Nedeljko Kovaèev* SflANJENJE OBRADIVOG ZEMLJI TA U SAP ... · 4o.ooo ha zemlji ta za tièeno je od poplava. Na pro irenje poljo- ... Voda kao energetski potencijal nije kori èen,

UDK 911.3:621.311.211 (497.113.254) * 861

Pavle Tomiox Nedeljko Kovačev*1

SflANJENJE OBRADIVOG ZEMLJIŠTA U SAP VOJVODINI KAO POSLEDICA IZGRADJENIH I PREDVIDJENIH ENERGETSKIH OBJEKATA

SAP Vojvodina zahvata severni deo SR Srbije u veličini od 21.5o5 km? što čini 8,4% teritorije Jugoslavije.

U fizičko-geografskom smislu njena teritorija predstavlja deo prostrane Panonske nizije. Današnji oblici reljefa su rezultat tektonskih procesa i periodičnog navejavanja lesa, erozivnog i akumulativnog rada reke i abrazivnih procesa i akumulacije ma-rinskih jezerskih sedimenata. Iako je Vojvodina nizija u njoj se izdvajaju pet geomorfoloških celina: planine (Vršačke i Fruška gora), lesne zaravni (Bačka, Titolski breg., deliblatska, tamiška i fruškogorska), peščare (banatska i subotička), lesne terase (bačka, banatska i sremska) i aluvijalne ravni (Dunava, Sava, Tisa, Tamiša, Begeja, Karaša i dr.).

Klima, u SAP Vojvodini je stepsko-kontinentalna. Najtopliji mesec je jul (prosečna temperatura je 22,o°C),a najhladniji januar - 1,2°C. Tokom godine u Vojvodini 'se izluči 6o9 mm pada-vina.

Vojvodina je bogata površinskim i podzemnim vodom. Najznačajni-ji površinski tokovi su: Dunav, Sava, Tisa, Tamiš, Begej, Karaš, Nera, Hidrosistem Dunav-Tisa-Dunav i dr.

XDr., izredni profesor, Institut za geografiju PMP, 21ooo Novi Sad, Veljka Vlahoviča 1 Dipl.geograf., Pokrajinski zavod za zaštitu prirode, 2looo Novi Sad

Najrasprostranjenije zemljište u Vojvodini je černozem (933.92o ha). On se odlikuje dubokim humusnim horizontom, veoma povoljnim vodo-vazdušnim, fizičkim i hemijskim osobinama, i velikom plod-nošču. Pored njega značajne površine zahvataju livadske crnice, ritske crnice, aluvijalna zemljišta i slatine.

Kratak istorijski pregled stvaran.ja pol.i opri vrednih površina u SAP Vojvodini

Stvaranje značajnih poljoprivrednih površina na današnjoj teri-toriji Vojvodine počelo je krajem XVII veka proterivanjem Turaka. Od tada pa do danas ovo razdoblje može se podeliti u 5 perioda.

I p e r i o d trajao je od proterivanja Turaka do sredine XVIII veka. Nakon proterivanja Turaka stanovništvo je bilo jako proredjeno i zaostalo. Za poljoprivredne površine koristili su se najoceditniji tereni. Zemlja je zaoravana koliko se moglo i htelo, najpre u vidu jednopoljnog a zatim dvopoljnog sistema. Stočarstvo je bilo ekstenzivno, a stočni fond skroman iako su postojale značajne pašnjačke površine.

Največim delom današnja Vojvodina bila je ogromno močvarno i neplodno područje. Banatska i Subotička peščara bile su bez vegetacije i potpuno neiskoriščene sa poljoprivrednog gledišta.

II p e r i o d se poklapa sa vladavinom Karije Terezije i Josifa II koja je proticala u znaku značajnih reformi na pri-vrednom, vojno-državnom, prosvetno-kulturnom planu i opštem nastojanju carskog dvora da se poboljša opšti položaj feudalnih podanika. U ovom periodu dolazi do velikih kolonizacija i podi-zanja velikog broja novih naselja. Ubrzano se kultivišu pustare, isušuju močvare, podižu vinogradi i sadi beli dud za potrebe svilarstva.

III p e r i o d trajao je od kraja XVIII do sredine XIX veka. On se karakteriše stalnim prodiranjem elemenata kapitalizma u feudalno društvo i privredu. Poljoprivredne površine se i dalje šire naročito u Podunavlju i Potisju. Isušeni su i veliki delovi teritorija u južnoj Bačkoj, nakon prekopavanja Pranjinog kanala (danas veliki Bački kanal). Regulacijom Begeja u Banatu blizu 4o.ooo ha zemljišta zaštičeno je od poplava. Na proširenje poljo-privrednih površina u mnogome je doprinela i žitna konjuktura u vreme ratova sa Napoleonom (1).

IV p e r i o d je počeo posle revolucije 1848. godine i trajao je do sloma Austro-Ugarske monarhije. Osnovna odlika ovog perioda su kapitalistički odnosi i snažan razvoj industrije. Naročito se razvija prehrambena industrija koja je uzrokovala brži razvoj poljoprivrede i osvajanju novih 'poljoprivrednih površina. Tako niču potpuno nova naselja duvandžija i drugih kategorija beze-mljaškog stanovništva koji dobijaju močvarna zemljišta na bes-platno koriščenje sa obavezom da ga isuše i kultivišu.

Zanimljivo je istači da u ovom periodu dolazi do značajnih gub-ljenja poljoprivrednih površina. One se koriste za podizanje naselja, industrijskih kapaciteta, drumskih i željezničkih pu-teva.

V p e r i o d počeo je nakon formiranja Jugoslavije i traje do danas. U periodu izmedju dva rata, razorane su največim delom preostale ledine. Prema podacima (4) u Vojvodini je 1931. godine bilo ukupno l,954.3oo ha poljoprivrednog zemljišta. Od toga na oranice i bašte odpadalo je l,627.ooo ha, vočnjake l.loo ha, vinograde 3o.3oo ha, livade 62.ooo ha, pašnjake 2o6.5oo ha, ribnjake i bare 27.5oo ha. Tendencija porasta poljoprivrednih površina nastavljena je sve do 1939. godine kada je u Vojvodini bilo l,988.ooo ha poljoprivrednog zemljišta, a potem dolazi do postopenog smanjivanja.

Tabele 1: Ukupne poljoprivredne površine u Vojvodini 1939-1983 godina u hiljadama hektara (5)

Godina Ukupne poljo-privredne površine u ooo ha

Indeks 1939/83

Razlika u % na predh.period

1939. 1.988 loo,oo -

1952. 1.872 5,84 5,84 1962. 1.853 6,79 l,ol 1972. l.Slo 8,95 2,33 1982. 1.787 lo,ll 1,27 1983- 1.78o lo ,46 o,4o plan do 2.000. g. 1.76o 11,46 1,12

Analizom tabele 1. zapaža se da od 1939. godine postoji tenden-cija opadanja poljoprivrednog zemljišta. Najznačajni je smanje-nje bilo je u periodu 1939-1952. godine. Ovo se može objasniti posledicama drugog svetskog rata, obnovom i izgradnjom posle drugog svetskog rata i koriščenjem poljoprivrednog zemljišta za druge svrhe (gradjevinske objekte, naselja, komunalne infra-strukture i dr.). U razdoblju od 1962-1972. godine došlo je takodje do izrazitog smanjenja poljoprivrednog zemljišta za čitavih 4-3.000 ha ili za 2,33%. Ovo se može objasniti bržim industrijskim razvojem Vojvodine. U ovome periodu gradi se značajni industrijski kapacitet u večim gradovima, vrši se intenzivno širešnje gradova i si. Tako na primer izgradnjom industrije u Kikindi, Zrenjaninu, Somboru, Subotici i drugim gradovima zahvata se najplodnije oranične površine. Na račun ovih plodnih površina šire se gradovi primer: Novog Sada (Novo naselje), Zrenjanina, Sombora, Subotice, Indjije, Sremske Mitrovice i dr.

U ostalim periodima pored izgradnje stambenih, industrijskih, energetskih, saobracajnih i komunalnih objekata na smanjenje poljoprivrednih površina utiču i širenje vikend-zona u okolini skoro svih večih naselja. U najvecem broju slučajeva vikend-kuče su izgradjene na najplodnijem zemljištu. Detaljnom analizom prostornog plana SAP Vojvodine do 2.ooo. godine zapaža se i dalje smanjenje poljoprivrednih površina, istina ono če biti neznatno ali 2.ooo godine u SAP Vojvodini če biti manje 228.ooo ha poljoprivrednog zemljišta u odnosu na 1939- godinu, što je prosto neverovatno u vremenu, kada se u svetu bori za svaki novi pedalj obradivnog zemljišta. Imajuči ovo u vidu nameče se pitanje dali se to moglo izbeči. Naravno nemože se iči u drugu krajnost i tako zaustavit proces urbanizacije, izgradnje privred-nih, komunalnih i drugih objekata. Medjutim, svakako se moglo racionalnije pristupiti rešavanju odredjenih lokacija. Tako na primer pojedini delovi naselja mogli su se graditi na slatinas-tim močvarnim predelima, dobar primer je deo Novog Sada - Liman, zatim industrijska zona Novog Sada i si. Vikend zone se mogu podizati na terenima manje pogodnim za poljoprivredu i lošijim zemljištima. Pozitivan primer je vikend zona Sombora i Apatina pored Dunava, vikend zona Bečeja pored Tise, vikend zona u Subotici pored Palica i slično. Negativni primeri su izgradnja vikend zone na Pruskoj gori. Nekadašnje površine pod vinovom lozom su uništene, a na njihovo mesto izgradene mnogobrojne vikendice. Ovo se naročito zapaža u istočnim delovima Fruške gore. Zašto su gotovo sve nove fabrike šečera u Vojvodini izgrad-jene na najkvalitetnijim oraničnim površinama, kada se u njiho-vo j bližini nalaze loša neplodna zemljišta - slatine. Ovakvih primera u Vojvodini ima još puno, ali s obzirom na ograničen prostor u ovom referatu i problematiku naučnog skupa na njima se nečemo više zadržavati.

Energetski potenci,-jali SAP Vojvodine i njihov uticaj na sman.ien,1 e pol.joprivrednih površina

SAP Vojvodina za razliku od planinskih područja zemlje raspola-že sa skromnim energetskim potencijalima. Jedini značajniji sopstveni energetski potencijal do sada je nafta i prirodni gas. Voda kao energetski potencijal nije koriščen, iako je Vojvodina bogata površinskim tokovima. Medjutim, zbog ravničarskog karak-tera reke imaju mali pad, spore su, te kao takve ne predstavija-ju posebno značajne energetske potencijale. Na nekim delovima bi se ipak mogle graditi hidroelektrane, ali uz veliki broj ne-gativnih posledica, izmedju ostalog, kao posledica mogao bi 3e javiti gubitak obradivog poljoprivrednog zemljišta.

Najznačajniji energetski objekti trenutno u SAP Vojvodini su: termoelektrana - toplana u Novom Sadu snage 235 MW koja nije u potpunosti dovršena i veči broj eksploatacionih polja nafte i prirodnog gasa u srednjem, severnom Banatu i severnoj Bačkoj. Izgradnjom ovih ob jekata izgubi jen je manji deo pol joprivrednih površina. Osim toga, termoelektrana -toplana u Novom Sadu izgradjena je pored Dunava na nekadašnjem močvarno-slatinskom zemljištu. Dakle, ovi objekti su imali sasvim mali uticaj na gubljenje poljoprivrednog zemljišta.

Nesumnjivo največi uticaj na gubljenje poljoprivrednih površina ima hidroelektrana Bjerdap, odnosno Djerdapsko jezero. Prilikom formiranja Djerdapskog jezera potopljeno je više stotina hektara poljoprivrednog zemljišta u opštinama Pančevo, Kovin i Bela Crkva. Treba naglasiti da je najvecim delom zemljište bilo močvarno-pašnjačkog karaktera i pod nizijskim šumama, odnosno slabog kvaliteta. Takodje je došlo do povečanja podzemnih voda naroči-to u zoni pored jezera. Djerdap je izgradjen 1972. godine a nivo Dunava je bio na ušču Nere 68,o m n.v. U prvim godinama nakon gradnje, negativni uticaji na gubljenje obradive površine bili su daleko veči i opasniji od svih zvaničnih stručnih i naučnih predvidjanja.

Došlo je do neplaniranog povišenja podzemnih voda u priobalnom području što je izazvalo stalno prevlaživanje zemljišta, a što je dalje dovelo do zaslanjivanja, zabarivanja, degradiranja i trajnog gubitka obradivih površina. Pored toga, došlo je do po-goršanih uslova odvodnjavanja, jer su se povečale količine vode za odvodnjavanje koje su ranije oticale u Dunav gravitacijom i kroz podzemlje u periodima nižeg vodostaja.

Istovremeno, smanjila se bezbednost priobalja u odbrani od po-plava, pogoršala se odbrana od leda, povisio se nivo kapilarnog penjanja vode u nasipu i trajno pogoršao temelj nasipa. Šumska vegetacija u predterenu se uništava čime vodena kosina nasipa ostaje bez zaštite od talasa. Takodje je došlo do otežanog raz-voja naselja i privrednih objekata u priobalnom području.

Medjutim, stanje u priobalju Dunava i večem delu južnog Banata se još znatnije pogoršava nakon podizanja nivoa Djerdapskog je-zera na 69,5o m. n.v. na ušču Nere. Nivo jezera je podignut na osnovu medjunarodnog sporazuma SFRJ i SR Romunije od 19.o2.1977» godine. Prilokom ovakve odluke pošlo se od daljeg proširenja saradnje i koriščenja hidroenergetskog potencijala Dunava od strane dve zemlje, od interesa elektroprivrede i šireg društve-nog interesa.

Podizanjem nivoa Djerdapskog jezera na 69,5o m. n.v. postignuta je značajna energetska dobit, ali je došlo do novih negativnih posledica i sve negativne pojave uočene pri koti od 68,oo m. n.v. dobile su u intenzitetu. Napominjemo da je največi deo površina poljoprivrednog zemljišta u priobalju Dunava opštine Pančevo, Kovin i Bela Crkva (oko 36.ooo ha) izmedju kota (67 - 7o m), što znači da se praktično nalazi ispod najnižeg vodostaja u akumula-ciji.

Pored velikog brega posledica naveščemo one najakutnije koje utiču na smanjenje i degradaciju poljoprivrednog zemljišta:

a) Prosečan nivo svih reka u Vojvodini trajno se povišava u odnosu na stanje pre izgradnje hidroelektrane Djerdap i pome-ranje nivoa jezera i to: na Dunavu kod Pančeva za 3,35 m, na Tisi kod mosta Žabalj - Aradac za 1,25 m i na Savi kod Progara za 1,77 m.

b) Trajno se povišava nivo podzemnih voda u široj zoni priobalja Dunava i njegovih pritoka. Ovo je dovelo do širenja močvarnih i barskih površina i negativnog uticaja na biljke, otežan rad mehanizacije, naročito tokom ranog proleča.

c) Višji nivoi površinskih i podzemnih voda stalno su ugrozili i doprineli degradaciji 36.000 ha obradivog zemljišta, a po-vremeno ugrožavaju još 60.000 ha obradivog zemljišta.

d) Dosadašnja istraživanja na ovim najugroženijim površinama su poražavajuca. Tako je utvrdjeno da u opštini Kovin na lesnoj terasi, gde su uticaji akumulacije neznatni u odnosu na di-rektno ugroženo područje prinosi pšenice su vedi do 5o%, kukuruza lo%, industrijskog bilja 3% itd. Pšenica trpi naj-veče štete u aluvijalnoj ravni, odnosno u ugroženom području. U početku pšenica dobro izgleda, napreduje sve do perioda april - maj (kada je nivo akumulacije maksimalen) zatim po-činje da gubi boju, kvalitet i truli zbog toga što se korenov sistem nalazi u vodi. U slučajevima dužeg visokog nivoa Dunava biljka ugine (7).

e) Pored ovoga treba napomenuti da če u narednom periodu Dunav još jače biti podvrgnut otpadnim materijama (hemijskim, bio-loškim, nuklearnim i si.). Djerdapsko jezero usporava tok Dunava što dovodi do povečanja istaložavanja otpadnih supstanci u zoni uspora i smanjenja sposobnosti samoprečiščavanja. Ovaj uticaj je utoliko nepovoljniji što se usporavaju male i srednje vode kada cu koncentracije zagadjujučih materija največe. Sve ovo dovešče do poremečaja ekološke situacije u samom jezeru, ali i u široj zoni priobalja (podzemnih voda, naselja i si.).

f) Taloženje nanosa koje prati sve akumulacije (oko 35 miliona tona godišnje) uzrokovače povišenja dna akumulacije (proraču-ni vršeni kod naselja Dubovac) sledečim tempom: lo godina 22 cm, 2o godina 48 cm, 3o godina 77 cm, a posle 5o godina 144 cm (8).

Detaljnim proučavanjem postoječih materijala u vezi sa uticajem uspora 68,00 i 69,5o m. n.v. akumulacije Djerdap na teritoriju Vojvodine, utvrdjeno je da predložena rešenja kao što su dograd-nja i rekonstrukcija drenažnog sistema ne mogu da budu potpuno efikasne za vreme visokog nivoa Dunava. Stoga smatramo da bi re-šenje trebalo tražiti u jednom odbačenom predlogu koji je bio aktuelan pre izgradnje akumulacije. Ono se sastoji u tome da hidroelektrana Djerdap radi pod uslovima prirodnog toka Dunava, tj. da u vreme prirodnog visokog vodosta-ja radi sa visim nivoom akumulacionog jezera, a u ostalom delu godine sa nižim nivoom akumulacionog jezera, kao ranije u prirod-nim uslovima dok nije bila izgradjena Djerdapska akumulacija.-Dakle, problem je očigledan, pitanje jasno. Da li se odlučiti za veču proizvodnju električne energije ili hrane? Društvo se odlu-čilo za prvo, a vreme če dokazati da li je bilo u pravu.

Buduči energetski potencijal u SAP Vojvodini i njihov uticaj na sman.jenje pol.joprivrednih površina

Prema prostornom planu SAP Vojvodine usvojenom 25.lo.1978. g. (6) u Vojvodini se planira izgradnja ukupnih proizvodnih kapaci-teta od 3.5oo MW koji če u 2.000 godini pokrivati oko 80% ukup-nih potreba električne energije. Na bazi postoječih energetskih resursa u SAP Vojvodini predvidja se izgradnja dve termoelektra-ne-toplane u Pančevu (135 MW) i u Zrenjaninu (135 MW), zatim tri nuklearne elektrane snage od po l.ooo MV čije če lokacije biti naknadno oderedjene. Takodje se predvidja koriščenje energije sunca, vetra i geotermalne energije. Isto tako ispituju se mo-gučnosti gradnje termoelektrane kod Kovina snage 1.26o MW i hidroelektrane na Dunavu kod Novog Sada, snage 1.3oo MW.

Smatramo da energetski objekti, izuzimajuči poslednja dva ne bi imali znaSajnijeg utioaja na smanjenje poljoprivrednih povr-šina, pogctovo što lokacije još uvek nisu utvrdjene i što je moguce odlučiti se za gradnju na lošijem zemljištu.

Medjutim, termoelektrana kod Kovina i hidroelektrana na Dunavu kod Novog Sada imale bi katastrofalne posledice na gubljenju i degradiranju poljoprivrednog zemljišta.

Termoelektrana "Kovin" bi se gradila u opštini Kovin pored leve obale Dunava u neposrednoj bližini budučeg rudnika lignita. Izgradnja objekta termoelektrane "Kovin" predvidjena je da se izvrši etapno u dve faze. U prvoj fazi bi se izgradila če-tiri bloka od po 21o MW, u drugoj fazi bi se izgradila još dva bloka od po 21o MW, t.j. ukupna snaga iznosila bi 1.26o MV. Buduci rudnik i termoelektrana zahvatili bi prostor atara Ko-vina, Malog Bavaništa, Gaja i Dubovca u površini od preko 3.000 ha od čega največi deo pripada obradivim površinama. Pored to-ga, radom termoelektrane doci če do promena u kvalitetu životne sredine. To bi se pre svega odrazilo na zagadjivanje vazduha, zatim vode, zemljišta i vegetacije što bi dovelo do njihove po stepene degradacije.

Samo dejstvo C02 ili sastojci leteceg pepela na zemljište stvo-rili bi krajnje nepovoljne uslove za odvijanje mikrobioloških procesa i aktiviranje različitih biogenih elemenata u zemljištu.

U široj okolini termoelektrane pod uticajem različitih zagadji-vača koji potiču iz termoelektrane, kod poljoprivrednih kultura doči če do fizioloških poremečaja koji če se odražavati na rast, plodnost i kvalitet vegetacije (9).

Buduča hidroelektrana bila bi locirana na lo kilometara uzvodno od Novog Sada. Brana bi se podigla kod Mačkov spruda izmedju Beopina i Putoga. Predvidjeno je da hidroelektrana ima deset

turbina od 13o MW koje bi gpdišnje davale 1,2 milijarde kilo-vat časova električne energije. Tom prilikom formiralo bi se jezero dugo 13o km. Nivo Dunava bi se izdigao kod brane na 800 santimetara vodomerne lestvice, što je višina koja je zabe-ležena 1965. godine za vreme apsolutnog maksimuma vodostaja Donava. Kod Bačke Palanke (trideset kilometara uzvodno od brane) nivo Donava bi se izdigao na 65o cm vodomerne lestvice. Pristalice izgradnje hidroelektrane smatrajo da če negativne posledice hidroelektrane rešiti podizanjem postoječih nasipa za llo cm i izgradnjom novih nasipa, sa 1? crpnih stanica i drenažnim kanalima (8).

Naša mišljenja u vezi sa gradnjom ovog objekta počinju pitanjem da li se u Panonskoj niziji ponovno želi stvoriti "more". Sma-tramo da bi izgradnjom ovog objekta zauvek bilo izgubljeno više hiljada hektara obradivog zemljišta, a opasno ugroženo i degradirano više desetina hiljada najplodnije vojvodjanske zemlje. Pored toga, sva priobalna naselja bila bi ogrožena od visokih podzemnih voda i čitavog niza dragih posledica koje prate ovakve i slične gradnje.

Izgradnjom energetskih objekata trebalo bi što je moguče manje ugrožavati poljoprivredno zemljište. Pogotovo ako znamo da Voj-vodina svojom plodnom zemljom predstavlja najbogatiju žitnicu Jugoslavije. Energetske objekte treba graditi na onim mestima u Jugoslaviji gde bi svojom lokacijom najmanje nanele štete, počev od gubljenja i degradiranja poljoprivrednog zemljišta, ogrožavanja čovekove sredine i si. Na krajo ove generacije moraju misliti na one koje dolaze.

Zaključak

Na osnovu napred iznetog možemo zakl jučit i da se proces smanjivanja obradivnog zemljišta u SAP Vojvodini javio pre 4o-ak godina. Na njega utiče v i š e faktora, a izmedju ostal ih i energetskih objekti.

SAP Vojvodina za razliku od planinskih područja naše zemlje, za sada nema značajnih energetskih objekata, pa bi se moglo očekivati da nema za posledicu veče gubljenje poljoprivrednih površina.

Medjutim, izgradnjom hidroelektrane "Djerdap" u SAP Vojvodini je izgubljeno zauvek v i š e stotina hektara obradivog zemljišta, 36000 ha veoma je ugroženo, dok je 60000 ha povremeno ugro-ženo.

S i t u a c i j a bi se u narednom periodu još o z b i l j n i j e pogoršala eventuelno izgradnjom termoelektrane "Kovin" i hidroelektrane "Novi Sad", naročito izgradnjom ove druge.

Smatramo da od izgradnje hidroelektrane treba bezuslovno odu-s t a t i . Istovremeno predlašemo da se d e f i c i t električne energi-je rešava u narednom periodu izgradnjom nuklearnih elektrana i koriščenjem energije sunca, energije vetra i geotermalne energije.

Literatura

1. Gavrilovič dr.Slavko: Problemi privredne istorije Vojvodine od kraja XVII do sredine XIX veka, Poseban otisak iz Acta historico-economica Iugoslaviae, br. 6 Zagreb, 1979.

2. Berenyi dr.Istvan: A teriilethoasznositas atalaxulasanak Robb iranyai az Alfoldon, Alroldi tonulmanyok, Bekescsaba, 1980.

3. Tomič dr.Pavle: Neki aspekti biljne proizvodnje u SAP Vojvodini. Zbornik radova Instituta za geografiju, br. 13 Novi Sad, 1984. (u štampi)

4. Popovic V.: Poljoprivreda Vojvodine 1931-1939. Izdanje rad-ničkog Univerziteta "Radivoj Čirpanov", Novi Sad, 198o.

5. Vojvodina u brojkama, Pokrajinski zavod za statistiku, Godina II, Novi Sad, 1984.

6. Prostorni plan SAP Vojvodine, Novi Sad, 1979-7. Tomic dr.Pavle: Opština Kovin - geografska monografija,

Izdanje Instituta za geografiju PMF u Novom Sadu, Novi Sad, 1981.

8. Arhivska gradja Izvršnog veča SAP Vojvodine. 9. Zaštita prirodne sredine u TE Kovin 4 x 21o MVA, Institut

za zaštitu na radu, Novi Sad, 1984. g.

UDC 911.3:621.311.211 (497.113.254) - 2o P.Tomic, N.Kovacev PLANNED .AND CONSTRUCTED POWER PLANTS AND THEIR IMPACTS ON ARABLE LAND LOSSES

Summary SAP Vojvodina represents 11.88 per cent of total agricultural land in Yugoslavia, and covers l,78o,ooo ha, or 83 per cent of Vojvodina itself. The agricultural land comprises l,622.ooo ha, or 91,12 per cent of arable land. Agricultural areas has been increasing since 17 th century. Total agricultural areas were increasing between 17 th century and to the first half of 2o th century. And than, after 1939 they began to reduce. The total agricultural areas decline between 1939 - 1983 was lo.46 per cent, mainly because of urbanization, industrialization, second home houses and so oh. SAP Vojvodina is without any significant energetic resources and also without any significant power plants. The only exce-ption is oil and natural gas. But in spite of all that energetic infrastructure caused big losses of agricultural land and some-haw degradated several thousands of it. Hydroelectric power plant Djerdap is the main cause for big losses of agricultural areas. The lower parts of river Donava have been overflowed because of Djerdap dam. And more than hundred hectars of agricu-ltural land have been lost for ever. Furthermore, agricultural production is affected by raising of underground water level of Donava. The biggest problems are within the south east of Banat. This is the lowest part of Panonia valley (66 m), where the level height of Donava is just 6o,5 m. Around 13,ooo ha within this area is frequently under water. To solve this problem is to set a discharge system, drain pipes, regulation of rivers in Banat and so on. Other energetic infrastructure, such as those for natural gas and oil exploitation and production thermoelectric and heating plant Novi Sad is the second cause for losses. But they are not as big as in the first example. They are planning to build, until year 2,ooo two more heating plants at Pancevo (135 MW) and at Zrenjanin (135 MW) and three nuclear power plants (each l,ooo MW). They are also planning to build hydroelectric power plants nearby Novi Sad and thermoelectric one in Kovina.Vojvo-dina would be well supplied by this power plants in the future. But we must be aware that we are losing with this project thousands hectars of fruitful soil forever. We think that we ought to give more priorities to nuclear power plants and solar, wind and geothermal energy.