Neuroanatomia konwencje terminologiczne w neuroanatomii podział układu nerwowego rdzeń kręgowy układ autonomiczny rdzeń przedłużony dr Marek Binder Zakład Psychofizjologii
Neuroanatomia
konwencje terminologiczne w neuroanatomii
podział układu nerwowego
rdzeń kręgowy
układ autonomiczny
rdzeń przedłużony
dr Marek Binder
Zakład Psychofizjologii
Lektura
• James W. Kalat
Biologiczne podstawy psychologii
– rozdział 4 i 5
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006
2
Podręcznik do neuroanatomii
Olgierd Narkiewicz i Janusz Moryś
Neuroanatomia czynnościowa i
kliniczna
Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 2001
3
Inne podręczniki neuroanatomiiJames D. FixNeuroanatomia
Urban & Partner, Wrocław 1997
Bogusław Gołąb Anatomia czynnościowa ośrodkowego układu nerwowego
Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004
4
UKŁAD NERWOWY• ośrodkowy układ nerwowy
(OUN)– mózgowie– rdzeń kręgowy
• obwodowy układ nerwowy– somatyczny układ nerwowy:
przewodzi informacje z i do OUN; zawiera drogi zstępujące i wstępujące
– autonomiczny układ nerwowy: zawiera ośrodki i drogi nerwowe sterujące czynnościami fizjologicznymi; składa się z części współczulnej (sympatycznej) i przywspółczulnej (parasympatycznej)
5
Anatomia ogólna mózgowia
• Podział ontogenetyczno-anatomiczny
– kresomózgowie (półkule mózgu, jądra podstawy)
– międzymózgowie (wzgórze, podwzgórze)
– śródmózgowie
– most
– rdzeń przedłużony
– móżdżek
6
Podział ontogenetyczno-anatomiczny
7
kresomózgowiemiędzymózgowie
śródmózgowie
most móżdżek
rdzeń
przedłużony
móżdżek
kresomózgowie
międzymózgowie
śródmózgowie
most
rdzeń
przedłużony
przodomózgowie śródmózgowie tyłomózgowie
kresomózgowie międzymózgowie tyłomózgowie wtórne rdzeniomózgowie
most
rdzeń przedłużonymóżdżek
Anatomia ogólna mózgowia
• Podział anatomiczno-kliniczny
– mózg
– pień mózgu
– móżdżek
• UWAGA!
– mózgowie (część OUN)
– mózg (część mózgowia)
8
10
Pozycje
ventral brzuszny
dorsal grzbietowy
rostral Dziobowy, rostralny
caudal ogonowy, kaudalny
lateral boczny
medial przyśrodkowy
Przekroje
saggital strzałkowy, podłużny
horizontal, axial, transverse horyzontalny, osiowy, poprzeczny
frontal, coronal czołowy
Inne terminy
• aferentny – eferentny– analogia z rozmową telefoniczną:
• przychodząca – aferentna• wychodząca - eferentna
• wstępujący – zstępujący– do i od ośrodkowego układu nerwowego
• ipsilateralny – kontralateralny– po tej samej/ przeciwnej stronie
• proksymalny – dystalny– blisko/daleko od punktu zaczepienia (np. części kończyny)
11
Konwencjeneuro-anatomiczne
• przestrzeństereotaktyczna
twórcy: Talairach & Tournoux
12
• lokalizacja spoidła
przedniego i tylnego
14
tkanki układu nerwowego
• istota biała – zmielinizowane aksony
• istota szara – ciała komórek, dendryty, interneurony
15
nazewnictwo neuroanatomiczne
– jądro – skupisko ciał komórek nerwowych w OUN
– warstwa – powłoka z ciał komórek nerwowych oddzielona od innych warstwą aksonów i dendrytów
– kolumna – grupa komórek pełniących podobne funkcje tworząca strukturę prostopadłą do powierzchni kory mózgowej
– droga, powrózek, szlak – wiązka aksonów (także projekcja)
– nerw – wiązka aksonów poza OUN– zwój – skupisko ciał komórek nerwowych poza
OUN– zakręt (zawój) – wybrzuszenie na powierzchni
kory– bruzda – wklęsła część powierzchni kory– szczelina – długa i głęboka bruzda
17
rdzeń kręgowy• charakterystyczne cechy
– znajduje się wewnątrz kanału kręgowego– prawo Bella-Magendiego:
• korzenie grzbietowe – drogi czuciowe• korzenie brzuszne – drogi ruchowe
– budowa segmentowa (neuromery)– połączenia rdzenia
• drogi wstępujące• drogi zstępujące• drogi własne
• główne struktury:– korzenie brzuszne i grzbietowe (zwoje korzeni
grzbietowych)– istota szara (rogi przednie, tylne, boczne)– istota biała (sznury przednie, tylne, boczne)– kanał środkowy– zgrubienie szyjne i lędźwiowe– stożek końcowy– nić końcowa– ogon koński
odruchy rdzeniowe• odruch Babińskiego
– obecny u niemowlaków (brak mielinizacjidrogi korowo-rdzeniowej)
– zanika do 1 rż
– jego odnowienie sugeruje patologię w obrębie drogikorowo-rdzeniowej
• odruch kolanowy (forma odruchu na rozciąganie)
20
22
anatomia rdzenia kręgowego
• 8 segmentów szyjnych• 12 segmentów
piersiowych• 5 segmentów lędźwiowych• 5 segmentów krzyżowych• 1 segment guziczny
pozorne wstępowanie rdzenia
Skutki uszkodzeń rdzenia
tetraplegia – paraliż czterokończynowy
paraplegia, diplegia – porażenie dwukończynowe
24
25
autonomiczny układ nerwowy
• funkcja: sterowanie czynnościami fizjologicznymi– układ współczulny: wydatkowanie energii, zachowania typu „fight or flight”,
ośrodki w pniu współczulnym
– układ przywspółczulny: gromadzenie energii, trawienie, odpoczynek
• przeciwstawne i ciągłe działanie na narządy
• neuroprzekaźniki– włókna przedzwojowe – acetylocholina
– włókna zazwojowe• układ współczulny – noradrenalina (NA)
• układ przywspółczulny – acetylocholina (Ach)
29
anatomia AUN• układ współczulny:
ośrodki w rdzeniu, pień współczulny zawierający zwoje
• układ przywspółczulny: ośrodki w pniu mózgu i części krzyżowej rdzenia, zwoje zlokalizowane w ścianach narządów
31
rdzeń przedłużony
• funkcje– regulacja oddychania– regulacja aktywności układu krążenia– odruchy: wymiotny, ślinienie, kaszel,
kichanie– jądra nerwów czaszkowych
• główne struktury– oliwki– piramidy– pęczek i guzek smukły– pęczek i guzek klinowaty– ujścia nerwów czaszkowych– bruzda pośrodkowa tylna i przednia– dół czworoboczny