Nghiên cứu hát ru người Việt dưới góc độ văn hóa và văn học dân gian Dương Thùy Nga Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Đại học Quốc gia Hà Nội Luận văn ThS. Văn học: 60 22 01 25 Người hướng dẫn : PGS.TS. Nguyễn Thị Huế Năm bảo vệ: 2014 97 tr . Abstract. Tóm tắt các kết quả của luận văn: Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ cho ta hiểu rõ về khái niệm, chức năng, mục đích và đối tượng phục vụ của hát ru. Chỉ ra nội dung thể hiện của hát ru người Việt gắn với môi trường sinh hoạt ở ba miền Bắc – Trung – Nam dưới góc độ văn hóa mang đậm bản sắc dân tộc. Từ thực trạng hát ru của người Việt, chỉ rõ giá tri nghệ thuật và ý nghĩa giáo dục của hát ru của người Việt nói riêng và các dân tộc Việt Nam nói chung để từ đó nâng cao ý thức giữ gìn và phát huy di sản văn học dân gian này. Keywords.Văn học Việt Nam; Văn hóa dân gian; Hát ru Content. 1. Lí do chọn đề tài nghiên cứu Văn hóa Việt Nam là sự tổng hòa phong phú văn hóa của 54 dân tộc anh em. Trong sự đa dạng và phong phú đó có những làn điệu hát ru đang dần đi vào quên lãng từ người Kinh đến các dân tộc thiểu số ở nước ta. Hát ru là những lời hát có chức năng giáo dục, thẩm mỹ cao góp phần hình thành và phát huy nuôi dưỡng tâm hồn trẻ nhỏ. Với người Kinh hát ru như một ký ức tuổi thơ mà không ai có thể quên trong ký ức của mình, qua lời ru của bà, của mẹ hình ảnh vầng trăng, cánh cò, dòng sông, cánh đồng, lũy tre làng nó đã được in sâu vào tâm hồn trẻ thơ. Bằng những lời ru êm ả tha thiết của bà, của mẹ đã gieo vào tâm thức tuổi thơ những ký ức và hình ảnh tốt lành về lòng nhân ái, đạo lý làm người, tình yêu quê hương, đất nước.
15
Embed
Nghiên cứu hát ru người Việt dưới góc độ văn hóa và văn ...vannghiep.vn/wp-content/uploads/2016/02/nc-hát-ru-người-việt-dưới-góc-độ... · còn một
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Nghiên cứu hát ru người Việt dưới góc độ văn
hóa và văn học dân gian
Dương Thùy Nga
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Đại học Quốc gia Hà Nội
Luận văn ThS. Văn học: 60 22 01 25
Người hướng dẫn : PGS.TS. Nguyễn Thị Huế
Năm bảo vệ: 2014 97 tr .
Abstract. Tóm tắt các kết quả của luận văn: Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ cho ta
hiểu rõ về khái niệm, chức năng, mục đích và đối tượng phục vụ của hát ru. Chỉ ra nội
dung thể hiện của hát ru người Việt gắn với môi trường sinh hoạt ở ba miền Bắc –
Trung – Nam dưới góc độ văn hóa mang đậm bản sắc dân tộc. Từ thực trạng hát ru của
người Việt, chỉ rõ giá tri nghệ thuật và ý nghĩa giáo dục của hát ru của người Việt nói
riêng và các dân tộc Việt Nam nói chung để từ đó nâng cao ý thức giữ gìn và phát huy
di sản văn học dân gian này.
Keywords.Văn học Việt Nam; Văn hóa dân gian; Hát ru
Content.
1. Lí do chọn đề tài nghiên cứu
Văn hóa Việt Nam là sự tổng hòa phong phú văn hóa của 54 dân tộc anh em.
Trong sự đa dạng và phong phú đó có những làn điệu hát ru đang dần đi vào quên lãng
từ người Kinh đến các dân tộc thiểu số ở nước ta. Hát ru là những lời hát có chức năng
giáo dục, thẩm mỹ cao góp phần hình thành và phát huy nuôi dưỡng tâm hồn trẻ nhỏ.
Với người Kinh hát ru như một ký ức tuổi thơ mà không ai có thể quên trong ký ức của
mình, qua lời ru của bà, của mẹ hình ảnh vầng trăng, cánh cò, dòng sông, cánh đồng,
lũy tre làng nó đã được in sâu vào tâm hồn trẻ thơ. Bằng những lời ru êm ả tha thiết
của bà, của mẹ đã gieo vào tâm thức tuổi thơ những ký ức và hình ảnh tốt lành về lòng
nhân ái, đạo lý làm người, tình yêu quê hương, đất nước.
Nghệ thuật hát ru và những bài hát ru không chỉ mang tính di sản văn hóa mà
còn là nguồn mạch quan trọng, có ý nghĩa nhân văn tiêu biểu của gia đình Việt Nam, là
mạch nguồn của sự sống nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ, giáo dưỡng nhân cách hồn nhiên,
trong sáng, trọng lẽ phải, trọng đạo hiếu nghĩa cho trẻ từ khi lọt lòng.
Hát ru là một bộ phận nằm trong kho tàng văn học dân gian truyền thống quý
giá của dân tộc với rất nhiều ý nghĩa nội dung và giá trị trong đời sống thực tiễn xưa.
Hát ru là loại hình văn hóa dân gian phi vật thể có từ lâu đời, được lưu truyền phổ biến
trong các dân tộc Việt Nam và thế giới. Với mỗi con người, kí ức sâu đậm về thời thơ
ấu chính là lời ru của bà, của mẹ, của chị...gắn với những hình ảnh gần gũi và quen
thuộc như cái nôi, cái võng, chiếc địu êm trên lưng mẹ. Lời ru ấy như đưa tâm hồn ta
đến một chân trời mới, vừa xa lại vừa gần gũi, vừa nhẹ nhàng mà lại đằm thắm thiết
tha ấm áp tình người.
Hát ru là một nét văn hóa truyền thống của người Việt và của nhiều tộc Việt
Nam. Hát ru góp phần rất lớn trong việc hình thành tính cách và bản lĩnh người, đây là
một tài sản văn hóa quý, rất cần được lưu giữ để truyền lại cho đời sau, nhằm góp phần
khẳng định tính dân tộc của nền văn hóa. Cùng với ca dao, dân ca, hò vè, hát ru là
những hình thái văn hóa, từng khẳng định thế mạnh của cái nôi văn hóa dân gian Việt
Nam. Tuy nhiên, để bảo tồn, phát huy kho tàng văn hóa dân gian này trong đời sống
hiện nay không dễ!
Kho tàng ca dao, dân ca, hò vè trong đó có hát ru, là một bộ phận của nền văn
học dân gian Việt Nam. Kho tàng ca dao, dân ca, hò vè đặc biệt là hát ru vẫn còn tiềm
ẩn trong dân gian rất phong phú, giàu có cả về chủ đề lẫn số lượng tác phẩm, từng một
thời rất phổ biến trong sinh hoạt, nhưng hiện nay trước sự xâm nhập ào ạt của các dòng
văn hóa đến từ phương Tây đang có nguy cơ bị mai một nếu chúng ta không nhanh
chóng sưu tầm, không có ý thức lưu giữ và phát huy.
Là một người theo học ngành sư phạm, hiện là giáo viên giảng dạy về bộ môn
văn học, tác giả luận văn muốn thông qua việc tìm hiểu về hát ru, từ đó góp phần bồi
dưỡng tâm hồn và ý thức giữ gìn, phát huy truyền thống dân tộc cho thế hệ trẻ, đặc biệt
là các em học sinh còn đang ngồi trên ghế nhà trường.
Thực tế, trong nhiều năm qua đã có nhiều nhà sưu tầm biên soạn, nhiều cơ quan, tổ
chức nghiên cứu đã cho ra đời được khá nhiều các cuốn sách, các chuyên luận về ca
dao, dân ca, hò vè, nhưng về thể loại hát ru rất ít được đề cập đến, nếu chúng ta không
lưu giữ và phát huy chức năng ứng dụng, thực hành của thể loại hát ru sẽ là một thiệt
thòi lớn đối với nền văn học nghệ thuật nước nhà.
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Hát ru là bộ phận trong kho tàng ca dao dân ca Việt Nam - một trong những thể
loại phong phú và hấp dẫn nhất của văn học dân gian do dân chúng sáng tác, thưởng
thức, lưu truyền từ xa xưa đến nay. Trong nhiều cuốn sách trước đây viết về văn học
dân gian, thường có quan niệm: “Văn học dân gian là sáng tác tập thể, truyền miệng
của nhân dân lao động” hay “Văn học dân gian là một hình thái ý thức xã hội”. Nhiều
tác giả cho rằng, văn học dân gian ra đời từ thời kì công xã nguyên thuỷ, trải qua các
thời kì phát triển lâu dài trong các chế độ xã hội có giai cấp, tiếp tục tồn tại trong thời
đại ngày nay. Vì thế nên ta rất khó có thể khẳng định rằng, hát ru ra đời khi nào, mà ta
chỉ có thể nói hát ru ra đời khi có hình thái ý thức xã hội.
Đã có nhiều công trình sưu tầm, nghiên cứu về hát ru ở các góc độ khác nhau.
2.1. Các sách sưu tầm, biên soạn về hát ru
Năm 1991, cuốn Những bài hát ru (Nxb Văn nghệ TPHCM) của Lê Giang và Lê
Anh Trung biên soạn được công bố. Nội dung sách có ba phần: Phần I – Hát ru, được
chia theo các nội dung như: Lời của ông bà cha mẹ; Lời ru của chị; Ru cho tình yêu;
Lời ru chồng vợ; Ru cho tình đời, tình người. Đi kèm là những làn điệu hát ru ba miền
Bắc, Trung, Nam được ký âm trên bản nhạc. Phần II – Nói thơ được chia theo bài: Mẹ
dạy con bài 1, Mẹ dạy con bài 2. Phần III – Phụ lục các bài vè… Ngoài ra, cuốn sách
còn có hai bài viết về vai trò hát ru của nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu và Lư Nhất Vũ.
Năm 2001, cuốn Ru em, Em ngủ (Nxb Kim Đồng), nhiều tác giả sưu tầm và dịch,
bao gồm lời các bải hát ru của các dân tộc như Dao, Lô Lô, Mông, Tày, Thái (Nghệ
An, Thanh Hóa, Tây Bắc), Mường, Chăm, Cơ Ho, Cơtu, Êđê, Giarai, Hrê, Khơme
(Nam Bộ) và dân tộc Kinh…
Năm 2004, cuốn Lòng mẹ lời ru (Nxb Âm Nhạc) do tác giả Đào Ngọc Dung sưu
tầm tuyển chọn, là nhũng bài hát ru có bản nhạc được chia làm ba phần. Phần I là 55 ca
khúc sáng tác mới mang chủ đề hát ru hoặc lấy chất liệu của hát ru để sáng tác của rất
nhiều nhạc sĩ như: Đất nước lời ru của nhạc sĩ Văn Thành Nho; Mẹ yêu con của nhạc
sĩ Nguyễn Văn Tý; Tìm về lời ru của nhạc sĩ Đào Đăng Hoàn; Khúc hát ru của người
mẹ trẻ, thơ Lâm Thị Mỹ Dạ, Nhạc sĩ Phạm Tuyên; Ru con mùa đông của nhạc sĩ Đặng
Hữu Phúc… Phần II của cuốn sách là tập hợp những bài hát ru dân ca của các dân tộc
như: Hát ru con dân ca Dao; Ngủ đi con dân ca Thái; Ru con, Ru em dân ca Tày; Hát
ru dân ca Phú Thọ, dân ca Bắc Bộ, dân ca Hà Nam; Ru con dân ca Hà Tĩnh, dân ca
GiaRai, dân ca Nam Bộ, dân ca Khơ-me… Phần III là những khúc hát ru nước ngoài
như: Ru em của nhạc sĩ Lullaby Brahms; Khúc hát ru con của nhạc sĩ Franz Schubert;
Lời ru đến muôn đời của nhạc sĩ Felix Mendelssohn.
Năm 2006, cuốn Hát ru ba miền (Nxb Phụ nữ) của tác giả Lệ Vân, giới thiệu sưu
tầm lời ca các bài hát ru ba miền Bắc – Trung – Nam gồm lời cổ và lời mới. Cuốn sách
còn một số ý kiến của các giáo sư như GS Trần Văn Khê, Phan Đăng Nhật, Trần Ngọc
Sương về nghệ thuật hát ru của Việt Nam.
Năm 2006, cuốn Bảo xích – Giữ gìn con đỏ (Nxb Phụ nữ) của Trần Quốc Thịnh
sưu tầm và chú giải, được chia làm hai phần. Phần I là những lời giáo dục con cái,
nhũng người vợ, người mẹ, người chị, người em với nội dung khuyến thiện, tính nhân
đạo, tính thẩm mỹ của những câu hát ru. Phần II cuốn sách là những sưu tầm tuyển
chọn những lời hát ru.
Năm 2010, cuốn Mẹ ru bé ngủ à… ơi…(Nxb Phụ nữ) của tác giả Lê Thanh Nga
tuyển soạn, gồm hai phần. Phần I: Những lời hát ru đồng dao được chia thành các chủ
đề: Những lời hát ru công cha nghĩa mẹ; những lời ru về tình cảm gia đình; những lời
hát đồng dao. Phần II; Những bài thơ hay dùng để ru gồm những bài thơ mới viết ở thể
lục bát của nhiều tác giả được lựa chọn như “Bầm ơi, Tiếng ru” của nhà thơ Tố Hữu.
“Thề non nước” của nhà thơ Tản Đà, “Nghe khúc hát Trương Chi” của Ngô Thụy
Miên…
Năm 2012, cuốn 999 bài hát ru ba miền (Nxb Văn hóa thông tin) của tác giả Cao
Hoàng Long sưu tầm biên soạn, cuốn sách giới thiệu 999 lời hát ru đặc sắc ba miền
Nam – Trung – Bắc.
Năm 2012, cuốn Hát ru Việt sử thi ( Nxb Tổng hợp TPHCM) của tác gải Phạm
Thiên Thư. Cuốn sách gồm 3.277 câu lục bát thuần Việt. Từng sự kiện lịch sử tiêu
biểu, từng chiến công hào hùng được chuyển tải đến người đọc bằng những câu thơ
giàu hình tượng, nhiều so sánh ẩn dụ, với lối kể chuyện mộc mạc, có duyên, làm đọc