Nektari i vulosur i Xhennetit

Fjala e zotri profesor Ali el-Harekanit

1

SAFIJJURRAHMAN EL-MUBAREKFURI

N E K T A R I I V U L O S U R

I XH E N N E T I T

STUDIM I JETSHKRIMIT T RESULULLAHUT

Prishtin, 2004

Nektari i vulosur i Xhenetit

2

Titulli i origjinalit: Rahikul-Mahtum Titulli: Nektari i vulosur i Xhenetit Autori: SAFIJJURRAHMAN EL-MUBAREKFURI Prktheu nga boshnjakishtja: Muhamed Iljaz Dolaku Redaktor profesional: Mustafa Havolli Redaktor gjuhsor: Arain Koi Korrektor: Dr. Mehdi Hyseni Faqosja & Kopertina: PLAKU DeSiGn Bashkim Svirca Tirazhi: Shtypi : Boton: KOMITETI I BASHKUAR SAUDIT NDIHM KOSOVS Prishtin


3

FJALA E PROFESOR ALI EL- HAREKANIT, SEKRETARIT T

PRGJITHSHM T LIGS BOTRORE ISLAME, (RABITS)

Falnderimi i qoft Allahut ,1 Sunduesit t botve, Krijuesit t qiejve dhe t toks, Dhuruesit t territ dhe t drits, salavati e selami i Allahut qofshin mbi Muhammedin , i cili sht vul e t gjith Pejgamberve, q ka ditur t gzoj dhe t paralajmroj, t premtoj dhe t krcnoj. Allahu e ka nxjerr njerzimin me t nga errsira n drit dhe e ka shpn n rrugn e drejt, sirati mustekim, n rrugn e Zotit t gjithkaje q ekziston n qiej dhe n tok.

A nuk po i kthehet, pra, do gj Allahut?! Kur Allahu i Lartmadhruar e ka pajisur Pejgamberin me

shefat dhe i ka caktuar pozit t veant ndr Pejgambert, i ka porositur muslimant q ta duan at dhe i ka br t dashur pasue-sit e tij. Ai ka thn: Thuaju (o Muhammed!): Nse e doni Alla-hun, ather ejani pas meje, q Allahu tju doj dhe tju fal mkatet... (Ali Imran, 31)

Kto Fjal t Allahut jan porosi pr muslimant q me tr qenien e vet t prpiqen dhe ta duan Resulullahun .

Arsyet pr ta dashur vazhdimisht Resulullahun shtohen shumfish nga dita n dit, e ato gjenden n personalitetin, n ka-rakterin dhe n veprn e tij.

1 Shnim: N kt libr do t prdoren kto shenja arabe:

- Allahu xhele shanuhu, pas prmendjes s Allahut; - SalAllahu alejhi ve selem, pas prmendjes s Resulullahut; - Alejhis-selem, pas prmendjes s Pejgamberve; - RadijAllahu anhu, pas prmendjes s ashabve.

4

Andaj, q nga fillet e para t Islamit, muslimant fuqishm qe-n mishruar me Resulullahun , e imituan at dhe do her thek-suan vlerat dhe virtytet e tij, andaj filluan edhe t shkruajn rrugn e jets s tij - Siretu Resulullah .

Jetshkrimi i shklqyeshm i Pejgamberit bazohet n fjalt, n veprat dhe n karakterin e tij shembullor. Aishja r.a. ka thn: Sjellja e tij sht sipas Kuranit, ndrsa Kurani sht Libri i Alla-hut , Fjala e Tij universale, prandaj, kush sillet kshtu, do t jet njeriu m i mir, personaliteti m i formuar dhe ndr krijesat m t dashura t Allahut .

Edhe sot muslimant i bashkon dashuria e madhe dhe e paku-fishme ndaj Pejgamberit . Pra, kush e do at (Pejgamberin ), edhe lexon edhe shkruan pr t.

Kshtu lindi ideja q t mbahet Kongresi i Par Islam kushtuar studimit t jets, t puns dhe t veprs s ndershme t Resulul-lahut .

Ky kongres u mbajt n Pakistan n vitin 1396 h. Liga islame Rabita dha shprblime n t holla me vler prej 150 mij rijalsh saudit pr pes veprat m t mira mbi jetshkrimin e Resulullahut me kto parakushte:

1. q studimi t jet i plot dhe ti prfshij saktsisht ngjar-jet historike sipas rendit kronologjik;

2. t jet origjinal dhe i pabotuar m par; 3. q autori t numroj t gjitha veprat klasike, me t cilat

sht shrbyer; 4. q autori t shkruaj posarisht autobiografin e vet t

plot, me kualifikim profesional dhe t prmend punimet e veta shkencore ose veprat e botuara, nse ka;

5. q studimi t jet i shkruar qart ose i shtypur; 6. t jet i shkruar n gjuhn arabe ose n ndonj gjuh t gjall; 7. studimi do t pranohet nga fillimi i muajit rebiul th-thani

1396 h. gjer n fillim t muajit muharrem t vitit 1397 h.; 8. studimi do ti dorzohet Sekretariatit t Prgjithshm t Ra-

bits Islame n Mek, n zarf t vulosur, q do t regjistrohet nn numrin e veant serik;

9. punimet do ti kontrolloj komisioni i posam profesional, i prbr nga dijetart e ksaj fushe.

Kjo proklamat ka qen stimulim q n konkurs t marrin pjes t gjith ata t cilve Allahu u ka dhuruar dashuri ndaj Resulu-


5

llahut dhe q e kan studiuar personalitetin, punn dhe veprn e tij, e ve ksaj kan pasur prirje pr t shkruar.

N selin e Rabits filluan t arrijn punime t shkruara n gju-hn arabe, urde dhe n gjuh t tjera.

N konkurs arritn 171 punime, prej t cilave: 84 studime n gjuhn arabe, 64 n gjuhn urde, 21 n gjuhn angleze, nj n gju-hn franceze dhe nj n gjuhn hamite (afrikane).

Komisioni profesional, pas leximit dhe shqyrtimit t t gjitha puni-meve, zgjodhi pes m t mirat, autort e t cilave u shprblyen.

Kta jan: 1. Fitues i shprblimit t par, profesor Safijju-r-Rahman El-

Mubarekfuri, ligjrues n Universitetin Selefik n Indi. Vlera e shpr-blimit ishte 50 mij r.s.;

2. Fitues i shprblimit t dyt, dr. Mexhid Ali Kani nga Universiteti Krahinor Islamik Nju Dehli t Indis. Vlera e shprblimit 40 mij r.s.;

3. Fitues i shprblimit t tret, dr. Nusajr Ahmed Nasiri, rektor i Universitetit Islamik n Pakistan. Vlera 30 mij r.s.;

4. Fitues i shprblimit t katrt, profesor Hamid Mahmud Men-sur Lemudi nga Egjipti. Vlera 20 mij r.s.;

5. Fitues i shprblimit t pest, profesor Abdusselam Hashim Hafzi nga Medina, Arabia Saudite, vlera e shprblimit 10 mij r.s.

Rabita shpalli emrat e fituesve n Konferencn e Par Aziatike n Karai, q u mbajt n muajin shaban t vitit 1398 h. dhe pr kt e informoi mbar opinionin islam.

Kjo ngjarje u shnua n Mek n solemnitetin e organizuar nga Emir Saud b. Abdul-Muhsin b. Abdul-Azizi, zvendsmkmbs i qar-kut t Meks, m 12 rebiul-evvel 1399 h.

Sekretariati i Rabits, n kt solemnitet, bri t ditur se do ti botoj studimet e shprblyera n disa gjuh botrore. Sipas ksaj, lexuesit t nderuar i ofrojm veprn q ka fituar shprblimin e par, t autorit shejh Safijju-R-Rahman El-Mubarekfuri, profesor n Universitetin Selefik n Indi. Do t botohen edhe veprat e tjera t shprblyera, duke lutur Allahun e Lartsuar q ti pranoj veprat tona, t kryera posarisht n emr t Tij. Allahu sht Sundues i mir dhe Ndihms i mir.

Salavati dhe selami qofshin mbi Resulullahun , familjen e tij, ashabt e tij dhe ithtart e tij.

Sekretari i prgjithshm i Rabits Muhammed b. Ali El-Harekan


6

Parathnia e botuesit

7

PARATHNIA E BOTUESIT

Jetshkrimi i Resulullahut gjithnj do t jet pikvrojtim historik, burim i pashtershm nga i cili do t frymzohen gjenerata t tra, kureshtar t etshm, t cilt jan trashgimtar t pej-gamberis, pishtar t imanit, flakadani i t cilve do t flakroj prgjithmon, e aureoli i drits s tyre do t prhapet vazhdimisht.

Kush e ka studiuar me prkushtim rrugn e jets s Resulu-llahut dhe i ka kushtuar rndsi t mjaftueshme vlerave t tij ideore, meditative dhe praktike, sheh zinxhirin e pashkputur t ngjarjeve interesante dhe t jashtzakonshme historike, n t cilat Resulullahu dhe nj grup i vogl besimtarsh kan mbizotruar qysh n at koh me shum njohuri shkencore. Prejardhja e mate-ries, shkaqet e gravitacionit t Toks dhe shum njohuri t tjera nga Kurani ua kan ngritur atyre njerzoren n shkall t papar dhe t panjohur deri ather n gjinin njerzore. Kush thellohet m tepr n jetn dhe n veprn e Resulullahut ndeshet me nj transfor-mim misterioz nga historia e that, sterile e boshe, q i ngjason shkrettirs, n nj histori t begat porsi toka e pasur e pjellore nga e cila mbin e m von rritet njerzorja, dituria, qytetrimi dhe bukuria.

Nga burimi i Resulullahut njerzit shuan etjen, nga kopshti i tij i trndafilave ata voln frute dhe lule aromatike. Me kto jan ushqyer dhe jan qortuar vetm aq sa t dihej se jan njerz e jo engjj. Ke mundur ti dgjosh duke thn:

Ekziston nj shkrettir e madhe n prqafimin e s cils u rritn njerzit t cilt e pranuan Islamin dhe e prhapn at n hapsirat e pllakosura nga errsira, duke zhdavaritur para vetes terrin dhe injorancn.

Veprat e Resulullahut na flasin: Ne e sajojm umetin, popu-llin, t cilit do ti takoj historia e bots n t ardhmen.

Historia e gjertanishme nuk njeh ndonj personalitet si Resulu-llahu , i cili ka pasur durim n fatkeqsi, qndrueshmri n drej-

8

tsi, karakter t fort dhe t qet n vrungullimet e tundimet e ksaj bote. Askush nuk ka qen m i mshirshm, m zemrgjer dhe m i arsyeshm se ai dhe askush nga njerzit nuk ka mundur ti kuptoj domethniet mbinatyrore m mir. At Allahu e ka kriju-ar q t mposht shum fatkeqsi (mynxyra) dhe ti prvuaj vet.

Prandaj, Resulullahu pr historin e njerzimit sht burim i pashtershm i humanizmit, ndrsa pr vet njerzimin mbrojts i strukturs s ktij humanizmi dhe i zbatimit t tij n vepr.

Allahu i Lartsuar e ka vulosur zemrn e Resulullahut nga t gjitha t metat dhe dobsit, q nga lindja gjer n vdekje.

Duke lexuar jetshkrimin e Resulullahut njohim personalite-tin e tij, tiparet e karakterit t tij, mnyrn e shprehjes e metodn e puns s tij dhe msojm se Allahu gjithnj ka qen mirdashs ndaj tij: Udhzues, Ndihms dhe Mbrojts i tij. Islami ka qen feja e t Drguarit, ndrsa Kurani udhrrfyes i tij.

Krahas ksaj do t kuptojm se njeriu nuk sht n gjendje t arrij qllime t larta morale dhe vlera njerzore ndryshe nga shem-bulli i Resulullahut i cili, para s gjithash, ka qen njeri e pastaj nismtar i humanizmit dhe i prparimit shoqror.

Tr jeta e Resulullahut sht caktuar dhe rregulluar sipas dispozits hyjnore. Sikur cilsit e tij Allahu ti ket krijuar n nj koh, pastaj ti ket varur ato, n mnyr q gjat jets dhe si-pas nevojave t caktuara ti ket marr nga koha dhe ta ket stoli-sur t Drguarin e Vet. Kjo i ngjason bims e cila merr dritn e die-llit nga qielli, pa t ciln smund t ket jet.

Nj komponent i rndsishm i personalitetit t Resulullahut ka qen oratoria, e cila nuk i ka munguar atij populli t paarsimuar arab. E folura e Resulullahut , fjalt dhe mendimet e shprehura t tij t shpiejn n kopsht t begatshm me fruta t llojllojshme. Kur hyn n kt kopsht, ndien se gjithka rreth teje frymon dhe t duket se rreh vetm nj zemr.

do fjal dhe do mendim i Resulullahut prmban n vetvete porosi. Nse e kupton kt, ather do t t prtrihet vullneti prjet. Ai t magjeps me mnyrn e t shprehurit: qetas, sinqe-risht, durueshm dhe me plot ndjenja. Pastaj, pa u ngutur lexuesi bie nn ndikimin e tij, andaj gradualisht humanizohet. Ai te lexuesi edukon dhe kultivon njerzoren, pastaj Allahu i dhuron kujt t doj Vet nj pjes nga Drita e Tij. E folura e Resulullahut na sht aq afr, sa edhe vet shpirti i njeriut, e njkohsisht na sht

Parathnia e botuesit

9

aq larg, saq se dim se ka sht shpirti n realitet. Ai ka zgjidhje pr do problem, ofron shtegdalje nga do situat e vshtir dhe udhzon n shtigjet e ndriuara npr t cilat duhet ecur.

Ndrsa lexojm fjalt e Resulullahut , e humbim perceptimin e kohs e t hapsirs dhe, t thelluar n domethnien e atyre fja-lve, prjetojm pranin e tij, na bhet sikur sht ktu mes nesh, n bised t drejtprdrejt. Kur n tekstin e vet fut ndonj ide t re, fjalt e tij menjher marrin kuptim t ri. Ne e kuptojm Pej-gamberin ton aq sa jemi me t, aq sa e pranojm at dhe aq sa dshirojm ta kuptojm at. Nse ndalemi diku, ather edhe ai ndalet, e nse vazhdojm, edhe ai vazhdon. At ka e kemi zbatuar ndaj tij, edhe ai e ka plotsuar ndaj nesh. N mnyrn e vet t shprehjes, Resulullahu nuk ka at q kan shumica e oratorve botror. N gjuhn e tij nuk ka vrazhdsi, cinizm, dykuptimsi e as humor t zi. Ai nuk i ka lejuar vetes t flas ka kan dashur ose ka i kan diktuar t tjert. Fjala e Resulullahut sht thn ose sht shprehur pr ta mbartur domethnien a porosin e cila duhet t jetsohet. Ai flet me zemr, e cila rrezaton iman, dhe me Kuran. Pas fjalve t tij qndron Allahu i Lartsuar.

Sido q t jet, kjo sht formula sipas s cils duhet t jetoj njeriu. Jeta, fjalt dhe vepra e Pejgamberit t Allahut duhet t jen shembull pr do njeri, sidomos kur dihet se ai, q nga lindja e gjer n vdekje, ka ecur shtigjeve t Islamit t pastr. Jeta e tij nuk ka njolla q t mund t formohet bindje e kundrt. Ktu nuk ka hamendje.

Prandaj theksojm se e tr jeta e Resulullahut , fjalt dhe veprat e tij, duhet t ken rndsi pr besimtarin sikurse ka rndsi zemra e vet, pa t ciln as q do t mund t jetonte. Hija e tij duhet ta ndjek at si ndrgjegjja q udhhiqet nga arsyeja. Ne me vetdije nuk mund ti ikim hijes son, e as ndrgjegjes son, andaj me vetdije nuk guxojm t largohemi nga Resulullahu .

Duhet t prpiqemi pr ngritjen shpirtrore dhe morale q qn-drojn m lart se ambiciet materiale dhe robrimi i dynjallkut. Shpirti nuk mund t fluturoj dhe t ngrihet n lartsi, prderisa njeriu nuk e kupton qllimin e lindjes, t jets, t vdekjes dhe t rin-gjalljes s vet. Kt mund ta kuptoj vetm ai q ka pasur pr Pejgamber Resulullahun .

Umeti yn e ka fen dhe Pejgamberin si asnj popull tjetr. Allahu na ka drguar pr t nxjerr at q dshiron nga robrimi ndaj njeriut n robrim dhe adhurim ndaj Sunduesit t t gjith

10

njerzve, nga padrejtsia e feve n drejtsin e Islamit dhe nga padrejtsia e ksaj bote n gjersit e ksaj dhe t asaj bote.

Kto fjal forcojn imanin e njeriut. Ato rrezatojn drit dhe japin shpres. I ka shqiptuar personi i edukuar nga udhrrfyesi yn dhe msuesi i par, , personi i cili e ka kuptuar qllimin e jets s vet dhe ka punuar n sendrtimin e atij qllimi. I ktill duhet t jet secili q dshiron ti bashkohet varganit t besimtarve t vr-tet n rrugn e tyre t gjat.

Pr shkak t rndsis s madhe q ka Sira n jetn e do muslimani, pr t kaluarn ose pr t sotmen, jan shkruar shum libra n t cilat jeta e Resulullahut sht prekur nga aspekte t ndryshme, n mnyr tematike ose metodologjike. Por vetm disa jan librat mbi jetn dhe veprn e Resulullahut ,t cilat dallohen pr stilin tregimtar t shkrimit, e krahas ksaj autort u jan prm-bajtur me besnikri ndodhive historike dhe t dhnave t sakta autentike, q i mundson lexuesit ti lexoj ato me lehtsi, q ti kuptoj trsisht dhe ti studioj pa kurrfar t metash.

Ky libr me titull n gjuhn arabe Er-Rehiku-l-Mehtumi, n gjuhn ton do t mund t prkthehet si: Nektari i vulosur i Xhenetit ose Nektari i vulosur, shkruar nga profesor Safijju-R-Rahman El-Mubarekfuri nga India dhe bn pjes n librat e veant, me kronologjin e vet t ngjarjeve. Ktu sht shprehur prfshirja e trsishme e Sirs s pastr pa fije dyshimi a pavrtetsie, t cilat jan komponente prcjellse n disa vepra. Gjithashtu ky libr sht i kapshm pr opinionin e gjer t lexuesve, sikurse edhe pr hulumtuesit, profesioni i t cilve sht Sira. Secili do t gjej aty at q dshiron pr vete. Andaj, kjo vepr ka fituar mimin e par n konkursin e Rabits Pr Siren m t mir.

Duhet t nnvizojm se ky libr sht vetm vazhdim i prpjek-jeve t mdha q kan br shkenctart e Indis gjat shum she-kujve, pr ruajtjen e tradits islame, duke kultivuar shum shkenca islamike. Jan t njohura arritjet e tyre origjinale n fushn e tefsi-rit, t hadithit, t Sires dhe t shkencave t tjera t hadithit.

Dhe, teksa botojm kt libr pr muslimant e Lindjes dhe t Perndimit, e lusim Allahun q ta prdorin kt. Allahu e di se far qllimi ka do njeri!

Botuesi

Fjala e autorit

11

FJALA E AUTORIT

Falnderimi i qoft Allahut q e ka drguar Pejgamberin e Vet me shpalljen e fes s vrtet, e cila do t ngritet mbi t gjitha fet e tjera. Falnderimi i qoft Allahut q e ka drguar at t dsh-moj, t prgzoj, t porosit dhe t ftoj te Sunduesi i vet, duke mbajtur fenerin ndriues. Falnderimi i qoft Allahut q na dhuroi Pejgamberin ton si shembull t bukur pr t gjith ata, t cilt e duan dhe e lavdrojn shum Allahun dhe i shpresojn Dits s Gjyki-mit.

Allahu im i dashur, bekoje dhe silli salavat dhe selam atij, familjes s tij, farefisit dhe shokve t tij dhe atyre t cilt e pasojn at n veprat e mira deri n Ditn e Gjykimit. Dhuroju aty-re nga burimet e mshirs Tnde, nga burimet e knaqsive t Tua dhe nga burimet e furnizimit Tnd.

E, pastaj: Jam i lumtur q Liga Botrore Islame - Rabita, shpalli konkursin pr Siren m t mir, n Kongresin Es-sire, t mbajtur n Pakistan, n muajin rebiul-evvel t vitit 1396 h.

Konkursi ka qen publik pr t gjith muslimant e bots, ndr-sa tema ka qen Es-Siretun-Nebevijjetu, e pr ata q kan dhn iden pr kt studim shkencor, me mijra her le t jet salavati dhe shptimi.

Kjo ka qen nxitje e madhe pr t gjith shkrimtart dhe shken-ctart e ksaj fushe, q t bnin prpjekje maksimale pr tu para-qitur n konkurs. Besoj se kjo prpjekje do t jet e frytshme dhe me vler t madhe pr brezat e ardhshm.

Me t vrtet, jetshkrimi i Resulullahut sht i jashtzakon-shm, sepse sht jetshkrim pejgamberik, ku paraqitet shmblltyra Muhammedane q ndryshon nga t gjitha jetshkrimet e tjera. Sala-vati dhe selami qoft mbi ty, o Pejgamber i Allahut!


12

Po t vshtrojm m me prpikri, vrejm se Sira sht burim i vetm nga i cili rrjedhin shtjet praktike t jets sipas Islamit, me vlera t jashtzakonshme pr lumturin e tr gjinis njerzore.

Jam i lumtur pr miratimin e vendimit q t marr pjes n kt konkurs fatlum, por i bj vetes nj pyetje: Ku gjendem ktu, dhe kush jam un, q mund t hedh nj rreze drite n jetn e m t zgjedhurit dhe m t dashurit nga t gjith Pejgambert, Resulu-llahut . Un jam njeriu q kam fat t madh dhe prjetoj knaqsi t madhe kur gjendem n shoqri me Resulullahun .

Dashuria ndaj tij ma ngroh zemrn dhe m jep fuqi e vullnet pr t jetuar, m jep kurajo q t mos humbas guximin, t mos ligshtohem dhe t mos rrshqas n abiset e errsirs. M mson t jetoj dhe t vdes n mnyr t denj, si antar i popullit m t zgjedhur, umetit t Resulullahut .

Lus Allahun q me shefatin e tij t mi fal mkatet. N fund do t them dika shkurtimisht pr mnyrn e puns

sime n kt libr:

Para se t filloja ta shkruaja kt punim, kam pasur n konside-rat se duhet t jet e nj vllimi mesatar. U kam ikur detajimeve t gjersishme, sikurse edhe shkurtimeve t pavlefshme. N shum vepra burimore t Sires kam hasur gjersi t madhe pr gjrat jo aq t rndsishme, prkatsisht pr ndodhit episodike, si dhe radhitje t lloj-llojshme t betejave, prandaj n raste t tilla jam prpjekur t jem i prpikt, me qllim q t arrij gjer tek e vrteta e sakt. Ngjarjet dhe ndodhit i kam vshtruar nga shum aspekte t ndryshme, prderisa nuk vendosa q n konturet e punimit tim t prfshihet ajo q sht m e qarta dhe, sipas mendimit tim, m e sakta.

I kam ikur komentimit t argumenteve, sepse kjo shpie n gje-rsi t panevojshme, por disa prej tyrei i kam theksuar, nga frika se lexuesi mund t habitej, ose kur kam vrejtur se t gjith autort, prkundr t s vrtets, kan ndjekur ndonj rrug tjetr.

O Allahu im, m prcakto pr t mira n kt bot dhe n botn tjetr. Ti vrtet je Ai q fal dhe Ai q meriton dashuri. Ti je Sunduesi i Arshit t lavdishm.

M 24. VII. 1396 h./ 23. VII. 1976 Safijju-R-Rahman El-Mubarekfuri Universiteti Selefik -Indi

Pozita e arabve dhe e popujve arab

13

POZITA E ARABVE DHE E POPUJVE ARAB

Siretu Resulullahu ose Jetshkrimi i Resulullahut sht inter-pretimi i vrtet i Shpalljes s Kuranit dhe i porosis t ciln Pejga-mberi ia komunikoi mbar njerzimit. Kjo Shpallje sht udhrrfyesi me t cilin Allahu i ka nxjerr njerzit nga errsira n drit, nga idhujtaria n besimin n nj Zot.

Prandaj, sht e pamundur t prfytyrohet n trsi fuqia ma-dhshtore e Shpalljes s Allahut , vetm nse krahasohet gjendja q i ka paraprir Shpalljes me gjendjen q ka rezultuar nga ndikimi dhe fuqia e saj. Nga ky aspekt sjellim kapitullin pr popujt arab dhe ndodhit historike para Islamit, e pastaj kapitullin mbi situatn historike t periudhs n t ciln paraqitet Muhammedi .

Pozita e arabve

Fjala El-Areb n gjuhn shqipe do t thot shkrettir, step, tok jopjellore, pa uj dhe pa bim. Me kt emr, q nga koht e lashta, sht quajtur Gadishulli Arabik, si edhe banort e ktij vendi, t cilt e kan atdhe.

Gadishulli Arabik nga perndimi kufizohet me Detin e Kuq dhe me nj pjes t Gadishullit t Sinajit, nga lindja me gjirin Arabik dhe me nj pjes t madhe t Irakut Jugor. N jug gjendet Deti Arabik, i cili sht vazhdim i Oqeanit Indian. N veri kufizohet me Sirin dhe me nj pjes t Irakut. Siprfaqja arrin deri n nj milion - nj milion e treqind mij milje katror. (rreth 3 milion km2) Gadishulli Arabik z nj vend shum t rndsishm gjeostrategjik n at pjes t bots.

Prbrja natyrore e toks sht zallore, pa kurrfar pasurish natyrore q do ti joshte t huajt ta kolonizonin kt vend. Prandaj Gadishulli Arabik ka mbetur i pamposhtur dhe i mbrojtur vetvetiu, q nga koht m t lashta e gjer m sot. Edhe banort e ktij Gadishulli kan qen gjithnj t lir dhe t pamposhtur, prkundr faktit se

14

ishin t kufizuar me fuqit m t mdha botrore t asaj kohe: me Bizantin dhe Persin.

Pozita strategjike e Gadishullit Arabik sht e rndsishme pr tr rajonin e Azis Juglindore. Gjendet midis dy kontinenteve t njohura me emrin Bota e Vjetr. Kufizimet nga toka dhe deti. Kufiri i tij veriperndimor sht port prej nga hyhet n Afrik, ndrsa kufiri verilindor sht els pr Evropn. Ana lindore u hap dern joara-bve, kshtu q lidhja me Indin dhe me Kinn sht njkohsisht edhe lidhja me Lindjen e Largt. Nga kufiri verior, ky Gadishull, lidhet me Lindjen e Afrt. Pr shkak t pozits s till gjeografike t Arabis, veriu dhe jugu i saj kan qen porte pr popujt e tjer, kan qen qendra tregtare, kulturore, arsimore, fetare dhe qendra t artit.

Popujt arab

Historiant i ndajn arabt n tri grupe sipas origjins: 1. Arabt El-Baide, ose arabt autokton t ktij Gadishulli, pr

prejardhjen e t cilve nuk ka t dhna t mjaftueshme me shkrim. Atyre u takojn fiset: Ad, Themud, Tasm (deg e fisit t zhdukur Ad n Jemen), Xhedis, Amlak dhe disa fise t tjera. Kta n realitet jan arabt beduin.

2. Arabt El-Aribe, t cilt jan me origjin nga Jareb bin Jesh-xhel bin Kahtani, andaj quhen edhe arab Kahtanije.

3. Arabt El-Mustarebe, t cilt e kan origjinn nga Ismaili, dhe quhen arab Adnanije.

Arabt Kahtanije ose El-Aribe, kan ardhur nga jugu i Arabis. Djepi i tyre sht Jemeni. Familjet e tyre jan degzuar me lidhje martesore dhe dy nga fiset m t njohura jan:

a) Humejr, me familjet m t njohura: Zejdull-Xhumhur, Ku-daat dhe Sekasik;

b) Kehlan, me familjet m t njohura: Hemdan, Enmar, Tajj, Midhhaxh, Kinda, Laham, Xhidham, El-Ezd, El-Evs, El-Hazrexh, ndr-sa pasardhsit e Xhefnit kan qen sundimtar t Shamit, prkat-sisht t Siris, t Palestins dhe t Jordanis. Fisi Kehlan nga Jemeni sht shprngulur n t gjitha viset e Arabis, menjher pas shpr-thimit t pends Arim. U bn tregtar t njohur, por tregtia u dsh-toi pasi Bizanti zaptoi rrugn detare, ndrsa rruga toksore u rrnua pas pushtimit t Egjiptit dhe t Siris.


15

Fiset jetonin kryesisht n marrdhnie t mira, por ngandonj-her edhe t kqija. Ndrkaq, gjithnj garonin se cili do t ishte m i miri dhe cili do t fitote fam m t madhe. Ndrmjet tyre gjithnj mbretronte fryma e rivalitetit. Ndodhte q mes tyre t formonin edhe lidhje gjaku me an t martesave, si ka ndodhur me Humejrt dhe me Kehlant. Populli Kehlan sht shprngulur n t katr ant, prej tyre rrjedhin kto katr grupe t pasardhsve:

1. El-Ezdt

Sipas mendimit t kryeparit t tyre, Umran b. Amrit, ata u shprnguln n t gjitha ant. Udhtuan nga Jemeni n veri t Ara-bis. Njihen edhe vendet ku jan vendosur pas shprnguljes s fundit. Thalebe b. Amr El-Ezdi vajti n Hixhaz dhe vendoset midis vendeve Thalebije dhe Dhi-Kar. Kur iu rrit i biri, u forcua dhe e mori botn n sy. Arrin t vendoset n Medin. Pasardhsit e tij jan: El-Evs, El-Hazrexh, djemt e Harith b. Thalebit.

Harith b. Amri, nga fisi Huzaah, ndahet prej tyre dhe arrin n rajonin e Hixhazit. Vendoset n rrugn Edh Dhahran. Fisi i tij, pasi pushtoi Haremin dhe Mekn, i zgjodhi kto si vendbanime pr vete, ku prej andej dboi Xherahimt, banort e lasht autokton. Amran b. Amri shkoi n Amman (Jordani), ku vendoset me familjen e vet.

Xhefre b. Amri shprngulet n Sham, ku mbetet t jetoj me fa-miljen e vet. Prej tij rrjedhin mbretrit e Gassanit, t cilt e marrin emrin nga uji Hixhaz (pus midis Remeit dhe Zeabetit), ku qe edhe vendbanimi i tyre i par, para se t shkonin n Sham.

2. Lahamt dhe Xhedhamt

Nga fisi i par sht pasardhsi Nasr b. Rebia, nga i cili rrje-dhin mbretrit e Menadhirit n Hajr.

3. Benu Tajjt

Pas shkuarjes s El-Ezdve, Benu Tajjt nisen pr n veri. Ven-dosen n dy kodra, Exha dhe Selma, andaj q t dyjat i quajtn kod-rat e Tajjit.

4. Kindamt

Ata vendosen n rajonin e Bahrejnit, pastaj u detyruan me dhun ta braktisnin kt vend. Shkojn n Hadramevt e pastaj edhe n Nexhd, ku formojn nj shtet me rndsi t madhe strategjike, por ky shtet s shpejti shkatrrohet pa ln kurrfar gjurme. Kin-

16

damt i takojn fisit Kudaat me origjin nga Humejri, megjithse ka mendime t ndryshme pr origjinn e tyre. Ata, pas braktisjes s Je-menit, vendosen n shkrettirn e Irakut.2

Arabt Mustar Ebe Ata rrjedhin nga strgjysh Ibrahimi , me origjin nga viset ira-

kiane, saktsisht nga qyteza Ir e cila ndodhej n bregun pern-dimor t lumit Eufrat, n afrsi t Kufs. Grmimet dhe trashgimia e ktij vendi t rndsishm historik jan prshkruar hollsisht dhe ruhen n libra. Po ashtu jan ruajtur edhe shnimet mbi origjinn e familjes s Ibrahimit dhe pr ndodhit shoqrore e fetare t asaj kohe.3

Nga historia sht e njohur se Ibrahimi sht shprngulur nga vendi Ir n vendin Haran apo Hiran, prej kndej ka shkuar n Pa-lestin. Palestinn e ka zgjedhur si qendr pr ushtrimin e misionit t vet, por udhtonte prkohsisht n vende t tjera e prsri kthe-hej aty.4

Burimet prmendin se nj her ka udhtuar n Egjipt te faraoni, i cili sht orvatur ti bnte intrig dhe ligshti gruas s tij, por Allahu kt intrig ia ktheu atij. Faraoni vren se sa e devotshme ishte Sara ndaj Allahut , andaj ia jep vajzn e vet, Haxheren, si shrbtore.5 Sara e merr Haxheren n shrbim, pastaj e marton me Ibrahimin .6 Kshtu Haxherja bhet gruaja e dyt e Ibrahimit , me kt rast dshton intriga e faraonit.

Ibrahimi kthehet n Palestin dhe Allahu nga Haxherja i dhuron Ismailin. Sara, gruaja e tij e par ishte xheloze, andaj prpi-qej tia mbushte mendjen q ta linte Haxheren dhe fmijn e saj t vogl, Ismailin. Ai nuk deshi t ndahej nga Haxherja, por pr ti plotsuar dshirn Sars, e drgon kt n Hixhaz dhe q t dy i la n nj lugin jopjellore, afr shtpis s Shenjt Bejtul-Muharrem, e

2 M gjersisht pr kto fise dhe dyndjet e tyre t shikohet: Tarihu umemi-l-Arebi nga

Hudariu: I/11-13; Kalbu xhezireti-l-Arebi, f. 231-235. Burimet historike dallojn shum rreth datave dhe shkaqeve t ktyre dyndjeve. Jemi prpjekur q n baz t argumenteve t marrim at q konsiderojm se sht e sakt. 3 Tefhimu-l-Kurani nga Mevdudi: I/553-556.

4 Vepra paraprake: I/108

5 sht e njohur se Haxherja ka qen robresh e bler, e cila ka jetuar te faraoni.

Mirpo, n nj studim m t gjat, dijetari i madh Muhammed Sulejman El-Mensur, ka ardhur n prfundim se ajo ka qen e bija e faraonit. 6 Tefhimul-Kurani: II/34.


17

cila asokohe ekzistonte n formn e nj grumbulli t ngritur prej gursh e rre, t ciln her pas here e rrihte era nga t dyja ant.

Ibrahimi i la kta nn hijen e nj palmeje, n afrsi t Zem-zemit t sotm, i cili nuk ekzistonte atbot. Ky vend ndodhet n maj t Mesxhidul-Haramit t sotm. N kohn e Haxheres, e tra ka qen shkrettir. U la ushqim dhe uj e pastaj u kthye n Palestin.

Haxherja dhe djali i saj i vogl qndruan disa dit n shkret-tir, derisa iu harxhua ushqimi dhe uji. Pastaj, me vullnetin e Allahut , uji filloi t buronte nga rra - burimi Zem-zem, i cili ua shoi etjen dhe njkohsisht u b burim i jets s tyre.

Rrfimi pr Haxheren dhe pr Ismailin sht i gjat dhe i njohur.7 Atbot aty arrin fisi Jemanit, i quajtur Xhurhum, apo brezi i

dyt i tyre, dhe me lejen e Haxheres, nns s Ismailit, u vendosn n truallin rreth Zem-zemit. Thuhet se fisi Xhurhum m par ka jetuar n shpatinat e maleve t Meks s sotme. Buhariu, n kolek-sionin e vet t haditheve, thot qart se ky fis sht vendosur n ra-jonin e Meks s sotme pas Ismailit, para moshs madhore t tij, se ata zbrisnin nga malet n kt lugin, por n munges t ujit nuk ishin vendosur aty m hert.8

Ibrahimi her pas here vinte n Mek pr t vizituar familjen e vet t braktisur. Nuk dihet saktsisht numri i ktyre udhtimeve, por historia ka shnuar katr. Allahu prmend n Kuran se Ibrahi-mi kishte ndrruar se duhej ta therte (flijonte) djalin e tij, Ismai-lin, andaj kur deshi ta bnte kt, Allahu tha: Dhe, kur ata t dy u dorzuan, e ai e shtriu me ball prtok, Ne e thirrm: O Ibrahim! Ti e realizove ndrrn! Ne, me t vrtet, kshtu i shpr-blejm ata q bjn vepra t mira. Kjo, me t vrtet, ishte nj sprov e qart! Dhe Ne e shpaguam at me nj kurban t madh... (Es-Saffat: 103-107).

N Gjenez, n librin e par t Dhiats s Vjetr, thuhet se Is-maili ishte trembdhjet vjet m i madh se Ishaku. Tregimi dsh-mon se kjo ka ndodhur para lindjes s Ishakut, sepse lajmi i par pr Ishakun prmendet pas rrfimit t shkruar n trsi mbi Ismailin. N kt rrfim prmendet s paku nj udhtim i Ibrahimit para mo-shs madhore t Ismailit, ndrsa tri udhtime t tjera i prmend Buhariu, transmetuar nga Ibni Abbasi r.a., e ky drejtprdrejt nga Resulullahu .9

7 Sahihu-l-Buhari: Kitabul-Enebija: I/474, 475.

8 Sahihu-l-Buhari: I/475.

9 Sahihu-l-Buhari: I/475, 475.

18

Ismaili rritet dhe bhet nj djalosh i bukur e i pashm. Gjuhn arabe e mson nga fisi Xhurhum. Kta e plqejn shum, andaj e martojn me nj vajz nga fisi i tyre. Ndrkoh i vdes nna dhe Ibrahimi u nis nga Palestina pr t vizituar Haxheren dhe t birin, Ismailin.

N Hixhaz arrin pas martess s Ismailit. E krkon Ismailin n shtpi, por nuk e gjen, aty takon vetm bashkshorten e tij, me rast e pyet pr Ismailin, si ishte dhe si jetonte. Ajo i ankohet pr varfri, e Ibrahimi e porosit at q ti thoshte Ismailit ta ndrroj pragun e shtpis. Ismaili e kupton porosin e babait dhe ndahet nga kjo grua e martohet me nj tjetr, me t bijn e Mudad b. Amrit, kryeparit t mom t fisit Xhurhum.10 Pas ksaj martese t Ismailit, Ibrahimi prsri vjen pr vizit dhe prsri nuk e gjen Ismailin n shtpi, andaj e pyet gruan e tij se si sht dhe si jeton. Ajo falnde-roi Allahun pr do gj, e ai porosit Ismailin q ksaj radhe t pr-forcoj pragun e shtpis. Pastaj Ibrahimi kthehet n Palestin.

Ibrahimi vjen pr t tretn her dhe e gjen Ismailin duke mprehur shigjeta nn kurorn e nj druri, afr burimit Zem-zem. Nisen drejt njri tjetrit, sikur djali ndaj babs ashtu edhe baba ndaj djalit. Takimi i tyre m n fund u b pas nj kohe shum t gjat. Babai plak e kishte t vshtir ti fshihte lott e gzimit para birit t vet, edhe i biri i ndershm dhe i mir nuk mund ta fshihte gzimin para tij. Nj koh ata qndruan s bashku. Ksaj here hodhn theme-let mbi t cilat ngritn Kaben. Ibrahimi u komunikoi njerzve ta kryenin haxhin, ashtu si kishte urdhruar Allahu .

Allahu i dhuroi Ismailit dymbdhjet djem. Djemt e tij quhe-shin: Nabit apo Nabajot, Kajdar, Edbail, Mibsham, Mishmaa, Dev-men. Misha, Hudad, Jetmen, Jatur, Nefis dhe Kajdeman.

Prej tyre u shtuan dymbdhjet fise. N fillim q t gjith qndronin n Mek. Merreshin me tregti. Udhtonin rrugve tregtare n relacionin prgjat Jemen-Sham-Egjipt dhe anasjelltas. Pas nj-far kohe kto fise shprngulen n mbar Arabin, madje edhe jash-t saj. Shum prej tyre harrohen, prve fiseve Nabit dhe Kajdar. N veri t Hixhazit lulzoi kultura e El-Enbatve. Ky popull krijoi nj pushtet t fort, t cilit iu nnshtruan fiset prreth. Kryeqendrn e kishin n Batra. Askush nuk guxonte tu kundrvihej, gjersa erdhn bizantint, t cilt i nnshtruan.

Profesor Sulejman En-Nedeviu, n studimin e vet shkencor, pa-rashtron mendimin se prijsit e fisit Gassan (Gassasin), sikurse edhe 10

Kalbu-xhezireti-l-Arebi: 230.


19

ensart nga fisi El-Evs dhe El-Hazrexh, nuk e kan prejardhjen nga kahtant, por nga familja e Nabit b. Ismailit, kt e dshmojn gjur-mt e tyre historike n ato vende.11

Bijt, prkatsisht pasardhsit e Kajdarit, kan mbetur n Me-k, ku edhe jan familjarizuar. Brezit t tyre i takojn Adnani dhe i biri i tij, Meadi. Nga ky i fundit arabt Adnanij kan mbajtur n mend origjinn e vet. Adnani sht gjyshi i njzetenjt n brezin familjar t Resulullahut . sht shnuar se Resulullahu gjat pr-mendjes s origjins s vet, ka ardhur gjer tek Adnani, e ather sht ndalur duke thn: As shkruesit nuk do t ishin t sigurt pr baban para Adnanit. N t kaluarn ai nuk ka shkuar m larg se Adnani. Me kt pajtohen edhe shum dijetar, andaj n origjinn e Resulullahut nuk shkojn prtej Adnanit, duke u bazuar n hadi-thin e prmendur. Ata thon se nga Adnani e gjer tek Ibrahimi ekzistojn dyzet brezni.12

Pasardhsit e Meadit jan shtuar nga i biri i tij Nezari, i vetmi pasardhs i tij mashkull. Ai ka pasur katr djem, nga t cilt rrjedhin katr fise: Ijjad, Emmar, Rebiah dhe Mudar. Dy t fundit jan nume-rikisht t mdha dhe t njohura n histori pr nga fama dhe autori-teti.

N kohn paraislamike, nga fisi Rebiah, doln personalitete t rndsishme historike. Kta jan: Esed b. Rebia, Abdul-Kajsi, dy djemt e Vailit: Bekri dhe Taglubi, pastaj Hanife etj.

Populli Mudar, me lidhje martesore dhe numerikisht i shumt, u nda n dy fise t mdha: Kajs b. Mudar dhe Ilijas b. Mudar. Nga Kajs b. Mudari pasojn fiset: Benu Sulejm, Benu Havazin, Benu Gaffan, ndrsa nga Gaffant jan: Abesi dhe Dhubjan Eshxhi dhe Gani b. Easari.

Nga Ilijas b. Mudari pasojn: Temim b. Merre, Hudhejf b. Mudrike, Benu Esed b. Hudhejme dhe pasardhsit e Kenaneh b. Hudhejmes.

Nga Kenaneti pasojn kurejsht, si jan djemt e Fihr b. Ma-lik b. Nadar b. Kenanetit. Kurejsht me koh u ndan n shum fise, e m t njohurat jan: Xhuhm, Sehm, Adijj, Mahzum, Tejmi, Zehra, ndrsa pasardhsit e Kussaj b. Kelabit jan Abduddar b. Kussaji, Abdu Menaf b. Kussaji dhe Esed b. Abdul-Uzza b. Kussaji.

Fisi Abdu Menaf degzohet n katr familje: Abdu-sh-Shems, Neufel, El-Muttalib dhe Hashim. Prej familjes Hashim, Allahu zgjo-dhi Pejgamberin ton, Muhammedin , djalin e Abdullah b. Abdul-

11

Tarihu erdi-l-Kurani: II/78-86. 12

Rahmetun li-l-alemin: II/7, 8, 14, 15, 16 dhe 17.

20

Muttalib b. Hashimit.13 Resulullahu ka thn: Allahu e ka zgje-dhur Ismailin nga bijt e Ibrahimit, Kenanin nga bijt e Ismailit, kurejsht nga bijt e Kenanit, ndrsa nga kurejsht ka zgjedhur Benu Hashi-mitt, e mua nga Benu Hashimitt.14

Transmetohet nga Abbas b. Abdul-Muttalibi, i cili ka thn: Resulullahu ka thn: Allahu i ka krijuar krijesat, e mua m ka zgjedhur me origjin nga brezi m i mir, nga fisi m i mir dhe nga familja m e mir. Un jam, pra, m i miri si nga virtytet ashtu dhe nga origjina.15 Kur u zgjerua fisi Adnanit, ata u shprndan n tr Arabin. Jan vendosur npr shpatie t kodrave dhe npr lugina pjellore. Pasardhsit e Bekr b. Vailit, Abdul-Kajsit, dhe pasardhsit e Temimit u vendosn n Bahrejn dhe mbetn aty.

Fisi Benu Hanife b. Sad b. Ali b. Bekr u vendos n Jemame dhe n qytezat prreth, ndrsa pasardhsit e tjer t Bekr b. Vailit u vendosn n trevat prej Jemames n Bahrejn, gjer te portet Sejf dhe Kazimet n bregdet dhe n shpatiet e rajonit Sevad n Irak. Fisi Taglib u vendos n luginn e lumit Eufrat. Disa familje kan jetuar s bashku me fisin Bekr. Fisi Benu Temim u vendos n fshatrat e Bas-rs. Benu Sulejmt (Selimt) mbetn n afrsi t Medins n lugi-nn Vadil-Kura dhe Hajber n lindje t Medins deri te dy kodrat (Xhebe-lejn), t cilat shtrihen deri n El-Xherre. N Taif u vendos fisi The-kaf, kurse fisi Havazin, n lindje nga Meka, n shpatiet e Evsasit n rrugn midis Meks dhe Basrs. Benu Esedt u vendosn n pjesn lindore t Tejmit dhe n perndim nga Kufa, mes tyre ishin shtpit e Buhtur b. Tajjit. Largsia prej tyre gjer n Kufe ishte pes dit ecje n kmb. Dhubjani u vendos midis Tejmit dhe Havranit. Fami-lja e Kenanit mbeti n Tuham, ndrsa Mekn dhe luginn e saj e banuan kurejsht, t cilt, pasi ishin t prar, i bashkoi Ata-Kus b. Kulabi, q i bri t njohur e me fam qysh para Islamit.16

13

Muhadaretu tarihi-Umemi-l-islamijjeti, nga El-Hudariu: I/14 dhe 15. 14

Transmeton Muslimi nga Vail b. El-Eskau, II/245 dhe Tirmidhiu: II/201. 15

Tirmidhiu, n kapitullin pr vlerat e Resulullahut e: II/201. 16

El-Hudariu: I/15 dhe 16.

Pushteti dhe udhheqja mbi arabt

21

PUSHTETI DHE UDHHEQJA TEK ARABT

Meqense duhet t flasim pr gjendjen e arabve para Islamit, vendosm t japim nj pasqyr t shkurtr t historikut arab, shtetit dhe besimit t tyre, n mnyr q ti kuptojm m leht ngjarjet dhe ndodhit e jashtzakonshme n kohn e shpalljes s Islamit.

Gjat kohs s shpalljes s Islamit, n Gadishullin Arabik mbret-ronin dy shtresa shoqrore:

a) Mbretrit e kurorzuar, t cilt nuk gzonin pavarsi; b) Paria dhe udhheqja e fiseve, t cilt i gzonin t gjitha pri-

vilegjet, sikurse dhe mbretrit, por, ndryshe nga shumica prej tyre, ata ishin t pavarur. Rrallher kryepart e fiseve i nnshtroheshin mbretit. Mbretrit e kurorzuar ishin sundimtart e Jemenit, pastaj sundimtart e familjes Gassan dhe sundimtart e El-Hajrit. Sundim-tart e tjer t Gadishullit Arabik nuk kishin kuror.

Pushteti n Jemen

Populli m i vjetr i Jemenit sht populli sebe. Ata u takojn arabve Arebe. Pr ta kemi msuar mjaft nga grmimet arkeologjike t Evrit rreth shekullit XXV para lindjes s Isait , ose para ers s re. Shkalln e lart t qytetrimit e kan arritur n shekullin XI p.e.r.

Epokn e sundimit t tyre mund ta ndajm n katr etapa: 1. Kjo periudh arrin t shnohet gjer n vitin 650. p.e.r. Sun-

dimtart e ksaj periudhe jan quajtur Sebejt e Fort. Kryeqendra e tyre ka qen qyteti Sarvah, grmadhat e t cilit

gjenden nj dit udhtimi nga qyteti Mareb ose Harib. N kohn e sundimtarve sebeit kishte filluar ndrtimi i pends s famshme, t njohur me emrin Seddu Mereb, e cila kishte rndsi t madhe historike pr Jemenin. Dihet se Sebejt kan qen pushtues t m-dhenj, prandaj gjat kohs s sundimit t tyre kan pasur shum koloni n Arabi dhe jasht saj.


22

2. Periudha e dyt nga viti 650. p.e.r. N kt periudh mbre-trit mohuan emrin Sebejt e Fort dhe u quajtn Mbretrit nga Sebeja. Si kryeqytet caktojn Marebin, n vend t Sarvahit, grmadhat e t cilit ekzistojn gjashtdhjet millje larg nga ana lindore e Sanit.

3. Periudha e tret zgjat prej vitit 115 p.e.r. e gjer n vitin 300 t ers s re. Seben e sundojn Himjert, t cilt pushtojn qy-tetin Rejdan, e bjn kryeqytet t vetin dhe e riemrtojn me emrin Dhaffar. Grmadhat e Dhaffarit ekzistojn n kodrn Midver afr Jeremit.

Q nga kjo periudh, Sebeajt dhe shteti i tyre fillojn t dobsohen dhe t bijn n dekadenc. Ata humbn tregun n veri t Hixhazit, kshtu q u shkatrrua tregtia e tyre. Ndrkoh Bizanti, pasi pushtoi Egjiptin, Sirin dhe Shamin, mbizotron me tregtin detare dhe me tregun e Hixhazit verior. Edhe prleshjet ndrfisnore ndikojn n shkatrrimin e rrjetit tregtar t Sebejve. T gjitha kto ndikuan edhe n shprnguljen e shpejt t familjes Kahtan, t cilt filluan t emigrojn n vise t ndryshme t Arabis.

4. Periudha e katrt zgjat nga viti 300. i ers s re e gjer n prhapjen e Islamit n Jemen. Kjo periudh sht e shnuar me pr-mbysje, konflikte dhe me luftra qytetare, q u mundsuan t huaj-ve ti nnshtrojn ata dhe ti ln pa liri.

N kt koh Bizanti hyn n Aden, dhe abisinasit me ndihmn e tyre pushtojn Jemenin, pr t parn her n vitin 340, duke shfry-tzuar prleshjet ndrmjet fiseve Hemdan dhe Himjer. Pushteti i abisinasve zgjati gjer n vitin 378, pastaj Jemeni fitoi prsri pavar-sin.

Ndrkaq, atbot n pendn Mareb fillojn t paraqiten pla-saritje, e cila s shpejti shprtheu dhe shkaktoi prmbytje t madhe. Pr kt prmbytje na flet Kurani a.sh., si flet edhe pr prmby-tjen e qytetit Irem, q ka ndodhur n vitin 450 apo 451. Nga kjo katastrof e madhe rrnohet qyteti Amran dhe banort detyrohen t arratisen, duke e braktisur at.

N vitin 523, udhheqsi hebraik Dhu-Nuvas, prgatit ushtrin e vet dhe niset n nj fushat t madhe kundr t krishterve t Nexh-ranit. Ai orvatet q ti kthej me presion nga Krishterimi. Pasi ata refuzojn ta bjn kt, ai urdhron t hapen hendeqe dhe aty t hidhen t krishtert dhe t digjen t gjall. Pr kt ngjarje flet Kurani n suren El-Buruxh. Allahu thot:

Mallkuar qofshin ata q kan hapur hendeqe. (El-Buruxh: 4)


23

Kjo ka qen periudha e deprtimit t vrullshm t Krishterimit n Lindje, kjo val prfshin edhe Arabin. Kjo ishte periudh e ndritshme e Perandoris Romake, e cila zgjerohej me t shpejt.

Bizantint i ngritn abisinasit, ua prgatitn anijet dhe drguan afro shtatdhjet mij lufttar q t zbarkojn n Arabin Jugore.

Kshtu abisinasit e krishter pushtojn Jemenin pr t dytn her n vitin 525 nn udhheqjen e Orijatit. Orijati mbetet n Je-men, i kurorzuar nga mbreti i Abisinis, gjersa e zvendsoi Ebrehe-ja, mkmbsi abisinas n Jemen, i cili ishte njri nga komandantt e Orijatit.

Ebreheja sht njeriu q nisi ushtrin me elefantin q t rrnoj Kaben. Ky dhe ushtart e tij jan t njohur n histori me emrin Ashabu-l-fil, ose pronart e elefantit. (Pr ngjarjen me elefantin do t bhet fjal m posht).

Pas ngjarjes me elefantin, Jemenasit krkojn ndihm nga per-siant, t cilt i mundin abisinasit dhe i przn nga vendi i tyre. Ather, n vitin 575 fitojn pavarsin nn udhheqjen e Mead Jekrebit. Me t mbetn disa abisinas si shrbtor, ose si roje t Meadit. Pas vdekjes s tij pushon sundimi i jemenasve. Atbot sunduesi persian, Kisra, emron mkmbsin e vet n Sanae dhe shpall Jemenin si provinc persiane. Kshtu, n Jemen ndrrohen mkmbsit persian njri pas tjetrit, gjer n vitin 638, kur Badhani pranon fen islame. Me kalimin e tij n Islam, n Jemen pushon sundimi persian.17

Pushteti n Hira

Persiant sundonin Irakun dhe zonat e tij kufitare, sidomos gjat sundimit t Karashit t Madh, prej vitit 559 gjer n 527 p.e.r. Askush nuk i trazonte gjersa nuk ua tund fronin Aleksandri i Maqedonis, n vitin 326 p.e.r.

Ai futi prarje mes tyre, e pastaj n Irak sunduan mbretrit Ta-vaif, pushteti i t cilve zgjati gjer n vitin 230 p.e.r.

N kohn e ktyre sundimtarve, kahtant migrojn dhe push-tojn shpatet pjellore t Irakut. Me ata u bashkuan edhe disa grupe

17

Prkitazi me kto ngjarje, m gjersisht, shih n veprn: Tefhimu-l-Kurani: IV/195-198, si dhe n Tarihu erdi-l-Kurani: I prej faqes 133 e gjer n fund t librit. Shum autor t Sires kan mendime t ndryshme rreth datave t ndodhive histo-rike, kurse disa orientalist mendojn se kto jan vetm tregime mitologjike.


24

adnanijsh, kshtu q i zmbrapsn mbretrit Tavait n luginn e Eufratit.

Persiant e rimorn pushtetin n kohn e Erdishirit, themeluesit t shtetit sasadin, n vitin 226 p.e.r. Ai i bashkoi persiant dhe rob-roi arabt, t cilt jetonin n pjest kufitare t mbretris s tij. Ky ishte shkaku q fisi arab Kudaat t trhiqej prej ktyre viseve dhe t vendosej n Sham.

Gjat kohs s sundimit t Erdishirit, n rajonin e Hiras sun-donte Hudhejme El-Vedahi. Ky njkohsisht ishte sundimtar i arab-ve t tjer, t cilt jetonin n shkrettirn irakiane, si dhe t fiseve Rebiah dhe Mudar.

Erdishiri pa se nuk mund t sundonte drejtprdrejt n Arabi, dhe se nuk do t mund ti ndalte arabt nga sulmet e tyre n viset kufi-tare t mbretris s vet, prandaj vendosi q si sundimtar t emron-te nj arab, i cili do t ishte besnik ndaj tij. Kshtu, arabt do t ishin t mirpritur n luft kundr Bizantit. Arabt e Irakut do t kishin prparsi ndaj arabve t Shamit, t cilt tanim ishin nn sundimin e Bizantit.

Mbreti i Hiras, Hudhejme, gjithnj e mbante t prgatitur nj et kalorsie pr shuarjen e kryengritjeve. Ai vdiq n vitin 268 t ers s re.

Pas vdekjes s Hudhejmes, n Hira sundonte Amr b. Adijj b. Safr El-Lahmi, sunduesi i par nga Lahmitt. Ky qndroi n pushtet derisa persiant i vendosn Kubadh b. Ferjuzin. N kohn e tij shfa-qet Mazdaku, i cili filloi t propagandoj dshirn e madhe pr liri (liberalizm). Ithtar i tij ishte Kubadhi, si dhe shum shtetas t tjer. Kubadhi i drgoi sunduesit t Hiras, Mundhir b. Mause-Semait, nj ftes q ti bashkohej ksaj lvizjeje dhe t pranonte iden e tij. Ky e refuzoi kt ftes, pr ka Kubadhi e shkarkoi nga pushteti, e n vend t tij emroi El-Harith b. Amr b. Haxher El-Kindijjin, i cili iu prgjigj ftess s tij.

Kubadhi, pas vetes la n pushtet Kisra Enu Shirevahin, armikun m t madh t liris, i cili vrau Mazdakun dhe shum ithtar t tij, e pastaj e ktheu Mundhirin sundimtar t Hiras. Gjithashtu, ka dashur q ta nnshtroj edhe El-Harith b. Amrin, por ky ikn te fisi Kuleb dhe aty mbetet gjer n vdekje.

Sundimi i Mundhirit vazhdoi nj koh t gjat, sepse at e tra-shgonin trashgimtart e tij. Kjo ishte dinasti e vrtet. Me t ar-dhur n post Numan b. Mundhiri, Kisra zemrohet me t dhe (pas nj shpifjeje spiunimi q ia bn Zejd b. Adijj El-Ibadiji) e fton n


25

kryeqendrn e vet. (Numani largohet fshehtazi dhe shkon te Hani b. Mesudi, kryetari i fisit El-Shejban, t cilit i l n ruajtje familjen dhe pasurin e vet). Pastaj shkon te Kisra, i cili e hedh n burg dhe aty mbetet gjer n vdekje.

N vend t tij, pr sundimtar t Hiras, Kisra emron Ijjas b. Kabist El-Tajjin, duke e urdhruar q t krkonte nga Hani b. Mes-udi tia dorzonte at q gjendej tek ai. Mirpo, Hani kt e refuzon kategorikisht, prandaj Kisra i shpall luft. Ai prgatiti me shpejtsi kmbsorin e kalorsin dhe i vrsulet Ijjasit. Mes dy ushtrive zhvillohet nj luft e ashpr n Dhi-Kar. Benu Shejbant korrin fitore t madhe, t ciln persiant nuk mund ta mohonin. Kjo ishte hera e par q arabt dalin fitues kundr t huajve. Kjo ka ndodhur menj-her pas lindjes se Resulullahut , i cili u lind tet muaj pas emrimit t Ijjas b. Kabisit sundues t Hiras. Ndrkaq, pas Ijjasit, Kisra rivendos prsri pushtetin e vet dhe prsri emron nj mkmbs arab nga familja e Lahmit. Prej Lahmitve, pushtetin e mori El-Mundhiri, i njohur me pseudonimin Marur, i cili sundoi vetm tet muaj. At e mposht Halid b. Velidi me ushtrin muslimane.18

Pushteti n Sham

N periudhn kur arabt dyndeshin n mnyr masive, n Sham arriti familja Kudaat dhe vendoset aty. Ata ishin me origjin nga Sulejh b. Helvant, prej t cilve rrjedhin Dexhxham b. Sulejtt, fisi m i njohur me emrin Dexhxhaim.

Bizantint i prdornin kta si mburoj e gjall nga sulmet to-ksore t arabve, dhe si mbrojtje e fort kundr persianve. Ndrkoh kta morn pushtetin nga bizantint, ku edhe sunduan nj koh t gjat. Sundimtari m i njohur Dexhxhaim ka qen Zijad b. El-Hubevleti. N histori, sundimi i tyre prmendet prej fillimit deri n mbarim t shekullit t dyt t ers s re. Ata pushojn s sun-duari pas ardhjes s Ali Gassanve, familja q i mposhti Dexh-xhaimt, prandaj bizantint i emronin kta si sundimtar t ara-bve t Shamit. Udhheqsi i tyre ka qen Devmet Xhendeli.

Sundimtart Gassan n Sham jan emruar si mkmbs t mbretrve bizantin gjer n shprthimin e betejs s Jermukut, n vitin 13 hixhrij. Mbreti i tyre i fundit, Xhebel b. Ejhami, i nnshtro-

18

Tahiru-l-alemi-l-Islami nga Hudariu: I/29-32.


26

het Islamit n kohn e Umer b. Hattabit , sundimtarit t besimdrej-tve.19

Pushteti n Hixhaz

Ismaili ka qen personaliteti m i shquar n Mek dhe kryetari i prhershm i Kabes gjat tr jets s vet.20 Ai ka jetuar 137 vjet.21 Pastaj kt e zvendsojn t bijt, Nabiti, m von Kajdari e disa thon Akisi.

M pas, Mekn e udhheqi gjyshi i tyre, Medad b. Amr Xhur-humi. Kshtu q e tr qeverisja e Meks ishte n duart e tyre. Bijt e Ismailit kan qen t nderuar dhe me fam n saj t autoritetit t babs dhe gjyshit t tyre, ndrtuesve t Kabes, por ata nuk kan pasur pushtet mbi Mekn.22

Kaluan shum koh, e pasardhsit e Ismailit nuk patn fatin t kishin ndonj pozit t lart n pushtet. Ata dalngadal harrohen, prderisa nuk dobsohen Xhurhumt, para ardhjes s Buhatanaserit. Qysh ather mbi qiellin mekas filloi t ndrionte ylli politik i adna-nijve, si do t tregojn edhe ndodhit e ardhshme. Veanrisht kjo shihet n luftn e Buhatanaserit kundr arabve n Dhate Irk. Koma-ndanti i arabve n kt luft nuk ka qen nga Xhurhumt.23

Bijt e Adnanit shprndahen npr Jemen n kohn e lufts s Buhatanaserit, n vitin 587 p.e.r.

Barmijahu dhe Meadi nisen pr n Sham kundr dshirs s Buhatanaserit, prandaj ky shtoi presionin e vet e Meadi kthehet n Mek. Nga xhurhumt takon vetm Xhershem b. Xhelhemetin dhe martohet me bijn e tij, Muanaten, e cila lind, Nezarin.24 Pas ksaj ndodhie gjendja e xhurhumve keqsohet. Jeta e tyre bhet gjithnj e m e vshtir, prandaj fillojn t ushtrojn dhun ndaj vizituesve t Meks dhe lejojn shprndarjen e pasuris s Kabes. 25 Kto ngjarje i hidhrojn dhe i pezmatojn adnanijt. Kur fisi Huzaah erdhi n Meri Dhahran dhe pa se adnanijt iknin nga xherahimijt, shfrytzuan rastin dhe mbetn n pushtet n saj t tyre, t cilt u

19

Libr msimi Tarihu-l-alemi-l-Islami: I/34. Erdul-Kurani, II/80-82. 20

Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 230-237. 21

Sifru-l-tekvim 17:25 Gjeneza Libri i Dhiats s vjetr. 22

Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 230-237, Ibni Hisham: I/111-113. Ibni Hishami shkruan se me Mekn ka udhhequr vetm njri nga djemt: Nabiti. 23

Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 230. 24

Rahmetun li-l-Alemi, II/48. 25

Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 231.


27

kthyen ti ndihmojn Huzaatt. M s shumti u kishte ndihmuar Benu Bekr b. Abdu Menaf b. Kenaneti. Ata i sulmojn xhurhumt duke i przn larg Meks, kshtu qyteti ra n sundimin e tyre, n gjysmn e shekullit t dyt t ers s re. Kur fisi Xhurhum mori rru-gn e mrgimit, ata m par fshehn n pusin Zem-zem ca gjra me vler nga Kabja, ku i mbuluan mir n mnyr q t mos dukeshin.

Ibni Ishaku thot: Amr b. Harith b. Mudadi, nga fisi Xhurhum26, braktisi Mekn duke fshehur n pus dy kaproj t art27 dhe Haxherul-esvedin (gurin e zi), kurse ai dhe suita e tij vajtn n Jemen. Ishin tejet t dshpruar pr shkak t braktisjes s Meks dhe lnies s pasuris s vlefshme aty. Periudha e Ismailit n histori njihet rreth shekullit XX para ers s re, sipas ksaj xhurhumt kan qndru-ar n Mek n shekullin XXI, ndrsa pushteti i tyre ka lulzuar ofro njzet shekuj.

Huzaatt fitojn pavarsin n Mek dhe nj pjes t pushtetit ua marrin Benu Bekrve, kurse fisi Mudar ka pasur tri detyra, prka-tsisht tri leje gjat kohs s haxhit.

E para: Ti drejtojn njerzit, haxhilert, nga Arafati n Muzde-life dhe t lejojn kthimin e tyre nga Minna n Mek. Kt e bnin njerzit e Benu Gavh b. Merit nga familja e Ilijas b. Mudarit. Ata e kan pasur ofiqin Suf, q do t thot npunsit e Kabes.

Rndsia e lejes qndronte n at se asnjri nga haxhilert nuk ka guxuar ti gjuante guralecat prderisa kt m par nuk e bnte Sufa. Pasi gjuante ai, kt e bnin edhe haxhilert e tjer. Kur e prfundonin gjuajtjen dhe niseshin pr n Minne, Suft qndronin n Akaba dhe pritnin t kalonin t gjith haxhilert. Pas ndrprerjes s zinxhirit t Sufve, kta u trashguan nga familja Benu Sad b. Zejd Munati nga fisi Temim.

E dyta: Kujdesi pr kthimin kolektiv t haxhilerve n Minne, n mngjesin e dits s kurbanit. Kt e kryenin Benu Advant.

E treta: Respektimi i muajve t shenjt - Eshhuru-l-hurum. Pr respektimin e ktyre muajve kujdeseshin Benu Temim b. Adijjt nga fisi Benu Kenaneh28.

26

Ky nuk sht ai Mudadi, Xhurhumi i madh, i cili prmendet n tregimin mbi Ismailin . 27

Mesudi thot: Persiant sillnin dhurata pr Kaben, si dhe vlera e stoli t ndry-shme. Persiani Sasan b. Babik dhuroi dy kaproj t art, stoli dhe shum flori, e Amri t gjitha kto i fsheh n pusin Zem-zem. Muruxhu-z-zeheb, I/205. 28

Ibni Hishami: I/44, 119, 120, 122.


28

Familja Huzaah ka sunduar n Mek treqind vjet.29 N kohn e tyre adnanijt shprngulen n territorin e Nexhdit dhe n shpatiet e Irakut dhe Bahrejnit. N shpatiet e Meks mbeten familjet kurejshe: Hulul, Harm dhe Bujutah, t prziera mes vetes. Kta nuk kan pasur kurrfar pushteti n Mek, e as n Kabe, gjersa erdhi n pushtet Kussaj b. Kulabit30.

Historia tregon se babai i Kussajit ka vdekur ende pa u lindur Kussaji. Nna e tij prsri martohet me njrin nga Benu Udhrett, q quhej Rebiah b. Haram, dhe e merr me vete n vendlindje, n shpa-tet e Shamit. Kur rritet Kussaji, kthehet n Mek, ku asokohe sundon-te Hulejl b. Habeshi nga fisi Huzaah. Kussaji krkoi vajzn e tij, Hubejjn, pr grua dhe, pasi babai i saj pranoi, martohet me t31.

Pas vdekjes s Hulejlit, shprthen lufta ndrmjet fiseve Huzaah dhe Kurejsh, q i mundson Kussajit t mbizotroj me Mekn dhe Kaben.

Rreth shkaqeve t shprthimit t luftrave ndrmjet ktyre dy fiseve, ekzistojn t shnuara tri versione:

Versioni i par:

Kur Kussajit i lindin fmijt dhe fiton pasuri t madhe, autoritet dhe prestigj, pas falimentimit t Hulejlit, vendos t marr udh-heqjen mbi Mekn dhe Kaben. Ai mendon se kt e meriton m shum se huzaatt dhe Benu Bekrt, sepse kurejsht jan arab origjinar dhe trashgimtar t Ismailit. Pr kt shkak arrihet marr-veshja mes nj kurejshi dhe nj benu kenaneti pr persekutimin e fiseve Huzaah dhe Benu Bekr nga Meka dhe kshtu veprojn m tutje.

Versioni i dyt:

Hulejli, si mendon fisi Huzaah, e kishte ln me testament q Kussaji t udhhiqte Mekn dhe Kaben.32

Versioni i tret:

Hulejli ia ka dhuruar vajzs s vet, Hubejjs, pushtetin mbi Ka-ben dhe ka emruar Ebu Gibshan Huzaaiun pr ndihms t saj, pra-

29

Jakut Madde: Meka. 30

Tarihu-l-Alemi-l-Islam, I/35; -Ibni Hisham: I/117. 31

Ibnul Hisham: I/117, 118. 32

Ibnul Hisham: I/188.


29

ndaj ky bhet dertar i Kabes. Pas vdekjes s Hulejlit, ajo e blen shrbimin e Ebu Gibshanit pr Kussajin, pr nj shakull ver. Huza-att zemrohen pr shkak talljes s till me objektin e shenjt dhe prpiqen q tia ndalojn Kussajit qeverisjen mbi Kaben. Pr kt arsye Kussaji tubon kurejsht dhe Benu Kenanijt pr ti przr huzaatt nga Meka dhe ashtu ndodhi.33

Sido q t jet, se pas vdekjes s Hulejlit dhe pas punve q kryenin Suft, Kussaji s bashku me kurejsht dhe kenanijt ka ardhur dhe u ka thn huzaatve: Ne jemi m meritues dhe m t denj pr kto pun, prandaj jemi m t nevojshm se ju. Ndr-kaq, huzaatt n t njjtin moment sulmojn me gjith at q kan pasur n disponim, por megjithat psojn disfat nga Kussaji.

Pra, huzaatt dhe benu bekrt u mundn nga Kussaji, i cili i rrahu egrsisht n nj prleshje t prgjakshme, dhe q t dy fiset u bn pre e lufts. Pas ksaj disfate huzaatt dhe benu bekrt kr-kojn armpushim. Ather detyrohen q t pranojn publikisht se Kussaji e meritonte t bhej kryetar i Meks e i Kabes dhe se i tr gjaku q ishte derdhur n kto beteja ka qen falur. Prve ksaj, huzaatt dhe benu bekrt kan qen t detyruar tu japin kurej-shve dhe kenanijve dmshprblim gjaku. Vendimin pr tr kt e shqiptoi Jamur b. Arifi nga benu bekrt, prandaj kt e quajtn Esh-shedah. 34 Kussaji merr pushtetin mbi Kabe dhe Mek n gjysmn e shekullit t pest t ers s re, apo m sakt n vitin 440.35 Pas tij, kurejsht e marrin trsisht udhheqjen dhe sundimin mbi Mek, qytet i cili asokohe bhet qendr kryesore fetare, e vizituar nga arabt e tr Gadishullit Arabik. Kussaji solli fisin e vet n Mek, ndrsa udhheqjen dhe kryerjen e shrbimeve t rndsi-shme n lidhje me haxhin ua caktoi kurejshve. Ai shpalli se: Ali Saf-vani, Nesati, Udvani dhe Meret b. Avfi kan marr detyra t rnd-sishme dhe pozita udhheqse n Mek36. Kussaji n periudhn e ardhshme ka luajtur rol t rndsishm n organizimin e punve n Mek.

Ai ka themeluar Daru-n-Nedveti - salln e Kshillit nga ana e majt e Haremi-sherifit t Kabes, duke ia kthyer dern n mesxhid; salla e Kshillit ka qen vend tubimi i kurejshve, ku merreshin vendime t rndsishme. Kjo sall e Kshillit i ka tejkaluar t gjitha

33

Rahmetun li-l-Alemin: II/55. 34

Ibni Hisham: I/123, 124. 35

Kalbu-xhezireti-l-Arebi: f. 232. 36

Ibni Hisham: I/124, 125.


30

parashikimet e kurejshve pr nga funksioni i vet. Ishte sken ku merreshin vendime t rndsishme, jepeshin mendime t ndryshme, bheshin diskutime dhe zgjidheshin m s miri t gjitha problemet.37

Funksionet e nderit q ka kryer ose ka mbikqyrur Kussaji: 1. Udhheqjen dhe kryesimin e salls s Kshillit dhe kshillin,

ku zgjidheshin t gjitha problemet, merreshin t gjitha vendimet e rndsishme dhe bheshin martesat dhe dasmat.

2. Udhheqja, organizimi dhe rregullimi i aktiviteteve ushtara-ke. T gjitha fushatat ushtarake jan organizuar nn udhheqjen e tij.

3. Protektorati dhe komisariati mbi Kaben. Vetm ai ka mundur ti hapte dyert e Kabes dhe askush tjetr. Ai mbante elsin e Ka-bes dhe vet shrbente n Kabe n do pikpamje.

4. Furnizimi i haxhilerve me ushqim dhe me uj. Pr haxhilert i mbushnin koritat me uj dhe u siguronin hurma dhe rrush t that. do haxhi e ka pasur ujin pa pages, q ka pasur rndsi t madhe n kto vise t nxehta.38

5. Kujdesi pr ushqimin e haxhilerve; ushqimi prgatitej n t gjitha vendet ku kryheshin ceremonit e haxhit. Kussaji u kishte cak-tuar banorve t Meks tatimin vjetor, t cilin e paguanin t gjith n kohn e haxhit. Nga ky tatim sigurohej ushqimi pr haxhilert e varfr.39

T gjitha kto pun i mbikqyrte apo i kryente vet Kussaji. Edhe i biri i tij, Abdu Menafi, bhet i famshm qysh gjat jets s babait. Kussaji kishte edhe nj djal m t madh, Abduddarin, por Abdu Menafi ishte m i aft. Nj her Kussaji i kishte thn Abdu Menafit: Ty do t drgoj n mes t popullit, do t propozoj, e nse ata t pranojn e t zgjedhin, ather un do ti l n amanet punt me interes pr kurejsht, Mekn dhe Kaben.

Derisa ishte gjall, ktij ia besoi udhheqjen e Kshillit, protek-toratin mbi Kaben, udhheqjen ushtarake dhe kujdesin pr furnizi-min e haxhilerve. Kussaji nuk ka pasur kurr ndonj vrejtje n kryerjen e ktyre punve, ndrsa i biri ka punuar si gjat jets, ashtu edhe pas vdekjes s tij.

Pas vdekjes s Abdu Menafit, punt i trashguan djemt e tij. Por do gj ka qen n rregull, gjersa rebeluan djemt e Abduddarit, vllait m t madh t Abdu Menafit, t cilt lakmonin pozitn dhe

37

Ibni Hisham: I/125; Tarihu-l-Umemi-l-Islami: I/36; Abbaru-l-Kurani: 152. 38

Tarihu-l-alemi-l-Islami - El Hudariu: I/36. 39

Ibni Hisham: I/130.


31

pushtetin. Ather kurejsht ndahen n dy tabore dhe pr pak sa nuk filluan luftn mes tyre. Mirpo, m n fund pajtohen dhe pushtetin e ndajn n mes djemve t Abdu Menafit dhe t Abduddarit.

Furnizimi me uj dhe me ushqim u takonte djemve t Abdu Menafit, kurse Kshilli dhe ruajtja e Kabes, djemve t Abduddarit. Benu Abdul Menaft t gjitha vendimet e rndsishme i sillnin sipas zakoneve tradicionale t arabve, me short apo me trheqjen e shigjetzave. N kt mnyr dshironin t siguronin edhe trashgi-min e punve rreth Kabes. Ata me short e zgjodhn Hisham b. Abdu Menafin, i cili trashgoi sikajetin dhe refadetin (furnizimin me uj dhe me ushqim), t cilat i ushtroi gjer n vdekje. Kur vdiq Hisha-mi, at e trashgoi vllai i tij El-Muttalib b. Abdu Menafi e pas ktij e trashgoi Abdul Muttalib b. Hisham b. Abdu Menafi, gjyshi i Resulu-llahut . Pastaj kto pun i trashgonin pasardhsit e tij, t cilat i kan kryer deri n shpalljen e Islamit. Ather kujdesi rreth Kabes bie n duart e Abbas b. Abdul-Muttalibit.40

Kurejsht kan pasur edhe funksione t tjera, prve katr t prmendurave, q i ndanin edhe n familjet e tjera. Ata formuan n Mek qeverit t ngjashme me qeverit e shteteve demokratike. Kan pasur organizimin e qeveris si disa qeveri sot. Kan pasur kshi-llin dhe sesionin e parlamentit. Po japim pasqyrn e ktyre funksio-neve qeveritare:

1. Qeverisja mbi mejsirin, duke krkuar ndihm nga idhujt.41 Kt pun e udhhiqnin benu xhumht;

2. Kujdesi pr pasurin dhe dhuratat e dedikuara zotave idhuj-ve t Kabes. N kt shrbim bnte pjes edhe zgjidhja e konflik-teve dhe e mosmarrveshjeve, kt pun e kryenin benu sehmt;

3. Kshilli qeveritar, t cilin e udhhiqnin benu esedt; 4. Dmshprblimi pr vrasje, caktimi i dmshprblimit, prkat-

sisht i borxhit pr viktimn, kt e bnin benu temimt; 5. Ukab42 - ruajtja e flamurit nacional - fisnor, q e mbanin

benu umejjt; 6. Kujdesi pr kubben dhe rregullimin e adrave pr haxhilert,

si dhe kujdesi pr kalorsin. Kt detyr e kryenin benu mahzumt;

40

Ibni Hisham: I/129-132, 137, 142, 178 dhe 179. 41

Mejsir - loj hazardere e arabve t vjetr, n t ciln me ndihmn e shigjetzave t posame kan luajtur bixhoz pr mishin e kurbanit t therur, t ndar n 10 ose n 28 pjes. 42

Emri i flamurit t Muhammedit : Shqiponja.


32

7. Kujdesi pr ceremonit - ritualet e haxhit dhe udhtimi prej nj vendi n vendin tjetr ceremonial. Me kt merreshin benu adijjt.43

Pushteti i arabve t tjer

M par folm pr shprnguljen e kahtanve dhe t adnanijve, dhe se si i kan ndar mes tyre tokat arabe. Ato fise q gjendeshin n afrsi t Hiras ishin nn mbikqyrjen e mbretit t Hiras, ndrsa ato q gjendeshin n shkrettirn e Shamit ishin nn mbikqyrjen e gassanve. Kjo mbikqyrje ishte vetm simbolike, sepse fiset e kishin lirin e plot t qeverisjes.

Pavarsin e plot e kan pasur vetm fiset beduine, t cilat jetonin n brendin e shkrettirs arabike. do fis ka pasur udhhe-qsin e vet fisnor, kryetarin, kan pasur qeverisjen e vet t brend-shme, prandaj do fis ka qen si nj shtet i vogl i pavarur, rregulli-mi i t cilave ka qen besnikria ndaj fisit, mbrojtja e interesave reciproke, ruajtja dhe mbrojtja e vendit nga armiku. Kryetari i fisit gzonte autoritet t madh. Ka qen porsi mbret n shtetin e vet. Fisi e respektonte fjaln e kryeparit t vet, qoft n paqe apo n luft. Pushteti i tij ka qen i fort sikurse pushteti i diktatorit m t fuqi-shm. Nse ai binte n konflikt me dik, pas vetes kishte me mijra shpata t prgatitura, i kishte njerzit q nuk pyetnin fare pr shka-qet e konfliktit, e as q krkonin shpjegim pr kt. Verbrisht zba-tonin urdhrat e udhheqsit t vet fisnor. Por ekzistonte edhe konku-rrenca familjare pr pushtet. Kushrinjt garonin mes tyre n fisni-kri dhe bujari ndaj mysafirit, n trimri, burrri, n mbrojtjen e njerzve, t cilve u bhej padrejtsi, t tra kto i bnin pr t fi-tuar autoritet te njerzit. Kishin poet t posam, orator t fisit. Me kt lartsoheshin mbi rivalt, duke fituar prestigj pr pushtet.

Arabt kan qen popull tejet elokuent (q flet bukur). Kan qen t talentuar n poezi. Poett kishin vend t posam n shoq-ri. Ata e mbronin fisin me gjuh, prandaj gzonin autoritet jo m pak se pushtetart. Kryepart dhe magnatt (zotrinjt e mdhenj) kan pasur privilegje t posame n ndarjen e pres. Ata i gzonin kto privilegje mirbaa, saffij, neshitah dhe fudul.

Mirbaa do t thot nj e katrta e pres. Saffij ishte tr ajo q merrte personalisht kryepari pr vete,

para shprndarjes s pres.

43

Tarihu erdi-l-Kurani: II/104-106.


33

Neshitah ishte tr ajo q kryepari konfiskonte gjat kthimit n fis.

Fudul ishte mbetja gjat ndarjes s pres, e cila nuk mund tu ndahej lufttarve n pjes t barabart, si p.sh. devet, kuajt, etj.

Situata politike n Arabi

Kemi folur pr pushtetet arabe, ndrsa tani t themi dika n lidhje me situatn e prgjithshme politike.

N situat t vshtir politike gjendeshin tri krahina arabe, t cilat kufizoheshin me shtetet e huaja. sht e pakontestueshme se situata politike ka pasur ndikim t drejtprdrejt n situatn shoq-rore dhe ekonomike. Prandaj, situata n kto krahina ishte tejet e rnd dhe nuk hetohej kurrfar prparimi. Populli ishte i ndar n klasa. Ekzistonin pronart dhe skllevrit, apo shtresa sundimtare dhe ajo e shtypur. Sundimtart n t gjitha krahinat ishin kryesisht t huaj. Ata tr pasurin e kishin n duart e veta, ndrsa skllevrit kan qen borxhli t prhershm.

Skllevrit, t cilt i punojn tokat bujqsore, nga t cilat i tr fitimi i shkonte pushtetit. Pushteti shfrytzonte kt fitim, e shpen-zonte pr zbavitje, qejfe t ndryshme, pr dhurata, pr ryshfete dhe korrupsion, kurse skllevrit, me verbrin e vet, bridhnin n errsir t prhershme, nga e cila nuk krkonin t dilnin dot, madje as q tentonin t dilnin. Ata nuk kishin kujt ti ankoheshin dhe nuk i mbronte kush, sepse nga kjo gjendje nuk kishte rrugdalje. Duronin pajtueshm robrin dhe t gjitha llojet e mundimeve, sepse men-donin se kshtu iu ishte caktuar nga Zoti, dhe se pushteti sht par-sor, kurse e drejta e tyre dytsore.

Fiset fqinje t ktyre krahinave kan qen mjaft t lkundshme dhe t pastabilizuara. Nuk kan pasur ndonj qllim t veant jetsor. Koh pas kohe futeshin n Irak apo n Sham, duke bredhur pr ushqim.

Edhe arabt n brendsi t Arabis nuk kan qen t lidhur mes tyre. Ata kryesisht kan qen t ngarkuar me origjinn fisnore, me zakone, bestytni etj. Ata nuk kan pasur nj pushtet t fuqishm qendror, i cili do ti mbronte n rast fatkeqsie dhe ti ruante nga e keqja.


34

Pushteti n Hixhaz

T gjith arabt e shikonin me respekt Hixhazin. U interesonte shum situata politike aty. Hixhazi pr ta shrbente si kalim gjer n qendrn fetare botrore, n Mek, n Kabe, ndaj e konsideronin si krahin t shenjt. Sundimtart e Hixhazit i respektonin si mbrojts t qendrs fetare, Meks dhe tempullit t shenjt, Kabes. Pr Mekn kemi thn se ka qen kryeqendr, ku funksiononte edhe push-teti fetar edhe pushteti laik.

N Kabe miratoheshin vendime t rndsishme. Detyra kryesore e pushtetit ka qen kujdesi ndaj punve me interes jetik pr haxhi-lert.

N Mek funksiononte edhe gjyqtaria. Ata gjykonin sipas ligjit fetar t Ibrahimit .

Pushteti n Hixhaz i ngjante pushtetit t sotm parlamentar, ndonse ka qen i dobt q t mund t mbante peshn e shtetit me qendrn fetare m t madhe n bot. Kjo tregohet si e sakt kur shprthen konflikti me abisinasit, pr ka do t flitet m von.

Besimet tek arabt

35

BESIMET TEK ARABT

Shumica e arabve pr nj koh t gjat, kan pasuar fen e Ismailit , i cili i thrriste n fen e babs s vet Ibrahimit . Ata besonin n nj Zot t Vetm dhe rrfenin fen e Tij. Kjo ka zgjatur gjersa filluan ti harrojn porosit dhe ndalesat e Zotit. Me gjith zhytjen gjithnj e m t madhe n idhujtari, prher ka ekzistuar Zoti - Allahu - Suprem, t cilit i drejtoheshin n momentet e vsh-tira. Disa rituale t haxhit i kan mbajtur, derisa erdhi n pushtet Amr b. Lihjai, kryepar i fisit Huzaah. Ai ishte rritur n nj mjedis fetar, q i respektonte kufijt e Zotit. Shquhej pr sinqeritet dhe devotshmri, andaj populli e donte dhe e konsideronte si njeri t madh. Nj her ky udhton pr n Sham q t vizitonte viset ku ishin drguar m s shumti Pejgamber dhe ku kishin zbritur m s shumti Shpalljet e Zotit. Atje sheh se banort i adhuronin idhujt, kjo i pl-qeu dhe besoi se ata kishin t drejt. Nga Shami kthehet duke mbar-tur me vete nj idhull q quhej Hubel dhe e vendosi n Kabe. Pastaj u bri thirrje banorve t Meks n politeizm. Ata iu prgjigjn ksaj thirrjeje pasi e monin Lihjanin, duke menduar se ajo n ka i thrriste ky ishte gj e mir. Brenda nj kohe t shkurtr t gjith banort e Hixhazit filluan ti pasonin banort e Meks, sepse ata ishin pronar t Kabes dhe banor t Haremit.44

Ndr idhujt m t vjetr n Kabe konsiderohej edhe Menati, t cilin e kishin sjell nga bregu i Detit t Kuq, prej njfar vendi afr Kudejdit. Pastaj ishte i njohur Lati, t cilin e kishin sjell nga Taifi dhe Uza, dhe q e kishin bler n Vadi Nahl. Kta tre idhuj kan qe-n m t mdhenjt.

Shirku, politeizmi, dita-dits merrte hov m t madh, ndrsa numri i idhujve rritej gjithnj e m tepr. T till ka pasur n do vend t Hixhazit. Thuhet se Amr b. Lihjai ka pasur lidhje me xhint, e njri prej tyre e kishte lajmruar se idhujt nga periudha e popullit t Nuhit , q quheshin Vedd, Suvaa, Jeguth, Jeuk dhe Nasra, jan 44

Muhtesar Siretu-r-Resul nga sheh Muhammed b. Abdul-Vehhabi f. 12.


36

t fshehur (t groposur) n Xhidde, prandaj duhet t gjenden dhe t sillen n Kabe. Ai i gjeti kta idhuj n vendin e quajtur Tiham, n bregun e Detit t Kuq, n veri t Hixhazit, dhe i solli n Kabe. Kur erdhi koha e haxhit, ai ua tregoi haxhilerve dhe prsri i vendosi n Kabe.

Nga kjo koh do fis e kishte zotin e vet idhull, bile edhe do shtpi ve e ve. Haremi i Kabes mbushet me idhuj. N kohn e li-rimit t Meks, Resulullahu gjeti 360 idhuj n Kabe, t cilt i rrzoi dhe i theu, pastaj urdhroi q t gjitha mbeturinat t nxirre-shin nga Haremi dhe t digjeshin.45

Asokohe politeizmi dhe idhujtaria ishin br manifestim i vr-tet i tr popullats arabe paraislamike, ndrkaq ishin t bindur se gjithnj jan duke pasuar fen e Ibrahimit .

Arabt e kohs paraislamike El-Xhahilijjun - injorant n be-sim, kan pasur zakone dhe besim t veant ceremonial n vet prmbajtjen e lutjeve - pran figurs - idhull, q ishin trillime, krye-sisht t Amr b. Lihjait. At q bnte ai, shumica e konsideronin si risi t bukur, me ka hijeshohej feja e Ibrahimit , t ciln tanim e kishin shmtuar trsisht.

Ja disa ceremoni gjat adhurimit t idhujve: 1. Rrinin n kmb afr idhullit, t cilin e adhuronin dhe i lute-

shin, i krkonin mbrojtje, ndihm, i luteshin pr dshira, besonin n shefatin e tij - angazhimin te Zoti pr mkatet e bra etj.

2. Rreth idhullit bnin pelegrinazh, tavaf (ecnin rreth e prqark tyre), bnin sexhde para tij dhe ishin t prulur dhe t penduar.

3. Para idhullit thernin kurban, me ndihmn e t cilit orvateshin ti afroheshin shenjtris s tij. Para tyre thernin do dit edhe kaf-sht shtpiake. Kt lloj therjeje Allahu ua ka ndaluar muslima-nve, po ashtu edhe ngrnien e mishit nga kafsha e therur n kt mnyr. Allahu thot:..dhe u sht e ndaluar ajo q sht flijuar pr hir t idhujve.. (El-Maide: 3) si dhe: Mos e hani at q, kur sht therur nuk sht prmendur emri i Allahut; ajo me t vrtet sht mkat i madh. (El-Enam: 121).

4. Nj nga mnyrat e afrimit ndaj hyjnis ka qen edhe ofrimi i ushqimit dhe i pijes idhujve. Gjithashtu ndanin nj pjes nga t lash-tat dhe kafsht dhe i sillnin para idhujve. E nga e tr kjo, gjja m

45

Muhtesar Siretu-r-Resul nga sheh Muhammed b. Abdul-Vehhabi, f. 13, 50, 51, 52, 54.

Besimet tek arabt

37

interesante sht se gjithnj e ndanin nj pjes pr Allahun, Zotin Suprem.

E kan pasur zakon q disa gjra nuk kan dashur tua atribuo-nin idhujve, pr t cilat e dinin se i takonin vetm Allahut, por, gjithashtu, nuk e ndanin pr Allahun at q mendonin se i takon vetm idhullit n situatn prkatse.

Allahu i Lartsuar thot: ..dhe thon sipas hamendjes s tyre: Kjo sht pr

Allahun, ndrsa kjo sht e idhujve tan. Mirpo, ajo pjes q sht pr idhujt e tyre nuk arrin (nuk jepet) te Zoti, kurse ajo q ata e kan caktuar pr Allahun, ajo arrin (jepet) te idhujt e tyre. Sa gjykim t shmtuar bjn ata. (6, 136)

5. Njra nga mnyrat pr tiu afruar idhujve ka qen flijimi i kafshve shtpiake dhe frutave, si e cekm m lart. Allahu thot:

Ata thon: Kto kafsh shtpiake dhe kto t lashta jan t ndaluara, nuk mund ti haj askush, prve atij q ia lejojm ne; e sipas hamendjes s tyre, edhe disa kafsh shtpiake jan t ndaluara pr ngarkim dhe disa kafsh q, kur i therin nuk e prmendin emrin e Allahut, duke e prgnjeshtruar At. Ai do ti ndshkoj ata pr gnjeshtrat e trilluara. (El-Enam: 138)

6. N ritualet pr tiu afruar idhullit bnte pjes edhe adhurimi i kafshve t caktuara: behiret, saibet, vesilet dhe hamet. Ibni Ishaku thot: El-behiret, vajza e es-saibes quhej deveja e liruar, prkatsisht, ajo e cila kishte lindur dhjet deve femr, n mesin e t cilave nuk kishte deve mashkull. Ktyre deveve nuk i hipnin, nuk i qethnin, ato nuk punonin pun t rnda dhe qumshtin e saj nuk e pinte askush, prve mysafirit. Nse ajo prsri lindte femr, viit ia prenin veshin dhe ndaj saj silleshin sikurse ndaj nns s saj. Pra, kjo e fundit (deveja e njmbdhjet) quhej behiret vajza e saibes (e deves s liruar).

El-vesilet; deveja q kishte lindur pes her nga dy via femr, n mesin e t cilave nuk kishte asnj vi mashkull. Ajo quhej vesilet. Viat q lindin pas ktyre, ishin t lejuara vetm pr meshkujt, pr-ve nse lindte vii i ngordhur, e kt e hanin t gjith, meshkujt dhe femrat.

El-hami sht el-fahl, fahl sht dromedar - mashkulli i deve-s me t cilin ajo ka lindur dhjet deve femra, n mesin e t cilave nuk kishte asnj deve mashkull. Kurrizi i tij kishte vler t madhe (ishte i mbrojtur), askush nuk i hipte, e prdornin pr asnj lloj pune nuk i qethej qimja dhe ruhej vetm pr shtim.


38

N lidhje me kt Kurani thot: Allahu nuk e prligji behirn, as saibn, as vesiln, as

hamin, por ata q nuk besojn, trillojn gnjeshtra pr Allahun, e shumica prej tyre nuk kan mend. (El-Maide: 103)

Allahu po ashtu thot: Dhe ata than: Ajo q gjendet n barkun e ktyre kafsh-

ve shtpiake, u prket vetm meshkujve tan, kurse pr grat tona jan t ndaluara. E, nse ato lindin t ngordhura, ata t gjith (burra e gra) jan pjesmarrs n t. Allahu do ti ndshkoj ata pr gnjeshtra, se Ai me t vrtet sht i Plotdijshm dhe i Gjithdijshm. (El-Enam: 139)

Mirpo ekzistojn edhe shpjegime t tjera t ktyre llojeve t kafshve.46

Seid b. El-Musejjibi mendon se kto lloj kafshsh jan t dedikuara vetm pr idhujt e tyre,47 ndrsa n hadithin autentik, i cili sht merfuun - i pandrprer, i transmetuar nga Resulullahu thuhet: Amr b. Lihjai ka qen i pari, i cili i ka mbrojtur dhe i ka liruar kto lloje kafshsh dhe i ka futur n rituale adhurimi.48

T gjitha punt paraprake, arabt i bnin pr t knaqur zotat, duke besuar se ato do ti afronin tek Allahu dhe se do t ndrmje-tsonin dhe do t angazhoheshin pr ta tek Allahu.

N lidhje me kt, Kurani thot: E, ata q marrin mbrojts, pos Allahut thon: Ne u lutemi

atyre vetm q t na afrojn tek Allahu. (Ez-Zumer: 3). Ata adhurojn, prve Allahut, at q as nuk u bn dm, as nuk u sjell dobi dhe thon: Kta jan ndrmjetsit tan tek Allahu. (Junus: 18)

Arabt e bnin ndarjen e shum gjrave me ndihmn e shigjet-zave pa pupla, t cilat shrbenin pr bixhoz dhe pr loj. Ekzistonin tri lloje shigjetzash: shigjetza n t cilat shkruante Po dhe shigjetza n t cilat shkruante Jo, q i prdornin pr t marr vendime lidhur me punn, me udhtimet, me martesn etj. Nse dil-te shigjetza me Po, ather kt pun e bnin, ndrsa me Jo, nuk e bnin at vit, por prsri i hidhnin vitin e ardhshm, e kshtu me radh. Ekzistonin dhe shigjetzat n t cilat kishte uj ose gjak, 46

Ibni Hisham: I/89, 90. 47

Sahihu-l-Buhari: I/499. 48

Sahihu-l-Buhari: I/499.

Besimet tek arabt

39

n to shkruhej: sht nga ju, nuk sht juaji dhe t dyjat. Kshtu p.sh. nse dyshonin n origjinn e fmijs, e vendosnin at para Hubelit, i merrnin me vete njqind kurban, t cilt ia dor-zonin shortarit (fallxhiut). Ky i hidhte shigjetzat dhe nse dilte sht nga ju, do t thoshte se fmija sht juaji dhe ka t drejt trashgimie, e nse dilte nuk sht juaji, nuk kishte t drejt n trashgim, e nse dilte t dyjat, fmija mbetej n kt familje, trajtohej sikurse i tyre, por pa t drejt n trashgim dhe pa baba t vrtet.

E ngjashme me shigjetzat ka qen gurgaca dhe lojrat e rrezikshme t cilat kan lidhje me bastet. Me bast ndanin mishin e kurbanit t flijuar pr idhujt dhe t therur me shortin e shigjet-zave. Arabt besonin n fjalt e Kahinve, arrafve dhe munexh-xhimve.

Kahin ishte ai q parashikonte t ardhmen. Ai e shpallte ve-ten si njohs i fshehtsive. Mes tyre kishte edhe t atill q mendo-nin se ishin pasues t xhinve dhe se ata u sillnin lajme.

Arraf ishte ai q e konsideronte veten si njohs t ngjarjeve me shkaqe dhe pasoja, t cilat i theksonte n situatat prkatse. Ai e qllonte p.sh. se kush sht vjedhsi, ku ka ndodhur vjedhja, ka sht vjedhur dhe prgjithsisht i qllonte ngjarjet e prditshme.

Munexhxhim ishte ai q zbulonte kismetin dhe ngjarjet n-prmjet horoskopit dhe yjeve. Ky ishte astrolog. Besimi n fjalt e tij n realitet paraqiste adhurimin e yjeve.

Arabt besonin n parashenja (isharet i keq) apo n pesimizm. Ata n kt besim shkonin aq larg, saq kalimin e maces prtej rru-gs, ose fluturimin e zogut prmbi kok, e konsideronin fatkeqsi. I afroheshin zogut apo kaprollit pr ta trembur dhe, nse ikte n ann e djatht, vazhdonin punn e filluar dhe e konsideronin hair, nse ikte n ann e majt, ata e ndrprisnin punn e filluar duke e par si parashenj t keqe. Ktyre zakoneve shortare mund tu shtohen edhe disa t tjera, si p.sh.: mbajtja e shputs s lepurit rreth qafe, pastaj ndrojtja prej disa ditve apo muajve, prej disa kafshve, shtpive, grave, besimi n armikun ose kryepart. Gjithashtu, be-sonin se trupi i t vrarit nuk do t qetsohet derisa t paguhet gjaku dhe se shpirti i tij do t rrij pezull duke thn: Ma ktheni trupin tim, ma ktheni trupin tim, ose m jepni uj, m jepni uj, e kur


40

kryhej hakmarrja ose kur paguhej gjaku, shpirti hynte prsri n trup dhe trupi qetsohej.49

Ja, kshtu pra kan besuar arabt paraislamik, edhe pse kan pasur dika nga besimi i Ibrahimit , t cilin nuk e kan braktisur krejtsisht, si p.sh. lavdrimin e Kabes ose tavafin rreth Kabes, kryerjen e haxhit, umres, qndrimin n Arafat, Muzdelife dhe ther-jen e kurbaneve. Por, gjithashtu, n t gjitha kto kan futur edhe bidate - risi.

Kurejsht thoshin: Ne jemi bijt e Ibrahimit dhe trashgimtar t Kabes, ne jemi pronart e saj dhe banor t Meks. Askush prej arabve nuk gzon t drejta dhe pozita t tilla. Vetn e quanin elhimes, ky ishte emri i prbashkt i t gjith pjestarve t fisit Kurejsh, Kinan dhe Xhedil. Ne nuk guxojm ta braktisim Haremin dhe ti zhveshim ihramet. Ata nuk qndronin n Arafat e as q bnin ifaden nga Arafati, por kt e bnin nga Muzdelifeja. (Ifade sht kthimi i prbashkt grupor nga Arafati.)

N lidhje me kt Allahu thot: Mandej kthehuni nga Arafati, si kthehen t gjith t tjert

dhe krkoni ndjes prej Allahut. (El-Bekare:199) Ata po ashtu thoshin: Ne himest nuk guxojm t marrim ush-

qim dhe ta frgojm n gjalp gjersa jemi n ihrame. Ne nuk hyjm n adra nga kmenda (lesh dhie ose deveje), por kur kemi nevoj t pushojm, pushojm vetm npr shtpi prderisa jemi n ihra-me.50 Gjithashtu thoshin: Kush ka ardhur n Tempull e me vete ka marr ushqim, nuk duhet ta haj at ushqim gjat kohs s haxhit dhe umres.51

Atyre q banonin jasht haremit u urdhronin q tavafin e par rreth Kabes ta bnin n rrobat e ndonj himesi, e nse nuk gjenin petka prkatse, meshkujt e bnin tavafin lakuriq. Femrat kt e bnin krejtsisht t zhveshura, me prjashtim t nj kmishe t pre-r. N lidhje me veshjen Allahu thot: O bijt e Ademit, vishuni bukur kurdo q t faleni! (El-Araf: 31)

Nse ndonj mashkull a femr kishte nderin ta bnte tavafin n teshat e veta, n t cilat kishte ardhur, ather pasi e kryente tava-fin, i flakte ato dhe nuk i prdorte m, as ai e as dikush tjetr. E kishin zakon q t mos hynin n shtpi nga dera kryesore, prderisa

49

Sahihu-l-Muslim, me komentuesin Nevevije-Kitabu-l-imami: I/59. 50

Ibni Hisham: I/199, Sahihu-l-Buhari: I/226. 51

Ibni Hishami: I/202..

Besimet tek arabt

41

ishin n ihrame, por n pjesn e mbrapme t shtpis bnin nj t elur npr t ciln hynin dhe dilnin.

Kt absurditet q e konsideronin bamirsi, Kurani e ka nda-luar, ku qndron: ...Nuk shprehet mirsia me t hyrt n shtpi nga pjesa e prapme, por mirsia qndron n t ruajturit nga t kqijat. Hyni n shtpi nga dyert e tyre dhe druajuni Allahut. (El-Bekare: 189)

T gjitha kto bindje fetare t arabve paraislamik kan qen shirk i kulluar ose politeizm. Po kshtu jan edhe besimet n idhuj, fall, n trille etj. Madje edhe hebrenjt, t krishtert, mexhusijt adhuruesit e zjarrit, sebejt dhe t tjert gjenin rrug t volitshme t hynin n Arabi me bindje dhe adetet e veta fetare. Hebrenjt t paktn kan pasur dy periudha kur deprtuan me sukses n trevat e Arabis:

1. Shprngulja e tyre gjat fushatave luftarake t Asiris dhe Ba-bilonis n Palestin. Fushata pushtuese ushtarake u nis si shkas i pre-sionit ndaj hebrenjve, pr shkak t rrnimit t qyteteve dhe tempuj-ve t tyre nga vet mbreti Buhatanaseri n vitin 589. para ers s re.

Shumica e hebrenjve t robruar drgohen n Babiloni dhe prej aty ndajn tokn e braktisur prej Palestins deri n Hixhaz, q t vendoseshin n veri t Arabis.52

2. Pas pushtimit t Palestins nga ana e Bizantit, nn udhheq-jen e komandantit romak Betatsit, n vitin 70 t ers s re, bizan-tint u bjn presion hebrenjve dhe pasi rrnojn tempujt e tyre, shum fise hebreje shprngulen n Hixhaz. Ata zn vend n Jethrib (Medin), Hajber dhe Tejma dhe ndrtojn vendbanime, fshatra dhe kshtjella. Kshtu deprton feja hebraike n Arabi, nprmjet muha-xhirve ose refugjatve hebrenj. Hebrenjt bhen edhe faktor poli-tik, pr t cilt flitej para ardhjes s Islamit, sidomos gjat shekullit t par t Islamit. Kur fillon t prhapet Islami, n Arabi jetonin fiset e njohura hebreje: Hajber, Nadir, Kurejdha, Mustalak, Kajnuka, kurse shkrimtari i njohur Es-Semhudi n veprn e vet Vefaul-Vefa, n faqen 116, prmend mbi njzet fise hebreje.53

Feja hebraike ka arritur n Jemen prmes Esad Ebi Kurebit, i cili si lufttar shkoi n Jethrib ku edhe pranoi besimin hebraik. Ai mori me vete dy rabin nga fisi Benu Kurejdha n Jemen.

52

Kalbu-xhezireti-l-Arebi: f. 151. 53

Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 151


42

Feja hebraike prhapej shpejt n Jemen, kshtu q me ardhjen e djalit t Esadit, Jusufit, n pushtet, Dhu-Nuvasi i vrsulet t krish-terve t Nexhranit dhe u bn thirrje ta pranojn hebraizmin. Pasi kta kundrshtojn, ai i hedh n hendeqet e hapura dhe i djeg. N zjarr jan djegur pa dallimi meshkuj, femra, pleq e t rinj.

Thuhet se numri i viktimave ka qen rreth 20 dhe 40 mij veta. Kjo ka ndodhur n tetor t vitit 523 t ers s re,54 kurse Kurani prmend nj pjes t ksaj ngjarjeje n kapitullin El-Buruxh.

Prhapja e Krishterimit n Arabi deprton krahas pushtimit t tokave arabe nga bizantint dhe abisinasit.

Pushtimi i par i Jemenit nga ana e Abisinis u b n vitin 340 para ers s re dhe zgjati deri n vitin 378.55 N kt periudh n Jemen fillon predikimi i Ungjillit n t gjitha krahinat. Atbot n Nexhran vjen nj besimtar i madh i quajtur Fimijan dhe i thrret nexhrant n fen e krishter. Si besimtar i devotshm q ishte, po-pulli i beson dhe pranon Krishterimin menjher pas udhheqsit t vet, Malbuit.56

Kur abisinasit hyn n Jemen, shkeln at q kishte br Dhu-Nuvasi, kurse Ebreheja merr pushtetin. Ai filloi ta zgjeroj Krishte-rimin shum shpejt dhe me prmasa t gjera, saq deshi q n Jemen t ndrtonte Kaben, q rolin dhe rndsin e Meks ta kishte Jemeni. Ebreheja u nis ta rrnonte Kaben n Mek, por merr nd-shkimin e merituar t Allahut n kt dhe n at bot.

Krishterimin e pranojn fiset arabe Gassasin, Taglib, Tajj dhe disa t tjer q kufizoheshin me Bizantin, kt e pranojn edhe disa sundimtar t Hiras.

Besimin farisej apo idhujtarin n zjarr, ose n arabisht mexhu-sij, kryesisht e pranuan arabt q jetonin n viset kufitare nga Persia. Ithtar t ktij besimi ka pasur edhe n Irak dhe n Bahrejn, sidomos n Ahsa dhe Hixhr, qytete t Bahrejnit, si dhe n bregun e gjirit Arabik. Kt besim e kan ndjekur edhe Jemenasit gjat do-minimit persian.

Mbi sebeizmin na flasin shum grmime arkeologjike n Irak. Ky ka qen besimi i popullit t Ibrahim Kaldejsit. Kaldejst kan

qen popull semit q u kan besuar astrologve dhe astrologjis. Kt lloj besimi n t kaluarn e kishin prvetsuar banort e Shamit

54

Tefhimu-l-Kurani: VI/297, 298; Ibni Hisham: I/20, 21, 22, 27, 31, 35, 36. 55

Tefhimu-l-Kurani: VI/297. 56

Ibni Hisham: I/31-34.

Besimet tek arabt

43

dhe t Jemenit. Por, pas vrshimit t Krishterimit dhe t Hebraizmit, ky besim filloi ti humbte ithtart e vet. Megjithat, edhe m tutje ekzistonin besimtar t ktill t przier me fariseizm, sidomos n Irak dhe n brigjet e gjirit Arabik.57

Gjendja fetare

Islami i gjen t tra kto religjione dhe besime tek arabt, q ishin duke u dobsuar dhe duke stagnuar.

Idhujtart q deklaronin se duke ndjekur fen e Ibrahimit , ishin larg urdhrave dhe ndalesave t sheriatit t Ibrahimit dhe larg ahlakut-moralit t Ibrahimit . Ishin zhytur thell n lajthitje dhe mkate, prandaj me koh ata prvetsuan idhujtarin, politeizmin, me t gjitha zakonet shoqruese t tij. E tr kjo ka ln gjurm t thella n vetdijen shoqrore, politike dhe fetare t ktij populli.

Hebraizmi shndrrohet n dyfytyrsi dhe n diktatur. Prijsit hebrenj u bn zotr t kombit t tyre. Ata i gjykonin njerzit dhe ndikonin n fatin e tyre. Para tyre njerzit jepnin llogari pr gabimet private, madje edhe pr fjaln e shqiptuar n prshpritje. Tr preokupimi i tyre ishte pushteti dhe pasuria. Besimi i vrtet dobso-hej, ndrsa zgjerohej ateizmi, herezia dhe indiferenca ndaj msimit, q Allahu nxit dhe urdhron secilin ta nderoj kt, pra msimin dhe diturin.

Krishterimi ishte besim q kishte filluar t shtrngonte men-djen. Kjo ishte przierje e uditshme e Zotit dhe njeriut. Prandaj nuk ka ln gjurm t thella dhe t vrteta tek arabt, pr shkak t doktrinarizmit t ndryshm dhe reflektimit t tij n mnyrn e jets s tyre, q e jetonin e t ciln nuk mund ta braktisin.

Gjendja e besimeve t tjera tek arabt ka qen sikurse gjendja e politeistve - mushrikve. Zemrat e tyre kan qen t ngjashme, sikurse zakonet, bindjet fetare dhe pikpamjet e tyre mbi botn.

57

Tarihu erdi-l-Kurani: II/193-208.

Shoqria paraislamike arabe

45

SHOQRIA PARAISLAMIKE ARABE

Pas trajtimit t gjendjes politike dhe fetare n Gadishullin Ara-bik, tani t themi dika shkurtimisht pr rrethanat shoqrore dhe ekonomike t asaj periudhe.

Rrethanat shoqrore

Arabt kan pasur disa shtresa shoqrore me dallime t thek-suara ndrmjet tyre. Marrdhniet mes njerzve t paris (t fiseve) kan qen n shkalln e ngritjes dhe t prparimit. Njerzit kishin lirin e t shprehurit dhe vullnetin e lir. Kur dikush dshironte ti lavdronte virtytet arabe, bujarin, trimrin, parsin etj., shpre-hej me vargje t cilat i thurte aty pr aty.

Gruaja ishte n gjendje, nse dshironte, ti paqsonte fiset e tra, apo edhe ti fuste n grindje, n ato prmasa, saq mund t shkaktoheshin gjakderdhje dhe luftra.

Megjithat, mashkulli ishte kryefamiljar dhe mbarts i fjals kryesore n shtpi. Gruaja dhe burri ishin t lidhur me martes, me lejen e prindit apo kujdestarit t saj, ajo nuk kishte t drejt t kundrshtonte.

Te shtresat e tjera mbretronte zakoni i przierjes s mashkullit dhe femrs. Kjo nuk mund t shpjegohet ndryshe, prvese aty ka mbretruar amoraliteti, paturpsia, shfrenimi dhe prostitucioni.

Ebu Davudi transmeton nga Aishja radijAllahu anha, se kuror-zimi n periudhn paraislamike sht br n kto mnyra:

1. Ekzistonte martesa sikurse kjo e sotmja. Djalit i gjenin vaj-zn, e krkonin, pastaj kurorzoheshin.

2. Burri i thoshte gruas, pas prfundimit t ciklit mujor, shko te filan njeri dhe krko t jetosh me t. Burri i saj nuk i afrohej derisa konstatohej se kishte mbetur shtatzn me at njeri. Nse mbetej shtatzn, burri e merrte prsri, nse dshironte. Kshtu vepronte n rast se t gjith fmijt i kishin vajza, e dshironte t kishte djal. Kjo lloj martese quhej nikahul-istibdai.

46

3. Mblidhej grupi prej tre deri n dhjet persona dhe t gjith bnin marrdhnie seksuale me nj grua. Nse mbetej shtatzn, pas lindjes, ajo i thrriste t gjith pjesmarrsit n kt akt t turpshm, e q ishin t detyruar t vinin, dhe zgjidhte at q dshi-ronte, t bhej baba i foshnjs s saj. Ky e pranonte fmijn dhe i jepte emrin familjar.

4. Te gruaja vinin shum njerz, e ajo nuk guxonte t refuzonte asnjrin prej tyre. Kto parimisht kan qen gra publike, n dyert e veta vinin flamuj si shenja njohjeje t shtpis s tyre. dokush q dshironte t shkonte te ky soj grash, e dinte se ku duhej shkuar. Nse ndonjra prej tyre mbetej shtatzn dhe lindte foshnjn, at-her tuboheshin t gjith ata q e kishin vizituar dhe thirrnin ekspertin (njohsin e mir t gjurmve). Ai e merrte foshnjn n prehr dhe zgjidhte enigmn se cili prej tyre ishte babai. Pasi konstatonte se cili ishte babai i foshnjs, sipas disa normash t tij, ather ky ishte i detyruar ta merrte foshnjn, ti jepte emrin e vet dhe t kujdesej pr t.

Me ardhjen e Shpalljes, Allahu i anuloi t gjitha kto lloje martesash dhe lejoi vetm martesn e sotme islamike.58

Tek arabt paraislamik ekzistonte edhe nj mnyr tjetr e martess, prkatsisht mashkulli, si fitues n dyluftim, fitonte gruan e ardhshme. Fmijt e lindur nga kto lidhje nuk kan pasur kurrfar t drejtash atsie, por kan qen t turpruar gjat tr jets.

sht e njohur se arabt e periudhs paraislamike kan pasur mundsi t ken gra sa kan dshiruar. Madje njkohsisht bnin ku-ror me dy motra, si dhe me grat e baballarve t tyre, nse mbe-teshin t veja apo t lshuara. N lidhje me kt na flet Kurani n ajetet 22 dhe 23 t kaptins En-Nisa. Gjithashtu, burrat kan pa-sur t drejt tu je

Nektari i vulosur i Xhennetit

Documents