NEZAVISNI UNIVERZITET –FAKULTET ZA BEZBJEDNOST I … · uvod u menadŽment struktura teme i uvod ii glavni dio pojmovno odreĐenje menadŽmenta strategijski i operativni menadŽment

NEZAVISNI UNIVERZITET – FAKULTET ZA BEZBJEDNOST I ZAŠTITU

Prof. dr Slobodan S. Župljanin

PREDMET : UVOD U MENADŽMENT

Banja Luka, 01.03.2018. godine.

UVOD U MENADŽMENT

TEMA : MENADŽMENT – UVODNO PREDAVANJE

UVOD U MENADŽMENT

CILJ TEME :

• Da se studenti upoznaju sa osnovnim karakteristikama menadžmenta;

• Da se studenti nauče razlikovati opšti od ostalih oblika menadžmenta;

• Da studenti nauče razlikovati menadžment od vlasništva;

• Da studenti steknu osnovna znanja o pojmu korporativno upravljanje;

• Da se studenti osposobe da stečena znanja primijene u realnoj praksi;

UVOD U MENADŽMENT

STRUKTURA TEME

I UVOD

II GLAVNI DIO

POJMOVNO ODREĐENJE MENADŽMENTA

STRATEGIJSKI I OPERATIVNI MENADŽMENT

MENADŽMENT I VLASNIŠTVO

MENADŽMENT I OKRUŽENJE

III ZAKLJUČNA RAZMATRANJA

UVOD U MENADŽMENT

METOD RADA

1. Usmeno izlaganje uz video prezentaciju

2. Upućivanje na primjere iz prakse

3. Interaktivno učešće studenata u toku izlaganja

4. Pitanja, odgovori i diskusija na kraju predavanja

5. Podjela prezentovanog materijala i upućivanje na relevantnu literaturu

UVOD U MENADŽMENT

I POJMOVNO ODREĐENJE MENADŽMENTA

• Menadžment izvorno potiče od italijanske riječi manege(iare) , izvedene od latinske riječi manus = ruka.

• Ali, menadžment se posmatra isključivo kao američki termin, jer je proizvod američke prakse i teorije organizacije i upravljanja preduzećima.

• Kod nas se najčešće prevodi izrazom “upravljanje“ ili “rukovođenje“, iako dominira izraz “menadžment”.

• To je veoma kompleksan pojam sa više značenja i obuhvata :

1. menadžment kao skup ljudi – menadžera

2. menadžment kao proces

3. menadžment kao nauka i vještina

4. menadžment kao profesija

UVOD U MENADŽMENT

1.1. Menadžment kao skup ljudi – menadžera

U savremenoj teoriji i praksi, zaposleni se dijele na menadžerei nemenadžere.

U obavljanju svojih poslova svi menadžeri moraju djelovati kaojedinstvena cjelina.

UVOD U MENADŽMENT

1.2. Menadžment kao proces

Postoje brojne definicije koje se mogu grupisati na :

- one koje naglašavaju neku od dimenzija procesamenadžmenta ( aktivnosti menadžera ) kao što su :donošenje odluka, koordinacija resursa organizacije,kontrola procesa... ),

- one kojima se sveobuhvatno i precizno određuje suštinamenadžmenta kao procesa. Menadžment – je procesobavljanja određenih funkcija sa ciljem da se na efikasannačin obezbijede, rasporede i iskoriste ljudski napori i ukupniresursi u svrhu postizanja određenog cilja.

UVOD U MENADŽMENT

1.3. Menadžment kao nauka i vještina

Teorija menadžmenta, ali i praksa, postavljaju dilemu da li se menadžment može posmatrati kao nauka ili vještina.

Preovlađuje mišljenje da ga treba smatrati i kao nauku i kao vještinu.

1.3.1. Menadžment kao nauka

Nastanak menadžmenta kao nauke se vezuje za XX vijek.

Frederik Tejlor i Anri Fajol utemeljuju menadžment kao nauku;

Radovi Tejlora i Fajola su teorijsko – praktičnog karaktera;

Menadžment ustanovljavaju kao društvenu nauku koja je u stalnom razvoju.

UVOD U MENADŽMENT

1.3.2. Menadžment kao vještina

Menadžment se javlja i tretira i kao praksa stara koliko i ljudska civilizacija.

Predstavlja konkretan rad – aktivnost obavljanja menadžerskih funkcija ( planiranje, organizovanje, vođenje i kontrolisanje ), pa je radi toga menadžment vještina obavljanja menadžerskih funkcija.

Menadžment kao vještina je sposobnost menadžera kao pojedinca da uspješno obavlja menadžerske funkcije u realnim uslovima.

Na performanse vještine upravljanja menadžera djeluju dvije grupe faktora :

1. znanje ( ukupno znanje i znanje iz oblasti menadžmenta ) kojim menadžer raspolaže,

2. osobine ličnosti menadžera ( kreativnost, komunikativnost, odlučnost, snalažljivost, upornost... ).

UVOD U MENADŽMENT

1.4. Menadžment kao profesija

Sve više je prisutna teza da se menadžment tretira kao profesija.

U prilog tome govore brojne činjenice…

UVOD U MENADŽMENT

Predstavlja zanimanje koje ispunjava kriterije profesije, a to su :

• Sistematizovan skup znanja sa značajnim intelektualnim sadržajem

• Etički kodeks i standarde ponašanja

• Profesionalno udruženje koje održava standarde i kontroliše pristup profesiji

• Propisan način pristupa profesiji na osnovu minimuma obuke ili sposobnosti

• Da je izvor sticanja prihoda – zarade relativno velikog broja ljudi

• Da u svijetu postoje brojna nacionalna i regionalna udruženja menadžera među kojima je najveći broj onih koji se uspješno bave svim relevantnim pitanjima menadžmenta kao profesije.

UVOD U MENADŽMENT

Menadžment je veoma atraktivna profesija koja omogućava visoke finansijske koristi, ugled, moć i vlast.

Naravno, bavljenje ovom profesijom podrazumijeva određene zahtjeve :

• Posjedovanje različitih znanja i sposobnosti;

• Kontinuirano učenje i usavršavanje;

• Visok nivo fizičkog, mentalnog i psihičkog zdravlja;

• Mnogo rada i naprezanja – naročito intelektualnog;

• Mnogo vremena za angažovanje (menadžer nema precizno definisano radno vrijeme);

• Velika odgovornost u obavljanju menadžerskih poslova (interna i eksterna).

UVOD U MENADŽMENT

Od menadžera se zahtijeva uspjeh na svim poljima.

Uspjeh zahtijevaju vlasnici kompanija, porodica menadžera to isto očekuje i konačno uspjeh je potreban i samom menadžeru.

Uspjeti za menadžera znači :

• Ostvariti lične ciljeve

• Izbjeći negativne posljedice koje donosi neuspjeh

• Obezbijediti opstanak na datom menadžerskom položaju

• Stvoriti uslove za uspješnu karijeru

Menadžment spada u profesije sa relativno visokim zdravstvenim rizikom – Bolest se označava kao

„menadžerski stres.“

UVOD U MENADŽMENT

II STRATEGIJSKI I OPERATIVNI MENADŽMENT

2.1. Strategijski menadžment

Strategijski menadžment je nastao 60-80 -ih godina XX vijeka.

Postoje brojne definicije strategijskog menadžmenta, i sve one uglavnom imaju neke zajedničke odrednice.

Strategijski menadžment je način razmišljanja i ponašanja koji integriše strategijsko i taktičko stanovište i odluke da se ukupni potencijali preduzeća usmjere prema područjima poslovanja na kojima preduzeće može da ostvari odgovarajuću konkurentsku prednost.

Strategijski menadžment je proces, skup aktivnosti, radnji i postupaka koje je potrebno preduzeti da bi se ostvarila strategijska promjena.

UVOD U MENADŽMENT

U teoriji menadžmenta postoji različito strukturisanje procesa strategijskog menadžmenta.

Samuel C. Certo i Paul J. Peter definišu strategijski menadžment kao proces od pet faza:

1. analiza okruženja

2. usmjeravanje organizacije – analiza i ocjena

3. formulisanje strategije

4. implementacija strategije

5. strategijska kontrola

UVOD U MENADŽMENT

Analiza okruženja

Predstavlja prvu fazu strategijskog procesa, a naziva se i Strategijska analiza.

Menadžeri koriste različite metode i tehnike prilikom analiziranja okruženja.

SWOT analiza je jedna od najčešće korišćenih i predstavlja situacionu analizu sledećih performansi okruženja organizacije:

• Strenghts (snage) identifikovanja strategijskih kompetencija organizacije;

• Weaknesses (slabosti) objektivno sagledavanje ograničenja organizacije;

• Opportunities (šanse) otkrivanje šansi, mogućnosti koje okruženje pruža za ostvarenje ciljeva preduzeća;

• Threats (opasnosti) koje mogu ugroziti poslovanje organizacije.

UVOD U MENADŽMENT

SWOT analizu treba da obavlja multidisciplinarni tim relevantnih eksperata koji može da analizira i utvrdi međusobnu povezanost i uslovljenost navedenih performansi.

Usmjeravanje organizacije

Nakon uspješno izvršene analize okruženja dolazi faza usmjeravanja organizacije.

UVOD U MENADŽMENT

Usmjeravanje organizacije podrazumijeva obavljanje svih aktivnosti kojima je svrha formulisanje :

a/ vizije - stavova o željenoj budućnosti organizacije. Vizije moraju biti jasne, inspirativne i izazovne,

b/ misije - razloga postojanja organizacije, treba da sadrži sljedeće odrednice :

- poslove organizacije ( osnovni proizvodi i usluge ); sopstveni koncept kompanije ; ciljna tržišta i potrošačI ; željeni imidž ; glavne tehnologije; interes za opstanak;

c/ strategijskih ciljeva - koji predstavljaju veoma opšte iskaze o rezultatima koje organizacija želi postići u dugom vremenskom periodu.

Za ključne funkcije poslovanja utvrđuje ih top menadžment.

UVOD U MENADŽMENT

Formulisanje vizije, misije i strategijskih ciljeva organizacije je kreativan posao najvišeg stepena složenosti, kojim se ne određuje samo smjer kretanja organizacije, nego i njena sudbina – budućnost.

Formulisanje strategije

Podrazumijeva razmatranje alternativnih rješenja i izbor najpovoljnije strategije za realizaciju ciljeva u datim uslovima.

Pretpostavlja poštovanje svih relevantnih faktora, a naročito vizije, misije i ciljeva, sa jedne strane, i saznanja dobijenih SWOT analizom, sa druge strane.

UVOD U MENADŽMENT

Implementacija strategije

Predstavlja proces realizacije izabrane strategijske opcijekoja za rezultat ima strategijsku promjenu u svim onimelementima i performansama organizacije kojepredstavljaju adekvatan odgovor na izazove koji dolaze izokruženja.

UVOD U MENADŽMENT

Strategijska kontrola

Sve aktivnosti strategijskog menadžmenta i njihovi rezultati podliježu stalnoj kontroli u cilju praćenja njihove saglasnosti sa željenim i utvrđenim ciljevima.

Strategijska kontrola se odvija u nekoliko faza :

1. Faza utvrđivanja standarda

2. Faza mjerenja

3. Faza upoređivanja

4. Faza preduzimanja konkretne aktivnosti.

UVOD U MENADŽMENT

2.2. OPERATIVNI MENADŽMENT

Osnovna odlika operativnog menadžmenta je ta što je usmjeren na upravljanje procesima u organizaciji.

Aktivnosti operativnog i strategijskog menadžmenta se prožimaju. Strategijski menadžment je jako zainteresovan za funkcionisanje operativnog menadžmenta.

U literaturi postoje brojne definicije operativnog menadžmenta.

UVOD U MENADŽMENT

Proces operativnog menadžmenta obuhvata:

1. definisanje operativnih ciljeva, strategija i planova,

2. stvaranje organizacionih pretpostavki za realizaciju operativnih ciljeva, strategija i planova,

3. preduzimanje akcija koje su neophodne za realizaciju operativnih ciljeva, strategija i planova,

4. kontrolisanje tekućih unutrašnjih procesa i rezultata.

UVOD U MENADŽMENT

Definisanje operativnih ciljeva, strategija i planova

Operativno planiranje definiše se kao operacionalizacija strategijskih opredjeljenja i njihovo prevođenje u operativne ciljeve, strategije i planove.

Obavlja se donošenjem operativnih odluka i zato se može definisati i kao donošenje odluka koje predstavljaju osnov za svakodnevnu akciju u svim dijelovima organizacije i na svim njenim operativnim organizacionim nivoima.

UVOD U MENADŽMENT

Stvaranje organizacionih pretpostavki za realizaciju operativnih ciljeva, strategija i planova

Obuhvata sledeće aktivnosti:

1. obezbjeđenje inputa za obavljanje operativnog zadatka

2. stvaranje organizacionih pretpostavki uspješnog procesa transformacije inputa u output

3. prodaja proizvoda i/ili usluga

UVOD U MENADŽMENT

Preduzimanje aktivnosti koje su neophodne za realizaciju operativnih ciljeva, strategija i planova

Sastoji se od obavljanja više aktivnosti koje čine funkciju vođenja organizacije.

Sve aktivnosti se grupišu na :

- komuniciranje

- motivisanje

- upravljanje grupama

UVOD U MENADŽMENT

Kontrolisanje tekućih procesa i rezultata

Predstavlja završni korak procesa operativnog menadžmenta.

To je oblik kontrole koju menadžeri moraju kontinuirano vršiti kako bi stekli uvid u performanse tekućih procesa i relevantnih rezultata i preduzimanja pravovremenih korektivnih akcija.

Aktivnosti se obavljaju u četiri koraka :

1. Utvrđivanje standarda;

2. Mjerenje performansi;

3. Upoređivanje;

4. Preduzimanje konkretne akcije.

UVOD U MENADŽMENT

III MENADŽMENT I VLASNIŠTVO

Potrebe za menadžmentom vlasnici ostvarauju na više načina :

- sami obavljaju sve menadžerske zadatke

- angažuju profesionalne menadžere i istovremeno sami vrše neku od menadžerskih funkcija

- sve funkcije u potpunosti obavljaju profesionalni menadžeri

UVOD U MENADŽMENT

Sve do perioda industrijske revolucije vlasnici su vršili i funkciju glavnog menadžera.

Kasnije, sa rastom i razvojem preduzeća, kao i zbog strukture vlasništva u modernim kompanijama, vlasnici jedan dio menadžerskih funkcija povjeravaju profesionalnim menadžerima, a u drugoj polovini XX i XXI vijeku, najveći dio ili gotovo sve poslove.

Vlasništvo sada prestaje biti presudan faktor za određivanje nosilaca menadžerskih funkcija.

UVOD U MENADŽMENT

Danas je menadžment odvojen od vlasništva jer je on funkcija ( zadatak, posao ) koji treba obavljati u svakoj organizaciji na efikasan način.

Profesionalni menadžeri su osobe čija znanja i sposobnosti garantuju da će se menadžerske funkcije obavljati uspješnije od vlasnika.

Menadžeri posjeduju moć koja ima tendenciju stalnog rasta, što, naravno, uključuje i mogućnost zloupotrebe te moći, ali sljedstveno tome i potrebu njenog kontrolisanja.

UVOD U MENADŽMENT

Kontrola može biti:

- Neposredna – vrše ju zakonom ustanovljeni organi: Skupština, Upravni odbor, Nadzorni odbor, ovlašćeni revizori;

- Posredna - vrši se na posredan način putem kontrole i praćenja podataka, informacija, izvještaja.

UVOD U MENADŽMENT

OECD principi upravljanja korporacijama

Zbog pojave finansijskih prevara i računovodstvenih malverzacija, ali i sve veće internacionalizacije poslovanja velikih svjetskih kompanija, javila se potreba uspostavljanja međunarodnih pravila kontrole korporativnog upravljanja.

OECD je 1999. definisao Principe korporativnog upravljanja kao preporuku zainteresovanim organizacijama i institucijama za regulisanje ove oblasti.

Značaj ovih principa je izuzetno veliki.

UVOD U MENADŽMENT

OECD PRINCIPI

I PRAVA AKCIONARA

Okvir upravljanja korporacijama treba da štiti prava akcionara. Osnovna prava akcionara su:

- prav na sigurne metode registracije vlasništva;

- pravo na prenos akcija;

- pravovremeno i redovno dobijanje relevantnih informacija o korporaciji;

- pravo učešća i pravo glasa na generalnim skupštinama akcionara;

- pravo na biranje članova odbora;

- pravo na udio u ostvarenom profitu korporacije.

UVOD U MENADŽMENT

II RAVNOPRAVNO TRETIRANJE AKCIONARA

Mora se osigurati ravnopravno tretiranje svih akcionara, uključujući i manjinske i inostrane.

Svi akcionari treba da ostvare efikasno svoja prava, kao i pravičnu naknadu u slučaju kršenja tih prava.

III ULOGA ZAINTERESOVANIH STRANA U UPRAVLJANJU KORPORACIJAMA

Poštovanje prava vlasnika udjela koja su uspostavljena zakonom i aktivna saradnja između korporacije i vlasnika udjela u cilju stvaranja blagostanja, novih radnih mjesta i održavanje finansijske stabilnosti korporacije.

UVOD U MENADŽMENT

IV OBJAVLJIVANJE INFORMACIJA I TRANSPARENTNOST RADA

Menadžment korporacije mora osigurati pravovremeno i tačno objavljivanje informacija o svim relevantnim pitanjima (finansijska situacija, vlasništvo, upravljanje kompanijom).

V ODGOVORNOST ODBORA

Efektivan monitoring nad menadžmentom od strane odbora i odgovornost odbora prema kompaniji i akcionarima.

UVOD U MENADŽMENT

IV MENADŽMENT I OKRUŽENJE

Okruženje je sveukupnost uticajnih faktora unutar i izvan organizacije koji utiču ili mogu uticati na ostvarenje ciljeva.

Govorimo o :

1. Organizaciono okruženje - ( interno i eksterno )

Organizaciono okruženje profitnih organizacija

Sastoji se od :

1. Elementi sredine direktne akcije

2. Elementi sredine indirektne akcije

Elemente sredine direktne akcije čine svi stakeholderiorganizacije koji se grupišu na :

A/ interne stakeholdere – insiders : vlasnici, menadžment, zaposleni...

UVOD U MENADŽMENT

B/ eksterni stakeholderi – outsiders : potošači, dobavljači, konkurencija, vlada, NVO, finansijske institucije...

Elementi sredine indirektne akcije čine elementi eksternog okruženja koji na indirektan način utiču na realizaciju ciljeva organizacije ( tehnološki, ekonomski, politički, društveni, pravni ).

2. Prirodno okruženje organizacije

- prirodna sredina

- ekološka sredina (zagađenje, promjena klime, uništavanje ozona...)

- prirodni resuri (šume, rude, vode, hrana...)

UVOD U MENADŽMENT

Uticaj menadžmenta na okruženje

Pretpostavke :

- poznavanje performansi eksterne organizacione sredine koje se ostvaruje permanentnim monitoringom i analizama u cilju dobijanja svih saznanja koja su relevantna za sadašnje i buduće poslovanje organizacije,

- uticanje na performanse eksterne organizacione sredine u cilju stvaranja što povoljnijih uslova za dobro pozicioniranje organizacije u toj sredini.

Menadžeri utiču na okruženje :

- planiranjem, procjenjivanjem i predviđanjem,

- reklamiranjem i stalnom komunikacijom;

UVOD U MENADŽMENT

- organizacionim promjenama u kompaniji;

- koncentracijom poslova i kompanija (različiti oblici sticanja vlasništva);

- lobiranjem.

Uticaj menadžmenta na prirodno okruženje

- davanje prioriteta ekonomskim aspektima poslovanja organizacije u odnosu na ekološke dovelo je do pojave brojnih ekoloških pokreta,

- akcije ovih pokreta dale su značajne rezultate.

UVOD U MENADŽMENT

ZAKLJUČNA RAZMATRANJA

1. I pored brojnih definisanja, menadžment , još uvijek,

nije sveobuhvatno, jednoznačno i precizno određen – što

upućuje na zaključak da je menadžment veoma kompleksan

pojam, koji ima više značenja...

2. Ključno doferenciranje menadžmenta je na Operativni i

strategijski menadžment...

3. Tokom razvoja menadžmenta, menadžerske uloge su

obavljali različiti subjekti. Danas menadžerske poslove,

uglavnom, obavljaju profesionalni menadžeri...

UVOD U MENADŽMENT

4. Obavljanje menadžerskih poslova mora biti stručno,

profesionalno, transparentno i kontrolisano...

5. Brojne finansijske prevare i malverzacije dovele su do

uspostavljanja OECD principa korporativnog

upravljanja...

6. Performanse okruženja moraju biti u fokusu pažnje

aktivnosti menadžera – posebno menadžera višeg nivoa...

7. Menadžeri su ličnosti koje vrše menadžerske funkcije (

poslove ili zadatke ) u određenoj organizaciji...

UVOD U MENADŽMENT

8. U većini organizacija, menadžerski poslovi se posmatraju sa aspekta funkcija koje menadžeri obavljaju i aspekta ulogakoje imaju u organizacijama...

9. Menadžeri su najznačajniji faktor efektivnog i efikasnog poslovanja i najodgovorniji su za ukupne rezultate poslovanja – efektivnost i efikasnost poslovanja organizacije u cjelini...

10. Uspješnost menadžera u obavljanju menadžerskih poslova podrazumijeva :

- posjedovanje relevantnih znanja i sposobnosti,

- adekvatna primjena i korišćenje tih znanja i sposobnosti u svim aktivnostima menadžera....

UVOD U MENADŽMENT

LITERATURA

A/ Obavezna literatura

1. Župljanin, S.: Menadžment, NUBL, Banja Luka, 2016.

2. Borojević, K.: Uvod u menadžment, NUBL – FBZBL, Banja Luka, 2016.

B/ Dodatna literatura

1. Certo, S.C., Certo, S.T.:Moderni menadžment, Mate, Zagreb, 2008.

2. Roca, B.: Menadžment trgovinskih preduzeća, Ekonomski fakultet, Subotica, 2002.

3. Župljanin, S.: Menadžment – Skripta, NUBL, Banja Luka, 2016.

UVOD U MENADŽMENT

ISPITIVANJE I OCJENJIVANJE

Načini provjere znanja: pismeno i usmeno

Kriteriji: Maksimalan broj bodova po svim kriterijima – 100

1. Prisustvo i aktivnost na predavanjima i drugim nastavnim

aktivnostima – 10 bodova

2. Kolokvij (dva u toku semestra) – 30 bodova

3. Esej – 5 bodova

4. Seminarski rad, seminar ili prezentacija – 10 bodova

5. Usmeni ispit – 45 bodova

Uslovi : Uslov za pristupanje testu ili kolokviju i usmenom

ispitu je prisustvo na najmanje 80% predavanja, vježbi i

seminara.

UVOD U MENADŽMENT

BODOVI I OCJENE ECTS OCJENA

0 – 50 5 nedovoljan – F; FX

51 – 60 6 dovoljan - E

61 – 70 7 dobar - D

71 – 80 8 vrlo dobar - C

81 – 90 9 odličan - B

91 – 100 10 odličan izuzetan - A

K O N T A K T

e – mail: [email protected]

telefon: 051 456 619; mobilni: 065 663 468;

fax: 051 456 600;

UVOD U MENADŽMENT

HVALA NA PAŽNJI !