,khôngđượclơlà,nếukhôngchínhlàphạmlỗikhônglàmtrònbổnphận.

Nếubốmẹcóthểcảmnhậnđượctầmquantrọngcủamỗingàytháng,mỗicảnhngộtrongquátrìnhtrưởngthànhcủacontrẻ,biếtnhữngcảnhngộnàysẽcóảnhhưởnglớnđốivớicontrẻ,thìkhảnăngvàbiệnphápđểbốmẹvừachămconvừađilàmtựnhiênsẽcó.

Muốnlàmmộtviệcgìđósẽluôncólýdo,khôngmuốnlàmmộtviệcgìđócũngluôncócáicớ.

NhàvănnổitiếngcủaTrungQuốcTrìLợinói,“Tôipháthiệnrarằngtừcổchíkim,contrẻđềugiốngnhau,nhưngphụhuynhlạicósựthayđổirấtlớn.Hiệnnaycóquánhiềubốmẹchỉmuốnbỏtiềnrachocon,nhưnglạikhôngmuốnbỏrathờigian,côngsứcvàtrítuệ.Thựcchấtlàbốmẹđãtrởnênngớngẩn,íchkỷ,mùquáng,nguxuẩn,lườinhác”(1).Câunóicủabàkhágaygắt,nhưnglạinhằmtrúngtimđen.

________________

(1)TrìLợi,Đếnđâyconyêu,NXBNhàvăn,tháng6-2008,tr.55.

Đừngnênchỉphêbìnhcácbậcphụhuynh,tôicũngmuốnnóivớithếhệcáccụgià-ôngbànộihoặcôngbàngoạicủađứatrẻ,cóthểcôbáccókinhnghiệmdàydạntrongviệcchămsóctrẻ,cóthểcôbácvừamớinghỉhưu,sứckhỏecònrấttốt,cóthểconcáicácbáchiệngiờrấtcầnsựgiúpđỡcủacácbác,nhưngchodùthếnào,cácbáccũngkhôngcầnthiếtphải“thầutoànbộ”trongchuyệnchămsócthếhệcháucủamình.

Côbáckhôngthểđểchoconcôbáccảmthấyrằngtrongnhàcóthêmmộtembélàcóthêmmột“convậtnhỏnuôitrongnhà”,nhưnglạikhôngcầnphảitrảiquaquátrìnhnuôicontỉmỉquầncứttãđái;khôngthểđểchohọmặcdùđãlàmbốlàmmẹ,nhưngvềmặttâmlývẫnmútnúmvúvàkhôngnghĩđượcrằng,đốivớisinhlinhbénhỏnày,ngoàiviệcmìnhphảicótráchnhiệmđảmbảosựđầyđủvềmặtkinhtế,cònphảicótráchnhiệmtạodựngtìnhcảmvàgiáodục.Chínhvìthếtrongchuyệnnàycôbácnênlàmítđimộtchút,đẩynhiềuviệcchoconcáicôbáctựlàm,đểtrongquátrìnhhọclàmbốlàmmẹ,họcũngtừngbướctrởnênchínchắn.Điềunàyđềulàchuyệnhếtsứcquantrọng,hếtsứccóýnghĩađốivớihaithếhệcủahọ.

Lưuýđặcbiệt

Mộtvấnđềrấtlớntronggiáodụcgiađìnhhiệnđạilà,bốmẹcóthểhysinhcuộcđờichocon,

nhưnglạikhôngchịuhysinhthờigianvàcôngsứcchocon.

Khôngnêntùytiệnđưaconnhỏvềquê,đểôngbàhoặcngườithânchămsóchộ.Phảicốgắngnghĩcáchđểgiữcontrẻởbêncạnhmình,tốtnhấtlàcóthểngàyngàyđượcnhìnthấycon.Nếucókhókhăn,nênđểbốmẹtựkhắcphục,khôngnênđểcontrẻphảiđứngragánhvác.

Kểcảkhisốngcùngvớicon,cũngphảichúýrằng,khôngnênchỉđặtcôngviệcvànhữngvấnđềliênquanđếncácmốiquanhệxãgiaoởtrongđầu,đồngthờidànhralượngthờigianvàcôngsứccònthừarấtítchocon.Khôngnênthờơtrướcnhữngnhucầucủacon,nênnghiêmtúcnhìnnhậnvềchuyệngầngũivớicon,khôngnênđểconcủabạnthuithủitronggianphòngmàbạnđãdàycôngtrangtrí,nhưnglạibiếnthành“đứatrẻbịgửinuôi”vềmặttinhthần.

Nếuxuấtpháttừnguyênnhânkháchquan,buộcphảithườngxuyênxacon,cũngnhấtthiếtphảinghĩcáchđểcốgắnggiảmbớtsựhụthẫngvềmặttìnhcảmởtrẻ,vídụđểchotrẻvàôngbàhoặcngườichămsóctrẻtạmthờitạodựngđượctìnhcảmtrước,thờigianxatrẻnênthườngxuyêngọiđiệnthoạichotrẻ,nóichuyệnnhiềuvớitrẻ,địnhkỳvềthămtrẻ,đểtrẻcảmnhậnđượcrằngbốmẹrấtquantâmđếntrẻ,cốgắnggiảmbớtcảmgiáchẫnghụtchotrẻ.

Đẩytráchnhiệmdưỡngdụcsangchongườikhác,phươngthứcdạydỗnàytácđộngxấuđếncontrẻnhưthếnàosẽkhôngđượcthểhiệnrangay,nhưngcontrẻsẽkhônghysinhvànhượngbộmộtcáchkhôngphảitrảgiá,bấtkỳquátrìnhtrưởngthànhkhôngtốtnàođềusẽđểlạidấuvếttrongcuộcđờichúng,trởthànhmộtbệnhtrạngảnhhưởngđếnchấtlượngcuộcđờicủatrẻsaunày,đồngthờicũnggâyrarấtnhiềurắcrốichogiađình.

Máinhàhạnhphúclàkháchsạnnămsao

Chúngtasinhramộtembé,khôngnhữngphảicótráchnhiệmnuôiembélớn,màcòncótráchnhiệmđểchoemđượchạnhphúc.

SaukhichúngtôichuyểnvềsốngởDiêmĐài,mỗilầnvềquêNộiMôngCổphảichuyểntàuởBắcKinh,thườngkhôngkịpđổisangngaychuyếntàungàyhômđó,màphảiởlạiBắcKinhmộtđêm.LầnđầutiênđitheolộtrìnhnàyvềnhàlàkhiViênViênmớinămtuổi,đúngvàodịptrướcTết.

TôivàôngxãmỗingườidắtmộttayViênViên,bàntaycònlạixáchhànhlý,rakhỏinhàgaBắcKinhtrongdòngngườiđôngđúc.Tếtlàthờiđiểmngườiđilạinhiều,đôngnhưkiến.Rakhỏinhàga,khókhănlắmmớitìmđượcmộtchỗđấttrống,đặthànhlýxuống,bànxemnênnghỉđêmởđâu.Trênquảngtrườngcórấtnhiềungườicủacácnhànghỉnhỏđếnquảngcáo,chào

mờikhách,chúngtôikhôngdámtìmhọ,sợbịlừa,cũngsợphảiđixa,muốntìmmộtnhànghỉvừarẻlạivừasạchsẽ,ngàyhômsauđitàucũngtiện.

Ngóraxungquanh,nhàcaotầngdàyđặc,chúngtôikhôngbiếtnênthuêởđâu.ViênViênsốtsắnghỏi:“Bốmẹơi,chúngtasẽnghỉởđâuạ?”.

Trêntàuchúngtôiđãbànsơquavấnđềnênnghỉởđâu.Ởtrongkháchsạnsangtrọngvừasạchsẽvừadễkiếmthìđắtquá,tiếctiền;ởchỗnàorẻ,thìlạisợkhôngsạchsẽ;nhữngchỗgiácảvừaphải,erằngmấyngàynayđềuđãkínchỗ,chỗgầncólẽsẽkhôngdễtìm.Cuốicùngchúngtôithanthở,nếunhưcótiềnthìđãkhôngphảibănkhoănnhưvậy,tìmthẳngđếnkháchsạnnămsaomàởlàxong.MặcdùViênViênkhôngthamgiavàocuộcnóichuyện,nhưngcôbécũngcảmnhậnđượcnỗibănkhoăncủabốmẹ.HồibatuổiViênViênđãtừngởtrongnhànghỉnhỏmộtlần,khôngbiếttạisaolạicảmthấykhôngthoảimái,ngaycảgatrảigườngởđócũngkhôngdámchạmvào,chúngtôiphảiômbé,bémớichịungủ,sauđómớiđặtđượcbéxuốnggiường.Chínhvìthếcâuhỏicủabélúcnàycũngtỏrõvẻlolắng,chúngtôicũngnhậnrađượcvẻsốtruộtnày.

Ôngxãcúingườixuốngxáchvalylên,chỉvàomộtkháchsạnsangtrọngcaotầngngaytrướcmặt,nóivớigiọngkhoatrương:“Đinào,chúngtavàoởkháchsạnnămsao!”.ViênViênbấtngờlắm,thậtạ?Nhìnthấyvẻthànhkhẩncủacôbé,chúngtôiđềucười,vộinóivớibérằngbốđangđùađấy,chúngtavẫnnêntìmmộtnhànghỉrẻtiềngầnđâythôi,ởtạmmộtđêmlàđược.ViênViêncóvẻhơibuồn.

Kéovalyvàdắttaycôbé,vừađivừađểýxemchỗnàocónhànghỉphùhợp.Lúcđiquakháchsạncaocấpmàôngxãvừachỉbannãy,nhìnthấycácchúbảovệmặcđồngphụcchỉnhtề,lịchsựmởcửaxechokhách,đưakháchvàosảnhlớn,trôngrấtphongđộ,lịchlãm.ÁnhmắtViênViênlộrõvẻngưỡngmộ.Tôicườithầmcônàng,liềnvẽramộtconcágỗgiúpbé“nobụng”:Đợiconlớnlênkiếmđượcnhiềutiền,rồitasẽvàoởkháchsạnnămsaonhé.ĐiềunàykhiếnViênViênrấtphấnkhởi,lênkếhoạchnói:Lớnlênconsẽkiếmthậtnhiềuthậtnhiềutiền,ngàyngàyđượcởkháchsạnnămsao!Tôivàôngxãđềucười,nói:“Giỏi,cótiềnrồingàyngàysẽởkháchsạnnămsao!”.

ĐộtnhiênViênViênsựcnhớrađiềugì,liềnhỏi:“Kháchsạnnămsaonhìnnhưthếnàoạ,cógìbêntrongạ?”.

Tôinói:“Cógiườngrấtsạchsẽ,gatrảigiường,gối,chănđềurấtsạch,ngủtrênđórấtdễchịu”.

ĐiềunàykhiếnViênViêncóphầnbấtngờ,“Nhưthếkhôngphảilàgiốngnhàcủamìnhđósao

mẹ,giườngcủanhàmìnhvừasạchsẽvừadễchịu”.Rõrànglàcâutrảlờinàykhônglàmthỏamãncôbé.

Tôinghĩmộtlát,nói:“Vàcòncónhàvệsinhrấtsạchsẽ,bồnrửamặtvàbồntắmđềucóthểyêntâmsửdụng,khônggiốngnhưnhànghỉnhỏ,khôngdámdùngcảbồnrửamặtcủahọ”.

LờibổsungcủatôivẫnnằmngoàisựdựđoáncủaViênViên,nhưngkhiếncôbécóvẻyênlònghơn.“Nhàvệsinhcủanhàmìnhcũngsạch,cóthểyêntâmsửdụng...Còngìnữahảmẹ?”.

Tôilạinghĩmộtlátnói:“Cónướcnónghaimươitưgiờ,lúcnàomuốntắmcũngđược”.ViênViênlạilậptứcsosánh,nói:“Nhàmìnhcũngcóthểmuốntắmlàtắm,ngàynàocũngcónướcnóng!”.

Tôicười,đúngvậy,tạisaonhữnggìkháchsạnnămsaocó,nhàmìnhđềucónhỉ!Đểmẹnghĩthêmnữaxemsao.Lúcnàybốcôbéliềntiếplời,nói:“Trongphòngcủakháchsạnnămsaocòncótủlạnh,bêntrongcóđựngbiavàđồuống,thíchuốnglàuống”.

ViênViênvừanghethấythế,càngkinhngạchơn:“Thếthìcũnggiốngnhưnhàmình,nhàmìnhcũngcótủlạnh,bêntrongcũngcóbiavàđồuống,muốnuốnglàuống.Tủlạnhnhàmìnhcònđựngrấtnhiềuđồănngonnữa...Còncógìnữaạ?”.

Chúngtôinghĩtiếp,cũngkhôngnghĩđượcracáigìmớinữa,liềnnóitrongkháchsạnnămsaocógì,gầnnhưnhàmìnhđềucó,cũngchỉthếthôi.LầnnàythìViênViênđãthựcsựthởphào,côbéthanmộtcâu“Hóaranhàmìnhgiốnghệtnhưkháchsạnnămsao!”.Tôivàôngxãđềubậtcười.Tôinói,“Đúngthật,saotrướcđâymìnhkhôngchúýđếnnhỉ,hóaranhàmìnhgiốnghệtnhưkháchsạnnămsao”.

ViênViêntỏravôcùngphấnkhởivìsựpháthiệnbấtngờnày,khôngcòntỏvẻlolắngvàngưỡngmộnhưbannãynữa.Côbémuốnchứngthựcthêmmộtbướcnữa,liềnhỏibố:“Bốơi,bốbảonhàmìnhcógiốngvớikháchsạnnămsaokhông?”.

Lúcnàybốcủabécũngchợthiểuravấnđề,“Ờ,đúnglàgiốngthật.Hóaratừtrướctớigiờchúngtađượcởkháchsạnnămsaomàkhônghềhaybiết,maymàconđãpháthiệnra!”.

HaimáđỏhồngvìlạnhcủaViênViênrấtrạngrỡ,côbévôcùngphấnkhởi.Lúcnàychúngtôiđiđếntrướcmộtnhànghỉnhìnbềngoàitrôngcũnggọilàtạmổn,chuẩnbịvàotrongxem.LúcnàyViênViênđãtỏrarấtbìnhthản.Mìnhngàyngàyđượcởtrongkháchsạnnămsao,hômnaymớicódịpđượcởnhànghỉnhỏcũngkhôngcógìlàghêgớm.Tôidùngcâunóibannãytrêucôbé:“Saunàyconphảikiếmthậtnhiềuthậtnhiềutiền,làcóthểngàyngàyđượcởkhách

sạnnămsao,khôngcầnphảiđếnnhữngnơinhưthếnàynữa”.

ViênViênnói:“Conkhôngởkháchsạnnămsaođâu,ngàynàocũngởnhàthôi”.Tôihỏitạisao,côbénói:“Nhàmìnhchínhlàkháchsạnnămsao,trongnhàcòncóbốvàmẹnữa”.

Trẻemthựcsựlàthiênthần,lờinóicủaemdoThượngđếdạy.Đúngvậy,cósựhàohoasangtrọngnàosođượcvớiviệccảnhàvuivẻsốngbênnhau.Máinhàcóđượctìnhyêumớiđượcgọilànhà,mộtgiađìnhsốnghạnhphúcbênnhau,đóchínhlàthiênđườngđặtgiữanhângian!

HọcgiảnổitiếngcủaĐàiLoanPhụBộiVinhnói:Nếuconngườikhôngcómộtmôitrườnggiađìnhtốt,rấtkhócóthểsốngmộtcuộcđờibìnhthường(1).

_______________

(1)PhụBộiVinh,Dùngcáigìđểtướimátchotâmhồn,NXBVănhóaquốctế,tháng9-2006,tr.3.

Tấtcảcácbậcphụhuynhđềuđangnỗlựctạoramộtcuộcsốngtốtđẹpchocon,đềumuốnxâydựngmáinhàthànhthiênđườnghạnhphúccủacon.Nhưngcóbaonhiêungườilạidùngsaiphươngpháp,songsongvớiviệcrasứcmuađồvềnhà,vôtìnhhọđãpháhỏngbầukhôngkhítronggiađình,khiếngiađìnhđộngmộtchútlàbiếnthànhđấutrườnglợiíchcủavợchồng.Mộtcungđiệnlạnhlẽokhôngcósứcsống.Niềmhạnhphúcđánglẽcontrẻphảiđượchưởng,khôngbiếtđãthấtthoátđibaonhiêutrongnhữnggiađìnhnhưvậy.

Tôicóquenmộtgiađình,cảhaivợchồngđềurấtkhá,ngườichồngthànhđạttrongsựnghiệp,ngườivợxinhđẹpgiỏigiang,cómộtcôcongáilanhlợiđángyêu.Cuộcsốngcủahọđánglẽphảidễchịunhưkháchsạnnămsao,nhưnghọlạibiếnnóthành“nhànghỉnhỏ”.

Giữahaivợchồnghọkhôngcómâuthuẫngìlớnlắm,haivợchồngrấtquantâmnhau,nhưngtrongmộtsốchuyệnvặtvãnhlạikhôngnhườngnhịnnhau,thườngxuyêncãinhau,khôngaichịuthuaai,luônchorằngđốiphươngphảinhượngbộ.Trongnhữngnămthángkinhtếgiađìnhcònchưakhágiảlắm,họthườngxuyêncãinhauvềvấnđềkinhtế;đếnkhigiađìnhđãmuađượcxehơivàhaicănhộ,điềukiệnvậtchấtđãkháổnđịnh,họlạicãinhauvìquanđiểmdạyconkhácnhau.Tómlại,trongcuộcsốngcómâuthuẫngìcầnphảigiảiquyếtthìđóchínhlànguyênnhânkhiếnhọcãinhau.Saukhicãinhauthườnglàchiếntranhlạnh,một,haithángkhôngnóichuyệnvớinhau.Đãtừngnảyraýđịnhlyhôn,nhưnglạikhôngcómâuthuẫngìquálớn,cảhaingườikhôngmuốnchiataynhau,cuộcsốngcứtrôiquatrongbấthòanhưvậy.Hiệngiờ,haingườiđãbướcvàotuổitrungniên,cuốicùngđãhiểuranhữngcuộctranhcãitrước

đâythậtvônghĩa,quanhệgiữahaingườiđượccảithiệnrõrệtvàđãbắtđầumộtcuộcsốngmới,nhưngnhữngảnhhưởngxấutrongquátrìnhtrưởngthànhcủacontrẻđãkhôngthểcứuvãnđượcnữa.

Phảisốngtrongmộtbầukhôngkhígiađìnhnhưvậy,côbélúcnàocũngtỏrathấpthỏm,bấtan,côkhôngbiếtbaogiờbốmẹlạicãinhau,trởnênnhạycảm,bấtluậntronghoàncảnhnào,chỉcầncóainóitomộtchútlàcôbélạitỏrasợhãi.Từnhỏcôbéđãrấtmongmộttronghaibênbốhoặcmẹđicôngtác,nhưthếgiađìnhsẽđượcyênổnmấyngày.Phảisốnggiữacáccuộctranhcãivàchiếntranhlạnhbấttậncủabốmẹ,hiệngiờcôbénàyđãvàocấpba,tínhtìnhuuất,nóngnảy,thànhtíchhọctậpkhôngtốt,khôngtựtin,khiếnbốmẹvôcùngđauđầu.Hiệngiờđiềukhiếnhọlolắngnhấtlàcôbékhôngthiđượcvàođạihọc,khôngthểtựlậpthìsẽthếnào.Hiệngiờhọcàngrasứckiếmtiền,dườngnhưmuốnkiếmđủchoconmộtnguồntàisảndùngcảđờicũngkhônghết.Nhưngbấtluậnkiếmđượcbaonhiêutiền,mỗikhinghĩđếnvấnđềcủaconhọlạicảmthấykhôngantoàn,khôngthỏamãn.

Đươngnhiêntrongcuộcsốnggiađìnhkhôngthểkhôngcóxungđột,tụcngữnóibátđũacòncólúcxôhuốngchivợchồng,mốiquanhệgiađìnhtốtkhôngđồngnghĩavớiviệcgiađìnhlúcnàocũngêmấm.

Tôivàôngxãcũngthườngxuyêncómâuthuẫn,nhưngthôngthườngchúngtôiđềucốgắngtránhViênViên,cốgắnggiảiquyếtnhanhvấnđềtrongphạmvihaingười.Nếuthựcsựkhôngtránhnổi,cũngphảicốgắngkìmchếmình,ítnhấtkhôngđểcuộctranhcãilàmcontrẻsợ.CólúccũngnhờViênViênđứngralàmtrọngtài,chúngtôitinrằngcáchnhìnnhậnvấnđềcủacontrẻtươngđốikháchquan.Chúngtôilắngngheýkiếncủacôbémộtcáchrấtchânthành,đứngtrêngócđộcủaconđểpháthiệnvấnđềcủamình.Mặcdùhồinhỏcôbéthường“xửánkhôngcôngminh”,thườngvôtìnhthiênvịtôi,nhưngđiềunàyítnhấtgiúpbốcôbéýthứcđượcnguyệnvọngcủacontrẻ,xuấtpháttừnguyệnvọngcủacon,anhcũngchủđộngnhậnsai.VàtôicũngthườngxuyênnhượngbộbốViênViên,nếupháthiệnraanhvôcùnggiậndữ,hoặcvìmuốnnhanhchóngkếtthúccuộcchiến,tôisẽgạtnhững“nguyêntắc”và“lýdo”củamìnhsangmộtbên,chủđộngnhậnsai,hòagiảivớianh.Cuộctranhcãigiữachúngtôitừtrướctớigiờđềulàtốcchiếntốcquyết,khôngbaogiờđểkéodàiđếnngàyhômsau,khôngđểbầukhôngkhíứcchếbaotrùmlêncảgiađình.Hànhvicủabốmẹkhiếncontrẻthấyđượcrằng,giữaconngườivớiconngườicómâuthuẫnlàđiềubìnhthường,điềuquantrọnglàgiảiquyếtbằngtháiđộnhưthếnào.

Hônnhânlàmộtmốiquanhệsâusắcgiữaconngườivớiconngười,sựchânthựccủanhân

tính,tốchấtvănhóa,giátrịquan,khảnăngyêu...đềuđượcthểhiệnrấtrõtrongmốiquanhệnày.Nólàcuốntựtruyệndohaingườilớnviếtchung,làcuốnsáchvỡlòngđểđứaconmàhọyêuthươngnhấtcảmnhậnhạnhphúccủacuộcsống,cảmnhậncáiđẹpcủasinhmệnh,nhậnthứcđượcmốiquanhệgiữaconngườivớiconngười.

Chodùlyhôn,chỉcầnlýtrívàthểdiện,cũngcòntốthơnviệcbắtcontrẻphảichịuđựngnhữngcuộctranhcãi,giàyvòkhôngbiếtđâulàđiểmdừng.NhàtriếthọcErichFrommnói:“Khimộtcuộchônnhânbấthạnhphảiđốimặtvớinguycơtanvỡ,luậncứcũkỹgiữahaibốmẹlà,họkhôngthểchiatay,đểkhỏiphảicướpđiniềmhạnhphúcmàmộtgiađìnhtrọnvẹnđemlạichocontrẻ.Tuynhiên,bấtkỳđềtàinghiêncứusâusắcnàocũngchorằng,đốivớicontrẻ,bầukhôngkhícăngthẳngvàkhôngvuivẻtronggiađìnhcòncóhạihơncảsựtanvỡcôngkhai,bởisựtanvỡcôngkhainàyítnhấtgiáodụcđượctrẻrằng,conngườicóthểdựavàosựquyếtđoándũngcảmđểkếtthúcmộttrạngtháisốngkhôngthểchấpnhận”(1).

__________________

(1)ErichFromm,Ngườivìmình,TônYYdịch,TamLiênthưđiếm,tháng11-1988,tr.310.

Bốmẹthườngmuốntíchcópnhiềutiềnhơnchocon,nhưngthựctếbaonhiêutiềncũngkhôngthểmuađượcniềmvuichotrẻ.Hômnaytàisảnmấtđi,ngàymaicóthểkiếmlạiđược,nhưngniềmhạnhphúc,cơhộigiáodụctrongquátrìnhtrưởngthànhcủatrẻ,nếuđãmấtđisẽmãimãikhôngthểtìmlạiđượcnữa.Chocontrẻmộtgiađìnhhạnhphúc,đểchúngđượctrưởngthànhmộtcáchlànhmạnhtrêncảhaiphươngdiệnsinhlývàtâmlý,trởthànhmộtconngườipháttriểnhàihòa,đâymớilàkhobáudồidàonhất,suốtđờidùngkhônghếtmàbốmẹcóthểđemlạichocon.

Nếunóitrạngtháicủagiađìnhcũngcóthểgắnsốsaonhưkháchsạn,khôngcócấpbậcnàocaohơnbầukhôngkhígiađìnhhàihòa,hạnhphúc.Nhàởcóthểnhỏđimộtchút,đồgiadụngcóthểcũmộtchút,đồđiệntửcóthểítmộtchút,nhưngtìnhyêuvàsựthânmậtnhấtthiếtphảinhiều-giađìnhhạnhphúcchínhlàkháchsạnnămsao.

TôimuốntríchdẫnmộtđoạnvănmànhàtriếthọcErichFrommđãtừngnóiởđây,đểchiasẻvớicácbậcbốmẹ:

MảnhđấtmàThượngđếhứasẽbantặngchoAbrahamvàhậuduệcủaông(mảnhđấtthườnglàsựtượngtrưngchotìnhyêucủangườimẹ)đượcmiêutảlà“đâuđâucũngcósữavàmậtchảy”.Sữalàsựtượngtrưngtrênphươngdiệnthứnhấtcủatìnhyêu,làđiềutượngtrưngchosựquantâmvàkhẳngđịnh.Cònmậtlạitượngtrưngchosựngọtngàocủasinhmệnh,niềm

hạnhphúccủacuộcsốngvàtìnhyêuđốivớisinhmệnh.Hầuhếtmọingườimẹđềucóthểcho“sữa”,nhưngchỉcómộtsốítngườimẹcóthểcho“mật”.Đểcóthểchoconmật,mộtngườimẹkhôngnhữngbuộcphảilàmột“ngườimẹtốt”,màcònbuộcphảilàmộtngườimẹhạnhphúc-sựảnhhưởngnàycủangườimẹđốivớicontrẻnóithếnàocũngkhôngcógìlàquá.Tìnhyêucủangườimẹđốivớisinhmệnhgiốngnhưsựlolắng,thấpthỏmcủabàngấmdầnvàocontrẻ.Haitháiđộnàyđềucósựảnhhưởngsâusắcđốivớinhâncáchcủatrẻ.Đúngvậy,giữađámcontrẻ-vàcảngườilớn,ngườitacóthểphânbiệtrađượcnhữngngườinàochỉcóđược“sữa”,cònngườinàođồngthờicóđượccả“sữa”và“mật”(1).

__________________

(1)ErichFrom,Ngườivìmình,TônYYdịch,TamLiênthưđiếmtháng11-1988,tr.270.

Chúngtasinhramộtembé,khôngnhữngphảicótráchnhiệmnuôiembélớn,màcòncótráchnhiệmđểchoemđượchạnhphúc.

Lưuýđặcbiệt

Máinhàcóđượctìnhyêumớigọilànhà.

Nếuconngườikhôngcómộtmôitrườnggiađìnhtốt,rấtkhócóthểsốngmộtcuộcđờibìnhthường.

Hônnhânlàmộtmốiquanhệsâusắcgiữaconngườivớiconngười,sựchânthựccủanhântính,tốchấtvănhóa,giátrịquan,khảnăngyêu...đềuđượcthểhiệnrấtrõtrongmốiquanhệnày.Nólàcuốntựtruyệndohaingườilớnviếtchung,làcuốnsáchvỡlòngđểđứaconmàhọyêuthươngnhấtcảmnhậnhạnhphúccủacuộcsống,cảmnhậncáiđẹpcủasinhmệnh,nhậnthứcđượcmốiquanhệgiữaconngườivớiconngười.

Chodùlyhôn,chỉcầnlýtrívàthểdiện,cũngcòntốthơnviệcbắtcontrẻphảichịuđựngnhữngcuộctranhcãi,giàyvòkhôngbiếtđâulàđiểmdừng.

Đốivớicontrẻ,bầukhôngkhícăngthẳngvàkhôngvuivẻtronggiađìnhcòncóhạihơncảsựtanvỡcôngkhai,bởisựtanvỡcôngkhainàyítnhấtgiáodụcđượctrẻrằng,conngườicóthểdựavàosựquyếtđoándũngcảmđểkếtthúcmộttrạngtháisốngkhôngthểchấpnhận.

Chỉlập“sổghicông”,khônglập“sổghitội”

Lập“sổghicông”làmộtphươngpháptươngđốitốt,chúngtôichưabaogiờdùngtiềnđể

thưởngchoViênViên,phầnthưởngcủabốmẹchínhlànhữngbônghoađỏtrongcuốnsổnày,nókhôngthểdùngtiềnđểtínhtoángiátrị,nhưnglạivôcùngquýgiá,hỗtrợchochúngtôibồidưỡngrấtnhiềuphẩmchấttốtởcontrẻ.

KểtừkhiViênViênbốntuổi,tôimuachocôbémộtcuốnsổnhỏ,chuyênghilạinhữngviệctốtmàcôbéđãlàm.Cuốnsổkhônglớnlắm,mỗitrangchỉghimộtchuyện,nhữngviệcđượcghirấtđơngiản,vềcơbảnchỉcómấychữ,vídụ“thudọnđồchơi”,“vứtrác”,“tựkểchuyện”,“tốimộtmìnhvàobếpbậtđènlấytăm”,“họcđượccáchxemđồnghồ”...,mỗitrangđềudùngbútđỏvẽmộtbônghoaxinhxắn-đâychínhlàphầnthưởngdànhchocôbé.Chúngtôigọicuốnsổnàylà“sổghicông”.Tôipháthiệnramỗilần“ghicông”choViênViên,côbéđềurấtphấnkhởi.Cáchmộtthờigianlạiđiđếmxemmìnhđãcóđượcbaonhiêubônghoa.

Phươngphápnàyrấtcóíchchoquátrìnhtrưởngthànhcủatrẻ.Mộtlàtrẻđượcbiểudương,cảmthấyrấtvinhdự;hailànhữngviệcđượcghitrongsổcótácdụngnhắcnhởbé,giúpbétừsaukhôngquênlàmnhữngviệctốtnày;balàtấtcảnhữngchữghitrêncuốnsổnhỏnày,ViênViênđềunhớđược,côbéthườngxuyênđọclạinhữngthànhtíchcủamìnhkhiđếmsốbônghoa,cũngbiếtthêmđượckhôngítmặtchữ.

ĐếnkhiViênViênvàocấpmột,côgiáotrongtrườngthườngxuyênthưởnghoađỏ,tứclàđóngmộtcáidấuinhìnhbônghoađỏlêntờgiấynhỏ,tíchđủmườibônghoađỏlàcóthểđổiđượcmột“mặtcười”.Phíacuốilớpcómộtbảngkhenthưởng,dướitêncủaaicódánnhiều“mặtcười”nhấtthìchứngtỏngườiđóthựchiệntốtnhất.Trongcảthờigianhọccấpmột,ViênViênluôncótêntrongbảngvàng,vàtổngsố“mặtcười”đứngvịtrísốmột,sốhaicủahớp.Tronglòngchắcchắnchúngtôirấtmừng,nhưngkhôngbaogiờchúngtôiđirêuraovềchuyệnnày,chỉtỏrađâylàđiềubìnhthường,khôngcógìđángnói.Làmnhưvậylàvìsợcôbésẽcảmthấymìnhhơncácbạn,sợcôbésẽquáchútrọngvàovấnđềkiếm“mặtcười”,từđómấtđisựtựnhiênvàhàihòatronghànhđộng.

Songsongvớiđó,“sổghicông”trongnhàvẫnđượcbổsungthêmmộtsốnộidung,nhưngkhôngcólầnnàoghicôbéđạtđiểmcao.Chúngtôiluônchorằnggiaiđoạntiểuhọcquantrọngnhấtlàbảovệniềmhứngthúđốivớiviệchọctậpcủacontrẻ.Nếuquáquantâmđếnvấnđềđiểmsố,sosánhchuyệnxếphạng,thựcrađềulàphávỡniềmhứngthúđốivớiviệchọccủatrẻ.Khicontrẻđượcngườilớnđịnhhướngsangquantâmđếnđiểmsố,xếphạng,trẻsẽkhôngcònhứngthúđốivớiviệchọcnữa.Phíanhàtrườngđãquáchútrọngvàovấnđềthànhtích,nếuphụhuynhlạitiếptụchùavào,khôngnhữngkhôngthúcđẩychoviệchọccủatrẻtrongtươnglai,màcòngâyphảntácdụng.

ChínhvìthếtrongthờigianViênViênhọccấpmột,nhữngnộidungđượcghitrongcuốnsổvẫnchỉlànhữngchuyệnnhỏnhặt,vídụ“giúpmẹrửabát,rửarấtsạch”,“chơiđànnhịhay”,“họcđượccáchtháikhoaitây”...Đếncuốikỳ,cũngghilạicôbéđạtđượcnhữnggiảigìtronghọckỳnày,đâychủyếulàđểlưugiữconsố.Ngoàiracònghilạimộtsốbài“thơ”docôbéviết,rấtngâyngô.

NămmườituổiViênViênvàolớpbảy,nộitrúởtrường,cuốituầnvềnhàmộtlần,lúcđầukhôngquen,nhớnhàđếnphátkhóc.Tuầnthứhaivềnhàcôbénóituầnnàykhôngkhóc,tôivộighilại“tuầnthứhaiởtrườngkhôngkhócnữa”.Trongthờigiannày,“thànhtích”vềcơbảnđềulànhữngcáicóliênquanđếncuộcsốngởtrườngcủacôbé:“gấpchăngọngàng,đượccôgiáokhen”,“tựmìnhgiặtquầnáo,giặtsạch”...Đâylàmộtsốsựtiếnbộbênngoàitrongquátrìnhtrưởngthànhcủacôbé,đồngthờicũngghilạisựtrưởngthànhvàtiếnbộbêntrongcủacon.MộtlầntôivàViênViênxảyratranhcãi,trongquátrìnhtranhluậnchúngtôiđềutỏrakhôngvui.Nhưngcôbékhôngbảovệquanđiểmcủamìnhmộtcáchquákhích,màbiếtvừatranhluậnvừasuynghĩ,đếnkhinhậnthứcđượcmẹnóicólýliềnngừngtranhluận,sauđócùngmẹsắpxếplạitưduy.Đâylàsựchínchắncủacôbé,cũnglàmộtvẻđẹp.Chínhvìthếtôicũngghilạichuyệnnàyvàocuốnsổ,đồngthờithưởngchomộtbônghoađỏ.ĐiềunàykhiếnViênViênhiểuthêmđượcrằng,tranhluậnlàđểlàmrõđúngsai,chứkhôngphảiphảnbác,hạgụcđốiphương.

Rồicôbébướcvàotuổidậythì,contrẻngàycàngcóchínhkiến,cátínhhơnvànhanhchóngtrởnênchínchắn,phầnthưởngvẽhoađỏgiờđãquáconnít.Điềuchủyếunhấtlàcácphươngdiệnnhưcátính,suynghĩ,họctập...ViênViênđềuthểhiệntrạngtháirấtổnđịnh,chúngtôichútrọnghơnđếnviệcchuyệntrò,tâmsựvớicon.ChínhvìthếsaukhiViênViênlênlớptám,cuốnsổgầnnhưkhôngghithêmgìnữamàdừnglạirấttựnhiên.HiệngiờViênViênđãvàođạihọc,“sổghicông”đãtrởthànhmộtmón“đồquý”củagiađìnhtôi,trởthànhminhchứngchoquátrìnhtrưởngthànhhạnhphúccủacôbé.Chúngtôicócảmgiácrằng,lập“sổghicông”làmộtcáchtươngđốitốt,chúngtôichưabaogiờdùngtiềnđểthưởngchoViênViên,phầnthưởngcủabốmẹchínhlànhữngbônghoađỏtrongcuốnsổnày,nókhôngthểdùngtiềnđểtínhtoángiátrị,nhưnglạivôcùngquýgiá,hỗtrợchochúngtôibồidưỡngrấtnhiềuphẩmchấttốtởcontrẻ.

Trẻemcũngnhưngườilớn,đềuthíchđượckhẳngđịnh,đượckhíchlệ.Trongmôitrườngkhẳngđịnhvàkhíchlệ,chúngmớidễtựtinhơn,dễtiếnbộhơn.Sailầmcủarấtnhiềubậcphụhuynhlàởchỗluônthíchdùngvậtchấtđểthưởngchocontrẻ,điềunàychứngtỏhọkhônghiểucontrẻ-đốivớinhữngđứatrẻngàynaykhôngphảitrảiquasựthiếuthốnvềmặtvật

chất,tácdụngkhíchlệkhônglớn,cóthểsẽđemlạisựthỏamãnnhấtthời,nhưngcũngsẽkéodàikhônglâu;chỉcóniềmvuivềtinhthầnvàsựthỏamãnrằngmìnhđãthànhcông,mớicóthểđemlạiniềmhạnhphúcvàđộnglựcthựcsự.

Tôinóichomộtsốbậcphụhuynhnghevềphươngphápnày,cóngườithậmchínói:Đólàdoconchịtừnhỏđãcónhữngbiểuhiệntốt.Contôingàynàocũngkhiếntôiđauhếtcảđầu,làmgìcóviệctốtnàođángđểghilại.

Cáchsuynghĩnàythậtlàsailầm.

Thựcraưuđiểmcủamỗiđứatrẻđềunhiềunhưnhau,đặcđiểmcủachúngthườngchínhlàưuđiểmcủachúng.Nhữngưuđiểmnàylànhữnghạtgiốngẩngiấutronglòngcontrẻ,cầnphảiđượcvuntướimộtcáchthíchđángtrongthờiđiểmthíchhợpmớicóthểnảymầm,bénrễ,đơmhoa,kếttrái.Mộtđiềuđángtiếclàkhôngítphụhuynhchỉgiỏipháthiệnkhuyếtđiểmcủatrẻ,trongkhilạirấtthờơvớiưuđiểmcủachúng,suốtngàychỉphêbìnhvàralệnhchotrẻ.Hạtgiốngvốncóthểpháttriểntronglòngcontrẻ,luônbịbănggiá,sươnggióvùidập,khôngthểlớnlên,mãichođếnkhihéokhôhoặcchếtđi-đâychínhlàlýdotạisaorấtnhiềuđứatrẻđếncuốicùngthậtsựlạikhuyếtđiểmđầymình,rấtkhótìmraưuđiểm.

Cócâudanhngônnóirằng,thếgiankhôngthiếucáiđẹp,chỉthiếuđôimắtpháthiệnracáiđẹp.Chodùbốmẹkhôngcóthờigianghichéplạicụthể,nhưngítnhấttronglòngcũngphảilậpmộtcuốn“sổghicông”nhưvậy.Tronglòngcócuốnsổnhưthế,ánhmắtvàlờinóicủabạnsẽbộclộra,contrẻsẽhoàntoàncảmnhậnđược.“Thànhtích”màbạnghichotrẻcàngnhiều,bạnsẽđemlạicàngnhiềuniềmvuivàsựtựtinchotrẻ,điềunàysẽkhiếntrẻngàycàngtrởnêntốthơn.

Cóbậcphụhuynhtrongvấnđềưukhuyếtđiểmcủacon,cáinàotốtsẽbiểudương,mặtnàoxấucũngsẽkịpthờichỉra.Xétvềlýkhôngcógìlàsai,nhưngnếuphươngphápthaotáckhôngđúng,cũngcóthểsẽxuấthiệnmộtsốvấnđề.

Dướiđâylàmộtvídụmàtôigặp,kháđiểnhình.

ChuyệnnàycầnphảibắtđầutừViênViên.Hồicôbéhọccấphai,mộtlầntôikểchocôbénghechuyệncủachúngtôihồinhỏ,nhắcđếnquêcủatôi,mọingườikhichếgiễunhữngngườitưởngrằngmìnhđạtđượcthànhtựughêgớmlắmsẽnói,“ghimộtthànhtíchvàođáybôchoanh”.ViênViêncảmthấycâunóinàyrấthay,tưởngtượngrahìnhảnhđórấtthúvị,chúngtôiliềnbànnhauđãkhôngcòndùng“sổghicông”nữa,từnayghihếtcônglaolênđáybô.Tôitìmmộttờgiấy,ViênViênvẽhìnhmộtcáibôrấttolêntrên,lạiviếtthêmbachữ“sổghicông”;tôi

viếtlênđómấy“việctốt”màgầnđâycôbélàm.Chuyệnnàychỉlàmộttròđùacủachúngtôichứkhôngphảilàđểkhíchlệ.BởiViênViênkhôngthiếunhữnglờikhen,côbécũngđãkháchínchắnrồi.Chínhvìthế,tôicũngkhông“ghicông”nhiềuchocôbélên“chiếcbô”này,sauđólạighithêmhaichuyệnnữa,tổngcộngcũngchỉcónăm,sáuviệc,sauđólườinêncũngkhôngghinữa.

Tờgiấynàydántrêntườngmộtthờigianrấtdài,bịmộtngườibạnthâncủatôinhìnthấy,lúcđóchịđangrầurĩvìvấnđềquảnlýcôcongái.Tiệnthểtôiliềnkểchochịnghemặttốtcủaviệclậpsổghicông.Chịcảmthấyphươngphápnàyrấtmớilạ,rấttốt,nóicũngsẽvềnhàkiếmmộttờgiấydánlêntường,khíchlệcôcongáimườituổicủachị.Sauđómộthômtôiđếnnhàchị,thấyquảnhiênchịđãlàm,nhưngtrongkhâuthaotáclạicómộtsốvấnđề.

Tờgiấynàyđượcchiathànhhaicột,mộtbênviếtưuđiểm,mộtbênviếtkhuyếtđiểm.Đúnglàchịcũngrấtcódụngý,vừamuốnđểconbiếtưuđiểmcủamình,đồngthờicũngmuốnđểconghinhớnhữngkhuyếtđiểmcủamình.Nhưnglàmnhưthếnàyrõrànglàkhôngphùhợp.

Bởivìlập“sổghicông”làđểnhằmđạttớitácdụngxúctác,khiếncontrẻcóđượcniềmvuivàsựtựtinsaukhithỉnhthoảngcónhữngbiểuhiệntốt,khiếnnhữnghànhvithỉnhthoảngmớicónàycuốicùngtrởthànhmộthànhviổnđịnhcủachúng.Cũngvớicáilýnhưvậy,đemnhữngkhuyếtđiểmcủatrẻviếtrabằnggiấytrắngmựcđenrồidánlêntường,khôngngừngnhắcnhở,cũngcóthểkhiếnnhữnghànhvinàyổnđịnhlại-vốnlànhữngcáixấumuốnvứtbỏ,dướisựkíchthíchnàyrấtdễkhiếncontrẻtựámthịvớimình,tưởngrằngnhữngthóiquenxấuđólàhànhvitấtyếucủamình.Kếtquảcuốicùnglà,ưuđiểmsẽcủngcốthànhưuđiểmthậtsự;khuyếtđiểmcũngsẽđượccủngcố,trởthànhkhuyếtđiểmkhôngthểsửađược.

Giáodụcnằmtrongcácchitiết,thậtlàsaimộtly,đimộtdặm.

Ýthứctựkiểmđiểmvàkhảnăngtựkiểmsoátcủatrẻemchưađượchìnhthành,chúngdễbịchiphốibởisựámthịvàniềmhứngthú.Ngườilớntưởngrằngviếtranhữngkhuyếtđiểmcủatrẻ,dánởtrướcmặt,consẽthườngxuyêntựnhắcnhởmình,uốnnắnnhữngsaisótcủamình.Suynghĩnàythựcsựkhônghiểuđặcđiểmcủacontrẻ.Hơnnữa,tấtcảcácvịkháchđếnchơinhàchịđềunhìnthấytờgiấynày,baonhiêukhuyếtđiểmghitrênđó,cũngsẽlàmtổnthươngđếnlòngtựtrọngcủatrẻ.

Chínhvìthếtôinhắcnhởngườibạnnàyrằng,saophảighinhữngcáitrẻkhôngmuốnđểlộralêntường.Trêngiấychỉghiưuđiểm,khôngghikhuyếtđiểm,chỉghi“công”khôngghi“tội”,hiệuquảsẽtốthơn.

Chịhỏitôivớivẻlolắng,conchịcórấtnhiềutậtxấumàchịmuốnconphảisửa,thếthìlàmthếnào,lẽnàoviếtranhưthếđểnhắcnhởcôbékhôngtốthaysao?Tôinói,dĩnhiênlàcóthểnhắcnhở,nhưngphảithaybằngmộtcáchnóikhác,biếnhếtmọicái“tội”củatrẻthành“công”đểnói,tứctrướchếtphụhuynhphảiýthứcđượcrằng“chỉlậpsổghicông,khônglậpsổghitội”.

Vídụmộtđứatrẻkhôngchịuchămchỉluyệnđàn,bốmẹphảinhắcnhởmớichịuluyện,bạnkhôngnênghi“khôngtựgiácluyệnđàn”,màphảinhìnthấyrằngítnhấtcontrẻngàynàocũngluyện,liềnghi“kiêntrìluyệnđànhàngngày”;tiếpsauđócôbévẫnlườibiếng,khôngmuốnluyệnđủmộttiếngđồnghồ,bạnkhôngnênviết“khôngchơiđủmộttiếngđồnghồ”,màghi“mặcdùchỉluyệnđượcbốnmươiphút,nhưngchơirấttiếnbộ”;côbépháthiệnrarằngchơibốnmươiphútbạncũngcóthểchấpnhậnđược,thờigiansauđóchỉluyệnbốnmươiphút.Vàthếlàtrướchếtbạnhãytránhvấnđềthờigian,ghi“luyệnđànrấtchuyêntâm,trìnhđộđangdầndầnđượcnângcao”-Cũngcónghĩalà,trongnhữngmặtkhôngtốtcủacontrẻ,luôntìmrađượcđiểmđángđểbiểudương,luôntạosựámthịvàkíchthíchtốtchotrẻ.Cứnhưthế,contrẻsẽdầndầncảmthấymìnhcũngkhôngtồi,thayđổicáchluyệnchođủthờigianthànhcáchluyệnchođúngkỹnăng.Khitrẻkhôngcònchốngđốilạibốmẹ,tronglòngthựcsựmuốnluyệntốtmộtbảnnhạc,trẻsẽkhôngđểtâmđếnviệcchơilâumộtchúthaychơiítmộtchútnữa;hơnnữanếuchơinửatiếngđồnghồmàchuyêntâm,nghiêmtúcsẽtốthơnlàchơilấylệmộttiếngđồnghồ.Ngườibạncủatôivẫncònđôichútlolắng,hỏitôi,khôngnênvạchrakhuyếtđiểmcủatrẻư?Khôngchỉrathìtrẻsẽkhôngthểsửađược,tìnhhìnhsẽcàngngàycàngnghiêmtrọng,nhưthếthìlàmthếnào?

Tôinói,mộtsốbậcphụhuynhsởdĩthườngxuyênphêbìnhgiáodụccontrẻ,chínhlàdocómộtsuynghĩsailầmănsâuvàomáurằng,nếumìnhkhôngnói,khôngthườngxuyênnhắcnhở,contrẻsẽkhôngbiếtsửakhuyếtđiểm,càngngàycàngsađọa.Thựctếlà,mỗiđứatrẻđềucólòngtựtrọng,chítiếnthủlàbảntínhcủatrẻ,chỉcầnkhôngbịbópméo,chắcchắnsẽpháttriểnbìnhthường.Đốivớimộtkhuyếtđiểmnàođóởtrẻ,cóthểnhắcnhởmộtcáchthíchđáng,khiđãpháthiệnrakhuyếtđiểmnàylặpđilặplạinhiềulần,thìphảisuynghĩđếnviệcápdụngphươngphápkhíchlệ,lặnglẽgiúptrẻkhắcphục,chứkhôngnênphêbìnhmộtcáchtrựctiếpvànhiềulần,đừngnóinhữngcâunhư“Mẹđãnhắcconbaonhiêulầnrồimàconkhôngchịusửa”.Phêbìnhlặplạinhiềulầngiốngnhưcuốn“sổghitội”dántrêntường,sẽcốđịnhkhuyếtđiểmcủatrẻ.Khiếntrẻkhócóthểdứtbỏkhuyếtđiểmđó.

Đểchongườibạnthânnàycủatôihiểuhơn,tôilạiđưaramộtsốkiếnnghịchochị.

Vídụconbuổisángngủdậychuẩnbịđihọcnhưngluônlềmềchậmchạp,luônphảicóchịthúc

giụcmặcquầnáo,ăncơm,cầmcặpsách,phảiđểchịkéochạyrangoàimớikhôngbịmuộngiờ.Vậythìchodùhàngngàychịnóicâu“Maulên,đừnglềmềnữa”hàngnghìnlần,phêbìnhcontrẻhàngvạnlần,cũngkhôngthểgiảiquyếtvấnđề;lờinhắcnhởđềuđặnhàngngàycủachịchỉkhiếncontrẻhìnhthànhmộtcáchổnđịnhthóixấunày.Nếuchịthaybằngmộtcáchkhác,cóthểsẽcảithiệnđượcvấnđềmộtcáchcănbản.Bạncóthểnóichuyệnvớitrẻmộtlầnmộtcáchnghiêmtúc,thânthiện,bảovớitrẻrằngbắtđầutừngàymai,buổisángphảitựmìnhsắpxếpthờigianđihọc.Sauđótừngàyhômsau,bạnsẽkhôngthúcgiụcnữa.Bạnchỉhoànthànhnhữngviệcmàbạncầnphảilàm,nhưchuẩnbịđồănsáng,thudọntươmtấtchomình,chuẩnbịđưaconđihọc.Cònvềphầncon,thờigiancủacon,contựsắpxếp,bạncứbìnhthảnđợicôbélềmề.

Ngàyđầutiêncontrẻkhôngquen,cóthểđểmuộnmộttiếngđồnghồ,trênđườnglophátkhóc,nổicáuvớibạn,tráchbạnkhôngnhắcnhởmình.Lúcnày,bạnliềnbiểudươngconrằng:“Mẹpháthiệnraconlàmộtcôbéngoan,cóchítiếnthủ,khôngmuốnđihọcmuộn.Hômnaylàngàyđầutiêncontựmìnhsắpxếpthờigian,vẫnchưaquenlắm;từlầnsauchắcchắnsẽsắpxếpổnthỏahơn”.Chúý,khinóicâunày,bạnphảitỏrõthànhý,khôngnênnóitráivớilòngmình.Chỉcầnphụhuynhkiêntrì,nhẫnnại,trongquátrìnhnàykhôngnổicáu,khôngchỉtrích,khônglàmthay,kiêntrìđểtrẻtựquảnlýmình,thườngxuyên“ghicông”chocontrẻ;khicontrẻlạilặplạilỗicũ,bạnvẫncóthểtìmrađượcđiểmtíchcựctrongnhữngbiểuhiệntiêucựccủatrẻ,chânthànhbiểudươngtrẻ.Nhưthế,ýthứcquảnlýtựgiáccủatrẻnhấtđịnhsẽhìnhthành,thóixấulềmềnhấtđịnhsẽsửađược.

Chodùbằnghìnhthứcthậthayởtronglòngmình,bốmẹcũngđềunênlậpchoconmộtcuốnsổnhỏ.Chỉlập“sổghicông”,khônglập“sổghitội”.Trântrọngcảmgiáctựhàovìđạtđượcthànhtíchcủatrẻ,tránhghilạinhữngđiềumangtínhtrừngphạt.Contrẻkhôngsai,chỉlàchưachínchắn;vàkhôngchínchắnsẽđồngnghĩavớiviệccókhônggianvàkhảnăngpháttriển.Bốmẹnêntánthưởngsựkhôngchínchắncủacontrẻmộtcáchthựcsựtựđáylòng,nhìnthấycáiđẹptrongcáikhôngchínchắn.Nhưthếbạnmớidễdàngmởra“sổghicông”,chứkhôngphảivừanhìnthấylỗilầmcủatrẻ,liềntựđộngmởra“sổghitội”.

Mỗikhibạnchuẩnbịápdụngbiệnphápgìđểgiáodụccontrẻ,bạnđềuphảisuynghĩmộtchútvềbiệnphápmàbạnápdụng:Cáibạnmuốnnhấnmạnhrốtcụclàcáigì,phươngphápmàbạnápdụnglàđiềumàtrẻthíchhayphảncảm,ảnhhưởngcủanótớitrẻlàtíchcựchaytiêucực,mangtínhkhíchlệhaylàmnhụtchí,làtrướcmắthaylâudài,làcaothượnghaydungtục?Khôngsuynghĩnhữngđiềunày,chỉdựavàotâmtrạngvàthóiquenđểlàmviệc,khôngnhữngkhôngđạtđượcmụcđích,màcóthểcònpháhoạimụcđíchmộtcáchcănbản.

Lưuýđặcbiệt

Đốivớinhữngđứatrẻngàynaykhôngphảitrảiquasựthiếuthốnvềmặtvậtchất,tácdụngkhíchlệkhônglớn,cóthểsẽđemlạisựthỏamãnnhấtthời,nhưngcũngsẽkéodàikhônglâu;chỉcóniềmvuivềtinhthầnvàsựthỏamãnkhimìnhđãthànhcông,mớicóthểđemlạiniềmhạnhphúcvàđộnglựcthựcsự.

Chodùbốmẹkhôngcóthờigianghichéplạicụthể,nhưngítnhấttronglòngcũngphảilậpmộtcuốn“sổghicông”nhưvậy.Tronglòngcócuốnsổnhưthế,ánhmắtvàlờinóicủabạnsẽbộclộra,contrẻsẽhoàntoàncảmnhậnđược.“Thànhtích”màbạnghichotrẻcàngnhiều,bạnsẽđemlạicàngnhiềuniềmvuivàsựtựtinchotrẻ,điềunàysẽkhiếntrẻngàycàngtrởnêntốthơn.

Mộtsốbậcphụhuynhsởdĩthườngxuyênphêbìnhgiáodụccontrẻ,chínhlàdocómộtsuynghĩsailầmănsâuvàomáurằng,nếumìnhkhôngnói,khôngthườngxuyênnhắcnhở,contrẻsẽkhôngbiếtsửakhuyếtđiểm,càngngàycàngsađọa.Thựctếlà,mỗiđứatrẻđềucólòngtựtrọng,chítiếnthủlàbảntínhcủatrẻ,chỉcầnkhôngbịbópméo,chắcchắnsẽpháttriểnbìnhthường.

Phêbìnhlặplạinhiềulầngiốngnhưcuốn“sổghitội”dántrêntường,sẽcốđịnhkhuyếtđiểmcủatrẻ,khiếntrẻkhócóthểdứtbỏkhuyếtđiểmđó.

“Khôngquản”làbiệnpháp“quản”tốtnhất

Mộtđứatrẻbịkiểmsoátquánhiều,nósẽdầndầntừmột“taysai”nằmdướibàntayquyềnuycủaphụhuynhbiếnthànhmột“kẻnôlệ”củanhiềuthóixấu;thóixấucủatrẻchínhlàxiềngxíchtróibuộctrẻ,khiếntrẻđaukhổ.Khôngphảitronglòngtrẻkhôngmuốnthoátkhỏisựtróibuộcnày,màlàdotrẻkhôngcóđủkhảnăngđểgiảithoát.

Mộthôm,mộtngườibạncủatôihẹntôiđếnnóichuyện,chịmuốnnóivềmộtvấnđềcủamộtcôbạnđồngnghiệp.

Côbạnđồngnghiệpnàycũnglàmộtngườibạnrấtthâncủachị,gặpkhókhăntrongchuyệngiáodụccon,vôcùngkhổtâm.Đồngthời,bảnthânchịcũnggặpnhữngnỗiphiềnmuộntươngtự,muốngặptôiđểnóichuyệnvềvấnđềgiáodụccon.Câuchuyệncủachúngtôiđượcbắtđầutừcôbạnđồngnghiệpcủachị.

Côbạnđồngnghiệpnàycủachịtốtnghiệpởmộttrườngđạihọcnổitiếng,giỏigiangtrongcôngviệc,ngườicũngxinhđẹp,mọiviệcđốinhânxửthếđềurấtổn,gầnnhưlàmộtngười

mườiphânvẹnmười,chínhvìthếcũnglàngườitheochủnghĩalýtưởng,trongtìnhyêutônthờphươngchâmthàkhôngcóchứkhôngchịuxàitạm,mãichođếnnămbamươisáutuổimớilấychồng.Saukhikếthônsinhđượcmộtcậucontrai,muộnmằnmớicóconnênyêuconvôcùng.Nhữngnămquaconcủacácbạncùnghọcđãđihọccả,thậmchícócháucònđãvàocấphai,mọingườitụhọpthườngthanthởrằngtạisaodạyconlạikhónhưvậy.Lúcđóchịngồibêncạnhnghenhưngthấykhôngtin,giáodụctrẻconkhónhưvậyư!

Khiconchịcònđangnằmtrongnôi,chịđãđọcthơĐườngchobénghe.Chịtìmđọcrấtnhiềusáchvềgiáodụcgiađình,biếtgiáodụcvỡlònggiaiđoạnđầuvôcùngquantrọng.Contrẻvừamớihọcnói,hàngngàychịđềunóichuyệnvớibébằngtiếngAnhvàtiếngTrung.Contraichịcũngtỏrarấtthôngminhlanhlợi,saukhiđihọctrườngmầmnon,cómộtviệnnghiêncứutâmlýđếntrườngđểthuthậpsốliệu,họđãkiểmtrachỉsốIQchocácbé,kếtquảđươngnhiênlàphảigiữbímật.Nhưngsauđóhiệutrưởngtrườngmầmnonlénnóivớichịrằng,contraichịđứngđầutrườngvềchỉsốIQ.Chịcảmthấymìnhlàmộtbậcphụhuynhthànhcông,tinrằngchỉcầnmìnhtậntâmtậnlực,chắcchắcsẽgiáodụcđượcmộtđứaconxuấtsắc,thậmchílàthầnđồng.

Chịdồnhếtmọitâmhuyếtvàocôngviệcgiáodụccon,từnhữngviệclớnnhưphátâmthếnàomớichuẩn,đếnnhữngviệcnhỏnhưcầmđũanhưthếnào,chơiđùaralàmsao,đềuchỉbảotừnglitừngtí,chỉcầncontrẻcóchỗnàolàmkhôngđúng,chịlậptứcchỉrangay,đồngthờinóivớiconrằngnênlàmthếnàomớiđúng.Nếumộtkhuyếtđiểmcontrẻtáiphạmbalần,thìsẽbịphêbình,phêbìnhbalầntrởlên,mỗilầntáiphạmsẽđánhlênmubàntayconmộtcái.Hàngngàyconchịluônphạmnhữnglỗiphảiđánhmubàntay,vídụlàmvỡbát,sữauốngchưahếtđãbỏđichơi,gặpngườilớnkhôngchào,từmớitiếngAnhhọchômqua,hômnayđãquênmấtmộtnửa…Chịnói,tôiđánhmubàntayconmộtcáicũngkhôngcógìlàđau,chỉmongthôngquasựdạybảonghiêmkhắcnàyđểcontrẻnhớlâu,chịtựtinrằngdướinhữngyêucầunhưthếconchịsẽngàycànghoànhảo.

Chịbạntôinói,chịđãmấylầnđếnchơinhàngườibạnnày,pháthiệnthấychịấythựcsựhếtlòngvớicon.Mặcdùđangngồinóichuyệnvớibạn,nhưngcócảmgiáclàđầuócchịkhôngrờicậubé,liêntụcnóivớiconmộtcâugìđó,vídụ“đếngiờlàmbàitậprồi”,“chưalausạchnướctrêntay,laulạiđi”,“đừngđiđôigiàyđó,đôinàyhợpvớibộquầnáocủaconhơn…”.

Chịbạntôithanthởnói,ngườimẹđãhếtlòngtớimứcđộnàyrồi,nhưngkhônghiểutạisaoconchịcàngngàycàngkém,hồimớivàocấpmột,làmộttrongbahọcsinhđứngđầulớp,đến

khihếtlớpsáu,tốtnghiệptiểuhọc(1),đứngđộisổthứbatừdướilên.Hiệngiờemnàyđãvàocấphai,mọiphươngdiệnvẫnkhôngcógìkhởisắc,kểcảtừnhỏđãhọctiếngAnh,thànhtíchhọctậpcũngrấtkém,tómlạilàkhôngcódấuhiệugìchứngtỏchỉsốIQcao.Hơnnữatínhcáchcủaemcũngrấtnộitâm,vừakhôngchịunghelời,nhưnglạivừatỏrarấtnhútnhát.Mẹemthựcsựkhônghiểunổi,mìnhđãdồnhếttâmhuyếtgiáodụccon,tạisaohiệngiờlạiranôngnỗinày,chịcảmthấysốphậnnhưđangđùacợtvớichị.

___________________

(1)TheochươngtrìnhgiáodụcphổthôngcủaTrungQuốc,bậctiểuhọcgồmtừlớpmộtđếnhếtlớpsáu(ND).

Chịbạnhỏitôirằng:Chịthửnóixemvấnđềnằmởđâu,phảilàmgìvớicậubénày?

Tôinghĩmộtlátrồinói:Vấnđềvẫnnằmởngườimẹ.Phươngphápcảithiệnrấtđơngiản,nhưngtôinghĩrằng,chínhvìđơngiảnnênerằngngườimẹnàyrấtkhóthựchiện,hoặclàchịấykhônghềmuốnlàmnhưvậy.Trướcánhmắthồnghicủachịbạn,tôinóivớichịrằng,vấnđềcủangườimẹkhôngchịuthuachịkémemnàychínhlàquảnconquáchặtchẽ,quánghiêmkhắc.Phươngphápđiềutrịđươngnhiênphảilàngượclại,tứclà“khôngquản”.

“Khôngquản?”.Chịbạntrònmắt.

Tôinói,cólẽchúngtathườngxuyênpháthiệnnhữngtìnhhuốngnhưthếnày:Nhữngphụhuynhquảnconquáchặtchẽ,quánghiêmkhắc,phầnlớnđềulànhữngngườirấtchỉnchutrongcôngviệc,trongcuộcsống,độngcơthànhcôngcủahọrấtmạnhmẽ,khảnăngtựquảncủahọrấttốt,trongcôngviệchoặcsựnghiệpđềulànhữngngườiđặtởđâucũnglàmtốt,đạtđượcnhữngthànhtựunhấtđịnh.Cũngchínhvìthế,trongviệcgiáodụccontrẻ,họcàngkhátkhaothànhcônghơn,cũngrấttựtin,mangmôhìnhquảnlýmìnhápdụngvàocontrẻ.Tuynhiên,vềcơbảnhọđềuthấtvọng.

Chịbạngậtđầu,nóiđúngvậy,đúnglànhưvậy,nhưngtạisaolạinhưthếnhỉ?

Tôinói,ởđâycómộtvấnđề,trẻemkhôngphảilàmộttảngđá,nhữngđườngnétchạmkhắctrênđó,khônghoàntoànlàsuynghĩcủariêngngườithợ.Giảdụnếunhấtthiếtphảivíbốmẹnhưmộtnhàđiêukhắc,thìnhữngvếttíchmàcôngviệcđiêukhắc,giáodụcnàyđểlạiđượchìnhthànhtrênsựtácđộngqualạigiữahaibên.Bốmẹvớivaitròlàngườithợđiêukhắcnếukhôngnhìnthấysựtácđộngqualạinày,coinhẹcảmgiáccủacontrẻ,chorằngtrongvấnđềchịusựgiáodục,trẻemlàmộttảngđákhôngcótínhđànhồi,điêukhắcnhưthếnàosẽnhư

thếđó,vậythìhònngọctrongtayanhtacũngsẽbiếnthànhmộthònđá,hoặcmộtđámvậtliệuvụn-khôngnhìnthấysựtácđộngqualạinày,sẽkhôngthểnóiđếnviệctôntrọngtrẻ.Mộtbiểuhiệnđiểnhìnhnhấtcủasựkhôngtôntrọngtrẻchínhlàquảnthúctrẻquánhiều,haycũngchínhlàchỉđạohoặccanthiệpquánhiều,rấtnhiềutrìnhtựpháttriểnbìnhthườngcủatrẻbịđảolộn.

Chịbạngậtđầunhưđangcósuynghĩgì.

Tôinóitiếp,qualờitườngthuậtcủachị,tôicóthểcảmnhậnđượcrằng,vịphụhuynhnàyđúnglàrấttậntâm,nhưngthựctếlàyếutốgiáodụctronghànhvicủachịấychiếmrấtít,màphầnlớnlà“mệnhlệnh”và“giámsát”.Mệnhlệnhvàgiámsátlàgiáodụcư?Khôngphải!Nếugiáodụcmàđơngiảnnhưvậy,vịphụhuynhnàocũngcóthểthỏalòngướcnguyện,thếgiớiđãkhôngcònnhữnglờithanthởconkhôngthànhtàinữa.Thànhphầnchủyếucủamệnhlệnhvàgiámsátlàquảnthúc,kiểmsoát.Hiệnnayvềcơbảnmỗigiađìnhchỉcómộtđứacon,phụhuynhcórấtnhiềuthờigianvàcôngsứcđểquảnlýcontrẻ.Vàngườitacàngngàycàngnhậnthứcđượcrằngsựkhácbiệttronggiáodụctrẻemchủyếuđượcthểhiệntronggiáodụcgiađình,chínhvìvậymỗibậclàmbốlàmmẹthờigianđầuđềutậptrunghếtmọisứclực,muốngiáodụctốtđứaconcủamình.Tuynhiêngiáodụctrẻemquantrọngnhấtlàvấnđềnghệthuật,chứkhôngphảilàvấnđềbỏrabaocôngsức,vấtvảhaykhôngvấtvả.Chỉcónhữngngườichútrọngnghệthuậtgiáodụcmớicóthểgiáodụctốtcontrẻ.Nếuchămchỉmộtcáchbừabãi,ápdụngmộtcáchkhôngkhoahọc,sẽchỉkhiếnsựviệccànglàmcànghỏng-điềunàycóthểgiảithíchtạisaocậuconcủacôbạnđồngnghiệpcủachịcàngngàycàngđixuống.

Tiếpđótôiphântíchrằng,thựcratrướcmặtcontrẻ,ngườimẹnàyluônđóngvaitròcủamộtnhânvậtquyềnuy,vìchỉcónhânvậtquyềnuymớicóđủtưcáchkhôngngừngmệnhlệnhvàgiámsátngườikhác.Trongkhixétvềbảntínhcủaconngười,khôngaithíchsuốtngàycómộtnhânvậtquyềnuyđứnglừnglữngtrướcmặtmình.Mọisựphụctùngđốivớiquyềnuyđềubaohàmsựứcchếvàkhôngvui,đềusẽhìnhthànhnênmốixungđộttrongnộitâm-đươngnhiêncontrẻsẽkhôngcónhậnthứcrõràngvềvấnđềnày,trẻthườngxuyêncảmthấykhôngthoảimái,cảmthấylàmviệcgìcũngkhôngđượctựdo,thườngxuyênkhôngthểlàmchongườilớnhàilòng,điềunàykhiếntrẻcảmthấyrấtbựcbội.Vàthếlàchúngdầndầntrởnênkhôngnghelời,khôngcókhảnăngtựkìmchế,khôngtựtin,ngờnghệchvàbuồnkhổ.Chínhvìthếphụhuynhnhấtthiếtphảicảnhgiáctrướcsự“tháiquábấtcập”này,khôngnênđóngvaitrònhưmộtkẻquyềnuytrướcmặtcontrẻ(mặcdùxuấthiệndướihìnhthứctìnhyêuônhòa).Mộtđứatrẻbịkiểmsoátquánhiều,nósẽdầndầntừmột“taysai”nằmdướibàntayquyềnuycủaphụhuynhbiếnthànhmột“nôlệ”củanhiềuthóixấu;thóixấucủatrẻchínhlàxiềngxíchtrói

buộctrẻ,khiếntrẻđaukhổ.Khôngphảitronglòngtrẻkhôngmuốnthoátkhỏisựtróibuộcnày,màlàdotrẻkhôngcóđủkhảnăngđểthoátkhỏinó.Khôngphảingườilớnchúngtacũngthườngxuyêncócảmgiácnàyđósao?

Chịbạnnói,đúngvậy,ngheemphântíchnhưvậy,cảmthấyđúnglànhưthế.Xemratừsauphảiquảncontrẻítđithôi.

Tôigậtđầunóiđúnglàphảinhưvậy,chínhvìthế,chúngtacóthểtổngkếtnhữngsuynghĩởtrênthànhmộtcâunói:“Khôngquản”làbiệnpháp“quản”tốtnhất.

Chịbạntôicười,nóicâunàytổngkếthayquá,đồngthờinóimìnhphảighinhớcâunàykhigiáodụccontrẻ,vàchịcũngsẽnóiđểcôbạnđồngnghiệpđóghinhớđiềunày.Tôinói,chịcóthểphântíchchocôbạnnghecâunóinày,nhưngkhôngnênkỳvọngchắcchắncôấysẽtiếpnhận.Tôiđãtừngnóivớikhôngítphụhuynh,khônghiểutạisao,mộtsốphụhuynhvừangheđếntừ“khôngquản”liềntỏraphảncảm.

Thấychịbạncóvẻkinhngạc,tôiliềnkểchochịnghecâuchuyệndướiđây.

Mấyhômtrướctôigặpmộtvịphụhuynhgiáohuấncậucontraicủamìnhrằng,hồinhỏnhàôngbànộiđôngcon,ôngbàlạibận,cóaiquảnbốđâu,bốđượcnhưngàyhômnay,khôngphảidựavàotínhtựgiáccủamìnhđósao.Bốvàmẹconquantâmđếnconnhưvậy,hàngngàybỏrabaonhiêuthờigiankèmconhọchành,nhưngconlạikhônghềcốgắng,tạisaoconlạithiếutựgiácnhưthế?

Vìtôivàvịphụhuynhnàybiếtnhaukhárõ,nêntôinóithẳngvớianhrằng:Anhnóiđúng,chínhvìhồinhỏkhôngcóaiquảnanh,nênanhmớihọcđượctínhtựgiác;contraianhkhôngtựgiác,chínhlàdocháubịquảnmộtcáchtháiquá.Nhữngviệcmàđánglẽcháuphảinghĩ,thìđềucóbốmẹnghĩthayrồi;nhữngđiềumàcháucầnphảitựmìnhcảmnhận,thìđãcóbốmẹnhắcnhởchorồi,việcgìcháucònphảitựmìnhđểýnhữngchuyệnnàynữa,cháulàmgìcócơhộiđểhọccáchtựquảnlýmìnhnữa?Ngườibốnàykhônghàilòngvớicâunóicủatôi,bènphảnbác“Nếunóinhưchị,khôngquảncontrẻ,làcóthểlàmtrònbổnphậncủangườilàmbốlàmmẹư,sựhếtlòngcủachúngtôilàsaiư?!”.Vìchuyệnnàymàmộtthờigiandàianhkhôngthèmchuyệntrògìvớitôi.

Phảnứngcủavịphụhuynhnàykhôngcógìlàbấtngờ.Tôiđãgặpkhôngítbậcphụhuynhquảnthúcconquánhiều,luônmuốnthuyếtphụchọchotrẻmộtítkhônggianvàthờigiantựdo,đểchotrẻcócơhộiphạmmộtsốsailầm,liềnđềnghịhọtừsauquảnlícontrẻítthôi-đâylàconđườngbuộcphảikinhquađểcóthểgiảiquyếtvấnđềnày.Tuynhiênlờiđềnghịcủatôiphần

lớnvấpphảinhữnglờichấtvấncủaphụhuynh.Trongmắthọ,đểphụhuynh“khôngquản”contrẻđồngnghĩavớiviệcbắthọtừbỏquyềnnuôidưỡngcon,họcảmthấyrấtchốitaivàphảncảm.Thựctếlàhọkhôngmuốnđilýgiảicái“khôngquản”màtôinóiởđâylàgì-nókhôngphảilàbỏbớttráchnhiệmcủabốmẹ,màlàmộtphươngthứcgiảiquyếtvấnđề,mộtphươngthứctưduytôntrọngcontrẻmàphụhuynhcầnphảitạodựngtronglòng.

Chịbạntôigậtđầu,phụhuynhluônyêucầucontrẻphảisửakhuyếtđiểmnàykhuyếtđiểmnọ;nhưngđốivớinhữngkhuyếtđiểmmàngườikhácchỉrachohọ,họlạikhôngchịuchấpnhận,tronglòngkhôngchịuthừanhậnmìnhcókhuyếtđiểmnày.Tôicũnggậtđầu,đâychínhlàlýdovìsaolàmcôngtáctưtưởngchophụhuynhvôcùngkhó,cũnglànguyênnhâncănbảnkhiếnrấtnhiềuvấnđềởtrẻkhóđượcgiảiquyết.

Chúngtôitrầmngâmtronggiâylát,chịbạnnói,nhữngđiềuemnóichịđãhiểuhếtrồi.Tuynhiên,chịcómộtvấnđềcụthể.Giảdụcontrẻchuẩnbịthiđếnnơirồi,vídụsắpthivàocấpbahoặcthiđạihọc,màconvẫnkhôngchịuhọc,hoặclàchuẩnbịphảithihếthọcphầnmônđànpianorồi,màconvẫnkhôngchịutậptrungluyệnđàn,thếthìphụhuynhnênlàmthếnào,lẽnàocũngkhôngnóigìư?

Tôinói,đốivớimộtđứatrẻ,sắpcókỳthiquantrọngđếnnơimàvẫnkhôngchămchỉhọctập,đâythựcsựlàmộtvấnđềkhánghiêmtrọng.Nhưngsự“khôngtựgiác”nàychỉlàhiệntượngbênngoài,đằngsauphảnánhmộtloạtvấnđề,vídụkhôngđủlýtrí,chánghét,khảnăngtựkiểmsoátkém,giátrịquankhôngchínchắn,thiếulòngtựtrọng,tựti…Nóithậtlàhàngloạtvấnđềnàycómốiquanhệnhânquảnhấtđịnhvớicáchquảnlýkhôngphùhợpcủaphụhuynhtừlâunay.Nếubốmẹmuốnquản,thìnhấtthiếtphảithayđổiphươngpháp,dùngphươngpháptrướcđâychắcchắnlàkhôngổn,bởitìnhtrạnghiệnnaycủatrẻchínhlàkếtquảcủabiệnpháp“quản”màbạnápdụngtừlâunay.Cònvềchuyệndùngphươngphápgìđểquản,tôikhôngthểđưaramộtbiệnphápcóhiệuquảngaylậptức,chỉcóthểnóiphảidựavàotìnhhìnhcụthểcủatừngđứatrẻ,bệnhnhẹtrịnhẹ,bệnhnặngtrịnặng,vấnđềcủatrẻcàngnghiêmtrọng,bốmẹcàngphảithayđổiphươngphápgiáodụcmộtcáchcănbản,càngphảicóđủđộkiênnhẫn,tìmcáchbồidưỡngýthứctựgiáccủatrẻ.Vềđiểmnày,tôivẫnmuốnnêurakinhnghiệmcủamình.Cóthểsẽlàmộtsựgợiýchocácbậcphụhuynh.

KhicongáiViênViêncủatôivàolớpmười,nhândịplễGiángsinhchúngtôiđãtặngchocôbémộtchiếcmáyCDbỏtúi,ýđịnhcủachúngtôilàmuốnđểconnghenhạcsaunhữnggiờhọccăngthẳng.Nhưngcôbéthườngxuyênvừalàmbàitậpvừanghenhạc,cáchvàingàylạiđimuađĩa,thuộcnhưlòngbàntaynhữngcasĩ,cakhúcnổitiếngthờiđó.Theokinhnghiệmcủachúng

tôi,họcnhưvậychắcchắnsẽbịphântâm.Nếucònđangởgiaiđoạntiểuhọc,côbélàmnhưvậychúngtôicũngkhôngsốtruột.Nhưnggiờđãlêncấpba,thờigianquýgiánhưvậy,cạnhtranhkhốcliệtnhưvậy,chỉcầnlơlàmộtchút,ngườikhácsẽvượtlêntrướcmìnhngay.Tôivàôngxãcóphầnsốtruột,liềnnhắcnhởcontronglúchọctốtnhấtkhôngnênnghenhạc,giảithíchchoconrằng,bàitậpởcấpbavàởcấpmộtkhônggiốngnhau,khôngphảilàđểhoànthành,màlàđểsuynghĩvàlýgiảivấnđềtrongquátrìnhlàm.

Lầnđầuchúngtôinói,ViênViênđáprằngconbiếtrồi,đồngthờinóicôbécảmthấykhôngảnhhưởngđếnviệchọc.Mấyngàysau,chúngtôinhìnthấycongáingàyngàyvẫnvừađeotainghevừalàmbàitập,khôngkìmđược,lạinhắccon.Lầnnàycôbétỏrahơibực,tráchchúngtôinóinhiều,nóicôbétựbiếtnhưthếnàomớilàtốt,bảochúngtôiđừngquảncôbénữa.

Mộtthờigianrấtdàisauđó,mặcdùmiệngchúngtôikhôngnóigì,nhưngtronglòngvẫnvôcùngsốtruột.Khôngchỉmỗichuyệnnghenhạc,chủyếulàtháiđộlơlàtronghọctậpmàcôbéthểhiệnrađãkhiếnchúngtôilolắng.Lúcnày,rấtnhiềulầnchúngtôicũngđãnảyraýđịnh“quản”,nhưngcuốicùngvẫnkìmlại.Saukhibànbạc,tôivàôngxãquyếtđịnh,chuyệnnàykhôngquảncôbénữa,mặckệcon.

Chúngtôicósuynghĩnhưthếnày:Cólẽlàdocôbéchỉcảmthấymớilạ,hơnnữahiệntạiviệchọcchưaquámứccăngthẳng,lớpmườimột,mườihaihọchànhsẽcăngthẳnghơn,đồngthờicảmgiácmớilạcũngsẽhết,tựnhiêncôbésẽthấylolắng.Cólẽlàdocôbébịứcchếvềmặttâmlý,muốndùngphươngphápnàyđểthảlỏngmình,sựlơlàmàcôbéđangthểhiệnralàmộttrạngtháimàcôbébuộcphảitrảiquakhitựđiềuchỉnhmình.Cólẽcôbéchỉsaymêâmnhạc,rấtnhiềungườitrongđộtuổithanhthiếuniênđềutỏrarấtsaymêmộtthứgìđóởmộtgiaiđoạnnàođó,nếungănchặnthôbạosẽkhôngtốt-vớibaogiảthuyết“cólẽ”này,chúngtôiphântíchrằnghànhvihọctậpcủaconngườidohaihệthốnghợpthành,mộthệthốnglàcơthể,mộthệthốnglàtâmlý.Dùngphươngphápépbuộccóthểkhiếnmộtđứatrẻngồixuốngtrướcbànhọc,mắtnhìnvàosáchvở,taycầmbút-kểcảmọibộphậntrêncơthểemđóđãvàovịtrí,nhưngkhôngaicóthểkhiếnsuynghĩcủaemcũngvàođượcvịtrí.Nếukhôngxuấtpháttừtínhtựgiáctựnguyện,kểcảchúngtôicóyêucầuViênViêncấtmáyCDđi,côbécũngsẽkhôngvìthếmàchuyêntâmhọchànhhơn,ngượclại,đầuóccóthểcàngcáchxaviệchọc.NếuViênViênnóikhôngảnhhưởngđếnviệchọcđồngthờinóimìnhbiếtthếnàomớilàtốt,chúngtôiphảinghetheolờicon.

Chínhvìthế,tôivàôngxãđãnhắcnhởnhau,quảnchặtcáimiệngcủamình,khôngnóivềchuyệnnàynữa.Trongquátrìnhnàychúngtôicảmnhậnđượcrằng,“khôngnói”làmột

chuyệncònkhóthựchiệnhơncả“nói”.Hànhvicủacontrẻhàngngàyđềulàsựtháchthứcvềtâmlýđốivớibạn,điềuđóthựcsựđòihỏiphụhuynhphảicóđủlítrívàlòngnhẫnnạiđểgiảiquyếtchuyệnnày.Đươngnhiên,thờigiantrôiqua,chúngtôiđãthựcsựkhôngđểtâmđếnnữa,quênhẳnviệcquảncôbé.Khôngbiếttừbaogiờ,ViênViênkhôngcònnghenhạctronglúchọcnữa,mãichođếnkhichúngtôipháthiệnrachiếcmáyCDtrêngiásáchcủacôbéđãbámrấtnhiềubụi.

SaukhivàođạihọctôiđãhỏiViênViênchuyệnnày.ViênViênnóivừanghenhạcvừalàmbàitậpchắcchắnsẽbịphântâm,điểmnàythựctếcôbécũngbiết,nhưnglúcđầulạicứthíchnghe,khôngkiểmsoátđượcmình.Đếnnămlớpmườihaihọchànhcăngthẳngnhưvậy,tronglòngkhôngmuốnđểviệcgìảnhhưởngđếnviệchọcnữa,khilàmbàitậpđươngnhiêncũngsẽkhôngnghenữa.Xemratronglòngcontrẻcũnghiểurấtrõmọiviệc,chỉcầntrẻcóchítiếnthủ,cótinhthầntráchnhiệmđốivớimình,chắcchắnsẽtựđiềuchỉnhmình.

Chịbạntôinói:Ừ,càngnghechịcànghiểurõhơn,đâychínhlàphươngpháp“vôvinhitrị”(1)củaLãoTử.

_________________

(1)Vôvinhitrị:TưtưởngcơbảncủaĐạogia,khônglàmmàvẫncaitrịđược(BTV).

Tôicườinói,cũnggầnnhưlàvậy.Thấychịvẫnchưatỏrachán,tôiliềnsaysưanóitiếp,conngườisinhrakhôngphảilàđểngườikhác“quản”,tựdolàcáimàmỗichúngtaaicũngtrântrọngnhất.Trẻemcàngnênphảiđểchúngthểhiệnbảntínhcủamình,đượctrưởngthànhmộtcáchtựdo,khôngcógìtróibuộc.Trẻemlàmộtthếgiớitồntạiđộclậphoànmỹ,trongcơthểbénhỏchúngẩnchứasứcsốngmạnhmẽvôbiên,trongquátrìnhtrưởngthànhchúngcómộttiềmlựcbiểuđạttựmìnhnhàonặn,tựmìnhthànhhình,giốngnhưbêntrongmộthạtgiốngcóẩnchứarễ,lá,hoa,trongđiềukiệnthíchhợp,tựnhiênsẽpháttriển.Nếuphụhuynhcóniềmtincủangườinôngdânvàsựquảnlýphùhợp,contrẻchắcchắnsẽtrưởngthànhtốthơn.

Chịbạnthanrằng,bìnhthườngđếntrườnghọpphụhuynh,hiệutrưởnghoặccáccôgiáovừanhắcđếnvấnđềcủacácconliềnnhấnmạnhphụhuynhphảiquantâmnhiềuđếncon,phảibỏranhiềuthờigiangầngũivớicon,quảnlýcon.Thôngquabuổinóichuyệnngàyhômnaytôimớibiếtrằng,thựcrahiệnnay,vấnđềcủarấtnhiềutrẻkhôngphảilàdobốmẹquảnít,màngượclạilàvìbốmẹquảnquánhiều.

Tôicườinói,chịđãchạmđếnđiểmmấuchốtcủavấnđềrồi.Phụhuynhphảinhậnthứcđượcgiớihạncủamình,biếtrằngởmộtgiaiđoạnpháttriểnvàphươngdiệnpháttriểnnàođócủa

trẻ,chịsẽkhôngthểlàmđượcgì,hoặclàkhôngcầnphảilàmgìcả-ởđiểmnày,nếuchịkhôngsợlàmmấtlòngngườikhác,thìchịnênvềkiếnnghịvớingườibạnđồngnghiệpcủachịrằng,vớitìnhhìnhnhưchịấyhiệnnay,“khônglàmgìcả”mớilàbiệnpháptốtnhất,“khôngquản”chínhlàbiệnphápquảntốtnhất.

Lưuýđặcbiệt

Mộtbiểuhiệnđiểnhìnhnhấtcủasựkhôngtôntrọngtrẻchínhlàquảnthúctrẻquánhiều,haycũngchínhlàchỉđạohoặccanthiệpquánhiều,rấtnhiềutrìnhtựpháttriểnbìnhthườngcủatrẻbịđảolộn.

Nhữngphụhuynhquảnconquákỹlưỡng,quánghiêmkhắc,phầnlớnđềulànhữngngườirấtchỉnchutrongcôngviệc,trongcuộcsống,độngcơthànhcôngcủahọrấtmạnhmẽ,khảnăngtựquảncủahọrấttốt,trongcôngviệchoặcsựnghiệpđềulànhữngngườiđặtởđâucũnglàmtốt,đạtđượcnhữngthànhtựunhấtđịnh.Cũngchínhvìthế,trongviệcgiáodụccontrẻ,họcàngkhátkhaothànhcônghơn,cũngrấttựtin,mangmôhìnhquảnlýmìnhápdụngvàocontrẻ.Tuynhiên,vềcơbảnhọđềuthấtvọng.

Mệnhlệnhvàgiámsátlàgiáodụcư?Khôngphải!Nếugiáodụcmàđơngiảnnhưvậy,vịphụhuynhnàocũngcóthểthỏalòngướcnguyệnthìthếgiớiđãkhôngcònnhữnglờithanthởrằngconkhôngthànhtàinữa.Thànhphầnchủyếucủamệnhlệnhvàgiámsátlàquảnthúc,kiểmsoát.

“Khôngnói”làmộtchuyệncònkhólàmhơncả“nói”.Hànhvicủacontrẻhàngngàyđềulàsựtháchthứcvềtâmlýđốivớibạn,điềunàythựcsựđòihỏiphụhuynhphảicóđủlítrívàlòngnhẫnnạiđểgiảiquyếtchuyệnnày.

Trẻemlàmộtthếgiớitồntạiđộclậphoànmỹ,trongcơthểbénhỏcủachúngẩnchứasứcsốngmạnhmẽvôbiên,trongquátrìnhtrưởngthànhchúngcómộttiềmlựcbiểuđạttựmìnhnhàonặn,tựmìnhthànhhình,giốngnhưbêntrongmộthạtgiốngcóẩnchứarễ,lá,hoa,trongđiềukiệnthíchhợp,tựnhiênsẽpháttriển.Nếuphụhuynhcóniềmtincủangườinôngdânvàsựquảnlýphùhợp,contrẻchắcchắnsẽtrưởngthànhtốthơn.

Hãylàmnhữngngườibốngườimẹbiết“nghelời”

Chodùcácbậcphụhuynhyêuthươngconmìnhđếnđâu,nếuthườngxuyênđặtrayêucầu“phảibiếtnghelời”vớitrẻ,đồngthờiluônyêucầutrẻphảiphụctùngmình,thìthựcchấtanhtachínhlàngườicủachủnghĩaquyềnuy.Nhữngngườinhưthếgầnnhưkhôngbaogiờnghi

ngờvềtínhchínhxácvàtínhkhôngthểphủđịnhđốivớiyêucầumàhọđặtrachocontrẻ,trongtiềmthứccủaanhtachưabaogiờbìnhđẳngthậtsựvớicon.Nhưngtrongmắtcontrẻ,họchỉlànhữngbậcphụhuynh“khôngchịunghelời”.

Yêucầucontrẻphảibiết“nghelời”làchuyệnhếtsứcbìnhthườngtrongcuộcsốngcủachúngta.Nghelờihaykhông,ngoanhaykhông,đãtrởthànhmộttiêuchuẩnrấtđơngiảnđểngườitađánhgiámộtđứatrẻ.Nhưngtronggiađìnhtôi,cólẽlàdotôivàôngxãluôncóýthức,chínhvìthếchúngtôirấtítkhisửdụngtừ“nghelời”vớiViênViên;ngượclại,chúngtôilạimuốnlàmngườibốngườimẹbiết“nghelời”hơn.

KhiViênViênkhoảnghaituổi,mộtlầntôivàmộtngườibàconđưacôbéđếnquảngtrườngThiênAnMônchơi.Trênđườngđếnbếnxebusphảiđiquamộtcâycầubộhành.ViênViênkhôngđitrênbậcthang,màlạiđòiđitrênbệximăngởhaibênlancancốđịnhchỉrộngkhoảngmườicentimet,côbéluônthíchđinhữngconđường“độcđạo”nhưvậy.Ngườibàconnói,chúngtađừngđicáinày,đilênbậcthangcóđượckhông,maucònlênxebus.ViênViênkhôngnghe.Tôinóivớingườibàconrằng,kệconbé,béthíchđinhưvậycứkệbé.

ĐôibàntaynhỏcủaViênViênnắmvàolancan,chầmchậmlêbướclêntrên,tôiđứngbêncạnhtrôngcôbé,đềphòngtrượtngã.

Lúcnày,lạicómộtcậubélớnhơnViênViênmộtchútđiđến,thấyViênViênđinhưvậy,liềnđòisangđườngtrượtbêncạnhmentheolancanđểđi,mẹcậubénói“Đicẩnthận,nghelờinào!”.Rồikéocậubéđi.

PhảimấtrấtnhiềucôngsứcViênViênmớileođượclêntrêncầu,côbérấtphấnkhởi,vẫnmuốnmentheolancanđitừđầucầubênnàysangđầucầubênkia.Ngườibàconnói,ViênViênngoannào,mìnhcũngnghelờinhưbạnnhỏvừarồinhé,khôngđiđườngnàynữa,đượckhông.Nghĩđếntháiđộcủangườibàcon,tôicũngnóivớiViênViênrằng:“Xuốngđâyđicon,mìnhđinhanhlênmộtchútđượckhông,đinhưthếchậmlắm”.ViênViênkhôngchịu,lạibámvàolancan,lêtừngbướcmột.Nhìnthấycôbérấthàohứng,tôicũngkhôngquảnnữa.

Cuốicùngđãquahếtmặtcầu,đếnlúcđixuống,ViênViênvẫnhiếukỳmuốnthửcảmgiácmentheolancanđixuống.Điđượcnửađườngcôbéhìnhnhưkhôngthấymớilạnữa,cũngcảmthấythựcsựkhôngtiện,mớichịuxuống.

Điquacâycầunàyđánglẽchỉmấtmộtphútbâygiờphảimấtkhoảngmườiphút.Tôicóthểcảmnhậnđượcsựsốtruộtcủangườibàcon.Côấycườinóivớitôirằng,chịthậtlàmộtngườimẹtốt,conkhôngchịunghelờinhưvậymàchịvẫncóđủkiênnhẫn,emthấychịluônnghelời

con,conbéđòilàmgìchịđềuđểbélàmnhưvậy.

Tôirấthiểuýcôấy,lúcđócôấycònchưacócon,khôngbiếtmỗiđứatrẻđều“khôngbiếtnghelời”.Tôiđànhphảithầmxinlỗicôấy.Giữalợiíchcủangườilớnvàlợiíchcủacontrẻ,trướctiêntôisẽlựachọnlợiíchcủatrẻ,chodùlúcđóngườimàtôidẫnđikhôngphảilàcongáitôi,làcongáicủacôấy,tôicũngsẵnlòngcùngtrẻchậmrãiđiquacầu-chúngtađưatrẻđichơi,tạisaocứnhấtthiếtphảicoiviệcđếnquảngtrườngThiênAnMônmớilàcóýnghĩa,coiviệcquacầulàvônghĩa,contrẻchơiởđâuchẳnglàchơi.CólẽtrongmắtViênViên,cầubộhànhcònthúvịhơnnhiềusovớiquảngtrườngThiênAnMôn.

Trongmắtngườikhác,việctôivàbốViênViênlàmngườibốngườimẹbiếtnghelờicólúchơitháiquá.TếtnămViênViênmườihaituổi,chúngtôitừBắcKinhvềNộiMôngCổănTết.Kếhoạchbanđầulàmùngtámđi,ănsángxongxuôi,chúngtôixáchtúilớntúibéchuẩnbịlênđường,ViênViênlềmềmặcquầnáo,tỏrakhôngmuốnđi,nóiởnhàôngbànộibaonhiêungày,ởnhàbàngoạimớiđượchaingày,chưađượcchơithỏathíchvớihaingườichịđãphảiđi.Nhìnthấyvẻlưuluyếngiữacôbévớihaingườichị,cảbanhưmuốnkhóc.Chúngtôinghĩvềmuộnmộthômcũngkhôngcógìđángngại,chỉcóđiềutôivàôngxãvềđếnBắcKinhkhôngcóthờigiannghỉngơi,ngàyhômsauđãphảiđilàmngay.Thếlàchúngtôiquyếtđịnhkhôngđingàyhômđónữa,cởibớtquầnáora,đồđạcđãchuyểnlênxelạibêxuống.Bađứatrẻmừngrỡnhảytângtâng.BàngoạiViênViênsợchúngtôilàmnhưthếquayvềsẽrấtmệt,thấychúngtôiquánuôngchiềucon.Nhưngsự“nuôngchiều”củachúngtôikhôngphảiđểViênViênbiếnthànhmộtngườicoimìnhlàtrênhết,màhoàntoànngượclại,côbérấthiểungườikhác,tấtcảnhữngngườiđãtừnggặpViênViênđềunóicôbévừahiểubiếtvừachínchắn.Thựcsựcôbépháttriểntoàndiệnhơnbốmẹ.Chúngtôithựcsựrấttôntrọngsuynghĩcủacon,đặcbiệtlàkhicôbélớndầnlên,ngàycàngtrởnênhiểubiết,cóvấnđềgìkhôngbiếtcáchgiảiquyết,chúngtôilạibànbạcvớicon,ngheýkiếncủacon,trướcmặtconbiếnthànhnhữngvịphụhuynh“biếtnghelời”thựcsự.

Làphụhuynh,đươngnhiênkhôngphảichúngtôichuyệngìcũngđều“nghelời”,trongquátrìnhtrưởngthànhcủaViênViêncũngcórấtnhiềuxungđộtvớicôbé.Nhưnghiệngiờnghĩlại,dườngnhưtấtcảmọixungđộtđềuphảnánhlênvấnđềcủaphụhuynh,haycónghĩalàđềubaohàmsựkhôngthấuhiểuhoặcphươngthứcgiảiquyếtvấnđềkhôngthíchđángcủaphụhuynhđốivớicontrẻ.

NămViênViênbốntuổi,tôivàngườibạnTiểuVuđưaViênViênvàcôcongáicủaTiểuVulàHuyênHuyênđếncôngviênnúiLongHổchơi.Chúngtôileonúitrênconđườngđấtnhỏ,haicô

béchạyđằngtrước,cảhaiđềumặcquầnáosạchđẹp,gọngàng.TôivàTiểuVuđisau,vừanóichuyệnvừađểmắtđếncon.

Haicôbéđitrướcđộtnhiênbòrađất.TôivàTiểuVunhìnthấy,vộigọiconđứngdậy.Haiđứatrẻkhôngchịunghe,vẫncứbònhưvậy,chúngtôiliềnchạyđến,kéochúngdậy,phủiđấtchochúng,phêbìnhchúnglàmbẩnquầnáo.Cảhaicôbéđềutỏrakhôngvui.Chuyệnnàycũnggiốngnhưbaochuyệnnhỏkháctrongcuộcsống,chẳngmấychốcmàtôiđãlãngquên.Mãichođếnsaunày,khiViênViênhọclớpbốn,lớpnăm,cómộtlầncôbéphêbìnhtôikhônghiểucôbé,độtnhiênlạinhắcđếnchuyệnnày.

ViênViênnóilầnđóhìnhnhưlàlầnđầutiêncôbéleonúi,lúcđócôbévàHuyênHuyênđiđằngtrước,tựnhiênlạicảmthấyhiếukỳ,đâyrõrànglàđangđilênnúimà,tạisaogọilà“leonúi”.Chúngcảmthấytừ“leo”(1)nàyrấtthúvị,đểmìnhđược“leonúi”thựcsự,chúngquyếtđịnhdùngtứchiđểbò.Kếtquảlàchúngvừamớibắtđầu“bò”,chúngtôiliềngọichúngđứngdậy,khiếncảhaiđềucụthứng.

_________________

(1)Từ“leo”(爬)trongtiếngTrungcòncónghĩakháclà“bò”(ND).

NgheViênViênnóivậy,tôimớinhớrahìnhnhưđúnglàcóchuyệnnhưvậy.Tôivừathươngconvừahốihận,hỏi:Tạisaolúcđóconkhôngnóirasuynghĩcủamình,nếumẹbiếtcácconnghĩnhưvậy,chắcchắnsẽkhôngngăncảncáccon,suynghĩcủacácconrấtđángyêu.ViênViênnóihồiđóbọnconcònbé,tronglòngnghĩnhưthế,nhưngkhôngthểdiễnđạtrabằnglờingayđược.Nếunhưmẹtừtừhỏicontạisaolạilàmnhưvậy,cóthểchúngconsẽnóirađược.TiếpđóViênViênlạiphêbình,ngườilớnthườngxuyênkhôngchịuđộngnão,chỉthíchchỉhuytrẻcon,lạicònluônmiệngtráchtrẻconkhôngchịunghelời.

LờiphêbìnhcủaViênViênkhiếntôitâmphụckhẩuphục,đúngvậy,tạisaoleonúilạikhôngthể“bò”,“bò”làmộtchuyệnthúvịbiếtbao.Quầnáobẩncóthểgiặt,nếubịráchcũngkhôngcógìnghiêmtrọng.Vìmộtlýdorấtnhỏlàsợlàmbẩnquầnáo,màpháhoạimộtcuộcthínghiệmđầyniềmvuinhưthếcủatrẻ,thậtđúnglàsailầm.

Cóbaonhiêuđiềusailầmnhưthế,tôicũngngạinhớlại.Giánhưthờigiancóthểquaytrởlại,chắcchắntôisẽlàmtốthơn,sẽkhôngđốixửvớiconmộtcáchđộcđoánnhưvậynữa.

Sựpháttriểncủaýthứcvàkhảnăngdiễnđạtcủacontrẻthườngkhôngđồngbộ,rấtnhiềuthứđãnghĩđếnnhưnglạikhôngnóiđượcra,hoặclànhữngđiềunóiracómộtkhoảngcáchrấtlớn

sovớiýđịnhbanđầucủachúng.Phươngthứcbiểuđạtmàchúngsửdụngnhiềunhấtlànghelờihaykhôngnghelời,phụctùnghoặcchốngđối,cườihoặckhóc.Ngườilớnkhôngnênđơngiảnchorằngcứnghelời,phụctùnghaycườilàtốt,khôngnghelời,chốngđốihoặckhóclàkhôngtốt,khôngnênkhôngphânbiệttrắngđenphảitráimàbắtcontrẻphải“nghelời”.Nhấtthiếtphảithôngquacáccáchbiểuđạtcủachúng,pháthiệnranguyệnvọngcủatrẻ.Vàcònphảinghĩcáchđểgiúpchúngdùngngônngữđểtrìnhbàysuynghĩcủamình.

TôinhớđếnmộtcâuchuyệnkhiViênViênbatuổirưỡi.

Hồiđóbốbéđangcôngtácởđịaphươngkhác,mấythángmớivềmộtlần.Côbérấtnhớbố,thườngxuyênhỏibaogiờbốvề,tạisaobốcủabạnTriếthàngxómlạikhôngđicôngtácxa.

LúcđótiviđangchiếumộtbộphimtruyềnhìnhcótênChỉcầnemsốnghạnhphúchơnanh.KểvềcâuchuyệnmộtngườimẹởlàngSOStậntâmchămsócmấyembémồcôi,yêumộtchàngtrainhưngkhôngđếnđượcvớinhau.ViênViêncũngxembộphimnàyvớitôituythỉnhthoảngcũngcólúcbỏgiữachừng.

Tậpphimhômđócónộidungnhưsau,cácconkhôngchịunghelời,mẹbựcquábỏnhàrađi,mấyđứatrẻkhôngcóaichămsóc,khôngđượcăncơm,lạinhớmẹ,rấtđángthương.DườngnhưViênViênxemtậpphimnàyrấtchămchú.

Saukhixemxong,đãđếngiờđingủ,tôibảocôbéuốngmộtchútnướctrướcrồiđiđánhrăng.Côbévừakhôngcầmcốcnước,cũngkhôngđểýđếnlờitôinói,màhỏiliênmồmvềcáctìnhtiếttrongphim,tôiđãngherađượcýlàcôbémuốnbiếttạisaongườimẹlạibỏnhàrađi,tạisaolạikhôngcầncácconcủabànữa,mẹcócònquayvềnữakhông?Bịhỏinhiềuquátôicũngbực,nóiđừnghỏinữa,mauuốngnướcđingủđi.ViênViênmiễncưỡngcầmcốcnước,địnhnóigìxonglạithôi,rồiđộtnhiênòakhóc.

Bìnhthườngcôbérấtítkhóc,điềunàykhiếntôivôcùngsửngsốt,tưởngrằngcôbésốtruộtthaychonhữngembétrongphim,liềnvộinói,mẹcủacácbạnấychắcchắnsẽvề,ngàymaichúngtalạixem,chắcchắnsẽvềconạ.TiếngkhóccủaViênViênkhôngnhỏđi,xemrađiềumàcôbénghĩkhôngphảilàđiềunày.

Tôitinchắcrằngkhôngphảicôbékhócvìlýdosứckhỏenhưđaubụnggìđó,bènhỏi:Tạisaocongáimẹlạikhóc,connóichomẹngheđượckhông?Tôilaunướcmắtchocôbé,lạihỏimấylầnnữa,côbémớivừakhócvừanói:“Thếbốcủacácbạnấyđiđâurồiạ?”.Tôibếcôbélên,nóicongáiđừngkhócnữa,cóphảiconnhớbốrồikhông,thángsaubốsẽvề,ngàymaichúngtasẽgọiđiệnchobốnhé.Côbévẫnvừakhócvừalắcđầu.Xemracâutrảlờimàcôbécầncũngvẫn

khôngphảilàcâunày.

Tôithấyrấtlạ,thơmlênmácôbé,khuyếnkhíchcôbénóiranguyênnhân.Cólẽlàcôbémuốnnói,cốgắngthôikhôngkhócnữa,nhưnglạikhôngnóirađược,trôngrấtluốngcuống.

Tôiliềnthayđổicáchhỏi:Cóphảiconmuốnmẹlàmmộtviệcgìđókhông,connóirađi,mẹsẽđilàm,cóđượckhông?ViênViêngậtđầu,rồicôbélạinghĩmộtcáchrấtkhókhăn,nói“Mẹơichúngtađổisangngôinhàkhácđi,ngôinhànàykhôngtốt”.Nóixonglạiòakhóc.

Câunóicủacôbékhiếntôikhôngbiếtđâumàlần,xemraViênViênvừaấmứclạivừahoảnghốt.Tôihỏicôbétạisaophảiđổinhàkhác,côbélạikhócnứcnởnói,“Ngôinhànàykhôngtốt,conmuốnđổisangnhàkhác”.

Tôikhôngbiếttronglòngcôbéđangnghĩcáigì,liềntìmmộtchiếckhănlaumặtchocôbé,dỗcôbénínkhóc,đểcôbénóiramuốnđổisangmộtngôinhànhưthếnào.ViênViêncốgắngngừngkhóc,xemrarấtmuốntrảlờitôi,nhưnglạikhôngnóirađược,ấpaấpúngrấttội.

Tôinghĩmộtlát,hỏi:Cóphảiconkhôngthíchnhàcủachúngtakhông?Côbégậtgậtđầu.Điềunàythựcsựkhiếntôikhôngtàinàohiểunổi,tạisaođộtnhiêncôbélạikhôngthíchngôinhàcủachúngtôinữa,chắcchắnphảicónguyênnhânkhác.Tôilạilựalờihỏitiếp:“Cóphảiconkhôngthíchđồdùnggìđóởtrongnhàmìnhkhông?Conkhôngthíchcáigì,nóichomẹbiếtđượckhông?”.

ViênViênnghĩmộtlát,rồilạiòakhóc,vừakhócvừanói“Khôngnhưtrongtivi,khôngthíchngôinhàcóchậuđỏ,mẹơimìnhđổisangnhàkhácđi!”.Tôihỏicôbéthếnàolà“ngôinhàcóchậuđỏ”,bévừakhócvừanhìnxuốngdưới,chỉtayvàochiếcchậunhựamàuđỏđựngđồchơidướiđất.

Giờthìtôiđãhiểurađượcnguyênnhân.TrongtivicómộtcôbétênlàÁÁ,cũngchừngba,bốntuổi,đồchơicủacôbéđượcđựngtrongmộtchiếcchậunhựamàuđỏ.ChậuđồchơicủaÁÁlạigiốnghệtvớichậuđựngđồchơicủaViênViên.Chiếcchậuđựngđồchơimàuđỏđónhiềulầnxuấthiệntrướcốngkính,tôicònchỉcảchoViênViênxem,nóicôbévàÁÁđềucómộtchậuđồchơi.HômnaycôbéxemphimthấyÁÁkhôngcómẹnữa,trôngrấttộinghiệp,nhưngcôbélạikhônghiểuđượccáctìnhtiếtcụthểtrongbộphim,cólẽtráitimnonnớtđãsuyluậnrằng-ngôinhàcóchậumàuđỏđó,bốsẽkhôngởnhà,mẹsẽbỏnhàrađi-chínhvìthếcôbévôcùnglolắng.

Saukhihỏichuyện,gợiýchocôbétừtừnóirasuynghĩcủamình,quảnhiênđúnglànguyên

nhânnày.

Tôiliềndùngnhữnglờicôbécóthểhiểuđểanủicôbé,cuốicùngkhiếncôbétinrằng,mẹsẽmãimãikhôngbaogiờbỏnhàrađi,saunàyhàngngàybốcũngsẽsốngcùngbé,nhữngđiềunàykhôngliênquangìđếnchiếcchậuđỏ.

Saukhitrútđượcgánhnặng,ViênViênvuivẻđingủ.Ngắmnhìngươngmặtthanhthảnđangngủrấtngoncủacongái,tôicảmthấyhiểuđượcsuynghĩcủatrẻthậtvôcùngquantrọng.Giảdụngườilớncảmthấytrẻnhỏkhôngbiếtgì,khôngchịugạnhỏixemtrẻmuốnnóigì,dỗdànhhoặcmắngvàicâuchoquachuyện,nỗithắcmắctronglòngtrẻkhôngđượctháogỡ,trẻsẽđaukhổvàbấtantrongbaolâunữa.

Trongcuộcsốngđúnglàthườngxuyêngặpphảimộtsốđứatrẻthựcsự“khôngchịunghelời”.

Mộthômtôivàmấyngườibạnđiăncơm,mộtchịbạnđưacậucontraibảy,támtuổiđến.Thứcănđãbêlênrồi,mọingườiđangchuẩnbịcầmđũa,độtnhiêncậubéđòimẹđưarangoàimuamộtmónđồchơigìđó,ngườimẹnóimuốnmuacũngphảiđợiăncơmxonghãyđi.Cậubékhôngchịu,đòiđingay,bámriếtquấyrầymẹ,khiếnmọingườicũngkhôngđượcthoảimái.

Cậubénàyxemrađúnglà“khôngchịunghelời”nhưngườimẹnói,dườngnhưcậukhôngbiếtthấuhiểuvàthôngcảmvớibấtkỳai.Mọingườidùngmọicáchđểkhuyêncậuăncơmxonghãyđi,muốntrêuchocậuvui,muốncậuănítcơm,nhưngcậukhôngchịuănmiếngcơmnào,khôngchịunghetheolờikhuyêncủaai.Bàmẹkhôngđộngđếncậuconnữa,bảomọingườicứđểmặccậu.

Sauđócómộtchútrêumuốn“chạmcốc”vớicậu,tiệntayvớilấymộtlonCocaColađưachocậu,cậubéđónlấy,xemracũngđãưngbụng.ĐanglúccontrẻchuẩnbịmởlonCoca,mẹcậuliềnvộingănlạinóiđừnguốngCocaCola,uốngnướchạnhnhânđi.CậubénóimuốnuốngCocaCola,ngườimẹliềngiằnglấylonCoca,đưamộtlonnướchạnhnhânchocon,nói,uốngcáinàymớitốt.Cậubékhôngchịu,hậmhựcnói:MẹchẳngbaogiờchoconuốngCocaCola,ngàynàocũngbắtconuốngsữachuavànướchạnhnhân!Ngườimẹnói:Đãnóivớiconbaonhiêulầnrồi,CocaColakhôngbổbéogìcả,uốngcáiđólàmgì!

Bêncạnhcóngườikhuyênngườimẹ,haylàhômnayphálệmộtlần,choconuốngCocaCola,uốngítthôi.Vẻmặtngườimẹtỏrarấtkiênquyết,nóikhôngthểđểcontrẻthíchlàmgìthìlàm,tuyệtđốikhôngđượcuốngngụmCocaColanào.Nóirồibậtlonnướchạnhnhânra,rótmộtcốcđặtxuốngtrướcmặtcậucon,nói:“Nghelờimẹnào,uốngcáinàyđi!”.Cậuconlạihậmhựckhôngchịuuống.

Tôithầmthantronglòng,cómộtbàmẹ“khôngchịunghelời”nhưthế,cóđứacontraichịunghelờimớilàlạ!

Bốmẹlàtấmgươngđầutiênđồngthờicũnglàtấmgươngquantrọngnhấtcủacontrẻ.Nếubấtkỳviệcnàobốmẹcũngmuốnthuyếtphụccontrẻlàmtheosuynghĩcủamình,suốtngàybắtcontrẻphảiphụctùngmình,vôhìnhtrungsẽdạychocontrẻcũngdùngphươngphápgiốngnhưthếđểđốixửvớingườikhác.Contrẻsẽhọcđượcrấtnhanhcáchtróibuộcbốmẹ,“khôngnghelời”chínhlàsợidâychãomàchúngthườngdùng,tiêucựcnhưngcóhiệuquả.Nhữngsựviệcnhưthếnàytíchtụquánhiều,sẽhìnhthànhnêntâmlýcựcđoan,pháttriểnthànhmộtbảntínhquákhích.

Rấtnhiềucáchlàmtưởngchừngrấtquenthuộctronggiáodục,phíasauthựcracórấtnhiềusailầmmàngườitakhôngnhìnthấyđược.Nhiềunămnayngườitađãquenvớiviệcyêucầucontrẻphảibiết“nghelời”,đâydườngnhưlàmuốntốtchocon,nhưngnếuphântíchsâu,cóthểthấyđâylàsựbấtbìnhđẳnggiữangườilớnvàtrẻem.Khôngphảiphụhuynhkhôngmuốnđốixửvớicontrẻmộtcáchbìnhđẳng,màlàkhôngcảnhgiáctrướcýthứcquyềnuycủamình,khôngýthứcđượcrằngmìnhđãđóngvaitròcủamộtnhânvậtquyềnuytrướcmặtcontrẻ.

NhàtriếthọcErichFrommphêphánkịchliệtluânlýhọccủachủnghĩaquyềnuy,chorằngcáimànóchủtrươngchínhlà“phụctùnglàcáithiệnlớnnhất,khôngphụctùnglàcáiáclớnnhất.Trongluânlýhọccủachủnghĩaquyềnuy,tộiáckhôngthểthathứchínhlàđốikháng”(1).

___________________

(1)ErichFromm,Ngườivìmình,TônYYdịch,TamLiênthưđiếm,tháng11-1988,tr.32.

Chodùcácbậcphụhuynhyêuthươngconmìnhđếnđâu,nếuthườngxuyênbắttrẻphải“nghelời”,đồngthờiluônyêucầutrẻphảiphụctùngmình,thìthựcchấtanhtachínhlàngườicủachủnghĩaquyềnuy.Nhữngngườinhưthếgầnnhưkhôngbaogiờnghingờvềtínhchínhxácvàtínhkhôngthểphủđịnhđốivớiyêucầumàhọđặtrachocontrẻ,trongtiềmthứccủaanhtachưabaogiờcósựbìnhđẳngthậtsựvớicon.Nhưngtrongmắtcontrẻ,họchỉlànhữngbậcphụhuynh“khôngchịunghelời”.

Vềcơbảncóthểkhẳngđịnhrằng,tấtcảnhữngngườiluôntưởngmìnhlàđúng,tínhcáchquákhích,cựcđoan,trongtuổithơcủaanhtachắcchắncómộtthờigiankhádàiphảisốngtrongsựphụctùngýchícủangườikhác,nguyệnvọngcánhânkhôngngừngbịđènén.Đâylàvếtthươngtâmlýmàmôitrườngthờiấuthơđểlạichoanhta,suốtđờikhócóthểchữalành.Rấtnhiềungườiđãápdụngsựcựcđoan,quákhíchnàylênthếhệsaucủamình,rồilạiđểlạidấu

vếtcựcđoanlênthếhệsaunữa.

Đươngnhiên,làmmộtphụhuynhbiết“nghelời”chắcchắnkhôngphảilàbảosaonghevậy,khôngthểphávỡranhgiớiđạođức.Đốivớinhữnghànhviralệnh,yêucầubấtlịchsự,nhữngđiềukiệntraođổiquágiớihạn,nhữnglờinóithôlỗkhônglễphép,mộtcâucũngkhôngthểnghe.Nếukhôngchínhlàdungtúng.“Biếtnghelời”vàdungtúnglàhaivấnđềhoàntoàntráingượcnhau.Thựcchấtcủa“biếtnghelời”lànênhiểuconnhưthếnào,đốixửbìnhđẳngvớiconrasao;dungtúngchỉlànuôngchiều.Biết“nghelời”sẽđàotạorađượcnhữngcôngdâncókhíchấtdânchủ;dungtúngchỉcóthểchoralònhữngbạoquânngạomạn.

Rousseaunói:“Khicontrẻhoạtđộng,đừngdạytrẻphảiphụctùngngườikhácnhưthếnào;đồngthời,khibạnlàmviệcchotrẻ,cũngđừngđểtrẻhọcđượccáchbắtépngườikhác.Hãyđểchotrẻcảmnhậnđượcsựtựdocủamìnhtronghànhđộngcủatrẻvàhànhđộngcủabạn”(1).Dùngcáchnóicủabàiviếtnàyđểtrìnhbày,chínhlàphụhuynhvàcontrẻđềukhôngnênkhốngchếđốiphương,cầnphảilàmmộtngười“biếtnghelời”.Vàphụhuynhvớivaitròlàngườichiếmthếmạnhvàthếchủđộng,làngườikhaisángracụcdiện-muốncómộtđứaconbiếtnghelời,nhấtthiếtphảighinhớrằng:Trướcmặtcontrẻtrướchếthãylàmmộtvịphụhuynh“biếtnghelời”.

___________________

(1)Jean-JacquesRousseau,Emile,LýBìnhÂudịch,NXBGiáodụcnhândân,táibảnlầnthứnhấttháng5-2001,tr.80(BảndịchtiếngViệtJean-JacquesRousseau,EmilehaylàvềgiáodụcLêHồngSâm,TrầnQuốcDươngdịch,BùiVănNamSơngiớithiệu,NXBTrithức,xuấtbảntháng7-2008,692trang).

Lưuýđặcbiệt

Vốnlàchúngtađưatrẻđichơi,tạisaocứnhấtthiếtphảicoiviệcđếnquảngtrườngThiênAnMônlàcóýnghĩa,coiviệcquacầulàvônghĩa,contrẻchơiởđâuchẳnglàchơi.CólẽtrongmắtViênViên,cầubộhànhcònthúvịhơnnhiềusovớiquảngtrườngThiênAnMôn.

Quầnáobẩncóthểgiặt,nếubịráchcũngkhôngcógìnghiêmtrọng.Vìmộtlýdorấtnhỏlàsợlàmbẩnquầnáo,màpháhoạimộtcuộcthínghiệmđầyniềmvuinhưthếcủatrẻ,thậtđúnglàsailầm.

Hiểuđượcsuynghĩcủatrẻthậtvôcùngquantrọng.Giảdụngườilớncảmthấytrẻnhỏkhôngbiếtgì,khôngchịugạnhỏixemtrẻmuốnnóigì,dỗdànhhoặcmắngvàicâuchoquachuyện,

nỗithắcmắctronglòngtrẻkhôngđượctháogỡ,trẻsẽđaukhổvàbấtantrongbaolâunữa.

Nếubấtkỳviệcnàobốmẹcũngmuốnthuyếtphụccontrẻlàmtheosuynghĩcủamình,suốtngàybắtcontrẻphảiphụctùngmình,vôhìnhtrungsẽdạychocontrẻcũngdùngphươngphápgiốngnhưthếđểđốixửvớingườikhác.Contrẻsẽhọcđượcrấtnhanhcáchtróibuộcbốmẹ,“khôngnghelời”chínhlàsợidâychãomàchúngthườngdùng,tiêucựcnhưngcóhiệuquả.Nhữngsựviệcnhưthếnàytíchtụquánhiều,sẽhìnhthànhnêntâmlýcựcđoan,pháttriểnthànhmộtbảntínhquákhích.

Họccáchmởcuộc“họpphụhuynh”

Hiệnnaycómộtthựctếkhiếnngườitaphảiđaulònglà,rấtnhiềuhọcsinhtiểuhọc,cấphai,cấpbarấtsợhọpphụhuynh,ngàynhàtrườngtổchứchọpphụhuynhthườngtrởthànhngày“khổsở”củacontrẻ,đặcbiệtlàmộtsốhọcsinhnamcóthànhtíchhọctậpkhôngtốtlắm,buổihọpphụhuynhthựcsựlà“lệnhtrừngphạt”giángxuốngđầutrẻ.Trongkinhnghiệmcủachúng,buổihọpphụhuynhchínhlà“buổihọpngheđiểmphẩy”và“buổihọpmáchtội”củacôgiáo.Hậuquảlà,saubuổihọpphụhuynh,nhẹthìbịmắng,nặngthìănđòn.

NămViênViênhọclớpbốn,cómộtlầntôiđihọpphụhuynhchocháu.Côgiáochủnhiệmbiểudươngmấyemhọcsinh,nhắcđếnViênViên,nóicôbénhảycóctừlớphailên,tuổinhỏnhấtlớp,nhưngvẫnlàmộttrongnhữnghọcsinhhọcgiỏinhấtcủalớp.Điểmcầnlưuýlàtronggiờhọccólúckhôngtậptrungnghegiảng,côgợiýchotôisaukhihọpxongđếngặpcôgiáodạycácmônkhácđểtraođổi.Vàthếlàsaukhihọpxong,tôiliềnlênvănphònggặpcáccôđểtìmhiểutìnhhìnhcủacon.

TrongđócôgiáodạymônđạođứcnóiViênViênhọcrấttốt,chỉcóđiềutrênlớpthườngkhôngchúýnghegiảng,thỉnhthoảnglạicòncãilờicôgiáo,cócảmgiáccôbénàyrấtkiêungạo.Côgiáodạymôn“xãhội”ngồibêncạnhnghethấythế,liềntiếplời,cảmthấyhọcsinhnàyđúnglàkhákiêungạo,cólúccôgiáogiảngbài,côbétỏrarấtkhôngphục,ngồidướilẩmbẩmgìđó,gọiđứngdậyphátbiểu,côbécònnóicôgiáogiảngkhôngđúng.

Nghethấycôgiáonóinhưvậy,tôicũngthấysốtruột.VềchuyệnViênViêntrênlớpkhôngchúýnghegiảng,tôikhôngcholànghiêmtrọnglắm,vớinhữnggìmàtôihiểuvềcongái,biếtconkháchắcchắntrongviệchọc,nhữnggìbuộcphảichămchúnghe,nhữnggìchỉcầnchúýmộtchútđểnghe,nhữnggìhoàntoàncóthểkhôngnghe,côbéđềubiếtrõ.Thậmchítôicònchophépconđọctrộmtiểuthuyếttrongnhữnggiờmàcôbékhôngthíchhọc,nhưthếmộtlàcóthểtiếtkiệmthờigian,hailàcóthểtránhnóichuyệnriêngvớicácbạn.Điềumàtôilolàvấn

đềkiêungạomàcôgiáonói.TừkhiđihọcmẫugiáoViênViênđãtỏrathôngminh,lanhlợi,luônđượccáccôgiáoquýmến,tôisợconbéthấymìnhhơncácbạnnêncoimìnhquácaochăng.Tôimongconluônluôncómộttháiđộbìnhthường,chínchắn.Hiệngiờcáccôgiáođánhgiánhưvậy,thậtsựlàrấttồitệ.

Thếlàsaukhivềnhàtôiliềnnóivớicon,hômnaymẹđihọpphụhuynh,cáccôgiáophảnánhconhọcrấtkhá,nhưngcóphầnkiêungạo,còncãilờicôgiáo,cóphảinhưvậykhông?

ViênViêntỏrõvẻsửngsốt,nóiconkhôngcãicôgiáo,hỏicôgiáonàonóinhưvậy.Tôikhôngmuốnnóivớiconlàcôgiáonàonói,sợsaunàyconsẽcóáccảmvớicôgiáođónggópýkiến,liềnnói,khôngchỉmộtcônóinhưvậy.Ainóikhôngquantrọng,quantrọnglàtựmìnhphảikiểmđiểmlạixemcóphảimìnhcótưtưởngkiêungạohaykhông,đừngnghĩrằngmìnhgiỏigiang,hơnngười.

NétmặtViênViêntỏrarấtkhóhiểu,nóivớigiọngrấtkhôngvui,conkhôngkiêungạo,kiêungạolàgìchứ?Tôibiếtcôbéđanghỏinhữngchuyệnmàmìnhlàm,chuyệnnàocóthểgọilàkiêungạo.Bènnói,côgiáocũngkhôngnêurachuyệncụthể,conthửnghĩxem,cãicôgiáotừbaogiờ,connóinhưthếnào,cóphảitỏragiỏigiangtrướcmặtcôgiáohaykhông.ViênViênbựclắm,nóilớn:“Conkhôngcó,conkhôngnghĩmìnhgiỏigiang!”.Tháiđộnàycủacôbékhiếntôirấtkhôngvui,liềnphêbình,conkhôngthế,thếtạisaocáccôgiáođềunóinhưvậy,khôngchịukiểmđiểmmình,màđãnóngnảylớntiếngrồi!

ViênViêntỏravôcùngấmức,imlặngmộtlát,lẩmbẩmmộtcâutrongmiệng“Tạisaocáccôlạiđềunóinhưvậy”rồikhócòalên.BìnhthườngViênViênrấtítkhóc,giâyphútnày,côbékhôngnhữngtỏraấmức,ánhmắtcònlộrõvẻsợhãi.

Côbékhócnhưvậy,độtnhiêntôiýthứcrarằngmìnhđãtrầmtrọnghóavấnđề,vượtquákhảnăngchịuđựngcủacontrẻ.

Mộtđứatrẻmớichíntuổilàmsaocóđủkhảnăngkiểmđiểmlạimìnhcókiêungạohaykhông,nếuởtrườngcómộtsốviệcnàođócôbélàmkhôngổn,thìcũngnêntìmcáchđểcôbénhậnthứcđượcvấnđề,vuivẻsửalại.Vàtôinóinhưvậy,sẽchỉkhiếncontrẻthêmkhôngbiếtđâumàlần.Thờigiansauđó,cóthểcôbékhôngcòn“kiêungạo”nữa,nhưngcũngsẽtrởnênmấttựtin,tưởngrằngcáccôgiáođềuchỉtríchmình,đềunghingờcáccô,khôngcòngiữđượctâmtrạngbìnhthườngkhitiếpxúcvớicôgiáo.

Tôivộibếcôbélênđùimình,nói:Mẹxinlỗicongái,mẹnóikhôngchuẩn,nóihơiquásựthật.Khôngphảicáccôgiáođềunóinhưvậy,chỉcóhaicônóithôi,làcôdạymônđạođứcvàcôdạy

mônxãhội.Cáccôgiáokhácđềukhôngnóiđếnvấnđềnày.Nghethấytôinóinhưvậy,tháiđộcủaViênViênmớidịuđiđượcmộtchútvàngừngkhóc.

Tôinói,mẹvàcôgiáotrựctiếpđưađịnhnghĩa“kiêungạo”ravớiconlàkhôngđúng.Nhưngconthửnghĩlạixemmìnhcócãicôgiáobaogiờkhông,khônglễphépkhinóichuyệnvớicô,hoặclàgặpcôkhôngchàochẳnghạn?

ViênViênnghĩmộtlát,nói,tronggiờhọcđạođức,côgiáoyêucầutrảlời“ýnghĩacủaviệcxemtivi”,khôngcóbạnnàogiơtayphátbiểu,côgiáoliềngọiViênViênđứnglêntrảlời,ViênViênkhôngnghĩrađược“ýnghĩa”nào,liềntrảlời“Xemtivikhôngcóýnghĩagìạ”.Rấtnhiềubạnđãcười.Côgiáokhôngvui,nóixemtivicóthểhọcđượckiếnthức,đâykhôngphảilàýnghĩahaysao,saolạinóilàkhôngcóýnghĩa?ViênViênliềnphảnbác,thếtạisaobốmẹlạikhôngmuốnchoconxemtivi,đềunóixemtiviảnhhưởngđếnhọchành.LờiphảnbáccủaViênViênkhiếncôgiáokhôngvui,phêbìnhcôbérằngtưởngmìnhbiếtnhiềuhơncôgiáo.

Cònvềcôgiáodạymônxãhội,ViênViênkhôngnhớlạiđượccóvụxungđộtcụthểnào,côbéchỉkhôngthíchcôgiáonày.ViênViênnóicôgiáonàygiảngbàithườngnóinhữngcâukhôngchínhxác,vídụnóingườimiềnNamkhôn,ngườimiềnBắcđềulàngườihẹphòi,cònthườngxuyênchửihọcsinh,cácbạntronglớpđềukhôngthíchcôdạymônxãhội,chínhvìthếkhigặpcôgiáonàyViênViêncũngkhôngthíchchào.

Tôikhôngbiếtphảinóigì,chỉbiếtlàphảikhenngợitinhthầnthíchchấtvấncủacongái,trongmắtmộtsốcôgiáo,ưuđiểmnàychínhlàkhuyếtđiểm.TừtrướcđếnnayViênViênluônlàngườibụngsaomiệngvậy,ởđộtuổinày,côbécònchưabiếtcáchgiấunhữngsuynghĩcủamình.Nhưngchắcchắnlàcầnphảigiảiquyếtvấnđềấntượngmàcôbéđểlạichocôgiáo.

Tronglúcđótôikhôngbiếtnênnóichuyệnnàyvớiconnhưthếnào,liềnđợiđếntốiôngxãvề,saukhibànbạc,ngàyhômsauchúngtôilạinóichuyệnnàyvớicon.

Trướchếtchúngtôinóivớiconrằngcâutrảlờicủacôbétronggiờhọcđạođứckhôngcógìlàsai,nghĩthếnàothìtrảlờinhưthế,đâylàmộtưuđiểm.Nhưngdohầuhếtcáccôgiáocấpmộtkhôngquenvớiviệctranhluậnvớihọcsinh,chínhvìthếtừlầnsaukhôngcầnthiếtphảinóinhưvậytronggiờhọcnữa.Chúngtôigợiýchoconvềsaunếucósuynghĩgì,saukhihếtgiờcóthểtìmcôđểtraođổi,nếucôgiáotỏrakhôngmuốnnghe,thìvềnóichuyệnvớibốmẹ,bốmẹrấtthíchnghe“quanđiểm”kháccủacon.Chúngtôicònbànluậnmộtlátvề“ýnghĩacủaviệcxemtivi”,đểViênViênnhậnthứcđượccâuhỏicủacôgiáocóphầnvôvị,nhưngcâutrảlờicủacôbécũngcóphầntuyệtđốiquá.

Đểgiúpcôbécóthểtiếpnhậnmộtcáchtốthơncáccôgiáokhácnhau,chúngtôinóithêmvớiconrằng,nghềgiáoviêncũngnhưbaongànhnghềkhác,cóngườicótốchấtcao,cóngườicótốchấtthấp,đâylàđiềubìnhthường,khôngnênyêucầutấtcảnhữngcôgiáomàmìnhgặpđềukhiếnmìnhhàilòng.Nhưngđốivớimỗithầycôtrongtrườngchúngtađềuphảitôntrọng,khôngphảilàtôntrọngthóixấucủahọ,màgiốngnhưtôntrọngbấtkỳngườinàokháctrênthếgiới,chỉcầnngườinàykhônglàmviệcxấu,dùcómộtsốđiểmxấumàmìnhkhôngthích,thìchúngtacũngvẫnphảitôntrọngngườiđó.Ngườicótốchấtkhôngcaovốnđãrấtbấthạnhrồi,đólàvìtừnhỏanhtakhôngđượcgặpmộtmôitrườnggiáodụctốt,nếuđượcgiáodụctốt,chắcchắnanhtasẽkhôngcónhữngbiểuhiệnnhưsaunày.Nếubâygiờchúngtakhôngtôntrọnganhta,anhtasẽcàngbấthạnhhơn,càngkhónângcaotốchấthơn.

NhữngcâunóinàycủachúngtôikhiếnViênViêncảmthấycóthểchấpnhận,nóixongcôbéliềnđilàmviệccủamình,xemratâmtrạngrấtthoảimái.

Chúngtôicảmthấysaunàyphảitraođổithườngxuyênvớicôgiáohơn,tìmhiểunhiềuhơntìnhhìnhcủaconởtrường,nhưngkhôngthểsaukhivềnhà,chưachuyệntrònghiêmtúcvớiconđãvộivànggiáodụchoặcgiáohuấnconngay.Tấtcảmọiviệcđềuphảinhìntừhaiphía,vừaphảixemxétýkiếncủagiáoviên,cũngphảinghĩđếncảmnhậncủatrẻ.Saucuộchọpphụhuynhlầnnày,nếuchưabiếtđúngsaiphảitráiđãphêbìnhconmộttrận,bắtconphảitôntrọngcôgiáo,thìsẽkhiếnmâuthuẫncàngtrầmtrọngthêm,làmchomốiquanhệgiữaconvàcôgiáongàycàngxấuđi.Lúcđócôbésẽtứcgiận,cảmthấyoanức;từđósẽkhôngtựtinnữa,trởnênnịnhbợ,adua.Mụcđíchcủachúngtalànênđểconhọcđượccáchtiếpxúcvớicôgiáo,điềuchỉnhmìnhchophùhợpvớimôitrườnghiệntại,hàihòavớimôitrường,nhưngphảigiữđượcsựtựtin,khôngđểmấtđitínhđộclậptrongsuynghĩ.

Từđó,chúngtôirấtchúýđếnvấnđềđemnhữngchuyệntrongbuổihọphuynhvềnhàchiasẻcùngcontrẻ,chodùlànhữngưuđiểmhaykhuyếtđiểmcủacon,đềuchúýsaochođểcuộcnóichuyệncótácdụnggiúpcôbéhoànthiệnmình,chứkhôngphảilàđểđảkíchcon.

Cuốihọckỳmộtnămlớpmười,nhàtrườngtổchứchọpphụhuynh,nộidungchủyếulàthôngbáotìnhhìnhthicuốikỳ,điểmtổngkếtcủaViênViênrấtkhá,chỉcóđiểmphẩymôntoánhơikém.Từcấpmộtđếncấphai,môntoánkhôngphảilàmônhọcsởtrườngcủaViênViên,saukhivàocấpba,cácbạntronglớpthựcnghiệmtựnhiêncủacôbéđềuhọckhámôntoán,sovớicácbạn,điểmphẩymôntoáncủaViênViênkhôngđượctốtlắm.Côgiáochủnhiệmchínhlàcôgiáodạytoán,saukhihọpxong,tôiởlạinóichuyệnvớicô,côchủnhiệmcũngnhắcđếnchuyệnViênViênhơiyếumôntoán,chorằngcôbénêntìmcáchđểnângcaokhảnănghọc

toán,cầnphảinắmvữngkiếnthứccơbảnhơn.Trênđườngvềnhàtôisuynghĩmộthồilâu,gạtđiýđịnhchocôbéđihọcthêmtoán.Mộtlàhọcsinhcấpbađãbậnlắmrồi,cuốituầnkhôngđểchocôbécóítthờigiantựdo,sẽkhôngcólợichoviệcsắpđặtkếhoạchhọctậpchungcủacôbé.Cóthểđiểmmôntoánsẽđượcnânglên,nhưngcácmônhọckhácsẽbịảnhhưởng.HailàtôicảmthấyViênViênhọckhôngtốtmôntoán,khôngphảilàvấnđềsốlượnggiờhọc,màlàvấnđềniềmsaymêvàsựtựtin.HaicôgiáodạytoánmàViênViêngặpởcấpmộtvàcấphaiđềuảnhhưởngđếnniềmsaymêhọctoáncủacôbé,nếuđánhthứcđượcsựtựtinvàniềmsaymêcủaViênViênđốivớimônhọcnày,chắcchắnthànhtíchhọctậpsẽđượccảithiện.Hiệntạimộtđiềukiệncólợilàcôgiáochủnhiệmchínhlàcôgiáodạytoán,côgiáonàydạyrấthay,côngtácchủnhiệmcũngrấttốt,rấtđượccácbạntronglớpyêuquývàtôntrọng.Cólẽđâylàcơhộicảithiện.

SaukhivềđếnnhàtôithôngbáonộidungcủacuộchọpphụhuynhchoViênViênnghe,đưabảngđiểmchocôbéxem.Bảngđiểmthốngkêrấtđầyđủ,ghirõcácnộidungnhưđiểmphẩycácmôncủatừnghọcsinh,điểmtrungbìnhcủacácmôntrongkhối,điểmtrungbìnhcủacácmôntronglớp,xếpthứtựcủatừnghọcsinhtronglớp,đềuliệtkêcụthể.LớpcủaViênViênlàlớpthựcnghiệmđầutiêncủatrường,cácbạnđềuhọcrấtgiỏi,điểmphẩycácmônđềucaohơnthànhtíchtrungbìnhcủakhối.TrongkhiđiểmphẩycácmôncủaViênViênđềucaohơnđiểmphẩytrungbìnhcủalớp,chỉcóđiểmphẩymôntoánthấphơnđiểmphẩytrungbìnhcủalớp.XemxongbảngđiểmViênViênkhôngnóigì,tôibiếtcôbékhônghàilòngvớiđiểmmôntoán,nhưngvìtừxưađếnnaykhôngmạnhởmôntoánnêncũngkhôngbiếtphảilàmthếnào.

Tôinghĩlúcnàytôituyệtđốikhôngnênnóilạinhữngđiềucôgiáodạytoánđãtraođổivớitôichoconnghe.Mặcdùlờicủacôgiáolàthựctếkháchquan,nhưngcontrẻcũngđãbiếtthựctếnày,ngoàiviệcnhấnmạnhmộtlầnnữađiểmyếucủaViênViênởmôntoán,đểcôbéthêmmấttựtin,khôngcóýnghĩagìđốivớisựtiếnbộcủacôbé.Phụhuynhkhôngnêngiảthiếtcontrẻđềulànhữngvịanhhùngbiếtkhắcphụckhókhăn,khibịchỉrađiểmyếunhấtđịnhsẽkhắcphụcđượcđiểmyếu;hoàntoànngượclại,nếumộtđiểmyếunàođócủatrẻbịnhắcđinhắclạinhiềulần,sẽkhiếnchúngnghĩrằngbẩmsinhmìnhđãyếucáiđó,mìnhhoàntoànbấtlực,đànhphảichấpnhậnsốphận.Mụcđíchcủatôilàmuốntạodựnglòngtựtinchocon,khíchlệcôbéhọctốtmôntoán,chínhvìthếcầnphảithayđổicáchnói.

TôinóivớiViênViênrằng:“Côgiáonóimấybàithitoánmặcdùconthikhôngđượclítưởnglắm,nhưngcôcảmthấythựcraconrấtcótiềmnăngtrongmôntoán”.Nghetôinóinhưvậy,

ViênViêntỏrahơikinhngạc:Thậtạ,môntoánconthikémnhưvậy,tạisaocôgiáolạicảmthấyconcótiềmnăngnhỉ?Tôinói:Côgiáodạytoáncủacondạytốtnhưvậy,dạyhếthọcsinhkhóanàyđếnkhóakhác,dựavàokinhnghiệmvàcảmgiáccủamình,chắcchắncôsẽbiếthọcsinhnàocótiềmnăng,nếukhôngtạisaocôlạinóinhưvậy.

TôinhậnrađượcvẻxúcđộngtronglòngViênViên.Côgiáochủnhiệmnóinhưvậy,khiếncôbécảmthấybấtngờ,cóđượcnhậnthứcmớivềkhảnănghọctoáncủamình,hóaramìnhcũngcótiềmnăng.

Tôilạinóivớiconrằng,côgiáobảoconkhôngnênsốtruột,trướchếtkhôngnênsốtsắngsobìthànhtíchvớicácbạn,mìnhcầnphảibìnhtâmlại,chúýđitheochươngtrìnhdạycủacô.Khôngnênquáchútrọngviệcgiảiđềkhó,khiđãnắmvữngkiếnthứccơbản,gặpvấnđềgìcầnđàosâusuynghĩ,chođếnkhinàohiểurõđượcvấnđề,giảiquyếtđượcvấnđềmớikhôngcònvấnđềnữa-nhữngcâunóiliênquanđếnhọctậpnày,thựcralàdocôgiáonóivớitấtcảcácphụhuynh,chắcchắnnósẽthíchhợpvớitấtcảcáchọcsinh.Tạochoconsựtựtin,đemlạichoconmộtđiềukỳvọng,đâylàsựkhíchlệlớnlaođốivớicontrẻ.Còncụthểphảihọcnhưthếnào,tôibiếtmìnhkhôngcóđủkhảnăngđểchỉđạocon,nhưngtôitinrằngtâmtrạngổnđịnh,chínchắnsẽgiúpcontrongvấnđềnày.Cóđượctâmtrạngấy,côbésẽchủđộngtìmranhữngphươngphápphùhợpvớimình,sẽpháthuyđượctốiđanănglựccủamình.

Viếtđếnđây,tôinghĩ,cómộtsốphụhuynh,rõrànglàsựnhậnthứccủahọđốivớimộtsốmônhọcrấthờihợt,nhưnglạitưởngrằngmìnhcóđủkhảnăngchỉđạocontrẻ,đưaranhữnglờigợiýlinhtinh,chỉhuybừabãi.Vídụcóbậcphụhuynhmuốnconhọcđượccáchlàmvăn,liềngiằnglấycuốntiểuthuyếtcontrẻđangsaysưađọc,bắtconđọccuốnnhữngbàivănmẫu;cóbậcphụhuynhdựavàoquảngcáohoặccáchlàmcủacácbậcphụhuynhkhác,đimuachocontrẻcácđềluyệnthikhácnhau,quyđịnhmỗingàycontrẻphảilàmmấycâu;cóbậcphụhuynhlạiđặtramụctiêubắtconmỗingàyhọcmườitừmớitiếngAnh,mộtthánghọcthuộcđượcbatrămtừ,mộtnămhọcthuộcbanghìntừ...Chínhvìthếtôimuốnnhấnmạnhmộtlầnnữarằng,làphụhuynh,khôngnêncoimìnhlànhàthôngthái,nếukhôngnắmđượctoànbộvấnđề,đừngnênchỉđạobừabãitrongviệchọchànhcủacon.Điềumàbốmẹcầnlàmchínhlàbảovệniềmsaymêhọctậpcủatrẻ,tạodựnglòngtinchotrẻtrongviệchọc.Cóđượcniềmsaymêvàsựtựtin,bạncònsợtrẻkhônghọctốtư,cònsợtrẻkhôngtìmđượcphươngphápư.

Thựctếđãchứngminhrằng,trongthờigiansauđó,ViênViênđãcósựkhởisắcrấtlớntrongmôntoán,thànhtíchcàngngàycàngổnđịnh.Đươngnhiêngiữachừngcũngcólúcthikhôngtốt,côbésẽtỏrahơichánnản,chúngtôiliềnngầmchocôbébiết,côbécótiềmnăngtoán

học.Nóivớiconrằngthicửluônmangtínhngẫunhiên,hơnnữabảnthânviệcpháthiệnvấnđềchínhlàthuhoạch,đểcôbécóthểbìnhtâmtrongviệchọc.CôgiáodạytoáncủaViênViêncũngđãkhíchlệcôbé.Tựtinvàbìnhtâmchínhlà“lớphọcthêm”tốtnhất,đểcôbécósựtiếnbộlớntrongviệchọcmôntoán,thànhtíchtừtốpdướicủalớpvượtlêntốpđầu.

Phụhuynhvàgiáoviênchuyệntrò,traođổivềtìnhhìnhhọctậpcủaconlàmộtbiệnpháptìmhiểucontrẻcóhiệuquả.Nhưngbốmẹnên“truyềnđạt”nhưthếnàothìphảiđộngnãomộtchút,khôngnênvấnđềnàocũngđềutruyềnđạtmộtcách“chânthực”toànbộtìnhhìnhchoconnghe.Nhấtthiếtphảiđểýđếncáchđặtvấnđềvàngôntừmàbạnsửdụngkhi“truyềnđạt”sẽảnhhưởngnhưthếnàođếncontrẻ,mangtínhxâydựng,haymangtínhpháhoại,cótácdụngkhíchlệhayứcchếđốivớicontrẻ.

Hiệnnaycómộtthựctếkhiếnngườitaphảiđaulònglà,rấtnhiềuhọcsinhtiểuhọc,cấphai,cấpbarấtsợhọpphụhuynh,ngàynhàtrườngtổchứchọpphụhuynhthườngtrởthànhngày“khổsở”củacontrẻ,đặcbiệtlàmộtsốhọcsinhnamcóthànhtíchhọctậpkhôngtốtlắm,buổihọpphụhuynhthựcsựlà“lệnhtrừngphạt”giángxuốngđầucácem.Trongkinhnghiệmcủachúng,buổihọpphụhuynhchínhlà“buổihọpngheđiểmphẩy”và“buổihọpmáchtội”củacôgiáo.Hậuquảlà,saubuổihọpphụhuynh,nhẹthìbịmắng,nặngthìănđòn.

Nhữngphụhuynhđánhmắngconsaubuổihọpphụhuynhchắcchắnlànhữngngườibố,ngườimẹthôbạo,đơngiản.Phầnlớntrongsốhọbìnhthườngkhôngchủđộngtiếpxúc,tìmhiểuquathầycô,chỉkhiđếnngàyhọpphụhuynhhoặcgiáoviên“mờibốmẹ”,mớingheđượcmộtsốtìnhhìnhởtrườngcủacon.Giáoviênphảnánhvớihọmộtsốvấnđềcủaconnhưkhôngchấphànhkỷluật,thànhtíchhọctậpkhôngtốt…,đềulàlýdokhiếnhọtứcgiận,họkhôngsuynghĩxemvấnđềcủaconnêngiảiquyếtnhưthếnào,khôngkiểmđiểmlạitrongquátrìnhgiáodụcmìnhcógìsaisótkhông,khôngsuynghĩxemnêngiúpđỡcontrẻnhưthếnàochocóhiệuquả,họchỉmuốnnhanhchóngtìmconđểtínhsổ.Nhữngvịphụhuynhnhưthếbìnhthườngđãđốixửvớiconmộtcáchthôbạo,đơngiản,họpphụhuynhxongvềđếnnhàliềntrừngtrịcontrẻ,làmnhưthếkhôngphảilàđể“giáodục”trẻmàđúnghơnlàhọchỉmuốntrútcơnthịnhnộcủamình,muốnhảgiậnmàthôi.Nhưnghànhđộngnàychỉcóthểkhiếnchovấnđềcủatrẻcàngthêmtồitệ.

Contrẻrấtnhạycảmvàyếuđuối,nếucáccuộcgặpgỡgiữaphụhuynhvàgiáoviênbiếnthànhsựkiệnkhủngbốkhiếncontrẻcảmthấymấtmặt,dễbịchửimắng,hậuquảchỉcóthểkhiếnchotrẻcămhậngiáoviên,chánghétnhàtrường;khiếntrẻmấtđichítiếnthủvàkhảnăngphánđoántrongcácphươngdiệnnhưhọctập,sựtựtin,đạođức;vàcuốicùngnhữngvấnđề

nàyphầnlớnsẽphảnánhtronghọctập,ảnhhưởngđếnthànhtíchhọctậpcủatrẻ.

Kểcảthôngquabuổihọpphụhuynh,bốmẹpháthiệnracácvấnđềnghiêmtrọngnhưcontrẻhọchànhtụtlùi,khônggiữkỷluật,đánhnhauvớibạn,thậmchílàbỏhọc,vềđếnnhàcũngkhôngnênđánhchửicontrẻ.Trướchếtcầnphântích,traođổivớigiáoviên,cốgắngtìmranguyênnhâncủavấnđề.Khôngphảitựnhiênmàcontrẻlạicónhữngchuyệnđó.Xảyrađiềunày,chắcchắnlàdomộtsốvấnđềtíchtụlâungàykhôngđượcgiảiquyếthoặclàmộtnhântốbênngoàinàođókhiếnmộtsốvấnđềnhỏtrởnênxấuđi.Vídụmộtđứatrẻđộtnhiênkhôngmuốnhọcnữa,cầnphảisuynghĩxemcóphảiquanhệgiữatrẻvàbạnbècùnglớpxuấthiệnvấnđềgìkhông,cóphảibịmộtcôgiáonàođóphêbìnhmàcảmthấyấmức,hoặcbịngườinàođóđedọa;thànhtíchcủacontrẻtụtdốc,thìnênsuynghĩxemcáchquảnlýviệchọchànhcủatrẻcóphùhợphaykhông,quansátxemgầnđâytinhthầncủatrẻthếnào,cóhứngthúvớicáigì,chủyếuquanhệvớinhữngai,trẻcóbịngườinàođảkíchhoặcdụdỗhaykhông…Điềuquantrọngnhấtlàcầnchúýchuyệntrò,gầngũivớitrẻ,trướchếtphảiđểtrẻtintưởngbạn,tâmsựđượcvớibạnnhữngđiềuthắcmắchoặckhókhănmàtrẻđanggặpphải,sauđónhậnđượcsựkhíchlệvàgiúpđỡcủabạn.

Contrẻcónhữngbiểuhiệnkhôngtốt,chửimộtbài,đánhmộttrậnlàchuyệndễdàng,vàthựchiệnxongcũngcảmthấyrấthảhê,vịphụhuynhnàocũngcóthểlàmđược-chínhvìthếnóđượcrấtnhiềuphụhuynhyêuthíchvàápdụng.Chỉcóđiều,nókhôngthểgiảiquyếtbấtkỳvấnđềgì;chínhvìthế,nócũngsẽkhiếnnhữngbậcphụhuynhđãquenvớiviệcgiảiquyếtvấnđềmộtcách“hảhê”,“dễdàng”đódầndầnsẽcảmnhậnđượcrấtnhiềuđiềukhônghảhêvàkhôngdễdàngtrongnhữngnămthángsaunàydokhôngcóphươngphápdạycon.

Vàsaukhingheđượcvấnđềcủacon,biếtcáchbìnhtĩnhgiảiquyết,biếttựkiểmđiểmmình,nóichuyệnchânthànhvớicontrẻ,cốgắngthấuhiểucontrẻ,tìmmọicáchđểkhíchlệcontrẻ,khéoléogiúptrẻgiảiquyếtvấnđề-nhữngđiềunàysẽcóphầnhơikhóthựchiện,đòihỏiphụhuynhphảibỏrarấtnhiềulýtrívàsuynghĩ-nhữngvịphụhuynhcóthểquantâmđếnsựtrưởngthànhsuốtcuộcđờicủacon,lẽnàokhôngthểhysinhnhữngđiềunàychoconhaysao-giáodụcchínhlànằmtrongnhữngchitiếtnhỏnày.Lúcnàybạnbỏramộtchútlýtrí,suynghĩvàtrítuệ,giảiquyết,xửlýmộtcáchkhéoléo,nghệthuậtcácvấnđề,contrẻsẽbáođápbạnbằngsựxuấtsắcgấpmườilần.

Lưuýđặcbiệt

Contrẻrấtnhạycảmvàyếuđuối,nếucáccuộcgặpgỡgiữaphụhuynhvàgiáoviênbiếnthànhsựkiệnkhủngbốkhiếncontrẻcảmthấymấtmặt,dễbịchửimắng,hậuquảchỉcóthểkhiến

chotrẻcămhậngiáoviên,chánghétnhàtrường;khiếntrẻmấtđichítiếnthủvàkhảnăngphánđoántrongcácphươngdiệnnhưhọctập,sựtựtin,đạođức;vàcuốicùngnhữngvấnđềnàyphầnlớnsẽphảnánhtronghọctập,ảnhhưởngđếnthànhtíchhọctậpcủatrẻ.

Họpphụhuynhxongvềđếnnhàlàtrừngtrịcontrẻ,làmnhưthếkhôngphảilàđể“giáodục”trẻmàđúnghơnlàhọchỉmuốntrútcơnthịnhnộcủamình,muốnhảgiận.Nhưnghànhđộngnàychỉcóthểkhiếnchovấnđềcủatrẻcàngthêmtồitệ.

Điềumàbốmẹcầnlàmchínhlàbảovệniềmsaymêhọctậpcủatrẻ,tạodựnglòngtinchotrẻtrongviệchọc.Cóđượcniềmsaymêvàsựtựtin,bạncònsợtrẻkhônghọctốt,cònsợtrẻkhôngtìmđượcphươngphápư?

Contrẻcónhữngbiểuhiệnkhôngtốt,chửimộtbài,đánhmộttrậnlàchuyệndễdàng,vàthựchiệnxongcũngcảmthấyrấthảhê,vịphụhuynhnàocũngcóthểlàmđược-chínhvìthếnóđượcrấtnhiềuphụhuynhyêuthíchvàápdụng.Chỉcóđiều,nókhôngthểgiảiquyếtđượcbấtkỳvấnđềgì;chínhvìthế,nócũngsẽkhiếnnhữngbậcphụhuynhđãquenvớiviệcgiảiquyếtvấnđềmộtcách“hảhê”,“dễdàng”đódầndầnsẽcảmnhậnđượcrấtnhiềuđiềukhônghảhêvàkhôngdễdàngtrongnhữngnămthángsaunàydokhôngcóphươngphápdạycon.

Khônglàmngườirừngmặcáocomplet

Đánhchửiconcóthểsẽgiảiquyếtđượcmộtvấnđềnhỏtrướcmắt,nhưnglạigâyrataihọangầmlớnchoquátrìnhtrưởngthànhcủatrẻ,vếtthươngsẽbámtheotrẻsuốtđời.

Giáodụcbằngbạolựccóthểkhiếncontrẻtrởnênphụctùng,nhưngkhônggiúptrẻtrởnênthôngminhvàhiểubiếthơn;cóthểkhiếntrẻtrởnênnghelời,nhưngsẽkhôngkhiếnchúngtrởnêntựgiácvàcóchítiếnthủ-giáodụcbằngbạolựccóthểthuđượcmộtsốkếtquảtạmthời,bềngoài,nhưngnóphảitrảgiábằngsựsađọavàsuysụpcủacontrẻ.Trêntivicóchươngtrìnhthảoluậncónênđánhconhaykhông.Khihaiphe“chủtrươngđánh”và“phảnđốiđánh”tranhluậnvớinhau,tôicảmthấy,vấnđềnàyđưavàođâyđểthảoluận,bảnthânđãlàmộtchuyệnđángsỉnhục-giốngnhưmộttrămnămtrướcthảoluậnvấnđềcónênápdụngchếđộmộtvợmộtchồnghaykhông,phụnữcónênbóchânhaykhông-vìnóđãtrởthànhmộtchủđềgâytranhcãi,chothấyxãhộihiệnnayvẫnthờơvàchophépbốmẹ“đánhcon”.

Vănminhnhânloạipháttriểnđếnngàyhômnay,nôngnghiệpsẽkhôngquaytrởlạithờiđốtrừnglàmnương,quânsựsẽkhôngquaytrởvềthờisửdụngcungtên,búarìu,yhọcsẽkhôngtụtlùivềthờiphùthủylàmphép,chỉcógiáodụcgiađìnhđộngmộttílàquayvềthờithôbạo,dãman.Trẻsốngtrongcùngmộtthờiđạinhưngởcácgiađìnhkhácnhau,dosựkhácbiệt

trongquanniệmgiáodụccủabốmẹ,môitrườngsinhtháigiáodụccủachúngcósựkhácbiệtrấtlớntừnguyênthủyđếnvănminh.

Đánhconlàmộthủtụcvàmộtthóixấu.Mộtngườilớndùngvũlựcđểchinhphụctrẻem,chodùtàisảngiàucó,địavịhiểnháchđếnđâu,họcvấnuyênthâmđếnđâu,lýdođánhngườiđầyđủđếnđâu,đềulànhữngbiểuhiệncủasựthiếutrítuệ.Tronggiâyphútnày,bạntưởngrằngmìnhmạnhmẽvàchínhnghĩa,thựcralàthiếulýtrí,cậymạnhhiếpyếu;trướcmặtcontrẻyếuđuối,bạnhoàntoànthấtthủvềmặttâmlý,chỉcóthểtìmsựcânbằngchomìnhvềmặtthểlực-sửdụngbạolựcdướidanhnghĩacủatìnhyêu,lúcnàyhànhvicủabạnthôlỗnhưvậy,chỉlàmộtngườirừngmặcáocomplet.

Mọingườiđềunóitrẻemhiệnnayđượcnuôngchiềutừbé,tưởngrằngcontrẻsuốtngàyđượcngâmtrongđườngmật,trênthựctế,hiệntượngbạolựctronggiáodụctrẻemởTrungQuốchếtsứcnghiêmtrọng.Năm2007,haigiáosưcủatrườngĐạihọcLuậtTrungQuốcđãtiếnhànhmộtcuộcđiềutra“hiệntượngbạolựctronggiađình”,kếtquảchothấy,gầnhaiphầnbatrẻemđãtừnggánhchịubạolựcgiađình.Trongsốbốntrămchínmươitámsinhviênđạihọcđượcđiềutra,nămmươitưphầntrămsốngườithừanhậnmìnhđãtừngbịbốmẹđánhtronggiaiđoạnhọccấpmột,cấphai,cấpba.

Trướcmặtkẻyếu,dễbộclộratínhtìnhthậtcủamộtconngườinhất.Rấtnhiềungười,trongmắtcơquan,bạnbè,họđềurấtônhòavàcógiáodục,chỉkhiđứngtrướcmặtđứaconthânyêunhấtcủamình,họlạibộclộrasựthôbạomộtcáchbấttựgiác.

Cómộtđôivợchồng,cảhaiđềulàđồnghươngcủatôi,haingườiđềucôngtácởnhữngcôngtynổitiếngtạiBắcKinh,làdânvănphòngchínhhiệu.ViênViênnhàtôivàcontraihọtuổixấpxỉnhau.Điềutừlâukhiếnhọkhôngthểchấpnhậnđượclà,tạisaocontraihọlạivôtíchsựnhưvậy.Khingồinóichuyệnvớinhau,họluônthanthởthànhtíchhọctậpcủaconmìnhkém,ýthứckỷluậtkém,tínhtìnhnóngnảy,ngưỡngmộtôicócôcongáingoan,nóisốhọhẩmhiu.Tôibiếthọthườngxuyênđánhchửicon,luônkhuyênhọkhôngnênđốixửvớiconnhưvậy,đồngthờinóivớihọrằngconcáicóđượcnhưýhaykhông,khôngphảilàdựavàoviệcbốcxổsốđểkiếmvậnmay,màphảidựavàogiáodụcmớiđàotạođượccontrẻ.Họluôntỏrakhôngđồngtình,chorằngtôikhôngởtrongchăn,khôngbiếtchăncórận.

Cómộtlầnchịbạnđồnghươngđókểchuyệnhồiconchịcònnhỏ,chịnóitừnhỏcontraichịđãkhôngchịunghelời,vàosiêuthịđòimuahếtcáinàyđếncáikhác,khôngmuasẽnằmlănrađấtănvạ.Chịrấtbấtbìnhnói:“Chỉvìchuyệnnày,khôngbiếtđãđánhnóbaonhiêulần!”.Nếuđãlà“khôngbiếtđãđánhbaonhiêulần”,chứngtỏvấnđềnàykhôngđượcgiảiquyếttriệtđể.

Mặcdùvìvấnđềnàycontrẻphảichịurấtnhiềutrậnđòn,nhưngvẫnkhôngcóđượcmộtquanniệmđúngđắn,khônghìnhthànhnênsựlýtrí,đứnggiữasựkhuấtphụcvàphảnkhángkhôngtìmđượclốithoát,càngngàycontrẻcàngkhôngbiếtphảilàmsao.

Nhữngvấnđềkhôngthểgiảiquyếtởcontrẻ,đằngsauchắcchắnphảidophươngphápgiáodụccủabốmẹ.Đánhchửilàmộtphươngphápmàcácbậcphụhuynhápdụngnhiềunhấtvàápdụngthànhthạonhất,nhưngnócũnglàcáchgiảiquyếtvôhiệuquảnhất,mangtínhpháhoạinhất.

Mỗiđứatrẻđềucónhữnglúc“khôngchịunghelời”.Tôitinrằngsự“khôngchịunghelời”củamỗiđứatrẻđềukhôngcầnphảisửdụngbiệnphápđánhchửiđểgiảiquyết.

Tôicũngđãtừnggặpnhiềuemvàosiêuthịđòimuađồ.CònnhớkhiViênViênba,bốntuổi,mộtlầncùngtôivàosiêuthị,côbémuốnmuamộtloạiđồuốngrấtmàumè.Cólẽlàdocôbénhìnthấycóbạnnhỏkhácuốngcáinày,trongkhitôilạikiênquyếtphảnđối.Tôinóivớicôbébằnggiọngrấtquảquyếtrằngkhôngthểmuacáinày,khôngvệsinh,bấtcứlúcnàocũngkhôngđượcuốngcáinày.Lúcđócôbérấttứcmẹvìchuyệnnày,khôngchịurờikhỏichỗđó,cuốicùngnằmlănrađấtănvạ.

Tôikhôngtứcgiận,coinhưchuyệncôbénghịchcátlúcbìnhthường,đợicôbénhưkhôngcóchuyệngìxảyra.Trongquátrìnhnàytôivẫnngónghiêngcácmặthàngkhác,nóichuyệnvớingườibánhàng.Thấytôikhôngtứcgiận,khôngđểtâmđếnhànhđộngcủacôbé,ViênViêncàngkhóchănghơn.

Nềnnhàrấtlạnh,cũngrấtbẩn,quầnáocủaViênViênđãlấmlemhết,mọingườiđiquađềunhìncôbé.Tôibìnhthảnđứngđợi,khôngsốtruột,đợiđếnkhicôbéhếtkhóc,tôimớingồixuống,hỏivớigiọngthươnglượng,chúngtađichứ?Thấytôitỏraquantâm,ViênViênlạibắtđầukhóc,tôilạiđứngdậynhưkhôngcóchuyệngìxảyra,đilạitrướcmặtcôbéchờđợi.

Mấylầnnhưvậy,côbékhôngcònhàohứngnữa,tôilạingồixuốngmỉmcườihỏi,xongchưa,điđượcchưacon?Ýthứcrađượcrằngcóănvạnữacũngvẫnthế,ViênViênliềnngoanngoãnđứngdậy.Tôikéotaycon,vuivẻbướcđinhưkhôngcóchuyệngìxảyra.TôikhôngphêbìnhViênViêncâunào,cũngkhônggiảithíchphântíchgìthêm,vìlýdođãnêurarồi.SaulầnấyViênViênkhôngcònđòimualoạiđồuốngđónữa.Hơnnữa,tấtcảnhữnggìtôitrảlờimộtcáchkiênquyếtlàkhôngmua,côbésẽkhôngđòihỏinữa,rấtnghelời.

Đốiphóvớitrẻthựcrađơngiảnbiếtbao,cầngìphảiđộngđếnviệcđánhchửi.Mỗilầnxungđộtnhỏđềulàmộtcơhộihọctậpcủachúng,bốmẹgiảiquyếtmộtxungđộtnhỏmộtcáchkiên

nhẫnvàchânthành,cũngchínhlàgiảiquyếtđượchàngloạtvấnđềvềsau.Đánhchửilàbiệnpháptồinhấttronggiáodục,tôikhôngbaogiờtinrằngnhữngngườirêuraotưtưởng“khôngđánhkhôngnênngười”,“roivọtchongườiconhiếuthảo”lạithựclòngnghĩnhưvậy.Phươngphápgiáodụcdãmannàythựcrahoàntoànkhôngcó“yếutố”giáodụcnào,nóchỉgiúpbốmẹtrútcơnthịnhnộmàthôi.

Sauđólạicómộtlần,anhbạnđồnghươngnàycủatôitronglúcvôtìnhđãnóiđếnchuyệngầnđâylạiđánhchocậucontraiđanghọccấphaimộttrận,vìcậuconlàmmấtchiếcxeđịahìnhnhậpkhẩuhơnmộtnghìntệvừamớimuaxong,xemớiđiđượcmộttháng.

Haizz,đâycũnglàlýdođểđánhconư?Lúcnàyđâytôinghĩđếnchuyện,tôivừamớibỏrabảynghìntệđểmuamộtchiếcmáyquayphim,ốngkínhliềnbịViênViênlàmvỡ,thaymộtcáiốngkínhphảimấthainghìntệ,nhưngtôikhôngnóicôbécâunào.Thậmchíngaycảcâunhắcnhởnhư“lầnsauphảichúý”cũngkhôngcó.Trongtíchtắclàmvỡ,contrẻđãnhìnthấytôibuồnbiếtbao,bảnthâncôbécũngrấtbuồn,thếlàđủrồi.Lẽnàovìtôikhôngnhắcnhởvàcảnhcáocôbémộtcâu,lầnsaucôbésẽkhôngbiếtcẩnthận.Bốmẹkhôngnênnóinhữnglờithừa,contrẻmớinghiêmtúctiếpthunhữngcâunóihữudụngcủabạn.

Contrẻgâytaihọađềulàvôtình,tạisaochúngtakhôngthểthathứchosựvôtâmhoặcnhữngsaiphạmbấtđắcdĩcủatrẻ?Hơnnữa,saukhigâyrataihọatronglòngtrẻđãrấtđaukhổ,cảmthấyrấtxấuhổrồi.Sựđánhchửicủabốmẹchỉkhiếnchúngmấtđilòngtựtrọng,cảmthấyngườilớnyêunhữngđồvậtvàsốtiềnmấtđihơn,trẻsẽcảmthấybốmẹkhôngthôngcảmchomình,tronglòngxuấthiệntâmlýchốngđối,đồngthờicũngmấtđicảmgiácáynáy,xấuhổ-thườngxuyên“giáodục”contrẻnhưvậy,làmsaochúngcóthểkhôngbiếnthànhngườicàngngàycàngkhôngchịunghelời,càngngàycàngbấtcần?

Tôicườihỏiđùaanhbạnđồnghươngnày,lầntrướcanhmấtđiệnthoạidiđộng,hìnhnhưchiếcđiệnthoạiđórấtđắtthìphải,vềnhàvợanhcóđánhanhkhông?Anhbiếttôiđangámchỉchuyệnanhđánhcontrai,cườinói:Làmsaocóthểđặtchuyệncủatôivàconlạivớinhauđược,nólàtrẻcon,tôilàngườilớn.Đánhnólàđểnónhớ,làtốtchonó-tronggiáodụcgiađìnhtồntạirấtnhiềukiểulogicphilýnhưthế,đánhconthìnóilà“vìmuốntốtchocon”,trútgiậnthìnóilà“giáodụccon”.Đánhngườilạicònnóiđâylà“yêunênchoroichovọt”,đểngườibịđánhcònphảicảmkích-thậtlàphilý!

Đứngtrướcmộtngườivịthànhniên,vănminhlớnnhấtcủangườilớnchínhlàđứngtrêngócđộcủacontrẻ,cốgắnghiểunhữngđiềutrẻnghĩtrẻlàm,giáodục,địnhhướngchotrẻbằngphươngphápmàchúngsẵnlòngtiếpnhận.Bạnbuộcphảicoitrẻlàmột“conngười”đểđốixử

bìnhđẳng,chứkhôngphảicoilàmột“conngườiyếuđuối”đểchinhphục.

Đươngnhiênphụhuynhkhôngphảilàthánhnhân,cũngsẽcósựbộtpháttrongsuynghĩvìnhữngvấnđềliênquanđếncontrẻ.Nhưngchúngtanhấtthiếtkhôngđượcthíchgìlàmnấy,phảihọcđượccáchkìmchếtrướcmặtcontrẻ,khôngthểlúcvuithìchiềuconlêntậntrờixanh,khôngvuiliềnđánhchửithỏathích.Bốmẹphảixácđịnhđượcrằng:Bấtkểconlớnbằngngầnnào,trongbấtcứthờiđiểmnào,vìbấtcứnguyênnhânnào,đềukhôngđượcđánhchửicon.Cầnnhớrằng,phàmlànhữngvấnđềcóthểgiảiquyếtbằngbiệnphápđánhchửi,thìphươngphápgiáodục,tháiđộônhòacũngcóthểhoànthành.

Đánhchửicontrẻcũngcóthểtrởthànhmộtthóiquen,khiđãhìnhthành,cũngsẽkhôngdễsửa.

Mộtvịphụhuynhcủaemhọcsinhđanghọccấpmộtđếngặptôiđểtưvấn.Chịthườngxuyênđánhcon.Chịnóivớitôirằng,mỗilầnđánhconxongđềuvôcùnghốihận,nhưngtínhtìnhnóngnảy,cứgặpchuyệngìmàconlàmchịbựcmình,liềnkhôngkìmchếđược.Saukhigợimởramộtsốđiềucóliênquan,tôiđãhỏimộtsốcâukhákíchthíchchị,hỏichịxemcóthểthànhthậttrảlờinhữngcâuhỏisaukhông:Khilãnhđạocơquanlàmchịtứcgiận,chịcóchửiôngtakhông?Khianhchịemhoặcđồngnghiệpcủachịkhiếnchịkhôngvui,chịcóratayđánhhọkhông?Thựcra,khichuẩnbịthựchiệnmộthànhđộnggì,trongtíchtắcconngườiđãphánđoánrađượckếtquảcủahànhđộngđó.Nếuphụhuynhnóikhôngkìmchếđượctínhnóngnảycủamìnhtrướcmặtcontrẻ,thìđólàvìtronglòngchịđãbiếtrấtrõrằng,đánhcontrẻmộttrận,vừađượchảgiận,đồngthờitrẻsẽkhônglàmgìđượcmình.Trướcmặtcontrẻ,chịlànhânvậtcóquyềnuy,làngườichủ,chịkhôngphảiquantâmđếnhậuquảcủaviệcđánhngười,chínhvìthếchịthường“khôngkìmchếđược”.

Mốiquanhệgiữacácthànhviêntronggiađìnhlàmốiquanhệsâusắcnhấttrongcuộcđờimỗiconngười,nhữngđiềucảmnhậnđượctrongmốiquanhệnày,hoặctốthoặcxấu,đềusẽđểlạiấntượngvàảnhhưởngsuốtđờichocontrẻ.Tôiđoánvịphụhuynhtrêncũngđãtừnggặpkhôngíthànhđộngbạolựcgiađìnhkhicònnhỏ.

Nếumộtđứatrẻtừnhỏđãbịđánh,mặcdùbảnthânanhtachínhlàngườibịhạicủagiáodụcbạolựcgiađình,nhưngsaukhilớnlênrấtcókhảnănganhtasẽdùngchínhphươngphápnàyđểđốixửvớiconcáimình,cũngsẽkhôngquantâmđếncảmnhậncủacontrẻ.Khôngphảianhtakhôngyêuthươngconmình,màlàkhôngbiếtyêu,thiếukhảnăngyêu.Chúngtathườngnghengườikhácnóirằng:Tínhnếttôinóngnảy,hưởnggeneditruyềntừbốmẹ.Dườngnhưcái“tínhnết”nàymangtheotừkhicòntrongbụngmẹ.Trênthựctế“tínhnết”khôngphải

đượcditruyềntheodòngmáu,màlàsựtruyềntảivềtâmlýxuấtpháttừnhữngtrảinghiệmđốivớicuộcsống.

NhàgiáodụcLiênXôVasylOlexandrovychSukhomlynskynói,“Lớntiếngquátmắnglàmộtnétđặctrưngcơbảnrấttệtrongmốiquanhệgiữaconngườivớiconngười.Tấtcảnhữngnơixuấthiệnnhữnghànhđộnglớntiếngtráchmắng,sẽcónhữnghànhvithôlỗvàhiệntượngthờơtrongtìnhcảm.Nhữngđứatrẻđượcgiáodụctừnhữnglờitráchmắng(tronggiađìnhcòncónhữngcúđấm),mấtđikhảnăngcảmnhậnđượctìnhcảmtinhtếnhấtcủangườikhác,chúngkhôngnhìnthấycũngkhôngcảmnhậnđượccáiđẹpởxungquanh,chúngvôcùnglạnhlùng,lãnhđạm,khônghềcólòngthương,tronghànhvicủachúngcólúcsẽxuấthiệnbiểuhiệnđángsợnhấtởconngười-sựtànnhẫn”(1).

_________________

(1)VasylOlexandrovychSukhomlynsky,Sựchàođờicủacôngdân,HoàngChiThụy,TrươngBộiTrâmdịch,NXBKhoahọcgiáodục,tháng4-2002,tr.338.

Mộtngườibạngáihọccùngvớitôi,mọiphươngdiệnnhưcôngviệc,quanhệvớimọingười...đềurấtxuấtsắc,nhưnglạithườngxuyênđánhchửiconởnhà.Mộtlầnchúngtôinóichuyệnvớinhau,khinhắcđếnngườibốcủamình,chịchỉtríchrấtnhiềuđiểmxấuởông.Hồinhỏbốchịrấthayđánhchị.Chịcảmthấynhữnglýdomàngàytrướcôngđánhchịđềurấtvôlý,chịthựcsựcoithường,thậmchícămthùnhữnghànhđộngcủaông.Sauđóchúngtôilạinóichuyệnđếnconcủachị,chịlạichỉtríchconchịkhôngragì,kểramộtloạtnhữngtộiđángđánhcủacon.Khitôinóirằngtháiđộđốivớiconcủachịbắtnguồntừsựthôbạocủabốchị,chịliềnphảnđốingay.Nóichịkhônggiốngvớingườibốcủamình,bốchịđánhchịmộtcáchrấtvôlý,cònviệcchịđánhcontraiđềucólýdocả.Đúngvậy,hồicònnhỏnhàchúngtachủyếuthiếulươngthực,chínhvìthếconnấucơmkhêsẽbịănđánh.Hiệnnaychắcchắntrẻemsẽkhôngbịđánhvìchuyệnnày,nguyênnhânkhiếnchúngbịđánhcóthểlàdolàmbàithikhôngtốthoặclênInternet-nhưngđâycógìlàkhácbiệtđâu?Thựcrachịbạnnàyvàngườibốcủachịđềuvìcùngmộtnguyênnhânmàđánhcon,đólàcontrẻlàmmìnhkhôngvui.“Phươngphápgiáodục”chungcủahọđốivớicontrẻchínhlànắmđấm.Xétvềvấnđềtudưỡngđạođứccủaphụhuynh,thựcrahọrấtgiốngnhau.

Đánhchửiconcóthểsẽgiảiquyếtđượcmộtvấnđềnhỏtrướcmắt,nhưnglạigâytaihọangầmlớnchoquátrìnhtrưởngthànhcủatrẻ,vếtthươngsẽbámtheotrẻsuốtđời.Nhữngđứatrẻthườngxuyênbịđánh,thểxácvàtinhthầncủachúngđềubịtổnthương.Điềumàchúngcảmnhậnđượctừphíaphụhuynhlànỗisỉnhục,làsựtựti,khiếnchúnghọcđượccáchđốixửthô

bạo,kíchđộngtâmlýphảnnghịchtrongchúng.Giốngnhưkhigặplạnh,ngườitasẽsởngaiốcvậy,sẽxảyrahàngloạtsựthayđổivềmặttâmlývàsinhlýởtrẻmộtcáchvôthức.

NhàgiáodụcngườiItalia,tiếnsĩMariaMontessorinói:“Khiếmkhuyếtcủamỗiloạitínhcáchđềulàdotrẻemphảichịusựđốixửsailầmnàođóhồicònnhỏgâyra”(1).

_________________

(1)MariaMontessori,PhươngphápgiáodụctrẻemcủaMontessori,NhậmĐạiVăndịch,NXBGiáodụcnhândân,táibảnlầnthứnhấttháng5-2001,tr.522.

Phươngthứcđánhchửichắcchắnkhôngthểkhiếntrẻpháttriểnlànhmạnh,chỉcóthểkhiếntâmlýcủachúngbịbópméo.Mộtngườibịtàntậtvềmặttâmlý,sẽtệhơnrấtnhiềusovớimộtngườibịtàntậtvềmặtsinhlý,hơnnữađócònlàmộtđiềuhếtsứcđángsợ.Năm2008,nướcÁođãxảyramộtsựkiệnchấnđộngtoànthếgiới,khiếncảđấtnướcphảixấuhổ,mộtngườibốtênlàJosefFritzlđãgiamcầmcongáiruộttrongcănhầmkhôngcócửasổdướinhàmìnhhaimươibốnnăm,ôngnàyđãcưỡnghiếpcongáivàkhiếncôgáinàysinhrabảyđứacon.Ngườiđànôngnàycònngượcđãimẹruộtcủamình,giambàtrêntầng,thườngxuyênđểbàphảinhịnđóimặcrét,chođếnkhichếtđi.Tạisaoxãhộihiệnđạilạicòntồntạinhững“ngườirừngkhủngkhiếp”nhưvậy?Mộtsốbàibáomàcácphươngtiệnthôngtinđạichúngmoirađãcóthểgiảithíchđượcvấnđề:Hồicònnhỏ,JosefFritzlthườngxuyênbịmẹđánhđậpvàngượcđãi.

Đâylàmộtvídụcựcđoan,chothấy,giáodụcgiađìnhdịdạngsẽgâyrahậuquảácnghiệtnhưthếnào.

Nhữngđứatrẻlớnlêntrongmôitrườnggiađìnhhàkhắc,sẽtrởnêntựti,sốngnộitâm,thiếukhảnănggiaotiếpvớimọingười,thiếukhảnăngtựkiểmđiểmvàtựquảnmình,tínhtìnhnóngnảy,thậmchísađọa…Cũngcómộtsốphảnứngvềmặtsinhlý,nhưnônmửa,đingoài,bệnhđườngruột,mấtngủ…

Mỗisựtrảinghiệmthuởthiếuthờiđềucóthểđểlạivếttíchtrongcuộcđời,đốivớicontrẻkhôngcó“chuyệnnhỏ”,mỗichuyệnnhỏđềulàchuyệnlớnảnhhưởngsâusắcđếnsựtrưởngthànhcủatrẻ.Mỗichuyệnnhỏđềulànắmtuyếtđầutiênnắmtronglòngbàntay,cànglăncàngbiếnthànhmộtquảbóngtuyếtlớnhơn,ảnhhưởnglớnđếntươnglai-đồngthờicũnggiốngnhưcáchvívonnóirằng,mộtconbươmbướmởNamMỹvỗcánh,cóthểsẽgâyramộtcơn

bãoởBắcMỹ.

Đươngnhiêntrongcuộcsốnghiệnthựccũngcómộtsốvídụchứngminhchoquanđiểm“khôngđánhkhôngnênngười”.

Năm2005tôiđọcđượcmộtbàibáotrênmạngInternet,nóiởThẩmDươngcómộtcôbémườibatuổi,đạtđượcgiảinhấttrongmộtcuộcthiđànpianothanhthiếuniênquốctế,vàthànhtíchnàycóđượclànhờbốcôbéđánhconbốntrămcáibạttaitrongbanămtrời.Đâydườngnhưlàmộtvídụ“khôngđánhkhôngnênngười”điểnhình,khôngbiếtnósẽkhiếnbaovịphụhuynhtinrằngdùngnhữngcáibạttaicóthểthúcđẩycon“nênngười”.Tuynhiên,mộtđứatrẻtrungbìnhhai,bangàylạibịănmộtcáibạttai,đặcbiệtlàbégái,côbésẽpháttriểnthànhmộtconngườinhưthếnào?Dấuvếtcủacáibạttaihằntrêndasẽnhanhchóngmấtđi,nhưngvếtsẹotrongtâmhồncómấtđượcđihaykhông?Côbéphảitrưởngthành,côsẽkhôngchỉlàmột“ngườichơipiano”,màcònlàngườiđóngrấtnhiềuvaitrò.Vớinhữngvaitròđó,côsẽthểhiệnmộtdiệnmạonhưthếnào?Vídụnàykhôngđạidiệnchomộtphươngphápgiáodụcthànhcông,màchỉđạidiệnchomộtcáchlàmnguyhiểmdướimộtgiátrịquandịdạng.Nódùngmộtthànhtựuđơnlẻ,đểđánhcượcvớisựhoànthiệnvềnhâncáchvàhạnhphúccảcuộcđờicủacontrẻ.

Tôitừnggặpmộtngườimẹ,chịrấtđắcýnóivớitôirằng:Conlàphảiđánh,thằngcontôiđó,chỉcầnđánhmộttrận,hoặcchửichomộttrậntơibờilàliềnnghelờingay.Cóthểkhẳngđịnh,ngườimẹnàychỉcóthểcóđượcvẻđắcýnàykhicontrẻcònđangtrongđộtuổivịthànhniên,khinhìnvàomộtsựviệcriênglẻ,đồngthờikhichịkhônghềquantâmđếnniềmhạnhphúccủacon.Vẻđắcýcủachịkhôngchânthực,cũngsẽkhôngthểkéodài.

Tôicònquenmộtcôgái,rấtxinhxắn,họchànhxuấtsắc,nănglựccôngtáctốt,xemratínhcáchcũngsôinổi,hoạtbát.Dườngnhưởcôkhôngtìmđượckhuyếtđiểmgì.Chỉcóđiềulàtừtrướcđếnnayđườngruộtvàdạdàycủacôkhôngtốt,nămhaimươituổiđanghọcđạihọcthìbịthủngdạdàycấptính,suýtnữathìmấtmạng,dạdàyphảicắtđimộtphầnba.Từlâuyhọcđãpháthiệnrarằng,bệnhdạdàymãntínhcóliênquanđếntinhthầntiêucựcvàsứcépcủaconngười.Từcănbệnhcủacôgáivàmộtsốđặcđiểmtínhcáchthỉnhthoảngbộclộra,tôiđoánrằngchắcchắnhồinhỏcôphảichịusứcéptâmlýrấtlớn,cóvếtthươngtâmlý.Quảnhiên,sauđócómộtlầnchúngtôinóichuyệnvớinhau,côgáibảotừnhỏmẹcôđãđánhcô,đánhrấtquyếtliệt.Vídụcómộtlầnsaukhitanhọccôđếncơquanmẹđểlấychìakhóanhà,lúcvềquênchàocôbạncùngphòngvớimẹ.Chỉvìchuyệnnhỏnàymàmẹcônửađêmđilàmvề,lôicôtừchănra,đánhmộttrậntơibời.Cônóilúcđócôđangngủrấtngon,tựnhiênlạibị

đánh,khôngbiếtlàvìsao,vànhữngchuyệntươngtựnhưthếxảyrarấtnhiềulần.

Cólẽlàdomuốngiữthểdiệnchomẹ,côgáinóikhôngtráchgìmẹ,thậmchínóichínhvìsựnghiêmkhắccủangườimẹmàcômớiđượcnhưngàyhômnay.Tôipháthiệnracôgáiănliêntụccácloạiđồănvặt,đặcbiệtlànhữngđồănkhótiêuhóa.Saukhicắtdạdàykhônglâu,bấtchấplờidặncủabácsĩ,côvẫnănuốngvôđộ,lạiđểchảymáudạdày,mộtthờidàikhôngđượcăncơm,đếnkhikháhơnđượcmộtchút,lạibắtđầuănvôđộ.Tôikhuyêncônêngiảmănvặt,côliềnnóimìnhthườngxuyênkhôngvui,ănvặtgiảmbớtđượcsứcéptâmlý,chínhvìthếcũngmặckệ-côgáirắnrỏinày,thựcsựđểmìnhgánhhếtmọisựđaukhổ,đồănvặtđãbiếnthànhliềuthuốcgiảmđauvềtâmlýchocôtừbấylâunay.Tôikhôngbiếtsaukhimẹcôbiếtđượcmốiquanhệnhânquảgiữacácsựviệcnày,khinghĩđếnsứckhỏecủacongái,cócòntựhàođượcnữahaykhông?

Rấtnhiềungườiquảquyếtrằngcầnphảiđánhcontrẻ,lýdolàbảnthânmìnhtừnhỏcũngbịđánh,vàmìnhpháttriểnkhôngđếnnỗitồi.Trongcáctàiliệu,cũngthườngxuyêngặpmộtsốngườithànhđạtnóirằngvìbịđánhmàhọtrởnênhiểubiếthơn.Tôikhôngnghingờtínhchânthựccủaviệchọbịđánhvàtínhchânthựctrongsựthànhcôngcủahọ,nhưngkhôngchorằnggiữahaiyếutốnàycómốiquanhệnhânquả.

Đúnglàcónhữngngườisaukhibịđánhmộttrậncórấtnhiềuthayđổi,nhưngđộnglựctạorasựthayđổiđókhôngphảilàchuyệnanhtabịđánh,màlàmộtsốyếutốđãđượctíchtụlâungàyvàtươngđốitoànvẹn,sởdĩtrậnđánhchửinàyđạtđượckếtquảnhưmongmuốn,khiếnmộtngườithứctỉnh,cũngchínhlàdo“sựngẫunhiên”này,nếuhànhviđánhchửidiễnrathườngxuyên,còncótácdụngnữahaykhông?

Trướcđâytôiđãtừngđọcđượcmộtbàibáo,viếtrằngmộtđứatrẻsaukhichàođờimãivẫnkhôngbiếtnói,mộthômđứatrẻnàykhôngmaybịrơixuốngmộtcáigiếngkhô,lậptứckêulên“cứuvới”,từđótrởđithìbiếtnói-mộtsựtrùnghợpngẫunhiêncũngphảicómộtsốđiềukiệngìđómớithựchiệnđược.Nóiđánhchửicóthểgiúpmộtngườinênngườisẽchẳngkhácgìnóiđẩyngườixuốnggiếngkhôcóthểchữađượcbệnhcâm-điềunàykhôngthểthànhlậpmàlàsựquykếtnguyênnhânkhôngcócăncứ.

Giáodụcbằngbạolựccóthểkhiếncontrẻtrởnênphụctùng,nhưngkhônggiúptrẻtrởnênthôngminhvàhiểubiết;cóthểkhiếntrẻtrởnênnghelời,nhưngsẽkhôngthểgiúpchúngtrởnêntựgiácvàcóchítiếnthủ-giáodụcbằngbạolựccóthểthuđượcmộtsốkếtquảtạmthời,bềngoài,nhưngnóphảitrảgiábằngsựsađọavàsuysụpcủacontrẻ.Dùngbiệnphápđánhchửiđểbắtcontrẻtiếnbộtronghọchành,kếtquảchỉcóthểkhiếntrẻchánghétviệchọc;

dùnghànhviđánhchửiđểbắttrẻnghelời,contrẻsẽtrởnênlìlợm,cốchấphơn;dùngthủđoạnđánhchửiđểbắttrẻlàmngườitốt,tâmlýcủatrẻsẽtrởnênbấtthường,biếntháimàthôi.

Khiphântíchsựthànhcôngvàthấtbạicủamộtngười,ngườitathườngquenvớiviệcbắttaytừgócđộvàbốicảnhvĩmô.Trênthựctế,nhữngđứatrẻlớnlêntrongmộthìnhtháivănhóachungvàchịusựảnhhưởngcủamộtphươngchâmgiáodụcchung,sởdĩsaukhitrưởngthành,giữachúngcósựkhácbiệtlớnvềmặtđạođức,nhâncáchvànănglực,làdomôitrườngsinhhoạtquantrọngnhấtcủachúng-giađình,tháiđộnuôidạycủabốmẹ-ngườithầyvỡlòngđầutiêntrongcuộcđờichúngkhônggiốngnhau.

Mộtngườicóphẩmchấtđạođứctốt,chúngtakhôngphủnhậnlàdosựnỗlựccủacánhânanhtavàsựđàotạocủaxãhội,nhưngchúngtacũngđừngquêntraochongườinuôidưỡnganhtatừnhỏmộttấmhuychương.

Ngượclạivớiđiềunày,mộtsốtộiphạm,đặcbiệtlànhữngtộiphạmhìnhsự,bốmẹcủaanhtakhôngcólýdogìđểđángđượcthươnghại.Mặcdùvềmặtchủquan,bốmẹanhtakhôngcóácýdẫnconmìnhvàoconđườngtộilỗi,chodùlàkẻxấucũngvẫnmongconmìnhtrởthànhmộtngườitốt.Nhưngphươngphápnuôidạythôbạocủahọđãbópméotâmhồncontrẻ,lờinóivàhànhđộngcủachínhbảnthânhọđãdạychocontrẻcáchđốixửtệbạcvớingườikhácnhưthếnào.

Nếuchỉquykếthànhviphạmtộicủamộtsốngườinàođóchoxãhội,thờiđại,hoặcnhàtrường,thìchẳngkhácgìtungroivàokhôngkhí,khôngthểtìmracănnguyêncủavấnđề,khôngthểđốcthúcphụhuynhkiểmđiểmlạihànhvicủamình.Xétvềtínhkếthừavàtínhtiếpnốicủasựpháttriểnnhâncách,bốmẹcủamỗimộtphạmnhânđềunênsámhốitrướcconmình,sámhốitrướcxãhộivànhânloại.

Đừngnênvìcontrẻbiếtnghelờimớiyêucon,đừngnênvìtrẻđạtđượcmộtthànhtíchnàođómớikhenngợitrẻ,càngkhôngnênvìchúngkhônglàmmìnhtoạinguyệnmàđánhchúng.Tìnhyêucủabốmẹcầnphảivôđiềukiện,sựtôntrọngđốivớicontrẻcũngphảilàvôđiềukiện.

Quasáchvởvànhữngngườixungquanh,chúngtacóthểthấyđượcrằng,phụhuynhcủanhữngđứatrẻxuấtsắc,thườnglànhữngngườirấtdânchủ,gặpchuyệngìđềucóthểbìnhtĩnh,ônhòacùngtrẻbànbạccáchgiảiquyết,họrấtcoitrọngphươngpháp-tháiđộcơbảnnhấtlàtôntrọngcon,tìmcáchhiểucon.Kểcảkhiconphạmlỗicũngchỉbànriêngđếnviệcđó,khônglôiracácvấnđềkhác,đươngnhiên,càngkhôngthểđánhchửi.Kếtquảmàhọđạtđượcchính

là,concáihọdườngnhưrấthiểubiết,khôngcầnhọphảilolắng,mấtnhiềucôngsức.

NhàgiáodụckiệtxuấtngườiLiênXôMakarenkonói:“Ngaytừđầu,chếđộsinhhoạtgiađìnhđãđượcpháttriểnmộtcáchhợplý,xửphạtsẽkhôngcòncầnthiếtnữa.Tronggiađìnhtốt,mãimãisẽkhôngbaogiờcócảnhxửphạt,đâychínhlàconđườnggiáodụcđúngđắnnhất”(1).

_________________

(1)Makarenko,TuyểntậpgiáodụccủaMakarenko,NgôThứcDĩnhbiênsoạn,NXBGiáodụcnhândân,táibảnlầnthứnhấttháng1-2005,tr.507.

LuậtphápcủamộtsốnướcÂuMỹnghiêmcấmviệcđánhcon.SởdĩtìnhtrạngđốixửvũphuvớiconởTrungQuốcvẫncònkháphổbiến,trướchếtlàdoảnhhưởngcủaquanniệmtruyềnthống,chorằngbốđánhconlàchuyệnđươngnhiên;thứhailàdothiếusựtróibuộcvềmặtpháplý.

HiệnnayTrungQuốccómộtsốđạoluậtbảovệthiếuniênnhiđồng,nhưngđềulàmộtsốkháiniệmsơbộ,khôngmangtínhbắtbuộc.Đánhconđượccholàviệcriêngcủagiađình,khôngcầnngườikhácphảicanthiệp;chỉcầnkhôngđánhcontàntật,khôngđánhchết,sẽkhôngcầnphảigiảiquyếttrêngócđộluậtpháp.Toànxãhộihầuhếtrấtthờơtrướcsựtổnthươngvềmặttinhthầncủatrẻvịthànhniên,rấtítngườichorằngbốmẹđánhchửiconlàngượcđãitrẻem.Đằngsautấmmặtnạcủa“yêuchoroichovọt”,chỉcótrẻemmớicảmnhậnđượcđólàsựgớmghiếc,khủngbố.

Tốchấtcủaphụhuynhquyếtđịnhđếntốchấtcủacáccôngdântươnglai,Chínhphủnênđẩymạnhtriểnkhaigiáodụcgiađình,nângcaotốchấtgiáodụcchophụhuynh;đồngthờicũngnênnhanhchónglậppháp,nghiêmcấmhànhviđánhchửitrẻem,tướcđoạtquyềnnuôidạycủanhữngbậcphụhuynhkhôngđủtiêuchuẩn.Vídụtướcquyềnnuôidạycủabốmẹnhữngđứatrẻbịépphảibỏnhàrađinhiềulần,chứkhôngphảilàbắttrẻlạiđểgiáodụcmộthồi,sauđólạiđưavềnhà.

Khôngphảicứmặcáocompletlàbiếnthànhngườithanhlịch,khôngphảicứsinhconralàbiếtlàmbốmẹ.Làmbốmẹcầnphảihọc,họccáchyêuthếnào.Họccáchyêulàmộtmệnhđềrấtlớn,đòihỏiphảihọcdầndần,bướcđầutiênđơngiảnnhấtchínhlàkhôngđánhchửicontrẻnữa,khônglàmngườirừngmặcáocomplet.

Lưuýđặcbiệt:

Đánhchửilàbiệnpháptồinhấttronggiáodục,tôikhôngbaogiờtinrằngnhữngngườirêurao

tưtưởng“khôngđánhkhôngnênngười”,“roivọtchongườiconhiếuthảo”lạithựclòngnghĩnhưvậy.Phươngphápgiáodụcdãmannàythựcrahoàntoànkhôngcó“yếutố”giáodụcnào,nóchỉgiúpbốmẹtrútcơnthịnhnộmàthôi.

Contrẻgâytaihọađềulàvôtình,tạisaochúngtakhôngthểthathứchosựvôtâmhoặcnhữngsaiphạmbấtđắcdĩcủatrẻ?Hơnnữa,saukhigâyrataihọatronglòngtrẻđãrấtđaukhổ,cảmthấyrấtxấuhổrồi.Sựđánhchửicủabốmẹchỉkhiếnchúngmấtđilòngtựtrọng,cảmthấyngườilớnyêunhữngđồvậtvàsốtiềnmấtđihơn,trẻsẽcảmthấybốmẹkhôngthôngcảmchomình,tronglòngxuấthiệntâmlýchốngđối,đồngthờicũngmấtđicảmgiácáynáy,xấuhổ-thườngxuyên“giáodục”contrẻnhưvậy,làmsaochúngcóthểkhôngbiếnthànhngườicàngngàycàngkhôngchịunghelời,càngngàycàngbấtcần?

Đứngtrướcmộtngườivịthànhniên,vănminhlớnnhấtcủangườilớnchínhlàđứngtrêngócđộcủacontrẻ,cốgắnghiểunhữngđiềutrẻnghĩtrẻlàm,giáodục,địnhhướngchotrẻbằngphươngphápmàchúngsẵnlòngtiếpnhận.Bạnbuộcphảicoitrẻlàmột“conngười”đểđốixửbìnhđẳng,chứkhôngphảicoilàmột“conngườiyếuđuối”đểchinhphục.

Mỗisựtrảinghiệmthuởthiếuthờiđềucóthểđểlạivếttíchtrongcuộcđời,đốivớicontrẻkhôngcó“chuyệnnhỏ”,mỗichuyệnnhỏđềulàchuyệnlớnảnhhưởngsâusắcđếnsựtrưởngthànhcủatrẻ.Mỗichuyệnnhỏđềulànắmtuyếtđầutiênnắmtronglòngbàntay,cànglăncàngbiếnthànhmộtquảbóngtuyếtlớnhơn,ảnhhưởnglớnđếntươnglai-đồngthờicũnggiốngnhưcáchvívonnóirằng,mộtconbươmbướmởNamMỹvỗcánh,cóthểsẽgâyramộtcơnbãoởBắcMỹ.

Chương6:Chuyệnnhỏchínhlàchuyệnlớn“Chuyệnriêngtư”củacongái

Tráitimnhỏbévừaphảichứađựngmộtsựthậtthầnkỳ,đồngthờibuộcphảigánhváctráchnhiệmgiữđiềubímậtliênquanđếntínhmạng,đốivớimộtđứatrẻbảytuổi,đâylàmộtđiềukhókhănvàkhổsởbiếtbao.

Mộthôm,côcongáiViênViênbảytuổicủathôithấytivibànđếnchủđềchuyệnriêngtư,liềnhỏithếnàolà“chuyệnriêngtư”.Tôiliềnnói:“Tứclàđiềubímậtcủariêngmìnhvàkhôngthểkểchongườikhác”.Côbéhỏitôi:“Mẹcóchuyệnriêngtưkhông?”.Tôinóicóchứ.Bélạihỏitiếp:“Bốconcókhông?”.Tôinóichắclàcũngcóchứ.ViênViênđịnhnóigìđóxonglạithôi.Tôicườithầmtronglòng,khônggặnghỏichuyêngianàyđangnghĩgìmàtiếptụcquaysanglaubàn.Mộtlátsau,nghethấycôbékhẽnóimộtcâu:“Concũngcóchuyệnriêngtư…”.

Tôiđứngthẳngngườilên,chămchúnhìncon,“Thếthìconphảicẩnthậnđấy,đừngđểbốmẹbiết”.ViênViêncũngnóirấtnghiêmtúc:“Suốtđờiconsẽkhôngnóichoaibiết,concũngkhôngnóivớimẹđâu”.Tôicốgắngnhịncười,“Ngaycảmẹmàcũngkhôngmuốnkể,xemrachuyệnriêngtưcủaconkhôngnhỏđâunhỉ”.Ngheraýđùatrongcâunóicủatôi,ViênViênnóivớivẻkhônghàilòng:“Chuyệnriêngtưcủaconkhôngphảilàchuyệnnhỏđâu,lớnlắm”.Tôihỏilớnthếnào,côbédùnghaitaylàmđộngtáctonhưmộtcáinhàhoặctonhưbầutrời,cũngcảmthấykhôngsosánhđược,liềnnóivớivẻbựcbội:“Thôimẹđừnghỏinữa,conkhôngmuốnnóichuyệnnàynữađâu”.

Tôicầmgiẻlauđivàonhàvệsinh,đanggiặtthìViênViênbướcvàotheo.Côbéhỏitôibằnggiọngbíhiểm,thămdò:“Mẹ,chuyệnriêngtưcủamẹlàgì?”.Tôinói:“Chuyệnriêngtưcủamẹcũngkhôngthểnóichoaiđược,nếunóirathìkhôngcònlàchuyệnriêngtưnữa”.Côbécàngtòmòhơn,bámriếtlấytôibắttôikể.Tôicũngkhôngtìmrađượcnộidunggìđểđốiphóchoquachuyện,bènnói:“Conkểchuyệnriêngtưcủaconchomẹtrước,rồimẹsẽnóichocon”.ViênViêndẩumôi,“Khôngđược,chuyệncủaconkhôngnóiđược”.Tôinói:“Chuyệncủamẹcũngkhôngnóiđược”.Côbéliềnbắtđầubầynhầy,ômngangeotôimènheo,“Nóichoconđi,nóichoconđi”.Tôimuốnbịaramột“chuyệnriêngtư”đểcôbémaurachỗkhác,bènnói:“Mẹsẽnóichocontrước,sauđóconlạikểchomẹnghenhé?”.VớinhữnggìmàtôihiểuvềViênViên,côbéthườngvuivẻchấpnhậncuộctraođổinày.Nhưngvừanghethấyvậy,côbévẫnkhôngchịu,màquayrađọcsách.Điềunàykhiếntôihơibấtngờ,côbéthàbỏđicơhộinghe

“chuyệnriêngtư”củatôi,chứkhôngchịukểchomẹnghe“chuyệnriêngtư”củamình.Cóchuyệngìmàlạicóthểkhiếnmộtcôbékínnhưbưngtrướcsựdụdỗnày?

Tôiđangthắcmắcthìnghethấyôngxãtừphòngkháchbướcra,trêucongái:“Conkểđiềubímậtcủaconchobốnghe,chỉcóhaitanóithầmvớinhauthôi,khôngchomẹnghethấy”.ĐộtnhiênViênViênnổicáu,haigótchânđậpvàoghếsofa,“Haizz,convừamớiquênbốlạinhắclại,khôngnhắcđếnchuyệnnàynữa,đượckhôngạ!”.

TôithấyViênViêncóvẻnổicáu,bướcđến,ômcôbé,nhìnvàomắtconhỏi:“Chuyệnriêngtưcủaconlàchuyệnkhiếnconvừanghĩđếnlàcảmthấykhôngvuiư?”.Côbénghĩmộtlát,khẽlắcđầu.Tôihỏi:“Vậythì,làchuyệnvuiư?”.Côbécũnglắcđầu,trôngcóphầnnặngnề.Tôinói:“Nếuconcảmthấykhôngvui,nóirasẽthoảimáihơn”.Côbénói:“Bìnhthườngconcũngkhôngsaocả.Nhữnglúcconđihọc,hoặclàtronglúcchơi,hoặclàlúcđọcsáchsẽkhôngnhớđếnnó.Lúcnàonhớđếnthìconsẽmauchónglàmviệckhác”.

Tôivàôngxãđưamắtnhìnnhau.

Tôicốgắngnóibằnggiọngthoảimáinhất:“Cảbachúngtađềunóirachuyệnriêngtưcủamìnhnhé.Mộtgiađìnhkhôngnêngiữbímậtvớinhau”.Bốcôbécũnghùatheotôi.Nhìnthấyhaichúngtôivềmộtphe,ViênViênliềngiãygiụathoátrakhỏilòngtôi,chạyđếnmộtgóccáchchúngtôixanhất,vừachạyvừahét“Conkhôngnói,bốmẹđừnghỏinữa”,sauđólạiquayđầunhìnchúngtôinhưbịgiậtmình.Nétmặt,độngtáccủacôbékhiếntôihơigiậtmình,trítòmòlạinổilên.

Mộttuầnsauđó,chúngtôivẫnbănkhoănkhôngbiếtcónênlàmrõ“chuyệnriêngtư”củacongáihaykhông.Vừasợxéthỏiráoriếtquálàmtổnthươnglòngtựtrọngcủacon,nhưngrồilạilongạinếucóchuyệngìđócầnsựgiúpđỡcủabốmẹthìsao.Tôicólinhcảmrằng,chuyệnnàykhôngnóiđượcvớibốmẹ,nhưnglạikhiếncôbéphảiđểtâm,đồngthờilà“chuyệnriêngtư”“rấtlớn”khiếncôbécảmthấynặngnề,cósứcépvềtâmlýđốivớicôbé.Tôilạithămdònhắclạimộtlầnnữa,vừapháthiệnratôicóýđịnhhỏigìđó,ViênViênliềnchạyđingay.Điềunàycàngkhiếnchúngtôicoitrọnghơn.Tôivàôngxãbànvớinhaumấylần,vẫncảmthấykhôngyêntâm,liềnnghĩcáchgiăngbẫyhòngdụconkhaira.

Mộthôm,trongbữaăntrưa,chúngtôinóichuyệnvớinhau,tôinóivớiViênViênrằng:“Mẹvàbốđãtraođổi“chuyệnriêngtư”vớinhaurồi”.Côbétrợntrònmắt,“Thậtạ?”rồinhìnsangbố,bốgậtđầu.ViênViêncóvẻghentị,“Chỉcóbốmẹnóithầmvớinhau,khôngchoconbiết”.Tôinói:“Bốmẹđangchuẩnbịnóivớicon”.Mắtcôbésánglên,hàohứng,sốtsắnghỏitôi:“Mẹ,

chuyệnriêngtưcủamẹlàgìạ?”.Tôiliềnkể“chuyệnriêngtư”củamìnhramộtlượt.Trướcyêucầucủacongái,ôngxãcũngnóira“chuyệnriêngtư”củamình.Nghexong,ViênViêntỏrakháhàilòng,nóivớivẻđầyẩný:“Chuyệnriêngtưcủabốmẹđềulàchuyệntốt…”.Chúngtôiliềntranhthủcơhộitấncôngluôn,“Nhàmìnhkhôngnêngiữbímậtgìcả,nếucảnhàkhôngcólòngtinvớinhau,thìchúngtacòntintưởngđượcaichứ,conbảocóđúngkhông?Aicóchuyệnvui,nóiramọingườiđềuvui;nếucóchuyệnbuồn,nóirachiasẻvớinhau,cùngnhaugiảiquyết,conbảothếcóđúngkhông?”.ViênViênngherađượcdụngýcủachúngtôi,lẩmbẩm:“Nếunhưconnóivớibốmẹ,cũngsẽkhôngtốtchobốmẹ”.Chúngtôivộinói:“Bốmẹkhôngsợ,quantrọnglàsợconbịtổnthương”.Côbénói:“Conkhôngnóisẽkhôngbịtổnthương,nóiramớibịtổnthương”.Chúngtôihỏivìsao,côbéngầnngừtronggiâylát,độtnhiênlạinổicáu,“Haingàyhômnayconđangkhôngnghĩvềchuyệnnày,bốmẹvừanhắc,conlạiphảinhớđến…”.Rồicôbékhôngchịuăncơmnữa,đểthừalạinửabátcơmrồirờibàn.Điềunàykhiếntôivàôngxãcũngthấymấtcảngon.

Ăncơmxong,tôikhôngrửabátngaymàbếViênViênđangngồitrênghếsofalênđùimình,nóibằnggiọngnghiêmtúcvớicôbé:“Mẹcảmthấy,điềubímậtcủaconkhôngphảilàchuyệntốt,mẹrấtsợnósẽlàmtổnthươngđếncon,connóiracóđượckhông?”.Côbélặnglẽlắcđầu.Tôinói:“Conchỉnóivớimộtmìnhmẹthôi,khôngchongườikhácbiếtnữađượckhông?”.Ôngxãvộigiảvờđivàophònglêngiườngngủ.ViênViênvẫnlắcđầu.Tôinói:“Concònquánhỏ,rấtnhiềuchuyệnchưađủkhảnăngxửlý,nếunhưconcóchuyệnmàkhôngnóirachomẹnghe,chẳngmaychuyệnnàylàmtổnthươngconthìconlàmthếnào,mẹkhôngbiếtsẽkhôngcócáchnàogiúpconcả”.

ViênViênnói:“Nóiramớilàgâytổnthươngmẹạ,khôngnóisẽkhôngsaocả”.Tôihỏi,tạisao?Côbétrảlờivớivẻbấtlực:“Dùthếnàocũngkhôngthểnóira”.Vừanóivừađòithoátkhỏilòngtôi,tôiliềnômchặtcongái,dồncôbéđếnnướckhôngkểkhôngđược,đồngthờivừanhẹnhàng,vừanghiêmgiọngnói:“Nóirađi,nóichomẹnghe,cóđượckhông?”.

ViênViêncúiđầuimlặng,vânvêcụctẩytrongtay,cóthểnhậnracôbéđangđấutranhtưtưởngrấtquyếtliệt.Tôikhôngdámlêntiếng,lặnglẽchờđợi.Bầukhôngkhívôcùngcăngthẳng,tôichỉmongsựcăngthẳngnàycóthểgiúpcongáitrútrađượcbímậtcủamình.Côbédùngcụctẩyđểgiảmbớtsứcép,kéodàithờigianimlặng,đếnkhicảmthấybầukhôngkhíđãdịuđiđôichút,côbélạitìmcáchgiãyra,tôilạiômchặtcôbé,lạigiảnggiảichocôbéhiểuvấnđề.Trướcsựkiêntrìcủatôi,mấylầncôbéđịnhnóigìxonglạithôi,nhìnnhưđãchuẩnbịnóirarồi,lạingậpngừngdừnglại.Tôikhônghiểucôbéđãgặpphảichuyệngìmàkhómởmiệngnhưvậy.Sựngoancườngcủacôbékhiếntôivôcùngkinhngạc.

Chúngtôicứgiằngconhưvậyhếtlầnnàyđếnlầnkhác,mộttiếngđồnghồđãtrôiqua.Côbéhàngxómđếngõcửa,gọiViênViênđihọc.ViênViênnhảyngayxuốngđất,vừanói“Mẹơiconđihọcđây!”vừachạyracửa.Mộtnỗilolắngtràodângtronglòngtôi.Tronglúcquayđầuchàotôi,chắcchắnlàcócáigìtrongmắttôilàmcôbécảmđộng,khiếncôbécảmthấykhôngnỡlòng,trongtíchtắccuốicùng,độtnhiêncôbélạithoảhiệp,nói:“Mẹơi,tốiđihọcvềconsẽnóichomẹbiếtđượckhông?”.Tôigậtgậtđầu.Côbétungtăngchạyxuốngdưới,ôngxãtừphòngngủđira,thắcmắc,“Ngườibébằngbàntay,cóchuyệngìmàbíhiểmnhưthếnhỉ?”.

BuổichiềutôiđếntrườnggặpcôchủnhiệmtìmhiểutìnhhìnhhọchànhthờigiangầnđâycủaViênViên,biếtmọiviệcởtrườngcủacôbéđềurấttốt,khôngcóchuyệngìcả.Nhưngtôivẫnlolắng,thậmchílobuổichiềuhômnaykhôngbiếtcóchuyệngìxảyrahaykhông.ĐợimãimớiđếngiờViênViêntanhọc,tôiquansátthấytinhthầncủaconkhôngcógìkhácvớingàythường,mớiyêntâmđượcphầnnào.Nhưngdũngkhíxéthỏicủatôiđãvơiđirấtnhiều.VẻnhượngbộmàViênViênthểhiệnralúctrưakhiếntôicảmthấyxấuhổ,chínhvìthếtôikhôngsốtsắnghỏicon,vẫnchàoconnhưbìnhthườngrồivàobếp.Côbécũngbậttivilênxemphimhoạthìnhnhưmọibận.

Trướcgiờăntốicóchútthờigiantrống,xemxongtiviViênViênchơiđồchơi.Tôigọicôbévàophònglàmviệc.Côbébiếttôiđangđịnhlàmgì,dườngnhưcóvẻngượngnghịu,lạicóvẻbấtđắcdĩ,dựavàochântôi,dodựtronggiâylát,xemravẫnđangđấutranhtưtưởng,cuốicùngnói:“Chuyệnđóconviếttrongcuốnnhậtkýấy,mẹtựđọcđi”.Trongcuốnnhậtkýcóbốnđoạn,mỗiđoạnđềucómộtsốchữviếtbằngphiênâm,đólànhữngchữViênViênchưabiếtviết.Côbéchỉchotôiđoạnghi“chuyệnriêngtư”,toànvănnhưsau:

LýVănVănnóivớitôirằngnhàbạnấycómộtthanhkiếmThanhTỏavàmộtthanhkiếmTửẨn.Bạnấynói,nếucậunóivớingườikhác,kiếmThanhTỏavàkiếmTửẨnsẽđâmvàodạdàycậu.Nhưngtôivẫnmuốnnói.

Tôiđọcđiđọclạimấylần,ngẩngđầulên.

ViênViênthấytôicóvẻkhônghiểu,liềnnói:“LýVănVănnóihaithanhkiếmnàybanghìnnămmớixuấthiệnmộtlần”.Tôivẫnchưahiểu,hỏicôbécónghĩalàgì.ViênViênnói,tứclàhaithanhkiếmnàybanghìnnămtrướcởmộtnhànàođó,saubanghìnnămlạixuấthiệntrênthếgiới,hiệngiờđangnằmởnhàLýVănVăn.Nóixong,côbécònbổsungthêmmộtcâu,“LýVănVănnóihaithanhkiếmnàycóphépthần!Aibiếtrồiđềukhôngđượckểvớingườikhác,nếukểthìsẽbịđâmthủngbụng”.

Tôihỏi:“Chỉmỗichuyệnnàythôiư?”.

ViênViêngậtđầu.

“Khôngcònchuyệngìnữaư?”.

“Khôngcònạ”.Ánhmắtcôbéngâythơvàthànhkhẩn.

Bấtgiáctôiliềnthởphào,bậtcười.

Đoạnnhậtkýnàythựcratrướcđâytôiđãvôtìnhđọcđược,lúcđóchỉcườivìsựngâythơcủacongái,khônghềnghĩrằngtrongđoạnvănngắnnàylạiẩnchứamộttâmtrạngnặngnềbiếtbao.Tôithơmlênmácongái,thươngbékhôngbiếtphảinóigì.

Côbéđãđãgiấukínchuyệnnàytronglònghơnbatháng.Tráitimnhỏbévừaphảichứađựngmộtsựthậtthầnkỳ,đồngthờibuộcphảigánhváctráchnhiệmgiữđiềubímậtliênquanđếntínhmạng,đốivớimộtđứatrẻbảytuổi,đâylàđiềukhókhănvàkhổsởbiếtbao.Tôikhôngcóýđịnhgiễucợtsựngâyngôcủacontrẻbằngvốnkiếnthứccủangườilớn,nhưngđãthựcsựcảmnhậnđượcnỗidàyvòmàcôbéphảichịuđựng,đặcbiệtlàsứcépmànhữnglờitrahỏicủachúngtôivànỗisợhãibịkiếmthầnđâmthủngbụnggâyrachocôbé.

TôihỏiViênViên:“Concótinkhông?”.Côbégậtđầu,lạinói:“Cólúctincũngcólúckhôngtin,conchỉthấysợ…”.Tôichậmrãinói:“NhữngđiềumàLýVănVănnóigiốngnhưtruyệnthầnthoại,nhưngmọitruyệnthầnthoạiđềulàgiả.Truyệnthầnthoạichỉlàmộtcâuchuyện,khôngcóthật,chínhvìthếchúngtakhôngcầnphảitin,cũngkhôngcầnphảilolắng,conbảocóđúngkhông?”.ViênViêngậtđầu,đôimắtlấplánh,nghĩgìđóđộtnhiênhưngphấnreolên:“Đúngrồi,mẹơi,điềunàychắcchắnlàgiả!LýVănVănnóichỉcầnconnóira,kiếmsẽđâmthủngbụngcon.Từnãyđếngiờ,khôngphảilàkhôngcóchuyệngìxảyrađósao”.Côbésờvàobụngmình,tựanủinói:“Vềsauchắcchắncàngkhôngsaocả”.

Tôicảmthấyxấuhổ,dohồicònnhỏchúngtôiquáthiếutruyệncổtích,nênluônmuốntạochoconmộtthếgiớicổtích,nhưnglạiquênrằngcổtíchcóthểgâyrahiệuứngngược,xemrasaunàyphảilưutâmhơn,bổsungthêmchoconmộtsốkiếnthứcvềcuộcsống,đểcôbékhôngbịlẫnlộngiữathếgiớicổtíchvàthếgiớiđờithường.Nghĩvậy,tôiliềntiếplờicongái:“Nào,đểmẹxemcóbịđâmthủngdạdàykhôngnào”,rồiđưataycùbụngcôbé.ViênViêncườingặtnghẽo.

Lưuýđặcbiệt

Khôngphảitrẻemcảngàyvôlovônghĩ,chúngthườngxuyêncótâmsựvànhữngđiềuthắcmắccủamình,thậmchíkhổsởvàbuồnrầu.Bốmẹnênchúýquansátcon,pháthiệnvấnđềquanhữngchitiết,bằngphươngphápkhéoléochỉdẫntừngbước,gợiýđểconnóiravấnđề,đồngthờigiúptrẻgiảiquyếtbằngbiệnphápphùhợp.

Khôngnênlấynhữngkiếnthứccủangườilớnđểchếnhạosựngâythơcủatrẻ,khôngnênlấylốitưduychínchắncủangườilớnđểphêbìnhsựấutrĩ,nựccườitrongsuynghĩcủacontrẻ.Mỗichitiếtkhisốngchungvớitrẻđềulàmộtbàihọcgiáodụcđạođức,cũnglàmộttiếthọcphụđạovềtâmlý.

Làmthếnàođểconkhônglườiăn

Ănlàmộtbảntínhcủaconngười,làmsaophảimấtnhiềucôngsứcnhưvậyđểbắtmộtđứatrẻhámiệng?

Mườinămtrướccómộtcâuquảngcáorấtnổitiếng:“UốngvàoWahaha,ăncơmsẽthấyngon”,quảngcáochomộtloạithuốcsironghenóicóthểkíchthíchtrẻănngonmiệng.Sảnphẩmnàyđãgiúpmộtcôngtynhỏkhôngcótiếngtămkiếmđượcxôvàngđầutiên,vàđólàmộtxôvàngrấtlớn,côngtynhỏnhanhchóngbiếnthànhcôngtylớn,cuốicùngcảcôngtyvàngườisánglậpracôngtyđềunổitiếngkhắpđấtnước-điềunàyđãchothấymộthiệntượngkhiếnngườitaphảisửngsốt:Hiệntại,cóquánhiềutrẻemmắcchứnglườiăn.

Contrẻlườiănhiệnđãtrởthànhmộttrongnhữngvấnđềkhiếnbốmẹđauđầunhất,tôiđãtừnggặpkhôngítphụhuynhkhổsở,rầurĩvìchuyệnnày,vìchuyệnănuốngcủaconmàhọthựcsựđãmấtbaocôngsức,nghĩrađủmọicách.

TôicònnhớkhiViênViênhaimươithángtuổiphảinằmviệnvìviêmphổi,cùngphòngbệnhcómộtcậubébatuổirấtlườiăn,mộtbátcơmmàănhếthơnmộttiếngđồnghồ,gầnnhưphảimấtrấtnhiềucôngsứcmớiănđượcmộtmiếng.Mẹcậu,bốcậuvàbànộimỗingàyvìchuyệnăncơmcủacontrẻmàphảiápdụngrấtnhiềuchiêu,vừadỗvừalừa,mềmcórắncó,lúcthìhứasẽmuacáigìđóchocậu,lúclạikhencậungoannhưthếnào,lúclạiquátmắngbắtcậuphảihámiệng,cảquátrìnhkhiếnngườingoàinhìncũngcảmthấykhổsở.

Trongquátrìnhăn,cậubétìmđủmọicáchđểhànhhạngườilớn,đểkéodàisựépbuộccủangườilớnđốivớicậu.Đầutiêncậuđòimẹbón,đểbốvàbànộiđirađứngởngoàicửa;mẹvừabónđượchaimiếng,lạibắtmẹđira,đòibốvàobón.Mộtbữacơmkhiếnbangườilớncứphảiraravàovàonhưđènkéoquân.Bữacơmnàocậubécũngđưarađiềukiện,khôngngừngđổimới“thủđoạn”hànhhạmọingười.Saukhihànhhạngườinhàxongxuôi,nhìnthấycácbạn

nhỏkhácchơimónđồchơinàođó,liềnyêucầuphảimuangaychocậumónđồchơiđó,nếukhôngsẽkhôngăncơm,ngàyhômsaumuacũngkhôngđược.Bốmẹcậuliềnmượnbạnnhỏkhácđồchơi,mỗimónđồchơicầmtrêntaymộtlátlàchán,lạiđòicáimới,bốmẹcậukhôngngừngphảimượnđồchơicủacácbạnkhác.Cóbạnnhỏkhôngchịuchocậumượn,cậubéliềnlấyviệckhôngăncơmđểbắtchẹtbốmẹ,vàthếlàbốmẹcậuphảidàymặtlàmcôngtáctưtưởngchocácbạnnhỏđó.Vàđếnkhicậubélấyđượcmónđồchơimàbốmẹmượn,buộcphảihámiệngraăncơm,dườngnhưcómốithùvớimónđồchơitrongtay,tranhthủlúcngườilớnkhôngđểý,liềnvứtngayxuốngđất,chínhvìthếcậubénàyluônkhiếnphòngbệnhồnàokhôngđượcyên,khiếncácbạnnhỏkhácphảikhóc.Đợiđếnkhicậutađãchơihếtsốđồchơitrongphòngbệnhcủachúngtôi,bốmẹcậulạibắtđầusangphòngbệnhbêncạnhtìmđồchơichocon,lạikhiếncácbạntrongphòngkháckhócnhè.

Cuốicùngtôikhôngnhịnđượcnữaliềnnóivớimẹcậubé,contrẻđangốmkhôngmuốnăncơmlàchuyệnbìnhthường,ngườilớncũngthếmà.Bắtépconăncơmsẽkhôngtốtchocon,cứđểtựnhiênsẽtốthơn.Ngườimẹnàykhôngthíchnghetôinóinhưvậy,chịnói,contraichịbìnhthườngđãlườiăn,chínhvìlườiăn,khôngcósứcđềkhángnênmớithườngxuyênbịốm.Hiệngiờốmrồi,muốnbìnhphụcthìphảiăncơm,nếukhônglàmsaocósứcđềkháng.

Đúnglànhìncậucontraicủachịrấtbủngbeo.Tôithầmnghĩ,họcứtiếptụclàmnhưvậy,khôngnhữngconkhôngchịuăn,màengaycảphẩmchấtđạođứccũngbịảnhhưởng.

Ănlàmộtbảntínhcủaconngười,làmsaophảimấtnhiềucôngsứcnhưvậyđểbắtmộtđứatrẻhámiệng?

Rấtnhiềubậcphụhuynhrầurĩvìchuyệnconlườiănmàkhôngsuynghĩmộtvấnđềhếtsứcđơngiản:ỞTrungQuốc,nhữngđứatrẻsinhratrongnhữngnăm1950,1960,thậmchílàcảthậpniên1970,làmgìnghethấyđứatrẻnàolườiăn?Thờiđógiađìnhnàocũngđôngcon,cóđứatrẻnàophảiđuổitheođểbóncơmhaykhông?Từthậpniên1980trởlạiđây,đặcbiệtlàsaunhữngnăm1990,đờisốngngàycàngđượcnângcao,tạisaotrẻemlạiđồngloạtmắcbệnhlườiăn?

Bácsĩnhikhoanổitiếng,nhàtâmlýhọcngườiMỹBenjaminSpockđãtrìnhbàyrấtrõvềvấnđềnày,ôngnói,“Tạisaocónhiềuđứatrẻkhôngchịuănnhưvậy?Nguyênnhânchủyếulàdocũngcókhôngítbốmẹépconăn”(1)-Câunóinàyđãgiảithíchsựviệcrấtrõràng,nguyênnhânchủyếukhiếncontrẻlườiănchínhlàvìphụhuynhđểtâmquánhiềuđếnviệcănuốngcủacon,quámiễncưỡngtrongvấnđềnày.Cảmgiácthèmănbìnhthườngcủatrẻđãbịlòngtốtcủangườilớn-nhữngngườikhádồidàovềvậtchấtvàthờigianpháhoại.

Khôngphảibảntínhcủanhữngđứatrẻsinhratrongthờihiệnđạithayđổi,màlàbốmẹcóđủthờigianvàcôngsứcđilàmnhữngviệctráivớibảntính.

BenjaminSpockchorằng,“Mỗiđứatrẻsinhrađềucómộtcơchếsinhlýkỳdiệutựđiềutiếtsốlượngvàchủngloạithựcphẩmănvào,đápứngnhucầupháttriểnbìnhthường”(2).Cũngcónghĩalàbảnthântrẻbiếtrõnhấtmìnhmuốnăngì,nênănbaonhiêu.Ngườilớnkhôngquảntrẻ,trẻsẽcóthểpháttriểnbìnhthườngchứcnăngănuốngcủamình;vànếubốmẹthườngxuyêncanthiệp,sựviệcsẽtrởnêntồitệ.“Trẻemcómộtbảnnănglàbịbắtépsẽchốngđối.Ăncáigìcũngvậy,nếunhưănkhôngvui,lầnsaunhìnthấysẽchánghét…Thúcépcontrẻănlàvôích,từđólạicònlàmgiảmcảmgiácthèmăn,khiếnnókhônghồiphụcđượctrongmộtthờigiandài”(1).

__________________

(1)Makarenko,TuyểntậpgiáodụccủaMakarenko,NgôThứcDĩnhbiênsoạn,NXBGiáodụcnhândântáibảnlầnthứnhấttháng1-2005,tr.507

(2)BenjaminSpock,Báchkhoatoànthưnuôiconmới,TrácHồngBưudịch,NXBTrungQuốcngàynay,năm1989,tr.429.

(1)BenjaminSpock,Báchkhoatoànthưnuôiconmới,TrácHồngBưudịch,NXBTrungQuốcngàynay,năm1989,tr.427.

Tôiđãtừnggặpmộtemhọcsinhlớpnăm,bànộiemlàchuyêngianghiêncứuthựcphẩmởViệnkhoahọcnôngnghiệpnọ,rấtcótiếngtămtrongngành.Sauđómộtlầntôivàmẹemnóichuyện,nghechịnóimỗibuổitốinhàchịđềunấutámmónthứcănvàmộtmóncanh,thựcđơncủamỗituầnđềudobànộiemdàycôngsắpxếp,chủyếulàdựavàonhucầupháttriểncủatrẻđểđưara,vàtaynghềnấuăncủacôgiúpviệccũngrấtkhá.Chúngtacóthểtưởngtượng,embéđượcsốngtronggiađìnhcóđiềukiệnnhưvậy,sứckhỏeemchắcchắnlàsẽrấtkhỏemạnh,vượttrộisovớicácbạn.

Nhưngmộtđiềulạlà,sovớibạnbècùnglớp,cậubénàyvừagầyvừanhỏ,giốngnhưconemdântịnạnđóiăn.Hơnnữatínhtìnhcậurấtkỳcục,nóngnảy,thànhtíchhọctậpcũngkhôngtốtlắm.Nhắcđếncon,mẹcậutỏrarấtphiềnmuộn.

Quanóichuyện,saukhitìmhiểumộtsốchitiếttrongcuộcsốngcủagiađìnhchị,cảmthấyđúnglà“sựviệcthànhcônghaythấtbạiđềudoconngườigâyra”.

Họđãtậntâmxâydựngthựcđơnrấtkhoahọc,cũngchămsóccontrairấtchuđáo.Hàngngày

ngoàiviệcphảiăncáigì,mỗiloạiănchođủbaonhiêucũngcóquyđịnh.Contrẻănkhôngđủtiêuchuẩn,phụhuynhkhôngchịuđểyên,nhấtđịnhphảinghĩcáchépcon“hoànthànhnhiệmvụ”.Nếuphươngphápcủahọdùngđểsảnxuấtmộtcỗmáyhoặcđểtrồngmộtcâyngô,chắcchắnsẽthànhcông,chỉtiếcrằngtrướcmặthọlàmộtđứatrẻcóýthứcđộclập.

Khitôicóýđịnhkhuyênngườimẹnàykhôngnênquátheođuổi“nhữngthaotáctiêuchuẩnhóa”trongvấnđềănuốngcủatrẻ,khôngnênbắtépcontrẻtrongbànăn,ngườimẹliềnlậptứclắcđầu,nócórấtnhiềumánhkhóe,cómấyngàynóinếukhôngkêuca,chỉtríchnótrongviệcănuống,nósẽăntửtế;kếtquảlàmỗilầngắpchỉgắpmộtchútthứcăn,mỗimiếngđưavàomiệngnhaibaonhiêulâu,mộtbữacuốicùngtínhrachỉănđượcrấtít.Độtnhiênngườimẹnàyhậmhựcnói:“Hiệngiờchúngtôiđềumặckệnórồi”.

Nhưngquanhữngcâunóiphíasaucủachịtôimớihiểu,thựcracáigọilà“mặckệ”chỉlàthayđổiphươngphápquản,mỗibữacơmđềuxớichoconmộtbáttorồichothứcănvào,bấtluậncontrẻăntrongbaolâu,đềubuộcphảiănhết-ngườimẹcảmthấycáchlàmcủamìnhrấtcaotay,khôngcònđểxảyraxungđộtvớiconvìchuyệnăncơmnhưtrướcnữa.Nhưngđiềukhiếnchịvôcùngbựcmìnhlà,cóhômđếnlúcđingủ,cậuconmớiănhếtbátcơmnày.

Tôivẫnmuốnkhuyênvịphụhuynhnày,muốnchịđặtmìnhvàođịavịcủatrẻđểsuynghĩ,cảmnhậnđượccảmgiácmìnhkhôngmuốnănmàvẫnbịngườikhácnhétvàomiệng,khuyênchịkhôngnênngàyngàyépconnhưvậynữa,chophépconănítđimộtchút.Vịphụhuynhnàyliềnlậptứcphảnbác,nólàcontrai,khôngcaolớnthìlàmthếnào,vìchuyệnnàymàcảnhàsốtruộtchếtđiđược,khôngănđủlàmsaomàlớnđược!

Tôihiểuđượcnỗisốtruộtcủachị,nênrấtmuốnchịhiểurằng,tinhthầncủatrẻvàcảmgiácthèmăncóquanhệrấtlớnvớinhau,trướchếtphảigiảiquyếtđượcvấnđềchánăncủatrẻ,sauđómớigiảiquyếtđượcvấnđềănnhiềuhayănít,vàcănnguyêncủachứngchánănchínhlàdobốmẹquásobìtịnạnhvềchuyệnănuốngcủacon.

Ngườimẹnàykhôngcóhứngthúvớinhữnggìtôinói,giọngchịtỏralàtôikhônghiểugìvềdinhdưỡngthựcphẩm,khôngbiếtmộtđứatrẻđangởtrongtuổiăntuổilớnmỗingàycầnnhữngloạidinhdưỡngnào,buộcphảiđạtđếnsốlượngnào.Chịchorằngtrongvấnđềnàymẹchồngchịhiểurõhơnaihết,cảmthấykhôngcầnngườikhácphảichỉbảo.Trướcnhữngbậcphụhuynhnhưthếnày,tôicũngbótay.

Mộthôm,tôiđãlưuýquansátcậubénàytronggiờăntrưaởtrường.Đĩacơmcủacậuchỉlấyrấtítthứcăn,gầnnhưkhôngănmiếngnào,suốtbữaăncậuchỉravẻnhưđangănmàthôi,

khềukhềuvàimiếng,nhưngkhôngđưavàomiệngmiếngnào.Đếnkhicácbạnđãănxong,cậuliềnđổtấtcảcơmvàthứcănvàothùngrácrồirakhỏinhàăn.Côgiáochủnhiệmnóicậubénàygầnnhưngàynàocũngvậy,khôngbaogiờăncơmởtrường.Trướcđâycôđãtừngphảnánhvớiphụhuynh,phụhuynhliềnyêucầucôgiáophảigiámsátcậuăncơm,đồngthờitỏýtráchmóccôgiáo.Côgiáophảiquảnlýcảlớp,làmsaocóthểngàynàocũnggiámsátcậuđược,chínhvìthếbâygiờcũngkhôngphảnánhvớiphụhuynhchuyệnnàynữa.

Nhìnthânhìnhgàygò,ánhmắtvôđịnhvàvẻđốiđịchcủacậubé,tronglòngtôicảmthấyvôcùngđángtiếc.Bốmẹkỳvọngnhiềuvàoem,khôngnhữngmongemcóđượcthànhtíchhọctậptốt,tươnglaivàođượctrườngđạihọcnổitiếng;họcũngmongemcóđượctâmlýlànhmạnh,đượcsốnghạnhphúc;đồngthờicònmongemcómộtsứckhỏetốt,khôingôtuấntú.Nhưngchỉriêngchuyệnănuốnglàmkhôngđúngsẽcóbaonhiêutácđộngxấuđếncácphươngdiệnnày.Từchuyệnănuốngnàycóthểđoánđượccáchlàmcủabốmẹemtrongmộtsốchuyệnkhác,erằngcũngcứngnhắcvàthiếusựthấuhiểucon.Nếuđúnglànhưvậythìbaoniềmmongmỏicủahọ,erằngcũngsẽchỉlàconsốkhông.

Giốngnhưtrongvấnđềhọctập,tôinóivớicácbậcphụhuynhcanthiệpquánhiềurằng“khôngnênquảncontrẻ”,thườngkhiếnmộtsốphụhuynhtỏraphảncảm,trongvấnđềănuốngnóivớinhữngbậcphụhuynhquantâmtừngtímộtrằng“đừngquản”,cũngsẽbịngườikháclườmnguýt.Trongmắtrấtnhiềubậcphụhuynh,“khôngquản”làmộtviệcrấtkhóthựchiện.Nguyênnhânlàdohọkhôngchorằngsự“quản”củamìnhlàthừa,cũngkhôngtinđâyđượcgọilà“canthiệp”,họtinrằngđâylàquantâmvàchỉbảo.Chínhvìthếnếucóngườibảohọkhôngnên“quản”contrẻ,họsẽthấykhóchịunhưviệcbắthọtừbỏquyềnvàtráchnhiệmlàmbốlàmmẹ.

Nhưngthựctếlà,giốngnhưviệccàng“quản”càngtồitệtrongviệchọc,“Ápdụngbiệnphápmạnhtrongvấnđềănuốngcủacon,khôngcóngườibốngườimẹnàolàkhôngthấtbại”(1).

__________________

(1)BenjaminSpock,Báchkhoatoànthưnuôiconmới,TrácHồngBưudịch,NXBTrungQuốcngàynay,năm1989,tr.429.

Làmthếnàođểtrẻcóđượccảmgiácthèmănbìnhthường?Thựcrarấtđơngiản,chínhlàbốnchữ:Cứđểtựnhiên.

Trongvấnđềănuốngcủatrẻbốmẹkhôngnênépbuộc,khôngnêntỏrasốtruột,tinrằngcontrẻtựbiếtmìnhcầnănbaonhiêu.Mộtngàynàođócontrẻthấyngonmiệng,cáigìcũngmuốnăn,nhưngmộthômnàođólạikhôngmuốnăngìcả,đâylàđiềubìnhthường.Ngaytừđầubạn

chỉcầnchúýđếnvấnđềkếthợpcácmónănsaochođủchất,đặtlênbànănnhữngmóntrẻcầnăn,nhưngtrẻănmónnào,ănbaonhiêuchỉlàviệccủatrẻ,vậythìsẽkhôngxuấthiệntìnhtrạngchánănởcontrẻnữa,trongviệcnàybạnvừathựchiệnđơngiảnlạivừathànhcông.

Nếuconbạnđãxuấthiệntriệuchứngchánăn,họcgiảBenjaminSpockđãcónhữnglờigợiýcụthểrấthaytrongvấnđềnàynhưsau:

Thứnhất,bốmẹcầnthayđổitháiđộ.Trongchuyệnănuốngcủaconbốmẹnêntỏtháiđộbìnhthản,ănnhiềukhôngkhenngợi,ănítkhôngphêbình,luôntỏravuivẻ,thoảimáitrongchuyệnnày,đểcontrẻkhôngcảmthấyáplựctrongvấnđềnày.Khibưngbátcơmlên,trẻcảmthấythoảimáivềmặttâmlý,mớicóthểcảmthấythèmăn.

Thứhai,nếutrẻđãxuấthiệnchứngchánăn,thìkhôngnênkỳvọngnửatháng,haimươingàytrẻcóthểphụchồi.Bốmẹcầncólòngkiêntrì,sựkiêntrìnàykhôngphảilàsựtrấntĩnhtạmthờidobạncốgắngkìmchếnỗilolắng,sốtruộtcủamình,màlàsựthảnnhiêncủabạnsaukhiđãnhậnthứcđượcđầyđủvấnđề.Sựphụchồicủatrẻđòihỏimộtquãngthờigianrấtdài,vàitháng,thậmchívàinăm.Trongquátrìnhnày,nếubốmẹchỉtừchỗcưỡngépcôngkhaichuyểnsangnấpvàochỗkínđểtheodõi,đếnmộtthờigiannhấtđịnhsẽkhôngchịuđượcnữalạiđicàunhàucontrẻ,vậythìmọisựcốgắngđềusẽtrởthànhconsốkhông.

Thứba,khôngnênnóicáinàynhiềuchấtnênănnhiều,cáikiaítchấtnênănít.Nếukhôngcóchấtthìbốmẹphảiđiềuchỉnhkhinấucơm.Cầnchophéptrẻlựachọncácmónđãđặtlênbànăn.Đốivớinhữngmóntrẻkhôngthíchănkhôngđượcdùngđiềukiệnđểéptrẻ,khôngnênnóivớinhữngđứatrẻthíchănthịtkhôngthíchănraurằng“Nếukhôngchịuănrauthìmẹsẽkhôngchoănthịtđâu”.Nhữngcâunóinàychỉcóthểkhiếntrẻcàngghétănrauhơn.Bốmẹcóthểnóingượclại:“Ănhếtthịtmớichoconănrau”,nhưthếcóthểsẽkíchthíchniềmhứngthúcủatrẻđốivớirauxanh.

Thứtư,đểtrẻtựăncơm,khôngnênbón.Tầmmộttuổirưỡitrởđitrẻđãcóthểtựmìnhăncơm,bốmẹkhôngnênkhổsởbóncơmchocon,chỉcầnthudọn“chiếntrường”màconđểlạisaukhiănlàđủ.Thườngxuyênbóncơmsẽảnhhưởngđếncảmgiácthèmăncủatrẻ,hơnnữacònảnhhưởngđếnsựpháttriểnkỹnăngtaycủatrẻ.Cóđứatrẻba,bốntuổiđãhìnhthànhnênthóiquenxấu,bốmẹkhôngbónkhôngchịuăn,bónthìănvàimiếng.Tìnhhìnhnàyphảithayđổingaylậptức,nóivớitrẻrằngtừnaytrẻcầnphảitựmìnhxúccơm.Nếutrẻkhôngchịu,chođóivàibữa,chắcchắnthóixấusẽsửađược.

Thứnăm,khôngnênđưarađiềukiệntrongchuyệnănuốngcủatrẻ.Vídụcóbậcphụhuynh

thườngxuyênnóinếuconchịuăn,mẹsẽmuađồchơihoặcchoconđichơi,nhữngcâunóinhưthếnàysẽảnhhưởngxấuđếntrẻ,hơnnữasẽdạychotrẻcáchdùngcácyêucầuvôlýđểbắtchẹtbốmẹ.

Tháng4năm2008,tôicóxemmộtchươngtrìnhnuôidạyconcủađàitruyềnhìnhđịaphươngởHồNam,nóiđếnvấnđềcontrẻlườiănthìlàmthếnào.

Cậubétrongchươngtrìnhchỉđộnăm,sáutuổi,bốmẹrấtmongconcaolớn,nhưngcontrẻrấtlườiăn,ôngbànội,bốmẹcậuđềurấtphiềnmuộnvìđiềuđó.

Đàitruyềnhìnhmờimộtvịgiáosưởtrườngđạihọcnọđếnhướngdẫncáchgiảiquyết,vịgiáosưđãđưaramột“phươngpháptrịliệubằngbive”.Tứclàchuẩnbịmộtcáilọvàhaimươihònbive,tronglọđặttrướcmườiviênbive,hômnàocontrẻchịuănsẽchothêmmộtviên,lườiănsẽgiảmđimộtviên.Lúcđócontrẻđangnónglòngmuốnmuamộtđĩaphimsiêunhân,nhưngtrongbìnhbuộcphảitíchđủđượchaimươiviênbimớiđượcđimua.

Đàitruyềnhìnhđãcoiđâylàphươngpháphayđểgiớithiệuchokhángiả-nhưngđâylàmộtlời“gợiýtồi”điểnhình,làmộtcáchdụdỗdịdạng-nókhiếnchocontrẻcoiăncơmlàmộthànhvivụlợi,dạytrẻcáchdùngchuyệnăncơmđểngãgiávớibốmẹ.Chươngtrìnhnàykhôngnêurahiệuquảcủacáchlàmnàythếnào,nhưngtôicóthểkhẳngđịnh,cùnglắmnóchỉđạtđược“hiệuquả”trongthờigianngắn,tứckéodàiđếnkhiđĩaphimsiêunhânmuađượcvềnhà.Tiếptheođóđươngnhiênlàphụhuynhcóthểtiếptụclợidụngnhucầumớicủacontrẻ,đặtrayêucầuăncơmđốivớitrẻ.Nhưngcontrẻsẽkhôngcóđượcnghịlựclớnnhưvậy,chúngsẽkhôngkiêntrìmànhanhchóngthấychánchơi“tròchơi”này.

Phươngphápnàykhôngnhữngkhônggiảiquyếtđượcvấnđềlườiănmộtcáchcănbảncủatrẻ,màcònkhiếntrẻluôncảmthấythấtbạivìkhócóthểtíchđủđượcsốlượngbive,từđócàngcămghétchuyệnăncơmhơn.

Cóbậcphụhuynhkhôngépcon,nhưnglạithườngxuyêncónhữngngôntừámchỉ,cũngsẽgâyrahiệntượnglườiănhoặckénănởtrẻ.

Tôicómộtngườibạn,khiconchịcònnhỏ,chịthườngxuyêntỏralolắng,phànnànvớingườikháctrướcmặtconrằngconchịlườiăn.Tôiđãnhiềulầnnhắcchịkhôngnênnóinhưvậy,kểcảcómuốnnói,cũngnênnóisaulưngtrẻ,đừngđểtrẻnghethấy.Nhưngchịkhôngchịuđểý,hoặclàđãthànhthóiquen,luônđứngtrướcmặtconcàunhàuchuyệnconkhôngchịuăncơm.Hiệngiờconchịđãhơnmườituổi,nhưngvẫnkhôngthểtựgiáctrongchuyệnănuống.

Tôicònnghecóngườibạnnóirằng,hồinhỏcontraichịvốnrấtthíchănthịtdê,nhưngchồngchịlạikhôngthíchăn.Sauđócóhailầnnhànấuthịtdê,contrẻđangđịnhăn,vôtìnhngườibốliềnnhắc“Đólàthịtdêđấy”,hàmýmuốnnóirằng“Concódámchắclàmìnhănđượckhông?”.Qualờicủabốcontrẻbiếtđượcbốmìnhbàixíchthịtdê,cảmnhậnđượcýcủabốlà“Cáiđókhóănlắm”,từđócậubékhôngcònchịuănthịtdênữa.

Chínhvìvậykhicontrẻtỏrakhôngthíchăncơmhoặckhôngthíchănthứkhác,bạnkhôngnênnóirachuyệnnày,càngkhôngnênvìchuyệnnàymàtráchmắngtrẻ,cũngkhôngnênvộivàngtìmmónkhácđểthaythế.Coinhưkhôngbiếtgì,vẫnbưngrabànănnhưbìnhthường;thậmchínêntìmcơhộicốtìnhdùnglờinóiámchỉrằngtrẻrấtthíchăncáinày.Vídụtrướcmặtđứatrẻkhôngthíchuốngsữakhoevớingườikhácrằng,contraitôicáigìcũngănđược,khôngkénăn,uốngmộthơilàhếtmộtcốcsữato.

KhiViênViênnăm,sáutuổi,tôiđưacôbévềnhàbàngoại,bịảnhhưởngtừcongáicủaanhtraitôi,ViênViênkhôngthíchănthịtdênữa.Saukhivềđếnnhà,tôinấuthịtdêcôbékhôngăn.Tôikhôngtỏraquantâm,cũngkhôngnóigì,giảvờkhôngchúýđếnvấnđềnày,hômnàocầnnấuthịtdêvẫncứnấu.Tôilàmhailầnsủicảonhânthịtdê,trướckhiăncôbéluônhỏithịtgì,tôibảothịtdê,côbékhôngănnữa.Tôiliềnlàmthứkhácchocôbéăn,khôngnóigìcả.

TôibiếtViênViênrấtthíchănmónmìsốtthịt,tiếptheođótôiliềndùngthịtdêđểlàmmónthịtbămsốtcàchuađểtrộnvớimì.Trướcđâynấumìsốtthịt,nhàtôichưabaogiờdùngthịtdê,lầnnàyViênViêncũngkhônghỏilàthịtgì,ănrấtngon.Ănxong,tôimớigiảvờnóivớiôngxã,hômnaynhàhếtthịtlợn,emdùngthịtdêđểlàmthịtbămsốtcàchua,ngonthật.NghethấytôinóivậyViêntỏvẻkhôngchịu,nhưngđãănvàobụngrồi,khôngcòncáchnàocả,đànhphảichịu.

Tôicònmuacảthịtdêxiênsẵnởsiêuthịvề,vềđếnnhànướngbằnglòvisóngthơmnứcnhà.Ôngxãnói,ănthịtdênướngthơmnhưvậy,phảiuốngcốcbiamớiđã;tôicũngnóilâulắmrồikhôngănthịtdênướng,thơmthật.Khôngkìmđượccơnthèm,cuốicùngViênViênđãcầmxiênthịtlênănngonlành.

Cuốicùngcầnnhắcphụhuynhphảichúýrằng,cốgắngítchotrẻănquàvặt.Lượngăncủatrẻvốnkhôngnhiều,ănchútquàvặtlànongay,ngồivàobànănđươngnhiênsẽkhôngcònthèmănnữa.

Ngoàiracòncácyếutốkháccũngsẽảnhhưởngkhẩuvịcủatrẻ,nhưkhôngkhítronggiađìnhcóthoảimáikhông,quanhệgiữabốmẹcóhòathuậnkhông…Ngoàira,khicontrẻđốkỵvới

anhchịemhoặcnhữngbạnbèxungquanh,cảmnhậnđượcsựđốixửkhôngcôngbằng,hoặcbịảnhhưởngbởicáctrạngtháitinhthầntiêucựckhác,cũngsẽxuấthiệnchứngchánăn.Bốmẹnênlưutâmnhiềuhơntrongcácvấnđềnày.

Mộtngườibạngọiđiệnchotôi,nóiđứaconđangtrongđộtuổimầmnoncủachịlườiăncơm,chịgọiđiệnthoạichomẹchồngởquêkểkhổ,mẹchồngbìnhthảnnói,“Chonónhịnđóihaihômlàhếtthôi”.Câunóinàykhiếncôcondâukhônghàilòng,nóitạisaobànộilạinóirađượcnhữnglờinhưthế.Tôicười,nói,nếunhưchịhỏitôi,tôicũngtrảlờinhưthế:Khôngtinchocậubéđóihaingàythửxem!

Đươngnhiên,khôngnhấtthiếtphảichoconchịuđóihaingày,nhưngcâunóinàytruyềnđạtmộtphươngchâmthoảimái,làmộtbíquyếtvàng,cóthểkhiếncontrẻ“ăncơmsẽthấyngon”,hiệuquảchắcchắnsẽvượttrêncảloạithuốcchữabiếngănđó.Chắcchắnlàmẹchồngchịđãdựavàokinhnghiệmphongphúcủamìnhđểđưaratuyệtchiêunày.

Lưuýđặcbiệt

Nguyênnhânchủyếukhiếncontrẻlườiănchínhlàvìphụhuynhđểtâmquánhiềuđếnviệcănuốngcủacon,quámiễncưỡngtrongvấnđềnày.Cảmgiácthèmănbìnhthườngcủatrẻđãbịlòngtốtcủangườilớn-nhữngngườikhádồidàovềvậtchấtvàthờigianpháhoại.

Ápdụngbiệnphápmạnhtrongvấnđềănuốngcủacon,khôngcóngườibốngườimẹnàolàkhôngthấtbại.

Khicontrẻtỏrakhôngthíchăncơmhoặckhôngthíchănthứkhác,bạnkhôngnênnóirachuyệnnày,càngkhôngnênvìchuyệnnàymàtráchmắngtrẻ,cũngkhôngnênvộivàngtìmmónkhácđểthaythế.Coinhưkhôngbiếtgì,vẫnbưngrabànănnhưbìnhthường;thậmchínêntìmcơhộicốtìnhdùnglờinóiámchỉrằngtrẻrấtthíchăncáinày.

Ngủkhôngsợồnào,họckhôngsợồnào

Cănphòngvôkhuẩnkhôngthểtạoranhữngconngườimạnhmẽ,cườngtráng,cáchlàmmuốnloạibỏtấtcảcácâmthanhbìnhthườngxungquanhđểgiúpđỡchoviệchọccủaconcũngsẽkhôngkhảthi.Mộtđứatrẻbịảnhhưởngtrongmôitrườngbìnhthường,trongmôitrườngyêntĩnhcũngsẽbịảnhhưởng,yếutốảnhhưởngđếntrẻkhôngphảilàâmthanhđó,màlàthóiquentìmkiếmâmthanhcủatrẻ.

Mấynămquatôithườngxuyênđếnthămhọhàng,bạnbèhoặcđồngnghiệpmớisinhembé,pháthiệnthấykhôngítngườichămlorấtcẩnthậnchogiấcngủcủaembé.Nóichuyệngiọng

thầmthì,rútđiệnthoạira,sợcótiếngđộnggìđólàmcontrẻthứcgiấc.Sựquantâmsănsóccủabốmẹlàđiềucóthểlýgiải,nhưnglàmnhưvậylàsailầm,cóthểsẽgâyrắcrốichogiấcngủsaunàycủatrẻ.

TôirấtmaymắnkhiđượcđọcmộtcuốnsáchcótênlàBáchkhoatoànthưnuôiconmới,cuốnsáchnàyrấthay,domộtbácsĩnhikhoa,nhàtâmlýhọctrẻemnổitiếngcủaMỹviết.LúcđótôicũngđãmuamấycuốnsáchvềnuôidạycondongườiTrungQuốcviết,saukhiđọcxong,mớithấycuốnsách“nhậpkhẩu”nàyluôntheođuổicáigọilà“tựnhiên”,nhưnglạikhoahọckháchquan,rấtphùhợpvớikhẩuvịcủatôi.Vídụtrongvấnđềgiấcngủcủaembé,lúcđótôithấymấycuốnsáchdongườiTrungQuốcviếtđềunóirằng,saukhiembéchàođời,cầncốgắngtạochobémộtmôitrườngyêntĩnh,đểbécógiấcngủngon.Trongkhicuốnsáchnàylạiviếtnhưsau:

“Trongnhàcómộtvàitiếngđộngthườngkhôngảnhhưởngđếngiấcngủcủatrẻ.Bốmẹđilạitrongphòngkhôngcầnphảirónrarónrén,nóichuyệnkhôngcầnphảithìthầm,nếukhôngtrẻsẽquenvớimôitrườngyêntĩnh,độtnhiênnghethấymộttiếngđộnggìđósẽrấtdễgiậtmình,tỉnhgiấc.Chodùlàtrẻsơsinhhaytrẻnhỏ,chỉcầnbìnhthườngđãquenvớimộtsốtiếngđộngvàtiếngnóichuyệntrongnhà,kểcảcótiếngcườinóicủakháchđếnthăm,hoặcradio,tivivẫnđangbật,thậmchícóngườibướcvàophòngngủcủatrẻ,trẻvẫncóthểngủrấtngonlành”(1).

_______________

(1)BenjaminSpock,Báchkhoatoànthưnuôiconmới,TrácHồngBưudịch,NXBTrungQuốcngàynay,năm1989,tr.177.

Mộtđoạnvănngắnkhiếntôihọchỏiđượcrấtnhiềuđiều.

Đoạnvănnàynhắcnhởtôirằng,giấcngủcủacontrẻhoàntoànkhôngbịảnhhưởngbởicáchoạtđộngbìnhthườngcủangườilớn,mộtmôitrườngcómộtvàitiếngđộngcòncólợichoviệcgiúptrẻhìnhthànhnênthóiquentốtđingủkhôngsợồnào.ChínhvìthếsaukhiViênViênchàođời,chúngtôiphảilàmgìvẫnlàmnhưbìnhthường,tiếngnóichuyện,volumecủativibìnhthườngđểthếnàovẫngiữnguyênnhưthế.Vàdườngnhưembésơsinhtrêngiườngnàycũngtỏrakhônghềsợtiếngđộng.NhữngbiểuhiệncủaViênViêntrongbứcảnhchụpcôbéđầythángcàngđểlạiấntượngsâusắctrongtôi.

Hồiđónhàtôivẫnchưacómáyảnh,khiViênViênđầytháng,tôinhờmộtthợchụpảnhđếnchụpchocon.Thợchụpảnhđếnrồinhưngcônàngvẫnđangngủ.Vìsauđóanhthợchụpảnhvẫncònphảiđichụpảnhchomộtnhàkhácnênkhôngchịuđợi,chúngtôiquyếtđịnhsẽgọi

condậy.

Đầutiêntôisờlênmábé,gọibébằnggiọngnhưbìnhthường,kếtquảkhôngcóphảnứnggì.

Vàthếlàtôilậtchănra,vừanắnchânnắntaychobévừanóichuyệnvớibébằnggiọngtohơn,bévẫnlàmngơ.

Ôngxãđứngbêncạnhnói,bếlênchắclàsẽtỉnhđấy.Tôiliềnbếlên,vỗvàomôngvàlưngbé,vỗbênnọvỗbênkia,đầubétựavàongựctôingủcàngngonhơn.

Mọingườivừathấylạvừabuồncười,ngaycảanhthợchụpảnhcũngnóilạthật,saogọimàkhôngchịutỉnhnhỉ.Sauđóchúngtôilạilấytaycùvàocổbé,đầuvàcổbéchỉhơinhúcnhíchmộtchút,lạicònmỉmcười,nhịpthởvẫnđềuđặn,vẫntiếptụcgiấcmơđẹpcủamình.

Cuốicùng,bàngoạiliềnđưaratuyệtchiêu,lấymộtchiếckhănmặtrửamặtchobé,chiếckhănmátlautrênlàndanonnớt,nhưngcônàngchỉhơichunmũimộtcái,sauđóvẫnbìnhthảnsaysưagiấcnồng.

Vầnđivầnlạinửatiếngđồnghồmàvẫnkhônggọiđượccôbé,khôngcòncáchnàokhác,chúngtôiđànhphảiđểthợchụpảnhđếnnhàkhácchụptrước,quayvềsẽchụpchochúngtôi.Nhưnganhthợvừađichưađầymườiphút,ViênViêntỉnhgiấc,đầutiêncôbéhơivặnngười,mởmắtra,sauđóngoácmiệngrakhóc,đòiti.Chúngtôivừatứcvừabuồncười-quáđángthật.

Chuyệnnàykhiếnchúngtôipháthiệnrarằng,contrẻđâuphải“khôngsợồnào”,màlà“thựcsựkhôngsợồnào”.Bởivìbìnhthườngngườitakhôngcầnthiếtphảigọimộtembésơsinhđangngủsaydậy,chínhvìthếhiệntượngnàycũngkhôngdễbịpháthiện.Từđótrởđi,chúngtôicàngkhônglongạicótiếngđộnggìđócóthểlàmảnhhưởngđếncon,vàthựcsựcôbécũngcóthểngủsaytrongbấtcứâmthanhnào.

Trênthựctế,saukhilớnlênmộtchútViênViênrấtdễdàngbịđánhthức.Từkhihơnmộttuổi,mấylầnchúngtôiphảiđitàulúcnửađêm,chỉcầnchúngtôikhẽgọimộttiếng,côbéliềntỉnhdậyngay,khôngkhóclócgì,rấtngoan.Nhưngbìnhthường,côbéluônngủrấtsâugiấc,chỉcầnâmthanhđókhôngphảigọicôbé,thìsẽkhônglàmcôbétỉnhgiấcđược.Dườngnhưtaicôbécómộtchứcnăngđặcbiệt,cóthểlọchếtnhữngâmthanhkhôngcóliênquan.

KhiViênViênkhoảnghaituổi,mộtbuổitốitôivàôngxãlớntiếngtranhluậnvớinhaumộtchuyệnnàođótrướckhiđingủ,lúcđóViênViênởcùngphòngvớichúngtôi,đãngủsayrồi.Lúcđầuchúngtôivẫnlolàmtỉnhcôbé,nhưngpháthiệnthấycôbéngủrấtsay,khônghềcódấuhiệugìchothấybịlàmphiền,thếlàgiọngchúngtôimỗilúcmộttohơn,cãinhaumộttrận

thoảimái.Bốmẹlớntiếngvớinhaunhưvậy,thếmàtừđầuđếncuối,ViênViênvẫnngủngonlànhnhưđangđượcnghehátru.

Cómộtsốembé,khingủchúngdườngnhưthựcsựsợtiếngồn,tìnhhuốngnày,ngoàinhữngembéđặcbiệtnhạycảm,thôngthườnglàdothóiquenxấurèntrongthờigiansaukhisinhvàitháng.Còncómộtsốembétrongbathángđầuthườngdễbịđaubụng,điềunàycũngsẽkhiếnchúngđộtngộttỉnhgiấcvàkhócthétlên,vàngườilớnthườnglầmtưởnglàchúngbịđánhthức.Chodùlàtìnhhuốngnào,bốmẹcũngkhôngnênđểchúngcóthóiquensợtiếngđộngtronglúcngủ,nênnghĩcáchđểtrẻdầndầnthíchnghivớitiếngồncủacuộcsống,họcđượccáchđingủkhôngsợtiếngồn.

Mộtvấnđềsinhlýđơngiảnnếuđượcgiảiquyếttrongsựngộnhận,cuốicùngcóthểsẽbiếnthànhmộtvấnđềtâmlý.

Tôinghemộtcôbạnđanghọcnghiêncứusinhnói,phòngkýtúcxácủacôcómộtngườibạn,ngủrấtsợtiếngồn.Trongphòngcóbốnngười,mặcdùbangườikiarấtgiữý,nhưngngườibạnnàyluônphànnànrằngnhữngtiếngđộngmàbacôbạncùngphònggâyrakhiếncôkhôngthểngủngon;khibangườikiađềukhôngởtrongphòng,côlạikêucarằngtiếngnóichuyệncủamọingườingoàihànhlanglàmảnhhưởngđếncô;đếnlúcnửađêmhànhlangkhôngcònngườinữa,côcũngvẫnkhôngngủngonđược,bởingoàicửasổvẫnthỉnhthoảngcótiếngđộnggìđó.VấnđềngủcủacôdườngnhưchỉđếnkhilàmRobinsonmớigiảiquyếtđược.

Cóthểtưởngtượngđượcrằngcôbạnnàyđãgâyrarấtnhiềurắcrốichobạnbècùngphòng,vàngườikhổsởnhấtchínhlàcô.Nghenóimẹcủacôbạnnàycũngrấtsợtiếngồnkhingủ,từnhỏđãrấtgiữgìnchocongáitrongvấnđềnày.Nhưngsựgiữgìnnàykhôngđemlạiđiềutốtchocon,màlàđemlạinhữngrắcrốicóthểbámtheocôsuốtcuộcđời.

Giốngnhưtrongmôitrườngngủthườngcóyêucầuphải“yêntĩnh”,mọingườicũngquenvớiviệcphảiyêntĩnhtrongmôitrườnghọc.Nhưngcũngnhưviệcnhữngtạpâmphùhợpcólợichoviệcrènrũathóiquenngủtốt,nhữngtiếngđộngphùhợpcũngcóthểbồidưỡngchotrẻkhảnăngchốngchọivớisựồnàotronghọctập.Chínhvìthếtrongvấnđềhọctậpcủatrẻ,cũngkhôngnêncoitrọngquámứcsựyêntĩnh,đểtránhtháiquábấtcập.

Hiệnnaycómộtkhuynhhướngkháphiềnhàlà,trongnhàtrườnghoặcgiađình,chúngtaluôncốgắngtạoramôitrườnghọc“yêntĩnh”,ngoàiviệclớphọclấy“yêntĩnh”làmtiêuchuẩnthẩmmỹ,coiồnàolàhiệntượngxấu,thậmchíngaycảgiờsinhhoạtcủahọcsinhtiểuhọccũngyêucầuhọcsinhkhôngđượclêntiếng.Trongvấnđềnàythườnglàmhơiquáđà.

TôithấytạimộttrườngtiểuhọcnọởBắcKinh,thờigianhoạtđộngtrướckhitanhọclàthờigian“tựquản”,thờigiannàyvốnlàthờigianđểhọcsinhtựdohoạtđộng,nhưngthựctếnólạibiếnthànhgiờtựhọc.Mỗilớpđềucómộtgiáoviênquảnhọcsinh,nếucóemnàonóichuyện,liềnbịgiáoviênphêbìnhmộthồi.Cólớpkỷluậtkhôngtốt,giáoviênphảiliêntụcquátnạthoặcgõbànđểduytrì“trậttự”-thựcrahiệntượngnhàtrườngyêucầuphảigiữyênlặngtừsángđếntốirấtphổbiến,từkhitôihọccấpmộtđãnhưvậy,hiệngiờdườngnhưcònnghiêmngặthơn.

Kểtừkhilênlớphai,ViênViênbắtđầucóthóiquentựhọcvàobuổichiều,khôngphảicôgiáolúcnàocũngởtronglớp,hầuhếtthờigianlàdocánbộlớpduytrìtrậttự.HồiđóViênViênlàlớptrưởng,côgiáoyêucầucôbégiữtốtkỷluậtchogiờtựhọc.Contrẻđãbịquảnmộtngày,lúcnàymớiđượccôgiáothảlỏng,làmsaochịunghelờilớptrưởng,giờtựhọclúcnàocũngnhưchợvỡ.ViênViênquảnbạnnày,bạnkialạibắtđầunóichuyện,đặcbiệtlàkhicôbévừacúiđầuxuốnglàmbàitập,lớphọclạinhưđượctháokhoán,côbélạiphảiđứngdậyduytrìtrậttự.Tiếngồnàotronglớpthườngnuốtchửngtiếngcủacôbé,ViênViênlạiphảihòhét,mớigiữyênlặngđượcmộtlát.

CáchlàmnàythựcsựkhôngphùhợpvớibảntínhcủaViênViên,trongkhicôgiáolạiluônyêucầucôbéphảicótráchnhiệmđốivớivấnđề“kỷluật”tronggiờtựhọc,điềunàykhiếncôbérấtkhóxử.Mộtthờigiansau,khôngngờcôbélạiviết“đơnxintừchức”,xinđượcthôilàmlớptrưởng,muốnlàmquảnca.Tôihỏitạisao,ViênViênnóilàmquảncakhôngcầnphảiquảnngườikháctronggiờtựhọc.Sựviệcépcontrẻđếnmứckhôngmuốnlàm“quan”nữa!

Trườngtiểuhọclàmôitrườnghoạtđộngcủatrẻem,bảntínhcủacontrẻlàhoạtbát,hiếuđộng.Ồnàothìcósao,lẽnàonócóthểảnhhưởngđếnviệchọccủaaiư?Khôngítnhữngngườicôngtáctrongngànhgiáodụcđềuhìnhthànhnên“sởthíchthíchyêntĩnh”,thậmchísởthíchnàyđãđếnmứclàmtổnthươngcontrẻ.

Tôinghemộtngườibạnnói,trườngtiểuhọcmàconchịhọcmuốnphấnđấutrởthành“trườngvănminh”,đểthựchiệnmụctiêunày,trườngđãphátđộngphongtràothiđuatạo“hànhlangkhôngcótiếngồn”.Tứclàsaukhihếttiếthọckhôngchophéphọcsinhgâyồnàoởhànhlang.Hàngngàynhàtrườngcửcáccánbộlớpnhỏtuổituầntraởhànhlang,tómgọnkẻgâychuyện.Cáccánbộlớpnhỏtuổikhôngnắmrõtiêuchuẩn,thườngxuyênlàbạnnhỏnàokhôngđểýnóihơitoliềnbịghilại,sauđósẽtrừđiểmthiđuacủalớp.Kếtquảlàvìmuốntránhđểlớpbịtrừđiểm,saukhihếttiếthọc,cáccôgiáochủnhiệmnhốthọcsinhtronglớp,khôngchohọcsinhrangoàihànhlang,aimuốnđivệsinhtrướchếtphảixếphàngtronglớp,ngườinàyđixong

quayvề,ngườikhácmớiđượcđi.Nghenóihànglangcủatrườngnàythựcsựrấtyêntĩnh,kinhnghiệmcònđượcphổbiếnsangcáctrườngkhác…

Nhữngđứatrẻlớnlêntrong“hànhlangkhôngtiếngồn”,nhưngđiềumàchúngcảmnhậnđược,thựcchấtlàsựdãmancủagiáodụcnhàtrường,hoạtđộngxâydựng“trườngvănminh”nhưthếnày,sẽkhiếntronglòngcontrẻpháttriểnthànhmộtnền“vănminh”nhưthếnào?

Giáodụccầnbồidưỡngchohọcsinhlàmviệctheothóiquen,khôngnêntheođuổisựchỉnhtềbềngoàivàhùatheomộtsởthíchtiêucựcnàođó.Trongmôitrườnghọctập,vừakhôngcầnthiếtphảicốtìnhtạorasựồnào,cũngkhôngnênquáđòihỏiphảiyêntĩnh,tựnhiênmớilàtốtnhất.Nếumôitrườnghọctậpphùhợpvớibảntínhcủacontrẻ,trẻsẽhìnhthànhđượcmộtcáchtựnhiênkhảnăngchốnglạisự“quấyrối”tronghọctập,trongvấnđềnàychúngcósứcsinhtrưởngphithường.“Họckhôngsợồnào”và“ngủkhôngsợồnào”chínhlàmộtvấnđề,cóthểcólốigiảiquyếtgiốngnhau.

Xinhãynhìnxemtrườngtiểuhọcnàyđãlàmnhưthếnào.

Họcsinhtrongngôitrườngnàytựdonhưvậy,hàngngàymuốnhọcgiờhọcnàođềulàdohọcsinhtựquyếtđịnh.Ngôitrườngnàykhôngbaogiờlấynguyêntắc“khônggâyồnàochongườikhác”đểngăncấmhọcsinhlàmnhữngviệcmàmìnhmuốnlàm,chínhvìthếtrongthưviệncủatrường,cóngườiđọcsách,cóngườihátca,cóngườiđọcdiễncảm,cóngườivẽtranh.Trongmắtngườibìnhthường,ởđâyvôcùngồnào,nhưngthựctếcontrẻlạikhônglàmảnhhưởngđếnnhau,ngườinàolàmviệcđấy,tựtìmniềmvuichomình.Nhàtrườnglàmnhưvậy,mụcđíchlàđểbồidưỡngkhảnăngchốnglạisự“quấyrối”tronghọctập,mụcđíchlàđểchohọcsinhhọcđượccách“chodùxungquanhồnàonhưthếnào,đềucóthểlậptứctậptrungtinhthần!”(1).

__________________

(1)KuroyanagiTetsuko,Tottochan-côbébêncửasổ,TriệuNgọcKiểudịch,CôngtyxuấtbảnHảiNam,tháng1-2003,tr.167(BảndịchtiếngViệt,Tottochan-côbébêncửasổ,IwasakiChihirominhhọa,TrươngThùyLandịch,NhãNam,NXBVănhọc,tháng4-2011,360trang).

Ngôitrườngnàykhiếnhọcsinhcảmthấyvuivẻ,mỗiđứatrẻsaukhitanhọcđềukhôngmuốnravề,sánghômsaulạimuốnđếntrườngthậtsớm.Họcsinhmàngôitrườngnàytuyểnđềurấtbìnhthường,thậmchícómộtsốhọcsinhbịtàntậthoặcbịcáctrườngkháckhaitrừ,nhưngsaukhiđượchưởngchươngtrìnhgiáodụctiểuhọcởđây,họcsinhcủatrườnggầnnhưtấtcảđềunênngười-đâychínhlàngôitrườngrấtcótiếngmàcuốnTottochan-côbébêncửasổ

miêutả-trườngTomoe,nótồntạiởNhậtBảntừhơnbảymươinămvềtrước,ngườisánglậplànhàgiáodụcNhậtBảnSosakuKobayashi,ngàynay,tưtưởnggiáodụccủaôngđượccoilàvôcùngtiêntiến,đángđượcphổbiến.

Tronggiađình,đươngnhiênphụhuynhnêncốgắngtạochotrẻmộtmôitrườnghọctậpkhôngồnào,nhưngtrongvấnđềnàychỉcầnbìnhthườnglàđược,khôngnênquánghiêmngặt;nếubốmẹquálưutâmtrongvấnđềnày,thậmchítỏralolắng,khôngnhữngkhôngđạtđượchiệuquảtốt,màcòncótácđộngxấu.

Tôiđãtừnggặpmộtngườihàngxóm,nhàchịnằmởtầngdướinhàtôi.KhiViênViênđanghọccấphai,congáichịchuẩnbịthiđạihọc.LúcđóViênViênchuẩnbịthilấychứngchỉmônđànnhị,donộitrútrongtrường,chỉcuốituầnvềnhàmớiluyệnđượcđàn.Kếtquả,chỉcầntiếngđànnhịcủaViênViênvanglên,tầngdướiliềngõđườngốnglòsưởi.Lúcđầuchúngtôikhôngnghĩrằngâmthanhđólànhằmvàochúngtôi,bởitòanhàđómặcdùcáchâmkhôngtốtlắm,nhưngnhànàocótiếngđộnggì,chỉlángmángnghethấymàthôi,âmlượngđókhôngthểảnhhưởngđếnmìnhđược.Sauđólạimấylầntiếpdiễnnhưvậy,chúngtôimớibiếtâmthanhđólàđểngănkhôngchoViênViênluyệnđàn.Sauđótôicógặpmộtsốngườihàngxómkháctrongthangmáy,qualờichuyệntròcủamọingườimớibiếtngườimẹnàyphànnànrằngtiếngđộngởcácnhàkháclàmảnhhưởngđếnviệchọccủacongáichị,chínhvìthếthườngxuyêngõđườngốnglòsưởi,thậmchícòn“lênthămnhà”mộtsốngười.Tronglòngmọingườicóthểcũngcảmthấychịlàmhơiquá,nhưngvẫnủnghộviệcthiđạihọccủacontrẻ,đềutựgiácgiảmbớtcácâmthanhtrongnhà.

ViênViênkhôngthểluyệnđànvàobuổitối,màchỉđượcluyệnvàochiềuthứbảy,tứclàkhicôbékiađếntrường.Thờigianđócũngkhôngnghethấytiếngđànpianocủanhàhàngxómnữa,chỉthỉnhthoảngvẫnnghethấytiếnggõđườngốnglòsưởi,xemrakhôngthểdẹphếtđượcnhữngâmthanhảnhhưởngđếnviệchọccủacongáichị.Lúcđótôithấylothaychocôgáihọclớpmườihainày,bốmẹgõđườngốnglòsưởi,thựcralàkhôngngừngnhắcconrằngchỗnàycótiếngồn,chỗkiacótiếngđộng.Cảngàydỏngtailêntìmtiếngồn,làmsaocóthểtậptrungvàoviệchọcđược?

Mộtđiềuđángtiếclàcôbéđókhôngvàođượcđạihọcthật,kếtquảmàtôibiếtlàcôbélạiphảiônthilại.

Đươngnhiêncũngcóthểlàcontrẻkhôngmuốnhọc,tìmcớnóingườikháclàmảnhhưởngđếncô,trongtìnhhuốngnày,bốmẹcàngkhôngnêndungtúngchothóixấucủacon.

Cănphòngvôkhuẩnsẽkhôngthểtạoraconngườimạnhmẽ,cườngtráng,cáchlàmmuốnloạibỏtấtcảcácâmthanhbìnhthườngxungquanhđểgiúpđỡchoviệchọccủaconcũngkhôngkhảthi.Mộtđứatrẻbịảnhhưởngtrongmôitrườngbìnhthường,trongmôitrườngyêntĩnhcũngsẽbịảnhhưởng,yếutốảnhhưởngđếntrẻkhôngphảilàâmthanhđó,màlàthóiquentìmkiếmâmthanhcủatrẻ.

Trongquátrìnhtrưởngthànhcontrẻsẽgặpphảirấtnhiềuvấnđề,phụhuynhkhôngthểtạochotrẻmọiđiềukiệnpháttriểnlýtưởng.Bồidưỡngchocontrẻkhảnăngthíchnghivớimôitrường,đồngnghĩavớiviệctạochotrẻmôitrườngtốt,cóthểmangtheobênngườimọilúc,mọinơi.

KhiViênViênhọccấpba,bàngoạiđếnnhàchúngtôi,bàluônsợtiếngtivisẽảnhhưởngđếnviệchọccủacháu.Chúngtôiliềnnóinhiềulầnvớibàrằngkhôngsaocả,lúcnàobàthíchxembàcứxemthoảimái.

Nhữngđiềuchúngtôinóilàthậtlòng,chỉcầnkhôngbêtivivàophòngViênViên,đóngcửaphòngcủacôbélại,côbésẽkhôngbịbấtkỳchuyệngìlàmphiềnnữa.Chúngtôiluônbồidưỡngchocôbékhảnăngchốnglạisựồnàomộtcáchvôtìnhhayhữuý,hồicôbéhọccấpmộtthậmchícònxúicôbévừaxemtivivừalàmbàitập.

HaithángtrướckhiViênViênthiđạihọc,cáchnhàtôichưađầymộttrămmét,ngườitađộngthổxâydựngmộttòanhàmới.Vìcácloạixeôtôtảitrọnglớnbanngàykhôngđượcvàothànhphố,tốiđếnmớiđượchoạtđộng.Chínhvìvậycứđếnmườimột,mườihaigiờđêm,bênngoàilạibắtđầuvanglêntiếngxechạy,tiếngdỡbỏbêtôngsắtthép,tiếngkêugọicủacôngnhântrongquátrìnhthaotác,kéodàiđếntậnba,bốngiờsáng.Cùngkhunhàvớichúngtôicòncóhaithísinhkhác,phụhuynhcủacácemđãđếngặpchủcôngtrường,nhưngkhôngcókếtquảgì.DườngnhưthànhphốBắcKinhcóquyđịnh,trongthờigianchuẩnbịthiđạihọc,côngtrườngởgầnkhudâncưkhôngđượcphépthicôngvàobanđêm,nhưngcôngtrườngđókhôngnghỉlàmviệcngàynào.Đơnvịthicôngchỉkhôngngừngdánthôngbáoxinlỗivềsựbấttiệnnàyởkhudâncư,mongmọingườithôngcảm.

TôivàbốViênViêncũngcóphầnsốtruột,nhưngnghĩđơnvịthicôngcũngcócáikhócủahọ,cảmthấyđitìmhọcũngchẳnggiảiquyếtđượcgì.Điềumàchúngtôilàmởnhà,làcốgắngtránhnhắcđếnchuyệnđó,chứkhôngphảilàđikêuca,phànnàn.

TrướcmặtViênViênchúngtôikhôngnóimộtcâunàoliênquanđếntiếngồncủacôngtrường.Quansátbiểuhiệncủacôbéhàngngày,đoáncólẽcôbékhôngđểýgìđếnvấnđềnày,chúng

tôicũnggiảvờnhưkhôngcóchuyệngì,khônghềtỏrasốtruộttrướctiếngồn.

GiaiđoạnđóViênViênngủcũngrấttốt,đâycũngcóthểlàdothóiquenngủkhôngsợtiếngồnmàcôbérènđượctừkhicònnhỏ.TrướckhithiđạihọcViênViênnóitạisaomìnhlạikhôngcảmthấycăngthẳnglắm.Saukhikếtthúckỳthiđạihọc,côbécònthắcmắctạisaotrôiquanhanhthếnhỉ,cũngkhôngmấtngủngàynào.

Mãichođếnlúcnày,chúngtôimớidámhỏicôbécóbịảnhhưởngbởitiếngồncủacôngtrườnghaykhông.TrướclờinhắccủachúngtôiViênViênmớipháthiệnracôngtrườngđangthicông,côbénóithờigianquacólúccảmthấybênngoàirấtồnào,nhưngcũngkhôngcóthờigianđểý,khôngpháthiệnthấynólạiồnnhưvậy.

Bốmẹnêntạoảnhhưởngtíchcựcchocon,đểtrẻhọcđượccáchsốnghàihòavớimôitrườngxungquanh,chứkhôngphảicáigìcũngtráchmóc,cáigìcũngmuốncảitạo.

Đemtheosuynghĩnàyđểnhìnvề“tiếngồn”,chúngsẽkhôngcònlàtiếngồn-tiếngtivi,tiếngcãinhauvọngratừnhàhàngxóm,tiếngxecộchạyquachạylại,tiếngcòi,tiếngmáymóctrêncôngtrường-chúnglànhữngâmthanhcủathànhphố,chúngtathựcsựkhôngcầnthiếtphảiđểnhữngâmthanhnàyảnhhưởngđếnchúngta.

Trongrấtnhiềuvấnđềnhỏtươngtựnhưvậy,đềucóthểcómộttháiđộthảnnhiênnhưthếnày,từđóvấnđềđượcgiảiquyếtcóthểlàvấnđềlớn.

Nói“đingủkhôngsợtiếngồn”làmộtvấnđềsinhlý,khôngchínhxácbằngnói,ởmộtmứcđộnàođónócũngvàvấnđềgiáodục.

Lưuýđặcbiệt

Giấcngủcủacontrẻhoàntoànkhôngbịảnhhưởngbởicáchoạtđộngbìnhthườngcủangườilớn,mộtmôitrườngcómộtvàitiếngđộngcòncólợichoviệcgiúptrẻhìnhthànhnênthóiquentốtđingủkhôngsợồnào.

Bốmẹkhôngnênchiềuthóiquenđingủsợtiếngồncủatrẻ,nênnghĩcáchđểtrẻdầndầnthíchnghivớitiếngồncủacuộcsống,họcđượccáchđingủkhôngsợtiếngồn.

Mộtvấnđềsinhlýđơngiảnnếuđượcgiảiquyếttrongsựngộnhận,cuốicùngcóthểsẽbiếnthànhmộtvấnđềtâmlý.

Giáodụccầnbồidưỡngchohọcsinhlàmviệctheothóiquen,khôngnêntheođuổisựchỉnhtề

bềngoàivàhùatheomộtsởthíchtiêucựcnàođó.Trongmôitrườnghọctập,vừakhôngcầnthiếtphảicốtìnhtạosựồnào,cũngkhôngnênquáđòihỏiphảiyêntĩnh,tựnhiênmớilàtốtnhất.

Trongquátrìnhtrưởngthànhcontrẻsẽgặpphảirấtnhiềuvấnđề,phụhuynhkhôngthểtạochotrẻmọiđiềukiệnpháttriểnlýtưởng.Bồidưỡngchocontrẻkhảnăngthíchnghivớimôitrường,đồngnghĩavớiviệctạochotrẻmôitrườngtốtcóthểmangtheobênngườimọilúc,mọinơi.

Khôngsợđộngvật

Khôngnênđểtrẻ“sợ”cáigìđó.Khôngsợđộngvật,khôngsợ“sóixám”,cũngkhôngsợ“cảnhsát”,khôngsợ“ma”-lýdocũngđềugiốngnhau.

Rấtnhiềungườiđềusợmộtloàiđộngvậtgìđó,đólàmộtsựtrảinghiệmkhổsở.Nhữngngườikhôngsợhoặckhôngquásợ,sẽkhôngcảmnhậnđượcnỗigiàyvònày.

Tôirấtsợmộtloàiđộngvật,khôngnhữngsợởngoàiđời,màcònsợcảhìnhảnh,thậmchísợcảnhữngđoạnvănmiêutả.Tôivốnrấtthíchxemchươngtrìnhthếgiớiđộngvậttrêntivi,mộtlầntìnhcờnhìnthấyloàiđộngvậtnàytrênđó,từđótrởđikhôngdámxemchươngtrìnhnàynữa.Chínhvìthếbànđếnvấnđềnày,khôngđượcviếtratêncủaloàiđộngvậtđó,nếukhôngsẽkhôngthểviếthếtđượcbàiviếtnày.

Tôibiếtnhưthếrấtbệnhhoạn,nhưngkhôngkhắcphụcđược.Nókhôngphảilàchuyệnnghịlực,giốngnhưviệcngườitakhôngthểdựavàonghịlựcđểchữakhỏibệnh.

Tôiđãtừngchọnmộtmônhọcvềtưvấntâmlýởtrườngđạihọc.Cómộttiếthọcgiảngvềvấnđềlàmthếnàođểkhắcphụcchứngsợđộngvật.Thầygiáođãápdụng“phươngpháptrịliệucảmthụ”,bảochúngtôinhắmmắtlại,tưởngtượngraconvậtmàmìnhsợđóđangđứngởmộtnơirấtxa,sauđónódầndầntiếngầnvềphíamình.Mỗikhicảmthấysợ,liềndừnglạimộtlát,đểmìnhquenhơn,khiđãquenrồilạiđểchonótiếnlạigần.

Thôngquaphươngphápnày,mộtsốngườibạndầndầncảmthấyconvậtmàmìnhsợkhôngcònquáđángsợnữa,cóthểchấpnhậnđược.Chỉcómấyngườikhônglàmđượcđiềuđó,trongđócótôi.Bởivìtôikhôngthểchấpnhậnđượcsựtồntạicủaconvậtđó,càngđừngnóiđếnchuyệnchonólạigần,chỉcầnvừatưởngtượngđến,liềnsợđếnnỗivộimởmắtrangay.

Dùngtâmlýhọcđểchữatrịbệnhsợcủatôierằngtươngđốikhó.Tôithườngnghĩ,nếuvấnđềnàyđượcgiảiquyếttừthuởtôicònnhỏ,cólẽsẽdễhơnrấtnhiều.

Tôinghĩlạicănnguyêncủanỗisợhãinày,cảmthấycóthểlàdomẹtôicũngsợloàiđộngvậtnày.

Tôicònnhớmangmángrằngkhitôicònrấtnhỏ,mẹtôitỏrarấtsợhãikhinhìnthấyloàiđộngvậtnày.Khibàpháthiệnratôicũngsợnó,bàrấtchúýbảovệtôiđểtôikhỏisợ.Vídụnếuanhtôiđưamónđồchơihìnhconvậtnàyradọatôi,mẹtôisẽmắnganhrằng,conkhôngbiếtemconsợcáinàyư?Đâycóthểcũnglàmộtsựámthịtâmlýđốivớitôi.

Bấtkểlànguyênnhângì,nếuđãbịnỗisợhãinàyámảnh,đồngthờikhổsởvìchuyệnnày,thìtôimongrằngcontôisẽkhôngphảikhổvìnhữngchuyệntươngtự.Đặcbiệtlàcongái,rấtdễsợcáigìđó,chúngtôirấtlưutâmtrongvấnđềnày,cốgắngđểViênViênkhôngsợgìcả.

Tôiđưacôbéđiquansátvàngắmnhìncácconvậtnhỏ,rắntrongtủkính,sâubidướiđất,thậmchícảnhện.

Vốntôicũnghơisợnhện,nhưngkhôngphảisợquámức,cóthểchịuđược,đểchoViênViênkhôngsợ,liềnnhắmmắtđiquansátcùngcôbé,sauđóthậmchícònmạnhdạnlấytaybắt.Bềngoàitôiluôntỏrakhônghềsợ,thậmchícòntỏvẻthíchthú.Cònđốivớiconvậtmàtôisợđó,thìnhiềulầnđểôngxãdẫnđixem.

KhicùngViênViênxemconvậtnày,ôngxãcốgắngnóibằnggiọngvuivẻ,tỏrarằngconvậtnhỏnàyđángyêubiếtbao.

Khôngbiếtlàdoditruyềnhayđãtừngbịámthịbởimộthànhđộngnàođócủatôi,lầnđầutiênnhìnthấyconvậtnày,dườngnhưViênViêncũngcóvẻmuốntránh.Đượcbốgợiý,dầndầncôbéđãchấpnhận.Hiệngiờcôbékhôngsợloàiđộngvậtnày,cũngkhôngsợnhữngconvậtkhác.Cónhữngconvậtcôbékhôngthích,nhưngcùnglắmlàkhônglấytayđểbắtchúng,khôngcầnphảichịuđựngbấtkỳsựsợhãikhổsởnào.

Mấykinhnghiệmmàtôirútrađượctrongvấnđềnàylà:

Thứnhất,ngườilớnsợcáigì,khôngnênthểhiệnratrướcmặtcontrẻ,đặcbiệtlàkhitrẻcònnhỏ.VídụkhiViênViêncònnhỏtôikhôngbaogiờđểcôbébiếttôisợconvậtđó.Khikểchuyệnchobé,thỉnhthoảngcũngcógặpconvậtđótrongsách.Nếunhưtrướcđây,tôisẽvứtngaysáchđi.NhưngđểkhônglàmchoViênViênsợ,tôicốgắngchịuđựng,tìmcớđểmauchónglậtquatrangnày.KhiôngxãdắtViênViênđixemconvậtđó,tôichỉgiảvờlàmviệckhác,khôngđểcôbébiếttôivìsợmớikhôngdámđếnxem.Đợiđếnkhilớnlêncôbémớibiếttôisợcáiđó,thếcũngkhôngảnhhưởnggìđếnconnữa.

Thứhai,nếucontrẻđãtỏrasợcáigìđó,cầntạocơhộiđểtrẻdầndầnđượctiếpxúcvớicáiđó.Tiếpnhậntừngchútmột,nếunghĩracáchđểbétiếpnhậnđượclầnđầu,vềsausẽngàycàngdễdàng.Tôicònnhớhồinhỏmộtlầnsuýtnữathìtôiđãtiếpnhậnconvậtnàyrồi,vìcácbạnnhỏkhácđềuchơinó,tôicũngbắtđầucóchúthứngthú,nhưnglúcđókhôngcóaikhuyếnkhíchtôi,đếnlúctôichuẩnbịtiếpnhậnthìbịngườilớnnhắcnhở,consợcáinày,đừngchơinữa.

Thứba,khôngnênxuấtpháttừsựbảovệcontrẻmànhấnmạnhnỗisợhãicủatrẻđốivớimộtcáigìđó,chỉcầnthayđổisựchúýlàđủ.Vídụkhitrẻtỏrasợhãimộtcáigìđó,khôngnênanủitrẻrằng“Đừngsợ,chúngtakhôngsợnó”,sựanủinàylàmộtsựkhíchlệvôthức,đểtrẻcảmthấysợlàđiềunênlàm;lúcnàyngườilớnnênnóisangchuyệnkhácbằngmộtgiọngthoảimái,thayđổisựchúýởtrẻ,đểtrẻcảmthấybốmẹkhôngđểtâmđếnnỗisợhãicủatrẻ,nhưthếtrẻsẽthấysựsợhãicủamìnhlàkhôngcầnthiết.

Thứtư,khôngnênđứngtrướcmặtcontrẻvànóivớingườikhácrằngchúngsợcáigìđó.Sựbìnhphẩmnàycủangườilớncàngkhiếntrẻthêmsợhãi.

Dườngnhưcómộtcâunóinóirằng,trongtấtcảnhữngcảmnhậntiêucực,vídụbuồnbã,lolắng,ứcchế,sợhãilàcáidàyvòngườitanhất.Cuộcđời“khôngsợ”cũnglàmộtđiềuđángquý,điềunàycầnbắtđầutừkhicònđangởthuởthiếuthời,bắtđầutừnhữngchuyệnnhỏcụthể.

Khôngnênđểtrẻ“sợ”cáigìđó.Khôngsợđộngvật,khôngsợ“sóixám”,cũngkhôngsợ“cảnhsát”,khôngsợ“ma”-lýdocũngđềugiốngnhau.

Lưuýđặcbiệt

Mấykinhnghiệmmàtôirútrađượctrongvấnđềnàylà:

Thứnhất,ngườilớnsợcáigì,khôngnênthểhiệnratrướcmặtcontrẻ,đặcbiệtlàkhitrẻcònnhỏ.

Thứhai,nếucontrẻđãtỏrasợcáigìđó,cầntạocơhộiđểtrẻdầndầnđượctiếpxúcvớicáiđó.Tiếpnhậntừngchútmột,nếunghĩracáchđểbétiếpnhậnđượclầnđầu,vềsausẽngàycàngdễdàng.

Thứba,khôngnênxuấtpháttừsựbảovệcontrẻmànhấnmạnhnỗisợhãicủatrẻđốivớimộtcáigìđó,chỉcầnthayđổisựchúýlàđủ.

Thứtư,khôngnênđứngtrướcmặtcontrẻvànóivớingườikhácrằngchúngsợcáigìđó.Sựbìnhphẩmnàycủangườilớncàngkhiếntrẻthêmsợhãi.

Làmthếnàođểtrẻgiảmbớtviệcxemtivimộtcáchtựgiác

Hànhđộngcủabốmẹcósứcthuyếtphụchơnlờinói.Cầnphảicốgắnggiảmbớtcácyếutốdụdỗtrongmôitrường,chứkhôngphảilàkhuyêntrẻphảichốnglạisựdụdỗđó;cầnphảidùng“nhântính”đểthôngcảmchocontrẻ,chứkhôngphảidùng“thầntính”đểyêucầutrẻ.Tôichorằngmỗiđứatrẻđềurấtbiếtbiếtơn,nếutrongquátrìnhsốngvớitrẻ,bốmẹbiếtthấuhiểusuynghĩvànguyệnvọngcủatrẻ,trẻcũngsẽbiếtdùngsự“hiểubiết”và“nghelời”củamìnhđểbáođápbốmẹ.

NhàvănĐàiLoanLýNgaođãtừngchỉtríchgaygắtrằng:“Tivilàcỗmáysảnxuấtrahàngloạtkẻngốc”.Câunóicủaôngkhôngphảilàkhôngcólý.

Tàiliệunghiêncứuchothấy,sóngđiệnnãocủaconngườikhixemtivirấtgiốngvớisóngđiệnnãocủaconngườitrongtrạngtháingủ.Ngồitrướcmànhìnhtivi,đạinãokhôngphảichủđộngphảnứngvớibấtkỳvấnđềgì,cơthểcũngởtrongtrạngtháithảlỏng,điềunàyrấtkhôngcólợichothiếunhi,thiếuniên-nhữngngườiđangởtronggiaiđoạnpháttriểnvềđạinãovàsứckhỏe.

Sosánhnhữngemthườngxuyênxemtivivàthườngxuyênđọcsáchtrướcđộtuổiđihọcsẽthấysựkhácbiệtrõnétvềtrítuệsaukhiđihọc.

Bởigiáodụctrẻemgiaiđoạnđầulàcơhộitốtnhấtđểpháttriểntrítuệ,vàpháttriểntrítuệcầnphảikhôngngừngđượcthôngtinkíchthích.Xemtivilàhoạtđộngbịđộng,sinhhoạthóa,trẻemcóthểnắmbắtđượcmộtsốkiếnthứcquativi,nhưngsovớiviệcđọcsách,tácdụngkíchthíchđốivớitrítuệcủatrẻlàrấtnhỏ,chínhvìthếhiệuquảcủapháttriểntrítuệcũngrấtnhỏ.Dùngtiviđểtiếnhànhgiáodụcvỡlòngmàkhôngchúýđếnhoạtđộnggiáodụcvỡlòngthôngquađọcsáchlàhammộtđĩa,bỏcảmâm.

Vàcònvấnđềvềthóiquen.Từnhỏtrẻđãngồilìtrướcmànhìnhtivi,dễhìnhthànhnêntrạngtháikhôngbiếtphảilàmgìnếuphảixativi;bấtkỳcôngviệcnàocầnphảibỏrasựnỗlựcvềýchí,đốivớitrẻđềukhókhăn,đềukhôngtạođượchứngthú.Thóiquennàyxâmnhậpvàoviệchọc,khiếntrẻcảmthấychùnbướctrướchoạtđộngđòihỏiphảicóýthứcchủđộngvàsựnỗlựcvềýchí.

Thôngthường,ViênViênmuốnlàmviệcgìchúngtôiđềukhôngngăncản,duynhấttrong

chuyệnxemtivi,đãtừngkhốngchếcôbékhánghiêm.

Nhưngsự“khốngchế”nàykhôngbaogiờbịcôbépháthiện,bởivềcơbảnchúngtôikhôngbaogiờnóinhữngcâunhư“đừngxemtivinữa”vớiViênViên,cũngkhôngquyđịnhmỗingàycôbéchỉđượcxemtivimấytiếngđồnghồ,càngkhôngbắtépphảitắttivi.Chínhvìthế,theotrảinghiệmcánhân,côbéchưabaogiờcócảmgiácrằngbốmẹquảnlýviệcxemtivicủamình.Ngượclại,mộtsốhànhvicủachúngtôinhìnlạicóvẻgiốngnhưdungtúng.

Vídụhồicôbéhọctiểuhọc,tivicóchiếubộphimtruyềnhìnhHoànChâucáchcách,rấthot.Giađìnhtôivốnrấtítxemphimtruyềnhình,tôicảmthấyxemphimtruyềnhìnhrấtlãngphíthờigian.QuanniệmnàyđãảnhhưởngtớiViênViênngaytừkhicôbécònnhỏ,thôngthườngcôbésẽkhôngchủđộngxemmộtbộphimnàođó.LúcHoànChâucáchcáchmớichiếu,chúngtôicũngkhôngbiết,ởtrườngcôbéđượcnghebạnbènóibộphimnàyrấthay,vềđếnnhàliềntìmkênhchiếuphimnày,côbérấtthíchnhânvậtTiểuYếnTửtrongphim.

Mỗitốitivichiếubatập,từbảygiờbamươiphútđếnmườigiờ,vàthờigiannàyvốnlàthờigianViênViênlàmbàitập,luyệnđànnhịvàđọctiểuthuyết.Theothóiquencủacôbélàhàngngàyvềnhàsẽlàmbàitậptrước,sauđóluyệnđànnhị,cuốicùnglàđọctiểuthuyếthoặcchơi,chíngiờbamươiphútđingủ.Bâygiờ,đếngiờcóphim,thườngcôbémớichỉvừalàmxongbàitập,đợiđếnkhihếtphim,đãquáthờigianđingủ,chắcchắnsẽkhôngluyệnđànnhịđượcnữa,cũngkhôngcóthờigianđểđọctiểuthuyết.

Tạmthờikhôngđọctiểuthuyếtcũngkhôngcóvấnđềgì,côbémớihọcchơiđànnhịkhônglâu,buộcphảitậphàngngày.Tôithấyhơisốtruột,lúcnàyđươngnhiênsẽnghĩđếnviệcmuốnbảoconmỗingàyxembớtđimộttập.Nhưngsuynghĩnàylậptứcbịphủđịnh,côbéthíchxemnhưvậy,tìnhtiếtnọnốitiếptìnhtiếtkia,hômnayxemrồikhôngđợiđượcđếnmainữa,làmsaonỡlòngnàobắtcôbéxembớtđimộttập.Hơnnữa,kểcảtôicónỡlònglàmnhưthế,bắtconphảixembớtđimộttập,nhưngcôbécũngkhôngcótâmtrạngnàođểluyệnđàntrongthờigianđó,khôngcótâmtrạnglàmsaoluyệntốtđược?

ThựcraViênViêncũngrấtsốtruột.Lúcxemtivicôbérấtsaysưa,đợiđếnkhixemxong,pháthiệnrađãquágiờluyệnđàn,bảnthâncôbécũngrấtáynáy.Nhưngvớiýchíhồiđócủacôbé,côvẫnchưalàmđượcviệcchủđộngyêucầuxembớtđimộttập.

Tôibắtđầuđộngnãotìmmộtbiệnphápgiảiquyết.

Saukhicânnhắc,tôibànvớiViênViênrằng,saukhivềđếnnhà,liệuconcóthểluyệnđàntrước,sauđóhãylàmbàitập.Cónghĩalà,luyệnđàntrướckhicóphim,luyệnđànxong,tivi

cũngchuẩnbịchiếuphim,sauđóvừaxemtivivừalàmbàitập-cóthểtrongmắtnhiềungười,lờigợiýnàycủatôithựcsựlàđiênrồ,làmsaocóthểxúigiụcconvừalàmbàitậpvừaxemtivi,vớicontrẻđiềuđángsợnhấtlàhọcbàikhôngchuyêntâm,từnhỏnênrènchochúngtháiđộhọctậptốt.

Tôithìnghĩnhưthếnày:Bàitậpởbậctiểuhọcphầnlớnlàhìnhthứclaođộngthểlực,khihoànthànhbàitập,trẻkhôngcầnphảiđộngnãoquánhiều,khôngcầnphảiđàosâusuynghĩ,contrẻchỉcầnchúýmộtchútlàcóthểhoànthànhbàitập;vàbảnthânviệcxemtivilàviệckhôngphảibỏrabấtkỳsựnỗlựcnàocũngcóthểhoànthành.Haiviệclàmbàitậpvàxemtivinàyđềutươngđốiđơngiản,cũngkhôngnghiêmtrọng,cânnhắcthấyvẫnlàbiệnpháptốt.

Vừanghexonglờiđềnghịcủatôi,ViênViêntỏrarấtsẵnlòng,nhưthếcôbécóthểhoànthànhcảhaicôngviệcquantrọngnhấtlàlàmbàitậpvàluyệnđàn,nhưnglạikhôngbỏlỡviệcxemphim.Docósựtintưởngcủabốmẹ,tronglòngcontrẻkhôngcógìáynáy,quảnhiêncôbéđiềuhòarấttốthaiviệcnày.Trướckhicóphimbắtđầuluyệnđàn,sauđóvừaxemtivivừalàmbàitập.

Trênthựctế,trongquátrìnhchiếuphim,ViênViênthườngxuyênquênlàmbàitậpvìxemquásaysưa,nhưngchỉcầnđếnlúccóquảngcáohoặccasĩhátbàihátđầuphim,cuốiphim,côbéliềntranhthủthờigianviếtmộtlúc.Tốcđộlàmbàicủacôbétănglênrõrệt.Đồngthờicôbécũngcàngbiếtcáchtranhthủthờigiankhiởtrường.Đểtốivềnhàcóthểxemtivitiệnhơn,ởtrườngcôbéđãbiếtcáchtranhthủnhữnglúcrỗi,saukhivềđếnnhàlạilợidụngmọilúccóthờigianviếtthêmchútnữa,bàitậpđềuđượchoànthành.

Mấythángsauhoặcmộtnămsau,tivilạibắtđầuchiếuHoànChâucáchcáchphầnhai,ViênViênlạibắtđầucaotràoxemtivi.Tôikhôngnhớsaukhivềđếnnhàcôbéđãphânbổthờigiancụthểnhưthếnào,vìtôicũngkhôngphảinhúngtayhoặchỏihanvềchuyệnnày,chỉbiếtcôbékhôngbỏlỡtậpnào,cũnghoànthànhbàitập,ngàynàocũngluyệnđànnhị,lạicònmuamộtbộtiểuthuyếtHoànChâucáchcáchđồngbộvớibộphimtruyềnhình,hìnhnhưmườihayhaimươitập,trướckhiphimkếtthúccũngđãđọcxong.Mộtsốphụhuynhcóthểlolắngnóirằng,contôikhôngchịunghelời,nếutôiđểthảlỏngnhưvậy,nósẽkhôngthểquảnđượcmình,nósẽmãimãivừalàmbàitậpvừaxemtivi,xemhếtbộphimnàyđếnbộphimkhác,chắcchắnđiềunàysẽảnhhưởngđếnthànhtíchhọctập.

Tôihiểuđượcnỗilolắngcủanhữngbậcphụhuynhnày,trongmắtphụhuynh,nhữngđứatrẻnàydườngnhưrấtkhônghiểubiết,khônghềtựgiác.Tôimuốnnóivớinhữngbậcphụhuynhnàyrằng,khôngnênnhìnnhậnmộtcáchriênglẻmộtsựviệchoặcmộthiệntượngnàođó,có

rấtnhiềunguyênnhântạonênsự“khôngtựgiác”ởtrẻ,phầnlớnnóphảnánhnênvấnđềgiáodụcđãđượctíchtụtừlâutronggiađình.Điềuchủyếunhất,chínhlàkhigặpviệcgì,phụhuynhđềutỏrõtháiđộgiatrưởngtrongcáchxửlý,khôngquantâm,chúýđếnsuynghĩ,thểdiện,khảnăng,nguyệnvọngcủatrẻ,phầnlớnlàápdụngphươngphápnóitrựctiếpđểdạydỗhoặcphêbìnhtrẻ.Vídụtráchmóccontrẻxemtiviquánhiềuthờigian,ralệnhbắttắttivi,yêucầuconvềphònghọcbài…

Nhữngbậcphụhuynhápdụngnhữngphươngphápgiảiquyếtnàythửnghĩmàxem,tắttiviđồngnghĩavớiviệctắtđượcnguyệnvọngxemtivicủatrẻư?Đểtrẻrờikhỏimànhìnhtivivàngồivàobànhọc,thìtrẻsẽđihọcư?Nếukhôngxuấtpháttừsựtựgiác,tựnguyện,khôngnhữngbàihọcngàyhômđókhôngthểchuyêntâm,mànhữngngàytiếptheotrẻcũngkhôngmuốnchútâmvàochuyệnhọchành.Trongsựứcchế,nguyệnvọngxemtivicủatrẻcàngmãnhliệthơn,nộitâmcủatrẻtrànđầymâuthuẫnvàkhổsởgiữaviệcxemhaykhôngxem-nhưthếkhôngphảilàđanggiáodụctrẻ,màchỉlàlàmtổnthươngsựtựgiácvàlòngtựtincủatrẻhếtlầnnàyđếnlầnkhác.

Xinhãytinrằngcontrẻlàmộtcâymạnon,sựgiáodụclặnglẽ,âmthầmsẽcóíchnhấtđốivớitrẻ.

Trongconngườitrẻvốncómộtbảntínhtíchcựclàtựhoànthiệnmình,nếumộtsự“khốngchế”khônglàmtổnthươngcátínhvàýchícủatrẻ,màgiúptrẻthíchứngvớimộtsốsựviệcmộtcáchtốthơn,trẻsẽpháttriểnmộtcáchlànhmạnhhơnbảntínhcủamìnhtrongsựthíchứngnày,đồngthờichúngsẽcóđượcluồngsứcmạnh“tựkhốngchế”-đâychínhlànguồngốccủasự“hiểubiết”,“tựgiác”ởtrẻ.

Chínhvìthế,sự“dungtúng”củatôichỉlàđịnhhướng,địnhhướngcũnglàmộtkiểukhốngchế,nólàmộtsựkhốngchếkhônglàmchotrẻkhóchịu.ViênViênchưabaogiờrầurĩvìchuyệnxemtivi,giađìnhtôichưabaogiờxảyrachuyệnxungđộtvớiconvìchuyệnxemtivi.

CònnhớkhiViênViênhọccấphai,tivicóchiếumộtbộphimtruyềnhìnhtênlàLấychồngởchâuPhi.KểvềmộtcôgáiThượngHảiyêumộtlưuhọcsinhchâuPhi,vượtquamọitrởngại,cùngchàngtraisangchâuPhi,sauđótrảiquamộtquátrìnhtừkhôngthíchnghiđếnthíchnghivớimảnhđấtnày.Câuchuyệnnàyrấtđặcbiệt,chúngtôivôtìnhxemđượctrongmộtngàynghỉcuốituần,sauđócùngbịcuốnhút.Bộphimđómỗingàychiếuhaitập,nhưnghồiđóViênViênnộitrútrongtrường,chỉcóthểvềnhàxemvàohaingàynghỉ.Tôipháthiệnraánhmắtcôbétỏvẻtiếcnuối,lúcđóchúngtôicũngchưacóthiếtbịquaylại,vàthếlàtôiliềnnghĩramộtcách,tôisẽghilạitoànbộnộidungtừthứhaiđếnthứsáurasổ,cuốituầnvềnhàcôbé

sẽđượcđọclạitoànbộnộidungmàmìnhbỏlỡ.

Mặcdùkhôngmuốnconxemphim,nhưngkhiđãxemrồi,tôirấthiểusuynghĩmuốnđượcxemtiếpcủacon,bảnthânmìnhcũngvậythôi,đangxemmộtbộphim,giữachừngbịđứtđoạncũngrấtkhóchịu,chắcchắncontrẻcũngnhưvậy.Thếlàhàngngàytôivừaxemtivivừaghichépvàosổ,mỗitìnhtiết,lờiđốithoạigiữacácnhânvật,thậmchílàmộtsốcảnh,tôiđềucốgắngghilại.Cuốituầnvềnhà,ViênViên“xem”mấytậptrongsổtrước,sauđócùngtôingồitrướcmànhìnhtiviđểxem.Cộnghaicách“xem”lạivớinhau,khôngbỏlỡtậpnào.

TrongmắtViênViên,cáchlàmnàycủatôirấtbìnhthường,côbéđãquenvớinhữngkiểu“dungtúng”củamẹ,nhưngkhôngbaogiờlợidụngsự“dungtúng”đó.Nóitómlại,ViênViênkiểmsoátmìnhrấttốt,chuyệnnênxemtivivàolúcnào,thờigiannàokhôngnênxem.Đặcbiệtlàkhiđãlênlớpcao,côbéngàycàngbiếtquýtrọngthờigian,càngkhôngđểtivilàmlãngphíthờigiancủamìnhmộtcáchvôlốinữa.

Nếungaytừkhicontrẻcònrấtnhỏ,bốmẹđãápdụnghànhđộnghạnchếxemtivithìviệcthựchiệnsẽđượctiếnhànhrấtdễdàng.Hơnnữabốmẹnhấtthiếtphảilấymìnhlàmgương.Nếukhiconcònnhỏ,bốmẹđãdungtúngchotrẻxemtivimộtcáchvôđộ,thìtrênthựctếchínhlàđanggâychotrẻmộtrắcrốilớn.

Tivinhàtôingàynàocũngbật,nhưngthờigianxemkhôngnhiều.Thôngthườnglàxemvàolúctrướcvàsaukhiăncơm,ăncơmxongchúngtôiđềucóviệcriêngphảilàm,tivicũngtắtđi.Chuyệnnàylàmkhôngnghiêmkhắclắm,khátùyý,thỉnhthoảnggặpchươngtrìnhđángxem,cũngsẽbỏrakhôngítthờigianđểxem,nhưngkhôngtạothànhthóiquenngàyngàyngồitrướcmànhìnhtivi.Tómlạithờigianxemtivicủagiađìnhtôiíthơnrấtnhiềusovớicácgiađìnhkhác,nhữngbộphimhaytrêntivimàmọingườibànluận,hầuhếtchúngtôiđềukhôngxem.TừnhỏViênViênđãchịusựảnhhưởngnày,hìnhthànhđượcmộtcáchrấttựnhiênquanniệm“tivikhôngthểxemmộtcáchvôđộ”,chươngtrìnhbìnhthườngcôbésẽkhôngxem,trừphilàcáiđặcbiệtthích.

Khôngítphụhuynhkhiconcònnhỏthườngkhôngquantâmnhiềuđếnchuyệnconxemtivibaolâu,tùyýđểtrẻxemtừsángđếntốicùngôngbà,thậmchícóngườikhôngmuốnchoconnghịchngợm,quấyrồi,liềndùngtiviđểdỗtrẻyên.Chỉđếnkhiconbắtđầuđihọc,cóbàitậpvàthicử,mớibắtđầuquảnchặtvấnđềnày.

Nếutrướcđộtuổiđihọctrẻđãquenvớichuyện“xemtivi”,khôngcóniềmsaymêkhác,saukhiđihọctựnhiênbịhạnchếxemtivi,trẻsẽrấtkhóthíchnghi.Thóiquencủatrẻđộtnhiên

bịkiểmsoát,sựhưởngthụcủachúngđộtnhiênbiếnthànhđiềusaitrái;đánglẽhàngngàychúngđượcsốngthoảimáitựdo,độtnhiênngườilớnyêucầutrẻphải“tựgiác”,“cốgắng”,nhưngtrẻkhôngbiếttìmnhữngthứnàyởđâu,đànhphải“khôngtựgiác”,“khôngcốgắng”.Chodùbềngoàichúngchốngđốibốmẹnhưthếnào,thựcratronglòngchúngcũngrấtkhổsởvìviệcnày.

Tôinóiraquanđiểmnàychomộtsốphụhuynhnghe,khôngítngườitỏrakhôngđồngtình.

Mộtvịphụhuynhnói,thằngcontôicònlâumớithấykhổsở.Nótoànkiếmcớđểrachạyrakhỏiphòng,sauđótìmcớđểđượcđứngvàiphúttrướcmànhìnhtivi,kểcảlàvàigiây.Vídụlấymộtquảtáotrêntràngkỷ,gọtvỏthìchậmơilàchậm.Khókhănlắmmớigọtxong,tôibảonóquayvềphòngăn,nóliềnchậmrãiđứngdậy,đigiậtlùivàophòngmình,chỉlàđểđượcxemthêmmộtlát.Nóđâucókhổsởđâu,đượcxemthêmmộtlátlànómừngchếtđiđược.

Vịphụhuynhnàychỉnhìnnhậnvấnđềmộtcáchbềnổi,chịkhôngbiếtkhiđigiậtlùivàophòng,tronglòngcontrẻkhổsởbiếtbao;càngkhôngbiếtnỗikhổnàyđếntừđâu,cũngkhôngchịunghĩcáchnêngiúpđỡtrẻnhưthếnàođểgiảiquyếtnỗikhổnày.Điềunàythựcsựđángtiếc.

Tạisaobốmẹkhôngthểthayđổimộtchútphươngpháp,lấysáchlượcđểthuphụclòngtrẻ?

Khitôiviếtbàinàythìnhậnđượcemailcủamộtngườibạn.Chịnóicómộtlầnsaukhiăncơmcontraichịcứngồixemtivimàkhôngchịuđilàmbàitập,chịđangđịnhralệnhnhưmọibận,trongđầulạichợtnhớđếncâu“vờthađểbắt”màtôiđãtừngnóivớichị.Vàthếlàchịliềnkìmlại,đặtchiếcđiềukhiểntivivàotaycậucontrainói:Mẹkhôngxemnữađâu,lúcnàoconkhôngxemnữathìgiúpmẹtắttiviđinhé.Nóixongchịrakhỏiphòngkhách,quayvềphòngngủđọcsách.Trongkhoảnhkhắcđó,conchịtỏrarấtbấtngờ,nhưnglậptứclạiđápvângrấtvuivẻ,đónlấychiếcđiềukhiển-dụngcụmàtrướcđâymẹkhôngbaogiờdámgiaochocậu.Lúcmớivàophòngngườimẹvẫncònhơilolắng,điềukhiếnchịkhôngthểngờđượclàchưađầynămphútsau,liềnnghethấytiếngcontraitắttivi.Cậucònthòđầuvàophòngmẹ,thấymẹđangcầmmộtquyểnsáchđểđọc,tinrằngmẹkhônggiậncậu,liềnnóibằnggiọngvuivẻ,tinhnghịch:Mẹ,conđilàmbàitậpđây.Ngườibạnnàynói,trướcđâytoànvìchuyệnxemtivimàphêbình,tráchmóccon,khôngngờmìnhvừathayđổiphươngpháp,contrẻcũngthayđổiluôn.Hóaralàtrướcđâymìnhđãápdụngsaibiệnpháp.

Trongvấnđềkhốngchếtrẻítxemtivi,tôichorằngcáchlàmđúnglà,khitrẻrấtmuốnxemthìđểtrẻđượcxemmộtcáchyêntâm,thoảimái,khôngnênđểtrẻvừaxemtivivừathấpthỏm,

cảmthấymìnhđangphạmlỗi;nhưngbìnhthườnggiađìnhcầncốgắngítmởtivi,bốmẹphảilàmgươngchocon,ítxemtivi,dùnghànhđộngđểtạosựthuyếtphục,chứkhôngphảilàdùnglờinói.

Trườnghợptệnhấtlà,bốmẹtốinàocũngngồiởphòngkháchxemtivi,contrẻvừatừphòngmìnhchạyramuốnxemmộtlát,liềnbịquạtchomộttrận.Lýdolà,bốmẹđãlàngườilớn,cảngàyphảilàmviệcvấtvả,vảlạibâygiờcũngkhôngphảihọchànhnữa,cóthểxemtivibuổitối;concònnhỏ,phảichămchỉhọctập,phảihoànthànhbàitậpvềnhà,chínhvìthếkhôngnênxemtivi.

Lýlẽnàyngherakhôngcógìlàsai,contrẻcũngkhôngthểphảnbác,nhưngnósẽtạoramộthiệuquảrấttệ,thựctếlàbạnđangnóivớitrẻrằng:Tivilàmộtsựhưởngthụđặcquyền,bốmẹđãcóđủtưcáchhưởngthụ;convẫnchưacóđủtưcách,chỉkhiconchămchỉhọctập,saunàymớicóđượctưcáchnày.

Cảmgiácnàykhiếntrẻcảmnhậnđượcsựbấtbìnhđẳnggiữatrẻvàngườilớn,trẻđãýthứcđượcsựbạoquyềncủangườilớn,cũngýthứcđếnsựđốilậpgiữa“họctập”và“hưởngthụ”.Vềlýtrítrẻbiếtcầnphảichịukhóhọctập,nhưngnguyệnvọnghưởngthụtrongbảntínhlạikhiếntrẻrấtmuốnxemtivi.Mâuthuẫnnàykhiếntrẻkhôngthoảimái,nếucảmgiáckhôngthoảimáithườngxuyênkíchthíchtrẻ,dầndầnsẽkhiếntrẻngàycàngkhátkhaođượcxemtivivàcảmthấychánhọc.

Vềvấnđềbốmẹcầnítxemhoặckhôngxemtivi,tôiđãtừngkiếnnghịvớimộtsốbậcphụhuynhđauđầuvìchuyệnxemtivicủacon,khôngítngườibàytỏrằngkhólàmđượcđiềunày,cóngườikhôngquảnđượcmình,cóngườikhôngquảnđượcbạnđờicủamình,cóngườingạiyêucầuôngbàphảithựchiệnnhưvậy,tómlạitivikhôngthểkhôngbật,cũngkhôngthểbậtítđi-nếunhưvậythìkhôngcòncáchnàokhác.Ngaycảnhữngchuyệnphụhuynhcũngcảmthấykhóthựchiện,khôngmuốnthựchiện,thìlàmsaobắtcontrẻthựchiệnđược?

Hànhđộngcủabốmẹcósứcthuyếtphụchơnlờinói.Cầnphảicốgắnggiảmbớtcácyếutốdụdỗtrongmôitrường,chứkhôngphảilàkhuyêntrẻphảichốnglạisựdụdỗđó;cầnphảidùng“nhântính”đểthôngcảmchocontrẻ,chứkhôngphảidùng“thầntính”đểyêucầutrẻ.Tôichorằngmỗiđứatrẻđềurấtbiếtbiếtơn,nếutrongquátrìnhsốngvớitrẻ,bốmẹthấuhiểusuynghĩvànguyệnvọngcủatrẻ,trẻcũngsẽbiếtdùngsự“hiểubiết”và“nghelời”củamìnhđểbáođápbốmẹ.

Tivigiốngnhưmónđồănngon,bảnthânnókhôngcógìlàxấu,nhưngănphảiđiềuđộ.Khi

giáodụctrẻ,chúngtacầnnghĩcáchđểtrẻhọcđượccáchănđồănmộtcáchđiềuđộ,chứkhôngphảilàkhóamónănngonđóvàotủlạnh,khiếnlúcnàotrẻcũngmuốntranhthủthờigianănvụngmấymiếng.

Tronggiáodụcgiađình,đốivớibấtcứchuyệngì,bốmẹvàconcáiđềukhôngnênhìnhthànhnênmốiquanhệmèovờnchuộtnày.Đừngnênđểtrẻvì“nghelời”hoặcvìsợbốmẹmớikhôngxemtivi,cầnbồidưỡngchotrẻlýtrívàchítiếnthủ,đểítxemtivitrởthànhlựachọntựgiáctựnguyệncủatrẻ.

SaukhiViênViênvàođạihọc,mộtlầntôihỏicôbérằngconcócảmthấylàbốmẹđãtừnghạnchếconxemtivikhông?

Côbébảokhôngạ,bốmẹcóbaogiờquảnconđâu.Trongkýứccủacôbé,thậmchíchúngtôicòndungtúngtrongchuyệnnày.Ngoàiviệckhôngnóigìcả,chúngtôicònthườngxuyênxemphimhoạthìnhcùngcon,vídụChuộtMickeyvàvịtDonald,ChúmèomáyDoremon…đềulànhữngbộphimmàchúngtôixemcùngnhau.

Tôilạihỏilàmsaoconcóthểthựchiệnviệcxemtivimộtcáchđiềuđộ,ViênViênnóiconkhôngbiết,dườngnhưchưabaogiờhạnchếmìnhmộtcáchcóýthứccả.Côbénghĩmộtlátrồinóitiếp,concảmthấyxemtivicũngrấttốt,nhưngkhônghiểusaoconcứcómộtcảmgiác,khôngnênbỏraquánhiềuthờigianđểxem.Xemtivikhôngthúvịbằngđọctiểuthuyết,cóthờigian,conthíchđọctiểuthuyếthoặctạpchíhơn.

Từnhỏrènchotrẻthóiquenthíchđọcsách,cũnglàbiệnpháptốtđểngănngừatrẻmắcchứngnghiệntivi.Nếumộtđứatrẻtừnhỏthíchđọcsách,trítuệcủaemsẽpháttriểnrấttốt,emsẽdễpháthiệnranhữngviệcthúvịkháchơn;đồngthờitưtưởngcủaemsẽchínchắnhơn,lýtríhơn,embiếtđượcviệcnàoquantrọng,việcnàokhôngquantrọng,việcnàocầngấp,việcnàokhôngcầngấp,sẽcảmthấytiếckhiđểtivilàmlãngphíthờigiancủamình.

Cóbậcphụhuynhkhôngtánthànhviệcđọcsáchcủacon,chorằngtrẻnhỏnênđượcsốngthoảimái,tựdo,đểtrẻđọcsáchquásớmsẽrấtmệt,nênđợitrẻlớnlênmộtchúthãyđọc-nhữngbậcphụhuynhcósuynghĩnày,thôngthườnglàbảnthânhọcũngkhôngthíchđọcsách,coiđọcsáchlàmộtchuyệnlaotâmkhổtứ.Họkhôngbiếtrằngtrẻsẽdễdàngbịsáchdụdỗbiếtbao,mộtđứatrẻtâmtríbắtđầumanhnha,vẻsaysưamàtrẻbộclộrakhicầmcuốnsáchlên,thậmchícònhơncảtivi.Contrẻtrưởngthànhtrongquátrìnhđọcsách,haylớnlêntrướcmànhìnhtivi,khoảngcáchvềtrítuệmàhaithứnàytạorasẽcósựkhácbiệtrấtlớn.

Nếunóitrongvấnđềxemtivitôiđã“khốngchế”ViênViênsẽkhôngđúngbằngviệcnóitôi

dùnglốitưduy“bồidưỡng”đểgiảiquyếtvấnđề-khôngkhốngchếđộngtáccơthểcủacon,màlàtìmcáchđểđịnhhướngsuynghĩchocôbé;khôngthoảmãnvớisựphụctùngbềngoàicủatrẻ,màlàđểthóiquentốttrởthànhmộtphầntrongnộitạicủatrẻ-đâymớigọilàgiáodục,làcáigốcrễđểgiảiquyếtvấnđề.

Lưuýđặcbiệt

Sosánhnhữngemthườngxuyênxemtivivàthườngxuyênđọcsáchtrướcđộtuổiđihọcsẽthấysựkhácbiệtrõnétvềtrítuệsaukhiđihọc.

Nếungaytừkhicontrẻcònrấtnhỏ,bốmẹđãápdụnghànhđộnghạnchếxemtivithìviệcthựchiệnsẽđượctiếnhànhrấtdễdàng.

Córấtnhiềunguyênnhântạonênsự“khôngtựgiác”ởtrẻ,phầnlớnnóphảnánhnênvấnđềgiáodụcđãđượctíchtụtừlâutronggiađình.Điềuchủyếunhất,chínhlàkhigặpviệcgì,phụhuynhđềutỏtháiđộgiatrưởngtrongcáchxửlý,khôngquantâm,chúýđếnsuynghĩ,thểdiện,khảnăng,nguyệnvọngcủatrẻ,phầnlớnlàápdụngphươngphápnóitrựctiếpđểdạydỗhoặcphêbìnhtrẻ.

Trongvấnđềkhốngchếtrẻítxemtivi,tôichorằngcáchlàmđúnglà,khitrẻrấtmuốnxemthìđểtrẻđượcxemmộtcáchyêntâm,thoảimái,khôngnênđểtrẻvừaxemtivivừathấpthỏm,cảmthấymìnhđangphạmlỗi;nhưngbìnhthườnggiađìnhcầncốgắngítmởtivi,bốmẹphảilàmgươngchocon,ítxemtivi,dùnghànhđộngđểtạosựthuyếtphục,chứkhôngphảilàdùnglờinói.

Trườnghợptệnhấtlà,bốmẹtốinàocũngngồiởphòngkháchxemtivi,contrẻvừatừphòngmìnhchạyramuốnxemmộtlát,liềnbịquátchomộttrận.

Từnhỏrènchotrẻmộtthóiquenthíchđọcsách,cũnglàbiệnpháptốtđểngănngừatrẻmắcchứngnghiệntivi.

Hiệpsĩnhỏđộchành

Bởivìmộtsựlolắngnàođó,liềnkiênquyếtngăncảnhànhđộngcủacontrẻ,bốmẹlàmnhưvậythựcralàkháíchkỷ,chỉnghĩđếnsựlolắngcủamình,căncứđểđưaraquyếtsáchlàđểmìnhyêntâm,chứkhôngphảilàđểtrẻvuivàcócơhộirènluyện.

Đểkiểmtratìnhyêucủamộtngườimẹdànhchođứaconcóphảilàtìnhyêuchấtlượnghaykhông,cómộthònđáthửvàng,đólàngườimẹcóchịubuôngtayconramộtcáchthoảimái

haykhông,cóchịuthúcđẩysựtựchủvàđộclậpởconhaykhông.

Mấynămtrướctôiđọcđượcmộtbàibáotrênmạng,kểvềmộtcôbétênlàMãVũCa,trongthờigianhọccấpmột,cấphai,cấpbađãmộtmìnhđikhắpcáctỉnhtrongcảnước.Bốcôbélàmộtbậcphụhuynhcóýthứcgiáodụcrấttốt,khuyếnkhíchcontựđixamộtmình.Trongcácchuyếnđixađó,MãVũCakhôngnhữngđãtăngthêmđượcvốnkiếnthức,màcònrènluyệnđượckhảnăng,trởthànhmộtemvừahọcgiỏi,vừacóphẩmchấtđạođứctốt,nănglựchơnngười.Câuchuyệnnàyđãđểlạiấntượngsâusắctrongtôi.

Thựcracontrẻrấtcóýthứctựbảovệmình,khôngphảichúnglúcnàocũnglơngơ,gặpchuyệngìcũngkhôngbiếtđúngsai.Chotrẻnhiềucơhộirènluyệnhơn,chúngsẽtrưởngthànhnhanhhơn,tốthơn.

LầnđầutiênViênViênđixamộtmìnhlànămcôbéchíntuổi.LúcđóbốcôbéđãvềBắcKinhlàmviệc,dịpnghỉlễmùngmộtthángnăm,côbétựngồitàumườibảytiếngđồnghồ,từDiêmĐàivềBắcKinhđểthămbố.

BàngoạiViênViêngọiđiệnthoại,thấybảotôichoconmộtmìnhđitàu,vôcùnglolắng.Nóithậtlàtôivàôngxãcũngrấtlo,đểcôbéđimộtmình,chắcchắnkhôngyêntâmbằngđểtôiđưaconđi.TrongquátrìnhnuôiViênViên,điềuchúngtôilongạinhấtlàsựantoàncủacon.ĐặcbiệtlàkhiViênViênbốntuổi,chúngtôiđãđểlạcmấtconmộtlần,sựlolắngnàyđãbiếnthànhmộtcănbệnhchungcủavợchồngtôi,khôngthểchữakhỏi.Lầnđóchúngtôiđưacôbéđếnnhàmộtngườibạnchơi,nhàngườibạnởtầngmột,ba,bốnđứatrẻđượcbốmẹđưađếnchơivớinhauởngoàisân,quacửasổcóthểnhìnthấychúng,chúngtôingồitrongphòngyêntâmuốngbia.Nhưngđếnkhichuẩnbịănxong,tôirangókhôngthấyViênViênđâu,hỏimấybạnnhỏkia,chúngđềukhôngđểý.Mọingườilậptứccuốnghếtlên,tỉnhcảrượu,chianhauđitìm,hơnmộttiếngđồnghồsaumớitìmđượcViênViên.Hóaracôbéđiracổngkhudâncưđểnhổcỏ,vìkhôngthuộcđường,lúcquayvềđãđinhầmđường,khôngtìmđượcđườngvềnữa.Côbévừakhócvừachạy,càngchạycàngxa,maymàđượcmộtngườibánhàngtạphóahảotâmởbênđườnggiữlại,chocôbéđồăn,đợibốmẹđếntìm.

Chuyệnnàythựcsựámảnhlớnđếnchúngtôi,hơnmườinămsauđó,tôivàôngxãlúcnàocũngphảisốngtrongnỗinơmnớplosợ,hơimộttílàmơthấyđểlạcmấtViênViên,mỗilầnmơxonggiậtmìnhtỉnhdậy,toáthếtmồhôi.DườngnhưmãiđếnkhiViênViênlêncấpba,nhữnggiấcmơnhưthếmớichấmdứt.Côbévàocấpmộtvàcảcấphai,chỉcầncómộtlúcnàođókhôngxácđịnhđượcconđangởđâu,chúngtôiđềuvôcùnglolắng.Mặcdùtựđáylòng,chúngtôichỉmongngoàiviệcđếntrường,làcóthểcộtchặtconởbênmình,nhưnglạibiết

khôngthểhạnchếsựtựdocủacôbékhimộtmìnhlàmmộtviệcgìđó,chínhvìthếđànhphảixúigiụccôbétựmìnhlàmmộtsốviệcdùtronglòngkhônghềmuốnnhưvậy.

LầnnàycôbémộtmìnhđitàulàdotôinóivớiViênViênrằng,mẹbậncôngviệc,khôngcóthờigianđithămbốcùngcontrongkỳnghỉnày,nếuconmuốnthìconcóthểtựngồitàuđi.Nghexonglờigợiýnàycủatôi,lúcđầuViênViêncũnghơingầnngừ,nhưngkhôngkìmchếđượctrướcsựxúigiụcđó,côbélạitỏramuốnthửxemsao.

Trướckhicongáiđi,thựcratronglòngtôicũngrấtlolắng.Tôiđặthếtgiảthiếtnàyđếngiảthiếtkhác,khôngnhữngnóivớiconrằnggặpchuyệnnàythìphảilàmthếnào,gặpchuyệnkhácthìnêngiảiquyếtrasao.Cólẽlàdotôiđặtraquánhiềugiảthiết,độtnhiênViênViênnói:“Mẹnóisợnhưvậy,conkhôngdámđiđâu”.Lúcnàyđâytôimớiýthứcđượcrằngmìnhloxaquá,tuyêntruyềnhơiquácácmốinguyhiểm,làmcontrẻsợ.

Sauđótôinghĩlạithấyrằng,bốmẹmuốnkhuyếnkhíchtrẻtựđilàmmộtviệc,trướchếtbảnthânkhôngnêntỏrarầurĩvàkhôngyêntâm.Cầnphảinghiêmtúcđánhgiákhảnăngcủacontrẻvàtínhkhảthicủasựviệc,nếucảmthấykhảthi,thìnêntỏratintưởngcontrẻ,tỏravuivẻthoảimái;giấusựcăngthẳngvànỗilolắngởtronglòng.

Trênthựctế,chuyếnđicủaViênViênrấtthuậnlợi,mặcdùcảhaiđầuđềucóngườiđưađón,nhưngchuyếnđixamộtmìnhnàyvẫnkhiếncôbécảmthấytựhào,cólòngtinđốivớimình.

Nămsaukhicôbémườituổi,chúngtôiđãchuyểnnhàđếnBắcKinh,nghỉhècôbélạimuốntừBắcKinhđiThanhĐảođểthămmộtngườibạnchơithântừnhỏtênlàTiểuTriết,cũnglàtựđitựvềmộtmình.KhichúngtôiđưaconragaBắcKinh,côbénóilượtvềbốmẹkhôngcầnphảiragađónconđâu,côbémuốntựmìnhđitừgavềnhà.Lúcđótôiđãđồngý,nhưngvẫncóphầnkhôngyêntâm.TừgaBắcKinhvềnhàđầutiênphảingồitàuđiệnngầm,sauđólạiphảiđổixebus,lênxuốngxebusđềuphảiđimộtđoạnkháxa,quãngđườngnàythựcracònphứctạphơnsovớiđoạntừBắcKinhđiThanhĐảo.ChínhvìthếhômcôbétừThanhĐảovề,tôivẫnragađón.Ngoàiviệckhôngyêntâm,còncómộtnguyênnhânkhácnữalàmấyngàykhôngđượcgặptôicũngrấtnhớcon,muốnđượcgặpngay,tưởngrằngnhưthếcũngsẽtạochoconmộtniềmvuibấtngờ.Kếtquả,từtrêntàuxuốngnhìnthấytôi,ViênViêntỏrarấtbấtngờ,mặcdùcóvẻvui,nhưngnhiềuhơnlàvẻtráchmóc.Tráchtôitạisaolạiragađóncôbé.Trênđườngvềnhà,tôipháthiệnraconđãnắmbắtđượchếtvấnđềnênđixevềnhànhưthếnào,vàcũngrấtchúýđếnvấnđềantoàn.Vídụkhixuốngtàuđiệnngầm,ngườiđông,côbésẽlậptứcmentheotườngđểđi,lạicònnhắctôiđivàotrong.Chínhvìthếhoàntoànsẽkhôngcóvấnđềgìnếucôbétựđimộtmình.

Tôirấthốihậnvìchuyệnnày,sự“nhiệttình”củatôiđãphávỡcảmgiáctrọnvẹncủaconkhicôbémuốnmộtmìnhhoànthànhmộtchuyếndulịch.Tôichỉquantâmđếntâmtrạngcủamình,màkhôngxemxétđếnnguyệnvọngcủacongái.Tôinghĩ,nếuthựcsựlolắngchosựantoàncủacon,tôiđếngarồinấpởphíasaucôbé,khôngđểcôbénhìnthấy,rồibámđuôivềnhà,nhưthếcóthểsẽtốthơn.

Nămhọccấphai,ViênViêncòncùngbạnđimuasắmmấylần,toànlàbảy,támgiờsángđi,chơiđếnnăm,sáugiờchiềumớivề.Nóithựclònglàtôikhôngmuốnchoconđi,đườngphốloạnnhưvậy,mấyđứatrẻmườimột,mườihaituổiđivớinhaucólođượcchomìnhkhông?Nhưngsaukhicânnhắctìnhhình,nóihếtcácvấnđềvềantoànvớiViênViên,cảmthấyýthứcantoàncủaconcũngkháổn,liềnvuivẻđồngý.Thựcramỗilầnconđichơicảngày,tôicảmthấymìnhnhưngồitrênđốnglửa.Đặcbiệtlàcólúccôbécònquêngọiđiệnthoạivềnhà,tôivôcùnglolắng,đứngngồikhôngyên,gầnnhưkhôngthểlàmbấtcứviệcgì,điềumàtôicóthểlàmchỉlàthầmcầunguyện.Đồngthờicũngsẽtứcgiận,chuẩnbịđợiconvềsẽmắngchoconmộttrận.Nhưngmỗilầnvừanghethấytiếngchuôngcửa,nhìnthấycôbéchơiđùathoảimáimộtngàybìnhantrởvề,tronglòngtôilạicảmthấyvôcùngbiếtơnvàvuivẻ,cơngiậnbaybiếnđiđâumất.Lầnsaucôbémuốnđichơi,tôilạivuivẻđồngý.

Đứngtrêngócđộcủaphụhuynh,buôngtayđểcontựmìnhlàmviệc,thựcralàđểthửtháchchínhmìnhhơnlàđểrènluyệntrẻ.Bốmẹnêndũngcảmhơnmộtchút,cóđủcanđảmđểtiếpnhậnsựthửtháchnày.

Tôicómộtngườibạn,conchịđãhọclớptám,kỳnghỉđôngnhàtrườngtổchứcmộttrạiđông,docôgiáodẫnhọcsinhđiCápNhĩTânngắmbăngđăng,trượttuyết.Conchịmuốnđăngkýthamgia,ngườimẹvìchưabaogiờxacon,chorằngkhảnăngtựchămsócmìnhcủacậucontraicònkém,khôngyêntâmnênkhôngchocậuđi,nóilàđợimẹxinnghỉphép,mẹsẽđíchthânđưaconđi,vìthếmàcậucontrairấtkhôngvui.NgườimẹchorằngđằngnàocũnglàđiCápNhĩTân,đềulàđingắmbăngđăng,trượttuyết,thờigiankhoảngmộttuần,mẹđưaconđicòncóthểchămsóccon,cógìlàkhôngtốt.

Sựlolắngcủangườimẹnàydĩnhiênlàcólý,vịphụhuynhnàokhiphảiđốimặtvớivấnđềnày,đềusẽnghĩđếncácvấnđềnhưcontrẻđixacóbiếtchămsócmìnhhaykhông,cóantoànkhông.Nhưngsựsắpđặtnàycómấysailầmsau:

Mộtlàbốmẹkhôngnghĩrằngcontrẻcónhucầuxãgiao,muốnđicùngvớicácbạncùngtranglứa.Xembăngđăng,trượttuyếtchỉlàmấyhoạtđộngtrongcảđợttổchứctrạiđông,trongkhiniềmvuicủacontrẻlạinằmtrongcảquátrìnhđixacùngbạnbènày.Hailàđãbỏlỡcơhộirèn

luyệncủacontrẻ.“Khảnăngtựchămsócmìnhcủaconkém”khôngphảilàdotrẻthiếucáccơhộirènluyệnnhưthếnàyđóư;khókhănlắmmớicóđượccơhộibồidưỡngkhảnăngtựchămsócmìnhcủacontrai,bốmẹlạicướpđimất;balàvìchuyệnnàymàbốmẹvớiconxungđộtvớinhau,đồngthờicuốicùngbắttrẻphảiphụctùngtrướcsựsắpđặtcủabốmẹ,điềunàykhiếntrẻcảmthấyýkiếncủamìnhluônkhôngđượctôntrọng;điềunàysẽkhiếnchotrẻhoặclàcótâmlýđốiđịch,hoặclàkhônghềcóchínhkiến,hơnnữacũngrấtdễhìnhthànhnênlốitưduychỉquantâmđếnmình,khôngchúýđếncảmnhậncủangườikhác.

Bởivìmộtsựlolắngnàođó,liềnkiênquyếtngăncảnhànhđộngcủacontrẻ,bốmẹlàmnhưvậythựcralàkháíchkỷ,chỉnghĩđếnsựlolắngcủamình,căncứđểđưaraquyếtsáchlàđểmìnhyêntâm,chứkhôngphảilàđểtrẻvuivàcócơhộirènluyện.

Buôngtaykhôngphảilàmạohiểm,màlàđểtrẻthôngquacáccơhộithựctiễn,rènluyệnlòngcanđảmvàkhảnăng,từđócũnghọcđượccáchphòngtránhnguyhiểm.Nếubốmẹluônsợrằngcóchuyệngìđóngoàiýmuốnxảyrađốivớitrẻ,luônbảovệconchặtchẽ,tươnglainếuquảthậttrẻgặpchuyệngìđó,cóthểvẫnchưacóđủkhảnăngvàdũngkhíđểđốiphó.Điềunàycũnggiốngnhưviệcsợcontrẻvấpngã,nênkhôngchophéptrẻhọcđi,kếtquảlàsaunàytrẻsẽbướcđicàngkhókhănhơn.Xéttheoýnghĩanày,sựbaobọcmộtcáchquáđộcũngđểlạitaihọangầmchosựantoàncủatrẻ.

Vềvấnđềantoàn,bốmẹnênthảoluậncùngvớinhàtrường,nghiêncứucẩnthậnphươngánđixa,cânnhắctừngchitiết,đảmbảochohoạtđộngđượcdiễnrathuậnlợi;ngoàirabìnhthườngbốmẹcũngnêngiáodụcantoànchotrẻ,đểtrẻhọcđượccáchtựchămsócmình,bảovệmình.Trêncơsởnày,cầncốgắngđểtrẻsớmđượcđộclậphoạtđộng.Mộtkhicảmthấykhảthi,thìhãynênvuivẻđểtrẻlàm.Tôicóquenmộtđôivợchồng,họđềurấtthànhđạttrongsựnghiệp,cậucontraicủahọcũngrấtgiỏigiang.Từnhỏđếnlớnthànhtíchhọctậpcủaconrấtxuấtsắc,nănglựccôngtáctốt,luônđảmnhậncácchứcvụquantrọngnhưlớptrưởng…Tronggiaiđoạnhọccấpba,mặcdùviệchọcrấtbậnrộn,nhưngcậubénàykhôngnhữnggánhvácrấtnhiềucôngviệccủatrườnglớp,màcònđếncáccôngtyđểxintàitrợ,tổchứccholớpmìnhxuấtbảntờnộisan.Tôiđãtìmmộtcơhộiđểnóichuyệnvớimẹcậu,qualờicủachịđãpháthiệnratrítuệcủangườilàmbốlàmmẹ.Nếukháiquátcáchlàmcủahọ,cơbảnnhấtchínhlà“đểchotrẻtựlàm”,họthựchiệnchuyệnnàyrấtđơngiản,giốngnhưmộtkỳtíchvậy,nóiranhiềungườisẽkhôngtin.Ngaytừkhiconcònđanghọcmẫugiáo,từtrườngmầmnonđếnnhàchịphảingồixebusquababến.Đếnkhicontrainămtuổivàolớpmẫugiáolớn,họcảmthấyconmìnhđãhoàntoànbiếtcáchđixebustừnhàđếntrườngnhưthếnào,hơnnữalênxevàxuốngxeđềukhôngphảiquađường,cáchbếnkhôngxalàtrườngmầmnon,cácvấnđềcần

chúýtrênđườngcũngđãnóinhiềulần,vàthếlàbốmẹliềnđềnghịbuổisángcontrẻtựmìnhđihọc.Buổitốivềcầnphảiquađườngbắtxe,bốmẹchỉđếnđóncậuvàobuổitối.Mấyngàyđầuhọkhôngyêntâm,lénđitheosauconđểtheodõi,xácđịnhkhôngcóvấnđềgì,từđóliềnkhôngquảnnữa.Cậubéđãthựchiệnrấttốtnhiệmvụcủamình.Contraihọchínchắnhơnrấtnhiềusovớibạnbècùngtuổi.Đếnkỳnghỉhènămcậubảytuổi,họliềnchoconngồitàumườitiếngđồnghồđểđếnthămôngbànội.Từđótrởđi,kỳnghỉnàocậubécũngtựmìnhđixa,vềnhàôngbànộihoặcđếnmộtnơinàođóđểdulịch.Nhữngnơicậubéđidulịchđềucóhọhànghoặcnhữngngườibạntincậy,họđóncậuvềnhàantoàn,đồngthờiđưacậuđichơimấyngày,sauđólạiđưacậulêntàu.CậubénàycũnggiốngnhưMãVũCa,khihọccấpmột,cấphai,cấpbađãđidulịchđượcrấtnhiềunơi.Ngoàira,bốmẹcũngchocậulàmrấtnhiềuviệctrongnhà,phàmlànhữngviệccontrẻcóthểtựlàm,bốmẹđềukhônggiúpđỡ;ngượclạidobốmẹcôngviệcrấtbận,thườngxuyênnhờcontrẻlàmviệcnhà.Vídụ,cuốituầnhoặcnghỉhè,nghỉđôngbảoconđichợ,nấucơm,bốmẹhếtgiờlàmviệcvềnhà,bữatốiđãchuẩnbịtạmổnrồi.Thựcrabốmẹcủacậubénàykhôngphảilàmẫungườivìbậnrộnvớisựnghiệpcủamìnhmàlơlàtrongchuyệnchămsóccon.Nhìnbềngoài,họcóvẻkhônglàmgìởnhà,thựcrađâychínhlàđiểmtậntâmcủahọ.Họkhôngchỉđạotrongnhữngviệcđơngiản,màbỏnhiềuthờigianvàcôngsứcvàoviệcnghiêncứunhữngvấnđềnhưlàmthếnàođểcontrẻlàmviệcmộtcáchantoàn,độclập.Ngườimẹnàynói,ngườilớnlàmviệcthaychocontrẻ,đólàđiềurấtdễdàng,ngườilớnnàocũngcóthểlàmđượcđiềunày;cáikhólàkhônglàmthaychotrẻ.Chịnói,vídụtrongchuyệnđểcontựmìnhđihọcmẫugiáo,trướcđóhọđãnghiêncứurấtkỹ,cânnhắckỹcàngtừngchitiếtmột,chắcchắncontrẻđãnắmbắtđượcnhữngkiếnthứcthôngthườngvềsựantoàn,khiđãcảmthấyyêntâmvềvấnđềantoàncủacon,mớimạnhdạnbuôngtayra.Đểcontựvềthămôngbànộivàđidulịchxacũnglànhưvậy.Vàquátrìnhnàythựctếlàkhókhănhơnrấtnhiềusovớiviệctựmìnhđưaconđi.Tôihiểuđượcnhữnggìchịnói,sự“khônglàmgìcả”này,nhìntừbềngoàithìtưởngrằngbốmẹđượcgiảiphóng,nhưngthựctếnhữngtháchthứcvềmặttâmlýmàhọphảichịuđựnglạilớnhơnrấtnhiều.Ngượclại,phàmlànhữngbậcphụhuynhnghĩthaylàmthaychocontrongtấtcảmọiviệc,thậmchíngaycảvềmặtsuynghĩcũngkhôngchotrẻđượcđộclập,bềngoàithìtưởnglàhọphảihysinhrấtnhiều,nhưngthựcraphươngthứctưduycủahọlạiluôncoimìnhlàtrungtâm,cáiđầutiênmàhọmuốnthỏamãnlàsuynghĩcủamình,khôngnghiêmtúcxemxétđếnnhucầutâmlýcủacontrẻ,khôngýthứcđượctínhđộclậpcủatrẻcầnphảipháttriển;màlàdùngsự“baobọc”và“chỉđạo”kínnhưbưng,đểlấpđầymọikhônggiantrưởngthànhcủatrẻ,cướpđihếtlầnnàyđếnlầnkháccơhộitựgiáodụcvàtựtrưởngthànhcủacon.Đợiđếnkhiconlớn,saukhirấtnhiềukhảnăngtiềmẩncủacontrẻbịthoáihóanghiêmtrọng,bốmẹlạikêucacontrẻ“khônghiểubiết”,“vôtíchsự”,

“lườibiếng”…

Vídụmàtôinóiđếnởđây,chỉlàmuốnnhấnmạnhphươngchâmgiáodục“chotrẻcơhội,đểtrẻđượcđộclậplàmviệc”.Chúngtakhôngthểnhìnnhậnmộtcáchriênglẻchuyệnđểtrẻtựđimẫugiáomộtmình,càngkhôngthểbắtchướctùytiện.Vìởđâycórấtnhiềunhântốhạnchế,cácyếutốnhưkhảnăngcủatrẻ,độantoàncủakhudâncư,độtiệnlợicủaphươngtiệngiaothông,điềukiệnkhíhậu…đềuphảixemxét.

Chodùmuốnđểtrẻlàmviệcgì,nhấtthiếtphảicânnhắc,xemxétmọitìnhhuống,lựachọnnhữngviệccóhệsốantoàncaochotrẻlàm.Làngườigiámhộ,trướchếtbốmẹphảichịutráchnhiệmvềsựantoàncủatrẻ.

Vềhìnhthứccóphảiđểtrẻtựđimộtmìnhhaykhôngkhôngphảilàđiềuquantrọngnhất,quantrọngnhấtlàthườngxuyênđểtrẻcócơhộitựmìnhlàmviệc,tựmìnhgánhváctráchnhiệm,tựmìnhgiảiquyếtvấnđề.Kểcảtrẻcócùngđidulịch,cùnglàmviệcvớibốmẹ,phàmlànhữngviệccóthểđểtrẻtựlàmmộtmình,bốmẹkhôngnênlàmthay,phàmlànhữngviệccóthểđểtrẻtựsuynghĩ,bốmẹkhôngnênvộivànggợiýcáchgiảiquyếtchotrẻ.Trướcmặttrẻ,bốmẹcầngiảvờngờnghệchmộtchút,vôtâmmộtchút,nhườnglạicơhộichocon.

Vídụ,ragatàu,nếuchỉđemtheomộtchiếcbalôvàconvàbốmẹđềucóthểmangđược,thìđểchoconđeo,bốmẹcóthểhaitayđểkhônglêntàumộtcáchthoảimái.Đếnnhànghỉ,cóthểđểbốmẹngồitrônghànhlýnghỉởsảnhlớn,đểtrẻtựđilàmthủtụcnhậpphòng.Khiđọccáctàiliệugiớithiệuvềcácđiểmdulịch,đểtrẻtìmnhữngtàiliệucầnthiếtvàđưachobốmẹ.

“Độclập”làtừđồngnghĩavớitựlập,nólàđiềukiệnmàmộtngườibuộcphảicótrongquátrìnhtrưởngthành.Hiệnnaycómộtquanđiểmchorằng,thanhniênđãchuẩnbịlậpgiađình,lậpnghiệprồi,nhưngvềtâmlývẫnchưarờixađượcnúmvú.Rấtnhiềungườichỉcoihiệntượngnàylàmộtchủđềvuiđểnói,thựcranhữngđiềuẩnchứasauđólànỗibiaicủamộtconngườithậmchílàcảmộtdântộc.Nỗibiainàynhìnthìtạmthờichưacógìlànghiêmtrọng,nhưngtươnglaierằngsẽngàycàngkhiếnngườitaphảilolắng.NhàtriếthọcErichFrommchorằng,đểkiểmtratìnhyêucủamộtngườimẹdànhchođứaconcóphảilàtìnhyêuchấtlượnghaykhông,cómộthònđáthửvàng,đólàngườimẹcóchịubuôngtayconramộtcáchthoảimáihaykhông,cóchịuthúcđẩysựtựchủvàđộclậpởconhaykhông(1).

Yêucon,hãydũngcảmbuôngtayra,đểhiệpsĩnhỏtuổinày“mộtmìnhtunghoànhkhắpthiênhạ”!

__________________

(1)ErichFromm,Nghệthuậtcủatìnhyêu,LýKiệnMinhdịch,NXBVăndịchThượngHải,tháng4.2008,tr.48.

Lưuýđặcbiệt

Bốmẹmuốnkhuyếnkhíchtrẻtựđilàmmộtviệc,trướchếtbảnthânkhôngnêntỏrarầurĩvàkhôngyêntâm.Cầnphảinghiêmtúcđánhgiákhảnăngcủacontrẻvàtínhkhảthicủasựviệc,nếucảmthấykhảthi,thìnêntỏratintưởngcontrẻ,tỏravuivẻthoảimái;giấusựcăngthẳngvàlolắngởtronglòng.

Ngườilớnlàmviệcthaychocontrẻ,đólàđiềurấtdễdàng,ngườilớnnàocũngcóthểlàmđượcđiềunày;cáikhólàkhônglàmthaychotrẻ.

Phàmlànhữngbậcphụhuynhnghĩthaylàmthaychocontrongtấtcảmọiviệc,thậmchíngaycảvềmặtsuynghĩcũngkhôngchotrẻđượcđộclập,bềngoàithìtưởnglàhọphảihysinhrấtnhiều,nhưngthựcraphươngthứctưduycủahọlạiluôncoimìnhlàtrungtâm,cáiđầutiênmàhọmuốnthỏamãnlàsuynghĩcủamình,khôngnghiêmtúcxemxétđếnnhucầutâmlýcủatrẻ,khôngýthứcđượctínhđộclậpcủatrẻcầnphảipháttriển;màlàdùngsự“baobọc”và“chỉđạo”kínnhưbưng,đểlấpđầymọikhônggiantrưởngthànhcủatrẻ,cướpđihếtlầnnàyđếnlầnkháccơhộitựgiáodụcvàtựtrưởngthànhcủatrẻ.Đợiđếnkhitrẻlớn,saukhirấtnhiềukhảnăngtiềmẩncủatrẻbịthoáihóanghiêmtrọng,bốmẹlạikêucacontrẻ“khônghiểubiết”,“vôtíchsự”,“lườibiếng”…

Điềuquantrọngnhấtlàthườngxuyênđểtrẻcócơhộitựmìnhlàmviệc,tựmìnhgánhváctráchnhiệm,tựmìnhgiảiquyếtvấnđề.Kểcảtrẻcócùngđidulịch,cùnglàmviệcvớibốmẹ,phàmlànhữngviệccóthểđểtrẻtựlàmmộtmình,bốmẹkhôngnênlàmthay,phàmlànhữngviệccóthểđểtrẻtựsuynghĩ,bốmẹkhôngnênvộivànggợiýcáchgiảiquyếtchotrẻ.Trướcmặtcontrẻ,bốmẹcầngiảvờngờnghệchmộtchút,vôtâmmộtchút,nhườnglạicơhộichocon.

BịlừaởThượngHải

Cuộcsốngchínhlàgiảngđườngtốtnhất,mỗisựtrảinghiệmđềulàmộttàisảnquýgiá.Chúngtacầnđểchotrẻcảmnhậnsựtốtđẹpcủacuộcsốngnhiềuhơn,nhưngcũngnênchotrẻbiếtcuộcsốngvẫncònnhữngcáitốităm,nguyhiểm.Nhưthế,chúngmớicóthểbảovệmìnhmộtcáchtốthơn.

Mấynămtrướctôicóđọcđượcởtrênbáomộtvụánkểrằng,mộtcôbéhọcsinhcấphaiởBắcKinh,trênđườngvềnhàgặpmộtphụnữhỏicôbéchuyệngìđó,côbékhôngngherõcâuhỏicủangườiphụnữnày,nhưngtronglòngrấtmuốngiúpbàta,liềnhỏilạixemcóchuyệngì.Ngườiphụnữđótỏrasốtruột,nóimộtlúcmộtnhátkhôngthểnóirõđượcvấnđề,lênxesẽnóichuyện,sauđóliềnđẩycôbénàylênmộtchiếcxeôtôđangđỗbênvệđường.KếtquảcôbénàybịbánvềvùngnôngthôncủatỉnhHàBắc,lúcđócôbémớimườiba,mườibốntuổi,sáu,bảynămsau,côđãhaimươituổi,mớimaymắntrốnđượcvềnhà.Bạnbècủacôđềuđãvàođạihọc,còncôchỉcótrìnhđộvănhóacấphai,ởnôngthônsinhđượcmộtđứacon,thiệtthòiđủđường.Chuyệnnàycóthểnóilàhủyhoạicảcuộcđờicủacôgái,đọcmàthấyvôcùngđauxót.

Trênbáohoặctivithườngxuyênđăngnhữngchuyệnmộtsốtrẻembịlừa,cónhữngchuyệnthựcsựđemlạihậuquảkhônlường.Nhữngchuyệnnhưvậy,chỉcầnđọcđược,làtôinhấtđịnhphảikểchoViênViênnghe.Cácvụángâytổnthươngchotrẻem,sởdĩxảyra,làdongườilớnvàtrẻemthiếunhữngkiếnthứccơbảnvềcuộcsống,khôngđềcaocảnhgiác.

Trongvấnđềgiáodụcantoàn,nhữngchuyệnmàngườikhácvấpphảicũngcóthểgiúpmìnhhiểuthêmvềcuộcsống.Mặcdùchúngtôiluôncốgắngđểcontrẻcảmnhậnđượcrằngthếgiớirấttươiđẹp,conngườixungquanhchúngtarấtđángyêu;nhưngchúngtacũngkhôngnênđểlỡthờicơchocontrẻbiếtmặttráicủaxãhội,đểtrẻbiếtrằngthếgiớicũngcónhữngmặtxấunhưthamlam,lừađảo,bạohành…

Contrẻngâythơnhưvậyđó,hầuhếtchúngchỉbiếtcómộtloạingườiđượcgọilà“kẻxấu”trongnhữngcâuchuyệncổtích,nhưnglạikhôngbiếttrongcuộcsốnghiệnthực,nhữngngườinàycóthểhoạtđộngngaybêncạnhmình.Mộtđiềumàtôivẫnchưacảmthấyyêntâmlà,côbéchưađượcgặp“kẻxấu”nào,sợcôbélầmtưởngrằngkẻxấugiốngnhưtrêntivi,vừanhìnlànhậnrangay,từđóluôncóthiệncảmvớitấtcảnhữngngườimàmìnhgặp,khôngđềcaocảnhgiác.

Cuộcsốngquảlàmộtgiáotrìnhgiảngdạytốtnhất,nămViênViêntámtuổi,tôiđưacôbéđếnThượngHảichơi,“maymắn”gặpđượchaikẻlừađảo,đâylàhaibàihọcrấttốtchoViênViên.

Cảquátrìnhđivàvềchúngtôiđềuđitàu.Lúcđi,ngườicóvétrênchiếcgiườngđốidiệnvớigiườngcủamẹconchúngtôilàmộtngườiđànôngtuổitrungniênnhìnrấtphongđộ,ôngtanóitiếngphổthôngphagiọngThượngHải,bắtchuyệnvớimọingườixungquanhrấtlịchsự.ÔngtanóimìnhlàmộttrưởngphòngcủamộtcơquannọởThượngHải,rấtthôngthạocácnơiởThượngHải.Lúcđóchúngtôichưađặtnhànghỉ,ởThượngHảicũngkhôngcóngười

quen,chuẩnbịsaukhixuốngtàusẽtìmnhànghỉ,tiệnthểtôiliềnhỏithămngườinàykhuvựcnàogiaothôngthuậntiện,đồngthờicóthểtìmđượcnhànghỉcómứcgiávừaphải.Ôngtaliềnnóivớitôitênmộtnhànghỉ,bảoởđóvừasạchsẽvừarẻ.Tôihỏiôngtaphảiđinhưthếnào,ôngtanóicùnghướngvớinơimàôngtachuẩnbịđến,saukhixuốngtàucóthểcùngbắtmộtchiếctaxi,ôngtasẽđưachúngtôiđếnđó.

Mặcdùtronglòngtôicũngcóphầnlo,nhưngnhìnngườinàytrôngkhônggiốngngườixấu,hơnnữacảmthấygiữabanngàybanmặt,kểcảôngtacólàngườixấucũngkhôngcógìđángsợ;vàđốivớicáctròlừađảo,tôicũngđãcósựcảnhgiác.Chínhvìthếtôiliềncảmơnôngta,đồngthờinghĩchắclàngườitavôtưmuốngiúpmình,mìnhkhôngnêntùytiệnnghingờngườikhác.

Saukhixuốngtàu,đếnbãiđỗtaxigọimộtchiếctaxi,ôngtanóivớiláixecầnđếnđịađiểmnào,tôikhôngngherõ.Xechạyvàokhutrungtâm,đườngphốmỗilúcmộtnhộnnhịp,đôngđúc,tôicũngcàngyêntâmhơn.Khoảngnửatiếngsau,ôngtanóiôngtađếnnơirồinênsẽxuốngxetrước.Xevừadừnglại,ôngtaliềnđẩycửaxuốngxe,khôngdặnthêmláixenênđếnkhuvựcnào.Tôivộihỏiôngta,nhànghỉmàchúngtôicầnđếnphảiđinhưthếnào,ôngtachỉtaybângquơraphíatrướcnói,“Đimộtđoạnkhôngxanữalàtớithôi”.Tôicònđangđịnhhỏikỹhơn,thìôngtađãđóngsầmcửalại,đầukhôngngoáilạimàbỏđingay.Láixehỏitôiđiđâu,tôinóivớianhtatênnhànghỉđó,láixebảochưabaogiờnghethấy,anhrấtthôngthạokhuvựcnày,phíatrướckhôngcónhànghỉmàngườikianóiđâu.Vàthếlàtôimớihiểurarằng,tôiđãgặpmộtkẻlừađảo“đixechùa”.LúcđầuViênViênkhônghiểuđãxảyrachuyệngì,rõràngởđâykhôngcónhànghỉđó,tạisaongườiđólạinóicónhỉ?Đếnkhichúngtôiphảiquamấyngãnămngãbảymớitìmđượcmộtnhànghỉ,côbémớihiểuravấnđề,hỏitôicóphảingườiđóbịaramộtcáitênnhànghỉ,chỉmuốnngồixekhôngphảitrảtiềnhaykhônghảmẹ?Tôiliềncườinói:Conđoánđúngrồi.

SauđótôivàViênViênđãthảoluậnchuyệnnày,cảmthấybảnthânsựviệccũngkhôngcógìtotát,nhưngthửđặtgiảthiếttrongđócómốinguyhiểmgìlớnhơn,nếugặpphảisẽphảixửlýnhưthếnào.Sauđólạiphântíchngaytừđầuchúngtôinênlàmthếnàothìtránhđượcnhữngrủironày,từlầnsauđirangoàinênđềphòngnhữngchuyệnnàynhưthếnào…

Lúcđótôicóphầnbực,liềnbuôngramộtcâu“ThảonàongườitanóingườiThượngHảitinhranh”,độtnhiênpháthiệnramìnhcựcđoanquá,tôinóithế,khôngnhữngkhiếnViênViêncóấntượngrằng“ngườiThượngHảikhôngtốt,ngườiThượngHảichẳngragì”,màcònkhiếncôbékhôngcòncóthiệncảmvớithànhphốnàynữa,trongnhữngngàytiếptheo,erằngsuynghĩ

nàysẽảnhhưởngđếnchuyếnđichơicủacôbé.

Thếlàtôilạinói,thựcratinhranhlàmộttừcónghĩatốt,ngườitinhranhthựcsựlàngườidùngsựthôngminhcủamìnhlàmviệctốt,việclớn.ConxemThượngHảiđôngđúcnhộnnhịpnhưthếnày,chínhlàvìởđâycórấtnhiềungườidùngsựtinhranhcủamìnhvàonhữngviệcchínhnghĩa.Hànhvicủangườinàychỉcóthểgọilàranhmãnh,suốtđờicũngsẽchỉdừnglạiởđómàthôi.Khắpđấtnướcđâuđâucũngcónhữngngườiranhmãnhnhưvậy,họmãimãikhôngthểtrởthànhđạidiệnchomộtkhuvực.ChắcchắnThượngHảicũngcónhiềungườitốt,conxemchúláixetaxicũnglàngườitốtđúngkhông,nhânviênlàmviệctrongnhànghỉnàycũngrấttốt.

Thấytôinóinhưvậy,ViênViêncũngđãcảmthấyyênlòng.Tôinghĩ,trongchuyệnnàychúngtôikhôngbịthiệthạigì,lạicòncóthuhoạch.

MộttuầnởThượngHải,ViênViênchơirấtvui.Trướckhivềchúngtôicùngnhauragamuavétàu,lạigặpmộtchuyệnkhác,lạiđượchọcmộtbài.

Chúngtôiđangbướctrênconđườngđivềphíaquảngtrườngnhàga,mộtthanhniênvộivàngđiquachúngtôi,kiểunhưđangcóviệcgấp.Anhtarúttừtúiquầnsauramộtvậtgìđó,lôicảvítiềnra,làmrơixuốngđất,nhưnganhtakhôngpháthiệnra,vẫntiếptụctiếnvềphíatrước.TôivàViênViênvộigọingườithanhniênđólại,anhtakhôngnghethấy,vẫntiếptụcbướcđi.Thấykhônggọiđược,ViênViênliềncúingườixuốngđịnhnhặttúitiềnrồiđuổitheo,trongđầutôithoángquamộtýnghĩ,kéongaycôbélại.Vítiềntrôngrấtdày,tiếngrơixuốngđấtphảikhánặng,hơnnữachúngtôigọianhtatonhưvậy,anhtakhôngthểkhôngnghethấy-tuynhiên,cóthểanhtakhôngnghethấythật-tôikéoViênViênđuổitheoanhta,nóivớianhtarằngvítiềnrơirồi,chúngtôichỉvàochiếcvínằmdướiđấtcáchđóhơnmườimét.Lúcnàyanhtamớiđứnglại,giậnnhìnchúngtôimộtcái,khôngnóigìcả,quaylạinhặtvítiềnrồiđithẳngsangđườngđốidiện.

ViênViênthựcsựcảmthấykhóhiểutrướchànhđộngcủangườithanhniên,khônghiểutạisaoanhtakhônghềnóilờicảmơn,lạicòntỏtháiđộnhưvậy.Tôinóivớicongái,đâylàkẻlừađảođíchthực.Sauđócùngcôbéônlạinhữngtròlừađảomàchúngtôiđãtừngđọcđượcquasáchbáo,cótròkhágiốngvớitrườnghợpnày.Kẻlừađảodùngmộtvítiềnlàmmồidụ,gàimộtcáibẫytrongđó,đợibạnnhặtvítiềnlên,anhtasẽdùngthủđoạnđãchuẩnbịtừtrước,hoặclàlừabạnmộtsốtiền,hoặclàbắtchẹtbạnmộtkhoảntiền.Chúngtôitổngkếtrằng,mặcdùcáctròlừađảokhácnhauvềhìnhthức,nhưngquanhđiquẩnlạivẫnlàmột,đólàlợidụnglòngthamcủaconngười.

TrướcđâynhữnglờinhắcnhởcủatôiđốivớiViênViênvềviệcđềphòngkẻlừađảochỉlànhữngchuyệnđọcđượctrênbáochí,saulầnvachạmnày,côbéthựcsựđãcóđượcmộtsốkinhnghiệmđểphòngkẻxấu.Tôihỏiconvềsaunếugặpngườikhácrơiđồsẽlàmnhưthếnào.ViênViênnóinhưthếcũngkhôngthểkhôngquantâm,cóthểcóngườirơiđồthậtthìsao,nhưngkhôngthểtựmìnhnhặtmónđồđó.Tôikhencontrảlờiđúngrồi.

TôiluônlorằngtrướcđâyViênViênchưabaogiờgặpkẻlừađảothật,đếnkhigặplạimấtcảnhgiác.Chuyệnnàyxảyrathậtđúnglúc,haingườinàynhìnbềngoàikhôngcóvấnđềgì.Vìthếtôihỏi,lúcđầunhìnthấyhaingườinày,concónghĩrằnghọlàkẻlừađảokhông.ViênViêntrảlờikhông.Tôiliềnnói,khôngcókẻlừađảohoặckẻxấunàocóđặcđiểmnhậndạngcả,họgiốngnhưngườibìnhthường,thậmchícólúccònkhiếnngườitacảmthấyhọlàngườitốt,chínhvìthế,trongtìnhhuốngkhônghiểugìvềnộitình,tronglòngvẫnphảiđềphòngmộtsốngườivàmộtsốchuyện.

MặcdùhaisựviệcxảyratrongchuyếnđichơiThượngHảikhôngphảilàchuyệntốtđẹpgì,nhưngnócũnggiốngnhưviệnbảotàngtựnhiên,triểnlãmvănminhAiCậpcổ,tòathápKimMạo,BãiNgoài…màchúngtôithamquanmấyngàyhômđó,đềutrởthànhnộidungđángghinhớtrongchuyếndulịchnàycủachúngtôi,giúpchochuyếnđitrởnênphongphú,tôinghĩchúngcóýnghĩavôcùngquantrọngđốivớiViênViên.

MộtchuyệnxảyrasaukhitừThượngHảivềkhônglâukhiếnmỗilầnnhớlạitôilạicảmthấyvừasợvừamaymắn.Tôirấtcảmơnsựnhanhnhạycủacongái.TôinghĩcólẽchuyếnđichơiThượngHảiđãthựcsựkhiếncôbéhọcđượcmộtsốđiều.

Hômđólàthứbảy,giốngnhưbaongàycuốituầnbìnhthường,tôiđưaViênViênđixebusđếnnhàcôgiáodạyđànnhịđểhọcđàn.Họcxongchúngtôiravề,cảhaiđềumuốnđivệsinh,liềnvàomộtkháchsạnmàchúngtôivẫnhayvàonhưmọibận.

Kháchsạnđókhônglớnlắm,trướcđâychúngtôicũngđãtừngvàonhàvệsinhcủanómấylần.Kháchsạnlàmănkhátốt,kháchravàorấtđông.Sảnhlớnởtầngmộtcủanótuykhôngnhỏ,nhưnglạikhôngcónhàvệsinh,nhàvệsinhcôngcộngđặtởtầnghai,chínhvìvậylầnnàochúngtôicũngphảichạylêntầnghai.Nhàvệsinhđónằmhơikhuất,nhưngđènrấtsáng,cũngrấtsạchsẽ.

Hômđó,khiđiđếncổngkháchsạn,chúngtôicảmthấykhônggiốngvớibìnhthườnglắm,cổngđóng,bêntrongtốiom.Đẩycửavào,sảnhlớncũngrấttối,khôngcóđèn,cũngkhôngmộtbóngngười.Chúngtôikinhngạcnhìnxungquanh,khôngbiếtởđâylàmsaovậy.Khinhìnquanhlần

nữa,mớipháthiệnratrênchiếcghếsofatronggóctườngcómộtngườingồi,ôngtanhìnchúngtôibằngánhmắtlạnhlùng.Tôithắcmắchỏiởđâylàmsaovậy,ôngtanói“Chuẩnbịsửachữa,khôngkinhdoanhnữa”.Tôinóichúngtôiđếnđâykhôngphảiđểthuêphòng,màmuốnvàonhàvệsinhmộtlát.Ôngtalạnhlùngnhìnchúngtôi,sauđóchỉtaylêntrên“Ởtầngtrên”.Xemrangườinàylàngườigáccổngởđây,saukhicảmơnôngta,tôiliềndẫnViênViênđilêntầnghai.

Cảtòanhàtĩnhlặngnhưtờ,cầuthangkhôngcóđèn,rấttối.Chúngtôivừalênđượchaibậccầuthang,độtnhiênViênViênnói,mẹơiđừnglênnữa,mìnhmaurờichỗnàythôi!Câunóinàycủacongáichạmđúngvàonỗibấtantronglòngtôi,tôikhẽrùngmình,toátmồhôihột,quayngườikéoconđira.Tôinhìnthấyngườiđóđứngdậynhìnchúngtôi,tôicườivớiôngta,vừađivừachỉracổng:“Bốconbéđangđợiởcổng,chắclàanhấycũngmuốnđivệsinh”.

Khôngkịpđểngườikiaphảnứnggì,tôikéoViênViênđinhanhracửa,cốgắngkhôngđểmìnhluốngcuống.Đếnkhichúngtôibướcquacánhcửađó,cảmgiácantoànmớivâylấychúngtôi.

Khôngcóchuyệngìxảyracả,cólẽnếuchúngtôiđivệsinhcũngsẽkhôngsao.Nhưngthựcsựlàquámạohiểm.Chodùchuyệnđãxảyrarấtlâurồi,nhưngmỗilầnnhớđếnnó,tôivẫncảmthấysợhãi,hơnnữaluôntựtráchmình,khônghiểutạisaolúcđómìnhlạilẩmcẩmnhưvậy.ĐồngthờicũngvôcùngcảmơncongáiViênViêncủatôi,mộtđứatrẻmớicótámtuổi,thếmàlạiđềcaocảnhgiácnhưvậy,tôithựcsựkhâmphụccôbé.

Cuộcsốngchínhlàgiảngđườngtốtnhất,mỗisựtrảinghiệmđềulàmộttàisảnquýgiá.Chúngtacầnđểchotrẻcảmnhậnsựtốtđẹpcủacuộcsốngnhiềuhơn,nhưngcũngnênchotrẻbiếtcuộcsốngvẫncònnhữngcáitốităm,nguyhiểm.Nhưthế,chúngmớicóthểbảovệmìnhmộtcáchtốthơn.

Lưuýđặcbiệt

Xemtrênbáohoặctivicóchuyệnmộtsốngườibịlừa,nhấtthiếtphảikểchocontrẻnghe.Cácvụángâytổnthươngchotrẻem,sởdĩxảyra,làdongườilớnvàtrẻemthiếunhữngkiếnthứccơbảnvềcuộcsống,khôngđềcaocảnhgiác.

TôinóivớiViênViênrằng,khôngcókẻlừađảohoặckẻxấunàocóđặcđiểmnhậndạngcả,họgiốngnhưngườibìnhthường,thậmchícólúccònkhiếnngườitacảmthấyhọlàngườitốt,chínhvìthế,trongtìnhhuốngkhônghiểugìvềnộitình,tronglòngvẫnphảiđềphòngmộtsốngườivàmộtsốchuyện.

Chương7:HãythoátrakhỏinhữngngộnhậntronggiáodụcDòngsôngcóthểvẽmàuhồng

ViênViênhiếukỳđặtmộtngóntayxuốnghứng,đểnướcchảyquangóntay.Nướcchảyxuốnghếtrồi,côbéngẩngđầulêntrầmtrồ:“Nướckhôngcómàugìcả!”.

KhiViênViêncònhọcmẫugiáo,cómộthọckỳnhàtrườngmởmộtsốlớpbồidưỡngnăngkhiếu,mỗituầnhọchaibuổi,mỗihọckỳnộpbatrămtệ,aithíchhọcthìhọc.Cácbạnnhỏtronglớpđềuthinhauđăngký,ngườinàyđăngkýlớpmúa,ngườikiathíchhọchát.TừnhỏViênViênđãthíchhọcvẽ,côbénóimuốnhọclớpvẽ,chúngtôiliềnđăngkýchocon.

Saukhilớpnăngkhiếuđượcmởra,mỗituầnViênViênmangtừtrườngvềhaibứctranhdocôbévẽ,đềulànhữngbứctranhvẽcácconvậtnhỏbằngbútchì.Nhữngbứctranhnàyđềudựavàonhữnghìnhcôgiáođãvẽmẫuđểbắtchước,côgiáochấmđiểmngaytrênđó.Quanhữngbứcvẽcủacôbétôibiết,tiêuchíchođiểmcủacôgiáolàvẽgiốnghaykhông,vẽcànggiống,điểmsẽcàngcao.

Từđótrởđi,khivẽtranh,ViênViênbắtđầucốgắngtheođuổicáigọilà“giống”.Côbérấtthôngminh,trướcyêucầucủacôgiáo,tranhdocôbévẽcàngngàycànggiống,điểmcũngcàngngàycàngcao.Nhưngtôicũnghơitiếckhipháthiệnrarằng,đườngnéttrongbứctranhcôbévẽcàngngàycàngrụtrè.Đểvẽchogiống,ViênViênphảiliêntụcdùngtẩyđểxóa,chỉnhsửahếtlầnnàyđếnlầnkhác.Sovớinhữngbứctranhphóngkhoáng,tựnhiênmàcôbévẽngàytrước,cócảmgiáccâunệvàthiếuphóngkhoáng.

Mộtthờigiansau,lớplạibắtđầuhọcvẽbútmàu,ViênViênvôcùngphấnkhởi.Côbéthíchvẽtranhmàu.Mộthôm,côgiáogiaomộtbàitậpvềnhàchotrẻ,yêucầumỗingườivẽmộtbứctranhmộtbuổiđichơidãngoại,nóisẽchọnmộtsốbứctreoởphòngtriểnlãmtranhcủatrườngmầmnon.

Vừatừtrườngvề,ViênViênliềnsốtsắnglấyngaybútmàura,tìmmộttranggiấytođểvẽ.Côbévẽrấtsaysưa,cầmcâybútnàylênrồilạiđặtcâybútkiaxuống,đếnkhichúngtôigọiraăncơm,côbécònkhôngmuốnra.Côbéchỉănqualoavàimiếng,rồilạiquayravẽ.Đợiđếnkhitôirửabátxong,ViênViênmớivẽxong,đắcýmangrachotôixem.Cảmgiácđầutiêncủatôi

làcôbévẽrấtchuyêntâm,phốimàucũngrấtđẹp.Ôngmặttrờimàuđỏtỏaánhnắngrựcrỡ,giốngnhưmộtđóahoa.Lấynềntrắngcủagiấylàmbầutrời,bêntrêncómấyángmâymàuxanhnhạt;phíadướilàthảmcỏxanh,trênthảmcỏcómấycôbéđangnắmtaynhau.Bêncạnhcáccôbécómộtdòngsôngmàuhồng,đâylàmàumàcongáitôithích.Đểchomọingườibiếtđâylàdòngsông,côbécònvẽcảlànsóngvàmấychúcánhỏ.

Nhìnbứctranhcủacôbénămtuổinày,cácnétlóngngóng,nonnớt,dùngmàutáobạo,tôicảmthấyvuivìsựngâythơcủacongái.TôichânthànhkhenngợiViênViên:“Convẽđẹplắm!”.Đượcmẹkhen,côbétỏrarấtvui.

ChưabaogiờViênViênlạivẽchuyêntâmnhưvậy,tựmìnhcũngcảmthấyvẽrấtđẹp,cảmthấykhátintưởngrằngsẽđượcchọnvàdánởphòngtriểnlãm,liềnnóivớitôi:“Mẹơi,nếunhưtranhcủaconđượcdánởphòngtranhthìhàngngàyđếnđónconmẹđềuđượcnhìnthấy”.Tôinóinhấtđịnhngàynàomẹcũngphảixem.

TôibảoViênViênmaucấttranhvàđingủ,lúcchuẩnbịchovàobalô,côbésợcónếpgấp,tôiliềntìmmộttờbáocuộntranhlại,côbécẩnthậnđặtvàobalô.

ChiềuhômsautôiđiđónViênViên,nhìnthấycôbévẫnvuivẻchơiđùacùngcácbạnnhưmọibận,nhìnthấytôi,côbéliềnchạylại.Lúctôidắttaycôbérasảnhlớn,bấtchợtcôbésựcnhớrađiềugì,kéotaymẹ,ngẩngđầulênnhìnmẹ,mặtlộvẻấmức.Tôihỏisaovậy,ViênViênnói,mẹơi,tranhcủaconkhôngđượcchọn.Nướcmắtliềntràora.

Tôivộilaunướcmắtchocongái,hỏitạisao.Côbédẩumôi,ngừngmộtlát,mớilínhínói:“Vìconvẽsôngthànhmàuhồng”.Tôihỏi:“Vẽthànhmàuhồngkhôngđượcsao?”.“Côgiáonóisôngphảimàuxanhcơ,khôngđượcvẽthànhmàuhồng.Ngoàira,mâytrắngcũngkhôngđượcvẽthànhmàuxanh,convẽsairồi”.Congáinóivớigiọngbuồnbuồn.

Nhưcómộtcáigìđógiángvàolòngtôi,mộtbứctranhđượcchọnhaykhôngcũngkhôngquantrọnglắm,nhưngvìlýdonàymàkhôngđượcchọn,vàkhiếncontrẻphảinóimình“Vẽsairồi”,nhậnthứcnàybịrótvàođầucôbékhiếntôicảmthấyrấtbuồn.

TôixótxabếViênViênlên,thơmvàomáconbé,nói:Khôngsaođâuconyêuạ,conđừngđểý,khôngđượcchọncũngkhôngsao.ViênViêngậtđầuvớivẻbấtlực.

TôiđưaViênViênvềnhà,trênđườngđisuynghĩxemnênnóigìvớiconvềchuyệnnày.Tôihỏicôbé,conđãnộptranhchocôchưa?Côbébảokhôngđượcchọnthìkhôngphảinộp,conđangđểtrongbalô.

Vềđếnnhà,tôibảoViênViênlấytranhra,côbérúttranhtừtrongbalôra,tranhđãbịgấpvớirấtnhiềunếpgấp.

Tôibếcôbélênđùimình,cùngcôbéngắmbứctranhnày.Tôihỏi:“Tạisaoconlạivẽsôngthànhmàuhồng?”.Bénghĩmộtlát,lúngbúngnói:“Conkhôngbiếtlàtạisao,conchỉthấymàuhồngđẹpthôi”.

Tôinói:“Đúng,vẽtranhlàđểthấyđượcvẻđẹpcủatranh,chínhvìthếkhinóivềmộtbứctranh,chúngtathườngnóinóđẹphaykhông,khôngthểnóinósaihayđúng,cóđúngkhôngcon?”.Nghevậy,ViênViêncóvẻtánđồng,gậtđầu,độtnhiênlạiphủđịnhnói:“Dòngsôngkhôngphảimàuhồng,làmàuxanh,convẽsairồi”.Tôihỏicôbé,saolạibiếtdòngsôngcómàuxanhchứkhôngphảimàuhồng?

Tôibiếttrênthựctếcôbéchưabaogiờnhìnthấydòngsôngcả,kinhnghiệmcủacôbébắtnguồntừmộtsốbứctranhtrongsáchvởvàquanđiểmcủacôgiáongàyhômnay.ViênViênkhôngtrảlờiđượccâuhỏicủatôi,côbénghĩmộtlát,nóibằnggiọnghơicáu:“Kiểugìthìcũnglàmàuxanhmàmẹ”.

Tôinói,nào,chúngtasẽđixemnướccómàugì,rồitôiđứngdậy,dắtcôbévàobếp.

Tôilấyramộtchiếcbátsứmàutrắng,mởvòihứnglấymộtbátnước,đặttrênbàn,hỏiViênViênlàmàugì.Côbénhìnmộtlát,cóvẻkhótrảlời,rồilạinhìntôi,khôngbiếtnênnóilàmàugì.Tôihỏicôbécóphảilàmàuxanhkhông,côbélắcđầu.Tôihỏirốtcụclàmàugì,côbénghĩmộthồilâu,ấpúngnóirahaichữ“màutrắng”.

Tôilạitìmmộtchậunhựanhỏmàuđỏ,đổnướcvào,hỏicôbé:“Cóphảimàutrắngkhôngcon?”.Côbénhìnchậunướcđỏ,ngượngngùng,rồilạinhìntôi,hỏivớivẻranhmãnh“Mẹbảolàmàugìcơ?”.

Tôicười,bêchậunướcđỏlên,đổnướctừtừvàobình,vừađổvừanói:“Conxem,nướctrongsuốt,khôngcómàugìcả,đúngkhông?”.Nghetôinóivậy,ViênViênhiếukỳđặtmộtngóntayxuốnghứng,đểnướcchảyquangóntay.Nướcchảyxuốnghếtrồi,côbéngẩngđầulêntrầmtrồ:“Nướckhôngcómàugìcả!”.Vẻnhưđãhiểuravấnđề.Tôinói,connóiđúngrồi,vàlạiquayvềvớichủđềchính,đưacôbétrởlạivớibứctranhcủamình.

Tôibếcôbélên,cầmbứctranhlên,hỏi,thếconbảo,dòngsôngnênvẽmàugì?ViênViênkhôngnghĩngợigìmàtrảlờingay:“Vẽkhôngcómàugìcả”.Tôihỏi:“Thếconnêndùngcâybútnàođểvẽ?”.Côbéđangđịnhnói,nhưnglậptứclạingắcngứ,khôngtrảlờiđược.

Tôicười,“Khôngcócâybútnàolàkhôngcómàucả,đúngkhôngcon?”.ViênViêngậtđầu.Tôitiếptụchỏi,“Thếconbảo,rốtcụcnênvẽdòngsôngnhưthếnào?”.ViênViênchớpchớpmắt,nhìntôivớivẻkhóhiểu,khôngbiếtphảitrảlờinhưthếnào.Đếnđây,khôngthểvẽdòngsôngđượcnữa.Thấycôbéngơngácnhưvậy,tôibènthơmlênmácon.

Đểtrảlạichoconmàusắccủadòngsông,tôibuộcphảixóađimàucủadòngsôngtrước.ThếlàtôilạichậmrãinóivớiViênViênrằng:Khôngaicóthểquyđịnhdòngsôngbuộcphảivẽmàuxanh,bảnthândòngsôngkhôngcómàu.Nhưngkhivẽdòngsông,chúngtaluônmuốndùngmộtmàugìđóđểvẽ.Nếuvẽtranhchỉcóthểvẽmàusắcchânthực,thìchúngtasẽmãimãikhôngbaogiờtìmđượcmộtcâybútcóthểvẽdòngsông,đúngkhôngcon?ViênViêngậtđầu.

Tôitiếptụcnói:Vàcònrấtnhiềuthứkhácnữa,khôngthểtìmrađượcmàusắccủachúngtronghộpbútmàucủachúngta,nhưngchúngtavẫncóthểvẽrađượcchúng.Chínhvìthếconnênnhớrằng,mộtbứctranhchỉcóđẹphaykhôngđẹpmàthôi,khôngcóđúnghaysaiđâu.Concóthểmạnhdạnsửdụngcácloạimàusắc-dòngsôngcóthểvẽmàuhồng,chỉcầnconthích,nócóthểđượcvẽbằngbấtcứmàugì.

Giảithíchxongvấnđềmàusắccủadòngsông,ViênViênvuivẻquayrachơi.Tronglòngtôivừalolắngvừacảmthấybấtlực,tôimuốndùngquanniệmnàyđểgâyảnhhưởngchocongái,bảovệtrítưởngtượngcủacôbé.Nhưngtôiđâudámdẫnmộtđứatrẻnonnớtđinghênhchiếnvớinhữngđiềubấtcậptronggiáodục.Đơngiảnnhấtlàvấnđềsaunàycóđểchocontiếptụctheohọclớphọcvẽnàynữahaykhông.

Nếutiếptụchọc,thìphảinghelờicôgiáo,khôngthểvẽdòngsôngthànhmàuhồng.Mỗilầnlênlớp,côgiáođềuramộtcáikhungchocontrẻ,trítưởngtượngcủatrẻsẽbịbópnghẹtdầndần.Nhữnglớphọcvẽnhưthếnày,chỉcóthểkhiếntrítưởngtượngcủatrẻngàycàngtrởnênnghèonàn.Nếukhônghọcnữa,khicácbạnnhỏkhácđềuđượchọcgiờnăngkhiếu,congáingồitrênghếthèmthuồngnhìncácbạnđira,chắcchắncôbésẽrấttủithân,làmsaocôbécóthểhiểuđượclýdotựnhiênlạibắtcôbénghỉhọcgiữachừng?Làmsaocóthểgiảithíchchocôbéhiểusựlolắngnàycủatôi?

Tôithanthầm,tronglòngchỉmuốntrườngmầmnonxóalớphọcvẽ,nếunhưthế,dùchocóphảinộpthêmbatrămtệnữatôicũngsẵnlòng.

Lưuýđặcbiệt

Khôngaicóthểquyđịnhdòngsôngbuộcphảivẽmàuxanh,bảnthândòngsôngkhôngcómàu.Nhưngkhivẽdòngsông,chúngtaluônmuốndùngmộtmàugìđóđểvẽ.Nếuvẽtranhchỉ

cóthểvẽmàusắcchânthực,thìchúngtasẽmãimãikhôngbaogiờtìmđượcmộtcâybútcóthểvẽdòngsông.

Mộtbứctranhchỉcóđẹphaykhôngđẹpmàthôi,khôngcóđúnghaysaiđâu.Concóthểmạnhdạnsửdụngcácloạimàusắc-dòngsôngcóthểvẽmàuhồng,chỉcầnconthích,nócóthểđượcvẽbằngbấtcứmàugì.

Khôngvàolớptiềntiểuhọc

Lớphọctiềntiểuhọcpháttriểnđếnngàyhômnay,sựtồntạicủanóđãbiếnthànhchứng“tăngsinhxương”trongchươngtrìnhgiáodụcbìnhthường.Nhưngcáithừanàyhiệntạilạiđượcnhiềungườicholàđôicánhtrênlưngthiênthần,chorằngcái“nhiều”nàytốthơnlà“ít”,đâythựcsựlàmộtsailầm!

Mộtngườibàcongọiđiệnthoạichotôi,chịđangphảiđốimặtvớisựlựachọncónênchoconhọclớptiềntiểuhọchaykhông.

Conchịchỉcònthiếumộtthángtuổinữalàcóthểvàolớpmột1),nhàtrườnggợiýrằng,nếunộpmộtkhoảntiềnthìconchịcóthểvàolớpmột,nếukhôngsẽphảihọclớptiềntiểuhọc.Mọingườixungquanhchịnóinênhọclớpmột,cóngườilạinóinếuphảinộptiềnthìthàđihọclớptiềntiểuhọccònhơn,contrẻcònđượchọcthêmmộtnăm.Chịkhôngbiếtquyếtđịnhnhưthếnào.Tôibiếtconchịrấtthôngminh,vớitrìnhđộnhưcháu,họclớpmộthoàntoànkhôngcóvấnđềgì.Tôiliềnnóivớichị,họcđượclớpmộtlàtốtnhất,nếukhôngđượcthìtiếptụcởlạitrườngmầmnon,đừngđihọclớptiềntiểuhọc.

Tôiluônphảnđốichotrẻđihọclớptiềntiểuhọc.

Hầuhếtphụhuynhđềukhôngbiếtđượcnguồngốccủalớptiềntiểuhọc,thựcrachỉcầntìmhiểumộtchútnguyênnhânrađờicủanó,sẽpháthiệnrarằngsựtồntạicủanótrongxãhộihiệnnaylàbấthợplý.

LớptiềntiểuhọclàmộtsảnphẩmcủathờibaocấpởTrungQuốc.

Nóxuấthiệnsớmnhấtvàothậpniên1980.Lúcđótỉlệtrẻemtrongđộtuổiđimẫugiáoởthànhphốđangbùngnổ,nhưnglúcđótrườngmầmnontưthụcrấtít,nhucầuđihọcmầmnoncủatrẻkhôngđượcgiảiquyết,vìthếđãápdụngbiệnphápđểtrườngtiểuhọcmởramộtsốlớptiềntiểuhọcđểgiảiquyếtvấnđềgiáodụctiềntiểuhọcchomộtsốhọcsinh-cóthểthấysựxuấthiệncủalớptiềntiểuhọcchủyếulàxuấtpháttừnhucầugiảiquyếtvấnđềhọchànhchohọcsinhởđộtuổimầmnon,khôngphảilàsựkếtiếpmangýnghĩagiáodục.

NhữngnămquakinhtếTrungQuốcđãpháttriểnkhámạnh,tỉlệsinhthấp,hàngloạttrườngmầmnontưthụcxuấthiện.Vấnđềhọcsinhđihọctrườngmầmnonkhôngcòngìkhókhăn,nhưnglớptiềntiểuhọcđãtồntạihơnhaimươinăm,vàtừthànhphốlanrộngranôngthôn,ngàycàngdanhchínhngônthuận,dườngnhưlàmộtsựthiếtkếhợplýcăncứvàonhucầuhọctậpcủatrẻem.Cábiệtcòncómộtsốđịaphươngthậmchílàdocơquanchủquảngiáodụcquyđịnh,tấtcảhọcsinhtrướckhivàotrườngtiểuhọcđềuphảihọclớptiềntiểuhọc.

Tạisaolạixuấthiệnhiệntượngđánglẽphảibiếnmấtnhưnglạikhôngbiếnmấtnày?Điềunàychothấynócónềntảngđểtồntại.Nềntảngnàychínhlà:Nhàtrườngmuốnmởlớptiềntiểuhọc,phụhuynhmuốnchoconvàohọccáclớpkiểunày.

Nhàtrườngmởlớplàdocómụcđíchrấtrõràng.Lớptiềntiểuhọckhôngnằmtrongchươngtrìnhgiáodụcbắtbuộccủaquốcgia,cóthểtựchủtrongviệcthutiềnhọcphí,sinhhoạtphí.Năm1985,mứcgiáquyđịnhcủathànhphốBắcKinhlàmỗiembamươitệmộttháng,thờikỳđómứcgiánàykhônghềrẻ.Mấynămnaygiácảleothang,đãlêntớivàitrămtệthậmchíhàngnghìntệ,cộngvớicácloạitiềnkhác,nguồnthurấtkhảquan.Cũngcónghĩalànólàmộtnguồnthunhậpcủatrường,làmột“miếngthịtbéo”.Mặcdùvàinămgầnđâymộtsốchínhquyềnđịaphươngđãýthứcđượcsựkhôngcầnthiếtcủalớptiềntiểuhọc,racôngvănyêucầukhôngđượcmởmôhìnhlớphọcnày,nhưngvìkhôngmạnhtay,cáctrườngtiểuhọcvẫnđượclénlútmở.

Đứngtrêngócđộcủaphụhuynh,phụhuynhmuốnchoconvàohọclớptiềntiểuhọc,phầnlớnlàdoaduatheophongtrào.Mộtlàlầmtưởngrằnglớptiềntiểuhọclàbướcđệmnốiliềntrườngmầmnonvàtrườngtiểuhọc,nhưmuốnvàolớpbathìphảihọclớphaivậy;hailàxuấtpháttừsựlolắngvềthànhtíchhọctậpsaunàycủacon,chorằnghọclớptiềntiểuhọclàđược“đặtnềnmóngtrước”,làđitrướcmộtbướctrongviệchọc.Điềunàygiốngnhưviệcmàngườibàconnàycủatôibănkhoăn,chịnói,mọingườixungquanhđềuchoconhọclớptiềntiểuhọc,đếnkhivàolớpmột,đãhọchếtphiênâmvàphépcộng,trừtrongphạmvimộttrămrồi.Nếuconchịkhôngvàolớptiềntiểuhọc,nềntảngsẽkhôngvữngbằngcácbạn,nhưthếkhôngphảilàtụthậumộtbướcsovớingườitahaysao.

Suynghĩ“đặtnềnmóng”nàycủangườibàconcủatôilàkhátiêubiểu,nhưngđâylàmộtsựngộnhậncủabốmẹ.Mộtlàkhônghiểurõcontrẻcầnphảiđặt“nềnmóng”gì,hailàkhôngnắmđượctìnhhìnhchungvềlớptiềntiểuhọc.

Tôinóivớichịrằng,nếubốmẹbỏtiền,nhàtrườngthutiền,vàkếtquảlàcontrẻtạođượcnền

móngtốtsaukhihọclớptiềntiểuhọc,vượtđượcbạnbèthìcũngrấtđángđểlàm.Nhưngquathựctếcủamấynămgầnđâythìthấyrằng,kếtquảhoàntoànngượclại,đúnglàgiáodụctiềntiểuhọcđãtạođượcmột“nềnmóng”chotrẻ,nhưngthườnglànềnmóngxấu.

Quađiệnthoạitôicóthểcảmnhậnđượcsựkinhngạccủangườibàcon,cóthểđâylàlầnđầutiênchịnghethấycáchnói“nềnmóngxấu”.Chịkhôngthểngờrằng,chocontheohọclớptiềntiểuhọclạiđemlạikếtquảxấu.Thựctếnhữngđiềumàchịkhôngnghĩtớicũnglàđiềumàhầuhếtcácbậcphụhuynhđềukhôngnghĩtới,vìthôngthườnghọkhôngnắmđượctìnhhìnhsau:

HiệnnayBộgiáodụcTrungQuốcchỉđưaraýkiếnmangtínhchỉđạođốivớilớptiềntiểuhọc,khôngthốngnhấtkhungchươngtrìnhvàgiáotrìnhgiảngdạyđốivớicáclớpnày.Chínhvìthế,lớptiềntiểuhọcdạythếnào,hoàntoànlàdotrườngtiểuhọctựquyếtđịnh,hoặclàdựavàocảmnhậncủagiáoviên.Mặcdùlớptiềntiểuhọcđemlạilợiíchkinhtếchotrườngtiểuhọc,nhưngdotínhchấtkhôngphảilàgiáodụcbắtbuộccủanó,thànhtíchdạyhọccủalớptiềntiểuhọckhôngcầnphảitínhvàothànhtíchdạyhọcchungcủacảtrường,thôngthườngnhàtrườngkhôngcoitrọngmảnggiáodụcnày.

Trongquátrìnhquảngcáotuyểnsinh,gầnnhưtấtcảcáclớptiềntiểuhọcđềunói,nhàtrườngsẽbốtrímộtđộingũgiáoviêngiỏi,giàukinhnghiệmcholớptiềntiểuhọc.Nhưngtrênthựctế,lớptiềntiểuhọc“ănnhờởđậu”trongtrườngtiểuhọcthườngbịgạtrarìa.Ngoàiviệcthiếtbịdạyhọckháđơngiản,điềuquantrọnghơnlà,nhàtrườngsẽkhôngbốtrígiáoviêngiỏichocáclớpnày.Theonhữnggìmàtôiđãtừngchứngkiến,từngđượcnghenói,nhữnggiáoviênmànhàtrườngcửrađểdạylớptiềntiểuhọcthườnglànhữngngườidạykhôngtốt,hoặcquanhệvớilãnhđạokhôngragì.Hiệutrưởngkhôngthểchohọnghỉviệc,thếlàliềngiaochohọdạylớptiềntiểuhọc.

Cũngcótrườngthiếugiáoviên,liềnthuêmộtsốgiáoviênđãnghỉhưuởngoài.Thôngthườngngườitachorằng,giáoviênnghỉhưu“giàukinhnghiệm”.Nhưngtrênthựctế,họkhôngcónghiêncứugìnhiềuvềphươngphápgiáodụcdànhchotrẻemtrướcđộtuổiđihọc.Cáigọilà“kinhnghiệm”chỉlàmộtsốphươngphápdạyhọcsinhtiểuhọcnămxưa.Hơnnữamấychụcnămqua,doyêucầucủaBộgiáodụcđốivớigiáoviêntiểuhọckhôngcao,rấtnhiềugiáoviêncótốchấtvănhóahoặctốchấtgiáodụckháthấp.Tuổinghềcủahọcóthểlàbốnmươinăm,nhưngkhôngcónghĩalàcó“bốnmươinămkinhnghiệmdạyhọc”.Nhữngkinhnghiệmđóvốnkhôngthíchhợplắmvớihọcsinhtiểuhọc,càngkhôngthíchhợpvớicácemtrướcđộtuổiđihọc.

Chínhvìthế“lớptiềntiểuhọc”hiệnnaykhôngphảilà“giáodụctiềntiểuhọc”theoýnghĩacủa

giáodụchọc,vềcơbảnnóchínhlàbảnthunhỏcủalớpmột.Mặcdùsốgiờhọccủalớptiềntiểuhọcíthơnlớpmộtmộtchút,thờigiantrẻchơiđùachiếmnhiềuhơn,thờigianđihọcvàtanhọccũngtựdohơncácemlớpmột,nhưngmôhìnhgiáodụctổngthểvàkhuynhhướnglựachọngiátrịlạigiốngnhưlớpmột.

Xétvềhìnhthứclênlớp,mỗiemhọcsinhđềucómộtbànhọccốđịnhcủamình,cóbàitập;xétvềnộidung,chủyếulàhọcphiênâm,viếtchữ,từtiếngAnh,phépcộngtrừtrongphạmvimộttrăm…Giáoviênluônyêucầuhọcsinhphảingoanngoãnngồiđúngvịtrí,nghiêmtúcnghegiảng,hàngngàyyêucầuhọcsinhphảiviếtchữmớivàphiênâmvàovở,đồngthờichấmđiểmchohọcsinh,thậmchícònbốtríbàitậpvềnhà.Mụctiêucủagiáoviênlàrènchotrẻbiếtnghelời,nhậnđượcmộtsốmặtchữ,viếtbàitậpthẳnghàng.Điềunàykhiếngiáoviêncảmthấymìnhđãđạtđượcmộtsốthànhtích,những“thànhtích”nàythườngcũngđượclãnhđạonhàtrườngvàphụhuynhcôngnhận.Đặcbiệtlàphụhuynh,cảmthấytrướckhivàolớpmộtconmìnhđãnhậnđượcmặtchữvàbiếtlàmbàitập,chorằngconmìnhkhông“thuatrênvạchxuấtphát”.

Nhưngtấtcảnhữngđiềunàylà“thắng”haysao?

Cáchhọcmáymóc,khônghềcótínhsángtạovàpháthiệnniềmhứngthúcủalớphọctiềntiểuhọc,kểcảápdụngvàocáclớpcaocủakhốitiểuhọc,cũngrấtcứngnhắc,huốngchilàápdụngvàocácemchưađihọc.Lớphọctiềntiểuhọccólênlớp,cókỷluật,cóbàitập,nhưnglạikhôngcóhoạtđộngtrítuệ.Hoạtđộngdạyhọccủalớptiềntiểuhọcchủyếubắthọcsinhphảilaođộngtríócmộtcáchbiếndạng,tiêucực.NhàgiáodụcngườiLiênXôVasylOlexandrovychSukhomlynskynói:“Phàmlànhữngnơikhôngđểtrẻemhàngngàypháthiệnramốiliênhệnhânquảgiữacáchiệntượngtrongthếgiớixungquanh,tínhhiếukỳvàlònghamhiểubiếtcủatrẻsẽbịdậptắt”(1)-mấtđitínhhiếukỳvàlònghamhiểubiếtlàđiềucựckỳnguyhiểmđốivớiviệchọctậpcủatrẻ.

__________________

(1)Theoquyđịnh,tuổiđihọclớpmộtcủahọcsinhTrungQuốclàtrònsáutuổi(tínhđếnngày1-9củanămemđóđihọc).Cũngcónghĩalà,nhữngemsinhtrước1-9mớiđượcvàolớpmộtcủanămđó,nhữngemsinhsau1-9phảilùilạimộtnăm(ND).

Cũngcónghĩalà,xétvềtìnhhìnhchungcủa“lớptiềntiểuhọc”củaTrungQuốchiệnnay,khôngnhữngkhôngcăncứvàotìnhhìnhpháttriểntâmsinhlýcủatrẻđểchúngtiếnthêmmộtbướcvềtrítuệ,thóiquen,tínhsángtạo,màcòngâytrởngạichocácvấnđềnày.Chínhvìvậy,

lớptiềntiểuhọcpháttriểnđếnngàyhômnay,sựtồntạicủanóđãbiếnthànhchứng“tăngsinhxương”trongchươngtrìnhgiáodụcbìnhthường.Nhưngcáithừanàyhiệntạilạiđượcnhiềungườicholàđôicánhtrênlưngthiênthần,chorằngcái“nhiều”nàytốthơnlà“ít”,đâythựcsựlàmộtsailầm!

Mongcontrẻthắngtrênvạchxuấtphát,thựctếlàtróichặtđôichâncủatrẻđếnmứctêliệttrênvạchxuấtphát.

Tôinóisơquavớingườibàconnhữngđiềutrên,chịcóphầnhiểu,nhưngvẫnhơilolắng.Chịnói:Chịcũngđãtừngđọcmộtsốsách,nóigiáodụctrẻemgiaiđoạnsớmrấtquantrọng,nóilànếukhônglàmtốtgiáodụcvỡlòng,saunàycontrẻhọchànhsẽrấtchậtvật.

Tôihiểuýchị,bènnói,chịnóiđúng,giáodụctrẻemgiaiđoạnsớmrấtquantrọng,mộtngườiđượcgiáodụcvỡlòngngaytừsớmhaykhông,trìnhđộtrítuệcủaanhtasẽcósựkhácbiệtrấtlớn.Giáodụcvỡlòngbắtđầucàngsớmcàngtốt,thậmchícóngườitừngnóirằng,nếubạnbắtđầugiáodụctrẻtừngàythứbasaukhitrẻchàođờithìbạncũngđãchậmhaingàyrồi.VasylOlexandrovychSukhomlynskynói,“Huấnluyệntrítuệbắtđầutừthờiđiểmcàngxavớithờigianchàođờicủatrẻ,thìđứatrẻnàycàngkhógiáodục”(1).“Huấnluyệntrítuệ”màôngnóitớiởđâyđồngnghĩavới“giáodụcvỡlòng”.

________________

(1)VasylOlexandrovychSukhomlynsky,Lờikiếnnghịvớicácnhàgiáo,ĐỗĐiệnKhôndịch,NXBKhoahọcgiáodục,táibảnlầnthứnhấttháng6-1984,tr.323.

Hiệngiờđiềumàchúngtacầnphảithảoluậnlà,họcởlớptiềntiểuhọclà“giáodụcvỡlòng”ư?

Vềmặthìnhthức,giáodụcvỡlòngtốtphảimangtínhtròchơi,khôngcógìtróibuộc,phongphú,liênquanvớicuộcsống.Trongnộihàmcầncóhàngloạtchứcnăngkhaisángtrítuệnhưhuấnluyệnkỹnăng,pháttriểnngônngữ,gợimởtrítưởngtượng…Nhưngcôngtácdạyhọcởlớptiềntiểuhọchiệnnaynóngvộitrongviệcmuốntrẻnắmđượccáckiếnthứctrongsáchvởvàkiếnthứcthicử.Bànhọcđãhạnchếsựtựdocủatrẻ,nộidunghọcmangtínhkhépkínđãtróibuộctrítưởngtượngcủatrẻ,phươngthứcdạyhọcđãđingượclạivớibảntínhcủatrẻ,nhữngbàitậpvôvịđãlàmtrẻmấtđilòngnhiệttìnhđốivớiviệchọc-đólàmộtcáchhọcmangtínhvụlợi,mangtínhnôdịch,nókhiếntrẻcáchxahuấnluyệntrítuệ,đivềmặttráicủa“giáodụctrítuệ”,làhànhviphảngiáodụctrítuệ,cùnglắmnóchỉđượcgọilà“họctrước”,chứkhôngthểgọilà“giáodụcvỡlòng”.

Ngườihọhàngcủatôiimlặngởđầubênkiađiệnthoại,cólẽchịđangsuynghĩđiềugì.Mộtlátsau,chịnói,lầnđầutiênchịđượcnghethấycáchphântíchnhưthếnày,chịcầnphảiđượctiêuhóatừtừ.Chỉcóđiềuvẫncònmộtvấnđề-chịngậpngừngmộtlát,sauđónói:Khôngchỉlànghengườikhácnói,bảnthânchịcũngđượctậnmắtnhìnthấymộtsốemđãtừnghọclớptiềntiểuhọc,saukhivàohọc,cácemvẫngiỏihơnnhữngemkhôngđihọc.

Đúnglàcóchuyệnnhưvậy,đâychínhlàđiềumàtôichuẩnbịnóivớichị.

Tôinói,emhiểucái“giỏi”màchịnóiởđâylànhậnbiếtmặtchữ,tínhtoánvàthi,nhưngsựphánđoánnàyrấtphiếndiện.Hiệnnayvấnđềlớnnhấttồntạitronggiáodụctiểuhọclàmôhìnhdạyhọcvàkhuynhhướnglựachọngiátrị.Từnhàtrườngđếngiáoviênvàcuốicùnglàphụhuynh,mọingườiđềukhônghiểurõphươngphápvàmụcđích,lýgiảimộtcáchbềmặtcácvấnđềgiáodục,hìnhthànhnênmộtsốcáchphánđoángiátrịdịdạngvànôngcạntronggiáodụctrẻem.Vàcôngtácdạyhọcởlớptiềntiểuhọcđãhùatheokhuynhhướnglựachọngiátrịsailầmnày,đểtrẻsớmtỏra“thànhthạo”trongviệclàmbàitập,thicửhoặcgiữkỷluật.Nhưngđólà“giỏi”ư?

Tạmthờikhôngnóitrongsự“thànhthạo”nàybaohàmbaonhiêuhànhviphảngiáodục,đểlạibaonhiêuhậuhọa,chỉriêngnhữngcáigọilà“thếmạnhtronghọchành”màtrẻbiểuhiệnracũngngắnngủi,trạngtráikhôngduytrìđượcbaolâu.Chiếnlượcbồidưỡngcảđờimộtconngườicũngnhưchiếnlượcchạydài,ngườilúcđầuchạytrướckhôngcónghĩasẽmãimãidẫnđầu.Nếukhôngtincóthểvàocáclớpba,lớpbốnđểđiềutra,sựkhácbiệtvềthànhtíchhọctậpcủacácemcómốiquanhệnhânquảvớivấnđềcóthamgialớphọctiềntiểuhọchaykhông.

Nhữnglờiphântíchcủatôicóthểđãlàmchịđộnglòng,chịnói,ừ,hìnhnhưđúnglànhưvậy,tạisaolạinhưthếnhỉ?

Tôinói,tronggiáodụcđãcópháthiệnnhưthếnàytừlâu,nếutrongquátrìnhhọc,trẻemkhôngthôngquasựnỗlựccủamìnhđểgiảiquyếtmộtsốvấnđề,khôngcảmnhậnđượcniềmvuicủaviệckhắcphụckhókhăn,màchỉnhaiđinhailạinhữngcáiđãbiết,sẽkhiếnchúngtrởnênlãnhđạmvàcótháiđộkhinhmiệtđốivớitrithức.Nhữngemđãtừnghọc“lớptiềntiểuhọc”sẽnắmtrướcđượcmộtsốkiếnthứcsovớicácemkhác;vậythìcácemsẽkhôngcócảmgiácmớimẻ,hứngthúpháthiệncáimới,khắcphụckhókhăn.Cácemrấtdễtrởnênnôngnổi,khôngchămchỉtronghọctập.Ngườilớntưởngrằnghọclạimộtlầnnhữngcáiđãhọc,cáigốccủacontrẻsẽchắchơn,thựctếlạithườngkhôngnhưvậy.

Hơnnữa,dotrìnhđộcủađộingũgiáoviênởcáclớptiềntiểuhọckhákém,hầuhếtgiáoviên

cótốchấtkhôngcao,phươngphápdạyhọckhôngphùhợp,dễgâyảnhhưởngtiêucựcchocontrẻ,khiếntrẻchánhọc,dễkhiếntrẻmấthứngthúđốivớichuyệnhọc,thậmchínảysinhtâmlýsợhãi.“Hứngthúchínhlàthiêntài”,tronghọctậpcósự“thôngminh”hoặc“chạytrước”nàođịchđượcvớihaichữ“hứngthú”này?Chínhvìvậy,“tháiđộhọctập”và“hứngthúhọctập”mớilànhữngthứquýgiánhất,mớilà“nềnmóng”quantrọngnhất,tiềmnăngvàtrítuệmàtrẻthểhiệntrongtươnglaicũngbắtnguồntừhaiphươngdiệnnày;vàcáchgiáodụcmuốnmauchóngthànhcônglạibiếntrẻthànhmộtquảpháohoa,chỉcóthểrựcrỡtrongthờigianrấtngắn.

Xemranhữnggìtôinóiđãảnhhưởngthựcsựđếnngườibàcon,chịnói,lúcđầusuynghĩcủachịcũngrấtđơngiản,khôngcóýđịnhđểchoconhọcđượcbaonhiêukiếnthứctronglớptiềntiểuhọc,chỉcóđiềuhọcởtrườngmầmnonlàchơi,ởlớptiềntiểuhọccũnglàchơi,lớptiềntiểuhọcítnhiềugìthìcũngcònhọcđượcmộtsốthứ,họcđượcbaonhiêuhaybấynhiêu.Hiệngiờxemra,kểcảlànghĩnhưvậy,cũngkhôngcầnthiếtphảichocontheohọcởlớptiềntiểuhọcnữaư?

Suynghĩbanđầunàycủachịquảthựcrấtphổbiến.Cólẽrấtnhiềuphụhuynhcũngnghĩnhưvậy.Chorằnglớptiềntiểuhọc“ítnhiềucũnghọcđượcmộtsốthứ”.Suynghĩnàybaohàmmộtsựngộnhậnrấtđiểnhìnhtronggiáodụchiệnnay,đóchínhlàcoinhẹquyềnchơiđùacủatrẻ.Coichơiđùalàcáivôgiátrị,chorằngchơiđùacóthểítcóthểnhiều,cóthểcócóthểkhông,chorằng“họckiếnthức”làcógiátrị,họcbaogiờcũngtốthơnlàkhônghọc.Nhữngbậcphụhuynhcóquanđiểmnàykhôngbiếtrằng,đốivớinhữngđứatrẻđangcònnonnớt,sựtrưởngthànhvềtrítuệkhôngphảiđượctiếnhànhtrướcbànhọc,mànằmtrongquátrìnhchơi.

TrongcuốnsáchEmilecủamình,Jean-JacquesRousseauđãđềramộtnguyêntắcgiáodục“táobạonhất,quantrọngnhấtvàhữudụngnhất”,tứctrongviệchọctậpcủatrẻgiaiđoạnđầu,“Khôngnhữngkhôngnêntranhthủthờigian,màcònbuộcphảiđểthờigiantrôiquamộtcáchthoảimái”(1).Điềumàôngnhấnmạnhlà,cầnphảiđểcontrẻđượcchơitròchơimộtcáchthoảimái,phảnđốiviệcdùngthờigianhọcđểlấpkínthờigianchơitròchơicủatrẻ.Đốivớiviệcdạyhọcởlớptiềntiểuhọchiệnnay,chodùbạncóđặtrayêucầuhọctậpđốivớitrẻhaykhông,chỉcầnđưatrẻvàolớptiềntiểuhọc,môitrườngnàysẽtướcđoạtquyềnchơiđùacủatrẻ.

__________________

(1)VasylOlexandrovychSukhomlynsky,Lờikiếnnghịvớicácnhàgiáo,ĐỗĐiệnKhôndịch,NXBKhoahọcgiáodục,táibảnlầnthứnhấttháng6-1984,tr.323.

Trẻemtuổicàngnhỏ,tínhcấpbáchcủagiáodụcvỡlòngcànglớn,càngcầnphảicómộtmôitrườngpháttriểntrítuệtốt.Thờigianvàngpháttriểntrítuệcủatrẻbịcướpđimộtnăm,saunàykhôngbiếtsẽcóbaonhiêutổnthất.Tâmlýhọcchorằngthờikỳtốtnhấtđểpháttriểntrítuệcủatrẻemlàtrướcsáutuổi,xétvềýnghĩanày“thờigianthựcsựlàvànglàbạc”,làmsaochúngtacóthểbiếnquãngthờigianquýnhưvàngnàythànhmộtthanhsắtrỉ.Chodùchỉlàchơiđùathuầntúykhôngphảihọcgìhết,cũngtốthơnlàviệc“họctrước”đingượclạivớibảntínhcủatrẻ.

Trênthựctế,vấnđềtồntạiởcáclớptiềntiểuhọchiệnnayđãbắtđầuđượcmọingườichúý,vàinămgầnđâycácđịaphươngthinhauxóabỏlớptiềntiểuhọc.ThànhphốBắcKinhđãracôngvăn,quyếtđịnhsẽtừngbướcxóabỏlớptiềntiểuhọctrướcnăm2010.Quyếtđịnhnàyrấttốt,nhưngkhônghiểusaophảitiếnhànhchậmnhưvậy,cólẽlàdocóquánhiềuvấnđềlợiíchdínhdángvàochăng.

Đầunăm2008,mộttờbáoởBắcKinhđãphốihợpvớimộtkênhgiáodụcInternetnổitiếngtiếnhànhmộtcuộcđiềutra,kếtquachothấy,trongvấnđềcónênhọclớptiềntiểuhọchaykhông,chỉcómườitámphầntrămphụhuynhchorằng“khôngcầnthiếtphảihọc”,vàtrênnămmươiphầntrămphụhuynhchorằngnênchocontheohọclớptiềntiểuhọc-consốnàyquảlàrấtlớn,cóthểtưởngtượng,đằngsaunó,làmộtthịtrườngbéobởbiếtbao.

Hiệntạikhôngchỉmỗitrườngtiểuhọcmớimởlớptiềntiểuhọc,mộtsốnơikhácnhưcungthiếunhi,cơsởdạythêmtưthụccũngtổchức.Tiểuhọchóatrườngmầmnon,đâythậmchíđãtrởthành“nétđặcsắc”củarấtnhiềutrườngmầmnon,nhữngtrườngmầmnonnày,khinóiđếnthếmạnhcủatrườngmình,sẽlấycácnộidungnhư“dạyhọcsongngữ”,dạynhậnbiếtmặtchữ,toánhọc...làmtrọngđiểmđểtuyêntruyền.

Mệnhlệnhhànhchínhcóthểkhiếnlớptiềntiểuhọchiệnnaybiếnmất,nhưngcóthịtrườngnhưthếnày,chắcchắnnósẽxuấthiệnnhữngbiếnchủngmới,diệnmạomới.TronglúcchínhquyềnthànhphốBắcKinhquyếtđịnhtừngbướcxóabỏlớptiềntiểuhọc,trườngdạythêmnổitiếngcủathànhphố“TrườnghọcVĩNhân”lạibắtđầuquảngcáotuyểnsinh“lớptiềntiểuhọcbántrú”,quadanhmụccácmônhọcmàhọcungcấpcóthểthấy,cũnglàlấyviệchọcvănhóalàmnộidungchính.KếhoạchPRcủatrườnghọcnàythựchiệnrấttốt,họluônnắmbắtđượctráitimcủaphụhuynh.

Giáodụcvỡlòngcóthểkhiếncontrẻtrởthànhthiêntài,trongkhiviệc“họctrước”khôngthíchhợpchỉcóthểbiếntrẻthànhkẻbấttài.Mụcđíchcủaviệcphảnđối“lớptiềntiểuhọc”,làmuốntrảlạichotrẻchươngtrìnhgiáodụctốttrướckhiđihọc.

Saucuộcnóichuyệndàiquađiệnthoạivớingườihọhàng,cuốicùngđãkhiếnchịtinrằngkhôngnênchocontheohọclớptiềntiểuhọc,tôicảmnhậnđượcsựhàilòngcủachị,tâmtrạngrấtvui,điềunàycũngkhiếntôirấtvui.

Vừacúpmáy,tôilạinhậnđượcmộtcúđiệnthoạicủamộtngườibàconkhác.

Ngườibàconnàygọiđiệnđếnđểtráchtôi.

Hồiđầutôicũngtưvấnchochịvấnđềkhôngnênchocontheohọclớptiềntiểuhọc,tôinóivớichịrằngkhôngnênhọc,đồngthờikhuyênchịnênmuanhiềusách,bồidưỡngchoconniềmsaymêđọcsách.Hiệngiờconchịđãlênlớpba.Nghechịnóicậubénàychữviếtkhôngđẹp,làmbàitậpcẩuthả;suốtngàychỉthíchđọcsách.Giọngchịtỏýphànnànvìkhôngchocontheohọclớptiềntiểuhọc,khônghọcviếtchữtrước;nóiconhàngxómnhàchịhọclớptiềntiểuhọc,tạođượcnềnmóngtốt,chữviếtđẹphơnchữconchữ,họcgiỏihơnconchị.

Tôihỏikỹlưỡngtìnhhìnhcủaconchịvàhỏicảvấnđềchịgầngũi,chuyệntròvớiconnhưthếnào,tronglòngvềcơbảnđãhiểuravấnđề.

Phụhuynhhễsốtruộtlàliềnquykếtkhôngđúng,giốngnhưmộtngườikhôngmaygiẫmchânxuốngmộtrãnhnước,nhưnglạitráchtấtđikhôngđúngmàu.Tôirấthiểusựsốtruộtcủachị,cũngmuốngiúpchịthậtlòng,chínhvìthếbuộcphảiphêbìnhchị.

Tôinói,hiệngiờcontrẻkhôngthíchhọc,làmbàitậpkhôngcẩnthận,đâykhôngphảilàvìkhôngtheohọclớptiềntiểuhọc,màvìkểtừkhicháuvàolớpmột,chịđãquácoitrọngchuyệnlàmbàitập,thicử.Chịquácăngthẳngtrongnhữngvấnđềnày,luônnghiêmkhắcphêbìnhcon,khiếnconcảmthấygánhnặngvềtinhthầnquálớn,nảysinhtâmlýphảnkháng.Điểmnàychịcầnphảithayđổi.

Ngườihọhàngnàyvẫnnóivớigiọngđầytráchmócrằng,tôicảmthấynókhôngđượcđặtnềnmóngtốt,khônghàohứngvớiviệchọc,từsángđếntốichỉthíchđọcsáchlinhtinh,kiếmđượcmộttờbáocũngđọccảnửangày.Trướcđâychịnóivớitôirằng,nhữngđứatrẻthíchđọcsáchsẽlàmvănhay;nhưngnókhôngthíchlàmvăn,cũngkhôngthíchviếtnhậtký,nóichunglàkhôngthíchviếtchữ.

Tôinói,contrẻcóniềmsaymêđọcsáchvàcáigốcnhưvậy,đánglẽphảithíchlàmvăn,biếtcáchlàmvăn,hiệngiờchỉlàquásợvìnhữnglờichỉtríchthườngxuyêncủachị.Hơnnữachịkhônghiểuđượcgiátrịcủaviệcđọcsách,khinóiđếnchuyệnconthíchđọcsách,giọngchịtỏrachánchườngvàbấtlực.Trênthựctế,contrẻthíchđọcsách,sẽtốthơnrấtnhiềusovớiviệc

họcbalớptiềntiểuhọc,đánglẽchịphảithấymaymắnvìđiềuđómớiphải.

Ngườibàconnói,thànhtíchhọctậpcủanókhôngbằngnhữngđứađãtừngtheohọclớptiềntiểuhọc,đâylàthựctếrấtrõràng.

Tôihỏi,chịđãbaogiờđiềutrachưa,tronglớpcháucóbaonhiêuemđãtừnghọclớptiềntiểuhọc,cóbaonhiêuemkhônghọc;cóphảilàtấtcảnhữngemđãtừnghọcđềucóthànhtíchtốthơnnhữngemkhônghọckhông?Nhữngemđihọclớptiềntiểuhọcmàthànhtíchtụthậulàvìsao?Nhữngemkhôngđihọcmàhọcvẫngiỏilàvìsao?

Chịkhôngtrảlờiđược.

Tôinói,thànhtíchcaohaythấplàmộtvấnđềkháphứctạp,khôngthểdomộtnhântốđơnlẻnàođógâyra.Hiệnnayconchịđãhọclớpba,tôicóthểkhẳngđịnh,nếuconchịtrướcđócóđihọclớptiềntiểuhọc,trongkhicácnhântốgiáodụckhácxungquanhtrẻkhôngthayđổi,thìtìnhhìnhcủacháucũngsẽvẫnnhưhiệnnaythôi.Cũngcònmaylàcháuthíchđọcsách,cóđượcnềnmóngnhưvậy,chỉcầnbốmẹvàgiáoviênkhônglàmcháumấttựtin,khôngngăncảnviệcđọcsáchcủacháu,thếmạnhcủacháudầndầnsẽbộclộra.

Tôilạiphântíchthêmrằng,vấnđềhiệnnaycủacontrẻrõrànglàthiếuhứngthúhọctậpvàthiếusựtựtin.Chínhvìthế,muốnthayđổitìnhhìnhnàychỉcóthểbắttaytừviệctạochotrẻniềmhứngthúvàsựtựtin,phươngphápquantrọngnhấtlà,bốmẹkhôngnênsuốtngàychỉphêbình,càunhàuvàcanthiệpvàoviệchọccủacontrẻ,cầnkhíchlệvàkhenngợitrẻ.

Thấytôinóinhưvậy,ngườibàconnàycuốicùngđãnóitừnaysẽphảichúýphươngphápgiáodụccon,khôngnênthôbạonhưvậynữa.Nhưngtôicũngcảmnhậnđượcrằngchịkhôngtựtinvàomìnhvàcon.Nghĩđếnviệcmuốncảithiệnphươngphápgiáodục,bốmẹphảibắtđầutừnhữngviệccụthểvàcácchitiếtnhỏ,tôidặnđidặnlạingườibàconnàyrằng,gặpvấnđềcụthểnếukhôngbiếtphảilàmthếnào,chịcứgọiđiệnthoạichoemđểbànbạc.Tôinghĩđâylàbiệnpháptrựctiếpnhấtmàmìnhcóthểgiúpchị.

Tôirấtmuốnđưaranhữnglờikiếnnghịchocácbậcphụhuynhkhác,tuynhiên,córấtnhiềucái,buộcphảiđểbốmẹtựmìnhsuynghĩ,lýgiải.Vídụchuyệncónêntheohọclớptiềntiểuhọchaykhông.

Lưuýđặcbiệt

Bànhọcđãhạnchếsựtựdocủatrẻ,nộidunghọcmangtínhkhépkínđãtróibuộctrítưởngtượngcủatrẻ,phươngthứcdạyhọcđãđingượclạivớibảntínhcủatrẻ,nhữngbàitậpvôvịđã

làmtrẻmấtđilòngnhiệttìnhđốivớiviệchọc-đólàmộtcáchhọcmangtínhvụlợi,mangtínhnôdịch,nókhiếntrẻcáchxahuấnluyệntrítuệ,đivềmặttráicủa“giáodụctrítuệ”,làhànhviphảngiáodụctrítuệ,cùnglắmnóchỉđượcgọilà“họctrước”,chứkhôngthểgọilà“giáodụcvỡlòng”.

Chorằnglớptiềntiểuhọc“ítnhiềucũnghọcđượcmộtsốthứ”.Suynghĩnàybaohàmmộtsựngộnhậnrấtđiểnhìnhtronggiáodụchiệnnay,đóchínhlàcoinhẹquyềnchơiđùacủatrẻ.Coichơiđùalàcáivôgiátrị,chorằngchơiđùacóthểítcóthểnhiều,cóthểcócóthểkhông,chorằng“họckiếnthức”làcógiátrị,họcbaogiờcũngtốthơnlàkhônghọc.Nhữngbậcphụhuynhcóquanđiểmnàykhôngbiếtrằng,đốivớinhữngđứatrẻđangcònnonnớt,sựtrưởngthànhvềtrítuệkhôngphảiđượctiếnhànhtrướcbànhọc,mànằmtrongquátrìnhchơi.

Giáodụcvỡlòngcóthểkhiếncontrẻtrởthànhthiêntài,trongkhiviệc“họctrước”khôngthíchhợpchỉcóthểbiếntrẻthànhkẻbấttài.Mụcđíchcủaviệcphảnđối“lớptiềntiểuhọc”làmuốntrảlạichotrẻchươngtrìnhgiáodụctốttrướckhiđihọc.

Bàitậpbạolựcchínhlà“tainạngiáodục”

Bàitậpbạolựccóảnhhưởngtiêucựcđếnlòngtựtin,ýchí,phẩmchấtđạođứccủatrẻem.Tácdụngxấucủanókhôngđơngiảnnhưmặcthừamộtchiếcáothìhơinóng,ănthêmmộtcáibánhthìquáno.Nócóthểlàmthayđổitrạngtháicủasựviệc,khiếncontrẻmắcmộtcănbệnhmãntínhgọilà“chánhọc”,làmchúngmấtđichítiếnthủ,nuốtchửngtínhsángtạo,xóađicảmgiáchạnhphúccủachúng,trongđó“tínhbạolực”thậmchícòncóthểpháhoạiđạođứccủatrẻ.

Ngườitaluônchorằng,bàitậpmàgiáoviênbốtríđềulàđúngđắn,đềucầnthiếtchoviệchọc,họcsinhđềuphảihoànthànhnghiêmtúc.Thựctếlà,hiệnnaycontrẻphảilàmquánhiềubàitậpkhônghiệuquả.Đâuchỉmỗikhônghiệuquả,màcònphảntácdụng.Nhữngbàitậpnàythậtsựvôvị,nólàmtrẻmấthứngthútrongviệchọc,gâytrởngạichosựpháttriểntrítuệcủatrẻ,trởthànhnhữngthứphảngiáodục.Tôigọiloạibàitậpnàylà“bàitậpbạolực”.

Bàitậpbạolựcchủyếugồmbaloạisau.

Loạithứnhấtlàsốlượnglớn.

Xinhãynhìnmộtlầnbàitậpngữvănrấtbìnhthườngcủamộtemhọcsinhlớpmột.Nămchữmớicộngvớiphiênâm,mỗichữviếthaimươilần,vởA,Bmỗicuốnviếtmộtlần,tổngcộngphảiviếthaitrămphiênâm,haitrămchữHán.Ngoàiracònđặtbacâu.Nếungàyđầutiên

trongvởviếtchữmớicóchữviếtsai,lạiphảiviếtbadòngchữviếtsaiđónữa,tứclàviếtsaimộtchữsẽphảiviếtthêmbamươiphiênâm,bamươichữHán,ngàyđầutiênsaihaichữ,thìphảiviếtsáumươiphiênâm,sáumươichữHán-đâychỉlàbàitậpmônngữvăn.Bàitậpmôntoán,tiếngAnhcũngkhôngít,vềsốlượngkhônghềkémchútnào.Thửnghĩxemmộtbuổitốitrẻphảiviếtbaonhiêuthờigiantrongkhitrẻmớihọclớpmột.

Loạithứhailàmangtínhtrừngphạt.

Tôiđãtừngnhìnthấybàikiểmtramônngữvăncủamộtemhọcsinhlớptám,trênđócómộtsốchỗsai,bàitậpcủangàyhômđólàsửalạichođúngtấtcảnhữngchỗsaitrongbàikiểmtra,mỗiđápánđúngphảiviếthaimươilần.Vídụmộtchữviếtkhôngđúng,phảiviếtlạihaimươilầnchữnày,thếvẫncònlàtốt,nếugiảithíchsaimộtthànhngữ,thìphảiviếtlạithànhngữnàyhaimươilần.Vídụtrongmộtđoạnvănmàgiáoviênđọcchohọcsinhchépcóhaicâutrởlênkhôngviếtđúng,hoặcviếtsainămchữtrởlên,thìbịcoilàsaitoànbộ,phảichéplạiđoạnvănnàyhaimươilần.

Lượngbàitậpcủanhữnghọcsinhcóđiểmcaovàhọcsinhcóđiểmthấpcáchbiệtnhaurấtlớn.Rõràng,dụngýcủagiáoviênlàđểhọcsinhbiết,làmbàikhôngtốt,sẽkhôngđượcyênthân.

Thứbalàsựđánhgiáácý.

KhiViênViênhọccấphai,mộtcôgiáotiếngAnhcủacôbé,mỗilầnkiểmtratừmới,chỉcầnhọcsinhviếtsaimộttừ,liềncho“0”điểm.ViênViêncũngkhôngítlầnbịđiểm0.Cóthểcôgiáomuốnthôngquacáchnàyđểhọcsinhbiếtrằng,nếukhôngmuốnănđiểm0thìchỉcóthểgiành100điểm.Đâylẽnàokhôngphảilàmộtlốitưduyrấtnựccườihaysao?NhàgiáodụcngườiLiênXôVasylOlexandrovychSukhomlynskynói:“Chỉkhimốiquanhệgiữagiáoviênvàhọcsinhđượcxâydựngtrênnềntảngtintưởnglẫnnhauvàcóýtốt,việcchođiểmmớicóthểtrởthànhyếutốkíchthích,thúcđẩyhọcsinhtíchcựclaođộngtríóc”(1).Kiểuđánhgiáácýnàychỉkhiếnchohọcsinhcàngkhôngnghiêmtúctrongbàikiểmtra.Họcsinhpháthiệnrarằng,bàikiểmtrakiểunày,viếtsaimộttừmớivàchỉviếtđúngmộttừmớicósốđiểmnhưnhau,mọingườicũngkhôngcònquantâmđếnviệcđúngmấytừhoặcsaimấytừnữa.

_________________

(1)Jean-JacquesRousseau,Emile,LýBìnhÂudịch,NXBGiáodụcnhândân,táibảnlầnthứnhấttháng5-2001,tr.93(BảndịchtiếngViệtJean-JacquesRousseau,EmilehaylàvềgiáodụcLêHồngSâm,TrầnQuốcDươngdịch,BùiVănNamSơngiớithiệu,NXBTrithức,xuấtbảntháng7-2008,692trang).

Bakiểubàitậpbạolựcnàythườngđiliềnvớinhau,giốngnhưbathóithamlam,íchkỷ,đốkỵthườngsonghànhvớinhauvậy.Nókhôngnhữngkhiếntrẻđaukhổtrongcuộcsốnghiệntại,màcònpháhoạiniềmhứngthúvàýchíhọctậpcủatrẻ,ảnhhưởngtiêucựcđếntìnhcảm,tháiđộhọctậpcủatrẻtrongsuốtcuộcđời.

Mỗiđứatrẻtronggiaiđoạnmớiđihọcđềuvôcùngmongđợicuộcsốngnhàtrường,đầysựhiếukỳvàkhátvọngđốivớiviệchọc,bạnhãynhìnxem,giaiđoạnđầu,khimớitiếpxúcvớitừ“bàitập”,chúngtỏraphấnchấnvàtựhàobiếtbao,ngườilớnkhôngchochúngviếtcũngkhôngđược.Tuynhiên,chẳngmấychốc,chúngbắtđầutỏrachánghét-mộtsốchữđãbiếtcáchviếttừlâu,nhưngvẫnphảiviếthếtlầnnàyđếnlầnkhác,vừakhôngcóthờigianchơi,cũngkhôngđượcđingủsớm.Dùviếtcẩnthậnđếnđâu,cũngvẫnphảicóchỗsai,sairồithìbịcôgiáophạtviếtnhiềuhơn,mộtchữthậmchíphảiviếtmộttrămlần…Cáigọilà“họctập”dườngnhưlúcnàocũngcốtìnhgâykhódễchochúng.Tráitimnhỏbécủachúngbắtđầuoánhậnhọctập,chúngbắtđầuchánghéthọchành.

Chánghétlàkẻthùhungácnhất,đángsợnhấtgặpphảitrongquátrìnhhọctập,bàitậpbạolựcchínhlàphươngtiệngiaothôngnhanhnhấtđưakẻthùnàyđếnvớicontrẻ.Mộtthựctếkhiếnngườitaphảiđaulònglà,rấtnhiềugiáoviênđãvậndụngrấtthànhthạo“phươngtiệngiaothông”này,họtưởngrằngmìnhđangvậnchuyểntrithứcđếnvớicontrẻmàkhôngbiếttrêncỗxeđóđangchở“kẻthù”.Vàlúcnàylạicókhôngítphụhuynhđứngởbênđểgiúpđỡ,bắtépcontrẻtiếpnhậncácloạibàitậpbạolựcnày,khiếncontrẻcàngthêmchánhọc.

Cóhainguyênnhântrựctiếpkhiếnmộtsốgiáoviênvàphụhuynhyêuthíchbàitậpbạolực.

Mộtlàtrongđầuóchọcómộtkiểulogic,ởđâytôikhônghềkháchkhímàgọikiểulogicnàylà“logicngớngẩn”-chorằngviếtnhiềusẽhọcđượcnhiềukiếnthức.Họchorằngmộtchữnếuviếthaimươilầnsẽtốthơnlàviếthailần,mộtcâulàmnămlầnsẽtốthơnlàlàmmộtlần.Đâythậtsựlàcoihọctập-mộthoạtđộngtrítuệphứctạpnhưviệcmàikimvậy.Họkhôngbiếtrằng,nhậnthứccủađạinãolàmộtquátrìnhkỳdiệu,cóquyluậtriêngcủanó,trongđósựthamgiacủatìnhcảmcómộtvaitròvôcùngquantrọng.Chínhvìthếlàmbàitậpkhôngphảicàngnhiềucàngtốt,màlàphùhợpmớitốt.Chắcchắnchúngtatừngcócótrảinghiệmrằng,mộtchữviếtbalầnvẫnchưanhớ,viếtđếnbamươilầncóthểsẽcảmthấycàngviếtcàngkhôngđúng.

Nhữnggiáoviênvàphụhuynhmangtheokiểulogicngớngẩnđóđềukhônghiểurằngphảidùngcácphươngphápkhácnhauđểkíchthíchniềmhứngthúhọctậpcủatrẻ,chỉbiếtdùngmộtkhốilượngbàitậpnặngnhọcđểcốđịnhcơthểtrẻvàobànghế;họkhôngbiếthậuquảcủa

việclàmnàylàtronglòngtrẻsẽxảyramộtphảnứnghóahọc,sẽsinhramộtchấtgọilà“chánhọc”.

Nguyênnhânthứhailàtâmlýmuốnnhanhchónggặtháiđượcthànhcôngcủagiáoviên.Tôiđãtừngđượctiếpxúcvớimộtsốgiáoviêndạyngữvănởtrườngtiểuhọcnọ.Mộtcôgiáokhibốtríbàitậpviếtchữmớichohọcsinh,luônbắthọcsinhphảitáchmộtchữhoànchỉnhrathànhmấyphầnđểviết,vídụchữ“语”(ngữ),trướchếtlàviếtmộtdòng“讠”(ngôn),sauđólàviếtmộtdòng“五”(ngũ),cuốicùnglàviếtmộtdòng“口”(khẩu),cuốicùngghépthànhmộtchữ“语”,viếthaidòng.Phiênâmcũngtáchthànhbaphầnthanhmẫu,vậnmẫu,thanhđiệu,sauđólạigộplạiđểviết-chỉmộtchữnàymàtổngcộngviếtthànhchíndòng.Côlàmnhưvậy,thựcsựtrongthờigianngắncóthểkhiếnchohọcsinhnhớđượcnhữngchữmàmìnhviết,trongbàikiểmtrasẽđạtthànhtíchtốt,khiếnphụhuynhrấtphấnkhởi.Trongkhimộtcôgiáokháclạitổchứchoạtđộngđọcsáchtronglớp,hàngngàygiaorấtítbàitập,đểhọcsinhvềnhàđọcsách,trongquátrìnhđọc,họcsinhvừanângcaođượctrìnhđộngữvăn,đồngthờilạicảmthấyvuivẻ.Cáchlàmcủacôchodùlàbảovệniềmhứngthúcủahọcsinh,haynângcaolựchọc,đềucóảnhhưởngtốtvàlâudài.

Nhưngvìđềthimànhàtrườngrađềuchỉkiểmtranộidungtrongsách,vềcơbảnđềulànhữngkiếnthứchọcthuộclòng,điểmthicủahọcsinhlớp“côgiáochútrọngđọcsách”thườngkémhơn“côgiáotáchchữ”.Ngoàisứcéptừphíanhàtrường,còncósứcéptừphíaphụhuynh.

Mộtsốphụhuynhđãđónggópýkiếnvới“côgiáochútrọngđọcsách”làgiaobàitậpquáítvàđểhọcsinhvềnhàđọcnhiềusáchlãngphíthờigian.Côgiáonàyvẫncốgắngchịusứcépvàtiếptụclàmnhưvậy.Họcsinhcủacôởgiaiđoạnđầucủabậctiểuhọckhôngthấyđượcđiểmgìnổibật,đếnnhữngnămtrêncủatiểuhọc,đặcbiệtlàtrongcácbàikiểmtrakiếnthứctừcấpmộtlêncấphai,vượttrộihơnhẳnsovớinhữnghọcsinhchỉchúiđầuvàohọcsáchgiáokhoa.Cônóiđãtiếnhànhcuộcđiềutravớimộtsốhọcsinhcủamình,nhữnghọcsinhmàcôdạyđềucólựchọckhátốttronggiaiđoạnhọctrunghọccơsở,gầnnhưkhôngcócáigọilà“họcsinhcábiệt”.Trongkhithànhtíchcủacáchọcsinhdo“côgiáotáchchữ”dạylạirấtmônglung,saunàygặprấtnhiềuvấnđề,khôngíthọcsinhlênđếnkhốilớplớncủabậctiểuhọcđãtỏrachánhọc,saukhivàotrunghọccơsở,cácyếutốnhưthànhtíchhọctập,phẩmchấtđạođức,sựpháttriểnvềtâmlýđềuxuấthiệnkhôngítvấnđề.Kếtquảđiềutracàngkhiếncôvữngtinhơn.Tuynhiêncôcũngphảithanthởrằng,saukhibướcvàotrunghọccơsở,thànhtíchhọctậpcủahọcsinhcaohaythấp,cóhứngthúvớiviệchọchaykhông,aiquycôngchocôgiáotiểuhọc?Ngườitachỉnóimộtđứatrẻnàođócàngngàycànghiểubiếthoặccàngngàycàngkhônghiểubiết.Ngườitachỉcóthểnghĩrằng,saukhivàotrunghọccơsởtrẻgặpđượccôgiáotốt,hoặcgặp

phảicôgiáokém.

Tôicũngđãtừngnóichuyệnvới“côgiáotáchchữ”,khôngphảicôgiáonàykhôngbiếtnhữngmặtxấukhicôlàmnhưvậy.Cônói,đằngnàothìtôicũngchỉdạycácemmấynămmàthôi,nhữngnămđóthànhtíchhọctậpcủacácemcaohơnlớpkháclàđượcrồi,saunàythếnào,đókhôngphảilàviệccủatôinữa.Côgiáobắthọcsinhuốngthuốcđộcgiảikháttrongquátrìnhgiảngdạynàylà“giáoviêngiỏi”củatrường,phụhuynhluônthinhautìmđủmọicáchđểđưaconvàolớpcô.Cáimàmọingườinhìnthấylà,trongthờigiancôgiảngdạy,sốhọcsinhtronglớpđạt100điểmmônngữvănthườngvượtquánửalớp.

HainguyênnhângâyrabàitậpbạolựcđãphảnánhlênhaivấnđềvĩmôtronggiáodụchiệnnayởTrungQuốc,mộtlàvấnđềđịnhhướngđánhgiágiảngdạy;hailàvấnđềtốchấtgiáoviên.TôichorằngđâylàhaivấnđềthenchốttrongcôngtáccảicáchgiáodụchiệnnayởTrungQuốcđểgiảiquyếthàngloạtvấnđề.Nhưnghiệnnaymọitráchnhiệmđềuđổcho“thiđạihọc”,thiđạihọcđãtrởthànhtộiđồgâyramọivấnđềtronggiáodục;vàmọicáigọilà“cảicáchgiáodục”đềuchỉlàbìnhmớirượucũ,hoặclàđauđâuchữađó-đâylàmộtchủđềrấtlớn,khôngthểmangrabànluậnởđây.

Nếucontrẻgặpphảibàitậpbạolực,nhưnglạikhôngnóivớiphụhuynh,khôngtìmkiếmsựgiúpđỡtừphíaphụhuynh,thìvẫncầntìmnguyênnhântừphíaphụhuynh.

Cómộthọcsinhlớpbảyvìnghịchngợmtronggiờhọc,bịcôgiáophạtchépbàikhóamườilần,cậubénàyliềnchépmườilầnbàikhóatrongmộtbuổitối.Contrẻthàchịuphạtcònhơnlànóivớibốmẹ,đâycóthểlàdotrẻlinhcảmtrướcđượctháiđộcủabốmẹ.Nếubìnhthườnggặpchuyệngìđó,bốmẹkhôngtỏrathôngcảm,thấuhiểucontrẻ,phêbìnhtrẻmộtcáchtùyý,tônsùngmộtcáchmùquángphươngphápgiảngdạycủanhàtrường,vậythìdựavàotrựcgiáccủamình,trẻsẽnghĩrằng,nóivớibốmẹcũngbằngkhông,khôngnhữngkhônggiảiquyếtđượcvấnđề,màcóthểcònbịănmắng,chếttrâulạimẻthêmrìu.Contrẻphảichịuđựngbàitậpbạolực,mộtbuổitốitrẻphảichépxongmườilầnbàikhóa,ngàyhômsauvẫnđihọcbìnhthường,dườngnhưkhôngcóchuyệngìxảyra,khôngbịthiếucáigìcả.Thậmchícóbậcphụhuynhsaukhibiếtđượcchuyệnnàycònthấymừng,tưởngrằngconmìnhchépnhiềubàikhóatứclàđượchọcnhiềuhơnngườikhác.Họkhôngnhìnthấycontrẻđãbịtổnthươngởbêntrong,thậmchísuốtđờivếtthươngkhôngbaogiờlànhđược.

Bàitậpbạolựccóảnhhưởngtiêucựcđếnlòngtựtin,ýchí,phẩmchấtđạođứccủatrẻem.Tácdụngxấucủanókhôngđơngiảnnhưmặcthừamộtchiếcáothìhơinóng,ănthêmmộtcáibánhthìquáno.Nócóthểlàmthayđổicảtrạngtháicủasựviệc,khiếncontrẻmắcmộtcăn

bệnhmãntínhgọilà“chánhọc”,làmchúngmấtđichítiếnthủ,nuốtchửngtínhsángtạo,xóađicảmgiáchạnhphúccủachúng,trongđó“tínhbạolực”thậmchícòncóthểpháhoạiđạođứccủachúng.Chínhvìthếnókhôngphảilàchuyệnnhỏ,màlà“tainạngiáodục”.

Mộtđiềukhiếnngườitađaulònglànhữngtainạnnàyđangngàyngàyxảyratrênkhắpcảnước.Chỉcầnnóichuyệnvớicácemhọcsinhcấpbậcphổthôngvàphụhuynhcủachúng,sẽpháthiệnrarằng“tainạn”khôngnhữngnhiều,mànguyênnhânđểxảyratainạncũngrấtđadạng,thựcsựkhiếnngườitaphảihãihùng.

Nhiềunămtrởlạiđây,trẻemcógặpbàitậpbạolựchaykhông,hoàntoàndựavàosựmaymắn,xemtrẻgặpphảinhữnggiáoviênnhưthếnào.Chỉcầncácgiáoviênnàykhôngthíchbàitậpbạolựccũngđãlàmaymắnlắmrồi.

HàngnămchínhphủTrungQuốcrótnguồnkinhphíkhổnglồchocáchoạtđộngnghiêncứukhoahọcgiáodục.Cáctrườngsưphạm,việnnghiêncứukhoahọcgiáodụckhôngngừngtriểnkhaicácđềtàinghiêncứukhoahọc,hiệngiờcáctrườngtiểuhọcvàtrunghọccũng“nghiêncứukhoahọc”,dườngnhưgiớigiáodụcđềuđangchuyêntâmnghiêncứucácvấnđề.Tạisaolạikhôngcóaiquantâmđếnsựviệccụthể,bứcxúcnhưvậy?Mộtngườibạnthờitrunghọcphổthôngcủatôilàgiáoviêndạygiỏiởmộttrườngtiểuhọc,từngđạtdanhhiệunhàgiáoưutúcấpquốcgianóirằng,kinhnghiệmcôngtácbaonămcủatôichothấy,contrẻviếtchữmới,mỗichữviếtbalầnlàhiệuquảnhất.Mộtkinhnghiệmđơngiảnvàhữuhiệubiếtbao-tôichorằngđâymớilà“thànhquảhọcthuật”-nếuđượcphổbiếnrộngra,cảnướcsẽcóbaonhiêuhọcsinhđượcgiảmbớtgánhnặngbàitậpvềnhà,thậmchítừđómàtrởnênthíchhọc.Dườngnhưnóđơngiảnđếnmứckhôngcóbấtkỳhàmlượngkỹthuậtnào,nhưngtrênthựctếlạibaohàmmộthệthốnglýluậngiáodụchọc,tâmlýhọcvàkhoahọcnhậnthứcrấthoànthiện.Sovớinhững“thànhquảnghiêncứukhoahọc”hoàntoànkhôngcóquanhệgìvớicuộcsốngnhàtrườngđượcintrongnhữngcuốnsáchdày,kinhnghiệmcủanhàgiáoưutúnàythậtđơngiản,bìnhdị,nhưnglạigiátrịbiếtbao.Chỉtiếcrằng,thànhquảkhôngđượcphổbiếnrộngrãi,ngườiđượchưởnglợiquáít.

Còncơquanhànhchínhgiáodụcluôndùng“tưtưởnghànhchính”đểquảnlýnhàtrường,rấtítkhixemxétđếnviệcdùng“phươngchâmkhoahọcgiáodục”đểphụcvụnhàtrường.Điềunàykhiếnchomộtsốbiệnpháphànhchínhgiáodụckhôngnhữngkhôngđạtđượckếtquảgì,màcòntrởthànhgánhnặngmớichogiáoviênvàhọcsinh.Năm2007tôiđọctrênbáothấynóirằngmộtcơquanhànhchínhgiáodụcnọđãchorađờiphươngán“giảmbớtgánhnặng”chohọcsinhtiểuhọc,yêucầucặpsách,balôđihọccủahọcsinhtiểuhọckhôngđượcvượt

quábakilôgam.Họđưathôngbáođếnnhàtrường,đồngthờicửnhânviênxuốngcáctrườngđểkiểmtra.Điềunàykhiếnhọcsinhđànhphảinghĩcáchđốiphó,trướchếtlàđeochiếccặpnặnghaikilôgamvàolớprồiđặtxuống,sauđólạiracổngtrườngđónlấymộtchiếcbalônặnghaiphảynămkilôgamvàonữa.Thựcra“giảmbớttrọnglượngcặpsáchchohọcsinh”làmộtcáchnóimangtínhvívon,“cặpsách”ởđâychỉlàmộtsựtượngtrưngchohọctập.Trọnglượngthựctếcủacặpsáchvàgánhnặngbàitậpcủahọcsinhcómộtsốmốiliênhệbềngoài,nhưngkhôngcónghĩalàtươngđương.Cầndùngsuynghĩvàphươngchâmđểthựchiệnchươngtrình“giảmbớtgánhnặng”,làmsaocóthểdùngcáicânđểthựchiện?“Nếugiáoviênchỉnghĩđếnviệclàmthếnàođểbắtéphọcsinhdànhnhiềuthờigianhơnchoviệcngồigặmsáchgiáokhoa,làmthếnàođểcóthểkéohọcsinhtừbỏcáchoạtđộngkhácvàchúimũivàoviệchọc,thìkhôngthểtránhkhỏihiệntượnggánhnặngquánặng”(1).CâunóinàycủaVasylOlexandrovychSukhomlynskyđãchochúngtathấynguồngốcvàphươngángiảiquyếtvấnđềgánhnặngcủahọcsinhquánặng,tạisaokhôngsuynghĩvấnđềtừđây.

_________________

(1)VasylOlexandrovychSukhomlynsky,Lờikiếnnghịvớicácnhàgiáo,ĐỗĐiệnKhôndịch,NXBKhoahọcgiáodục,táibảnlầnthứnhấttháng6-1984,tr.37.

Ngănngừavàchấmdứthiệntượngbàitậpbạolựcởcácmứcđộkhácnhaumớilàhànhđộnggiảmbớtgánhnặngquantrọngnhất.Coibàitậpbạolựclà“tainạn”,cóthểkhiếnchongườitanhìnthấysứcpháhoạicủanó,đểmọingườiđềcaocảnhgiác.

Đểngănchặnvàchấmdứttìnhtrạngtainạnlaođộngxảyraởcácngànhnghềkhácnhau,chínhphủTrungQuốcđãkhôngngừngxâydựngvàbanhànhcáctiêuchuẩnquảnlývàthựcthinhữngbiệnpháptươngứngnhưkhôngđượcphépkhaimantainạnhầmmỏ,đồngthờisẽtruycứutráchnhiệmcủanhữngngườicóliênquan.Nhưnghàngngàycảnướcxảyrabaonhiêuvụtainạnbàitậpbạolực,lạivẫnđượctồntạimộtcáchhợplý,bìnhthường.

Aisẽlàngườivạchtrầnrasựviệcnày,cóbaonhiêungườinghethấytiếngrênrỉcủahàngtriệutrẻem?Nóinhẹđimộtchút,lànósẽpháhoạivĩnhviễnlòngnhiệttìnhvàniềmhứngthúđốivớihọctậpcủarấtnhiềuhọcsinh;nếunóinặnghơn,lànóđangănmònvàbópméotươnglaicủadântộcvàquốcgia.Baogiờmớicóthểbanhànhmộtbộ“biệnpháp”khoahọcnhưthếnày,đểcácemkhôngphảichịusựbứchạicủabàitậpbạolực?

Lưuýđặcbiệt

Dùngmộtkhốilượngbàitậpnặngđểcốđịnhcơthểtrẻvàobànghế.Hậuquảcủaviệclàmnày

làtronglòngtrẻsẽxảyramộtphảnứnghóahọc,sẽsinhramộtchấtgọilà“chánhọc”.

Điềumàngườiphụhuynhtốtvàngườigiáoviêntốtcầnchúýnhấtlàtránhkhôngđểtrẻgặpkẻthù“chánghét”này,chínhvìthếđiềuhọdốctoànbộcôngsứcđểlàmlàbảovệniềmhứngthúhọctậpchocontrẻ.

Điềuquantrọngnhấtlàbảnthânphụhuynhphảicónhậnthứcđúngđắnvềbàitậpbạolực,nếubạnthườngxuyêncóýthức,dàycôngbảovệniềmsaymêhọctậpcủacontrẻ,thìđươngnhiênsẽcóbiệnphápđốiphóvớiloạibàitậpnày.

Ngănngừavàchấmdứthiệntượngbàitậpbạolựcởcácmứcđộkhácnhaumớilàhànhđộnggiảmbớtgánhnặngquantrọngnhất.

Khôngphảilỗicủatròchơiđiệntử

Nếumộtđứatrẻchúiđầuvàotròchơiđiệntửmộtthờigiandàikhôngchịuthoátra,đếnnỗitrởthànhbệnhhoạn,đólàvìthếgiớibênngoàitròchơiđiệntửkhiếntrẻcảmthấyvôvị,khônghấpdẫnhoặctựti.Nếumộtđứatrẻvìtròchơiđiệntửmàđểlỡmấttiềnđồcủamình,thìkểcảtrẻsốngtrongthờiđạikhôngcómáytínhđiệntửcũngsẽcónhữngthứkháccámdỗem.Tôitinrằngcáikhiếnngườitatrởnênsađọakhôngphảilàbảnthântròchơiđiệntử,màlàsựtrốngtrảitrongtâmhồn,hoặcthiếumộtsốtốchấtnàođó.Nhữngngườisađọatrongtròchơiđiệntửkểcảkhôngcótròchơiđiệntửcũngsẽcónhữngcáikháckhiếnhọlúnsâuvàovàkhôngthểthoátra.

Nămmườituổihọclớpbảy,ViênViênbắtđầuchơitròchơiđiệntửtrongmáytính,thườngchơiđếnmứcquênănquênngủ,mỗilầnđếncuốituần,chơimỗilầnbốn,nămtiếngđồnghồ,đếndịpnghỉhènghỉđông,mỗilầncóthểchơiliềnbảy,támtiếngđồnghồ.Hainămđó,tạpchímàcôbémuahầuhếtđềuliênquanđếntròchơiđiệntử,nóichuyệnđiệnthoạivớibạnbè,cũngthườnglànhữngnộidungliênquanđếntròchơiđiệntử.

Côbéchơiđiệntửlàdotôixúigiục.

KhicònđanghọctiểuhọcởDiêmĐài,bạnbèViênViênchưarộlênphongtràochơiđiệntử,cũngcóthểlàdohồiđósốgiađìnhcómáytínhchưanhiều,cóthểdolúcđócácemcònquánhỏ.Côbébiếtchuyệnnàynhưngkhônghàohứnglắm.ĐếnkhichuyểnvềBắcKinhhọctrunghọccơsở,phongtràochơiđiệntửbắtđầurộlêntronggiớihọcsinh.Mộtmặt,qualờibạnbèViênViênbiếttròchơiđiệntửrấtthúvị,mặtkháclạinghethấyquánhiềulờiphêbình,chỉtríchtròchơiđiệntửtừphíabáochí,cácbậcphụhuynhvànhàtrường.Cóthểcôbécũngcó

phầnbănkhoăn,cảmthấymâuthuẫn,nênkhôngchủđộngđòichơi.Đếnhọckỳhainămlớpbảy,tôihỏicongáirằng,cóphảitronglớpconcóbạnđangchơitròchơiđiệntửkhông,nếuconmuốnconcũngcóthểchơi.Côbéhơibấtngờ,nhưngrồivuivẻđồngýngay,lậptứcđimuađĩatròchơiđiệntử.

Suynghĩcủatôilà,nếutròchơiđiệntửcóthểlàmchotrẻemsaymêđếnnhưvậy,chắcchắntrongđócũngchứađựngniềmvuilớn.Contrẻcũngcầnphảichơigìđó,tôimuốncongáitôiđượcvuivẻ,cóđượcniềmvuimàmỗigiaiđoạncầnphảicó.Bởihiệnnaytrẻemrấtítbạnchơi,tròchơicũngnghèonàn,đơnđiệu,nếukhôngcóchuyệngìthúvịchochúnglàm,chắcchắnchúngsẽđốtthờigianvàoviệcxemtivi.ThàđểViênViênlãngphíthờigianvàoviệcchơiđiệntử,cònhơnlàđểcôbéchúiđầuvàotivi.Cóquáítchươngtrìnhthíchhợpvớicôbé,xemtivilạihoàntoànlàsựtiếpnhậnbịđộng,xemthườngxuyênsẽkhiếnđạinãoconngườitrìtrệ;tròchơiđiệntửlạilàsựthamgiachủđộng,trongquátrìnhchơimìnhphảiđầutưtrítuệ;hơnnữatròchơiđiệntửcóthểgiúpcôbélàmquenvớimáytính.Mộtvấnđềkhácnữalà,bạnbècùngtranglứavớiViênViênđềuđangchơi,nếucôbékhôngchơi,sẽthiếumộtchủđềquantrọngđểgiaolưu.Cònvềchuyệncóbécónghiệnhaykhông,khôngphảilàtôikhônglolắng,nhưngkhôngmuốnvìsợnghẹnmàbỏcảbữaăn.Nóitómlạilàtôicólòngtin,lòngtinnàybắtnguồntừsựnhậnthứccủatôiđốivớitròchơiđiệntửvànhữnggìmàtôihiểuvềcongái.

Tròchơiđiệntửcũngchínhlàtròchơi,khôngphảilàmatúy,vềbảnchất,nókhôngcógìkhácnhữngtròchơimàchúngtachơihồinhỏ,chỉcóđiềutròchơinàythúvịhơn,phứctạphơn.Thửnghĩmàxem,cótrẻemnàokhôngnghiệntròchơi?Hồinhỏchúngtacùngbạnbèchơiđánhtrậnhoặcchơitrốntìm,thườngxuyênmảichơiđếnmứcquênvềnhàăncơm,quênđingủ,mãichođếnkhingườilớnđến,lôicổchúngtavề.Lúcđóchúngtacũngkhôngmuốngiảitán,thậmchíbịănmộttrậnđònmớichịuvề.Trongkhihiệnnayconemchúngtakhôngthểtìmđượcnhiềubạnbèđểchơiởdướisânkhuchungcư,đànhphảichơivớicácbạnchơiảotrênmáytính.Chúngcũngsẽthườngchơisaysưađếnmứcquênthờigian,luôncảmthấychơikhôngđủ.Haicáchchơinàykhôngcógìkhácnhau.Niềmsaymêtròchơivà“cơnnghiện”bệnhhoạnlàhaitrạngtháikhácnhau.Tôitinrằnghầuhếtchỉlàsaymêtròchơi,chỉcómộtsốíttrẻsẽpháttriểnthànhtrạngtháinghiện.NghenóiDiêuMinh(1)cũngthíchchơigame,ngoàiracòncómộtsốthanhniêntrẻtuổirấtthànhđạttrongsựnghiệpvàhọchànhcũngthíchchơigame.Chínhvìthếkhôngphảilàbảnthântròchơiđiệntửcóvấnđề,màdocontrẻthiếukhảnănglàmchủmình,khiếnsựviệctrởnêntồitệ.Đâylàmộtquanniệmmàtrướchếtbốmẹcầnphảixácđịnh.

________________

(1)VasylOlexandrovychSukhomlynsky,Lờikiếnnghịvớicácnhàgiáo,ĐỗĐiệnKhôndịch,NXBKhoahọcgiáodục,táibảnlầnthứnhấttháng6-1984,tr.67.

Nghiệntròchơiđiệntửthựcracònphảnánhmộtvấnđềkháccủacontrẻnằmngoàitròchơi.Nếumộtđứatrẻchúiđầuvàotròchơiđiệntửmộtthờigiandàikhôngchịuthoátra,đếnnỗitrởthànhbệnhhoạn,đólàvìthếgiớibênngoàitròchơiđiệntửkhiếntrẻcảmthấyvôvị,khônghấpdẫnhoặctựti.Mộtđứatrẻnếuvìtròchơiđiệntửmàđểlỡmấttiềnđồcủamình,thìkểcảtrẻsốngtrongthờiđạikhôngcómáytínhđiệntử,cũngsẽcónhữngthứkháccámdỗtrẻ.Tôitinrằngcáikhiếnngườitatrởnênsađọakhôngphảilàbảnthântròchơiđiệntử,màlàsựtrốngtrảitrongtâmhồn,hoặcthiếumộtsốtốchấtnàođó.Nhữngngườisađọatrongtròchơiđiệntửkểcảkhôngcótròchơiđiệntửcũngsẽcónhữngcáikháckhiếnhọlúnsâuvàovàkhôngthểthoátra.

Trênthựctế,tròchơiđiệntửđãtrởthànhmộtphầnkhôngthểthiếutrongcuộcsốngcủatrẻemđươngđại.Chodùphụhuynhcóthíchhaykhông,cuốicùngchúngvẫnsẽchơi,chínhvìthế,trongvấnđềcónênchotrẻchơitròchơiđiệntửhaykhông,vềcơbảnphụhuynhđãkhôngcầnphảiđưaraquyếtsáchnữa.Tràolưuchungmuốnngăncũngkhôngngănđược.Cáimàphụhuynhcầnphảisuynghĩlàlàmthếnàođểtrẻvừađượcchơiđiệntửlạivừabiếtcáchlàmchủmình,làmthếnàomớicóthểvừađượcvuivẻ,vừađượctrưởngthành?

Thậtlà“vạnsựkhởiđầunan”.SaukhiViênViênbắtđầuchơiđiệntử,cũnggiốngnhưnhữngđứatrẻkhác,côbérấtsaymê.Gầnnhưkhôngcóthờigianđọcsách,đếngiờluyệnđànnhịcũngkhôngmuốntắtmáy,vẫncứmuốnchơitiếp;gọicôbéăncơm,mãichođếnkhitôivàôngxãănxonghết,cơmnguộihếtrồivẫnkhôngchịura.Nhữngbiểuhiệnnàycủacôbékhiếntôicũngsốtruột,nhắcvàilần,nhưngsaukhipháthiệnthấykhôngănthuagì,tôinóivớiconrằngnênsắpxếphợplýthờigian,làmhếtnhữngviệccầnphảilàm,sauđókhôngnóigìnữa.Mấylầnconraăncơm,chúngtôiđềuđãănxong,bànăncũngdọnrồi,tôinóivớirằngcơmởtrongbếp,muốnănthìtựđimàhâmnóng.Khinóinhữngđiềunàytôivẫntỏravuivẻ,khônghềtỏýtráchmóc.

Tronglòngcàngsốtruộtlạicàngkhôngthểhầmhầmquátmắngcon,càngphảiđứngvềphíacon,tuyệtđốikhôngđượcđứngvềphíađốilậpvớicon.Chúngtôithườngvuivẻhỏicongáimộtsốchuyệnliênquanđếntròchơiđiệntử,chiasẻvớiconmộtcáchchânthànhniềmvuikhiconchơi;lễNoelchúngtôicòntặngcôbéđĩatròchơimới.Tôibiếtcanthiệpsẽchỉkhiếncôbéchơicàngvôđộhơn,cáimàcôbécầnlàphảihọcđượccáchlàmchủbảnthân.Chínhvì

thếtôicóđủkiênnhẫnđểcôbétrảinghiệmcáccảmgiáckhácnhautrongquátrìnhtựmìnhphânbổthờigian.

VìbìnhthườngViênViênởnộitrútrongtrường,chỉđếncuốituầnmớivềnhàluyệnđànnhị.Ngàythứnhấtlàmbàitậpxongcôbéliềnchơiđiệntử,chơiquênhếttrờiđất,quênluyệnđànnhị,liềnnóingàythứhaisẽluyệnthêmmộtlúc.Ngàythứhaiđếnkhibuộcphảitắtmáymớinhớra,lạiquênluyệnđànnhị,thếlàđànhphảiđợiđếntuầnsauđểluyện.Lúcnàycôbécũngtỏraáynáy-đâythựcralàthờiđiểmbắtđầutựđiềuchỉnhcủamộtđứatrẻ.Tuầnthứhaiquảnhiêncónhớluyện,nhưngthờigianrấtngắn,kếtquảđếnnhàcôgiáohọc,chơirấttệ,lúcrakhỏinhàcôgiáo,côbétỏrarấtrầurĩ,nóixemraphảicốgắngluyệnchotốt.Tôikhôngtráchcon,chỉhùatheonói,cốgắngluyệnchotốt.Tiếpsauđó,vềcơbảnViênViênđãcóthểdànhthờigianchoviệcluyệnđànnhưtrướckia.Đểcóthờigianchơiđiệntử,côbéchúýnhiềuhơnđếnnăngsuấtcôngviệc.Đươngnhiêncũngcólúctáiphạm,thỉnhthoảngcómột,haingàyphânbổthờigianrấttệ,nhưngtôivẫnkhônggâyxungđộtvớicon,cólúcbìnhtĩnhnóivớicôbéchuyệnnày,đưaraniềmmongmỏicủatôi.

Thờigianmớibắtđầuchơiđiệntử,cũngcómộtsốảnhhưởngđếnthànhtíchhọctậpcủacôbé,nhưngtôitinrằng,contrẻphảiđượcchơi;tinrằngtronglòngcongáimìnhbiếtrấtrõhọcvàchơicáinàoquantrọnghơn,chỉcầntôikhôngcanthiệplinhtinh,khôngcàunhàu,chắcchắncôbésẽdầndầnđiềuchỉnhđượcmình.Hơnnữa,cũngchưađếngầnthờigianthiđạihọc,thànhtíchcủacôbélênxuốngmộtchútcũngkhôngcógìđángngại.Chỉcầnkhôngđểtròchơiđiệntửxungđộtvớiviệchọc,khôngđểcôbémấthứngthúđốivớiviệchọc,tôitinrằnglúccầnphảihọcchắcchắncôbésẽbiếtcáchhọcmộtcáchchuyêntâm.

Hơnmộtnămsaukhichơiđiệntử,ViênViênvẫnrấtsaymênhữngtròchơinày,nhưngdầndầncôbéđãhọcđượccáchtựkiểmsoátmình,làmhếtnhữngviệccầnphảilàm,hơnnữanăngsuấtcũngcaohơn-tôichorằng,đâylàthuhoạchquantrọngnhấtcủacôbé,quantrọnghơncảviệcchỉđơnthuầnlàthiđượcđiểmcao.

Nhữngnămtrunghọccơsở,ViênViênchỉchơitròchơiđiệntửtrongmáytính,khôngchơigameonline.Saukhilênlớpchín,việchọchànhtrởnêncăngthẳnghơn.Mộtngàynọcủanămlớpchín,côbéchotấtcảcácđĩađiệntửvàomộthộpgiấy,nóitrướckhithivàocấpbasẽkhôngchơinữa.Tôikhôngnóigì,mặcdùđâylàhànhđộngmàtôimongchờtừlâu,nhưngtôikhôngtỏraxúcđộng,cũngkhôngkhenngợicon,chỉtỏrađồngtình,giúpconvuivẻdùngbăngdínhdánhộpgiấylại,đặtdướigầmgiường.

Saukhikỳthivàocấpbakếtthúc,đánglẽViênViênđặtrarấtnhiềukếhoạch:đọctiểuthuyết,

luyệnchữ,luyệnđàn.Nhưngsaukhihộpđựngđĩatròchơiđiệntửđượcmởra,côbélạidànhnhiềuthờigiannhấtchoviệcchơiđiệntử,kếtquảkếhoạchbanđầuvềcơbảnkhôngđượcthựchiện.

Mặcdùtôithấyhơitiếcvìcongái“lãngphí”thờigiannhưvậy,nhưngcũngkhôngnóigì.Tôinghĩkỳthivàocấpbađãgâyáplựclớnchocontrẻ,tiếpsauđólạilàgiaiđoạnhọccấpbacòncăngthẳnghơn,chínhvìvậykỳnghỉnàynênđểchocôbéchơithoảthích,tạisaotôilạiphảibắtcontôihọctrongkỳnghỉchứ.

Chỉkhikỳnghỉkếtthúc,tôiđãcómộtcuộcchuyệntròvớiViênViên,ônlạikếhoạchđặtralúcđầuhè,hỏiconcócảmthấychơitròchơiđiệntửlãngphíthờigianhaykhông,sẽphávỡhoàntoànkếhoạchcủamộtngườihaykhông.Tôilạiphântíchvớiconrằng,quỹthờigianchỉcónhưvậy,làmviệcnàysẽkhôngthểlàmđượcviệckhác.Banămhọccấpbatớilàbanămquantrọngnhấttrongcuộcđờiconngười,chínhvìthếchúngtanênsửdụngtốtbanămnày,đâythựcracũnglàđểtươnglaicóđiềukiệnchơitốthơn.

Mộtkỳnghỉtrôiqua,thấymìnhkhôngthựchiệnđượctheokếhoạch,ViênViêncũngtỏrarấthẫnghụt,hơnnữacơnnghiệnchơiđiệntửcũngđãvơiđikhánhiều,lúcnàycôbéđãhiểuđượclờicủabốmẹ,khôngcãilạitôinữa.Nóilêntrunghọcphổthôngchắcchắnhọchànhsẽrấtbận,nênsẽphảichơiítthôi.Đúnglàcôbéđãnóilàlàm,lêntrunghọcphổthôngcôbécóchơimấylần,chúngtôicũngkhôngnóigì.Đếnnămlớpmườimột,ViênViênliềnchotấtcảcácđĩađiệntửvàohộp,nóithiđạihọcxongsẽchơi.Hainămsauđókhôngđộnggìđếntròchơiđiệntửnữa.

Đợiđếnkhikỳthiđạihọckếtthúc,hầuhếtthờigianViênViêndànhchoviệcđọcsách,xemđĩa,lênmạngchatvớibạnbè,đichơicùngbạnbè.Thỉnhthoảngcóchơiđiệntửmộtlát,lànhữngtròchơimớimượnđượccủabạnbè.Hộpgiấyđócũngkhôngmởranữa,cólẽcôbéthấynhữngtròchơiđóđãquácũhoặcquátrẻcon.Hiệngiờtrongtrườngđạihọc,ngoàiviệchọctậpcăngthẳng,ViênViêncònthamgiahaicâulạcbộ,khôngbỏbêviệcđọcsách,cuộcsốngrấtphongphúcũngrấtbậnrộn,nghenóithờigianlênmạngchatvớibạncũngrấtít.Thỉnhthoảngcũngcóchơiđiệntử,nhưngnếubắtcôbéchơiđiệntửtriềnmiên,côcũngkhôngchịu.

Cóthểcóphụhuynhsẽnói,conchịtựgiác,lúcnàokhôngnênchơisẽkhôngchơinữa.Contôinếuquảthựcmàthảlỏngnhưvậy,nósẽkhôngchịulàmgìcả,mãimãikhôngbaogiờchịudừnglại.

Giảthiếtnàysẽkhôngthànhlập.

Sởdĩsự“thảlỏng”củacácbậcphụhuynhnàykhôngcótácdụng.Nguyênnhânthứnhấtlàbìnhthườngbốmẹđãquenvớiviệc“quản”contrẻtrongrấtnhiềuchuyện,chỉriêngchuyệnchơiđiệntửkhôngbiếtđãnóibaonhiêulần,xảyrabaonhiêucuộcxungđột.Vậythìmộtngàynàođóđộtnhiênbạnthảlỏng(thựcrachủyếulànấpởmộtgóclàmtrinhthám),đươngnhiênlàtrẻsẽchơichothậtđãrồi.Độtnhiênvắngchủnhà,gàkhôngvọcniêutômhaysao;cảnhsátnghỉviệchết,kẻtrộmkhônghoànhhànhhaysao?Tốtnhấtgiữabốmẹvàconkhôngnênhìnhthànhnênmốiquanhệquảnthúcvàbịquảnthúcnày,thờigianthiếtlậpmốiquanhệnàycàngdài,càngvữngchãi,tínhtựgiáccủatrẻsẽcàngkém.

Nguyênnhânthứhailàphụhuynhthiếukiênnhẫn,chỉmongmìnhvừathayđổi,contrẻcũngsẽthànhanhhùngngay,chỉcầnmấyngàylàmọichuyệnsẽtốtđẹp;nếutrongmộtthờigiancontrẻkhôngchịuthayđổi,phụhuynhsẽkhôngchịunổinữa.Tậtxấucũnglà“bệnh”,bệnhđếnnhưnúiđổ,bệnhđinhưkéotơ(1).Chỉcầnmấtmộtngàylàcóthểnhiễmtậtxấu,nhưngđểsửacóthểsẽphảimấtbangày,huốngchitrẻđãnhiễmtậtxấutrongmấynăm,làmsaobạnthảlỏngbangàylàtrẻđãthayđổingayđược.

_________________

(1)Ýnóirằngbệnhđếnsẽrấtnhanh,quátrìnhkhỏibệnhlạidiễnrarấtchậm(ND).

GiốngnhưcáchvívoncủahọcgiảĐàoHànhTri,cóngườibắtđầutiếpnhậnmộtquanniệm,biếtchimchócsẽpháttriểntốthơntrongmôitrườngtựnhiên,liềnkiếmmộtíthoacỏ,cànhcâyđặtvàolồngchim,tưởnglàmnhưvậychínhlàtạomôitrườngtựnhiênchochim.Tạisaolạikhôngmởlồngchimra?Bốmẹmuốnsửamộttậtxấunàođócủacon,thứnhấtphảicóthànhý,thứhaiphảicólòngkiênnhẫn.

Còncómộtsốphụhuynh,bìnhthườngquảnconrấtchặt,khôngcholênmạngInternet,đếnkhitrẻđạtđượcđiểmcaohoặclàmtốtmộtviệcgìđó,thấyvuiquá,bốmẹliềnlấyviệcchotrẻlênmạnghoặclênmạngquágiờlàmphầnthưởng-mộtmặtphụhuynhrấtcămhậngameonline,mộtmặtlạicoiviệclênmạngInternetlà“phầnthưởng”đểtặngchocon.Vànhữngthứđượccoilà“phầnthưởng”,làmsaocóthểlàđồxấuđược-vàthếlàcontrẻđãbịđảolộntrongnhậnthức,niềmhứngthúchơigamecủachúngcàngđượckíchthíchmạnhhơn.

Tôithườngnghĩ,sựviệccóthểlàmngượclại,coilênmạnglà“nhiệmvụ”hoặc“biệnpháptrừngphạt”,chứkhôngnêncoilà“phầnthưởng”đểtặngchotrẻ,phảichăngsẽđạtđượchiệuquảkhốngchếtốthơn?Vídụ,contrẻrấtthíchchơiđiệntử,vậythìmỗilầncontrẻlàmsaimột

chuyệngìđó,bốmẹliềnnóisẽtrừngphạttrẻ,lênmạngđi,buộcphảichơiđủmườitiếngđồnghồ,khôngđủsẽphạttiếpmườitiếngnữa,chođếnkhinàotrẻmệtquáxintha.Nhưthế,dầndầntrẻsẽcảmthấylênmạngkhôngcònlàmộtthúvui,màlàmộtsựtrừngphạt.Nhiềulầnnhưvậy,cóthểsẽkhiếntrẻnảysinhtâmlýđốinghịchvớimạngInternet.

Hiệnnaygameonlinedườngnhưđãtrởthànhmộtvấnđềxãhội,cáccơquanchuyêncainghiệnmạngInternetđangmọclênnhưnấm.Cóbệnhviệnđãmởdịchvụchữatrịbệnh“nghiệnmạngInternet”,coicontrẻnhưbệnhnhânbìnhthườngvàphảinằmviện,điềutrịbằngphươngphápuốngthuốc,tiêm.Cũngcónơitổchức“trườngquânsự”hoặc“trạihuấnluyện”,khôngthiếuthủđoạnnào-đâythựcsựlàphươngphápđauđâuchữađó.Tiêuchuẩn“chữanghiệnthànhcông”màcáccơquannàytuyêntruyềnlàmộttiêuchuẩnnhưthếnào?Rốtcụclàgamechứkhôngphảilàmatúy,họđãtheodõinhữngđứatrẻnàybaonhiêuthờigian,nhữngđứatrẻnàysaunàythếnào?Nhữngcơquanhoặcsảnphẩmnàykhiếnbốmẹphảimấttiềnoancònlàchuyệnnhỏ,nghiêmtrọnghơnlàkhôngnhữngkhônggiảiquyếtđượcvấnđềgì,màcòngâytổnthươngchocontrẻ.

Năm2007báochíphanhphuivụviệc“trườngĐạiĐôngPhương”củaTứXuyêntuyêntruyềncóthểgiúptrẻcaiđượcchứngnghiệnInternet.Nhưngnóđâuphảilàtrườnghọc,màchẳngkhácgìmột“lògạchđen”.Nhânviêncótốchấtthấp,hànhvi“giáodục”khiếnngườitavôcùngphẫnnộ;“giáoviên”củahọtùyýđánhchửi,sỉnhụchọcsinh,biếnnhàtrườngthànhtrạitậptrung,cuốicùngbuộchọcsinhphảinhảylầutựtử.Nókhôngnhữnggâytổnthươngvềmặtthểxácchocontrẻ,màcònlàmtổnthươngvềmặttinhthần.Sựviệcnàycótínhchấthoàntoàngiốngvới“vụviệclògạchđen”(1)màbáochíphanhphuithờiđiểmđó,cuốicùngcũngvẫnbịlàmngơchoquachuyện,khôngthấyngườinàobịxửphạt.Sựthờơnày,cóthểlàdonhữngngườibịhạinàyđềulàcác“thiếuniênhưhỏng”,họkhôngthểđượcngườikháccảmthông,thươngxótnhưcáccôngnhânđángthươngtrong“lògạchđen”.

_________________

(1)VậnđộngviênbóngrổnổitiếngnhấtTrungQuốc(ND).

Cóngườinâng“vụviệclògạchđen”lêntầmcaocủaanninhquốcgia,nhưngkhôngcóaipháthiệnranhữnghànhvinhư“trườngĐạiĐôngPhương”mớilàsựkiệnanninhquốcgiathựcsự-sựngudốtcủabốmẹ,hànhvibạolựccủagiáoviênđãgieomầmthùhậntronglòngcontrẻ,tâmlýcủachúngbịbópméo.Nhữngđứatrẻhọctừtrườngnàyrangàycàngđắmmìnhvàogameonline,vàcòncóemthềsẽgiếtvị“hiệutrưởng”đó-đâymớilàquảbomhẹngiờ,thựcsựkhiếnngườitaphảilolắng.

Bốmẹtuyệtđốikhôngnênnhẹdạcảtinvàocácquảngcáochữatrịbệnhnghiệngameonline,cáigọilà“nghiệnmạngInternet”làmộtvấnđềgiáodục,khôngthểgiảiquyếtởbềnổinhưvậy.

Chúngtathườngxuyênđọcđượcnhữngbàibáonóivềthanhthiếuniênsaysưavớitròchơiđiệntửkhôngthểdứtrađược.Nhìntừbềngoàivấnđềđềunằmởthanhthiếuniênvàcáctrògame,nhưngquamỗibàibáođềucóthểnhìnthấyhoặccảmnhậnthấynhữngkhiếmkhuyếttronggiáodụcgiađình.Các“hànhđộngtíchcực”màrấtnhiềubậcphụhuynhápdụngchothấyhọhếtlòngvớiconcáibiếtbao,chỉtiếcrằngcácbiệnphápnàychứađầyyếutốphảngiáodục,phảnkhoahọc-tứclànhữnghànhviphảngiáodục,phảnkhoahọcnàykhôngnhữngkhiếnsựcốgắngcủabốmẹkhôngđạtđượckếtquảgì(cùnglắmchỉđạtđượchiệuquảtạmthời,bềngoài),lạicònkhiếntrẻcànglúncàngsâu.

Tôichorằng,muốngiảiquyếtmộtcáchcănbảnvấnđề“nghiệnmạngInternet”củatrẻ,chỉcóthểbắtđầutừgiáodụcgiađình.Đòihỏibốmẹphảithayđổiphươngchâmgiáodụcvàphươngphápgiáodụccủamìnhmộtcáchcănbản.Khôngcósựthayđổicủabốmẹ,sẽkhôngthểcósựcảithiệncủacontrẻ.

Mộtlàbốmẹphảicótháiđộđúngđắnvớigameonline,bìnhthảntiếpnhậnnóchỉlàmộttròchơicủacontrẻ,làmộtphươngthứcvuichơigiảitrí.Khôngnênđểtrẻcảmthấycótộihoặcáynáykhichơigame,khôngnênđểtháiđộcủabạnkíchđộngtâmlýđốinghịchởtrẻ.Tâmlýđốinghịchchỉkhiếntrẻcànghamchơihơn.

Hailàđểtrẻcóhoạtđộngđọcsáchngoàigiờhọcphongphú.Chodùlàtrẻemhayngườilớn,bấtkỳsựbuôngthảnàođềucóliênquanvớisựtrốngtrảitrongtâmhồnvàsuyđồitrongđạođức.Chỉởnhữngđứatrẻcótinhthầntrốngrỗng,gameonlinemớibiếnthànhliềuthuốcphiện.Hoạtđộngđọcsáchngoàigiờphongphúsẽkhiếnthếgiớitinhthầncủatrẻtrởnênphongphú,chúngsẽtrởthànhnhữngđứatrẻthôngminhhơn,lýtríhơn,hìnhthànhnênýthứcđạođứctốthơn,sứcmạnhdữdộicủanósẽchiếmlĩnhmặttrận,khôngđểlạinhiềukhônggianchogame.Mộtđứatrẻngaytừnhỏđãcóthóiquenđọcsáchtốt,đốivớitrẻ,hoạtđộngđọcsáchcósứchấpdẫnvôcùng,sẽlàmchúngthờơvớigame.

Balàđểtrẻhọcđượccáchtựquảnlýmình.Đâylàđiềuthenchốt,cũnglàđiềukhónhất.Hầuhếtnhữngđứatrẻnghiệngameonline,đặcđiểmchungcủabốmẹchúnglàthườngxuyênđi“quản”contrẻ,khôngngừngđưaranhữngyêucầumangtínhhạnchếđốivớitrẻ.Mụcđíchcủahọcũnglàmuốnđểchotrẻhọcđượccáchtựquảnlýmình,liềnthườngxuyênnóivớitrẻrằngconnênnhưthếnày,nhưthếkia.Nhìnnhữngđiềumàbốmẹsắpxếpchocon,đúnglàrấttốt,

rấthợplý.Chínhvìbốmẹtinrằngnhữngcáimàmìnhsắpxếpsẽbiếnthànhsựsắpxếpcủatrẻ,chínhvìthếkhôngngừngnhắcnhởđếnlúclàmviệcnàyrồi,đếnlúclàmviệckiarồi.Thựctếlà,nếubạngánhváchếtmọisự“quảnlý”,làmsaocontrẻcòncơhộinàođểhọccáchtựquảnlýmìnhnữa.

Bốnlàtrongcáchànhđộng,lờinóicụthểnênvậndụngnhiềulốitưduytheochiềungược,vídụởtrêntôiđãnóiđến,coilênmạnglà“nhiệmvụ”hoặc“biệnpháptrừngphạt”,chứkhôngphảilàbiệnphápkhenthưởngđểvậndụng.Đâyđượccoilàmộtkỹxảonhỏ.

Mấyđiềutrênrấtdễhiểu.Trongquátrìnhthaotáccụthể,phụhuynhcầnlưuýmấyđiểmsau:

Mỗicâunói,mỗihànhđộngcủabạnsẽảnhhưởngđếnhiệuquảcủaphươngpháp.Vídụ,bạnmuốnconđọcnhiềusáchngoàigiờhọc,liềnkéotrẻrakhỏimáytính,nhétvàotaytrẻmộtquyểnsách,nóivớitrẻrằngphảiđọcsáchnhiều,chơigameít-làmnhưthếthựcracàngpháhoạiniềmhứngthúđọcsáchcủatrẻhơn,càngkhiếntrẻhamchơigamehơn.Còncónhữngbậcphụhuynhnónglòngmuốnconhọcđượccáchtựquảnlýmình,quyđịnhnghiêmkhắcthờigianhọctậpvànghỉngơicủatrẻ,đặcbiệtlàthờigianchơigame,đếnkhitrẻsắpxếpkhôngổn,liềnphêbìnhtrẻkhôngbiếttựquảnlýmình-nhưthếsẽcướpđicơhộiđểtrẻhọccáchtựquảnlýmình.Nếuchỉđể“quảnchặt”contrẻ,bạnhoàntoàncóthểlàmnhưvậy,vàthựchiệncũngrấtđơngiản;nếumuốn“giáodục”trẻ,đểtrẻhọcđượccáchtựquảnlýmình,thìbốmẹphảiđộngnãorấtnhiều.

Bốmẹnêncốgắngngăntrẻđangtrongđộtuổivịthànhniênchơinhữngtrògameđầyyếutốbạolựcvàtìnhdục.Đồngthờiđịnhhướngđúngchotrẻ,đểtrẻlựachọnmộtsốtròchơicónộidunglànhmạnh.Bạolựcvàtìnhdụckhôngphảilàthuộctínhbảnchấtcủagame,giốngnhưcónhữngloạisáchvởcũngchứađầynộidungbạolựcvàtìnhdục,nhưngđâykhôngphảilàthuộctínhbảnchấtcủasáchvở.Chúngtakhôngchophéptrẻđọcnhữngcuốnsáchcónộidungxấu,nhưngkhôngthểvìthếmàkhôngchotrẻđọcsách.

Lưuýđặcbiệt

Canthiệpsẽchỉkhiếncontrẻchơigamecàngvôđộhơn,cáimàtrẻcầnlàphảihọcđượccáchlàmchủbảnthân.Bốmẹcầncóđủkiênnhẫnđểtrẻtrảinghiệmcáccảmgiáckhácnhautrongquátrìnhtựmìnhphânbổthờigian.

Tốtnhấtgiữabốmẹvàconkhôngnênhìnhthànhnênmốiquanhệquảnthúcvàbịquảnthúcnày,thờigianthiếtlậpmốiquanhệnàycàngdài,càngvữngchãi,tínhtựgiáccủatrẻsẽcàngkém.

Khitrẻđạtđượcđiểmcaohoặclàmtốtmộtviệcgìđó,bốmẹvuiquá,liềnlấyviệcchotrẻlênmạnghoặclênmạngquágiờlàmphầnthưởng-mộtmặtphụhuynhrấtcămhậngameonline,mộtmặtlạicoiviệclênmạngInternetlà“phầnthưởng”đểtặngchocon.Vànhữngthứđượccoilà“phầnthưởng”làmsaocóthểlàđồxấuđược-vàthếlàcontrẻđãbịđảolộntrongnhậnthức,niềmhứngthúchơigamecủachúngcàngbịkíchthíchmạnhhơn.

Mỗilầncontrẻlàmsaimộtchuyệngìđó,bốmẹliềnnóisẽtrừngphạttrẻ,lênmạngđi,buộcphảichơiđủmườitiếngđồnghồ,khôngđủsẽphạttiếpmườitiếngnữa,chođếnkhinàotrẻmệtquáxintha.Nhưthế,dầndầntrẻsẽcảmthấylênmạngkhôngcònlàmộtthúvui,màlàmộtsựtrừngphạt.Nhiềulầnnhưvậy,cóthểsẽkhiếntrẻnảysinhtâmlýđốinghịchvớimạngInternet.

“Bệnhtăngđộngởtrẻem”làmộtlờidốitrá

“Bảngđiểmchẩnđoánbệnhtăngđộng”,cáiliênquanđếnsốphậnvàsứckhỏecủahàngtriệutrẻemnàyđãrađờinhưthếnào,aiđãlậpranó,nóđãđượckiểmnghiệmvàluậnchứngnhưthếnào?Cáithứthôthiển,nguxuẩnnàylạiđượccoilàcôngcụkiểmtrachủyếuđểsửdụngchotrẻem.Nóđâuchỉlàmộtbảngđiểm,màthựcsựlàcáibẫychẩnđoán.

Chínhvìvậy“nguyênnhângâybệnh”thựcsựcủa“bệnhtăngđộng”làhaisailầmmàngườilớnmắcphải:quanniệmsailầmvềtrẻemvàphươngphápgiáodụcsailầm.

Vàinămgầnđây,“bệnhtăngđộngởtrẻem”dườngnhưđãtrởthànhmộtcănbệnhphổbiến.Chỉriêngởxungquanhtôi,đãcókhôngíttrẻtựnhiênlạimắccănbệnhnày,trongđócómộtsốembắtđầuuốngthuốcđểchữabệnh.

Tuynhiên,rõrànglàtôiđãđượcnhìnthấyxuấtxứcủacác“triệuchứng”ởnhữngđứatrẻnày-bốmẹchúnghoặclàquánghiêmkhắchoặclàquánuôngchiều,phươngphápgiáodụcbộclộrõnhữngsailầm.Chínhvìnhữngsailầmnày,đãgâysứcéptâmlýcựclớnchotrẻ.Các“triệuchứng”ởcontrẻgầnnhưđềulànhữngbiểuhiệncủasựphảnkhángphươngphápgiáodụckhôngđúngcách.Đồngthời,tôikhôngnhìnthấyđứatrẻnàochỉdựavàoviệcuốngthuốcmàchữakhỏi“bệnhtăngđộng”,ngượclại,cókhôngíttrẻsaukhiuốngthuốccàngngàycànggiốngbệnhnhân,“bệnhtình”ngàycàngnặnghơn.

Cụmtừ“bệnhtăngđộngởtrẻem”ngàycànggiốngnhưmộtcáigaiđâmvàotôi,thôithúctôiphảiquantâmđếnvấnđềnày.

Mấynămtrướctôiđượctiếpxúcvớimộtemhọcsinhnamởmộttrườngtiểuhọc.Lúcđócậu

bénàyđanghọclớphai,bịcoilàmắcchứng“bệnhtăngđộng”nặng.

Trướcđâycậubénàyhọcởmộttrườngtiểuhọckhác,ngaytừkhihọclớpmộtđãbắtđầutỏrakhôngyênphận.Ởlớpthìchạylungtungkhắplớp,khôngaiquảnđượccậu,lớphọcthườngxuyênbịcậulàmchonáoloạn,khiếngiáoviênkhôngthểgiảngbài.Cậuluôntấncôngbạnbèmộtcáchvôcớ,tệđếnmứcấnđầubạnvàobồncầu,châmhươngmuỗivàobạn.Cònnhữngchuyệncàocấubạnbịtrầydaxướcthịtlàchuyệnthườngngày.Sựviệcnàyđãvấpphảisựphảnđốicủarấtnhiềuphụhuynh,trườngtiểuhọcđầutiênthựcsựkhôngcócáchnàokhác,yêucầucậuphảichuyểntrường.Lênlớphaicậuliềnbịchuyểnđếntrườngtiểuhọchiệnnay.

Nhưngsaukhichuyểntrườngtìnhhìnhvẫnkhôngcógìthayđổi,trườnghọcmớicũngkhôngcóbiệnphápnào,đànhphảiđểchongườinhàcậubéđihọccùngcậu.Hàngngàybànộicậubétheosátcậunhưhìnhvớibóng,khôngrờinửabước.Trênlớpngồicùngbànvớicậu,ấnchặtkhôngchocậuđứngdậygâymấttrậttự;hếtgiờtúmchặttaycậuđứngởhànhlang,khôngchocậuchơivớibạnbècùnglớp,sợcậugâychuyệnvớibạn.Ởtrườngcậubénàyrấtnổitiếng,ngaycảhiệutrưởngcũngrấtrầurĩ,khôngbiếtphảilàmgìvớicậu.

Lầnđầutiêntôigặpcậubénàylàởngoàihànhlanglớphọc,saukhiđếngiờgiảilao,cácbạnđềutúmnămtụmbatungtăngvuiđùa.Chỉcócậu,haitaybịbànộikìmchặt,khôngđượclàmgìcả.Nhìncậulúcnàonhưcũngmuốngiãyra,nhưnglạikhônggiãyđược;ánhmắtnhìnbạnbèvừatỏrathèmmuốnlạivừatỏrabấtlực,kèmcảsựđốiđịch,giốngnhưmộttùnhânnhỏ.

Côgiáochủnhiệmlớpcậubénóimộtcáchquảquyếtrằnghọcsinhnàymắcbệnhtăngđộng,cônóivớitôirằng,ngườinhàcậubéđãđưacậuđếnkhoatâmthầncủabệnhviệnđểkhámbệnhvàđượcbácsĩchẩnđoánnhưvậy.Bácsĩyêucầucậuphảiuốngthuốc,đồngthờinóiítnhấtphảiuốngbanăm.Cậuuốngđượcbatháng,khôngcókếtquảgì,vàthuốclạirấtđắt,cólẽôngbànộicậusuynghĩđếnvấnđềkinhtếnênđãchocậungừnguốngthuốc.Haiôngbàchỉcómộtngườicólươnghưu.

Saukhinóichuyệnvàicâuđơngiảnvớibànộicủacậubé,khônghiểusao,trựcgiácmáchbảotôirằngcậubénàyhoàntoànlàmộtđứatrẻbìnhthường.Saukhitìmhiểumộtchútvềhoàncảnhgiađìnhcậu,vềcơbảntôicóthểkhẳngđịnhđượcrằng,“nguyênnhângâybệnh”chínhlàvấnđềgiáodụcgiađìnhcủacậu.

Bốmẹcậubésốngchungvớinhaukhichưakếthôn,saukhicậuchàođờihọliềnchiatay.MẹcậubélàmộtcôgáingườimiềnNamđilàmthuê,saukhiquaylạimiềnNamthìkhôngcótintứcgìnữa;bốcậukhôngbiếtlangthangởđâu,khôngchogiađìnhbiếtđịachỉ,nửanămhoặc

mộtnămmớivềnhàmộtlần,khônghềquantâmđếncon.Ôngnộicậubélàngườitínhtìnhnóngnảy,nămxưathườngxuyênđánhchửicontrai,hiệngiờlạiápdụngphươngphápdạydỗcontraivào“giáodục”cháu,đặcbiệtlàthườngxuyêntrútlênđầucháusựbấtmãncủamìnhđốivớicontrai.Bànộicậuthìsuốtngàylàmthaychocháutấtcảmọiviệc,đồngthờilạimuốnsớmgặtháiđượcthànhquả,chỉmuốnnuôidạycháunênngười,đểbùđắplạinhữngnỗixấuhổmàcontraiđemlạichogiađình,chínhvìthếsuốtngàyyêucầucậubéphảinhưthếnàynhưthếkia,cònthườngxuyênquởtráchcậu.

Đứatrẻlớnlêntrong“môitrườnghoangdại”này,làmsaocóthểkhônglàmộtngườirừng?Nhìnthấycậubénhỏnhưvậymàđãphảisốngnhưmộtkẻxấuvàtộiphạm,tôirấtlo,cảmthấynếukhôngnghĩcáchcảithiện,tươnglaicậuchỉcóthểcóhainơiđểđi,nhàtùhoặcbệnhviệntâmthần.Vàthếlàtôiliềntiếnhànhcôngtáctrịliệutâmlýkéodàigầnmộtnămchocậu.

Nhưngtôikhônglàm“côngtáctưtưởng”trựctiếpchocậubé,màbắtđầutừviệcxóabỏ“nguồngốccănbệnh”,tậptrungcôngsứcvàoviệccảithiệnmôitrườngsốngchocậubé.Ngườigiámhộvànuôidưỡngcậubélàôngbànộicậu,chínhvìthếđốitượngcôngtácchủyếucủatôicũnglàhaicụgiànày.Thờigianđầu,tôithườngxuyênnóichuyệnvớihaicụ,sauđóđịnhkỳtiếpxúcvớihaicụ.Thựcramụcđíchcủatôirấtđơngiản,làyêucầuhọkhôngđánhchửicháu,tôntrọngcháu,khônggâysứcépchocháu.Yêucầunhìnthìrấtđơngiản,nhưngthựctếlàhaicụgiànàyrấtkhóthựchiệnđược,họđãquenvớiphươngphápgiáodụctrướcđây.Tôinóiđinóilạirấtnhiềulầnvớihọ,đểhọhiểurằngphươngphápgiáodụcthôbạocómốiliênhệnhânquảvớihànhvigiáodụctrẻ,đồngthờibằnghìnhthứcquytắcđưaramộtsốnguyêntắchànhvicơbản.Đồngthờihướngdẫntỉmỉchohọcáchgầngũivớicontrẻ,nóichuyệnvớicontrẻnhưthếnào.

Thayđổingườilớnkhókhănhơnnhiềusovớiviệcthayđổitrẻem,nhưngnếukhôngthayđổingườilớn,contrẻsẽkhôngthểthayđổi.Trongcảquátrình,tôiđặcbiệtchúýđếnviệcnắmbắttinhthầncủahọ,trướchếtlàđểhọchấpnhậntôi,khôngcóthànhkiếnvớitôi,tiếpđólàchấpnhậnquanđiểmcủatôi.Dầndầnhaicụbắtđầutintưởngtôi,cộngvớicôngviệcmàtôiđãlàm,cuốicùngđãkhiếnhọtinrằngphươngphápgiáodụccủamìnhcómốiquanhệnhânquảtấtyếuvớivấnđềcủacontrẻ,dầndầnthayđổiquanniệmgiáodục,từbỏphươngphápthôbạobanđầu,khôngcònchửiđánhcháunữa,sauđócậubéđãcósựthayđổirấtlớn.

Đồngthời,tôicũngthườngxuyêntìmđếncôgiáochủnhiệmcủacậubé,cốgắnglàmthayđổicáchnhìncủacôgiáochủnhiệmđốivớicậubé,đểcôchủnhiệmtinrằngcậukhôngcóbệnhmàlàmộtđứatrẻbìnhthường.Tôivàcôgiáochủnhiệmđãcùngnhaunghĩcách,đểcậubé

đượclàmmộtsốviệccholớp,giúpcậucảmthấymìnhlàmộtngườicóích,gặtháiđượcnhiềuthànhcông,tạonênsựkhíchlệvàkhẳngđịnhđốivớicậu.Khicôgiáochủnhiệmkhôngnhìncậuvớiánhmắtkháclạnữa,cácbạncùnglớpcậubécũngbắtđầuthayđổitháiđộ.

Tôicũngđãcómấylầnnóichuyệnvớicậubénày,nộidungcủacáccuộcnóichuyệngiữatôivàcậubéchủyếulàphimhoạthìnhvàvẽtranh,bởicậuthíchhaithứnày;ngoàiracònkểchuyện.Tôicònmờicậuvàbànộicậuđếnnhàtôichơi,đồngthờidántranhmàcậuvẽlêntườngnhàtôi.Chỉcầnđếnnhàtôi,tôiliềnđểcậubécảmthấymìnhlàmộtđứatrẻhếtsứcbìnhthường,đểtinhthầncậuvuivẻvàthoảimái.Cứnhưthế,sauvàilầnnóichuyện,gầngũivớitôi,cậubékhôngnhữngkhôngcòntỏvẻđốiđịch,màthậmchícòntỏradựadẫmvềmặttìnhcảm.Khitôitinrằnggiữatôivàcậubéđãxâydựngđượcmốiquanhệthânthiện,tintưởng,tôiliềnlựachọnthờiđiểmthíchhợpvàđưarayêucầukhôngđượcđánhbạn,tronggiờhọckhôngđượcrờikhỏichỗngồi.Khichấpnhậnýkiếncủatôi,cậubékhônghềtỏramiễncưỡng,ánhmắtcậulộrõvẻvuivẻvàhạnhphúc.

Côngtáccủatôiđãđạtđượchiệuquảrấtrõrệt.Bốnthángsau,cậubékhôngcòncầnngườiđihọccùngnữa,cậubắtđầulàmchủđượcmình,khôngchủđộngtấncôngngườikhácnữa.Mộtnămsau,cậubékhôngcònđánhnhaunữa.Mặcdùcậubékhỏehơnngườikhác,nhưngdườngnhưcậucóýthứcnétránhxungđộthơncácemhọcsinhkhác.Cóhailầncóhọcsinhkhácđánhcậu,cậulạicóthểngồithụpxuốngđấtômchặtđầu.

Tôiphântíchsứcchịuđựngcủacậubécóthểbắtnguồntừviệccậurấttrântrọngmình“làmộtđứatrẻbìnhthường,chứkhôngphảilàmộtđứatrẻbịbệnh”;kểcảthỉnhthoảngbịđánh,cũngcòntốthơnsovớiviệcbịngườikhácnhìnmìnhbằngánhmắtkhác.Hiệnnaycậubénàyđãsắplênlớpnăm,thànhtíchhọctậpởmứctrungbình,trongcácphươngdiệnkhácnhưkỷluậtđềuhoàntoànbìnhthường.Đôitaynhỏcủacậucũngkhôngbịngườikháckìmkẹpnữa,cậuđãcóđượctựdo,cóđượcbạnbèthựcsự.

Cậubémắc“bệnhtăngđộng”nặngnàyđãđượcchữakhỏinhưvậy,điềunàykhiếntôicàngnghingờvề“bệnhtăngđộng”.

Mùahènăm2007,mộttrongnhữngtờbáolớncủaTrungQuốc-báoThanhniênTrungQuốcđãđăngtảibàibáocótênMùahè,sốtrẻmắcbệnhtăngđộngđếnkhámbệnhđãtăng30%củanhàbáoTriệuTânBồi.BàiviếtđãtríchlờicủagiáosưTrịnhNghị-ChủnhiệmkhoatâmthầntrẻembệnhviệnAnĐịnhBắcKinh:“HiệnnaytỉlệphátbệnhcủatrẻemmắcchứngtăngđộngởBắcKinhđãlêntới4%-5%”.Ngày7-10-2007,cũngtrêntờbáonàycòncómộtbàiviếtcủatácgiảChuChâunóirằng:“Theokếtquảđiềutrađángtincậy,hiệnnaytỉlệmắcbệnhtăng

độngởtrẻemTrungQuốclêntới4,31%-5,83%”.Theotỉlệnày,ướctínhcảnướccógầnhaitriệutrẻemmắcbệnh.TôilạilênmạngInternettìmmộtsốtàiliệu,nóirằngvàinămgầnđâycácnướctrênthếgiớiđềucósốliệuthốngkêvềsốtrẻemmắcbệnhtăngđộng,chiếmkhoảngtừ4%-14%,vídụtỉlệphátbệnhcủaMỹlà10%-20%,cómộtsốquốcgiathậmchíconsốthốngkêlêntới40%-tỉlệphátbệnhcủabệnhgìmàlạicaonhưvậy,bệnhtruyềnnhiễmcũngkhôngđếnnỗinhưthế.Cănbệnhchungmangtínhtoàncầuxảyratrêndiệnrộngnàyrốtcụclàmộtloạibệnhnhưthếnào?

Lúcnàytôiđọcđượchaicuốnsách,mộtcuốnlàNgườiphátminhbệnhtậtcủaJorgBlech-nhàkhoahọctựnhiên,phóngviênnổitiếngcủaĐức;mộtcuốnnữalàLờinóidốitrămnămcủaphóngviênnổitiếngngườiMỹRandallFitzgerald,haicuốnsáchnàyđềudùngnhữngtàiliệutườngtận,xácthựcvàcáchphântíchtriệtđể,vạchtrầnranhững“cáibẫy”và“màntối”xuấthiệntrongyhọchiệnđại.Họđềutỏranghingờđốivới“bệnhtăngđộngởtrẻem”,chorằngđâylàmộtloại“bệnh”bịthổiphồngmộtcáchvôcớ.

________________

(1)JorgBlech,Ngườiphátminhbệnhtật,TrươngChíThànhdịch,NXBHảiNam,tháng6-2006,tr.88-91.

Saukhiđọcxonghaicuốnsáchnày,tôilạilênmạngInternetvàtracứumộtsốtàiliệu,đồngthờiđọclạitácphẩmgiáodụccủanhàgiáodụchọc,tiếnsĩtâmthầnhọcnổitiếngngườiItaliaMariaMontessori,tổnghợptấtcảcáctàiliệulại,vềcơbảnđãcóthểcóđượcmộtnhậnthứcrõràng-cólẽkhôngthểnóimộtcáchtuyệtđốirằngcănbệnh“tăngđộng”nàykhôngtồntại,bởichođếnnaynóvẫnlàmộtchuyệnvẫntreoởđóchưađượcgiảiquyết;nhưngvớikháiniệmchẩnđoánhiệnnay,nókhôngchânthực.Hiệnnaynhữnglờichẩnđoánđốivớicănbệnhnàyvôlýnhưviệckếtluậntấtcảnhữngngườihovàitiếngđềulàbệnhnhânmắcbệnhungthưphổi-xétvềýnghĩanày,“bệnhtăngđộngởtrẻem”làmộtlờidốitrá.

1.Từcáchthayđổitêngọiđánhgiásựbịađặtcănbệnh

Sựpháttriểncủayhọchiệnđạiđãkhiếnngườitarấtmuốndùngyhọcđểgiảithíchtấtcảcáchiệntượngmuốncảithiệnvàchữatrị.Từxưađếnnaysự“khôngngoan”củatrẻemđãkhiếnrấtnhiềungườiđauđầu,vàthếlàvấnđềnàyliềnlọtvàotầmquansátcủacácbácsĩ.Ngaytừnăm1845,bácsĩtâmthầnngườiĐứcHeinrichHoffmannđãviếttácphẩmPetertócrối,miêutảmộtđứatrẻquámứchiếuđộng,điềunàyđãnhắcnhởngườitaquantâmđếnhiệntượnghiếuđộng,bấtanởtrẻem.Mộtthếkỷsau,năm1947,cóchuyêngiadựđoánrằngmộtsốtrẻ

emhoạtđộngquáđộlàdosựtổnthươngởnãogâynên,vìthếđãđặttênchohiệntượngnàylà“hộichứngtổnthươngnão”.Docáchđịnhnghĩanàykhôngđủđểgiảithíchnhữngbiểuhiệnhiếuđộngởnhữngtrẻmàđạinãochưabaogiờbịtổnthương,thuyếttổnthươngnãođãkhôngđượcthànhlập,liềncóngườiđưarađâylàkếtquảcủaviệc“nãobịtổnthươngnhẹ”.Tuynhiên,thuyết“nãobịtổnthươngnhẹ”khôngtìmthấytrongquátrìnhkiểmtrasinhlýởrấtnhiềutrẻem,trongquátrìnhtrưởngthànhcũngkhôngcódấuvếtgì,cáchđặttênnàycũngkhôngkhảthi.Vàthếlàmọingườiliềnbỏđạinãovàđềracáchgọi“trởngạichứcnănghànhvi”-têngọinàyđãtránhđisựbấttiệndokhôngtìmđượcnguyênnhângâybệnh,dùngchínhnhững“biểuhiện”đểđặttên.Dotêngọinàycókháiniệmquámơhồ,nênđãbịCơquanquảnlýantoànthựcphẩmvàdượcphẩmMỹnghiêmcấm.Nhưnghànhvikhôngngoanởtrẻemđãđượcgiớiyhọcnhậnđịnhlàmộtcănbệnhcầnphảichữatrị.Năm1962,mộthộinghịcôngtáckhoahọcthầnkinhtrẻemquốctếđãquyếtđịnhtrướckhicănbệnhnàyđượclàmrõ,tạmthờiđặttênlà“rốiloạnchứcnăngnãonhẹ”(MinimalBrainDysfunction,gọitắtlàMBD).Năm1980,trongcuốnSổtaychẩnđoánvàthốngkêtrởngạitâmthầndoMỹcôngbố,đặttênchobệnhnàylà“Trởngạithiếuchúý”(AttentionDeficitDisorder,gọitắtlàADD).Cuốicùng,năm1987,bácsĩkhoatâmthầncủaMỹđãphátminhracáchgọiphổbiếnnhấthiệnnay“Chứngtăngđộngthiếuchúý”(AttentionDeficit-HyperactivityDisorder,gọitắtlàADHD)(1).

__________________

(1)Tháng5-2007,cảnhsátSơnTâypháđượcmộtvụánngượcđãicôngnhântronglògạchđen,giảicứubamươimốtcôngnhân,trongđócómộtsốlàtrẻem.Sauđó,hàngtrămvịphụhuynhcóconbịthấtlạcđãlênmạngInternetđểthôngbáotìmcon(ND).

Nhữngdiễnbiếncủatêngọinàyđãthựchiệnđượchaimụcđích,thứnhấtlàthoátkhỏinhữngtrởngạitrongchẩnđoánhọc;thứhailàtrởthànhmộtcănbệnhphổbiến.

Dobảnthâncănbệnhvẫncònnằmtrongdựđoán,làmthếnàođểchẩnđoánđãtrởthànhmộtvấnđề.Nhưngthựctếlà,rấtnhiềutrẻembịchẩnđoánlàmắc“bệnhtăngđộngthiếuchúý”(ADHD).Vậythì,chúngtahãyxemxemcănbệnhnàyđãđượcchẩnđoánnhưthếnào.

2.Sựthiếusuynghĩvàgiảnđơntrongchẩnđoán

Quacáctàiliệucóthểthấy,việckiểmtra“bệnhtăngđộng”vềcơbảnđềulànhữngphánđoánvềmặtchủquan,córấtítcăncứkháchquan.Cóbácsĩcũngsẽkiểmtrathầnkinhnãovàxétnghiệmchỉsốsinhhóa,nhưngnhữngđiềunàykhôngcóýnghĩagìnhiềuđốivớihầuhếtnhữngtrẻemkhôngcóbiểuhiệngìrõnétvềmặtsứckhỏe,hơnnữamốiquanhệgiữacácchỉ

sốsinhhóavàsựhìnhthànhbệnhtậtcũngchỉlàdựđoán,khôngcóýnghĩachẩnđoánlâmsàngthiếtthực.

Tôiđãhỏiphụhuynhcủamộtsốembịchẩnđoánlàmắcbệnhtăngđộng,cócảngườiTrungQuốcvàngườinướcngoài.Phươngphápchẩnđoángầngiốngnhau,chủyếulàbácsĩhỏiphụhuynhcácvấnđề,nóichuyệnvớitrẻ,đồngthờiquansáthànhvicủatrẻ;ngoàiracònsửdụng“bảngđiểmchẩnđoán”,căncứvàosốđiểmcóđược,phánđoántrẻcómắcchứngtăngđộnghaykhông.

BabảngđiểmdướiđâyđượcnhiềubệnhviệntrongnướcvàcácwebsiteytếnhưwebsiteSứckhỏetrẻemTrungQuốc,websiteNuôiconTrungHoa…sửdụng.Đểnóirõvấnđề,xinhãythalỗichotôiđãliệtkêdàidòngraởđây.

BảngđiểmhànhvicủatrẻmắcbệnhtăngđộngcủatrườngđạihọcCornellởMỹ(mỗicâudựavàomứcđộkhácnhauvàchođiểmtừ0đến10,bảngdướicũnggiốngnhưvậy).

1.Hoạtđộngquánhiều,khôngnghỉphútnào()

2.Hoạtđộnghưngphấn,dễphấnkhích()

3.Gâysựvớicáctrẻkhác()

4.Làmviệckhôngthểcóđầucócuối()

5.Đứngngồikhôngyên()

6.Khôngtậptrungchúý,dễphântâm()

7.Đòilậptứcđượcthoảmãnyêucầu,dễchánnản()

8.Haykhóc,dễkhóc()

9.Tâmtrạngthayđổinhanhchóngvàmạnhmẽ()

10.Dễcónhữnghànhvinổikhùnghoặckhôngthểlườngtrước

Chẩnđoán:Cáchtínhđiểm:Khôngcó-khôngđiểm;cómộtchút-mộtđiểm;khánhiều-haiđiểm;rấtnhiều-bađiểm;tổngsốđiểmtrênmườiđiểmlàdươngtính,tứcmắcbệnhtăngđộng.

Bảngđiểmhànhvicủatrẻmắcbệnhtăngđộngdonhómnghiêncứubệnhtăngđộngởthành

phốThượngHảixâydựng

1.Tronggiờhọcđứngngồikhôngyên()

2.Tronggiờhọcthườngxuyênnóichuyện()

3.Tronggiờhọcthườnglàmviệcriêng()

4.Phátbiểukhônggiơtay()

5.Khôngtậptrung,nhìnngóxungquanh,dễbịphântâmbởicácyếutốbênngoài()

6.Tâmtrạngnhanhthayđổi,dễtranhcãivớingườikhác()

7.Thườnglàmảnhhưởngđếnngườikhác()

8.Khôngthểtĩnhtâmđểchơiđùa()

9.Thườnglàmviệctheocảmhứng,muốnlàmgìthìlàm,thườngkhôngcóđầucócuối()

10.Khilàmviệckhôngtínhđếnhậuquả()

11.Tùytiệnlấytiềncủabốmẹhoặcăncắpởngoài()

12.Đãngtrí,hayquên()

13.Thànhtíchhọctậpkém()

14.Nóidối,đánhchửingườikhác()

Chẩnđoán:Cáchtínhđiểm:Khôngcó-khôngđiểm;cómộtchút-mộtđiểm;khánhiều-haiđiểm;rấtnhiều-bađiểm;tổngsốđiểmtrênmườiđiểmlàdươngtính,tứcmắcbệnhtăngđộng.

TiêuchuẩnchẩnđoándoHiệphộibệnhtâmthầncủaMỹđưara

1.Taychânthườngxuyênhoạtđộngkhôngngừnghoặcliêntụcngọngoạytrênghếngồi(thiếuniêncóthểchỉbiểuhiệnởsựđứngngồikhôngyênvềmặtchủquan)()

2.Dễbịyếutốbênngoàikíchthíchvàphântántưtưởng()

3.Khibịyêucầuphảingồiyênthìrấtkhóngồiyên()

4.Trongtròchơihoặccáchoạtđộngtậpthểkhôngthểkiênnhẫnxếphàngchờđếnlượtmình

()

5.Thườngxuyênngườikhácchưahỏixongcâuhỏiđãtranhtrảlời()

6.Rấtkhólàmtheochỉthịcủangườikhác,khôngphảidochốngđốihoặckhônghiểu,nhưkhônglàmviệcnhà()

7.Khilàmbàitậphoặcchơitròchơirấtkhótậptrungchúý()

8.Thườngxuyênmộtviệcchưalàmxonglạiđòilàmviệckhác()

9.Rấtkhóchơiđùamộtcáchyêntĩnh()

10.Nóinhiều()

11.Thườngxuyênngắtlờihoặclàmảnhhưởngđếnhoạtđộngcủangườikhác,vídụphárốitròchơicủacácemnhỏkhác()

12.Khingườikhácnóichuyệnvớiem,emtỏrarấtlơlà()

13.Thườngxuyênđểmấtđồdùnghọctậphoặccácvậtdụngkhác,nhưđồchơi,sách,vởbàitập…()

14.Thườngxuyênthamgiavàocáctròchơinguyhiểmvàkhôngnghĩđếnhậuquả,vídụchạylungtungtrênđườngmàkhôngnhìnxungquanh()

Chẩnđoán:Mắcbệnhtrướcnămbảytuổi,bệnhsửtừnửanămtrởlên,đồngthờicótámtriệuchứngnóitrêntrởlênlàdươngtính,tứcmắcbệnhtăngđộng.

Gầnnhưtấtcảmọihànhvibìnhthườngcủatrẻemđềutrởthành“biểuhiệnlâmsàng”!

Theokếtluậncủanhữngtấmbảngnày,“bệnhtăngđộngởtrẻem”đâuchỉcótỉlệmắcbệnhđềcậpởtrên,gầnnhưtấtcảcáctrẻemđềutrởthành“bệnhnhân”,trongđóđươngnhiêncũngbaogồmcảcongáitôi-Nếudùngmấytấmbảngnàyđểchấmđiểmchocôbéthờicònnhỏ,mỗinộidungđềukhôngnghiêmtrọng,nhưngđềucómộtchút,trungbìnhmỗinộidungđược“một”điểm,vậythìcũngđượcchẩnđoánlà“dươngtính”rồi.

Vậythì,cótrẻemnàokhônglà“bệnhnhân”đâu?

TácgiảcủacuốnNgườiphátminhbệnhtậtđãvạchtrầnvàchỉtríchhiệntượngchẩnđoánquáđộ,lạmdụngthuốcmencủagiớiyhọchiệnnay,gọihiệntượngnàylà“phátminhbệnhtật”.

Trongđó,“bệnhtăngđộng”làmột“cănbệnhbịphátminh”điểnhình.Ôngnói:“Bácsĩthườngxuyênkhônghiểurõ,vìthếthườngxuyênsửdụngnhữngcôngcụhỗtrợchẩnđoángâytranhcãimộtcáchsailầm.Ngaycảnhữngngườiủnghộbệnhtăngđộngđềudựđoán,mộtphầnbasốtrẻbịchẩnđoánmắcbệnhtăngđộnglàvậthysinhcủamôhìnhchẩnđoán.Sosánhcácnướccũngcóthểpháthiệnrarằng,việcgắnmácbệnhtăngđộngchotrẻthậtlàchuyệntùyýbiếtbao.Theonghiêncứu,Brazilcó5,8%trẻemmắcbệnhtăngđộng,PhầnLan7,1%,ẢrậpXê-út14,9%.Tạisaolạicósựkhácbiệtlớnnhưvậy?Aibiết?Hàngngàytrẻemphảiuốngthuốcmộtcáchmùquángnhưvậy,nhưngngườitatỏrarấtmơhồ,khôngbiếtmìnhđangchốngchọivớicănbệnhnào.Cáimác“bệnhtăngđộng”nặngnềthườngcăncứvàoấntượngchủquancủabácsĩ;mộtsốnguyêntắcchẩnđoánhànhvităngđộngcũngcóthểđượctìmthấyởđasốnhữngtrẻemkhỏemạnh,vídụthườngkhôngthểtậptrunglắngnghengườikhácnói,làmbàitậpvàtổchứchoạtđộngthườngxuyêngặpkhókhăn,trảlờicâuhỏithườngkhôngsuynghĩ.Đâylànhữngtriệuchứngư?Hoặcchỉlàhànhvikhiến(mộtsố)ngườilớnkhóchịu?”(1).

_________________

(1)JorgBlech,Ngườiphátminhbệnhtật,TrươngChíThànhdịch,NXBHảiNam,tháng6-2006,tr.94-95.

“Bảngđiểmchẩnđoánbệnhtăngđộng”,cáiliênquanđếnsốphậnvàsứckhỏecủahàngtriệutrẻemnàyđãrađờinhưthếnào,aiđãlậpranó,nóđãđượckiểmnghiệmvàluậnchứngnhưthếnào?Cáithứthôthiển,nguxuẩnnàylạiđượccoilàcôngcụkiểmtrachủyếuđểsửdụngchotrẻem.Nóđâuchỉlàmộtbảngđiểm,màthựcsựlàcáibẫychẩnđoán!

3.“Nguyênnhângâybệnh”khiếnngườitahoamắt

Thựcrađằngsausựchẩnđoánvôtráchnhiệmcóẩnchứamộtthựctếkhónói,mộtcănbệnhchung“phổbiếnnày”,cơchếhìnhthànhcủanórốtcụclànhưthếnào,nguyênnhânnàokhiếntrẻmắcbệnh?Sauhơnmộttrămnăm“nghiêncứu”,ngàycàngcónhiềucáchgiảithích,nhưngchođếnnaykhôngaicóthểnóirõđược.

Từnhữngtàiliệuhiệncó,cómấythuyếtnóivềnguyênnhângâybệnhnhưsau:

Thứnhất,tổnthươngnhẹởtổchứcnão-điểmnàychủyếutậptrungxungquanhcáchchàođờicủatrẻđểdựđoán.Trướckhisinhmổphổbiếnthìngườitachorằngdotrongquátrìnhsinh,nãobộcủatrẻbịchènép;saukhihìnhthứcsinhmổphổbiếnthìngườitalạinóirằngdosinhmổgâyra.Ngoàiracònmộtcáchgiảithíchnữalàtrongquátrìnhmangbầu,ngườimẹbịmắcbệnhtruyềnnhiễm,caohuyếtáp,hoặcquátrìnhchobúvàcáchoạtđộngkháckhiếnnão

bộbịtổnthương.Tómlại,mỗitìnhhuốngtrongthờikỳmangbầu,trongquátrìnhtrưởngthànhđềubịdựđoánlàkhảnănggâybệnh,dườngnhưchỉcầnconngườiđãtừng“chàođời”,trảiquathờikỳthainhivàthờikỳsơsinh,nãocủatrẻđềubịtổnthương.Mộtđiềurấtkhéolà,nhữngsự“tổnthương”nàyvềcơbảnđềulàkhôngthểdựđoán.

Thứhai,hiệntượngtrúngđộcchìdotìnhtrạngônhiễmmôitrườngtrongthànhphốgâyra-nguyênnhânnàynghethìcóvẻrấtcólý.Nhưngtrongđócómấyđiểmđángngờ:Điểmđángngờthứnhấtlà,hơnmộttrămsáumươinămtrướckhivấnđềđượcđưara,vấnđềônhiễmmôitrườngthànhphốchắclàchưatồntại;điềuđángngờthứhailà,trẻemởmỗithànhphốđềuhítthởnguồnkhôngkhíchung,tạisaochỉcómộtsốemmắcbệnh;điềuđángngờthứbalà,nhữngemsốngởcáclàngquêxaxôikhôngmắccănbệnhnàyư?

Thứba,nhântốsinhlýditruyền-cáchnóinàydườngnhưlàrấtchuyênngành,nhưngsaukhiphântíchcóthểthấy,dướitiềnđềkhôngcóđượcchứngcứđầyđủ,lấymộtsựkhácbiệtnhỏvềmộtchỉtiêusinhhóanàođócủađạinãođểgiảithíchmộtnguyênnhângâybệnh,đâychẳngquachỉlàdựđoánmàthôi.Giữaconngườivớiconngườivốncómộtsốđiểmkhácbiệttrongchỉtiêusinhlý,điềunàyrấtbìnhthường;cùnglàmộtngườisốngtrongcácđiềukiệnkhíhậu,môitrường,cótâmtrạng,độtuổi,điềukiệnănuốngkhácnhau,rấtnhiềuchỉtiêusinhlýsẽkhácnhau.Vìkhôngcóđượclýdothuyếtphụcnênđànhphảilấyđiềunàylàmlýdo.

Thứtư,thiếuvitamin,dịứngthựcphẩm,thiếunguyêntốvilượng,môitrườngônhiễm,chấtbảoquảnthựcphẩm…gâyrabệnh-córấtnhiềulờidựđoánnhưthếnày,khiếnngườitahoacảmắt.Gầnnhưtrongcuộcsốngcủaxãhộiđươngđạicóvấnđềgì,thìđóđềutrởthànhnguyênnhângâybệnh.Nếunhữngnhântốnàyđềucóthểkhiếntrẻmắcbệnhtăngđộng,thìcâuhỏiduynhấtcònsótlạilà:Saunàycócòntrẻemkhỏemạnhnữahaykhông?

Thứnăm,nhântốgiáodụctronggiađìnhhoặcnhàtrường,khiếntâmlýtrẻbịtổnthương-đâylànguyênnhânduynhấtthôngquaquansáttrựctiếp,dựatrêncơsởcủarấtnhiềuvídụđểrútra,chứkhôngphảirútrathôngquadựđoán.Nguyênnhânnàycósứcthuyếtphụcnhất,nhưngluônbịđặtởvịtríkhôngquantrọngnhất.Tấtcảcáctàiliệunóivềbệnhtăngđộngtrướchếtđềumuốnnóinguyênnhângâyracănbệnhnàylàdovấnđềcủanãobộ,làmộtvấnđềsinhlý,cònvấnđềgiáodục,nguyênnhântâmlýlạichỉthỉnhthoảngmớiđượccáctàiliệunhắcđếnrấtsơsài.

Nhưngdướinguyênnhânbịnhắcđếnmộtcáchsơsàinày,khôngaicóthểgiảithích,mộtvấnđềhìnhthànhtrêncơsởgiáodục,tạisaolạibắttrẻphảiuốngthuốcchữabệnh.Vàinămgầnđâytỉlệlyhôngiatăngkhiếntỉlệ“trẻemmắcbệnhtăngđộng”cũngtănglêndườngnhưđã

trởthànhmộtbằngchứng,ngườitapháthiệnrarằng,trẻsinhratronggiađìnhđơnthândễ“mắcbệnh”hơntrẻsinhratrongmộtgiađìnhđầyđủcảbốlẫnmẹ-nhưngvếtthươngtâmlýmàvấnđềlyhôncủabốmẹgâyrachotrẻ,uốngthuốccóthểgiảiquyếtđượchaykhông?Cáctrậncãivãgiữabốmẹđãkhiếntrẻbịtổnthươngtronglòng,sauđótrẻlạiđượcthôngbáorằngchúngmắcbệnh,đâylẽnàokhôngphảilàhọavôđơnchíư?

TạpchíYhọcnhikhoacủaĐứcdoTậpđoànydượcNovartistàitrợđãxuấtbảnmộtchuyênsanHộichứngthiếuchúývàtăngđộng,trongđóthậmchícònsuyđoánrằng,bệnhtăngđộnglàdisảncủathờikỳđồđá.Đồngthờinóivớimọingườirằng“bệnhtăngđộngcóthểlàmộtcôngcụhànhvicóích(doditruyềnquyếtđịnh)trongthờikỳđầucủanhânloại,trongxãhộihiệnđạilạitrởthànhkhuyếtđiểm,đedọađếnsựpháttriểnvàtínhthíchứngxãhộicủatrẻ”(1)-ngaycảđặcđiểmditruyềnđượcgiữgìntừhàngtriệunămnaycủanhânloạicũngđãbiếnthànhbệnh.

________________

(1)JorgBlech,Ngườiphátminhbệnhtật,TrươngChíThànhdịch,NXBHảiNam,tháng6-2006,tr.97.

4.Mốiquanhệgiữahậuquảbệnhtậtvàlogichoangđường

Mặcdùkhôngrõnguyênnhângâybệnh,trongkhihậuquảcủacănbệnhnàyluônđượcmiêutảrấtrõràng,ngherấtđánglo.Cáctàiliệukhácnhauđềunóirằng,nếutrẻmắcbệnhtăngđộngkhôngđượcđiềutrịkịpthời,hầuhếtsẽphạmtộitrongđộtuổidậythì,khảnăngtựlàmchủkém,xốcnổi,thíchngồimátănbátvàng,hìnhthànhnênnhâncáchphảnxãhội,saukhitrưởngthànhtrởthànhngườidễlạmdụngcồnvàcácchấtmatúy,tỉlệphạmtộicao.Tómlại,tươnglaicủachúngđềurấttốităm,thậmchílàtộiác.

Mộtcănbệnhcuốicùnglạipháttriểnthànhmộtvấnđềđạođức!

Mốiquanhệnhânquảgiữabệnhtăngđộngvànhâncáchphảnxãhộiđãhìnhthànhnhưthếnào,mốiquanhệlogicgiữa“bệnhtật”và“phạmtội”đãđượcsuyđoánnhưthếnào,cơchếchuyểnbiếngiữachúnglàgì,khôngaicóthểgiảithíchđược.Tuynhiên,nhữngthôngtinytếcóliênquanđềunóinhưvậy.

Mộttrạngtháitinhthầncủaconngườicóthểsẽảnhhưởngđếnmộtsốchỉtiêusinhlý,đồngthờimộtsốthayđổivềsinhlýcũngcóthểsẽgâyranhữngthayđổitrongtrạngtháitinhthần.Tuynhiênbệnhtậtsinhlývàđạođứcnhâncáchcóthểhìnhthànhnênmốiquanhệnhânquả

trựctiếpư,chúngtacóthểnóinhữngngườimắcbệnhcaohuyếtápvàgiãnphếnangcuốicùnghầuhếtđềubiếnthànhkẻxấuư?Thựctếlànhữngbệnhnhântừngmắcbệnhvềnãonhưviêmmàngnão,unão,teonão…,sựpháttriểnvềđạođứccủahọkhônghềliênquanđếnbệnhtật,tạisaochỉmỗicănbệnhtăngđộnglạigâyrasựbiếndịtrongđạođức?

Lùimộtbướcnói,giảdụnhữngđiềunàyđềulàsựthật,mộtcănbệnhbắtnguồntừyếutốditruyềnhoặcmôitrườngxuấthiệnởthờikỳthơấu,cuốicùnglạichuyểnhóathànhmộtdiệnmạođạođứcsaukhitrưởngthành,vậythìphảichăngngườibệnhkhôngcầnphảichịutráchnhiệmvềhànhviphảnxãhộicủaanhtasaukhitrưởngthành,vìbảnthânanhtachínhlàmộtngườibịhạicủabệnhtật.Khôngphảinhữngngườimắcbệnhtâmthầnnếugiếtngườiđềubịmiễntộichếtđósao?Nếusuyluậnnhưvậy,mộttêntộiphạmchỉcầnchứngminhđượcrằng,thờiấuthơmắc“bệnhtăngđộng”,phảichăngcóthểmiễngiảmtráchnhiệmhìnhsự?

5.Tạisaongàycàngcónhiềungườiđượcchẩnđoánlàmắcbệnh

Chođếnnay,vẫnchưacócáchgiảithíchnàođángtincậyvềnguyênnhângâybệnhtăngđộng,vậythìrốtcụclànguyênnhânnàokhiếnsốngườimắcbệnhtăngđộngcàngngàycàngnhiều.Lẽnàochỉlàsựchẩnđoánsaiư?

ThựcrahơnmộtthếkỷkểtừkhiHeinrichHoffmann“pháthiện”chođếnnay,“bệnhtăngđộng”khôngđượcmọingườiđặcbiệtquantâm,chúý,mãichođếnkhiMethylphenidate(haycòngọilàRitalin)xuấthiện.SắpxếplạilịchsửpháttriểncủaMethylphenidate,vềcơbảncóthểhiểuđượcsựthậttạisao“bệnhnhân”càngngàycàngđông.

Năm1944,côngtyCiba(cũngchínhlànhàsảnxuấtMethylphenidatehiệnnay)đãsảnxuấtraMethylphenidate.Thờigianđầu,loạithuốcnàychỉkêđơnchongườilớn,chuyêntrịcácchứngbệnhnhưmệtmỏiquáđộ,tâmtrạngứcchế,rốiloạnsinhlýởngườicaotuổi.Hơnhaimươinămđầu,loạithuốcnàykhôngnổitiếng,lượngtiêuthụcũngkhôngnhiều,vìchứngbệnhthíchứngcụthểcủanókhôngrõràng.Năm1961,CơquanquảnlýantoànthựcphẩmvàdượcphẩmMỹchophépsửdụngMethylphenidateđểchữatrịchonhữngtrẻemcóvấnđềtronghànhvi.LoạithuốcnàyđãtừngđượcđưađếnhaingôitrườngcủatrẻemdađenởbangMaryland,saukhihọcsinhuống,hiệntượngchenlấnồnàotrongtrườngđãgiảmđiđôichút.ĐiềunàyđãkhuyếnkhíchmộtnhómbácsĩMỹsửdụngrộngrãiloạithuốcnàychotrẻem,đểpháthiệnranhữngngườinàocầnphảiuốngthuốc.Thờigianđầusửdụngthuốclàđểkiểmtratrẻcómắcbệnhhaykhông.Nếuuốngvào,hànhvicónhiềuthayđổitứclàcóbệnh,ngượclại,nhữngemnàokhôngcóphảnứnggìvớithuốctứclàkhỏemạnh.Sauđóđượccoilàmộtloạithuốctrịbệnhđượcsửdụngtrêndiệnrộngởtrẻem.Năm1970Mỹcókhoảnghaitrămnghìnđếnba

trămnghìntrẻemuốngMethylphenidate(1);đếngiữathậpkỷtámmươithếkỷXX,cómộttriệutrẻemuốngMethylphenidate;đếnđầuthếkỷXXI,sốtrẻemMỹuốngloạithuốcnàylêntớisáuphảysáutriệuem,trongđócógầnmộtnửadùngnóđểchữabệnhtăngđộngthiếuchúý(2).

_________________

(1)JorgBlech,Ngườiphátminhbệnhtật,TrươngChíThànhdịch,NXBHảiNam,tháng6-2006,tr.89.

(2)RandallFitzgerald,Thựcphẩmvàdượcphẩmgâytổnhạiđếnsứckhỏecủabạnnhưthếnào,MộDịchdịch,NXBĐạihọcSưphạmBắcKinh,tháng6-2007,tr.151.

Nếurấtnhiềunămvềtrướcvìtrẻkhôngngoannênbắtchúnguốngthuốc,thìđóchắcchắnlàmộtđiềukhôngthểtưởngtượng,Methylphenidateđãbiếnkhôngngoanthànhmộtcănbệnhcầnphảiđiềutrịbằngthuốc.

Hiệnnaycórấtnhiềuloạithuốcđiềutrịbệnhtăngđộng,cóthểchiathànhthuốckíchthíchtrungkhuthầnkinh,thuốcchốngtrầmcảm,thuốcchốngbệnhtâmthần,thuốcchốngđộngkinh,nhưngMethylphenidatevẫnđượcsửdụngnhiềunhất.Mộtđiềucầnlưuýlàgiábáncủacácloạithuốcnàyđềukhôngrẻ.

Tàiliệuchothấy,thịtrườngdượcphẩmvàđiềutrịchotrẻemmắcbệnhtăngđộngởMỹlêntớibatỉUSDmỗinăm.Đếnnăm2012,thịtrườngdượcphẩmvàđiềutrịchotrẻemmắcbệnhtăngđộngởAnhcũngsẽlêntớimộttrămlẻmộttriệuEuro.Vàmỗinăm,cáccôngtysảnxuấtthuốclớncònđầutưmộtlượngkinhphílớnchođộingũvậnđộnghànhlang,yêucầuchínhphủnớilỏngquảnlýđốivớithuốcchữabệnhtăngđộngởtrẻem.

Hiệnnaythuốcchữabệnhtăngđộngởtrẻemcònđượctiêuthụsangcácnướctrênthếgiới,bệnhADHDcũngbắtđầuphổbiếnởTrungQuốc.MộtwebsiteytếnọởTrungQuốcđãviếtnhưsau:“Methylphenidateđiềutrịbệnhtăngđộngởtrẻemrấtcóhiệuquả,khuyếtđiểmduynhấtcủaMethylphenidatelàkhôngthểđiềutrịtậngốccănbệnhnày,chỉcóthểuốngtrongthờigiandài”.TrênmạngInternetbánmỗilọtừbatrămbảymươitệđếnbanghìnbốntrămtệ.Ởnướcngoài,nếutrongnhàcótrẻphảiuốngthuốc,đâycũnglàmộtkhoảnchikhôngnhỏ.

Bánhngonaicũngmuốncắtmộtmiếng.CôngtydượcphẩmnổitiếngcóvốnđầutưnướcngoàitạiTrungQuốclàYangsenởTâyAntuyênbốhọđãnghiêncứuvàchếtạoramộtloạithuốccóhiệuquảlâudàitrongviệcđiềutrịbệnhtăngđộng-MethylphenidateHydrochloride

ControlledRelease,cáchtuyêntruyềncủahọcũngrấtđivàolòngngười.Mùahènăm2007,haitờbáocóảnhhưởnglớnnhấtởBắcKinhlàBắcKinhbuổitốivàThanhniênBắcKinhđềuđưatin,thuốckíchthíchtrungkhuthầnkinhdocôngtyEliLillycủaMỹsảnxuấtAtomoxetineHydrochloridechínhthứccómặtởthịtrườngTrungQuốc.Cácbàibáonàytuyêntruyềnrằng,“Chữabệnhbằngthuốclàsựlựachọnhàngđầu”đểđiềutrịbệnhtăngđộngởtrẻem.Sangđếnmùađông,lạixuấthiệnmộtbàibáotuyêntruyềnkhác,ngày30-11,tờThanhniênBắcKinhlạiđăngtảibàiviếtBệnhtăngđộngởtrẻemnếukhôngkịpthờiđiềutrịsẽảnhhưởngđếnsuốtđời,nhắcnhởbốmẹkhôngnênthờơđốivớicănbệnhnày,nhấtthiếtphảiđiềutrị,“chữabệnhbằngthuốclàsựlựachọnhàngđầu”,sauđónóivớimọingườicómộtloạithuốctênlàAtomoxetineHydrochloride,“mỗingàyuốngmộtviêncóthểkiểmsoátbệnhtậtkhônggiánđoạntrongcảngày,thíchhợpchoviệcuốnglâudàinhưnglạikhônglệthuộcvàothuốc”.

Ngày5-7-2008,tờbáonàylạiđăngtảibàiviếtKhảnăngtậptrungcủacontrẻ,bốmẹđãchúýhaychưa?,nhắcnhởbốmẹkhôngchịutậptrungchínhlàmắcbệnhtăngđộngADHD,nếukhôngkịpthờichữatrị,ngoàiviệcsẽgặpnhiềukhókhăntronghọctập,50%-65%sốngườimắcbệnhtươnglaisẽgặpmộtsốvấnđề:Cónhữngbiểuhiệnkhôngnhưýtrongcôngviệc,kháiniệmthờigiankém,khảnănggiaotiếpkém,dễnổicáu,tínhtìnhnóngnảy,nghiệnrượuhoặcthuốcmen,tỉlệphạmtộicao…Sauđócựclựcgiớithiệurằng:“Gầnđây,HiệphộiThầnkinhtrẻemTrungHoa,HiệphộiBảovệsứckhỏetrẻemTrungHoavàHiệphộiTâmthầntrẻemTrungHoađãphốihợpvàđưaraphươngánđiềutrịbệnhADHDởTrungQuốc.Trongphươngánnày,Methylphenidateđượccoilàloạithuốcđiềutrịđượclựachọnởtuyếnđầu,cócácđặcđiểmnhưhiệuquảtốt,íttácdụngphụ,dầndầnđượccácbệnhviệncoilàsựlựachọnhàngđầutrongviệcđiềutrịbệnhtăngđộng,đãđượcđưavàodanhmụcbảohiểmytếtrẻemcủaquốcgia”.NhữngbàituyêntruyềntươngtựcònxuấthiệntrêncáctờbáonhưDươngThànhbuổitối,BắcKinhbuổisáng...hồithángsáu,thángbảy,cácbàibáonàyđềunhắcđếnba“Hiệphội”nàyvàloạithuốcnày.Nhưngngoàibacáitênđượcnhắctớitrongcácbàiviếtnày,trênmạngInternetkhôngtìmthấywebsitecủaba“Hiệphội”nàyvàcácthôngtincóliênquan.Tôiđãhỏimấyngườibạntrongngànhy,họbảochưabaogiờnghethấytêncủanhững“Hiệphội”này.

Hiệnnaycómộtloạiquảngcáotênlà“quảngcáomềm”,đâylàchuyệnmàmọingườitronggiớiquảngcáobiếtrấtrõ,tứclànhàsảnxuấtquảngcáosảnphẩmbằnghìnhthứcđưatin,đưabài.Đươngnhiên,chỉcầnlàquảngcáo,bấtluậnxuấthiệndướihìnhthứcnào,đềuphảitrảtiềnchocácphươngtiệntruyềnthông.

MộtbácsĩngườiMỹđãtừngnóimộtcâurấtkinhđiểnrằng:“Biệnphápmarketingthuốcmen

tốtnhấtchínhlàmởrộngđộảnhhưởngcủabệnhtật”,đâythựcchấtlàmộtbímậttrongngànhsảnxuấtthuốc.Domỗinămchỉcómộtlượngítthuốcmớicóthànhphầnmớiđượcđưavàothịtrường,đểcácthuốccũhoặcthuốccólượngtiêuthụkémcũngđượcbánđi,cácnhàsảnxuấtthuốcbuộcphảitạorabệnhtật(1).

________________

(1)JorgBlech,Ngườiphátminhbệnhtật,TrươngChíThànhdịch,NXBHảiNam,tháng6-2006,tr.109.

Mộtcănbệnhcó“tiềnđồ”lớnnhưvậy,khôngpháttriểnthànhphongtràocũngkhó.

6.Tácdụngphụđángsợcủathuốcchữabệnhtăngđộng

Nhữngloạithuốcnàycóthậtlàkhôngcótácdụngphụgiốngnhưquảngcáonóihaykhông?

VềtácdụngphụcủacácloạithuốckíchthíchtrungkhuthầnkinhdànhchotrẻemnhưMethylphenidatevàcácloạithuốckhác,thườngbaogồm:Giảmcảmgiácthèmăn,mấtngủ,đauđầuchóngmặt,giảmtrọnglượng,ngoàiracòncóthểxuấthiệncáctriệuchứngnhưdịứng,thầnkinhhưngphấnmangtínhvậnđộng,ảogiácsợhãivàbịtheodõi,đôikhiđaubụng.Nhữngtácdụngphụnàythườngchỉđượcviếttrongtờđơngiớithiệuthuốc,đâychưaphảilànhữngtácdụngphụxấunhất,nghiêmtrọnghơncảlànhữngtácdụngkhôngđượcghitrênđơngiớithiệu:

Thuốckíchthíchtrungkhuthầnkinhứcchếsựtăngtrưởngvềthểtrọngvàchiềucao,nhữngđứatrẻuốngliêntụchainămloạithuốcthầnkinhnày,chiềucaotrungbìnhthấphơnsovớitrẻcùngtuổimộtphẩynămcentimet(1),uốngthuốctrongthờigiandàicóthểkhiếncơthểthấpbé.

_________________

(1)JorgBlech,Ngườiphátminhbệnhtật,TrươngChíThànhdịch,NXBHảiNam,tháng6-2006,tr.99.

ViệnNghiêncứusứckhỏetâmlýquốcgiacủaMỹđãcôngbốmộtkếtquảnghiêncứuvềthầnkinhhọc,nhữngtrẻkhônguốngthuốcđiềutrịbệnhtăngđộngthiếuchúý,đếnnămbảytuổirưỡi,lớpvỏđạinãoởnãophảiđạttớimứcdàynhất,trongkhiđó,ởnhữngtrẻuốngthuốc,thờigianđểlớpvỏđạinãoởnãophảiđạttớimứcdàynhấtmuộnhơntrẻkhônguốngthuốcbanăm.Cũngcónghĩalà,uốngthuốcMethylphenidatesẽảnhhưởngđếnsựpháttriểntrítuệ

củatrẻ.

Trọnglượngcủatrẻemtươngđốinhẹ,chúngđangởtronggiaiđoạnpháttriển,cáccơquantrongcơthểvẫnchưahoànthiện,sứcđềkhángcủachúngđốivớicácchấthóahọcrấtyếu,sửdụnglâudàiloạithuốcnàysẽcóảnhhưởngxấuđếnsựpháttriểncủacáccơquan,thậmchíđểlạihậuhọa.

Ngày22-2-2007,diễnđànSohuđãtríchtintừtờLuậtphápbuổitốivàviếtrằng,CơquanQuảnlýantoànthựcphẩmvàdượcphẩmMỹ(FDA)thôngbáo,từnăm1999đếnnăm2003,trongsốcácbệnhnhânsửdụngthuốcchữabệnhADHD,cóhaimươilămngườitửvong,trongđócómườichíntrẻem;đồngthời,mộtbảnbáocáocủaFDAchothấy,xácsuấtnguyhiểmđốivớinhữngngườisửdụngthuốcchữabệnhADHDxuấthiệncáctriệuchứngvềbệnhtâmthầnlêntớimộtphầnnghìn,vídụnhữngngườisửdụngthuốcsẽxuấthiệncácvấnđềvềbệnhtâmthầnnhưảogiácthínhgiác,nghingờvôcớ,nônnóngbấtan.FDAkiếnnghị,Methylphenidatecầnbổsungthêmnhữnglờicảnhcáođentrongtờđơngiớithiệuthuốc,nhắcnhởmọingườiloạithuốcnàycóthểgiatăngnguyhiểmchongườisửdụngnhưgâythiệtmạnghoặcgâyracáctổnthươngvềmặttinhthần.

Ngoàinhữngtácdụngphụđángsợnóitrên,tôichorằng,táchạilớnnhấtcủaloạithuốcnàyđốivớitrẻemlàvềtâmlý.Ngàynàocũnguốngmộtviênthuốctứclàngàynàocũngnhắcnhởrằng:Emlàngườimangbệnh,emphảiuốngthuốc.

Tuổithơtrôiquasẽkhôngbaogiờtrởlại,nhữngthuốcđãtừnguốngcũngsẽđểlạivếttíchtrongcơthể;bịgắncáimác“bệnhtăngđộng”cũngsẽđểlạidấuvếttrongtâmhồn.Tôiđãtừnggặpmộtsốem,saukhiuốngthuốcmộtgiaiđoạn,cácemkhôngchịudừngthuốc,sợrằngnếudừngthuốcmìnhsẽcàngtrởnêntồitệhơn.Thuốckhôngnhữnggâyhạichosứckhỏecủatrẻ,màcònhủyhoạilòngtựtincủaem-lẽnàotácdụngphụnàykhôngphảilàđángsợnhấthaysao?

7.Phụhuynhvàgiáoviêntrởthành“taysai”gâyrắcrối

Nhữngthôngtinvề“bệnhtăngđộngởtrẻem”càngngàycàngnhiều,nókhiếnchorấtnhiềungườitinrằng,đúnglàcómộtloạibệnhđangđedọađếnsứckhỏecủatrẻem,vàhơnnữađangcóchiềuhướnglâylanrộng,ngaycảtrẻtrongtrườngmầmnon“khônggiữkỷluật,khôngngủtrưa”cũngbịnóilàtriệuchứngcủabệnhtăngđộng.Tôiđãtừnggặpkhôngítphụhuynh,nóiđếnchuyệnconhọkhôngchịunghelời,liềnlolắngvànóirằngcóthểconmìnhmắcbệnhtăngđộng.Bởinhững“triệuchứng”củabệnhtăngđộngrấtdễkhiếnphụhuynhgắnconmình

vớicănbệnhnày.

Hầuhếtnhữngvịphụhuynhtinvào“bệnhtăngđộng”lạikhônghiểunhiềuvềcănbệnhnày,thậmchíchưatừngtìmhiểuquacáctàiliệu,thôngtincủahọchủyếubắtnguồntừbácsĩ,báochíhoặcnghengườinọngườikianói.Rấtnhiềuphụhuynhđưaconđikhámbệnhtăngđộngsaukhiđượcgiáoviêngợiýhoặcđềnghị.Bởihànhvicủatrẻởtrườnghoặctrườngmầmnonkhôngphùhợpvớiyêucầu,gâyphiềnhàchogiáoviên.Giáoviênkhôngmuốnbịmộtsốhọcsinhgâyphiềnhàquánhiều,khôngmuốnhoặckhôngđủkhảnăngtìmkiếmmấuchốtcủavấnđềtronggiáodục,vàthếlàliềntìmbiệnphápgiảiquyếtđơngiảnnhấtlàđểchophụhuynhđưaconđikhámbácsĩ.Chỉcầnđưatrẻđếnbácsĩđểkiểmtra,rấtnhiềutrẻliềntrởthành“bệnhnhân”,chúngphảiuốngthuốchàngngày.Nhưthếgiáoviênliềncóthểđượcgiảithoátmộtcáchnhẹnhàngtrướcsựquấyrốicủamộtsốhọcsinh.

Khôngítphụhuynhcũngmuốnquykếtmộtsố“vấnđề”củacontrẻchonguyênnhânkháchquan,lốisuynghĩnàykhôngđòihỏibốmẹphảitựtráchmình,thựchiệncũnggiảntiệnnhất.Thậmchítôicòngặpphụhuynhcủamộtemhọcsinhcấpba,conchịkhôngchịuhọchànhchămchỉ,khôngthíchngồitrướcbànhọc,chỉmuốnđiđábónghoặcxemtivi,chịchorằngconmìnhmắcbệnhtăngđộng,liềnbắtconđikhámbácsĩkhoatâmthần,ngàyngàybắtconuốngthuốc.Vàvớitưcáchlàphụhuynh,chịkhônghềmuốnkiểmđiểmlạinhữngsailầmtrongphươngphápgiáodụccủamìnhbaonhiêunămqua,càngkhôngmuốnthayđổiphươngphápgiáodụccủachínhbảnthânmình.

Nhữngphụhuynhhoặcgiáoviêncóconhoặchọcsinhmắc“bệnhtăngđộng”,nếubiếtquantâmvàthấuhiểucontrẻ,chămchúlắngnghe“ngônngữhànhvi”củatrẻ,mọithứcủatrẻđềutrởnênbìnhthường.Trênlớptrẻkhôngchúýnghegiảnglàvìkhôngthíchcáchgiảngbàicủagiáoviênhoặckhôngcóhứngthúvớinộidungbàigiảng;thànhtíchhọctậpkém,làvìtrẻkhônghọccácnộidungtrongbàithi;tấncôngbạnbè,làvìtrẻmuốnbảovệmìnhhoặccảmnhậnđượcniềmvuiởtrongđó;cónhữnghànhđộngnguyhiểm,làvìchúngmuốnthểhiệnmìnhhoặckhôngbiếtnguyhiểmlàgì-hàngtriệutrẻemkhácnhausẽcóhàngtriệuýthứcvềmìnhkhácnhau,hànhvicủachúngcũngcónhữngbiểuhiệnkhácnhau.Chúngvẫnchưacóđượcquanniệmđạođức,quanniệmgiátrị,khảnăngchịuđựngvàkhảnăngdựđoánđượchậuquảnhưngườilớn,chínhvìthếchúngrấtkhódùngnhữngcáinàyđểkiểmsoátmình.

Ngườilớntiếpnhậnmộtđứatrẻởmứcđộnhưthếnào,đượcquyếtđịnhbởianhtahiểuđược“lờitâmsự”củađứatrẻrasao.

Phụhuynhvàgiáoviênđềuyêutrẻ,nhưngchỉcótìnhyêuthôithìchưađủ.Sựkhácbiệttrong

phươngchâmgiáodục,cáchxửlývấnđềsẽdẫnđếnsựkhácbiệtlớncủachấtlượngcủatìnhyêu.Chỉkhihiểucontrẻ,mớicóthểgiáodụctốttrẻ,mớicóthểyêutrẻmộtcáchcóchấtlượng.

8.Rốtcụctrẻmang“bệnhtăngđộng”đãmắcchứngbệnhgì?

Nếunóiquảthậtcontrẻbiểuhiệnramộtsốvấnđềtronghànhvihoặcphẩmchấtnhâncách,vềcơbảnnhữngvấnđềnàyđềucóthểdùnggiáodụchọcđểgiảithích.

Mộtphầndophụhuynhhoặcgiáoviêncoisựhiếuđộng,hoạtbátbìnhthườngcủatrẻlàcóvấnđề,khôngcóchuyệngìmàgâychuyện.Phầnlớndotrongcuộcsốnggiađìnhtrẻphảichịusứcéptâmlýlớn,khichốnglạisứcép,trẻđãđểnảysinhvàpháttriểnranhiềuhànhvidịdạng.Đươngnhiênnhữnghànhvidịdạngnàysẽkhiếnngườitacảmthấykhóchịu,muốntìmnguyênnhângâyranó,buộcphảiquaytrởvềvớimôitrườngtrưởngthànhtronggiađình.

Ngàycàngcónhiềutrẻmắc“bệnhtăngđộng”chỉcóthểchứngminhmộtđiềurằng,ngàycàngcónhiềuvấnđềtồntạitronggiáodụcgiađìnhhiệnnay.

Sựtheođuổiđốivớisựtiêuchuẩnhóacủaxãhộihiệnđạikhiếnxãhộinảysinhtâmlýaduatrongmọiphươngdiện.Bốmẹluônmongconmìnhpháttriểntheohướng“tấmgương”,chứkhôngpháttriểntheohướngmàtrẻmuốn.Ngườilớnđãđặtraquánhiềutiêuchuẩnchocontrẻ,chorằngđàotạotrẻtrongkhuônmẫutiêuchuẩn,tươnglaimớicóthểthànhcông.Vídụ“hamhọc”,“lễphép”,“giữkỷluật”,“đatàiđanghệ”…Trẻtỏra“nghelời”trongnhữngphươngdiệnnày,làmtheoyêucầucủaphụhuynh,tứclàtốt,nếuchúngkhôngnghelời,khôngđạttheoyêucầucủangườilớn,liềnbịtráchmắng,nghiêmtrọnghơnlàchửiđánh.Cóbậcphụhuynhgặpphảinhữngcảnhngộkhôngđượcnhưmongmuốnhoặccókhiếmkhuyếtvềmặtnhâncách,thườngđổsựkhôngnhưýcủamìnhvàocontrẻ,giao“lýtưởng”củamìnhchocontrẻthựchiện.

Tháiđộcủanhữngngườilớnnàyđốivớitrẻđãthểhiệncảmgiáclolắngvàkhôngantoàncủangườilớn.Nóắtsẽpháttriểnthànhmốixungđộtxảyraliêntụcgiữangườilớnvàtrẻem.Bốmẹcủanhữngemmắc“bệnhtăngđộng”thườngcónhâncáchquákhích,mộtmặthọđãdùngmôhìnhtưduycủamìnhđểcanthiệpmộtcáchlâudài,khôngtốtvàođặctínhtựnhiêncủatrẻ,lấydanhnghĩa“tìnhyêu”đểkhôngngừngđảolộnnhịpđiệusinhtrưởngvốncóởtrẻ,khiếnchúngsavàonỗibuồnkhổvàsợhãi;mặtkhácýthứcbảovệcáitôicủahọrấtmạnh,ngườilớnmuốnvừavấpphảithửthách,liềnđưaraphảnứngngay,thườngđốixửvớitrẻmộtcáchhàkhắc.Phươngphápgiáodụcnàycólợichoviệcgiúpngườilớntrútbỏtâmtrạng,

nhưngkhôngcólợichosựpháttriểncủatrẻ,gâytổnthươngvềmặttâmlýchotrẻ.

Phântíchmọi“triệuchứng”trongbảngđiểmchẩnđoán,đềuphảnánhsựđiềuchỉnhcủatrẻemđốivớimốiquanhệgiữabảnthânchúngvàthếgiới.Chúngdùngcác“triệuchứng”khácnhauđểtrútbàynhữngtrảinghiệmtựti,bấtan,chánghét,thấtvọng,thờơ,cămhận,nghingờ…saukhikhôngngừngbịtổnthươngvềmặttâmlý.Vếtthươngtâmlýsẽkhiếntrẻchịusứcéplớnvềmặttinhthần,hànhvitrởnênbiếnthái,hoặclàtrởthànhmộtđứatrẻngangngạnh,khóbảo;hoặclàtrởthànhmộtkẻbùnhìnhoàntoànđánhmấtchínhmình;hoặcsẽtrởthànhmộtconngườicôđộc,quákhích,khôngthểsốngchungvớingườikhác-đằngsautấtcảnhữngđiềunàyđềulàdotrẻmấtcảmgiácantoàn,mấttựtin.

Conngườilàsinhvậtnhạycảmbiếtbao,ngaytừkhicònrấtnhỏtrẻemđãcócảmnhậnmạnhmẽvềtìnhyêuvàsựtôntrọng.Bấtkỳcảnhngộnàotrongcuộcsốngđềucóthểtạonênnhữngthayđổitrongcácchỉtiêusinhhóatrêncơthểtrẻ,kểcảtrongđạinãocủanhữngtrẻđượcgọilàmắc“bệnhtăngđộng”cóthiếuDopaminelàmchotrẻyêntĩnh,aicóthểnóirõđâylànguyênnhânhaykếtquả?Chínhvìvậy“nguyênnhângâybệnh”thựcsựcủa“bệnhtăngđộng”làhaisailầmmàngườilớnmắcphải:Quanniệmsailầmvềtrẻemvàphươngphápgiáodụcsailầm.

Nóinhưthếnàykhiếnrấtnhiềuphụhuynhvàgiáoviêncảmthấykhôngvui,thậmchíphảncảm.Họđãquenquykếtvấnđềchomộtnguyênnhânkháchquan,đồngthờiđitìmphươngángiảiquyếtkháchquan.Lờichẩnđoáncủabácsĩđãgiảmnhẹcảmgiáccótộiđốivớisựthấtbạitronggiáodụccủaphụhuynhvàgiáoviên,giữthểdiệnchohọ.Đồngthời,sovớiviệclưutâmquansát,hạquyếttâmtựthayđổimình,uốngthuốclàbiệnphápđơngiảnnhất,ítđòihỏibốmẹvàgiáoviênphảimấtcôngsứcnhất-nórấtphùhợpvớihànhvicủanhữngphụhuynhvốnthiếuquantâm,thấuhiểucontrẻ,coimìnhlànhất.Nhữngphụhuynhvàgiáoviêntựcoimìnhlànhấttinvàothuốchơnlàtinvàogiáodục.Sailầmmàngườilớnmắcphải,lạitrúttoànbộlênđầutrẻ,bắttrẻphảigánhchịu.Bịchẩnđoánlà“cóbệnh”đãgỡtộichobốmẹvàgiáoviên,nhưngnólạivĩnhviễnlàmtổnthươngcontrẻ.

HiệnnaynhữngcănbệnhphổbiếntrongtrẻemcòncóbệnhhộichứngTourette(1),Rốiloạnkhảnăngđiềuhòangũquan(2)triệuchứngcủachúngkhágiốngvớibệnhtăngđộng.Cóngườiđãđưahailoạibệnhnàyvàonộihàmcủabệnhtăngđộng,cóngườithìxếpchúngnganghàngvớibệnhtăngđộng.Sửdụngthuốccũngđềulànhữngloạithuốckiểmsoáttrungkhuthầnkinh.

_________________

(1)HộichứngTourettelàchứngrốiloạnhệthầnkinhcónhữngbiểuhiệnnhưcónhữngđộngtáccogiậtkhôngtựchủ,cứngnhắc,gặptrởngạitrongngônngữ,hànhvi,nhưliêntụcchớpmắt,làmtròhề,lắcđầu,nhúnvai,hắnggiọng,pháttiếngho…

(2Rốiloạnkhảnăngđiềuhòangũquan(Sensoryintegrationdysfunction)làchỉtínhiệukíchthíchcảmgiácbênngoàikhôngthểđượctổhợpmộtcáchcóhiệuquảtronghệthốngthầnkinhđạinãoởtrẻem,khiếnchocơthểkhôngthểvậnđộngmộtcáchhàihòa,dầndầnhìnhthànhnêncácbệnhvềtâmlý.Trẻcónhữngđặcđiểmnhưkhôngchịutậptrung,trínhớkém,hayquên,thànhtíchhọctậpkém,làmbàitậplềmề,xốcnổi,mạohiểm,gặpkhókhăntrongnhữngcôngviệcđòihỏisựkiênnhẫn,tỉmỉ,nóilắp,khôngdiễnđạtđượcýcủamình;cótrẻlạidễcăngthẳng,nhútnhát,haykhóc,khônghòađồng,kénănhoặcănuốngvôđộ…,(ND).

Thựcra,điềubấthạnhthựcsựcủanhữngemmắc“bệnhtăngđộng”,“HộichứngTourette”hoặc“Rốiloạnkhảnăngđiềuhòangũquan”đềulàsaukhichàođời,mọibảntínhbìnhthườngcủatrẻđềubịtướcđoạt.Cómộtvịphụhuynhkhiconhọcđi,sợconlàmbẩnquầnáo,sợconbịngãnênbếtrêntaysuốtngày,khôngchoconxuốngđất.Cònrấtnhiềusựhạnchếtươngtựnhưthế,khôngchophéptrẻlàmviệcnàyhayviệckhác.Sovớinhữngtrẻcùngtranglứa,độngtáccủaconchịkhônghàihòa,nămmườituổibuộcphảivào“lớptrịliệuRốiloạnkhảnăngđiềuhòangũquan”.Cũnggiốngnhưvậy,rấtnhiềutàiliệuvàkinhnghiệmcóthểchứngminhđượcrằng,nhữngđứatrẻthườngxuyênbịđánhmắng,dosứcépquálớn,cũngsẽxuấthiệnhiệntượngcogiậtởtứchihoặcngũquan,tứccáigọilà“hộichứngTourette”.

Nhữngđứatrẻnàyđã“ốm”rồi,nhưnguốngthuốccógiảiquyếtđượcvấnđềgìkhông?“Lớptrịliệu”cótrịliệuđượckhông?Tôiđãtừnggặpmộtsốemthamgia“lớptrịliệuRốiloạnkhảnăngđiềuhòangũquan”,bốmẹcủacácemđãbỏrarấtnhiềutiền,nhưngtìnhtrạngcủacácemkhôngcógìcảithiện.

9.Cácbácsĩđạidiệnchokhoahọcvàsựquyềnuy

Đứngtrêngócđộcủabácsĩđểxemxétvấnđề.Từtrướcđếnnay,giớiyhọcluôntranhcãivềcănbệnhnày,córấtnhiềubácsĩchorằngđâylàcănbệnhdongườitaphátminhra,làbệnhgiả.Tuynhiênnhiềubácsĩtâmthầnkhôngphảnđốiviệckêthuốcchotrẻ.

Mộtmặtbácsĩkhôngđứngtrêngócđộgiáodụcđểsuynghĩvấnđề,mặtkhácthôngthườngbácsĩkhôngmuốnnóivớingườiđếnkhámbệnhrằnganhkhôngcóbệnh,khôngkêthuốcmàchobệnhnhânvề.Ngườibệnhcóbệnh,khôngchẩnđoánrađượcbệnh,bácsĩsẽphảigánhtráchnhiệm;nhưngngườibệnhkhôngcóbệnh,bịnghingờlàcóbệnhvàtiếnhànhđiềutrị,kể

cảcuốicùngđượcchẩnđoánchínhxáclàkhôngcóbệnh,bácsĩcũngsẽkhônggặprắcrốigì.Nhữngbácsĩcóthểtómbắtđượcnhữngtriệuchứngmơhồvàđưaralờichẩnđoán,mớiđượcngườitatôntrọnghơn.Đâylànguyênnhânđầutiên.Nguyênnhânthứhailà,xétvềnghiêncứuyhọc,bácsĩphảikhôngngừngđưarathànhquảnghiêncứuhọcthuậtcủamình,nhưngkhôngphảimọithànhquảđềutừnghiêncứumàra.TrongcuốnNgườiphátminhbệnhtậtcómộtđoạnrấthay,xintríchranhưsau:“Sựrađờicủamộtcănbệnhthườngbắtnguồntừviệcmộtbácsĩnàođótuyênbốđãquansátđượcmộttìnhtrạngbấtthường.Lúcđầuchỉcómộtsốítbácsĩtinvàotriệuchứngcủabệnhmới,tiếptheođónhữngngườinàythamgiamộthộinghịnàođó,trongcuộchộinghịgiaochomộtnhómchuyêngiaphụtráchcôngtácxuấtbảnkỷyếu,dựavàocácbàiviếttrongkỷyếuđểmởrộngđộảnhhưởngcủacănbệnhmớiđồngthờigâyhứngthúchongườikhác.Đếnđây,cácbácsĩkháccũngchúýtớihiệntượngmới,sauđócốgắngtìmkiếmnhữngbệnhnhâncótriệuchứngtươngtự.Trongquátrìnhkhámbệnhmangtínhlựachọnnày,đãcóthểxuấthiệnmộtdịchbệnhmới.Tiếpsauđórấtnhiềubàiviếtvàbáocáonghiêncứubắtđầukhiếnngườitanảysinhmộtấntượng:Bácsĩđãpháthiệnracănbệnhmớithật.Nhómbácsĩnàytựxuấtbảnchuyênsanphátbiểukếtquảnghiêncứucủamình-trongđócamđoanlàkhôngcónhữngbáocáomangtínhphêbình”(1).

________________

(1)JorgBlech,Ngườiphátminhbệnhtật,TrươngChíThànhdịch,NXBHảiNam,tháng6-2006,tr.55.

Nguyênnhânquantrọngthứbalàmốiquanhệtếnhịgiữabácsĩvànhàsảnxuấtthuốc.Rấtnhiềuquốcgia,trongđóbaogồmMỹ,Anh,Đức,hiệntượngcácnhàsảnxuấtthuốctàitrợchocáctạpchíyhọcthanhthiếuniên,cáccuộchộithảokhoahọclàrấtphổbiến.Nhàsảnxuấtthuốctàitrợchohộithảoyhọc,saukhicáccuộchộithảokếtthúcliềntổchứctiệcchiêuđãimờicácbácsĩthamgia,tổchứccácbuổidulịch.HiệnnaycôngtáctunghiệpcủabácsĩtheoluậtđịnhởĐức,phầnlớnlàdocácnhàsảnxuấtthuốcsắpxếp.Saukhikiếmđượcmộtkhoảntiềnlớntừnhàsảnxuấtthuốc,giáosưyhọcvàbácsĩtưnhânliềnphátbiểutrongcuộchọpbáo.Biệnpháphiệuquảnhất,ghêgớmnhấtcủacácnhàsảnxuấtthuốclàtàitrợchocáctạpchíyhọc,phátbiểucôngtrìnhnghiêncứukhoahọctrêntạpchí,nhữngbáocáonàyrấtchặtchẽ,khôngthểphảnbác,khôngnhữngthườngxuyênđốichiếuxemthuốcmớicópháthuyđượctácdụngquantrọnghaykhông,màcònảnhhưởngđếnviệcsửdụngthuốcvàphạmvisửdụngthuốccủacácbácsĩsaunày(1).

________________

(1)JorgBlech,Ngườiphátminhbệnhtật,TrươngChíThànhdịch,NXBHảiNam,tháng6-2006,tr.26-34.

Vàinămgầnđây,khôngítnhàsảnxuấtthuốcnổitiếngquốctếđãtiếnquânmạnhmẽvàothịtrườngTrungQuốc,ngànhsảnxuấtthuốctrongnướccũngpháttriểnnhanhchóng.Cùngvớiđó,môhìnhmarketingydượcphổbiếntrênthếgiớikhôngnhữngbénrễởTrungQuốc,màcònpháttriểnrấtmạnh.Độingũdượcsĩkhổnglồmớinổi,giốngnhưnhữngnútthắtdàyđặc,gắnkếtdoanhnghiệpsảnxuấtvớibácsĩ.Mộtsốnhàsảnxuấtthuốccóthựclựcđãmờibácsĩthôngquaviệckêđơnhoặctuyêntruyềnđểtiếpthịsảnphẩmcủamình,đâylàchuyệnkhônghềkhókhăn.

Từlâunay,lờinóicủaaicũngcóthểnghingờ,nhưngchúngtakhôngnghingờlờicủabácsĩ.Vìhọlànhữngngườiđạidiệnchokhoahọc,làbậcquyềnuyquantâmđếnsứckhỏevàsốphậncủaconngười.Nhưngsựthôithúccủalợiíchgiốngnhưdòngnướclũcóthểthayđổivàhủyhoạirấtnhiềuthứ.

GiớiyhọcAustraliađãtổngkếtranămphươngthứcbántriệuchứngbệnhtrênlâmsàng:

Coiquátrìnhsinhmệnhbìnhthườnglàvấnđềytế;

Coivấnđềcánhânvàvấnđềxãgiaolàvấnđềytế;

Coirủirogâybệnhlàtriệuchứngcủabệnh;

Coinhữngtriệuchứnghiếmgặplàbệnhdịchlâylankhắpnơi;

Coinhữngtriệuchứngnhẹlàđiềmbáocủacănbệnhnặng(1).

________________

(1)JorgBlech,Ngườiphátminhbệnhtật,TrươngChíThànhdịch,NXBHảiNam,tháng6-2006,tr.3.

10.Vứtthuốcvàothùngráclàkhởiđầuđểchữakhỏibệnh

NhàgiáodụchọcnổitiếngngườiItaliaMariaMontessorilàmộttiếnsĩyhọc,bàtừnglàbácsĩthầnkinhtrẻem.Trongquátrìnhtiếpxúcvớicácbệnhnhânkhácnhau,càngngàybàcàngcảmthấyrằng,thuốckhôngthểgiảiquyếtđượcvấnđề,vấnđềnằmởgiáodục,giáodụcmớilà

biệnpháphiệuquảnhấtđểgiảiquyếtvấnđềtinhthầnvàhànhvicủatrẻ.Saunhiềunămnghiêncứuthựctiễn,bàđãrútrađượckếtluậnsau:“Nhữngkhiếmkhuyếtvềmặttâmlývàbệnhtinhthầnởtrẻchủyếulàvấnđềgiáodụcchứkhôngphảilàvấnđềyhọc,huấnluyệngiáodụcsẽcóhiệuquảhơnlàhuấnluyệnytế”(2).Kếtluậnnàyđãlàmthayđổisốphậncủavôsốtrẻem.

__________________

(2)Montessori,PhươngphápgiáodụctrẻemkhoahọccủaMontessori,NhậmĐạiVăndịch,NXBGiáodụcnhândân,táibảnlầnthứnhấttháng5-2001,tr.4.

Bàđãthànhlập“ngôinhàtuổithơ”chuyênchữatrịvếtthươngtâmlýchotrẻem,chủyếuchữatrịchonhữngemcóvấnđềvềmặttinhthần,trítuệvàtrẻemlangthangcơnhỡ.Bàđãphátminhrarấtnhiềuphươngphápdạyhọcvàđồdùngdạyhọcđểcảithiệntrítuệvàtinhthầncủatrẻ,huấnluyệnmộtcáchcóhiệuquảđốivớihọcsinh.Bàđãcoinhữngđứatrẻnàynhưnhữngđứatrẻbìnhthườngvàgầngũivớichúng,dànhchochúngsựquantâmvàphươngphápgiáodụcphùhợpvớibảntínhtựnhiêncủaconngười.Montessoriđãrấtthànhcôngkhigiúpđượcnhữngembướcvào“ngôinhàtuổithơ”thoátkhỏinhữngkhókhănvàtươnglaiđentối,cácphươngdiệnnhưpháttriểnngônngữ,độngtáchàihòa,quanhệvớimọingười,họchànhđềunhưtrẻbìnhthường,dướisựgiámsátcủachínhphủ,vượtquađượccáckỳthivềđọc,viết,tínhtoáncùngtrìnhđộvớicácemcùngtranglứatrongtrườngcônglập.Thànhquảgiáodụccủabàđãgâychấnđộngtronggiớigiáodụctoàncầu.

NguyêntắccơbảncủalýluậnvàphươngphápgiáodụccủaMontessorilà“cốgắnggiảmthiểusựcanthiệpvàotínhchủđộngcủatrẻ”(1),tứclàtạochotrẻsựtựdolớnnhất,tôntrọngtrẻ,pháttriểntiềmnăngcủatrẻ,đểtrẻhọcđượccáchlàmviệc,phánđoánmộtcáchđộclập.GiáosưtrườngđạihọcHavard,nhàgiáodụcE.G.Holmesnói:“CáitinhhoatronghệthốnglýluậncủaMontessorilàcósựnhậnđịnhđúngđắnvềchânlýdướiđây:Trừphitrongbầukhôngkhítựdo,trẻemvừakhôngthểpháttriểnđượcmình,cũngkhôngnhậnđượcsựnghiêncứucóích!”.

__________________

(1)Montessori,PhươngphápgiáodụctrẻemkhoahọccủaMontessori,NhậmĐạiVăndịch,NXBGiáodụcnhândân,táibảnlầnthứnhấttháng5-2001,tr.12.

“Giảmthiểucanthiệp”,tạochotrẻ“bầukhôngkhítựdo”mớicóthểbồidưỡngranhữngđứatrẻkhỏemạnhvềmặtthểxácvàtâmhồn,hàihòa,điềunàyvềlogiclàtrùngkhớpvớivấnđề

hầuhếttrẻemmắc“bệnhtăngđộng”đềusinhratrongmộtgiađìnhcósựquảngiáonghiêmkhắcnóiđếnởtrên.Nếunóithậtsựcómộtloạithuốccóthểchữađượcbệnhchotrẻ,thìcólẽ“giảmthiểucanthiệp”và“bầukhôngkhítựdo”làhailoạithuốctốtnhất.

TrongcuốnTâmhồnmangtínhhấpthu,Montessorinói:Conngườilàmộtloàiđộngvậtcótrítuệ,vìthếnhucầuđốivớinguồnlươngthựctâmlýgầnnhưlớnhơnnhucầuđốivớinguồnlươngthựcvậtchất.Khôngcầnphảidọanạthoặcdỗdành,chỉcầnlàmchođiềukiệnsinhhoạtcủatrẻđược“bìnhthườnghóa”,bệnhtậtcủachúngsẽtiêutan,cơnácmộngcủachúngsẽtuyệttích,chứcnăngtiêuhóacủachúngsẽtrởlạibìnhthường,tínhthamlamcủachúngsẽgiảmđi.Sứckhỏecủachúngđượcbìnhphục,bởitâmlýcủachúngđãtrởlạibìnhthường.

Cuộcsốngxãhộitrởnêntinhtếnhưvậy,biếtsinhconkhôngđồngnghĩavớiviệcbiếtlàmbốmẹ,phụhuynhthờihiệnđạicầnphảihọcmộtcáchngoanđạocáchlàmbốmẹ.Nếutronggiađìnhbạncómộtđứatrẻmắc“bệnhtăngđộng”,muốnthayđổicontrẻ,trướchếtvàquantrọngnhấtlàphảithayđổibốmẹ.Bướcthứnhấtlàkiênquyếtvứtngaythuốcvàothùngrác,dũngcảmthừanhậnvớicontrẻrằng,bốmẹđãsai.Ngàynàychínhlàkhởiđầumớichocuộcsốngcủabốmẹ,cũnglàkhởiđầumớichocuộcsốngcủacontrẻ!

Lưuýđặcbiệt

Tuổithơtrôiquasẽkhôngbaogiờtrởlại,nhữngthuốcđãtừnguốngcũngsẽđểlạivếttíchtrongcơthể;bịgắncáimác“bệnhtăngđộng”cũngsẽđểlạidấuvếttrongtâmhồntrẻ.

Nhữngkhiếmkhuyếtvềmặttâmlývàbệnhtinhthầnởtrẻchủyếulàvấnđềgiáodụcchứkhôngphảilàvấnđềyhọc,huấnluyệngiáodụcsẽcóhiệuquảhơnlàhuấnluyệnytế.

Vếtthươngtâmlýsẽkhiếntrẻchịusứcéplớnvềmặttinhthần,hànhvitrởnênbiếnthái,hoặclàtrởthànhmộtđứatrẻngangngạnh,khóbảo;hoặclàtrởthànhmộtkẻbùnhìnhoàntoànđánhmấtchínhmình;hoặcsẽtrởthànhmộtconngườicôđộc,quákhíchkhôngthểsốngchungvớingườikhác-đằngsautấtcảnhữngđiềunàyđềulàdotrẻmấtcảmgiácantoàn,mấttựtin.

Nếunóithậtsựcómộtloạithuốccóthểchữađượcbệnhchotrẻ,thìcólẽ“giảmthiểucanthiệp”và“bầukhôngkhítựdo”làhailoạithuốctốtnhất.

LờikếtMộtvịphụhuynhthườngxintàiliệumớicủatôi,khicuốnsáchnàychưađượcxuấtbản,chịđãđọchếtmọibàiviếttrongđó.

Chịnói:“Trướcđótôicũngđãđọcmộtsốcuốnsáchvềgiáodụcgiađình,nhưngthườngxuyêncảmthấythấtvọng.Lúcđọcthấycâunàocũngcólý,saukhiđặtsáchxuốnglạicảmthấykhôngbiếtlàmgìcả.Cócuốnsáchthậmchíchỉ“khoekhoang”sựthànhcông,khiếnngườitacàngđọccàngcảmthấytựti,càngđọccàngkhôngbiếtnênlàmbốmẹnhưthếnào.Đọcnhữngbàiviếtnàycủachị,tôimớithựcsựbiếtkhiphảiđốimặtvớicontrẻthìnênsuynghĩgìvàlàmthếnào.Hiệngiờcontôiđãlêncấphai,tôichỉtiếcrằngkhôngđượcđọcnhữngbàiviếtnàysớmhơn,tạisaochịlạikhôngchochúngrađờisớmhơn!”.

Tôiviếttươngđốinhanh,bỏragầnmộtnămđểviếtđượccuốnsáchdàihaitrămnghìnchữnày,nhưngquảthựclàtôiđãchuẩnbịtrongmộtthờigianrấtdài,ítnhấtphảimườimấynăm,từcôngtácđếnnghiêncứu,vàcuốicùnglàđíchthânnuôicontừngngày.Tôibiết,córấtnhiềubậcphụhuynhkhátkhaođượchọchỏi.Nhữngnămquatrênthịthườngkhôngthiếusáchvềgiáodụcgiađình,điềunàycũngphảnánhđượcnhucầucủamọingườitrongvấnđềnày.Kểtừkhicócon,bảnthântôicũngđãđọckhôngítsáchvềgiáodụcgiađình.Cócuốndochuyêngiaviết,cócuốndonhữngbậcphụhuynhthànhcôngtrongvấnđềnuôidạyconviết,cũngcócuốndịchtừsáchnướcngoàira,thậmchícócả“bịa”màra.Nhữngcuốnsáchnày,cócuốnkhiếnngườitathuhoạchđượckhánhiềuđiều,nhưngphầnlớnlạilàmchongườitathấtvọng,thậmchícòncónhữngcuốnrấtsơsài,đọcmàthấytức.Mỗilầnđứngtrongcửahàngsách,nhìnthấybaonhiêusáchvềgiáodụcgiađình,hoahếtcảmắt,tôiluônthanthầmrằng:Giáodụcgiađìnhquantrọngbiếtbao,đúnglàbốmẹthựcsựrấtcầnmộtsốcuốnsáchhayđểđịnhhướngchohoạtđộnggiáodụcconcủamình,nhưngmuốnchọnđượcmộtcuốnkhôngdọadẫmtinhthầnngườikhác,khônglừadốingườikhác,khôngnóinhữnglờisáosỗng,khônggâyhiểunhầm,vừakhoahọclạivừathựcdụng,thôngtụcdễhiểu,lạimangtínhkhảthithậtkhôngdễchútnào!

Làmộtbậcphụhuynh,tôibiếtcuốnsáchnàocầnthiếtvớimình.Chínhvìthế,saumộtthờigianthainghénvàchuẩnbịrấtdài,khitôibắtđầuviếtcuốnsáchnày,tronglòngvôcùngthànhkhẩn.Tôibuộcphảilàmthếnàođểkhicácbậcphụhuynhmuasáchcủatôi,họcảmthấyrằngcuốnsáchnàycầnthiết,cótácdụngvớihọ,nếukhông,thàkhôngviếtcònhơn.

Mộtsốbạnbèhọhàngxungquanhtôi,vànhiềuhơnlà“họhàngcủahọhàng”,“bạncủabạn”,saukhiđọcđượcnhữngbàiviếtnày,đãcónhữngphảnhồirấttíchcực.Điềunàycàngkhíchlệtôichuyêntâmviếtchotốttừngbàiviết.

CảmơnNhàxuấtbảnNhàvănđãtạođiềukiệnđểcuốnsáchnàyđượcchínhthứcxuấtbản,đểchocàngnhiềubậcphụhuynhbiếtđếnnóhơnnữa.Nếucuốnsáchnàykhiếnnhiềubậcphụhuynhcảmthấyrất“thựcdụng”,thìđólàđiềumàtôivuinhất.

CáitênNgườimẹtốthơnlàngườithầytốt,khônghềcóýđịnhsosánh“ngườimẹ”với“ngườithầy”,càngkhôngcóýđồcoinhẹchứcnănggiáodụcconngườicủangườithầy.Ởđâychỉmuốnnhấnmạnhtầmquantrọngcủagiáodụcgiađình-mỗiđứatrẻlàmộtcáthểđộclập,giađìnhlàmôitrườnggiáodụcđầutiêncủatrẻ,cũnglàmôitrườnggiáodụcquantrọngnhất,bốmẹchínhlàngườithầy,ngườicôđầutiênảnhhưởngsâusắcnhấtđếntrẻ.Mộtngườinếukhôngcóđượcnềntảnggiáodụcgiađìnhtốt,giáodụcnhàtrườngphầnlớnrấtkhócóthểthựchiệnmộtcáchbìnhthườngởhọ-Xéttrênýnghĩanày,tầmquantrọngcủa“ngườimẹ”sẽlớnhơncả“ngườithầy”.

TrongcuốnsáchnàynóirấtnhiềuđếncongáiViênViêncủatôi,thểhiệnnhiềuưuđiểmcủacôbé.Tôikhôngcóýxâydựngmột“tấmgươngđiểnhình”,màchỉmuốnthôngquatrườnghợpgiáodụccongáitôi,đểtrìnhbàymộtsốphươngchâmgiáodụcđúngđắn,đểchiasẻvớicácbậcphụhuynhmộtsốkinhnghiệmgiáodụccóhiệuquả.Congáitôilàmộtđứatrẻbìnhthường,bảnthâncôbécũngcórấtnhiềukhuyếtđiểmvàthóixấu.Docuốnsáchnàykhôngphảitậptrungviếtvềcôbé,chínhvìthếnhữngnộidungkhôngcóliênquansẽđược“bỏqua”.Đồngthời,cũngxuấtpháttừsuynghĩcongáitôikhôngphảilàmột“tấmgương”,màchỉlànhânvậtchínhtrongtrườnghợpnày,cuốnsáchnàychỉgọicôbébằngtêngọiởnhà,mộtsốthôngtinkhôngcóliênquanđãbịlượcđi-đâycũnglàvìmuốntôntrọngýkiếncủacon,tôitinrằngmọingườicóthểthôngcảm.Ởđâytôimuốncảmơncongáimình,chínhcôbéđãgiúptôicóđượcrấtnhiều“kinhnghiệm”cóliênquan.

Đồngthời,tôicũngrấtcảmơnlờigiớithiệucủagiáosưTiềnLýQuầntrườngĐạihọcBắcKinhvàgiáosưChuThăngĐôngtrườngĐạihọcSưphạmBắcKinh,cóđượcsựkhẳngđịnhvàủnghộtừphíahọ,tôicảmthấyvôcùngvinhhạnh.ĐặcbiệtlàgiáosưTiềnLýQuần,mặcdùôngkhôngquenbiếttôi,cũngkhôngcóaigiớithiệu,nhưnggiáosưvẫntranhthủthờigianđọcbảnthảomàtôigửiđi.Giáosưkhôngnhữnggópýđểtôichỉnhsửamộtvàichỗbấthợplý,màcònvuivẻđồngýgiớithiệucuốnsáchnày,tiêuchuẩnduynhấtđểôngđưarasựlựachọncủamìnhlàchấtlượngcủabảnthảo.Saukhivềhưu,giáosưvẫndànhrấtnhiềuthờigianchosự

nghiệpcôngíchgiáodục,lúcnày,tôiđãtrởthànhngườiđượctrựctiếphưởnglợi;tôibiết,giáosưnhiệttìnhvàgiớithiệucuốnsáchnàymộtcáchrấtvôtư,thựcsựlàvìtronglòngôngluônchứađựngnhữngvấnđềvềgiáodụcởTrungQuốc,mụctiêuphụcvụcủaônglànhằmvàođôngđảocácbậcphụhuynhvàgiáoviên.Tạiđâytôimuốntỏlòngkínhtrọngvàcảmơnôngmộtlầnnữa!

Nếucácbạnđộcgiảcảmthấynghingờhoặccóquanđiểmtráingượcvớinhữngquanđiểmcủatôitrongcuốnsáchnày,hoặccóđiềugìcầntưvấn,phảnhồi,rấtmongcácbạnhãyliênlạcvớitôiquađịachỉemailvàblogcủatôiintronglờigiớithiệuvềtácgiả.Tôirấtmuốntraođổi,giaolưu,họchỏivớicácbạntrongkhảnăngchophép.

Chúctấtcảtrẻemtrongxãhộiđềuđượchưởngmộtnềngiáodụctốt,chúctấtcảcácbậcphụhuynhđềucảmnhậnnhậnđượccáiđẹpvàniềmhạnhphúctrongquátrìnhgiáodụccon.

Chúcchocuộcsốngngàycàngtươiđẹphơn,ngàymaisẽtươiđẹphơn!

BắcKinh,tháng10năm2008

Nhữngvấnđềliênquan(Đâylànhữngvấnđềtheotừngchủđềliênquan,mụcđíchlàđểgiúpđộcgiảdựavàonhucầucủamình,dễdàngtìmđượcbàiviếttươngứngđểthamkhảo,nhậnthứcvàlýgiảimộtcáchtổnghợpmộtvấnđề.Consốphíasaumỗicâuhỏichínhlàsốtrangtươngứngvớimỗibàiviết)

Bồidưỡngtưtưởngvàphẩmchấtđạođức

Vềvấnđềđốinhânxửthế

1.Từnhỏnênbồidưỡngchotrẻkhảnăngxửlýcácmốiquanhệvớimọingườinhưthếnào?38,365,388

2.Tạisaocónhữngđứatrẻkhôngbiếtthôngcảm,đồngtìnhvớicảnhngộcủangườikhác?38,388

3.Làmthếnàođểbồidưỡngchotrẻtinhthầnhợptácngaytừnhỏ?38

4.Tạisaocontrẻlạinóidối?31,178,200,212

5.Làmthếnàođểtrịtậngốctậtnóidốicủatrẻ?67,200,231,344

6.Trongtrườngcóbạnbắtnạtconbạnthìlàmthếnào?224

7.Nhàtrườnghoặccôgiáolàmkhôngđúngthìlàmthếnào?178,212,268,469

8.Làmthếnàođểbồidưỡngýthứcphánđoánchotrẻ?178,212,376,469

9.Làmthếnàođềbồidưỡngchotrẻsựchínchắnkhilàmviệc?231,178,281,302

10.Sĩdiệnhãocóhạibiếtbao,làmthếnàođểngănngừatrẻnảysinhtâmlýthíchsĩdiệnhão?231,302

11.Làmthếnàođểbồidưỡngchotrẻkhảnăngvàsựtựtinkhilàmviệcmộtmình?451,246,344

12.Làmthếnàođểgiáodụcchotrẻkhỏibị“mắclừa”?461

13.Khigiáoviênphảnánhconbạncóvấnđề,phụhuynhnênlàmnhưthếnào?376

Vềvấnđềsứckhỏetâmlý

1.Làmthếnàođểgiúpconvuivẻ,tựtin?38,48,67,376,365

2.Nênphêbìnhtrẻnhưthếnàođểkhônglàmtổnthươnglòngtựtrọngcủatrẻ?67,344

3.Phươngphápgiáodụccủabốmẹảnhhưởnggìđếnsứckhỏetâmlýcủatrẻ?21,56,231,322,335,388

4.Chuyệnnhỏhàngngàyảnhhưởnggìđếnsứckhỏetâmlýcủatrẻ?31,38,212,411,423

5.Khitrẻcầnphảiđốimặtvớimộtkhókhăn,cầnlàmcôngtáctưtưởngnhưthếnào?21,281,451

6.Làmthếnàođểgiúptrẻkhắcphụcsựsợhãimộtloàiđộngvậtnàođó?435

7.Nhữngtrởngạivềmặttâmlýởtrẻemnảysinhnhưthếnào?Hậuquảlàgì?246,231,335,388,512

8.Tạisaonói“bệnhtăngđộngởtrẻem”làmộtlờidốitrá?512

9.Tạisaonóiđầutưsự“tậntâm”vàocontrẻlàsựđầutưcólờinhất?322

10.Làmthếnàođểxóabỏhiệntượng“trẻembịgửinuôi”từgiađình?322

11.Tạisaobốmẹbỏrarấtnhiềutâmhuyếtnhưnglạiđàotạorađứacon“vôtíchsự”?354,365,388

12.Hậuquảcủaviệcđánhchửicontrẻlàgì?376,388,512

13.Bốmẹthườngxuyênnổicáuvớicon,rốtcụcvấnđềnằmởđâu?388,365

14.Nguồntàisảncógiátrịnhấtmàbốmẹđểlạichoconlàgì?231,335,388

Vềvấnđềgiáodụcgiớitính

1.Làmthếnàođểnóichuyệnvềmốiquanhệvớibạnkhácgiớivớicontrẻ?56

2.Cóđượcnhữngkiếnthứcvềgiớitínhsẽkhôngphạmnhữngsailầmvềgiớitínhư?190

3.Nêngiáodụcgiớitínhchocontrẻnhưthếnào?190

Pháttriểntrítuệvàbồidưỡngnănglựchọctập

Vềvấnđềgiáodụcvỡlòng

1.Dạyconbiếtchữnênbắtđầutừthờiđiểmnào?91

2.Làmthếnàođểdạyconbiếtchữmộtcáchcóhiệuquảnhất?91,475

3.Cách“giáodụcvỡlòng”nàolàkhôngtốt?91,100,475

4.Tạisaokhôngtánthànhviệcchotrẻđihọc“lớptiềntiểuhọc”?475

5.Bắttrẻhọcsớmkiếnthứctrongbàihọclàgiáodụcvỡlòngư?475

6.Làmthếnàođểthựchiệngiáodụcvỡlòngtoánhọcchotrẻ?100

Vềvấnđềlựchọcvàniềmsaymêhọctập

1.Làmthếnàođểtrẻđạtđượcthànhtíchcaomộtcáchnhẹnhàng,thoảimái?91,100,112,165,291,302,489

2.Lợiíchcủaviệcđểtrẻ“giảngbài”chobốmẹlàgì?Tạisaonócóthểthôithúctrẻhọctập?100

3.Tạisaocónhữngđứatrẻhọcrấtcốgắng,nhưngthànhtíchlạikhôngcao?112,489

4.Tạisaocónhữngđứatrẻkhicònnhỏthànhtíchhọctậprấttốt,saukhivàocấphaicàngngàycàngđixuống?112,125,475,67,165

5.“Họclệch”đồngnghĩavớiđiềugì?12

6.Tạisaonóihọcmộtcáchmáymócsẽlàmtổnhạiđếntrítuệ?91,165,281,475

7.Trongchuyệnhọchànhnênkhenngợivàkhíchlệcontrẻnhưthếnào?302,312,344,376

8.Họcthuộclòngthơcổcólợigìchocontrẻ,trẻnênhọcthuộclòngthơcổtừkhinào?77

9.Trongquátrìnhdạytrẻhọcthơcổnênchúývấnđềgì?77

Vềvấnđềđọcsáchngoàigiờhọc

1.Đọcsáchngoàigiờhọcsẽảnhhưởngđếnthànhtíchhọctậpư?112,125,165

2.Tạisaonhữngđứatrẻđọcnhiềusáchlạicólựchọctốt?112,137,165

3.Làmthếnàođểbồidưỡngniềmsaymêđọcsáchchotrẻngaytừnhỏ?91,137,147

4.Tạisaocónhữngđứatrẻkhôngthíchđọcsách?112,125,137,147

5.Táchạicủaviệcítđọcsáchlàgì?112,125,165,439

6.Lượngsáchmàhọcsinhcấpmột,cấphai,cấpbanênđọclàbaonhiêu?125

7.Tạisaokhikểchuyệnchotrẻkhôngnêndùnglốivănnóimànêndùnglốivănviết?137

8.Khiđịnhhướngchotrẻđọcsáchcầnchúýnhữngvấnđềgì?137,154

9.Làmthếnàođểgiúpcontrẻlựachọnsách?137,147,154

10.Nhữngyêucầunàocủaphụhuynhsẽpháhoạiniềmsaymêđọcsáchcủatrẻ?137,147,154

Vềvấnđềhọcngữvăn

1.Trìnhđộngữvăncóvaitròquantrọngnhưthếnàođốivớisựpháttriểncủaconngười?77,165

2.Tạisaonóihọc“ngữvăn”chứkhôngphảilàhọc“sáchgiáokhoangữvăn”?165

3.Làmthếnàođểhọctốtmônngữvăn?125,154,165

4.Làmthếnàođểbồidưỡngkhảnăngviếtvăncủatrẻ?Làmthếnàođểnângcaokỹxảolàmvăn?125,154,178

5.“Lớplàmvănsiêutốc”cónângcaođượctrìnhđộviếtvănchotrẻhaykhông?125

6.Làmthếnàođểbàivăncủatrẻthểhiệnđượctìnhcảmchânthực,cóchiềusâu?125,178

7.Tạisaonóikhuyếnkhíchtrẻđọcsáchlàmộttrongnhữngbiệnphápthựcdụngnhấtcủagiáodụctốchất?224,112,125,499

8.Kỹxảolớnnhấttrongkhiviếtvănlàgì?154,178

9.Conđườngắtphảikinhquađểnângcaotrìnhđộviếtvănchotrẻlàgì?125,154,178

Vềvấnđềbồidưỡngthóiquen

Thóiquentronghọctập

1.Làmthếnàođểbồidưỡngchotrẻthóiquentĩnhtâmhọcbàitrongsựồnào?423

2.Làmthếnàođểbồidưỡngchotrẻthóiquentốttựgiáchọcbài?246,258,291,302,354,439

3.Làmthếnàođểtrẻthíchhọc?100,258,291,302,475,489

4.Tạisaocónhữngđứatrẻkhôngthíchhọc?91,258,268,281,291,302,312

5.Đâulà“thóiquentốt”tronghọctập?246,291,302

6.Thóiquenxấutronghọctậpcủatrẻđượchìnhthànhnhưthếnào?246,268,302,489

7.Hậuquảcủaviệctrừngphạttrẻlàmbàitậplàgì?258,268,489

8.Làmthếnàokhicontrẻkhôngchịulàmbàitậpnghiêmtúc?258,268,281,489

9.Nênvậndụnglốitưduyngượcchiềuđểkíchthíchtínhchủđộngcủatrẻtronghọctậpnhưthếnào?258,268,291

10.Làmthếnàođểtrẻgiữđượctìnhcảmđốivớiviệchọc,tránhtìnhtrạngchánhọc?258,268,281,291,376,475

11.Làmthếnàođểbồidưỡngtinhthầnchịukhóvàtâmlýchínchắnchotrẻtronghọctập?291,302,312,344

Vềthóiquenhànhvi

1.Làmthếnàođểnhìnnhậnvềnhững“tậtxấunhỏ”ởtrẻ?67,365

2.Làmthếnàođểgiúptrẻsửađượcthóiquenxấubạđâuvứtđó?67,246,354

3.Táchạicủaviệctrẻemxemtivitừnhỏlàgì,làmthếnàođểtrẻbớtxemtivimộtcáchtựgiác?137,147,439

4.Khiviệclàmbàitậpvàxemtivicủatrẻcóxungđộtthìlàmthếnào?439

5.Bồidưỡngthóiquenđọcsáchtạisaocóthểngănngừabệnhnghiệnxemtivi?147,439

6.Hamthíchchơigamegọilà“nghiệnInternet”ư?499

7.Biệnphápcănbảnđểcai“nghiệnInternet”làgì?312,499

8.Tạisaocontrẻkhôngchịunghelời?Bốmẹnênlàmthếnào?354,365,499

Vềthóiquensinhhoạt

1.Làmthếnàođểtrẻkhôngsợtiêm?21

2.Nguyênnhânkhiếntrẻlườiănlàgì?411

3.Cónênbóncơmchotrẻ?Làmthếnàođểtrịchứngkénăn?411

4.Tạisaonóithóiquentốtkhiđingủphảibắtđầuthựchiệntừkhicònởtrongthờikỳsơsinh?423

5.Làmthếnàođểbồidưỡngchotrẻthóiquentốtngủkhôngsợồnào?423

6.Khibồidưỡngchotrẻmộtthóiquennàođólàmthếnàođểtránhnhững“lờinhắcnhởtiêucực”?411,423

Tàiliệuthamkhảo

1.ĐàoHànhTri,VăntậpgiáodụcĐàoHànhTri,NXBGiáodụcTứXuyên,tháng5-2005.

2.TiềnLýQuần,Ngoạiđàmgiáodụcngữvăn,NXBĐạihọcSưphạmQuảngTây,tháng7-2003.

3.TrầnHạcCầm,Giáodụcgiađình,NXBĐạihọcSưphạmHoaĐông,tháng5-2006.

4.TrầnKỳ,LưuNhoĐứcchủbiên,Tâmlýhọcgiáodụcđươngđại,NXBSưphạmBắcKinh,tháng4-1997.

5.PhụBộiVinh,Dùngcáigìđểtướimátchotâmhồn,NXBVănhóaquốctế,tháng9-2006.

6.LýKhaiPhục,Làmchínhmìnhtốtnhất,NXBNhândân,tháng9-2005.

7.LýTrấnTây,Dânchủvàgiáodục,NXBThiếuniênnhiđồngTứXuyên,tháng3-2004.

8.VươngLệchủbiên,Chúngtanênhọcmônngữvănnhưthếnào,NXBNhàvăn,tháng10-2002.

9.VasylOlexandrovychSukhomlynsky,Sựchàođờicủacôngdân,HoàngChiThụy,TrươngBộiTrâmdịch,NXBKhoahọcgiáodục,tháng4-2002.

10.VasylOlexandrovychSukhomlynsky,Lờikiếnnghịvớicácnhàgiáo,ĐỗĐiệnKhôndịch,NXBKhoahọcgiáodục,tháng6-1984.

11.Makarenko,TuyểntậpgiáodụccủaMakarenko,NgôThứcDĩnhbiênsoạn,NXBGiáodụcnhândân,tháng1-2005.

12.JohnDewey,Chủnghĩadânchủvàgiáodục,VươngThừaTựdịch,NXBGiáodụcNhândân,

tháng5-2001.

13.JohnDewey,Chúngtanêntưduynhưthếnào-Kinhnghiệmvàgiáodục,KhươngVănMẫndịch,NXBGiáodụcNhândân,tháng1-2005.

14.ErichFromm,Ngườivìmình,TônYYdịch,TamLiênthưđiếm,tháng11-1988.

15.ErichFromm,Nghệthuậtcủatìnhyêu,LýKiệnMinhdịch,NXBVăndịchThượngHải,tháng4.2008.

16.Jean-JacquesRousseau,Emile,LýBìnhÂudịch,NXBgiáodụcNhândân,tháng5-2001.

17.BenjaminSpock,Báchkhoatoànthưnuôiconmới,TrácHồngBưudịch,NXBTrungQuốcngàynay,năm1989.

18.MariaMontessori,PhươngphápgiáodụctrẻemcủaMontessori,NhậmĐạiVăndịch,NXBGiáodụcnhândân,tháng5-2001.

19.JorgBlech,Ngườiphátminhbệnhtật,TrươngChíThànhdịch,NXBHảiNam,tháng6-2006.

20.KuroyanagiTetsuko,Tottochan-côbébêncửasổ,TriệuNgọcKiểudịch,CôngtyxuấtbảnHảiNam,tháng1-2003.

21.RandallFitzgerald,Thựcphẩmvàdượcphẩmgâyhạiđếnsứckhỏecủabạnnhưthếnào,MộDịchdịch,NXBĐạihọcSưphạmBắcKinh,tháng6-2007.

PhụlụcMộtsốthôngtinvềhệthốnggiáodụccủaTrungQuốc

1.Cácthôngtinchung

TrungQuốcthựchiệnchếđộgiáodụcgồmbốngiaiđoạn:Giáodụctrướctuổiđihọc,giáodụcsơcấp,giáodụctrungcấpvàgiáodụccaocấp.

Giáodụctrướctuổiđihọchaycòngọilàgiáodụcmầmnondànhchotrẻemtừbađếnsáutuổi.

Giáodụcsơcấphaycòngọilàgiáodụctiểuhọc(cấpmột)dànhchotrẻemtừsáuđếnmườihaituổi.

Giáodụctrungcấplấynềntảnglàgiáodụcsơcấp,gồmcóhaibộphận:giáodụctrungcấpphổthôngvàgiáodụctrungcấpchuyênnghiệp.Trongđógiáodụctrungcấpphổthônglàbộphậnchủyếu.Giáodụctrungcấpphổthônghaycòngọilàgiáodụctrunghọcchialàmhaigiaiđoạnlàsơtrungvàcaotrung(tươngđươngvớitrunghọccơsởvàtrunghọcphổthôngcủaViệtNam).Giáodụctrungcấpchuyênnghiệpnhậnhọcsinhtốtnghiệpsơtrungvàocáctrườngtrungcấpchuyênnghiệp,thờigianhọclàbanăm(hainămhọcvàmộtnămthựctập).Hiệnnaycáctrườngtrungcấpchuyênnghiệpthôngthườngbaogồmtrườngkĩthuật,trườngsưphạmvàcáctrườngvềnghệthuật,ydược,thểdục,tàivụ.

Giáodụccaocấphaycòngọilàgiáodụccaođẳng,đạihọcvàsauđạihọclàgiáodụcchuyênnghiệpdựatrênnềntảnggiáodụctrungcấp,gồmhaibộphận:Giáodụccaocấpchínhquyvàgiáodụccaocấptheochếđộtạichức.Giáodụccaocấpchínhquytuyểnsinhhọcsinhtốtnghiệpcaotrungvớiphươngthứchọctậptoànthờigian.Giáodụccaocấptheochếđộtạichứcdànhchonhữngngườiđãđilàmtheobahìnhthứcsau:tạmnghỉviệcđihọc,vừalàmvừahọcvàhọchàmthụ.

2.Giáodụctrướctuổiđihọc

Giáodụctrướctuổiđihọchaycòngọilàgiáodụcmẫugiáolànềntảngvôcùngquantrọngchocảquátrìnhgiáodụcsaunày.TheoquyđịnhtrongLuậtgiáodụccủaTrungQuốc,trẻemtrònbatuổitrởlênmớiđượcđihọcmẫugiáo.Trườngmẫugiáocóbakhốilớp:nhỏ,nhỡvàlớn.Lớpnhỏdànhchocácemtừbađếnbốntuổi,lớpnhỡlàcácembốnđếnnămtuổi,lớplớnlà

cácemtừnămđếnsáutuổi.

3.Giáodụcphổthông

GiáodụcphổthôngcủaTrungQuốcđượcchialàmhaigiaiđoạn:tiểuhọcvàtrunghọc.Giaiđoạntiểuhọcgồmsáulớptừ1đến6,trẻemtrònsáutuổi(tínhđếnngày1/9nămđó)mớiđượcvàohọclớp1.

Giaiđoạntrunghọcgồmhaicấphọc:sơtrungvàcaotrungtươngđươngvớitrunghọccơsở(cấphai)vàtrunghọcphổthông(cấpba)ởViệtNam,sơtrungcóbalớp7,8,9,caotrungcóbalớp10,11,12.Khihọchếtlớp10,họcsinhTrungQuốcthườngchialớptheokhốitựnhiênvàkhốixãhộiđểchuẩnbịchokìthiđạihọcsauđó.

TheoLuậtgiáodục(năm2006)củaTrungQuốc,giáodụctiểuhọcvàgiáodụcsơtrunglàcáccấphọcphổcập.Mọicôngdântrongđộtuổiđihọccónghĩavụhọctậpđểđạttrìnhđộgiáodụcphổcập.

4.Giáodụcđạihọcchínhquy

CáctrườngđạihọcchínhquyởTrungQuốcđượcchialàmhaibộphận:trườngđạihọctổnghợpvàtrườngcaođẳng.Mộttrườngđạihọctổnghợpcórấtnhiềuhọcviện,mỗihọcviệncómộtlĩnhvựcchuyênngànhkhácnhau,thờigianhọclàbốnđếnnămnăm.Còntrườngcaođẳnglàtừhaiđếnbanăm,sinhviênsaukhitốtnghiệptrườngcaođẳngcóthểthichuyểntiếplêntrườngđạihọctổnghợp,vàocáchọcviệncóchuyênngànhđãhọcởcaođẳng.

KìthiđầuvàođạihọcchínhquycủaTrungQuốcdiễnravàođầuthángsáuhàngnăm(bắtđầutừnăm2011).CũnggiốngnhưởViệtNam,đâylàkìthichungđềthốngnhấttoànquốc.

Cácmônthiđạihọcbaogồm:bamônbắtbuộclàNgữvăn,Toán,tiếngAnhvàmộtmônthitổnghợp.KhốitựnhiênthitổnghợpbamônVậtlí,Hóahọc,Sinhhọc,khốixãhộithitổnghợpbamônChínhtrị,Địalí,Lịchsử.

Cáchtínhđiểmnhưsau:bamônbắtbuộcđiểmtốiđamỗimônlà150điểm,môntổnghợptổngđiểmlà300.Nhưvậyđiểmthiđạihọctốiđacủamộtthísinhlà750điểm.Thôngthường,cáctrườngđạihọchàngđầuTrungQuốcnhưĐạihọcBắcKinh,ĐạihọcThanhHoacóđiểmđầuvàoởkhoảngtrêndưới600điểmtùytheotừngkhoa.

Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfree

CộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach