New Age Hareketi

7/27/2019 New Age Hareketi

1/173

T.C.

MARMARA NVERSTESSOSYAL BLMLER ENSTTS

LAHYAT ANABLM DALIDN SOSYOLOJS BLM DALI

NEW AGE HAREKET: MODERN BR DNSELLK BMNNSOSYO-KLTREL ANALZ

Yksek Lisans Tezi

AFAK BAKAYA

Danman: DO.DR.AL COKUN

stanbul, 2006


2/173

NSZ

Toplumsal deiimlerin daha nceki yzyllara gre ok daha youn yaand

yirminci yzyl, kurumsal dinlerin birka yzyl ncesinden balayan srele siyasal ve

toplumsal alanda nfuz kaybyla birlikte din algsndaki deiime ve yeni dinsellik

biimlerinin varlna sahne olmutur.

Modern dinsel alg biiminin zgn rneklerinden biri olan New Age Hareketi

tezimizde sosyo-kltrel ve tarihi boyutlaryla ve eitli alt disiplinler erevesinde ele

alnm, hareketin modern toplumsal srelerle ilikisi ortaya konulmaya allmtr.

Tezimizin hazrlannda katklar olan pek ok kiiyi burada anmak isterim. Bata

hogrs ve tevikleriyle pek ok gln stesinden gelmeme yardmc olan tez

danmanm, hocam, Do.Dr.Ali Cokuna teekkr bir bor bilirim. Ayrca kiisel

ktphanesini byk bir zveriyle tarafma amakla bu tezin hazrlanmasnda nemli

katklarndan dolay hocam Prof. Dr. Ali Kseye, kaynak temininde destekleri olan hocam

Prof.Dr.Ymni Sezen, Prof.Dr.Zeki Arslantrk, Gktrk Demir, Mehmet Akaln, Ali Pulcu,

Dr. Nuri Tnaz ve Mustafa ztrke, tezin ilgili blmlerini okuyarak nerilerde bulunan Dr.

Salime Leyla Grkan, Dr. Adnan Arslan, Alim Arl ve Muzafferenele teekkr ederim.

Akademik hayatn banda beni din sosyolojisine ynlendirerek bu projenin hayat

bulmasnda ok nemli katksndan dolay sevgili hocam Prof.Dr.mer Faruk Harmana

ayrca ve bilhassa teekkr bir bor biliyorum.

Ayrca meakkatli tez yazm srecinde rahat bir alma ortam salamak adnaelinden gelen tm gayreti gsteren annem Seher Bakayaya ve yazm srasnda oluan teknik

arzalarn giderilmesinde yardmlarndan dolay kardeim Doan Bakayaya da katklarndan

tr teekkr ederim.

stanbul 2006 afak Bakaya


3/173

NDEKLER

Sayfa No.

TABLO LSTES.................................................................................................... v

KISALTMALAR.................................................................................................... v

GR........................................................................................................................ 1

BRNC BLM

NEW AGE KAVRAMI VE MODERN DNSELLK

I. NEW AGE: KAVRAM VE HAREKETN DOUU.......................................... 6

II. MODERN DNSELLK OLGUSU...................................................................... 11

III. YEN DN HAREKETLER VE NEW AGE..................................................... 16

KNC BLM

TARH VE KLTREL ARKAPLAN

I. BATI EZOTERK VE OKLT OKULLARI....................................................... 24

II. NEW THOUGHT................................................................................................. 28

A. POZTF DNCE HAREKET......................................................... 32

III. TRANSANDANTALZM.................................................................................. 35

IV. SPRTALZM................................................................................................. 37

V. TEOSOF.............................................................................................................. 39

VI. PSKOLOJ.......................................................................................................... 41

A. CARL GUSTAVE JUNG......................................................................... 42


4/173

B. HMANST PSKOLOJ......................................................................... 46

C. THE HUMAN POTANTIAL MOVEMENT............................................ 48

D. TRANSPERSONEL PSKOLOJ.............................................................. 50

E. PARAPSKOLOJ..................................................................................... 50

VII. TARH MSTK AKIMLAR VE AMANKNANLAR........................... 53

A. HINDUZM VE BUDZM........................................................................ 53

B. HRSTYANLIK........................................................................................ 55

C. KABALA.................................................................................................... 57

D. SUFZM...................................................................................................... 60

E. AMANKNANLAR............................................................................. 61

NC BLM

NEW AGE RETLER: GENEL ZELLKLER

I. BNYILCILIK............................................................................................................ 65

II. SPRTELLK VE BLM..................................................................................... 69

A. DETERMNZM.......................................................................................... 74

B. HOLZM...................................................................................................... 76

C. EVRMCLK.............................................................................................. 83

D. DENEYM.................................................................................................... 86

III. EKLEKTZM/SENKRETZM................................................................................. 87

IV. SPRTEL EVRENSELCLK.............................................................................. 88

V. Z-TANRILIK......................................................................................................... 90


5/173

VI. HERMENTK YENDEN NA........................................................................... 94

VII. FAYDACILIK VE DNYAYI OLUMLAMA...................................................... 105

VIII. FA VE KSEL GELM................................................................................ 108

DRDNC BLM

NEW AGE HAREKETNN SOSYOLOJK BOYUTLARI

I. SOSYOLOJK AIDAN NEW AGE RETLER.............................................. 120

A. BREYSELLEME/DNN ZELLEMES.............................................. 120

B. OTORTE KARITLII............................................................................... 123

C. KURUM KARITLII.................................................................................. 127

II. PROFESYONELLER VE ORGANZASYONLAR................................................ 128

A. NEW AGE PROFESYONELLER RETMENLER............................. 129

B. ORGANZASYON VE GRUPLAR .............................................................. 130

B.1. THE EMISSARIES...................................................................... 131

B.2. THE SUFI MOVEMENT............................................................. 132

B.3. THE AETHERIUS SOCIETY...................................................... 134

B.4. WREKIN TRUST......................................................................... 136

B.5. THE LONDON GROUP.............................................................. 136

III. NEW AGECLER: SPRTEL DENEYM ARAYANLAR.............................. 137

SONU.......................................................................................................................... 147

KAYNAKA................................................................................................................. 149


6/173

TABLO LSTES

Sayfa No

Tablo 1: Evrensel Enerjilerin Tasnifi............................................................................ 82

Tablo 2: New Age nanlar.......................................................................................... 97

Tablo 3: Geleneksel ve Gelenekten zlen Dinsellik................................................ 100

Tablo 4: New Age Syleminin Kurucu Unsurlar........................................................ 104

Tablo 5: Anketler.......................................................................................................... 141

Tablo 6-7-8: Ya, Cinsiyet ve Eitim Dzeyleri.......................................................... 142

Tablo 9-10: Yeri Stats ve Yllk Gelir................................................................... 143

Tablo11: Katlnan Uygulamalar................................................................................... 144

Tablo12: niversite rencileri Arasnda Yaplan Anket (Washington 1981)............ 145


7/173


8/173

1

GR

A. Aratrmann Konusu ve Problemi

Modern dnemde deien toplumsal, ekonomik ve siyasi koullarn gl etkilerine

maruz kalan din olgusunun geirdii dnm ve yeni dini oluumlarn ortaya k, yirminci

yzyln ikinci yarsndan itibaren din sosyolojisinin dier sosyal bilim disiplinleri arasndaki

konumunu n plana karm ve sosyologlarn dikkatlerini kilise merkezli din almalarndan

yeni dini oluumlarn ierii ve toplumsal dayanaklarn incelemeye evirmelerine yol

amtr.

Ekonomik ve toplumsal deiimin hzl ve youn biimde yaand bat lkelerindeki

deien din alglar ve gittike eitlenen dini oluumlar, kltrel geikenlik ve yaylmayla

dier corafyalara tanm ve benzer toplumsal, ekonomik ve siyasal deiimlerin yaand

bu blgelerde yeni dini oluumlar iin de bir kvlcm oluturmutur. Bir ksm yerel

koullarla uyum iinde gelise de szkonusu yeni dini alg biimlerinin ve hareketlerin

doasn anlamak iin ilk kez ortaya ktklar topraklardaki toplumsal ve kltrel koullar

incelemek gerekmektedir. Ancak sosyoloji disiplininin doup gelitii Bat dnyasnn

dnda ve zellikle de lkemizde ne geleneksel dinin ve geleneksel dini kurumlarn geirdii

deiimler ne de artk toplum hayatnda kendisine gittike daha fazla yer bulmaya balayan

yeni dini oluumlar ve dini alglar gerektii kadar incelenmemitir.

Bu almayla Amerika ve Avrupada yaynevleri, kurslar, fuarlar, organizasyonlar ve

gruplar, alternatif tp ve kiisel geliim almalar, enformasyon alar (networks) ile yaylan

ve kresel kanallarla iinde Trkiyenin de bulunduu evre lkelerde de grlmeye balayan

New Age olgusunun sosyal bilimler ve onun iinde yer alan din bilimleri (dinler tarihi, din

sosyolojisi vs.) asndan analizinin yaplmas amalanmtr.

Aratrmamzda New Age Hareketini drt blmde inceledik. Kavram ve retileri ele

aldmz ilk blmde dnce ve dinler tarihinden yararlanarak New Age Hareketinin

kltrel kaynaklarn, ikinci blmde ortaya kt bat toplumlarnda New Agee hem

vizyon hem de sylem dzeyinde unsurlarla dorudan veya kltre etkisiyle dolayl katkda

bulunan dini-felsefi-psikolojik akmlar, gruplar; nc blmde New Age retilerinin


9/173

2

genel zelliklerini ve New Agein kognitif boyutunu ve drdnc blmde de New Age

retilerinin toplumsal boyutunu, New Age organizasyonlarn ve New Agecilerin toplumsal

ve demografik zelliklerini inceledik.

B. Aratrmann ddias ve Varsaymlar

Aratrmamzda temel tezimiz Batnn zgn sosyo-kltrel ve tarihsel koullarnda

ortaya kan ve gelien New Age Hareketinin modern toplum ve bu toplumsal koullar hem

reten hem de onun tarafndan retilen bireyin din algsyla uyumlu zgn bir dinsel-kltrel

hareket ve bireyci-ilevsellemi bir dinsellik biimi olduudur. Hareketinin birey

merkezlilii, dini otorite, hiyerari ve kurumlar reddi ve oulculuu ile modern sosyo-

kltrel ve ekonomik dinamiklerle veya dier bir ifadeyle modern sekler perspektiflerle

ezoterik dinselliin baarl bir sentez giriimi olduu da sylenebilir.

C. Kullanlan Kaynaklar ve Yntem

Tipik bir dini topluluktan ok networklar kanalyla yaygnlk kazand iin New Age

Hareketinin sosyo-kltrel yapsnn analizinde bu networklarn paras olan kitap, dergi ve

internet kaynaklarndan yararlandk. Aratrmamzda zellikle Trkiye ile ilgili

deerlendirmelerimizde ksmen ve snrl da olsa katlmc gzlem ve mlakattan da

faydalandk ancak almamz, daha ok yazl ve dijital kaynaklar kullandmzdan daha

ok dkmantasyon yntemine dayal bir nitelik arzetmektedir.

New Age ile ilgili akademik almalarn almalarn nemli ksm hareketin ngilizce

konuan dnyada doup yaygnlamas sebebiyle ngilizce literatrde yer almaktadr.

Hareketin popler literatr 1960l yllarn sonundan itibaren olumakla birlikte birincil

akademik kaynaklar 1990l yllarda kaleme alnmaya balamtr. Aratrmamzda hem New

Agein iindeki New Ageci yazarlarn eserlerinden hem de New Agee dardan ve bilimsel

bir perspektifle yaklaan akademisyenlerin eserlerinden faydalandk ve her iki kaynan

dnda dini perspektifle ve New Agee reddiye tarznda yazlm eserleri bir aratrmann

bilimsel objektiflii iin uygun olmadndan kullanmamay tercih ettik.


10/173

3

Geleneksel dinlerden olduu kadar Batda zerinde daha fazla allm Yeni Dini

Hareketlerden de farkl zellikler gsteren ve heterojen yaps sebebiyle hem

tanmlanmasnda hem de toplumsal grnmlerini tespitte glk ekilen New Agei

tezimizde, deien toplumsal yapyla ortaya kan bireyin ihtiyalarna yant vermeye alan

evrensel bir anlam ematii ve vizyonu ile zgn bir kltrel eilim ve hareket olarak

inceledik.

D. Aratrmada Karlalan Problemler veTerminoloji

Tezi hazrlarken karlatmz glkleri ise iki ana grupta toplayabiliriz; akademik

ve popler New Age metinlerinde kullanlan terminoloji ve dilin Trkeye nasl aktarlaca

ile New Age Hareketini tanmlamakta kullanlacak tipoloji ve tarihi-kltrel arkaplan

incelemekte izlenecek yaklam.

Batda kendi kltrel erevesi iinde retilmi veya mevcutlara eklenenen yeni

anlamlarla armlar farkllam ve zenginletirilmi zgn dini ortam tanmlayan

terimlerle New Age ierisinde kullanlan terminolojiyi Trkeye aktarmak nmze kan en

nemli glklerden biri oldu. Bat dini ve kltrel yapsn ve tarihi arkaplann yanstan

szkonusu terminolojiyi Trkeye evirmeye kalkmak bir yandan farkl bir toplumsal ve

kltrel yapy ondan ok daha farkl bir baka kltre ait terminolojiyle anlamaya almak,

dilin gerisindeki anlaml btnl kaybetmek riskiyle bizi kar karya getirecek dier

yandan da hareketi kendi tarihi ve kltrel dinamikler iinde dnmek yerine bizi dar bir

kltrcle ve sosyal bilimlerde, zellikle de din bilimlerinde kanlmas gereken metafizik

bir ereve iine hapsedecekti. Bu ihtimallerden kanmak iin tezimizde terminolojiyi ok

snrl birekilde Trkeye evirmeyi tercih ettik.

New Age terimi her ne kadar kimileri tarafndan Yeni a eklinde bir karlkla

Trkeye aktarlyor olsa da hem hareketin anglo-sakson kkenini yanstmas hem de New

Agein Yeni a kavramnn ima ettiinden daha fazlasn iermesi bakmndan tezimizde

olduu gibi braktk. Kald ki Trkede de New Age adl bir yaynevinin bulunuu ve farkl

medyalarda orijinal ifadenin kullanlyor oluu da terimin tutunduunu gstermektedir. Ayn

ekilde Trkeye ruhsallk ve bazen de maneviyat olarak evirilen spiritel kavramn da

olduu gibi brakmay tercih ettik nk kimi zaman geleneksel dinlerdeki maneviyata yakn


11/173

4

manada kullanlyor olsa da tezimizin ilk blmnde de grlebilecei gibi terimin, bat dini

ve ezoterik tarihi arka plannda kazand imalar ruhsallk veya maneviyat terimiyle

karlanamayacak kadar eitli ve deikendir. Bununla birlikte popler New Age kitaplarnn

Trke evirilerinde ruhsal kelimesi de kullanldndan bu eserlerden yaptmz alntlarda

ruhsal kelimesiyle karlalacaktr. Aynekilde herhangi bir dini imas daha az olan Tanr,

Tanrsal gibi kavramlar kullanmann herhangi bir kurumsallam din ile dorudan iliki

kurulamayacak olan hareketle ilgili ifadelerde daha uygun olacan dndk.

Yeni Dini Hareketler ve New Age ile ilgili ngilizce akademik literatrde kullanlan

terminolojiye gelince; Trkede szkonusu alanlarla ilgili snrl sayda telif ve tercme ve

dinin ve din sosyolojisinin genellikle sosyal bilimlerin deil de sadece teoloji alan iinde

grlmesinden kaynaklanan bir daralma, bu alanla ilgili terminoloji konusundaki sorunlara

ilgili bilim evrelerinin eilmesini gletirmi hatta ou zaman imkanszlatrmtr. Bu

gl tezimizde yer yer kendi tercih ettiimiz kullanmlarla amaya altk ancak

ounlukla, yeni bir terim ne srmekle ortaya kmas muhtemel yanl anlamlardan

kanmak iin bu hareketleri tanmlamakta kullanlan din sosyolojisindeki pek ok terimi

zellikle de henz Trkiyede ubesi bulunmayan dini ve kltrel hareketlerin adlarn orijinal

dillerindeki ifadelerle kullanmay tercih ettik.

Bir baka nemli glk de hem geleneksel inan ve akmlardan hem de Yeni Dini

Hareketlerden farkl zellikler sergileyen, heterojen, snrlar belirsiz, tek bir yapdan ve

belirli bir organizasyondan ok, farkl grup ve inanlara verilen genel/emsiye (umbrella

term) bir kavram oluu sebebiyle New Age hareketini hem tanmlamakta hem de hareketin

sosyo-kltrel dinamiklerini tespitte kullanacamz ereveyi tespitte yaadk. Hareketin

birey eksenli doasndan kaynaklanan aratrma gl almamzda geleneksel

sosyolojinin meta-teorik din yaklamlarn kullanmamz engelledii ve New Agee ilikin

tarihi ve sosyolojik almalarn tek yanllnn bu hareketi bir btn olarak anlamaya

almakta yetersiz kaldn dndmzden multidisipliner bir yaklamla, dnce tarihi,

kltrel almalarda kullanlan antropolojik ve fenomenolojik yntemlerle din sosyolojisinde

yeni dini hareketleri incelemekte kullanlan yaklamlar bir araya getirdik. Bu yaklammzn

temelinde birey ve toplumun karlkl etkileiminin toplumsal yap ve anlam emalarn

ekillendirdii ve ne sadece ekonomik ve snfsal koullarn daha fazla gznne alnd


12/173

5

kurumsal ve yapsal yaklam ne de toplumdan birekilde izole bir kltrc yaklamn New

Age fenomenini anlamakta ve aklamakta yetersiz kaldn dnmemiz yatmaktadr.

Trkede alannda ilk akademik alma olan tezimizin Yeni Dini Hareketler ve New

Age Hareketi gibi yeni dini oluumlarla ilgili Trkiyedeki din sosyolojisi, sosyoloji,

antropoloji, dinler tarihi vs. gibi sosyal bilim disiplinlerindeki almalara bir katkda

bulunmas ve benzeri almalara ynelik akademik ilgiyi bir nebze de olsa arttrmas,

almadan beklenen amac byk lde yerine getirecektir.


13/173

6

BRNC BLM

NEW AGE KAVRAMI VE MODERN DNSELLK

I. New Age Hareketi: Kavram ve Hareketin Douu

New Age kavramndaki New yani Yeni ifadesinin kullanm ve armlar

Amerikan toplumunda hi de yeni deildir. Kta Avrupasndan yani gmenlerin eski

topraklardan olduu gibi eski dnme ve yaama biiminden kopuu temas, Amerikan din

tarihinde dini hiyerariye yakn durmayan kurucu priten mezheplerin de etkisiyle sradan

Amerikaly yeni olana daima ak tutmutu. Fakat ekonomik kriz ve sonrasnda hem dnya

savalar hem de Vietnam sava orta snf yetikin Amerikallarn tutuculuuna ramen

zellikle gen nesil Amerikallar Amerikan sistemine olduu kadar geleneksel siyaset, kltr

ve dinlere kar da daha eletirel durmaya sevketmiti.

Aslnda 1782 ylnda yaplm Amerika Birleik Devletlerinin ambleminde kullanlan

ve yeni dnya dzeni anlamna gelen Latince novus ordo seclorum terimininden de

grlebilecei gibi eskiden kopuu simgeleyen yeni bir dnya tasavvuru Amerikann kurucu

babalarna kadar giden tarihi bir gemie sahiptir. New Age terimi de bat ve Amerikan dini

tarihinde kullanlan yeni bir terim deildi. Hristiyanlar Tanrnn krall ile e anlaml veMesih ile ilikili olarak yzyllardr bu terimi kullanmaktayd. New Age ve Kova Burcu

a (Age of Aquarius) terimlerini poplerletiren Anglikan ve Teosofist yazar Alice

Bailey 1 , 1930larda ana hatlarn eskatolojik Teosofi eklinde sistemletirdii hacimli

kitaplar yaynlamt. Discipleship in the New Age (1944, 1955), The Return of the Christ

(1948) ve Eduction in the New Age (1954) kitaplarnda Bailey, Mesihin dnyle

balayacak ezoterik bir New Agein (Yeni a) gelecei kehanetinde bulunuyordu. Ancak

Mesih ile ilikili de olsa buradaki New Age hegemonik deil k

s

tlamalardan kald

r

lm

, dahasonra postmodernite eklinde adlandrlacak, biimsel olmayan bir tarzda sunuluyordu. 2

Daha nceleri de Swedenborgianizm (sveli Emmanual Swedenborg adl bir mistiin

retilerine bal bir hareket) gibi Amerikan dini hareketlerinde de kullanlan bu kavram

1 Sarah M. Pike, New Age and Neopagan Religions in America, New York: Colombia University Press, 2004,s.642Steven J. Sutcliffe, Children of the New Age: A History of Spiritual Practices, New York:Routledge, 2003,s.26


14/173

7

60lardan sonra nceki dini tazammunlarndan arndrlm ve yeniden yorumlanm snrlar

belirsiz (amorph) grler ve alternatif ruhsal hareketlere iaret etmekte kullanlmtr.3

Kimi aratrmaclarn daha sonra New Age grlerinin de aralarnda yayld 60l

yllardaki alternatif kar kltr topluluklar arasndaki inanlarn esin kayna olarak

grdkleri UFO fenomeni 1950li yllardan itibaren ftristik ve fantastik romanlar ve

yazlarla birlikte romanclar ve popler bilim yazarlarnn kitaplaryla yaylmaya balamt.4

New Age izleyici/dinleyici (audience) fenomeninin ortaya k ise bu bilim kurgu

hareketinden yalnzca bir adm sonrasyd. Yldzlar aras uzay gemileri ve dnya d

medeniyetler gibi bilim kurgu kavramlar bilim kurgu dergileriyle kamuoyunda yaygnlk

kazanm ve Amerika Birleik Devletleri ve Bat Avrupada dnya d varlklarla temas

fikrine dayal baz kk dini hareketler ortaya kmt.5

1960lara gelindiinde Amerika Birleik Devletlerinde Vietnam sava ve bu savaa

kar bata niversite genlii olmak zere muhalif kesimlerin protesto hareketlerine sahne

olduu, Zen Budizmi ve dier dou dinlerinin kimi temsilcilerinin etrafnda genel bir ilginin

olumaya balad ve geleneksel siyaset ve toplumsal ahlak eletiren sol ve muhalif evreleri

bir araya getiren kar kltr hareketinin edebiyattan siyasete ve iktisata kadar farkl

alanlarda youn bir retim srecine girdii yllardr. Kar kltr hareketinin gerisindekiAmerikan toplumuna bakldnda otuzlardaki ekonomik zlme ve savan yorgunluunu

yaam, krkl ve ellilere uzanan uluslararas tehdit ve sava yllar ve souk sava

dnemlerinde ncelikli hale gelen teknokratik totalitarizmin silah endstrisi yatrmlarna

verdii arln art karsnda gvenlik ve huzur aray bulunduunu grmekteyiz.6

Kar kltr hareketi iinde sol arlkl gruplarn yansra hippi-beatnik denilen dou

mistisizmine daha fazla arlk veren gruplar da yer almaktayd. inde bulunduklar toplumu

her ynyle kirlenmi, hastalkl ve yoz gren bu gruplar daha ok niversite rencilerinden

3Mary Farrel Bednarowski, New Religions and the Theological Imagination in America, Indiana UniversityPress, 1989, s.154Wouter J. Hanegraaff 1950 yllardaki UFO fenomenine ilgi duyan ve depremler, seller, salgn hastalklar vektlklarla yozlam medeniyetin yklaca ve dnya dndan uzay gemileriyle gelen ruhsal bakmdan gelimivarlklarla iletiime geerek onlarn retilerini izleyen insanlarn eski medeniyetin ykntlar zerine kurulacakyeni medeniyetin ncleri olacana inanan sz konusu gruplara iaret etmek iinproto-New Age movement(n-New Age Hareketi) ifadesini kullanmaktadr. Wouter J. Hanegraaff, The New Age Movement and theEsoteric Tradition, Gnosis and Hermeticism from Antiquity to Modern Times, Roelof van der Broek-WouterJ. Hanegraaff (ed.) New York: State University of New York, 1998. s.361.5William Sims Bainbridge, The Sociology of Religious Movements, Routledge, 1997, s.380.6Theodore Roszak, The Making of A Counter Culture, London: Faber and Faber, 1971, s.23.


15/173

8

olumaktayd. Hareketin iindeki siyasal radikal sylem zamanla yerini, mistik eilimli

gruplarn youn etkisiyle yaam biiminde ve bireysel tercihlerde genel toplumsal kabullerin

dna kmaya brakt. Bu ortam ayn zamanda Amerika Birleik Devletlerinde, uyuturucu

kltrnden cinsel devrime, Vietnam sava kart gsterilerden renci ayaklanmalarna

kadar bir dizi sosyal ve politik hareketlerle yeni kltlerin ortaya kmas iin uygun bir sosyal

zemin hazrlamt. Gemi kltlerin aksine bu dnemde sisteme inancn yitirmi genlerin

oluturduu yeni sosyal hareketlere daha geni bir katlm grlmektedir. Altmlarn

alternatif yaam stilleri; kiisel aydnlanma ve benliin aknlatrlmas, dnya barna inan,

zgr ak ve geleneksel olann reddini iermekteydi. Yine bu sosyal kargaa ve huzursuzluk

dneminde Hare Krinalar, the Children of God (Tanrnn ocuklar), Transandantal

Meditasyon, Ak Ailesi (The Love Family), The Divine Light Mission (lahi Ik Misyonu),

The Unification Church gibi neo-Hristiyan ve Dou tarz kltler ortaya kt. Meditasyon,

yoga, transandans ve aydnlanma kelimeleri 1960lar sonu ve 1970ler banda artk evlerde

bile kullanlmaya balanan kelimeler oldular.7

Vietnam savann bitiminden sonra daha nce siyasal ve toplumsal alanlarda

younlaan eletirilerin yerini daha birey eksenli konulara ve kiinin zihin dnyasnn ne

ekilde kurulduuna brakm, dou dinlerinin bat sosyo-kltrel ortamna yant vermeye

elverili spiritel yn, ounluu kar kltr hareketinden beslenen toplumsal ortamdangelme genler arasnda daha da artmaya, toplumsal ilgiler siyasal ve ekonomik srelerden

bamsz ve yine bireyin mutluluuna ve ruhsal gelimesine balanr olmutu.

Ayn dnemde uzakdoudan gelen baz gurularn atklar meditasyon okullar,

kzlderili maneviyatyla ilgili birtakm popler ve antropolojik almalar, UFO aratrmalar

ve ifa/saaltm, terapi gruplar ve herkesin kiisel ilgi ve karlarna uygun bulup

katlabilecekleri spiritel alana giren pek ok konuda eitim veren gruplar ve kiilerin

saysnda art gzlemlenmektedir.

nceleri herhangi bir st balk altna alnmayan bu yeni oluumlar ve inan biimleri

1980li yllarda hem yeni insan ve toplum anlaylarn hem de bu oluumlarn gelecek yeni

bir aa iaret eden topik karakterini yanstan bir ifadeyle New Age bal altnda

deerlendirilmeye baland. Bu srete herhangi bir organizasyon veya grubun adnda New

Age ifadesinin kullanlmad bilinmektedir. Bu yllarda geleneksel usllerden alnma

7Margaret Thales Singer, Cults in Our Midst: the hidden menace in our everyday lives, San Francisco:Jossey-Bass Publishers, 1995, s. 37-39


16/173

9

uygulamalar bir araya getiren ve alternatif yaam biimlerine ak olduu kadar (hippiler

rnein) gizemli, hatta kimi zaman topluma uuk gelebilen ruhsal retileri savunan gruplar,

kiiler ve retiler iin trsel (generic) ya da emsiye (umbrella) bir terim olan New Age

kullanlr olmutu.

Sz konusu gruplara geici popler oluumlar olarak bakld ve deimez bir kutsal

kitap, kurum, kurumsal hiyerari, geleneksel dinlerde olduu gibi bir mensubiyet ba,

dogma ve doktrinleri olmadndan szkonusu alternatif spiritel hareketler akademik

dnyann uzunca bir sre ilgisini ekmemitir. Daha ok 1990 sonras akademik camiann

ilgisini eken New Age retileri ve gruplar hem ayn yzyl iinde oluan yeni dini

hareketlerden hem de geleneksel dinlerden farkl, zgn oluumlar olarak eitlenmi, hem de

zaman iinde ana yaklamlarda olmasa da vurgularnda deiime maruz kalmtr. indebaka inanlarla ortak pek ok inan ve uygulama biimi ihtiva eden mulak bir hareket

olmas sebebiyle New Age fenomeninin nerede balayp nerede bittii tespitindeki glk

aratrmaclarn srekli karsna kmaktadr.8 Bu glk baz aratrmaclarn Uniteryanizm

gibi baz dini hareketleri ve yeni kiliseleri New Age bal altnda deerlendirirken oklt baz

gruplar darda brakmas dier bazlarnn ise tersine oklt gruplar bu balk altna

almasnda da ortaya kmaktadr.9

New Age mzik, filmler, seminerler, atlyeler, terapiler ve daha bir yn aktiviteler

eklinde eitli ve kar/alternatif kltrler arasndaki yaygnl sebebiyle daha dank ve

gayri resmi (informal) bir grnm sergiledii ve bir lde dini veya din benzeri (para-

religious) gruplar kendi ilerinde New Age unsurlar tad iin genel manada anlald

kadaryla Yeni Dini Hareketlerden biri gibi bir hareket ve/veya klasik kltlerden ve

sektlerden farkl bir seyirci/izleyici klt iinde olarak grmlerdir.10 Belirli bir dogma,

kutsal kitap, dini hiyerari, kutsal ve otoriter bir dini figre sahip olmayp, benzer eilimli

gruplar, kiiler, grler ve pratikleri kapsad iin aratrmaclarn New age tanmlar, New

Agee hangi ynn daha ok gz nne ald ve hangi sosyal bilim perspektifinden

yaklatna bal olarak deiebilmektedir. Fenomenolojik adan tanmlamak gerekirse

New Age, Tanr ve/veya dini otorite yerine birey merkezli bir kutsallk inas ve bu ina ile

uyumlu retiler ve pratikler btn olarak tanmlayabiliriz. New Agei bir hareket olarak

8 J. R. Lewis, Approaches to the study of the New Age movements, Perspectives on the New Age, J. R.Lewis and J. G. Melton (ed.), Albany: State University of New York Press, 1992, s.1.9Mary Farrel Bednarowski, a.g.e., 1989, s.1510 Rodney Stark ve William Sims Bainbridge, The Future of Religion Secularisation, Revival and CultFormation,Berkeley: University of California Pres, 1985, ss.26-9


17/173

10

douunu 1970lerde balatt halde ondokuzuncu yzyldan itibaren bir New Age dinin

olduunu ne sren Wouter J. Hanegraaffn11 aksine dier aratrmaclar New Agei bir din

olarak tanmlamamlardr. Hanegraaf, yirminci yzyldan nce ezoterizmin seklerlemesi

diye tanmlad bir New Age dininin olutuunu dnmektedir. Tezimizin ikinci blmnde

de grlebilecei gibi Hanegraaffn seklerleme dedii olgu, onsekizinci ve ondokuzuncu

yzyln dini-felsefi-kltrel hareketlerinde grlen ve metafizik olgularn fizikselletirilmesi,

te dnyaya dnk dinselliin ve teslimiyetin yerini bireyin i dnyas (spiritellik

kavramyla daha ok ifade edilir) ve bu dnyadaki konum ve durumunu iyiletirmeye,

gelitirmeye ve harici bir otoriteden bamsz bireysel kararlara brakmas eklinde

gerekleen bir dnyevileme ve dinin zellemesi durumuna karlk gelmektedir. Ayrca

dinler tarihisi Christopher Bochingern ifadesiyle amzn din olgusu aratrmaclarn

stnde farkl grlere varmasna neden olacak derecede bulank (fuzzy) olduundan din gibi

terimlerin kullanlmas bu fenomenlerin tanmlanmasnda uygun olmayacaktr.12

Bununla birlikte New Agein evrensel bir anlam emas olmas ve her ne kadar

bilimsellie yapt gndermeler de olsa insann lmden sonraki yaam gibi bilim-d veya

bilimi-aan konular da iermesi onun din benzeri bir hareket olduunu gstermektedir.

Dinsellik terimi New Agein, onu geleneksel dinlerden hem ayran hem de onlara benzer klan

ynleri tadn zmnen de ima ettii iin bizce New Age iin kullanlanabilecek en uyguntabirlerden biridir.

New Agein bir toplumsal hareket olup olmad da aratrmaclarca tartlmtr.

New Age iin kullanlan hareket ifadesinin, yekpare bir organik varlktan ok yeni ular

veren bir kk (rhizome) gibi birbirinden farkl, dolambal, kark bir grup sosyal sreci

tanmlamakta yetersiz olduu sylenmitir.13 Elieen Barker New Agein ok sayda grup ve

bireylerin yine ok sayda inan ve eilimlere sahip olduu, Ludwig Wittgensteinin iki

yesinin birbirine benzerlii olmayabilse de her ikisinin bir nc yeye benzeyebildii bir

aile benzerlii dedii trnden bir hareket deildir.14 New Agee bir hareket olarak ilk

tanmlayanlardan biri olan Paul Heelas da kitabnda hareket (movement) ifadesinin New

11 Wouter J. Hanegraaff, New Age Religion and Western Culture. Esotericism in the Mirror of SecularThought,New York: State University of New York Press, 1998, s.521-22.12 Christoph Bochinger, The Invisible Inside the Visible-The Visible Inside the Invisible: Theoretical andMethodological Aspects of Research on New Age and Contemporary Esotericism, Journal of AlternativeSpiritualities and New Age Studies, London: Alternative Spiritualities and New Age Studies Association,Inaugural Issue, 2005, s.60.13Steven J. Sutcliffe, a.g.e., s.9.14 Ak. J. R. Lewis, a.g.e., s. 6


18/173

11

Age in organize bir varl olduu anlamnda alnmamas gerektiini ve bu ifadenin insanln

yeni bir dneme ilerledii varsaymna iaret ettiini syler.15

II. Modern Dinsellik Olgusu

Avrupada kapitalizmin douundan balayan sanayi devrimiyle farkl toplumsal

alanlar dntrc gcn arttran ve yirminci yzylda kreselleen iktisadi hayat

evresinde gelien modern ehir hayat, rasyonelletirici, bireyselletirici eilimleriyle

cemaatsel btnlk ve sreklilii andrm, yeni toplumsal yaplanma ile birlikte hem

cemaata dayal geleneksel dini hayat dntrm hem de yeni toplumsal yap ile btnleen

veya en azndan onunla tmyle atmaya girmeyen yeni dini gruplara ve organizasyonlara

zemin hazrlamtr.

Sosyologlar ve din sosyologlarnn aydnlanma ve bilimsel devrim sonras Avrupada

zellikle sanayileme sonras iktisadi gelimelerle dnm geiren, geleneksel balara

aidiyet duygusunun zayflad, kitle nitelii kazanan toplumsal yapda dinin modern

toplumda etkinliini gittike kaybedecei ynndeki ngrs sosyoloji literatrnde

dnyevileme ve seklerlemeye ilikin geni bir kaynak birikiminin olumasn salamtr.

Aratrma ve anketlerin de gsterdii gibi Kta Avrupasnda kiliseye ye olanlarn orannn

yllar iinde den bir grafik sergilemesi de esasen din sosyologlarnn bu ngrlerininzaman iinde geree dnt kansn zihinlerde oluturmaya balam ancak zellikle

60l yllardan sonra bata Amerika ve Japonya olmak zere gelimi lkelerde ortaya kan

yeni dini inanlar ve gruplar seklerleme teorisinin sosyal bilim evrelerinde giderek daha

fazla sorgulanmasna yol amtr.

Modern dnyada dinin geirdii dnmn toplumsal boyutuna ilikin aratrmalarda

karlalan bir baka glk de Bat Avrupada kilise ynelimli din aratrmalarnnsonularnn Amerikadaki dini yaamn gsterdii farkllktan tr kullanlmasnn mmkn

olamaydr. Bu farkll yaratan hususlardan bazlar Amerikan tarihinde din ile siyasetin

erken dnemde ayrl, feodal ve kyl bir gemiin yokluu, hakim bir orta snf bak

15 Paul Heelas, The New Age Movement : The Celebration of the Self and the Sacralization of Modernity,Oxford: Blackwell, 1999, s.16.


19/173

12

asnn erken kuruluu, ehirleme ve sanayilemenin hzl ve neredeyse sarsc sreci, g,

etnik ve mezhebi eitliliktir. 16

Din sosyologlarnn karlarnda duran bir dier glk ise daha teoriktir. Geleneksel

dini kurumlarn toplumsal yapda etkinliini ve etkililiini yirminci yzylda byk lde

kaybetmesine karn yeni maneviyat biimlerinin mevcudiyeti sadece seklerleme teorisinin

kendisini deil ayn zamanda bu din/ruhsallk biimlerinin bir din olarak nasl

tanmlanacaklar ve bu inanlara bal grup ii ve d dinamiklerinin tanmlanmasnda hangi

kavramsal erevenin kullanlaca zerinde dmlenmekteydi, zira geleneksel din

sosyolojisinde ana varsaym, dinin sadece organize ve kurumsal (ritel ve doktrin) hale

geldii lde bilimsel aratrmaya konu olaca ynndeydi. 17

Bilhassa yirminci yzyln son eyreinden itibaren sosyoloji ve din sosyolojisi

disiplinleri iinde olduu kadar psikoloji, antropoloji vs. dier sosyal bilim alanlarnda da

modern dnemdeki baz ynlerden benzerlikler de gsterse yeni toplumsal koullarda ortaya

kmalar sebebiyle farkllklar da barndran yeni dini oluumlar da Yeni Dini Hareketler

(New Religious Movements) bal altnda yaplan bu almalarda her ne kadar bu

hareketlerin pek ok zellikleri ortaya konulmu olsa da klasik din teorilerinin kapsaycl

lsnde modern dine ilikin bir meta-teori veya teorilerinin yokluu sebebiyle almalar

daha ok grup yelerinin inan ve davranlarn tespit etmeye ynelik alan almalarndaki

verilerle snrlanmtr. Ancak modern sanayi toplumdaki tipik bir bireyin gndelik hayatn

ncelikli normlarn ve onun nihai anlam sistemiyle ilikisi, modern toplumdaki dinin

doasn tayinde ncelikli olarak ele alnmas gereken hususlar olduundan hareketle

geleneksel dinin formlarnn ada toplumda dinin deerlendirilmesinde bir l olarak ilev

grememektedir.18

Modern dnyadaki din olgusunun geirdii dnmler sosyoloji ve din sosyolojisi

disiplinindeki yazarlar yeni teoriler retmeye zorlamtr. Bu teorilerden en ok ne kan

seklerlemenin de yer yer katld bireysellemedir. Bir ksm yazarlar geleneksel cemaat

yaplarndaki dnm ve yeni dini oluumlar modern dnyada kurumsal olarak dinin olmasa

16Thomas Luckmann, Grnmeyen Din: Modern Toplumda Din Problemi, ev. Ali Cokun, Fuat Aydn,stanbul: Rabet Yaynlar, 2003, s.27-28.17 Thomas Luckmann, a.g.e. s.1818 Thomas Luckmann a.g.e. s.85


20/173

13

da dinselliin yeniden g kazand eklinde aklamaktadrlar. Dine arlkl olarak bir

anlam dnyas ve inan boyutundan bakan analiz yapan bu akademisyen ve yazarlar modern

dnyadaki din olgusunun geirdii dnm inancn kurum temellilikten birey temelli bir

nitelik kazanmaya yneliiyle aklamakta ve dinin hayattan tmyle kaca eklindeki

seklerleme tezlerinin tmyle yanllandn ifade etmekteydiler. Dine inan boyutu

dnda kurumsal kimliiyle ve toplumsal yaplarla olan ilikisi zerinden bakp analizlerini

bu ynde yapanlar ise bu deiimin ondokuzuncu yzyl sosyologlarnn seklerleme

tezlerini bsbtn ortadan kaldrmadn, bu tezin inanlarn bsbtn ortadan kalkmas

eklinde deil dinin toplum hayatndaki etkinliini ve gcn kaybetmesi eklinde anlalmas

gerektiini ne srmlerdir. Aslnda modern din olgusuna evrensel bir anlam ematii veya

kurumsal bir yap gibi iki ayr noktadan yaklaldnda her iki bak asnn da stnlkleri

ve zaaflar olduunu dnmek mmkndr. Bize gre ilk bak as inan evreni ile yaygn

kltrel kabuller arasndaki ilikiyi ikincisi de geleneksel dinlerle yeni dinler-alternatif

spiritellikler arasndaki benzerlik ve farkllklar ortaya koymakta aratrmacya daha uygun

veriler salayabilmekte; bunun dnda ilk yaklamn yazarlarnn maksatlar ne olursa olsun

yeni din-dinsellik biimlerinin Batda toplumsal meruiyet kazanmasn salayan bir destek

ilevi grdn syleyen yazarlar da vardr.

Seklerleme tezini inancn yerini sadece toplumsal ileyite ve bireysel dzlemde de

rasyonel bir dnya tasavvurunun yaygnlamas deil kurumsal olarak dinin toplumsal

hayattaki etkinliinin azalmas, kstlanmasnn aklamas olarak kullanan yazarlar yeni dini

hareketlerin ve geleneksel dinlerin toplumsal iddialarndaki zayflama ve geleneksel dinlerde

g kaybeden ve New Age gibi yeni bir takm dinsellik biimlerinde ise tamamen reddedilen

dini hiyerariyi ve ne kan bireysellii rnek gstermektedirler. Seklerlemenin ikinci

boyutu hem geleneksel hem de yeni, alternatif din-dinselliklerdeki metafizik ve te dnyac

vurgunun byk lde veya tmyle dnyay onaylamaya ve dnyevi baarya kaymasdr.

Aslnda seklerleme teorisinin savunanlar bile dinin de getii eklindeki bir

seklerleme grn byk lde eletirmilerdi. Bellah, seklerlemeye ilikin bilimin

ykselirken dinin dt eklindeki onun aydnlanma miti dedii eyi 1970lerde eletirmi,

Bryan Wilson ise seklerlemeyi dinin sosyal neminin d eklinde tanmlam ve

Byle bir tanm, tm insanlarn seklerlemi bir bilince sahip olduklarn ima etmez, hatta


21/173

14

ou bireyin dine ilgilerini tmyle terkettiklerini dahi ne srmez demitir. 19 Ancak

ellerindeki bilimsel kantlara dayanarak dinin geleceini parlak gren pek ok din sosyolou

dinlerin geleceine ilikin pek ok hatal kehanette bulunan rasyonalistleri kmsemi ve

seklerleme teorisinin modern tarihi sreleri aklamakta hl nemli bir deeri olduunu

savunan Bryan Wilson ve Karel Dobbelaere gibi az sayda sosyologa kulak vermek

istememitir.20

ada dini kltr zerine almalar yapan pek ok aratrmac Luckmannn

rneini izleyerek modern seklerlemenin dini boyutu yok etmedii fakat onun

fenomenolojik yaplarn deitirdii ynnde bir kanaate sahiptirler. Modern dnyada

herhangi birey sekler kalmakla birlikte dini bir ilev yklenebilmektedir.21 Zaten yeni dini

oluumlar zerine yaplan aratrmalarn da gsterdii gibi kiiler, karlatklar yeni

problemlere dini brakarak deil eski dinlerin kalntlar zerine ina edilmi yeni dinler

gelitirerek yant vermektedirler. Din/spiritellik gnmzde geleneksel kurumlarn dnda

hayatiyetini srdrmekte ve gelimeye devam etmektedir ancak yeni biim ve yeni

konumdaki din veya spiritellik biimleri gemiin cazibesini yeniden kazandn deil

seklerlemi, kresellemi, teknolojik bakmdan sofistike, tketici ynelimli bir manzara

iindeki yeni bir gelimeyi gstermektedir.22 Luckmann, bireysel spiritel gelimenin hakim

tema olduu New Agein deimez bir organizasyon, yasalam (canonized) dogmalar,

yelik ve davran sisteminin bilinli bir ekilde bulunmad bu din tipinin yaygn bir

temcilsici olarak grmektedir. 23

Kabile veya tarm toplumlarnda toplumsal dzenin nisbeten somut ve dorudan

oluuna karlk modern toplumda daha byk dzeyde ayrmlama ve farkllama ile kiinin

dnya gr daha az birletirici ve daha az buyurgan hale gelir ve hibir bilgi veya

organizasyon ak bir ekilde toplum zerinde tekellik iddiasnda bulunamaz; toplumsal

kurumlar artk tmyle bir kurum olmaktan kar; o daha ok bireysel alandadr. Birbiriyle

rekabet eden dini iddialarn okluuna maruz kalan kiiler ise bu noktada inan

19David Yamane, Secularization on Trial: In Defense of a Neosecularization Paradigm, Journal for theScientific Study of Religion, 1997, 36 (1): s.11320Jose Casanova, Public Religions in the Modern World, Chicago and London: The University of ChicagoPress, 1994, s.11.21 Christoph Bochinger, a.g.e., s.6222 Christopher Partridge, Alternative Spiritualities, New Religions, and the Reenchantment of the West, NewReligious Movements, James R. Lewis (Ed.) Oxford University Press, 2004, s.59-60.23 Dick Houtman-Peter Mascini, Why Do Churches Become Empty, While New Age Grows? Secularizationand Religious Change in the Netherlands, Journal for the Scientific of Religion, 41:3 (2002), s.458


22/173


23/173

16

III.Yeni Dini Hareketler ve New Age Hareketi

Yeni Dini Hareket (New Religious Movement-NRM) terimi ilkin 1960larda Batda

ortaya kan, 1970lerde biraraya gelen ve 1980lerde zayflamaya balayan artc

eitlilikteki ruhu ilgilere ynelik olarak sosyal bilimcilerce kullanlan genel bir st

(umbrella term) tabirdir. James Beckford bu balk altnda kategori ortaya koyar. lk

kategoride kkenleri Asya felsefi gelenekleri, dini ballk, meditasyon veya amanizme

dayanan Unification Church, International Society for Krishna Consciousness, (ISKCON),

Divine Light Mission, Eckankar ve Rajneesh Foundation bulunur. kinci kategoride

Scientology, Est (Erhard Seminars Training) ve Psikosentez gibi dierleri geni apl

Amerikan pozitif dnme gelenei, zihin kr ve hmanistik ve Getalt psikolojisinden ileri

gelmektedir. nc kategori ezoterik astroloji sistemleri, oklt, numeroloji, falclk,byclk, Sufizm ve cadl kapsamaktadr. Beckford son kategori iine evanjelik

Hristiyanln ortaya kard ok sayda Jesus People gruplarn ve komnal yaam

biimlerini de dahil eder.28

Beckfordun yukarda Yeni Dini Hareket iinde sayd nc kategorideki gruplar

ve uygulamalar dier baz yazarlarca New Age Hareketi ierisinde mtalaa edilmitir. Ayn

zaman diliminde ortaya kan ve gelien Yeni Dini Hareketler ile New Age Hareketi ayn

toplumsal tabandan yelere sahip olduklar ve geleneksel dinlere kar muhalif veya kaytsz

tutumlaryla benzerlikler gsterse de organizasyon yaplar ve retileri asndan New Age

Hareketi zgnlk tamaktadr. Sekti epistemolojik otoriteryen (epistemologically

authoritarian), klt epistemolojik bireyci (epistemologically individualistic) eklinde

tanmlayan Wallisin getirdii ayrmn bir benzeri New Age Hareketi ile Yeni Dini

Hareketler arasndaki ayrmlar iin de kullanlabilir.29

Bu ayrmn da iaret ettii gibi sektler kendilerinin hakikate sahip olduklarnyanlmazln ve dierlerinin yanlg iinde olduunu dnmekteyken kltler bireysel

yorumlara aktr. Kltler, katlmclar arasna katlmann ve kmay kolaylatrmak, farkl

gruplar ve farkl inan ve tavrlar arasnda daha fazla tolerans salamak iin zayf tanmlanan

ideolojik ve davransal snrla nitelenir ve kltler, hakikate (truth) sektin daha iyi/net

28James A. Beckford, New Religions, An Overview, Encyclopedia of Religion, (Ed.) Mircae Eliade C.X,New York, 1987, s. 39129Thomas Robbins ve Dick Anthony, The Sociology of Contemporary Religious Movements, Annual Reviewof Sociology, Vol. 5 (1979) s.81 vd.


24/173

17

tanmlanan inanlar, tavr ve epistemolojik otoriter (epistemological authoritarion) doasnn

tolerans eksikliinin tersine epistemolojik bireyci (epistemologically individualistic) bir

doaya sahiptir.30

Sekt ile klt arasndaki baz farklllklar:31

Klt Sekt

Bireyci Topluluku

Gevek Yaplanma Gl Yaplanma

yelerinden snrl talepler yelerinden geni talepler

Toleransl Toleranssz

Kapsayc Dlayc

Deiken Sabit

Mulak snrlar Aka evrelenmi

Deiken inan sistemleri Sabit inan sistemleri

Gelimemi organizasyon Sabit organizasyon

Ksa mrl Zamana dayankl

Genelde otoriter bir karizmatik lider etrafnda ve hiyerarik bir yaplanma gsteren

ve ye topluluuyla arlkl olarak dorudan iletiimin nemsendii Yeni Dini Hareketlere

karn New Age Hareketinde kiisel bir otorite etrafnda hiyerarik bir yaplanma ve merkezibir idareye sahip bir organizasyon yoktur. Bu ynyle de New Age Hareketi yukardaki klt

tarifi iine alnabilecek zellikler gsterir. Ancak bu hareketler arasnda zaman zaman

etkileimler olduu da grlmektedir. rnein 1970lerin Scientology ve Transandantal

Meditasyon gibi pek ok Yeni Dini Hareket kadrolar arasnda kendilerinin hakikate sahip

30Michael York, Defending the Cult in the Politics of Representation,DISKUS,Vol.4No.2(1996)http://web.unimarburg.de/religionswissenschaft/journal/diskus/york.html (25.03.2006)31Colin Campbell, The Cult, the Cultic Milieu and Secularization, A Sociological Yearbook of Religion inBritain 5 (1972), s.121, ak. Wouter Hanegraaff, New Age Religion and Western Culture, s.15.


25/173

18

olduu ve dierlerinin de hata iinde olduu dnlmesine ramen Pazar glerinin

basksyla New Age evrelerinin eklektizmini benimsemek ve zlerinde sekt iken ou

mterilerine kltler gibi davranmak mecburiyetinde kalmlardr.32 Bir de karizmatik bir

otorite oluuyla Yeni Dini Hareketlerle benzerlik gsteren ve hatta James Beckfordun

tanmnda olduu gibi Yeni Dini Hareketler iinde gsterilen ancak belirli bir otoriteye

olduu kadar kendisiyle ilgili herhangi bir otorite dncesini de reddetmesi ve izleyicilerine

uyacaklar herhangi bir program vermemesiye New Age zelliklerinden de izler tayan

Rajneesh hareketi de vardr; Ben hibir dine mensup deilim, bu nedenle korkacak bireyim

yok. Hibir programm, hibir felsefem yok. Ben sadece tm insanln programn bozmak

istiyorum. Ve insann tekrar programlanmasn istemiyorum bylece insan masumiyet

iinde, sevin ve huzur iinde, izofren atlaklar olmadan yaayabilir.33

Sosyal deiimin radikal doasn gz nne alan Bryan Wilson gibi kimi yazarlar

Yeni Dini Hareketleri eskinin l dinlerinin yeniden diriltmesi deil dinin, yeni toplumsal

koullara uyumu olarak grmenin daha doru olduunu ifade etmektedirler. Gittike

rasyonelleen sekler alann tevik ettii kolaylklar ve varsaymlarn ounu ieren bu sz

konusu hareketler mesajlarnn sunumunda, finansal dzenlemelerinde, tantmlarnda

ballarnn mobilizasyonunda ska sekler metotlar kullanmakta, geleneksel dinlerin estetik

ilgi, ayin ierii ve sembolizmini, geleneksel dini endielerden ok sekler giriim tarzlarnadaha yakn olan doktrinel muhteva, kontrol sistemleri ve daha pragmatik tavrlar iin terk

etmilerdir.34

Yeni Dini Hareketler ile New Age arasndaki benzerlik ve farkllklar tespit

edebilmek iin her ne kadar bu hareketlerin iindeki eitlilik sebebiyle genellemeler

yapmann tehlikesine iaret edilse de Yeni Dini Hareketlerin genel zelliklerine ksaca da olsa

deinmek gerekmektedir.35

ncelikle unu belirtmek gerekir ki Yeni Dini Hareketlerin hepsi din terimi

zerine anlaamamaktadr. Scientology vergilerden yararlanmak amacyla bir din olarak tescil

edilmek iin mahkemelerde mcadele vermiken Transcendental Meditation (TM) New

32Steve Bruce, God is Dead: Secularization in the West, Blackwell Publishing 2002, s.8433Osho-Bhagwan Shree Rajneesh, Ben Dini Deil Dindarl retiyorum, Trkesi: Nur Yener, stanbul:Okyanus Yaynclk, 2003, s.106.34Christopher Partridge, Alternative Spiritualities, New Religions, And the Reenchantment of the West, New

Religious Movements, James R. Lewis (Ed.), New York: Oxford University Pres, 2004, s.43.35Eileen Barker, New Religious Movements, London: HMSO, 1992, s.10


26/173

19

Jersey mahkemesinde kendisini bir din deil devlet okullarnda retilebilecek, yaamda

baarnn asl temelini biimlendiren isel enerji potansiyeli ve zekay gelitiren derin

geveme ve yeniden canlanma teknii olarak tanmlam, Brahma Kumaris bir din deil

spiritel veya eitimsel bir hareket olarak grlmeyi tercih etmitir. Tm dinlere, onlar

insanl blen suni engeller olarak grerek kar duran Ananda Marga grubu kendisini sosyo-

spiritel bir organizasyon olarak tanmlar. Raelyanlar hareketlerini ateistik bir din olarak,

Graduates of the Forum veya Exegesis kendilerini dogma ve bo ritel ile ilikilendirdikleri

dini bir organizasyon olmadklar, dini atklar veya tesine getikleri zerinde dururlar.

ISKCON ballarnda olduu gibi baz hareketler kendilerini antik ve geleneksel bir din

iinde grdklerinden yeni olduklarn reddedeceklerdir. Vedik inanlar ve riteller sz

konusu olduu srece bu yaklamlar dorudur ancak Batda Srila Prabhupada tarafndan

kurulan organizasyon, balangcndan bu yana Yeni Dini Hareketin baz karakteristiklerini

sergileyen yeni bir organizasyondur.36

New Age yazarlar ve organizasyonlar ise kendileriyle ilgili din teriminin

kullanlmasna Yeni Dini Hareketlerden ok daha fazla duyarldrlar. Daha sonra da

greceimiz gibi spiritellik ve din arasnda farkllk gren New Ageciler iin bir din

olunmadan da spiritel yaamak mmkndr.

New Agein duayenlerinden Sir George Trevelyanin New Age ile ilgili syledikleri

de bu konuya aklk getirmektedir:

Bu inanmak zorunda olduunuz bir doktrin deildir...New Age, dier insanlara

zorla yaylan (proselytising) dini bir hareket deildir. Bizler spiritel fikirlerden sz ediyoruz

ve siz de onlar kabul veya reddetmekte zgrsnz. Bu gece szn ettiim fikirlerden

holanmyorsanz...onlar unutun! Sizinle tartmayacam...bunun nemi yok. Ancak eer

onlardan holanyor olsanz bile, sylediklerimizi size ispatlayamam, siz de onlarispatlayamazsnz. Ancak gr alp dncenizde tutabilir kalbinize koyabilir- ve ona

inanm gibi bir ay onunla yaamay seebilirsiniz. Dnyaya onun yla bakn. Ve eer

doruysa isel bir kesinlik kazanacaktr. Ve eer yanlsa solup gidecektir. Bu fikri kabul

edebilir misiniz? Bu, llemeyen dnyalar kefetmenin gerek tekniidir. 37

36Eileen Barker, a.g.e. s. 146-14737 George Trevelyan, The Emergence of a New Humanity: The Challenge of the 1980s, 1983 yl Mind-Body-

Spirit Festivalinde yaplan konumas. http://www.sirgeorgetrevelyan.org.uk/tht-newhumanity.html (23 Mays2006)


27/173

20

Yeni Dini Hareketler ne gelenek ne de kurallarn snrlarn belirlemedii, dier

insanlara kar sorumlu olmayan ve taraftarlarnn (follower) kendileri zerinde belirli tipte bir

otorite vermeye gnll olduklar karizmatik otoritesi bulunmaktadr. Bu otorite Yeni Dini

Hareketlerin liderlerine takipilerinin nerede yaamalar ne tip iler yapmalar, sahip

olduklaryla ne yapmalar gerektii ve hatta liderle takipileri arasndaki ilikilerin biimini

belirleme hakkn vermektedir. Bununla birlikte tm yeni dini hareketler karizmatik liderlere

sahip olmamakta ve tm karizmatik liderler de hareketin dndaki kimselerce kt

karlanacak derecede otoritesini kullanmamakta, baz taraftarlar da liderlerinin karizmatik

otoritesini kabul etmeyebilmektedir. Hareketlerin zaman iinde kurucularnn lm,

ynetimin daha fazla kurumsallamas veya brokratik bir biim kazanmas karizmatik

otoriteyi rutinletirebilmektedir.38

Bu hareketlerin ilk kuak katlmclarnn ya dalm iinde yaadklar toplumdan

farkllklar arzetmekteydi. Orta ve ileri kuaktan daha ok gen yetikinler bu ilk dnemlerde

hareketlerin hem taraftar hem de liderlik pozisyonundaydlar ve zamanla ilk kuak yelerin

orta yallar artmaya balamtr.39

Yeni dinlerin ilk dnemlerindeki baz dalgalarda ve nc dnya lkelerinde ortaya

kanlarn ounda yoksul veya baskya maruz kalanlarn ilgisini ekmekte iken gnmzde

bu hareketlerin Batda ok bilinenlerine toplumun daha nfuzlu kesimlerinden katlmlar

olmaktadr. Brahma Kumaris, Rajneesh ballar, Sahaja Yoga, Scientology, Transandantal

Meditasyon, the Unification Church gibi hareketlere katlanlar byk lde orta veya st orta

snflardan gelmekte ve vasatn stnde bir eitim alm ve gelecekle ilgili iyi beklentileri

olan kiilerdir.40

New Age Hareketi ise Yeni Dini Hareketlerde olduu gibi belirli inan ve

ynelimlere sahip grup veya bireylerin oluturduu trden bir hareket deildir. Hatta klasiksosyoloji geleneindeki belirli yoksunluk bilinciyle motive ve bir ideolojiye bal sosyal

grubun hareketi olarak nitelendirilen geleneksel sosyolojideki sosyal hareket tanmna da

uymamaktadr41

38Eileen Barker, a.g.e. s.13-1439Eileen Barker, a.g.e., s.11-1240Eileen Barker, a.g.e. s.1441Jean Cohen, Strateji ya da Kimlik: Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal Hareketler, Kenan ayr (Yay.Haz.).Yeni Sosyal Hareketler, stanbul: Kakns Yaynlar, 1999, s.114.


28/173

21

Yeni Dini Hareketlerden farkl olarak merkezi bir organizasyona sahip olmayan ve

otoriter bir liderin kontrol altna giren kii saysnn ok nadir olduu New Age gruplarnn

ilgisini eken kitaplar, kasetler, mumlar, kristaller ve eitli malzemelerin temin edildii

kaynak merkezleri vardr. Bu merkezlerde ve ok sayda New Age pazarlarnda (markets)

arayanlar New Age yaynlaryla ilgilenir yeni kiiler de New Age grleriyle ilk defa

karlama imkan bulurlar.42 Yeni Dini Hareketlerde ne kan sekt zellii New Agede

yerini klte brakr. Tketici (consumer) ve satc (purveyor) arasndaki bireysel iliki

etrafnda kurulan, belirli bir cret karlnda verilen bireysel danma ve alternatif terapiler,

mteri klt (client cult)nn tipik rnekleridir. zleyici/dinleyici kltleri (audience cults) ise

yaz ve konumalarn kitlesel datm ve basm etrafnda oluur. New Age sistemi kitaplar,

dergiler, kasetler ve kamuya ak konumalarla dolama girmektedir.43

New Age ile ilikili ou kii kendilerini yeni ve heyecan verici snrlar aratran

arayanlar (seeker) olarak grmekte; bazlar daha geleneksel dini gruplara ye olmakla birlikte

kendilerini yeni fikir ve deneyimlere ak tutmay istemekte dier bazlar da geleneksel dini

ve felsefi seenekleri onlarn iflas ettiini (bankrupt) dnerek reddetmektedir.44

Postmodernite asndan yaklaldnda ise New Age iin meta-anlatlara ve

geleneksel veya modern Yeni Dini Hareketlerdeki gibi dini bir boyutu da olan her trl otorite

ve dogmaya kar gvensiz ve ounlukla muhalif, sekler bir endstri-teknoloji toplumunun

rettii yabanclama ve anlam kaybndan sekler kltrel elerin de iinde yer ald

modern hayata uygun bir kutsallk ina ederek kurtulmaya alan bir zihniyet ve yaklam

biimidir diyebiliriz. Bu yaklamn zgnl ise onun her bireye kendi kutsaln ina

edebilmesine izin vermesidir. Kutsal, geleneksel din veya yeni dini hareketlerde olduu gibi

ncelikle inan dzeyinde benimsenip kii d ve st bir kaynan iradesi dahilinde ve

kiisel arzu ve isteklerle mcadele ederek (asketiklik) kefedilmeye allan bamsz bir

varlk alan deil kiinin duygularyla (mutluluk, haz, coku vs.) ve gndelik yaamdaki baar

ve motivasyonu ile dorudan ilintili, onlara katk salayan ve gelitiren terapik bir

enstrumandr. Kutsal kaybolmam, modern dnyada zemin deitirmitir ve bu zemini

belirleyen de modern toplumsal, ekonomik ve kltrel koullarn ortaya kard, cemaat

balaryla topluma ve dnya tasavvuruyla dinlerin sunduu anlam emalarna bal olan

geleneksel insandan farkl bir birey tipidir.

42Eileen Barker, a.g.e.s.189-190, 19143Steve Bruce, Religion in Modern Britain, Oxford: Oxford University Press, 1995, s.10344Eileen Barker, a.g.e. s.189


29/173

22

KNC BLM

TARH VE KLTREL ARKAPLAN

New Age Hareketinin doup gelitii Amerikada ksmen de Britanyada-

19.yzyln sonlarnda hzlehirleme, ekonomik byme ve artan gle deien demografi,

dini hayat yeni koullara cevap vermeye itmiti. Bu cevaplardan ilki Hristiyan retilerini

an ilerleme ruhuyla uyum salamalar iin dntren teolojik liberalizmdi.45 Romantikler,

Transandantalistler ve Uniteryanlarn ncln yapt Protestan maneviyat iinde gelien,

bilimdeki gelimeleri, Kitab- Mukaddes eletirisini (Bible criticism) kabul eden liberal

Hristiyanlar, inanlaryla modern dnce arasnda kurulacak bir uyumun arayndaydlar ve

Tanr ile insan (ite ikamet eden ruh-spirit), Tanr ile doa (ikin ruh-spirit) ve sa ile insan(insani potansiyel) arasndaki snrlar zmeye eilimli ve Kitab- Mukaddesin otoritesi ve

sann merkeziliine yaplan vurguyu azaltan bir teoloji gelitirmilerdi. 46 kinci cevap

muhalif gruplar arasndaki tartmalar keskinletiren fundamentalist teolojiydi ve eitli

Protestan ve Katolik gruplar liberal ve fundamentalistler arasndaki geni sada sralanmt.

nc cevap da bir kiliseye yelik veya muayyen bir itikada balanma ihtiyacn

reddetmekte ama kiisel maneviyatn (spirituality) nemini kabul etmekteydi.47

Farkl yantlarn Amerikan dini hayatnda bir arada bulunabilmesi ve Amerikan dini

hayatn ynlendirebilmesini salayan unsurlar, onyedinci ve onsekizinci yzyllarda ngiliz

kolonilerine gelerek Kta Avrupasndaki kiliselerin dini bask veya ayrmclndan kaan ve

bunlar yeni ktada tesis etmek istemeyen gmenlerin varlnn Amerikada din ile kilisenin

ayrln devletin kurulu prensibi haline gelmesini kolaylatrmasnda ve Kta Avrupasnda

Amerikann bamszl dnemiyle kout olarak doup gelien Aydnlanma ve

Romantizmin kurulu kiliselere mesafeli olmakla birlikte hibir zaman bsbtn sekler

olmayan ve orta snf Amerikalnn dini hayatndaki etkisinde arayabiliriz.

Aydnlanma, akla/muhakemeye (reason) ve insanln ilerlemesine duyduu gvenle

oluturduu deizmle, sa veya ncilleri reddetmeden Tanrnn ve insann gznde mutluluk,

eitlik, fazilet, adalet gibi deerleri te dnyadaki bir yaamdan ok bu dnya hayatnda

45Robert C. Fuller, Religious Revolutionaries: The Rebels Who Reshaped American Religion,New York:Palgrave MacMillan, 2004, s.11746 Mark Stoll, Protestantism, Capitalism, and Nature in America, University of New Mexico Press, 1997,

s.14247Robert C. Fuller, a.g.e. s.118


30/173

23

ycelten humaniteryanizmiyle, herhangi bir kilisenin snrl perspektifine kar kmalaryla,

Romantizm ise tabiata duyulan tutku, psikolojideki znelliiyle Amerikan tarihinin

balangcndan bu yana yan yana bazen i ie bulunmutur.48 Romantik gelenei etkileyen

ngiliz deneycilii (empiricism) de sz konusu alarn zellikle de Anglo-sakson dnyann

kltr dnyasn besleyen nemli gelimelerden biriydi. Deneyciler akln bizatihi bir eyin

durumunun ne olduunu bize bildiremeyeceini bu yzden eylerin ileyini deneyim yoluyla

bulmak zorunda olduumuzu kabul etmekteydiler. Akln yerinden edilmesi, beeri tutkular ve

igdlerin daha byk nem kazanmas fiziksel dnya ve bir birimizle girdiimiz karlkl

etkileimi aklamaya yardm etmektedir. Doada dzenle beeri doadaki dzen benzer

kurallara sahiptir, beeri eylemlerde ve gne veya iklimlerin ileyiinde doann genel bir

istikameti vardr ve tecrbemiz ile hem beeri eylem hem de fiziksel dnyadaki ileyilerin

dzenini bulabiliriz.49 Bilginin herhangi bir otorite ve akla dayal deil insann deneyimine

dayanmas gerektii fikri ondokuzuncu yzyldaki hemen hemen tm dini gruplar olduu

gibi yirminci yzyldaki dini olmayan (non-religious) grleri (psikolojide eitli yaklamlar

rnein) ve alternatif ruhsal akmlar da derinden etkilemi ve bilginin insan doasyla ilikili

hatta insan doasnda ikin olduu ve bu sebeple de herhangi bir dini-bilimsel otorite veya

kurumun buyruklar, kabulleri ve dikteleri yerine bu doann incelenmesi gerektii anlay

mistik veya deil tm bilgi edinme tarzlarnekillendirmitir.

Aydnlanma ve Romantizm birbirleriye elikili ynleri bulunsa da son tahlilde

birey merkezlilii, iktisadi gelimenin bireyi ne karan ve geleneksel balar zayflatan

etkisi ve toplumun tmn etkileyecek kurumlam bir kilisenin Amerikann zgn

koullarnda ortaya kamay ve din ile devletin kuruluundan beri ayr olmas, geleneksel

din kurumuyla mcadele iinde geen uzun bir tarihten sonra dinin kurum kimliiyle birlikte

toplumsal hayattan ekildii Kta Avrupasna karlk Amerikada zgn bir dini hayatn

yaanmasn kolaylatrmtr. Sekler (aydnlanma ve romantizm) ve ezoterik unsurlarn

karm olan maneviyat biimlerinin ilerinde gelitii topluluklar, gruplar birbirlerini ve

ileride ortaya kabilecek dini/yar dini gruplarn da argmanlarn etkileyecek kltrel

kalplar yaratmlardr. Bu genel kltr ortamnn etkisinde kalan New Age hareketi de yine

ayn sebeple Hanegraaffn deyiiyle homojen bir Weltanschauung veya ideoloji deil

48Henry Steele Commager, The Significance of Freedom of Religion in America, California: RutgersUniversity, 1982, s.15-1849Roger Trigg, Ideas of Human Nature: An Historical Introduction, Cambridge: Basil Blackwell, 1990, s.69-71.


31/173

24

ezoterik ve sekler unsurun birleimidir.50 New Age her ne kadar yeni bir dnme biimi de

olarak kendinden nceki hareketlerden ayrlsa da iindeki baz unsurlarn Amerikan

Transandantalizm, Teosofi, Spiritelizm, Swedenborgculuk, New Thought ve Avrupa

kaynakl alternatif akmlar, Dou felsefe ve pratikleri ve human potential movement gibi

psiko-fiziksel teraptik uygulamalarn eklektik bir karmdr.51

I. Bat Ezoterik ve Oklt Okullar

New Age hareketine de ilham kayna olan Amerikan oklt-metafizik geleneinin

kaynaklar arasnda onsekiz ve ondokuzuncu yzylda Avrupadaki Swedenborgculuk,

Mesmerizm, Neoplatonizm, Gnostisizm, Kabalizm, astroloji ve Hermetizm gibi ezoterik ve

oklt akmlar yer almaktadr.52

Farkl anlamlarda kullanlabilen Ezoterizm kelimesi genel olarak gizli bilgi

gizli bilime iaret etmektedir. Bat literatrnde kelimeye ilk kez Jacques MatterinHistory

du gnosticisme (1828) adl eserinde rastlanmaktadr.53Ancak kelimenin kullanmndan ok

daha nce ezoterik alan ierisinde grlen reti ve uygulamalar geliimine devam etmitir.

Bat ezoterizminin kayna onbeinci yzyln sonunda Latin Batda grnmeye balayan ve

Rnesansn balangcndan itibaren gelien Hermetizm, Kabalizm, Glhalk vs.

akmlarnda antik unsurlar uyumlu bir ekilde bir araya getirmekteydi. Ortaa BatsndaHristiyan-Yahudi teolojisi ve dnya gr iinde ele alnan ve metafiziin (ilk prensipler)

altnda yer alan kozmoloji (ikincil prensipler) doa bilimlerinin gelimesiyle teolojiden

ayrlm, doa, ezoterik ilgileri olan hmanistlerin teoloji dndan yeniden yorumladklar bir

alan haline gelmiti. Hermetizm ve Kabala gibi alanlarda uzmanlaan rnesans hmanistleri

metafizik ve kozmoloji arasndaki ara balantlar daha ok kozmolojiye yakn bir durula

ilgilenmeye baladlar. Daha sonra ksmen Alman romantizmindeki naturphilosophieyi (doa

felsefesi) de etkilemi bu doa anlaynda, doa iinde onu dzenleyen k (light) veya gizli

50 Wouter J. Hanegraaff, New Age Religion and Western Culture. Esotericism in the Mirror of SecularThought,New York: State University of New York Press, 1998, s. 515, 521.51York, Michael, The Emerging Network: A Sociology of the New Age and Neo-pagan Movements,Lanham, Maryland: Rowman and Littlefield, 1995, s.1 ve ayn yazarn New Age Traditions, New Religions-New Religious Movements, Sects and Alternative Spiritualities, Christopher Partridge (ed.), New York:Oxford University Pres, 2004, s.309 ve J.Gordon Melton, Encyclopedic Handbook of Cult in America, NewYork: Garland Publishing, 1986, s.108-10952 Richard Kyle, The New Age Movement in American Culture, Lanham, New York, London: University

Press of America, 1995, 28.53 Antoine Faivre, Access to Western Esotericism, State University of New York Press, 1994, s.86


32/173

25

ate (hidden fire) tayan, her trl potansiyel bilgi ve ilham/vahyi (revelation) ile bir kitap

gibi okunulabilen, tm paralar organik bir btnd.54

Bu ezoterik alann bir baka yz de daha ok dnyann sihirli/byl (magical)

bir ekilde algland philosophia occulta (oklt felsefe/Okltizm) dir. Doa ve dini

birletirme teebbs olarak grlebilecek olan oklt felsefe, bu uygulamay gezegenlere

ilikin (planetary) ruhlar (spirits) veya melekler (angels) gibi varlklarla kiisel iliki iinde

isimler, ayinler, efsunlar kullanmyla gerekletirmeye almaktayd.

Bat Ezoterizminin temel unsurlar arasnda daha sonra New Age retileri ve

uygulamalar arasnda da bulunan baz benzerlikler son derece tipiktir: Antoine Faivrenin

bat ezoterizminin tespit ettii aada aktardmz baz genel zellikleri bu benzerlii

gstermektedir.

1.Tekabliyetler Anlay (The idea of correspondences) : Evrenin hem grlen hem

de grlmeyen tm paralar arasnda sembolik ve gerek manada bir tekabliyet ilikisi

olduuna inanlmaktadr.

2. Yaayan Doa (Living Nature) : Evren bir kitap gibi okunulabilen yaayan bir

varlktr. Sihir/By (Magia) Rnesans filozoflarnn kelimeye verdii anlamla doay

dokuyan sempati ve antipatiler ann bilgisine ve bu bilgiyle ve bilgiyle kazanlan somut

ilemlere iaret etmektedir.

3. Tahayyl ve Tavassutlar (Imagination and mediations) : majinasyon gerekliin

eitli dzeylerine nfuz etmeyi salayan ruhun bir organ olarak grlmtr. majinasyon,

tpk ayinler, sembolik imajlar, saylar, arac ruhlar ve benzeri gibi her eit araclklar

birletirme ilemini grmektedir.

4. Tahavvl Tecrbesi (The experience of transmutation) : Gmn altna

dnmesi gibi insanlarn ve doann paralarnn asl varlklarnn dnm geirebilecei

inancdr.

54Antoine Faivre-Claire Voss, Western Esotericism and the Science of Religions, Numen, Brill AcademicPublishers, Vol.42, No.1 (Jan., 1995), s.49 vd.


33/173

26

5. Ahenk Tatbikat (The Praxis of concordance) : Birka ve hatta tm gelenekler

arasnda ortak paydalar kefetme teebbs. Dou hakkndaki bilginin artmas ve

karlatrmal dinlerin gelitii ondokuzuncu yzylda glenen bir eilimdir.55

Yukarda sralanan zelliklerden Tekabliyetler anlay New Age dncesinde de

zellikle by, astroloji gibi kehanet uygulamalarnda kullanlmaktadr. 56 Tahayyl

(Imagination) ve tavassutlarn ilki, New Agein zellikle ifa pratikleri arasnda ska

kullanlan bir tr spiritel teknik haline gelmi, spiritalizmle de ilikili olan tavassutlar ise

New Age iinde kiinin koruyucu melekler ve farkl gezegenlerdeki yksek rehberler halini

almtr. Doann canl bir varlk kabul edilii New Agee eilimli ekoloji hareketlerinde

dnyann yaayan bir Tanra, Gaia olduu grnde de grlmektedir.

Okltizm, geni anlamda ezoterizmin bir boyutudur ve ezoterizm tm evreni spiritel

eylem iinde btnletirirken okltizm, bunu daha somut pratiklerle gerekletirmeye alr.

Her birinin kendi metotlar bulunmakla birlikte yasalarn benzer bir ilke zerine kurarlar. Bu

da temelde benzerin benzeriyle karlatrld homo-analojik ilkedir ve tekabliyetler

(correspondences) yoluyla grnen ve grnmeyen gerekliklerin birletiren bu ilke sebebiyle

iki eyden biri dieri zerine etkide bulunabilir.57

Eliphas Levi (gerek ad Alphonse-Lous Constant olan bir Franszdr) gibi okltistlerhem kendilerinden sonraki Fransz neo-okltist kua olduu kadar Teosofi Cemiyetinin

kurucusu olan Madam Blavatsky zerinde de belirgin bir etki brakmt. 58 Onsekizinci

yzyln ou teosofist ve okltistine gre oklt kurululara giriin amac insann cennette

sahip olduu ancak daha sonra kaybettii Ademi ayrcalklarn yeniden kazanmak

olduunu kabul etmekteydiler. Tm bu yazarlarca insanolunun Hristiyanlkta inanlan

Cennetten dnden nceki asli artlar spiritel mkemmellik, theurgy (yani meleki

ruhlarn arlmas vb.) veya simya ilemleri yoluyla yeniden kazanlabilirdi. Onsekizinciyzyln saysz gizemli topluluklar, mistik gruplar ve Mason Localar dm insann

yeniden rejenerasyonunun peine dmlerdi. Ondokuzuncu yzyln ikinci yarsnda ise pek

55Konumuz New Age asndan bu zelliklerden bir tanesini darda braktk. O da New Age retilerindenemli bir yeri olmayan inisiyasyon anlaydr. Antoine Faivre, Renaissance Hermeticism and the Concept ofWestern Esotericism, Gnosis and Hermeticism from Antiquity to Modern Times, Roelof van der Broek veWouter J. Hanegraaff, State NY: University of New York Press, 1998, ss.119-12056 Roderick Main, New Age thinking in the light of CG Jungs theory of synchronicity, Journal ofAlternative Spiritualities and New Age Studies, Vol:2, 2006, s.1357 Antoine Faivre, Access to Western Esotericism, State University of New York Press, 1994, s.33-3458Mircea Eliade, Occultism, Witchcraft and Cultural Fashions, Essays in Comparative Religions, TheUniversity of Chicago Press, 1976, s.49


34/173

27

ok edebiyat bu okult gruplardan etkilenerek romanlar ve ksa hikayeler yazmlard.

Baudelaire ve Verlainden Rimbauda kadar aralarnda Hristiyan kart olup Yahudi-Hristiyan

deerlerini olduu kadar Yunan-Roma ve Rnesans ideallerini de reddeden bir ok Fransz

yazar iin okltizm burjuva ideolojisine kar bir silah olarak kullanlmaktayd. 59

Bat Ezoterik ve Oklt gelenei bat Yeni Dini Hareketler ve New Agee ilham

kayna olan retiler ve uygulamalar iermektedir. Bunlarn balcalar bilim yaklam,

kozmos ve insan anlaydr.

Okltistler, bilimsel gelime veya moderniteyi genellikle itham etmemekte ve daha

ok kresel bir vizyon iinde her ikisini btnletirmeye almaktaydlar. Onkesizinci

yzylda deneysel aratrma ile speklatif dnceyi kaynatrma eklindeki yaygn eilim

Aydnlanma Dneminde belirli Doa filozoflarn, Oetingerin gelitirdii elektrik

teolojisine yaklatrmaktayd. Fransadaki ezoterik evrelerde Papus lakabyla tannan Dr.

Gerard Encausse, hem bir tp doktoru hem de aratrmac ve deneye arlk veren bir kii

olarak oklt bilimi zerine hacimli eserler kaleme alm, kendisinin spiritel stad olarak

adlandrd Alexandre Saint-Yves dAlveydre (1842-1909) 1900l yllarda evrensel

tekabliyetleri gsteren bir byl birArcheometericat etmiti.60

Dnemin en ilgi ekici kiilerinden biri olan doktor Franz Anton Mesmer (1734-1815)evrensel ekim gcyle ilgili aratrmasnda grnmeyen evrensel bir akkann varolduunu

ve bu akkann, gksel yaplar, Dnya ve yaayan eyler arasnda karlkl bir etki arac

olarak hizmet grdn ileri srm ve Parisde insanlarn rahatszlklarna demir ubuklar,

zincirlerle retilen manyetizma ile tedavi etmeye alarak hzl bir ne kavumutu.

Mesmer, 1875 ylnda tm insanlarda, iinde bulunduklar evrenle iliki iinde olmalarn

salayan isel bir duyu bulunduunu yazmaktayd. 61

Bat ezoterizmi iinde gelien ikinci nemli eilim dini evrenselciliktir. Medici

sarayndaki Corpus Hermeticumu latinceye eviren Marsilio Ficino (1433-1499) da dahil

olmak zere eserin tm yorumcularnn ortak gr eserin kayna Hermes Trismegistusun

Musa peygamberin yaad dneme kadar giden uzak bir gemite yaayan bir kii olduu ve

eserinin iinde Hristiyanln nceden haber verildiiydi. Metinler, ebedi felsefeyi (eternal

59Mircea Eliade, a.g.e., s.5460 Antoine Faivre, a.g.e. s.77, 88-8961 Antoine Faivre, a.g.e. s.77


35/173

28

philosopy-philosophia perennis) ifa eden retileri ierirken Hermes de bu felsefenin baka

nemli figrlerin de aralarnda bulunduu farzedilen zincirin bir halkasyd. Benzer bir

ekilde onbeinci yzylda spanyadan srlp talyaya gelen Yahudilerin Hristiyan

evrelere tantt Kabala da Hristiyan okltistlere, Hristiyan hermentiiyle ve Mesihin

ilahiliini ispat ve kutsal metinlerdeki gizli hakikatleri kefetmek iin kullanlan metotlar

salamt. Philosophia Perennis ve Hristiyan Kabala, eitli gereklik dzeyleri arasndaki

karlkl ilikiyi ve eitli gelenekler ve din ile doa ve bilimsel bilginin farkl kollar

arasndaki uyumu ina etme ihtiyacn ifade etmekteydi. Hristiyan kabalist Pico della

Mirandola (1463-1494), Plato, Aristo ve Hristiyanl bir sentez iinde bir araya getirmeye

alm ve kabala ve byy kullanarak Hristiyanl yorumlamak istemiti. 62

Bir dier nokta ise Bat ezoterizmindeki insandr. Pico della Mirandola bu noktada daolduka dikkat ekici bir eser kaleme almtr. Oratio de dignitate hominis (nsann Asaleti

zerine Nutuk) adl eserinde zgrlk fikri zerinde durmutur. nsan sadece bir

mikrokozmos deil makrokozmosun da bir yansmasdr ve kendi kaderi ve varlk

hiyerarisindeki yeri hakknda karar verme melekesine sahiptir. 63

Altml yllarn ortasnda batl ezoterik ve oklt akmlar yeniden ilgi grmeye

balam ve konuyla ilgili zellikle popler literatr ilk New Age gruplarnn fantastik ve

gizemli konulara olan ilgisini doyurmakta kullanlmtr.

II. New Thought

New Agein ncllerinin banda gelen New Thought64(Yeni Dnce) ondokuzuncu

yzyl sonlarnda Hristiyan evreler arasnda, New England ifa hareketi (healing movement)

olarak ortaya kt.65 Bu hareket William Jamesin tabiriyle zihin kr (mind cure) denilen

ve hastalklarn kaynan insan zihnindeki dncelerde arayan bir anlayn da parasyd.

Bu hareketin felsefi nclleri, fiziksel dnya ile doast alemdeki olaylar arasndaki ilikiyi

bir mtakabiliyet yasas erevesinde aklamaya alan sveli bilim adam ve mistik

Emanuel Swedenborge (1688-1772) kadar uzanmaktadr. ki dnya arasnda olduu

varsaylan sz konusu mtekabiliyet yasas Ralph Waldo Emerson ve Transandantalistleri

62 Antoine Faivre, a.g.e. s.58-6163 Antoine Faivre, a.g.e. s.6164 Michael York, Historical Dictionary of New Age Movements, Lanham, Maryland and Oxford: TheScarecrow Press, 2004, s. 13365 Kay Alexander, Roots of the New Age, Perspectives on the New Age, James R. Lewis and J.GordonMelton (ed.) New York: State University of New York Press, 1992, s.35,


36/173

29

olduu kadar Spiritelizm, Teosofi ve New Thought gibi tm metafizik gruplar etkilemesinin

yansra66 spiritel ifa ve kiisel geliim akmlarnda nemli bir yeri olan pozitif dnme

temasnn da yaylmasn salamtr.67

New Thoughtun belirli bir sabit dnce, felsefe sistemi veya dini gsteren bir isim

veya kavram olarak deil byyen veya gelien dnce fikrini yanstmakta kullanld ve

New Thoughtun hakiki anlam ve ruhunu kavrayan kiilerin de ister felsefi isterse dini olsun

dnceyi bitmi veya tamamlanm bir ey olarak grmedikleri de sylenmitir. Daha aa

bir konumdan daha ykseklere doru ynelen fiziksel evrimde olduu gibi zihinsel ve

spiritel alanda da olan evrim dncesi sabit bir dncenin varln anlamsz klmaktayd.68

Phineas Parkhurst Quimby (1802-1866) adl ifa uygulamalar yapan bir saat

tamircisinin bedensel saln insan zihnindeki fikir ve imajlar ile balantl olduu eklindeki

grlerinin ve ifa uygulamalarnn etkisiyle doan bu hareket daha sonra merkezine salk

ve ifa vericilii alan bir dizi baka dini ve yar dini hareketin kaynan oluturmutur.

Quimbynin bir rahatszln iyiletirdii eski bir metodist papaz (minister) Warren Felt

Evans (1817-1889) hem Quimbynin tekniini kullanarakifaclk uygulamalarnda bulunmu

hem de eserleriyle grlerini yaymtr. Hastalk der Evans, fiziksel bir dzensizlikten ok

yanl dnce ve inanlardan doan anormal bir durumdur. Hristiyan mistik Swedenborgun

ruhsal ve fiziksel dnyalar arasndaki mtekabiliyet kanununa gre hastalk daha sonra

fiziksel bedeni etkileyecek olan ruhsal bedendeki bir rahatszlktan kaynaklanmaktadr.

Quimbynin rencileri, hocalarnn temel grlerini kendi yorumlaryla birlikte

gelitirmiler ve kendi isimleriyle farkl gruplarn kurulmasna nclk etmilerdi. Bunlardan

Quimby eliyle 1863 ylnda iyileen Mary Baker Eddy, ifaclk uygulamalarn dini bir

atmosfer iinde icra etmeyi semi ve The Church of Christian Science (Hristiyan Bilimi

Kilisesi) adl bir topluluk kurmu ve yelerinden kendi retilerine tam bir itaat beklemiti.Hristiyan bilimciler dncenin hastalklara yol aabildii veya iyiletirebildiine

66Gail Harley, Paradigms of New Thought Promote the New Age, The Encyclopedic Sourcebooks of NewAge Religions, James R.Lewis (ed.) Prometheus Books, 2004, s.65,67 Richard Kyle, a.g.e. s. 3268 Abel Leighton Allen, The Message of New Thought, New York: Thomas Y.Crowell Company, 1914.http://website.lineone.net/~newthought/tmontinx.htm (19 Mays 2006)


37/173

30

inanmaktaydlar.69 Eddynin rencilerinden olan Emma Curtis Hopkins ise ondan ayrlarak

kendi grleri zerine kurulu bir Christian Science anlayn yaymtr.

Quimbynin dier rencileri ise liberal bir tutum ierisinde olmu, merkezi bir

felsefe veya standart bir reti sistemi yerine ifacya kendi uygulamasnn nasl ilediine

dair geni bir yorum serbestlii tanmlardr. 1890larda New Thought adyla yaygnlk

kazanan terim de Eddynin topluluu dndaki Quimbyden esinlenen ifaclar tanmlamakta

kullanlmtr.70

New Thought, I. Dnya Savana kadar bu gruplar birletiren bir ad olarak

kullanlmt. Eddynin lmnden sonra Christian Science dini nvan olmayan kiilerce

ynetilmi New Thought gruplar ise dini nvana sahip kiilerce ynetilmeye eilim

gstermilerdir. Christian Science ifa zerine vurgusunu yitirmemekle birlikte New Thought,

baar, refah (prosperity) zerine de eit ekilde durmaya balamtr. Yoksulluk da hastalklar

kadar gerekd kabul edilip rencilere Tanrnn bereketinde sonsuza kadar yaamak

retilir. New Thought, Eddynin temel Hristiyan eilimini brakp tm dini geleneklerin

deerini kabul eden daha evrensel bir tutumu savunmaya balamtr.71

Her insan tanrsal bir ruh (divine soul) olarak grdnden insanda snrsz bir

potansiyelin bulunduunu kabul eden New Thoughta gre hakiki dinin amac da insandakitanrsal nitelikleri ifade etmeye davet etmektir. nsanda Tanrnn ikamet ettii dncesi

insan ile Tanr arasndaki araclara ihtiyac kaldrmtr. Canl yaamnn en dk

formlarndan sre iinde ykselerek yaratln zirvesine gelmi, soyut dnme yetei ve

kendi tanrsal niteliklerinin bilinciyle insann araclara da ihtiyac yoktur. nsann Tanrdan

ayrl bu araclara yer amak isteyen Kilisenin bir icad, teolojinin bir illzyonudur.72

New Thoughtun balca ilkeleri

a) Tanrnn insandan uzak bir iktidar olarak deil her an mevcut (omnipresent) bir

enerji (energy) veya g (power) olarak snrsz bir g (omnipotence) oluu.

69 Nori J. Muster, Origins of Positive Thinking Movement,http://www.steamboats.com/hobbies/positivethinkinghistory.html (12 Mays 2006)70Eugene Taylor, Shadow Culture: Psychology and Spirituality in America, Washington D.C.:Counterpoint,1999, S.14571 Michael York, a.g.e. s.133-13472

Abel Leighton Allen, New Thought, Encyclopedia of Religion and Ethics, James Hastings (ed.) Vol.IX,T&T Clark, 1980, s.359.


38/173

31

b) nsanolunun tanrsall (divinity) ve bu sebeple Tanrsal gle (divine power)

balant kurmak iin Tanr vergisi bir hakka sahip oluu.

c) Maddenin gerekd

l

ve yaln

zca tasavvurun (idea) gerek oluu.

d) Tanrnn gcyle doru birekilde ahenk kurulduunda insan zihninin snrsz

kapasiteye sahip olmas.

Bu ilkelerin Mary Baker Eddynin zihin kr, Bilinalt Benlikin glerini savunan

Emmanuel Movement gibi organizasyonlarda, kitaplar satlarda Amerikada Kitab-

Mukaddesin (Bible) hemen ardndan gelen Norman Vincent Pealein Pozitif dnme

gelenei ve Transandantalizmin baz

versiyonlar

nda etkili olmutur.

73

New Thoughtu savunanlar insan, iinde tanrsalln potansiyel sfatlarna sahip

olarak grmekte ve onu insan klan bu tanrsal nitelikleri ve imkanlar hayat okulu ve

disiplininde gelitirmesinin onun imtiyaz, grevi ve ilevi olduunu kabul etmektedirler.

Onlar, insanlarn mucize grdkleri eyleri, doal bir yasann sonucu ve insann tahayyl

gcnn yaratm grmektedirler.74

Zihnin gleri konusunda modern psikolojinin de destei al

nmaktad

r:

Modern psikolojinin kefi zihnin srlarna yeni bir k tuttu ve onun kulland

yasalar aydnla kavuturdu. O derece ki zihin insana ifa edildi. Onunla (psikoloji)

insanolu iindeki byk ruhun (soul) glerini kefediyor; hereyden nemlisi insanolu bu

gleri ortaya koyabilmenin, gelitirebilmenin, kontrol edebilmenin ve kendi iradesine

itaatkar klabilmenin yasalarn rendi.75

Zihnimizin hayal gcnn yard

m

yla beden zerinde etkisini gsterecek bir ruhsalgce sahipti ve dileyen herkes belirli almalarla bu gc aa karabilirdi. New

Thoughtun bu gc aa karmakta kulland tekniklerinden biri de daha sonra Yeni Dini

73 Paul Heelas, a.g.e., s.16774 Abel Leighton Allen, The Message of New Thought, New York: Thomas Y.Crowell Company, 1914.

http://website.lineone.net/~newthought/tmontinx.htm (19 Mays 2006)75 Abel Leighton Allen, a.g.y.


39/173


40/173

33

olur. Son tahlilde madde, evrensel esire zlr ve geriye zerinde faaliyet

gsterilebilecek bireyden daha baka birey kalmaz.79

nsan dncesinin yaratcl ardnda da insandaki Tanrlk bulunmaktadr,

gdsel Hayatn insandaki Tanr olduu veya Tanr ideasnn insan yoluyla ilev

grdn syleyebiliriz.80

Zihni asl ve msebbib (causative) gren New Thought, fiziksel dnyann temelinin

zihinde bulunduu ve bu yzden kiinin dncelerini deitirmesiyle fiziksel dnyada da

deiim meydana getirilebileceini varsayar. New Thoughtun baarya ilikin grleri

Amerikan dini hayatnn pek ok ynne olduu gibi New Agee de nfuz etmitir. Ayrca her

iki hareketin ortak noktalarndan bir ka arasnda her ikisinin de gruptan ok birey zerinde

durmas ve takipilerini zel dini deneyim ve isellie (inwardness) yneltmesidir. 81

Pozitif dncenin dini dnyadan sekler dnyaya aktarlmas yirminci yzyln

balarnda gerekleir. New Thought ile pozitif dnce arasndaki kprlerden biri olarak

bilinen Orison Swett Marden (1850-1924) 1891 ylnda yaynlamaya balad Success

(Baar) dergisinde genel i evresinden okuyucularna New Thoughtun dk tonda bir dini

versiyonunu sunmaktayd. 1937de yaynlanan The Law of Success (Baarnn Yasas) ve

Think and Grow Rich (Dn ve Zenginle) gibi ok satanlar listesine giren kitaplarn yazarNapoleon Hill gibi yazarlar da yayn kadrosunda bulunduran dergi halen yaynlanmaya

devam etmektedir. Pozitif dncenin dier nemli yazarlarndan biri de Dale Carnegiedir.82

Onun Dost Kazanma ve nsanlar Etkileme Sanat adyla Trkeye de evrilen How to Win

Friends and Influence People adl kitab yaynland gnden itibaren uzun yllar ok satan

kitaplar listesinde kalmaya devam etmi ve pek ok kez basks yaplm kiisel geliim

kitaplarndan biri olmutur.Napoleon Hill, New Thoughtun insann spiritel bakmdan snrsz potansiyelinin

kayna olan dncenin maddi refah iin de kullanlabilecei eklindeki New Thought

anlay genel okuyucunun da ilgisini ekecek bir biimde sunabilmitir. Hillin kitaplarnda

sunduu baarya ulamak iin gerekli ilkeler kendisinden sonraki kiisel geliim edebiyatnda

da etkili olmaya devam etmitir. Hillin Andrew Carnegie ile yapt mlakattan edindii

79 Ernest Shurtleff Holmes, a.g.y80 Ernest Shurtleff Holmes, a.g.y81 Richard Kyle, a.g.e., s.32-3382 Nori J. Muster, a.g.y.


41/173

34

zengin olmak iin gereken on adm anlatt Thought and Grow Rich kitab bu konudaki

nc almalardan biri olmaya devam etmitir. Hillin kitabnda balklara ayrarak

aklamalar yapt on ilke unlardr:

1) Tm baarlarn balang noktas, dnce drtleri de denilen arzu (Desire),

2) Arzu edilen eye ulalacana inanma ve onu grselletirme (visualization) iin

inan (Faith),

3) Bilinalt zihini etkileyen bir vasta (medium) olan kendi kendine telkin (auto-

suggestion),

4) Kiisel deney veya gzlemlerle edinilen uzmanlam

bilgi (specialized knowledge),

5) Zihnin atlyesi olan tahayyl (imagination),

6) Eylem arzusunun kristallemesi, organize planlama (organized planning),

7) Planlarn ertelenmesine kar karar (decision),

8) nanc eyleme geirmek iin gerekli eforu salayan sebat (persistence),

9) Usta zihnin (master mind) kuvveti,

10) Cinsel arzunun tahavvlnde (sex transmutation) ustalk kazanmak,

11) Bilinalt zihin (subsconscious mind),

12) Dnce dalgalarn alan ve yaynlayan yayn istasyonu beyin ve

13) Bilgelik tapnann kaps altnc duyu.83

Hill, insann kavranlmayan potansiyellerini tanmlamak iin belirli bir amaca ynelik,

bilgi ve eylem arasnda koordinasyon kurabilen Usta Zihin (Master Mind) kavramn

kullanmaktadr. Usta Zihnin iki niteliinden biri ekonomik dieri psiiktir. Ekonomik yn

mkemmel uyum (perfect harmony) ruhuyla kiinin, evresinden ald tavsiye, danmanlkla

birlikte yaratabildii ekonomik avantajlardr. Psiik yn ise daha soyut, kavranmas daha

83 Napoleon Hill, Thought and Grow Rich, kitabn orijinal nshas The Ralston Society, 1937,http://www.absolute1.net/hill_think_and_grow_rich-partI.PDF ve partII.PDF (20 Mays 2006)


42/173

35

gtr nk bu yn spiritel kuvvetlere iaret etmektedir. Bunun da gerisinde tm evrenin

enerji ve madde eklinde bilinen iki unsurdan meydana geldii ve insan zihninin de haddi

zatnda spiritel olan enerjinin bir biimi olduu olgusu yatmaktadr. 84 Objektif zihinle

(Objective Mind) balant kurarak isteklerin gereklemesini salayan bilincin alanlarndan

biri de bilinaltdr. ...Bilinalt zihninize herhangi bir plan, dnce veya fiziksel veya

parasal deere evirilebilecek, arzu ettiiniz bir amac, isteyerek yerletirebilirsiniz. Bilinalt

ilkin duygusallk, inan ile kark baskn arzular zerinde eyleme geer...Bilinalt zihin gece

ve gndz alr. nsann bilmedii srelerle arzularn fiziksel mukabillerine dntrecek

kuvveti edinmek iin Sonsuz Zekann (Infinite Intelligence) kuvvetlerini kendine ekerek

onlar kullannan bilinalt zihin, bu amaca gtren, her zaman ulalabilen en pratik

vastadr.85

Pozitif dnce hareketi yirminci yzylda eitli isim ve tekniklerle saylar srekli

artan kiisel geliim, kendi kendine yardm (self-help) pratiklerine ilham kayna olmu ve

olmaya da devam etmektedir.

III. Transandantalizm

Ondokuzuncu yzylda Alman dealizmi, ngiliz Romantisizmi, Hint Vedik

dncesi ve Kantn tm akn bilginin nesnelerle ilgili deil bizim nesneleri bilmebiimimizle ilikili olduu eklindeki transandantal felsefesinden esinlenen Amerikada New

Englanddaki entelellekteller arasnda ortaya karak aknln dolaysyla da ideal ruhsal

durumun kurumlam dinlerin doktrinleri deil bireyin sezgisine dayal olarak

gerekleeceini iddia eden dnemin edebiyat, felsefe ve din alanlarnda ortaya kan fikirler

btndr.

Transandantalizmin, bireyselcilik (individualism), kiisel sorumluluk ve hayatta

baarya ulama gibi popler Amerikan deerleri ile

New Age Hareketi

Documents