-
Marian Fuks (Warszawa)
Prasa żydowska w Białymstoku (1 91 8-1939)
Po zakończeniu I wojny światowej w Polsce żyło 2,8 miliona
Żydó\v co stanowiło 1 0,4% ludności kraju (1921) . Liczba Żydów w
Polsce przez. 20 lat niepodległości wzrosła do ponad 3 milionów, j
ednakże stosunek procen,.. towy pozostał niemal bez zmian. Z
ogólnej liczby Żydów w Polscs województwo białostockie
zamieszkiwało wg danych statystycznych z 1921 r: 6,80/o, a z 1931
r. 6,30/o 1.
Zmierzając do krótkiego omówienia prasy żydowskiej w woj ewód�
białostockim, warto wspomnieć, że spośród zamieszkałych tu ponaclj
138tysięcy Żydów 2 w wieku od 15 lat wzwyż - znaczną liczbę
stanowił potencjalni odbiorcy i czytelnicy prasy żydowskiej .
Jednakże liczba dzienników i czasopism wydawanych w tym
województwie, zarówno pod względem tytułów, jak i nakładów -
proporcj onalnie była znacznie niższa od procentowego wskaźnika
ludności. Wynikało to przede wszystkim stąd,. że na terenie całego
kraju w społeczeństwie żydowskim bardzo dużą poczyt.:. nością
cieszyła się żydowska prasa centralna wydawana w Warsza•
szczególnie dzienniki „Hajnt" (1908-193 9), „Der Moment"
(1910"'-1939), „Undzer Ekspres" (1 927-1939), wydawany przez
socjalistyczny Bund -„Folks-Cajtung" (1927-1 939), ortodoksyjny
„Judisze Togbłat" (1 929-1939, wcześniej ukazujący się j ako „Der
Jud" - 1919-1929), polskojęzy. „N asz Przegląd" ( 1 923-1939) oraz
liczne czasopisma społeczno-kult�literackie i inne 3, które
docierały do najdalszych zakątków kraju. Niektóre warszawskie
dzienniki żydowskie posiadały mutacje dla wi kszych miast woj
ewódzkich m.in. dla Białegostoku (np. „Undzer Ekspres'„.
Żydowska prasa prowincjonalna, a do takiej zaliczyć można także
prasę białostocką, była interesuj ącym zjawiskiem kulturowym i
regional.,. Nie stroniąc od publikacj i spoza jej obrębu
(wiadomości ze świata i z kraj u, publicystyka nie związana z
regionem, często nadsyłana przez autoróta z Warszawy i innych
miast), pqświęcona była w znacznym stopniu sprawom lokalnym. Były
to informacje różnego rodzaju, kronika regionaJd wiadomości z życia
gminy, niekiedy była to dość ambitna publicyst:f!I aktualny
felieton, ogłoszenia i reklamy, nekrologi i coś w rodzaju kronW
240
J1
lE
eJ rr
d
V k
V
J V I
-
towarzyskiej (np. zawiadomienia o zawartych małżeństwach, nawet
narodzinach dziecka, życzenia urodzinowe itp.). Zazwyczaj
eksponowano wydarzenia miejscowe o charakterze kronikarskim, pisano
o wypadkach, pożarach, samobójstwach, drukowano sporo płatnych
doniesień z wyróżniającą się czcionką. Z prasy lokalnej korzystały
także organa władzy państwowej i miejskiej, zamieszczając w niej
zarządzenia, zawiadomienia iogłoszenia.
żydowska prasa białostocka wydawana w jidisz, przy obecnym
żałosnym raczej stanie lub zupełnym braku archiwów gmin żydowskich,
nie zawsze zresztą odzwierciedlających całokształt życia
żydowskiego, stanowi nieocenione źródło informacji i- wielu
ciekawych, ważnych przyczynków do dziejów regionu, do badań
narodowościowych, mikrogeopolitycznych, socjologicznych,
obyczajowych, kulturowych, materialnych oraz ekonomi-cznych
żydostwa, a także stosunków żydowsko-polskich - lub bardziej
l ogólnie „mniej szościowo" -polskich.Prasa żydowska w
Białymstoku okresu międzywojennego nie doczekała
się dotychczas monografii, ani nawet opracowań ogólnych lub
dotyczącychie poszczególnych dzienników i czasopism tu wydawanych.
Dotyczy to zresz-
tą również i innych miast Podlasia, które również posiadały
swoją prasę. Jest to luka, swoj ego rodzaju „biała plama" w
badaniach nad dziejami Ży-
·n- dów Białostocczyzny, ponieważ właśnie w zwierciadle prasy
można odna-Lę- leźć wiele aspektów i przej awów życia, nie tylko
żydowskiego, w tym re-
gionie. Należy tu podkreślić, że w latach 1918-1939 ukazywało
się w Białymstoku ok. 60 tytułów gazet i aasopism (w tej liczbie
pewna część
rt- efemeryd i jednodniówek) w jidisz i 7 tytułów, przeważnie
również efe-ie, meryd i jednodniówek, w języku polskim, 9),
Bibliograficzne badania nad prasą żydowską wydawaną w Polsce
mię-
dzywojennej w języku żydowskim, hebrajskim i polskim, obejmujące
oczy-ł9, wiście również Białystok i inne miasta Podlasia,
prowadzone są - poza 1y Żydowskim Instytutem Historycznym w Polsce
- również na Uniwersy-1e, tecie Hebrajskim w Jerozolimie, w
tamtejszym Ośrodku Badania Historii
i Kultury Żydów Polskich, kierowanym przez profesora Chone
Shmeruka. eh W ramach prac tego Ośrodka w 1983 r. wydano w
opracowaniu Paula Gli-
ksona (rodem z Warszawy, ranny w bitwie pod Monte Cassino, zmarł
w Jerozolimie w 1983 r.) Bibliografię prasy żydowskiej w Polsce w
języku
n. polskim w latach 1 823-1 982 4• Bibliografia ta obejmuje 521
pozycji wyda-wanych w kraju oraz 34 pozycje wydawane w latach
1948-1 982 w Izra-elu.
a- W roku 1986 tamże wydano podobną bibliografię opracowaną
przez 1a, J echiela Szeintucha (w języku żydowskim i hebrajskim),
dotyczącą prasy
wydawanej w Polsce w językach j idisz i hebrajskim w latach
1918-1939 5• ki Bibliografia ta obejmuje 1715 pozycj i wydawanych w
Polsce.
241
-
Jak już wspomniano, w Białymstoku wydawano razem (w języku
ży.,.dowskim i polskim) ok. 70 tytułów, ale ich liczba na terenie
całego Podla4 zwiększy się o pozycj e wydawane w innych
miejscowościach, m.in: w Brześciu (1 w języku polskim 6 i 22 w
żydowskim), w Białej Podlas4(7 w jęz. żyd.), w Kobryniu (4 w jęz .
żyd.) oraz w innych miastach powiatowych, gdzie ukazywało się pod
jednym, czasami i po dwa lokalne czasopisma. Zainteresowanych
szczegółowym omówieniem prasy prowincjo;iljl nej odsyłam do moich
prac opublikowanych na łamach „Biuletynu ŻIH" 1 oraz w Roczniku
Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego" 8•
Szczegółowe omówienie i analiza treści prasy białostockiej
okresu m� dzywojennego przerasta ramy niniejszej informacji.
Zamieszczając w aneksie j ej bibliografię (opracowaną na podstawie
posiadanych przez autora kartotek i z wykorzystaniem danych,
zawartych w wymienionych pub]:h kacjach jerozolimskich, a także
skromnych zasobów archiwalnych prasy białostockiej , znajdującej
się w bibliotece ZIH), autor pragnie zasygna.f4 wać istnienie tego
ważnego dla dziejów Podlasia źródła.
Należy stwierdzić, że białostocka żydowska prasa codzienna nie
ustę.powala pod względem treści analogicznej - wyjąwszy Warszawę -
pra-. sie innych miast. Dysponując solidną bazą poligraficzną,
ambitnymi, aleskromnymi niezbyt w dziennikarstwie wyrobionymi
kadrami, niewielki. środkami materialnymi, uzależnionymi od niskich
nakładów (np. ukazu:4 �y się do sierpnia 1939 r. dziennik „Naj e
Białystoker Cajtung", jedetll z najbardziej poczytnych dzienników,
miał nakład 4500 egz., „ U zner Biały;> stoker Ekspres" � 2400
egz.) spełniała ważną funkcję informacyjną i publicystyczną dla
Żydów tu zamieszkałych. Lamy tych dzienników, o obję;; tości do 4,
a w święta do 8 stron zapełniano tekstami własnych reporter;. i
publicystów, ale także artykułami osób spoza Białegostoku,
nadsyłany. korespondencyjnie oraz materiałami agencyjnymi, przede
wszystkim. pochodzącymi od działającej w Warszawie Żydowskiej
Agencji Telegrafił11 nej (ŻAT, w jęz. żyd. ITA - Jidisze Telegrafen
Agentur) 0•
Większość gazet białostockich w walce o czytelnika goniła za
sensacji Wszak poczytność, a w parze z tym nakłady - związane były
ze zdobywaniem środków na wydawanie i utrzymanie ich egzystencji .
Jak widać z pobieżnej analizy treści, dzienniki schlebiały często
niezbyt wybredn1tl gustom, serwując tanią, czasami wręcz szmirowatą
sensację. Przodował w tej dziedzip.ie w latach trzydziestych
„Bialystoker Judiszer Kurier" o niesłychanie, nawet jak na owe
czasy niskiej cenie 5 groszy, który nie tylk.iJi „strzelał"
sensacyjnymi tytularni, w rodzaju Aresztowano genialneg4
pożyczkobiorcę lub Zyd, który byl królem ludożerców. Nieżwykla
historia o żydowskim mlodzieńcu w Australii 10• Nawet wiadomościom
i publicyst tyce politycznej i społecznej nadawano sensacyjne
tytuły jak na przykł�:Europa jest zbankrutowana; .. , Gorzka walka
między pracownikami szpitalłi
242
d
" s
z n u p n k
z t f r 2
'
l
-
a
.-
7
z
r
a warszawskim magistratem, Wielki skandal warszawskich
strażaków, brali łapówki i prowizje . . . 11, Tenże „Kurier"
drukował w odcinkach po dwiepowieści o niezbyt wybrednej treści, o
czym świadczą już same ich tytuly 12.
Najbardziej cenną - z punktu wartości historycznych - była
prowadzona w tymże Kurierze stala kolumna „Białystoker N aj es"
(Białostockie nowiny), w której obok wiadomości ogólnych,
dotyczących miasta, można było znaleźć sporo informacji z życia
Żydów Białegostoku i regionu. Znaleźć tu można informacje o życiu
społecznym i kulturalnym, ale i tu nie brak też sensacji 13.
Jednakże, mimo podawania wiadomości politycznych i gospodarczych
w lapidarnych skrótach i w sensacyjnym sosie - j askrawo odbij a
się na lamach prasy białostockiej kryzys lat trzydziestych, o czym
świadczą już nawet same tytuły artykułów. N a przykład wiadomość
podana w rubryce „Bialystoker najes" : 500/o kupców i rzemieślników
nie wykupilo patentów,Sylwester pod znakiem kryzysu; malo
utargowano, res tauracje byly nawpól puste, naród dużo ...
spacerowal 14, Setki żydowskich przedsiębiorstw zamkniętych (z
powodu gorzkiego kryzysu ... ), „Kartele i syndykaty nie
dopuszczają do rządowej akcji obniżki cen ... ", Statystyka za 1
932 rok ... zmarlo 4527 Żydów 15 • I oczywiście nie schodzi z lamów
sprawa hitleryzmu i sączącego się do kraju antysemityzmu. Artykuł
pt. Już wyrzuZ'.ono wszystkich żydowskich lekarzy z Kasy Chorych
informuje, że wymówiono pracę pięciu lekarzom, doktorom :
Ginzburgowi, Górewiczowi, Edelsztajnowi, Rabinowiczowi i Abrahamowi
Szapiro, pozostawiono na stanowiskach zastępców zaledwie kilku
lekarzy Żydów 16 •
N aj lepiej redagowany i, j ak widać, najzasobniejszy
materialnie był ukazujący się od 1919 do 1939 roku dziennik „Uzner
Leben" (Nasze życie) z podtytułem „Bialystoker Tegliche Cajtung"
(Białostocka codzienna gazeta), na czele którego stał Pinchas
Kapłan. Gazetę prowadziła spółka pod firmą „Nasza Prasa", dysponuj
ąca od listopada 1931 roku własną drukarnią przy ulicy
Kilii'i.skiego 23. Z tej okazji redakcja wy
-
swoją relację zatytułował Kapitalizm albo komunizm - trzeciego
wyjśctfa nie ma .. . . W tym samym numerze czytamy o sytuacji w
Madrycie orazkorespondencję Okropna sytuacja w Palestynie (arabski
terror) 19• Publ1; cystyka tego dziennika była zaangażowana i
radykalna, o czym m.in.; świadczy j ej częsty kontakt z organami
cenzury. W j ednym z numei:� czytamy : Wczoraj 5 prasowych procesów
w sądzie w Białymstoku. 0dp'1Ś wiedzialni redaktorzy „Unzer Leben"
i „Gut Morgen" skazani na mie8'l41 więzienia i po 1 00 złotych
kary. Represja ta była związana z artykuł4'1 o wydarzeniach w
Przytyku i protestem organizacj i syjonistycznej 20• Dla badaczy
dziejów „żydowskiego" Białegostoku bardzo cenny jest prowa� ny w „
Unzer Leben" dział na całej kolumnie (czasami i na dwóch) zaty..,
tulowany W os hert sich in Bialystok (Co słychać w Białymstoku). W
dziem niku tym prowadzono stałe działy : Literatur un Kunst, Sport,
w piątki drukowano kącik humoru, nie wiadomo czemu zatytułowany
Brydż: Na święta 'wydawano numery specj alne, j ak na przykład na
Pesach (WieJkll noc,) zawieraj ący wiersze, opowiadania, felietony
i bogatą publicyst;;ill 16 stron i kosztowało to, jak zapowiadano
anonsując numer, „tylkd.( 25groszy. Magnesem dla czytelników miały
być także drukowane w odcinHillll sensacyjne powieści 21•
Inicjatyw wydawniczych w zakresie żydowskiej prasy codzien™' w
Białymstoku było więcej, ale nie wszystkie się udawały, przede
wszystN@il z powodu trudności w opanowaniu rynku czytelniczego i
zdobycia środ, ków na prowadzenie gazety. Jako przykład może
posłużyć „Kresn Kuriei:i, którego mimo szumnej reklamy i zapowiedzi
obsłużenia wielu miast nie tylko wojewódzwa, wydano zaledwie 47
numerów (zob. poz 9 Bibliogra.
Powyższe, bardzo powierzchowne omówienie prasy białostocki� nie
wyczerpuje tematu. Powinna ta prasa stać się przedmiotem wnikliw•
badań, poświęconych j ej cechom materialnym, a przede wszystkim
analizie jej zawartości, treści, będącej bądź co bądź swojego
rodzaju zwierc:iM dłem epoki, obrazem życia żydowskiego w
Białymstoku lat 1918-1939.
1 Sz. Bronsztejn, Ludność żydowska w Polsce w okresie
międzywojennym, Wrocław-W� szawa-Kroków, 1 963, s. 1 1 4.
2 Op. cit., s. 1 70.3 Vide M. Fu ks, Prasa żydowska w Warszawie
1823-1 939, Warszawa 1 979. 4 P. Glikson, Pre/iminary lnventory of
the Jewish Daily and Periodical Press- Publisheil'
in the Polish Language 1 823-1 928, Jerusalem 1 983. 5 J.
Szeintuch, Pre/iminary lnventory of Yiddish Dailies and Periodicals
Published in Po
land Between the Two World Wars, Jerusalem 1 986. 6 „Dzień
Poleski" 1 933-1 934. 7 M. in . M. Fuks, Z dziejów prasy żydowskiej
w Polsce w latach 1918-1939, „Biuletylł
żlH" nr 75, 1 970 s. 55-73.
244
-
8 T. Xll , z. 1, 1 973, s. 27-55. 9 Vide S. R. Mozes, Żydowska
Agencja Telegraficzna w Polsce (1 920- 1939), „Biuletyn
żl H" nr 1 (97), 1 976, s. 1 1 0-121 . 10 Oba w nrze 3 (525) z 1
. 1 . 1 933. 11 Wszystkie w nrze 3 (523) z 1 . 1 . 1933. 12 rvun.
Dziecko z tam teg.o świata; . Niesłychana historia z warszawskiego
życia, Narze
czona (Dos kałe-majdł) ; Niezwykła historia ze współczesnego
życia artystycznego, Macocha; Niezwykla historia z warszawskiego
życia, Krwawa droga; Dramat miłości, przestępstwa i cierpienia -
autorzy nie są wymienieni ... (lota 1927-1 933).
13 Np. Spalony na śmierć, Koniec aferzysty nr 1 , 1 . 1 . 1 933
Matka sprzedała swoje własne dziecko za 50 groszy, nr 164, 1 9.Vl l
. 1 933.
14 Nr 2 (524), 2. 1 . 1 933. 1s Nr 3 (525), 3. 1 .1 933. 1s Nr
299 (807), 31 .Xl l . 1 933. 11 Nr 216, 30.Xl . 1931 . 1s Nr 49,
26. 1 1 . 1 937. 19 Nr 50, 28. 1 1 . 1 937. 20 20. IV.1 937. 21
M.in. Glodne serca. Powieść z życia żydowskiego w Ameryce, autor
Oska r Katorżyński
(-1 931 ) ; Oszukana miłość. Wstrząsająca powieść z życia
żydowskiego po obu stronach oceanu, autor A. Wojsbe·rg (1 934) ;
Kobieta nocy. Powieść z życia żydowskiego, a utora nie podano,
(1937).
Bibl iografio prasy żydowskiej wydawanej w Białymstoku 19 1 8-1
939
Proso codzienna
„Unzer Ownt Cojtung" (Nasza wieczorowo gazeto), za. 1 933, od 1
1 .Xl. 1 936 - „Un" zer Cojtung" (Nasza gazeto), od 1 2.Xl . 1 936
do 26.Xl . 1 936 i od 19.V. 1 937 - „ Nojer Biołystoker Cojtung'"
(Nowo białostocko gazeto), ukazywał się do wybuchu wojny w 1939 r.
(ostatni zachowany numer z 1 8.Vl l l . 1 939. Podtytuły gazety :
(w j idisz) - Białostocka codzienna gazeta; Codzienna, niezależna,
najpopularniejsza gazeta (od 1936), wyd. i red. A. Ginzburg,
nakład
-
8 „ Dos Naje Lebn" (Nowe życ ie) , 3 1 . 1 . 1 9 1 9 - 7. IX.1
939, od 1 2. 1 1 1 . 1931 - „Unzer Lebn" (Nasze życie), podtytu ły
: Białostocka codzienna gazeta, od 1 .1 . 1 933 Najstarslb' i
najpop ularniejsza białostocka żydowska gazeta ,wyd. Spółdz. „N
asza prasa", red. Pinchas Ka pła n (przez pewien czas red. odp. J.
Rubin l icht, wyd. Aron Albek).
9 „Kresn Ku rier" (Ku rier Kresowy), 3 1 .Vl l . 1 927 - 22. IX.
1 927. (47 nrów). Wg ulotki re. kla mowej podawano : . . . oprócz
ogólnych nowości z całego świata i szczegół� z Po/ski, będzie
również podawał... . .. nowości następujących miast z oko/icalll,i.
(w a lfabetu) : Augustów, Baranowicze, Białystok, Bielsk, Brześć,
Chełm, Grajewo, Grodno
g
Kobryń, Kowel, Krynki, Lida, Łomża, Łuck, Łuniniec, Ostrolęka,
Ostrowiec,- Pińsk' Prużony, Równe, Słonim, Sokólka, Sokołów,
Suwa/ki, Świsłocz, Szczuczyn, Wilno
' ,
Włodzimierz Wołyński, Wołkowysk, Zdołbunów, i in.
Czaso pisma, efemerydy, jednodniówki
„U nzer H a ndwerker Sztyme" (Nasz głos rzemieślniczy), Organ
wszystkich cechów rzemieślniczych i ich sekcji na woj.
białostockie, jednorazowo, V. 1 936 (zob. nr 23).
2 „Unzer Wal -Weker" (Na sza pobudka wyborcza), jednorazowo, 1 1
.Xl l . 1925, red. Abra.ham Diatowski.
3 „Unzer Weg" (Nasza droga). Białostocki tygodnik syjonistyczny,
28.X.1 927 - 6.111 . 1 928; wznowion,y 12 . IX. 1 930 - 26.Xl l . 1
930. Wyd. Organiz�cja Syjonistyczna w Polsce, Oddział
Białystok.
4 „Unzer Weg", jedn orazowo, 30. IV.1 929. Wyd. Organizacja
Syjonistyczna w Białym. stoku.
5 „U nzer Weg", 1 1 . 11 1 . 1 932 - 23.Xll. 1 932. 6 „ Unzer
Jubl" (Nasz jubi leusz) - 50-lecie Linas-Ha cedek (Org. pomocy
leczniczej.
dla ubogi ch) 1 885-1935. Jednorazowo, 1 935 (?). 7 „Unzer
Frajhajt" (Nasza wolność), Organ syjonistyczny 6.Xl l . 19 18 -
20.Xll . 1918 (5
nrów) . 8 „U nzer Recht" (Nasze prawo), jed norazowo, 7.Xł.1
930. 9 „ U nzer Sztyme" (Nasz g łos) . Dwutygodniowe niezależne
czasopismo, 8.1 .1 937 - 22.
1 . 1937 (2 nry). red Mosze Wysocki . 1 0 „U nzer Szpigel"
(Nasze zwierciadło) . Tygodniowe rodzinne czasopismo, 21 .V.1 931
-
3.Vl l . 1 931 (7 nrów), red. Mendel Goldman. 1 1 „Akdo mot"
(Wstęp a lbo słowo wstę pne), Gazeta na święto Szawout (Zielone
świqt·
ki), jednorazowo, red. Beniamin Dinerman. 1 2 „Białystoker Alma
nach''. Rocznik poświęcony
ekonomicznym, społecznym i kultura/·
nym problemom, nr 1 1 931 , nr 2 1 932-1 933.1 3 „Białystoker
Arbeter Sztym.e", (Białostocki głos robotniczy), nr 1 , 1 .Xl . 1
921 . 1 4 „Bia łystoker Ha ndel s-Cajtung" (Białostocka gazeta
handlowa), tygod nik, nr 1 , 7.Xll.
1 928 - nr 3, 2 1 .Xl l . 1928 - ? 15 „Białystoker Charoset" -
(pesachowa potrawa z jabłek orzechów, migdałów, cynamo-
nu i wi na, w której zanurza się gorzkie zioła). Podtytuł :
Pejsachowa gazetka, uka· zuje się jeden raz na sto lat,
jednorazowo, 1 8. IV. 1 932. Red. lsachar Minc.
1 6 „Bialystoker Metal - l ndustri", dodatek do „Naje
Białystoker Sztyme", 27. IX.1 929. 1 7 „Biołystoker Fi lm-Kurier",
jednorazowo, 1.1 925. 1 8 „Białystoker Fi lm-Cajtung", jednorazowo,
25. 1 . 1926. 19 „Biołystoker Recht" (Białostockie prawo), 1 4.Xl.1
930. 20 „Białystoker Sztyme" (Głos Białegostoku), Tygodniowa
bezpartyjna gazeta, 7.Xl1924
- 24.Vl l. 1 925 (ukazało się 39 nrów) red. Mosze Wysocki. 2 1
„N aje Białystoker Sztyme" (Nowy głos Białegostoku) . Tygodnik
bezpartyjny organ
246
-
n"
!d, 22 re, eh 23 wg IO, 24 sk, IO,
25
26
ÓW 27 3). 28 ro.
29 ce,
m-30
zej 31
(5 32
33 34
35 qt-
·al· 36 37
Xll. 38 no· 39
40 41
42
43 924
44 7an
poświęcony wszystkim białostockim sprawom, 10.V.1 929 - 1 4.Xl .
1930 (ukazało się 77 nrów), red Mosze Wysocki, (konc. nr 20.) .
Biuletyn fun der bibl iotek in numen fun Szolem Alejchem in
Białystok".'{Biuletyn b ibl ioteki im . Szolema Alejchema w
Białymstoku), IV.1 933-1939 (ukazało się 13 nrów) . „Hantwerker
Sztyme" (Głos rzemieśl niczy) , Organ wszystkich cechów
rzemieślniczych i ich sekcji na woj. białostockie, IV.1 936, (zob.
poz. 1 ) . „Der Hojzbezycer", (Wła ściciel domu), Dwutygodniowy
organ poświęcony interesom właścicieli domów, 1 . IX. 1 927 - 1 1
.X l l . 1 931 (ukazało się 20 nrów) . Wyd. Białostocki Związek
Właścicieli Domów. „Der Hojzwi rt" (Gospodarz domu). Tygodniowy
organ poświęcony interesom włości� cieli i budujących domy, 4.V. 1
927 - 25.Vl . 1 928, (wyd. 32 nry). Wyd. jw. „Dos Wort" (Słowo).
Miesięcznik poświęcony rozwojowi życia religijnego, ?-1927-1 1
1-IV. 1 939. „Der Wajler" (Wyborca). Organ syjonistycznej partii
„Hitachdut", jednoraozwo, 29. Xl . 1 927. „Di Welt" (świat).
Bialostocki ilustrowany tygodnik, 24. 1 1 1 . 1932 - 20. 1 . 1 933
, (ukazały się 32 nry).
„Der Weker" (Pobudka), 1924-1 932. Ki l kakrotna zmiana nazwy
pisma : „Unzer Weker" ( 1 924), „Najer Weker" ( 1 925), „Unzer Naje
Weker" ( ?), „ Bia/ystoker Weker" (?), ukazywał się k i lkakrotnie
jednorazowo z przerwa mi , w 1 925 jako tygodnik. Redaktorzy : M.
Jarmołowski, Salomon Rubi nsztej n, I. G ri l , A. Anachowicz.
„żurnal fun der centraler socjal-medycyniszer organizacje bajm
D.D.K." (Pismo central nej socjalno-medycznej organizacji przy
D.D.K. (?) ) . Organ poświęcony higienie, sanitarnej i medycznej
pomocy, 1 . 1 922. „Jedyjot" (Wiadomości), 1 920. (?) „Jubl żu
rnal" 1 91 8-1 928, (Księga j u bileuszowa) Związku zawodowego
pracowników tekstylnych w Białymstoku, 1 1 1 . 1 929 (również w
języku polskim). „Jugnt-Wort" (Solwo młodych), org. „Noor Hacyjoni"
w Białymstoku, jednorazowo, 1 938. „Di J idisze Kehile" (Gmina
żydowska) . Organ Związku Gmin woj. białostockiego, jednorazowo,
IV.1 936. „Jidisze KUiier". Białostocki bezpartyjny tygodnik, 19 .
1 1 . 1 926, od 1 . 1 . 1 927 - Białostocka gazeta codzienna, od ?
- 1 928 Bialostockie tygodniowe czasopismo rodzinne, ukazywało się
do ? - 1 928 r.
„Der Lokator", 3.Vl . 1 932, wyd. Związek Lokatorów. „Mir
Akademiker - My Akadem icy", (w jęz. żydowski m polskim X l l 1
931-? 1 933, wyd. Żydowski Związek Akademicki w Białymstoku. „Maka
bi", Organ stow. sportowego Makabi , miesięcznik, 15 Xl . 1 932 - 1
. 1 1 . 1 933 (2 nry - ?) . „Najer Weker" (Nowa pobudka), 26.X l l
. 1 924. Red. A. Ditkowski. „ Fa r U nzer Recht" (O nasze prawo), 1
5.Xl 1 930, jednorazowo ,red. A. Trzonowicz. „Fam Jidiszn Kind"
(Dla żydowskiego dziecka). Organ Zarządu Głównego, Białostockiego
Stowarzyszenia Opieki nad Sierotami, miesięcznik, 1 . IV.1 927 - 1
0.Vl 1 928. „Der Purim Szrajber", (Pisarz purimowy) wyd. z okazji
balu prasy przez Białostockie Koło Pisa rzy i Dziennika rzy,
jednorazowo, 26. 1 1 1 . 1 929. „Der Pesachdiker Kańczuk"
(Pesachowy bicz), Wypełniony humorem, satyrą i dowcipami,
jednorazowo, 1 1 1 . 1 931 , red. i wyd. Szlomo Koza k. „ Pruwn"
(Próby). Białostockie tygodniowe czasopismo poświęcone literaturze,
krytyce i sztuce, 1 8.X. 1 935 - Xl l . 1 935 (5 numerów ?) . od 1
.X l . 1935 podtytuł : Białostockie cza-
247
-
45
46
47
48
sopismo tygodniowe poświęcone literaturze i sprawom społecznym
red. Henryk. Segat „Fraj hajt" (Wol ność) . Poświęcony syjonizmowi
i Palestynie, jednorazowo, 1 8. IV.1 924 red. i wyd. Choim Bl
isztojn.
'
„Cu Al di Rojchot" (Do wszystkich diabłów). Codiienna
białostocka gazeta poświ eona próżniakom i bywalcom maskarad, jed
norazowo, 25.X. 1 92 1 .
ę. „Cojtungs Koczke" (Kaczko dziennikarska l u b „gazetowa") ,
Pod redakcją wnuków taty Feliksa - ? jednorazowo, ? 1 928. · „Di
Rojte Fon" (Czerwony sztandar) 1 933-1 934 (także w językach
polskim, biało. ruskim i l itewskim).
W języku polskim
„ Bejtor" (skrót od Beit - Dom Trumpeldoro, syjonisty
rewizjonisty), jednodni4 1 1 1 . 1934 ( w języku polskim, żydowskim
i hebrajskim), red Szlomo Różański.
2 „Bezkres Wędrówki", jed nod niówko, V. 1 934, wyd. Oddział
Białostocki Związku ży. dów Uczestni ków Wa lk o Niepodległość
Polski.
3 „My Akadem icy". Pismo wydane przez żydowskie Akademickie Koło
Biołostocczon,
1 931-1933, efemeryda (Ta kże w jęz. żyd.). 4 „ Nasz Głos" ;
Sprawy Spoe/czno-Ekonomiczne, Nauka, Literatura i Sztuka,
miesięcz.
nik, nr 1 - 1 939 (?) , red. F. Rei nhorcówno. 5 „Nosze
Ognisko". Organ Samopomocy Uczniowskiej przy Gimnazjum O.
Druskiera
efemerydo, nr 1 - ? - 1 925. ' 6 „ Pochodnia U czniowska". Organ
Kasy Samopomocy Uczniowskiej przy GimnazfUlb
J. Ze/igmana, I. Liebenhalta i J. Dereczyńskiego, m iesięcznik -
?, nr 1 - Vl . 1925 (�. 7 „Proca Twórczo". Czasopismo Obozu Pracy
Twórczej, miesięczni k (?) ' (tekst także w
jęz. żyd.) - ?, wyd. Obóz Żydowskiej Procy Twórczej .
-
biało. Marian Fuks
:czan, •Sięcz.
!5
Jewish Press in Białystok (1918-1939)
Jewish population in the Białystok region constituted 6,3% out
of 3PPI'oximately 3 million J ews in Poland. They were potential
receivers of �gional press published in Białystok and other towns
in the region. In Białystok itself in the years 1918-1939 as many
titles of Jewish press were appearing (above 60 in Yidish and 7 in
Polish), among them single special occasion leaflets and ephemeras.
They had less readership, however, than Jewish press published in
Warsaw, while the most popular ,reached the circulation of 4500
copies.
The dailies published here represented different levels.
Frequently they indudge readers of unrefined tastes, searchihg for
cheap sensations: More valuable material can be found in the
columns devoted to local and regional problems. Significant space
was given to problems of anti-Semitism in Poland. The progress of
Nazism in Germany was observed with wnsideration and anxiety.
„Bialystoker Teg1iche Cajtung" represented the highest level among
papers published.
The study is supplerrtented with a bibliographical index of J
ewish press in Białystok in the inter-war period.