Necati DEMİR - Kaya Üstü Resmi (Rock Art) Olarak Dağ Keçisi / Elik ve Tarihî Altyapısı

8/9/2019 Necati DEMİR - Kaya Üstü Resmi (Rock Art) Olarak Dağ Keçisi / Elik ve Tarihî Altyapısı

http://slidepdf.com/reader/full/necati-demir-kaya-uestue-resmi-rock-art-olarak-dag-kecisi-elik-ve 1/19

ZfWT

Zeitschrift für die Welt der Türken

Journal of World of Turks

ZfWT Vol. 2, No. 2 (2010)

5

KAYA ÜSTÜ RESMİ (ROCK ART) OLARAK DAĞ KEÇİSİ / ELİK VETAR İHÎ ALTYAPISI

THE IBEX/CHAMOIS AS A PETROGLYPHICAL IMAGE (ROCK ART) AND ITS HISTORICAL BACKGROUND

Necati DEM İ R

Özet:

Kaya üstü resmi (kaya sanatı) olarak dağ keçisi / elik; Avrupa ve Asyak ıtasının büyük bir bölümünde kar şımıza çıkmaktadır. Dağ keçisi / elik ayr ıca simgeolarak bayrak direklerinin tepesinde, kemer tokalar ında, at tak ımlar ında; damgaolarak mezar taşlar ında, yazıtlarda ve levhalarda; motif olarak halı ve kilimlerde degörülmektedir. Hatta Köktürklerde hakanın aile damgasının da dağ keçisi / elik olduğunu bilmekteyiz. Dağ keçisi / elik bununla birlikte efsanelere de konuolmuştur. Türklerin bu kadar önem verdiği unsurun elbette bir alt yapısı olmalıdır.Bu altyapının çözülebilmesi için tespit edebildiğimiz dikkate değer bütünmalzemeler taranmıştır. Sonuçta dağ keçisi / elik’in Çin kaynaklar ında geçenTürklerin Türeyi ş Destanı ile ilgili olabileceği düşünülmüştür.

Anahtar Kelimeler: Türkler, Türk Kültürü, Kaya Sanatı, Petroglif, Dağ Keçisi, Elik Damga.

Abstract:

We can come across the ibex/chamois as a petroghlyphical image (rock art) inmost parts of the continents of Europe and Asia. The ibex/chamois as a symbol canalso be seen on the top of flagstaff, the buckles, horse equipments, monuments as astamp, inscriptions and tablets, carpets and rugs as a theme. As a matter of fact, wealso know that the khan’s family stamp in the Kök Turks is ibex/chamois. Theibex/chamois has been mentioned in legends at the same time. This element whichthe Turks attach such an importance to should have a background without question.All materials which we determined and which are remarkable to reveal this

background have been scanned. Consequently, it is thought that the ibex/chamoismay be related to Tureyis Epic of the Turks taking place in Chinese sources.

Key words: The Turks, Turkish Culture, rock art, petroglyph, ibex, chamois

in the stamps.

Prof. Dr., Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi – Ankara [email protected]



Necati DemirKaya Üstü Resmi (Rock Art) Olarak Dağ Keçisi / Elik ve Tarihî Altyapısı

The Ibex/Chamois as a Petroglyphical Image (Rock Art) and its Historical Background

ZfWT Vol. 2, No. 2 (2010)

6

Giriş

Alan araştırmalar ımız sırasında Ordu ili Mesudiye ilçesi Esatlı köyünde bir; Adıyaman ili merkez Palanlı köyü sınırlar ı içerisinde Pirinçayına bakan doğal bir mağara içerisinde üç; Eskişehir’in Seyitgazi ilçesine

bağlı Kümbet köyünde bir; Ankara’nın Güdül ilçesi Salihler köyünde topluolarak kaya üzerine kazınmış dağ keçisi / elik 1 figürü tespit etmemiz bizi bukonuda araştırma yapmaya sevk etmiştir.

Ayr ıca Türkiye Cumhuriyeti sınırlar ı içerisinde Erzincan’ın Kemaliyeilçesinin Dilli Vadisi’nde2, Van’ın Çatak ilçesi Narlı Dağlar ı’nda3, Kars -Kağızman Geyiklitepe’de4 kayalar ın üzerinde bulunan dağ keçisi resimleri,

bu konunun ne kadar önemli olduğunu gözler önüne sermektedir.

Keçi figürü veya resimlerinin kaynağına doğru yola çıkmak istediğimizde pusulalar bize Uluğ Türkistan taraf ına gitmemiz konusundaısrar etmektedir. Zira tı pk ı Türklüğün ana yurdu olduğu gibi bu kültür unsurunun kaynağı da Kazakistan, K ırgızistan, Yakutistan, Moğolistan, …taraflar ı gibi görünmektedir.

Alan araştırmalar ı için K ırgızistan’ın Oş şehrine yaptığımız bir gezisırasında şehir müzesinde kaya üzerine kazınmış bir dağ keçisi figürünerastlayışımız, bizi heyecanlandırmıştır. Hazar Denizi’nin kenar ında yer alanKubistan, Türk karakterli kaya üzeri resim ve figürlerin önemliistasyonlar ından birisidir ve çok zengindir 5. Burada da pek çok keçi figürü

bulunmaktadır. Bununla birlikte Kazakistan6, K ırgızistan7, Türkmenistan,Özbekistan8, Tacikistan9 sınırlar ı içerisinde sayılamayacak kadar dağ keçisi /elik resmi / figürü bulunduğunu yapılan çalışmalardan bilmekteyiz10.

Dağ keçisi figürünün bu kadar yaygın olması, Türklerin yaşadığı hemen her yere keçi / elik figürünün çizilmesinin elbette bir alt yap ısı

bulunmaktadır.

Keçi motifinin Moğolistan ve Sibirya’dan başlayı p batıya doğruyaygın biçimde kaya üzerlerine (k ırmızı boya ile resmetme veya kayalara

1 Türk Dil Kurumu taraf ından hazırlanan Türkçe Sözlük’e göre “elik”, da ğ keçisine, yabani keçiye verilen addır (Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük , Ankara 2005, s. 627).

2 Osman Mert, “Dilli Vadisi’ndeki Petroglif ve Damgalar”, Bilim ve Ütopya, S. 163, Ocak 2006, s. 5. 3 Ersin Alok, “Anadolu’da Kaya Üstü resimleri”, Bilim ve Ütopya, S. 163, Ocak 2006, s.24. 4 Alparslan Ceylan, “Doğu Anadolu’da Kaya Resimlerinin Türk Tarihi Açısından Önemi”, Bilim ve

Ütopya, S. 163, Ocak 2006, s. 29. 5 İ.M. Cər ərzadə, Qubistan –Kayaüstü Resimler -, Bak ı 1997.6 Z. Samashev, “Petroglyphs of Kazakhstan”, Petroglyphs of Central Asia, Bishkek 2001, s. 151-220.7 K. Tashbayeva, “Petroglyphs of Kyrgyzstan”, Petroglyphs of Central Asia, Bishkek 2001, s. 9-79.8 M. Khujanazarov, “Petroglyphs of Uzbekistan”, Petroglyphs of Central Asia, Bishkek 2001, s. 80-

121.9 V. Ranov, “Petroglyphs of Kaztadjikistan”, Petroglyphs of Central Asia, Bishkek 2001, s. 122-150.10 K. Tashbayeva vd., Petroglyphs of Central Asia, Bishkek 2001.



ZfWT



ZfWT Vol. 2, No. 2 (2010)

7

oyma usulüyle) çizilmesi ve resimlenmesi, konunun değerlendirilmesi içinaslında önemli bir ipucudur. Türklerin ana yurdunun Kazakistan, Çin,Moğolistan ve Rusya Federasyonu’nun sınırlar ı içerisinde kalan Altaylar

bölgesi olduğu kesinleşmiş bir gerçektir. Buradan göç eden Türkler, gittikleriher yere keçi ile ilgili inanış ve geleneklerini götürmüşler, böylece bu inanış ve gelenekler Asya ve Avrupa’da yaygınlaşmıştır.

1. Türk Dünyasında Keçi Figürü

Dağ keçisi / elik, Türkler taraf ından kutsal sayılan bir hayvandır. EmelEsin, kaynaklara dayanarak dağ keçisi ve geyik motiflerinin, MÖ 1000 yıldaAvrasya’da yaşayan bütün göçebe boylar ın (Sibirya da dâhil) ongunuolduğunu söylemektedir. Tunçtan yapılmış küçük keçi heykellerinin kemer

tokalar ında bulunduğunu; at tak ımlar ında, levhalarda, alplar ın mezar taşlar ında, halılarda, bayrak direklerinin tepesinde hep dağ tekeleri vegeyiklerin ayakta veya diz çökmüş olarak tasvir edildiğini bildirmektedir. Bumotifin doğudan batıya doğru göç ettiği hemen hemen kesindir. Köktürk kağan sülalesinin damgası da dağ keçisidir 11.

Alyılmaz’a göre Türk kültüründe keçi; yüceli ğ i, eri şilmez yerlereeri şebilirlili ğ i, ba ğ ımsı zl ı ğ ı , özgürlü ğ ü, kararl ıl ı ğ ı , asaleti, cesareti

sembolize etmektedir ve Tanr ı’nın yeryüzündeki temsilcisi oldu ğ unainanılmaktad ır. Türk kültünde Ka ğ an’a ba ğ l ıl ı ğ ı belirtmektedir 12. Buyüzden binlerce yıldır Türk kültürü içerisinde önemli bir yere sahipolmuştur. Ayr ıca Türklerin kullandığı en yaygın ve en seçkin Türk

damgalar ından birisi olarak kar şımıza çıkmaktadır 13

.Yazı ve alfabe şekillenmeden önce Türkler; Moğolistan ve Sibirya’dan

başlayı p Asya’nın tamamı ve Avrupa’nın ortalar ına kadar yaşadıklar ı yerlerdeki bazı kayalar ın üzerine şekiller çizmişlerdir. Bu şekillerden birisi,hatta en fazla kullanılanı da dağ keçisi / elik figür / resmidir, denilebilir.

Türk tarihinin en önemli belgelerinden birisi olan OrhunYazıtlar ı’ndan Külti ğ in Yazıt ı’nın üst k ısmında açık bir biçimde dağ keçisi /elik damgası bulunmaktadır:

11 Emel Esin, Türklerde Maddi Kültürün Olu şumu, İstanbul 2006, s. 192-193.12 Cengiz Alyılmaz, Orhun Yazıtlar ının Bugünkü Durumu, Ankara 2005, s. 17; Mert, agm, s. 7.13 Geniş bilgi için bk. Alyılmaz, agy.





ZfWT Vol. 2, No. 2 (2010)

8

Foto ğ raf 1-2: Kültiğin Yazıtı’nın Doğu Yüzünde Dağ Keçisi / Elik Damgası (Fotoğraf: C. Alyılmaz, Orhun Yazıtlar ının Bugünkü Durumu, Ankara 2005, s. 32-33)

Dağ keçisi /elik damgası Orhun Yazıtlar ı’ndan sonra yazılan Asya veAvrupa’da bulunan kitabe ve kaya üstü yazılar ında çok geniş bir coğrafyada,kar şımıza çıkmaktadır 14. Kazakistan, K ırgızistan, Türkmenistan, Özbekistan,Tacikistan’da en fazla rastlanılan kaya üstü figürlerinden birisi dağ keçisi /elik’tir 15.

Kazakistan’ın petroglifleri konusunda önemli bir yazı kaleme alan Z.Samashev ise keçinin verimliliği simgelediğinden ve dinî törenlerde kurbanedildiğinden bahsetmektedir 16.

K ırgızistan petroglifleri ile ilgili çok değerli bir araştırma yapan K.Tashbayeva, K ırgızistan’da bulunan petrogliflerde dağ keçisi / elik’in diğer unsurlara göre daha ön planda olduğunu söylemektedir. Ayr ıca dağ keçisi /elik ile ilgili bilgiler vermektedir 17.

Petroglyphs of Central Asia adlı eserin dışında K ırgızistan’ın Oş şehrimüzesinde rastladığımız kaya üzerine kazınmış dağ keçisi / elik figürü vekorunmakta olan dağ keçisi / elik heykeli bulunmaktadır.

14 Geniş bilgi için bk. Alyılmaz, agy.15 Geniş bilgi için bk. K. Tashbayeva vd., Petroglyphs of Central Asia, Bishkek 2001.16 Z. Samashev, agm, s. 164-165. 17 Geniş bilgi için bk. K. Tashbayeva vd., Petroglyphs of Central Asia, Bishkek 2001.



ZfWT



ZfWT Vol. 2, No. 2 (2010)

9

Foto ğ raf 3-4: Kaya Üstü Dağ Keçisi / Elik Figürü ve Dondurulmuş Olarak Dağ Keçisi / Elik

Heykeli (Oş Müzesi-K ı

rgı

zistan) (Fotoğraflar: Necati Demir)K ırgızistan’ın Calalabat şehrinde dağ keçisi / elik’in ilginç iki heykeli

bulunmaktadır. Ayr ıca şehir ışıklandırmasında da dağ keçisi / elik figürükullanılmıştır:

Foto ğ raf 5-6: Keçi / Elik Heykeli ve Şehir Süsleme Figürü (Calalabat-K ırgızistan)(Fotoğraflar: Necati Demir)

Kaya üzerine nak şedilmiş dağ keçisi / elik örneklerinden bir tanesi deAzerbaycan’da Bakü’nün 50-60 km güney batınsıda yer alan Kubistan’dadır.Kubistan’da kaya üzerinde bulunan dağ keçisi / elik resimlerinin 6-7 bin yılönce çizildiği tahmin edilmektedir 18.

18 İ. M. Caferzade, Kubistan- Kayaüstü Resimler , Baki 1999, s. 7-15.





ZfWT Vol. 2, No. 2 (2010)

10

Foto ğ raf 7-8: Azerbaycan-Kubistan Kaya Üstü Resimleri

(İ.M. Caferzade, Kubistan- Kayaüstü Resimler , Baki 1999, s. 114-123.)

Karaçay-Malkar Türkleri ve diğer Kafkas halklar ının inanışına göre

yabanî hayvanlar ı “ Apsat ı”19 adıyla anılan aslında beyaz bir dağ keçisi olanTanr ı korumaktaymış. Apsatı, koruyucusu olduğu hayvanlar ın kendisindenizinsiz olarak avcılar taraf ından avlanmasına müsaade etmez. Bunun aksiniyapan avcılar, yani dağ kesçisi de dâhil izinsiz av yapanlar Apsatı taraf ındanlanetlenerek büyük felaketlere uğratılır 20. Aslında bu bilgiler dağ keçisi / elik konusuna biraz ışık tutmakta, fakat konunun tamamen aydınlanmasınayetmemektedir.

2. Türkiye’de Kaya Üstü Resmi (Rock Art) Olarak Dağ Keçisi /Elik Keçi Fügürü

Erzincan ilimize bağlı Kemaliye ilçesinin Dilli Vadisi’nde, Van iline bağlı Çatak ilçesi Narlı Dağlar ı’nda, Kars Kağızman Geyiklitepe’de bulunan

kayalar ın üzerinde dağ keçisi / elik resimleri, figürleri ve damgalar ının yer aldığını yukar ıda söylemiştik.

Bunlar ın dışında alan araştırmalar ı sırasında tespit ettiğimiz kayaüzerine çizilmiş keçi / elik figürleri şunlardır:

Ordu ili Mesudiye ilçesi Esatl ı köyü: Esatlı köyü kaya üstü resim veyazıtlar ı, Türkiye’nin en önemli istasyonlar ından birisidir 21. Buranın en

büyük özelliği; motif ve figürlerin; petroglif, ideogram, piktogram, damga,hece, yar ı hece ve harfe doğru olan yolculuğunun takip edilebilmesidir. Yani

petrogliften harfe doğru yolcululuğun pek çok aşamasına Esatlı’da rastlamak mümkündür 22. Esatlı’da bulunan keçi figürü:

19 Osetlerde: Afsat ı, Gürcü-Svanlarda: Apsat , Abhazlarda: Ajveyp şaa, Adigelerde: Mezitha, Çeçen-İngüşlarda: Elta.

20 Adilhan Adiloğlu, “Karaçay-Malkar Edebiyatı”, Karaçay Balkarlar , (Derleyenler: Ufuk Tavkul-Yaşar Kalafat), Ankara 2003, s. 132-133’den naklen.

21 Türkiye Cumhuriyeti sınırlar ı içerisinde pek çok ilimizde kaya üstü resim ve yazıtlar ın bulunduğunoktalar taraf ımızdan tespit edilmiştir. Bunlar, sırasıyla bilim dünyası ile paylaşılacaktır.

22 Geniş bilgi için bk. Necati Demir, “Esatlı Köyü (Ordu-Mesudiye) Kaya Üstü Resim ve Yazıtlar ı ileBunlar ın Tarihî Alt Yapısı” Zeitschrift für die Welt der Türken / Journal of World of Turks, 2009/II,Vol. 1, No. 2, s. 3-30.



ZfWT



ZfWT Vol. 2, No. 2 (2010)

11

Foto ğ raf 9: Ordu İli Mesudiye İlçesi Esatlı Köyünde Dağ Keçisi / Elik Figürü(Fotoğraf: Necati Demir)

Üç adet dağ keçisi / elik figürü de Adıyaman ili merkez Palanlı köyüsınırlar ı içerisinde Pirin çayına bakan doğal bir mağara içerisinde

bulunmaktadır. Palanlı köyü, Adıyaman’ın kuzeyinde kalmakta olup şehir merkezine yaklaşık 10 km uzaklıktadır. Palanlı mağarası ise yaklaşık 15km’dir. Resimlerin bazı k ısımlar ı kazınmak suretiyle tahrip edilmiştir.Adıyaman-Merkez Palanlı köyü mağarasında bulunan dağ keçisi figürlerişunlardır:

Fotoğraf 10-11: Adıyaman Palanlı Köyü Mağarası Keçi / Elik Figürleri23

Eskişehir’in Seyitgazi ilçesine bağlı Kümbet köyünde bulunan türbeninüzerinde çeşitli hayvan resimleri içerisinde dağ keçisi / elik figürü de

bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi:

23 Fotoğraf ın ilki taraf ımızdan çekilmiştir. İki keçinin yan yana olduğu k ısımda tahribat fazla olduğuiçin fotoğraf Adıyaman Müzesindeki evraklardan alınmıştır.





ZfWT Vol. 2, No. 2 (2010)

12

Foto ğ raf 12: Eskişehir-Seyitgazi Kümbet Köyü Keçi / Elik Figürü(Fotoğraf: Necati Demir)

Ankara’nın Güdül ilçesi Salihler köyünde ise toplu olarak kaya üzerinekazınmış keçi / elik 24 figürleri bulunmaktadır:

Foto ğ raf 13-14: Ankara – Güdül İlçesi Salihler Köyü Keçi / Elik Figürleri(Fotoğraflar: Necati Demir)

3. Avrupa Ülkelerinde Kaya Üstü Resmi (Rock Art) Olarak Dağ Keçisi / Elik Keçi Figürü

Dağ keçisi / elik figürü ve resimleri Uluğ Türkistan’dan başlayı pAvrupa’nın batı sınır ına kadar uzanmaktadır.

Avrupa’daki, özellikle İskandinav ülkeleri ve Alp Dağlar ı üzerinde bulunan kaya üstü resim ve figürlerin genellikle Sibirya, Kazakistan ve

K ırgızistan’a çok benzediğini çeşitli araştırmalar ımızda bahsetmiştik 25. Dağ keçisi / elik figürüne boydan boya Avrupa k ıtasında, özellikle de İskandinav

24 Osman Mert, “Dilli Vadisi’ndeki Petroglif ve Damgalar”, Bilim ve Ütopya, S. 163, Ocak 2006, s.5. 25 Geniş bilgi için bk. Necati Demir, “Türk Tarihinin ve Kültürünün Kaynağı Olarak Kaya Üzeri

Resimler (Petroglifler) ve Yazılar”, Zeitschrift für die Welt der Türken / Journal of World of Turks,2009/I, Vol. 1, No. 1, s. 5-19; aynı yazar, “Esatlı Köyü (Ordu-Mesudiye) Kaya Üstü Resim veYazıtlar ı ile Bunlar ın Tarihî Alt Yapısı” Zeitschrift für die Welt der Türken / Journal of World of Turks, 2009/II, Vol. 1, No. 2, s. 3-30.



ZfWT



ZfWT Vol. 2, No. 2 (2010)

13

ülkeleri ve Alp Dağlar ı üzerinde, rastlamamız gerçekten ilgi çekicidir.Konuyu dağıtmamak açısından Avrupa k ıtasından birkaç örnek vermekleyetinmenin doğru olacağı düşüncesindeyiz.

Foto ğ raf 15: Italia – Valcamonica Foto ğ raf 16: France - Ardèche(İtalya: httpwww.europreart.netslide.htm)

Foto ğ raf 17: Sweden (İsveç) – Boglösa Foto ğ raf 18: Portugal (Portekiz)Vila Nova de Foz Côa

(http://www.europreart.net/slide.htm)

4. Türk Kültür Tarihinde Keçi / Elik ve Tarihî Alt Yapısı Yıllardır sürdürdüğümüz alan araştırmalar ı sırasında önemle üzerinde

durduğumuz konulardan biri de ailelerdir. İncelemeler esnasında“ Köyünüzde hangi aileler var, bunlar bu yöreye nereden gelmi şler?”sorusunu sorduğumuzda aldığımız cevaplar çok büyük bir bilgi birikimidurumuna gelmiştir. Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesi’nin nüfus örgüsü,hayal bile edilemeyecek bir biçimde ortaya çıkmıştır.





ZfWT Vol. 2, No. 2 (2010)

14

“ Karadeniz Bölgesi Dil, Tarih ve Kültür Ara şt ırmalar ı”çalışmalar ımıza Orta ve Doğu Karadeniz Bölümü’nde devam ederkenkar şımıza dikkat çekici pek çok konu çıkmıştır. Bunlardan birisi de “elik

keçisi-da ğ keçisi ” ile ilgili inanış, uygulama ve efsanelerdir.

Efsaneler, insan ile tarihi, insan ile insanı, insan ile coğrafyayı, insanile diğer varlıklar ı, insan ile maneviyatı birbirine gönül bağı ile bağlayanunsurlardır. Bunlar ın en ilgi çekici örneklerinden bir tanesi de Beşikdüzüilçemizin isminin kaynağı ile ilgilidir. Zira Beşikdüzü ilçemizin kaynağı,temeli binlerce yıla dayanan, muazzam bir alt yapısı bulunan Türk kültürünün önemli unsuru olan bir efsaneye dayanmaktadır.

23.7.2002’de Şalpazar ı ilçesi Gökçeköy’de alan araştırması yaparken

kaynak şahsımız 59 yaşındaki Naci Bayraktar’a taraf ımızdan: “ Aileniz buköye nereden gelmi ş?” sorusu yöneltilmiştir. Naci Bayraktar, ailesinin ÇepniTürklerine mensup olduğunu, kökenlerinin Niksar olduğunu söylemiştir.Ayr ıca ailelerinin hayatını devam ettirmesi ile ilgili “Keçi Anne / Elik Keçisi

Efsanesi”ni anlatmıştır. Naci Bayraktar’ın anlattığı Elik Keçisi Efsanesi şöyledir:

Yaylacıl ık gelene ğ i, Türklerde binlerce yıld ır süren bir hayat tarzıd ır.Türk dünyasının hemen her taraf ında bu gelenek sürmektedir. Orta ve Do ğ u

Karadeniz Bölgesi’nde hemen hemen her köyün Canik Da ğ lar ıHata!Başvuru kaynağı bulunamadı.’ndaki veya Do ğ u Karadeniz Da ğ lar ı’ndaki

yaylalarda bir obası vard ır. Eskiden köylüler k ı şın köylerinde otururlar,

ilkbahar geldi ğ inde topluca güneyde bulunan yaylaya göç ederlermi ş. Bu gelenek günümüzde de k ı smen devam etmektedir. Fakat eskiden oldu ğ u gibicanl ı de ğ ildir. Günümüzde az sayıda aile, yaylaya çıkar. Obalarda kalaninsanlar, eski günleri anarken gözleri dolar. Hep yayladaki yalnı zl ıktan şikâyet ederler.

Yaylacıl ı ğ ın canl ı oldu ğ u yıllarda, Gökçeköylülerin büyük bir bölümü yaylaya göçer. Bir aile köydeki i şlerini toparlayamad ı ğ ı ve hazırl ıklar ını tamamlayamad ı ğ ı için birkaç gün gecikmi ştir. Toparland ıklar ında hemenalelacele yaylaya gitmek üzere yola çıkarlar.

Ailenin, alt ı ayl ık olmak üzere, dokuz o ğ lu vard ır. Her biri yayladakullanılacak e ş yalar ı yüklenmi ştir. Hava ya ğ murlu ve sislidir. Yükleri de çok

a ğ ırd ır. S ırtlar ındaki a ğ ır yüklerle saatlerce yürüdükten sonra ormanlar ınaçıkarlar. Hepsi çok yorulmu ştur. Fakat hem yük hem de alt ı ayl ık bebe ğ ita şıd ı ğ ı için anne daha da çok yorulmu ştur. Art ık yürüyebilecek gücükalmamı şt ır.

Bir süre mola vermeye karar verirler. Bir çe şmenin kenar ındakonaklarlar. Anne bebe ğ i sırt ından indirip yere bırak ır. Sepetten yiyecekler çıkar ır. Ev halk ı hep birlikte yemek yemeye ba şlar. Yemeklerini yedikten

sonra bakarlar ki küçük bebek ortada yok. Yak ın çevreyi bakarlar,



ZfWT



ZfWT Vol. 2, No. 2 (2010)

15

bulamazlar. Sanki yer yar ıl ı p yere girmi ştir. Konu ciddile şmi ştir. Bebek kaybolmu ştur. Saatlerce ararlar. Fakat bebek sırra kadem basmı şt ır. O geceburada kal ı p sabaha kadar çevreyi ad ım ad ım dola şırlar. Bebek yine yoktur.Çaresiz yollar ına devam ederler, bir süre sonra yaylaya ula şırlar.

Yaylayı o yıl bir salg ın hastal ık kası p kavurur. Bu salg ın hastal ık gençihtiyar demez, çok sayıda insanın ölümüne sebep olur. Bu ailenin sekiz

yeti şkin erkek evlad ı da ölenler arasındad ır. Aile harap olur 26 . Anne ve babaaynı yıl içerisinde dokuz çocu ğ u kaybetmenin üzüntüsü içerisinde çaresizköylerine dönmeye karar verirler.

26 Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesi’nde salgın hastalıklarla ilgili de pek çok efsane anlatılmaktadır:Davun Ovası Hata! Ba şvuru kayna ğ ı bulunamad ı .: Arapça, “ta’un” (veba) kelimesi; Orta Karadenizağızlar ında, bir ağız özelliği olarak “davun” şeklinde telaffuz edilmektedir. Veba hastalığına, davundenilmektedir:

“ Davun (veba) hastal ı ğ ı bir bula şt ı mı , onu engellemenin imkânı yoktur. Çok hı zl ı bir şekilde yayıl ır, canl ı ne varsa hepsinin hayat ına son verir.

Bir zamanlar ın korkulu hastal ı ğ ı olan davun, çok sayıda efsaneye konu olmu ştur. Rivayetlere göre, eskiden davun senesi diye bir sene varmı ş. Davun senesinde davun gelir, insanlar ı hep k ırarmı ş. Allah taraf ından mı , yoksa kul taraf ından mı bilinmiyor. Bu davunun elinde bir dümbelek varmı ş. Budümbele ğ in sesini duyan ölürmü ş. Davun, elinde dümbelek gezermi ş.

Trabzon’da, Kad ırga Yaylası’nın Erikbeli mevkisinin tam kar şı sında Davun Ovası ad ı yla bilinenbir mevkii vard ır. Bu mevkii, çok eski ça ğ lardan kald ı ğ ı için sınırlar ı belli de ğ ildir. Fakat çok geni ş bir yeri kaplamaktad ır. Buraya Davun Ovası denmesinin sebebi, halk arasında şu şekildeanlat ılmaktad ır:

Çok eski zamanlarda Azrail, insanlar ın canını almaya gün ortasında davullarla gelirmi ş. Azrail’in çald ı ğ ı davulun sesini duyan herkes hemen ölürmü ş. Azrail, bir gün davul çalarak Kad ırga

YaylasıHata! Başvuru kaynağı bulunamadı.’na kadar yakla şmı ş. Kad ırga’da ya şayanlara haber ula şmı ş ki:

—Azrail, davul döverek sizin canını zı almaya geliyor. Bu civarda ya şayan insanlar, hemenköylerini terk edip toplu bir şekilde Erikbeli taraf ına do ğ ru kaçmaya ba şlarlar.

Bu insanlar, ko şarak dereleri tepeleri a şarlar. Bölgenin en yüksek tepelerinden birisine yakla şırlar. Birkaç metre daha yürüyüp bu tepeyi a şt ılar mı yol düzle şecek, ayr ıca arada tepe oldu ğ uiçin davulun sesi duyulmayacakt ır. Fakat ko şan insanlar tepeye ula şamazlar. Davulun sesini duyuphep birlikte orada ölürler. Bu yüzden buranın ismi ,“Davun OvasıHata! Başvuru kaynağı bulunamadı.” kalmı şt ır ” ( Davun Ovası , Trabzon’un Şalpazar ı ilçesi Kuzuluk köyünde oturan 49yaşındaki Mustafa Söyler’den 19.7.2002’de taraf ımızdan derlenmiştir).

Trabzon’un Şalpazar ı ilçesine bağlı Geyikli beldesinde, halk arasında, bir efsane çok yaygınolarak anlatılmaktadır:

“Çok eskiden “Davun” denen bir hastal ı ğ ın köyde kol gezdi ğ i, yakalad ı ğ ının canını hemenoracıkta hiç zaman geçirmeden ba ğ ırta ba ğ ırta ald ı ğ ı anlat ılmaktad ır.

Ba şka bir deyi şle; Azrail görüne görüne gelir, herkesin gözünün önünde yakalad ı ğ ı ki şinin canını al ır, gidermi ş. Bu hastal ık, bir u ğ ultu ile geldi ğ ini belli edermi ş. Bu şekilde, birçok insan hayat ını

kaybetmi ş.Geyikli’de, hangi yıl ve nasıl oldu ğ u belli olmayan, ancak dilden dile efsane şeklinde büyük bir

toplu ölüm olayından bahsedilmektedir. Halk dilinde, bu toplu ölüm olayına “g ırgan” da denir.Ö ğ renildi ğ ine göre; davunun elinde bir davulu, yanında da bir zurnacı sı olurmu ş. Bunlar,

istedikleri yerde ve zamanda çalg ılar ını çalarlarmı ş. Bunu duyanlar kaçar, kurtulurmu ş; onlar ı görenve kaçamayanlar ise hemen ölürmü ş. Tahmini olarak 150–200 yıl, belki de daha önceleri bu olaylar ya şanırmı ş. Bugün da ğ larda, yaylalarda görülen toplu mezarlar ın “davun yıllar ı”ndan kalmamezarl ıklar oldu ğ u anlat ılmaktad ır ve bu mezarl ıklar u ğ ursuz sayılmaktad ır.

“Davun yesin seni!” / “Davun canını alsın!” / “Allah g ırgan koysun!” / “Al davun yesin seni!” / “ İ manına aç davun çıksın!” gibi deyimler, anlat ılan bu efsanevî korkunç olaya ba ğ l ı olarak türetilmi ştir (Abdullah Gülay, A ğ asar Çepni Kültürü Geyikli, İstanbul 2001, s. 448-449’dan imlâsı düzenlenerek alınmıştır).





ZfWT Vol. 2, No. 2 (2010)

16

Dönerken ormana ula şt ıklar ında bırakt ıklar ı en küçük çocuklar ı ak ıllar ına gelir. Oturup hem di ğ er çocuklar ı hem de burada bırakt ıklar ı bebek için feryat ederek a ğ larlar. Sakinle şince: “Gidip bebe ğ imizinkemiklerini olsun görelim.” derler.

Kar ı koca bebe ğ i bırakt ıklar ı a ğ acın yanına yakla şınca a ğ acındibinden büyük bir apalak ku şu27 uçar. Bir elik keçisi de yanındabeklemektedir. Anne:

-Eyvah! Bebe ğ imi şimdi bu ku ş yedi gidiyor. Ke şke birkaç dakikaevvel gelseydik, der.

Bu arada bebe ğ in a ğ lama sesini duyarlar. Ko şarlar, bakarlar ki bebek

ya şı

yor. Hem de sa ğ l ı

kl ı

olarak. Hatta büyümü ş , geli şmi ş , etlenmi ş ,butlanmı şt ır. Anne ve babanın sevinci, dünyayı kaplar.

Hemen çocu ğ u bulundu ğ u yerden al ırlar. Sevinerek köye do ğ ru yoladevam ederler. Fakat biraz önce çocu ğ un yanından kalkan elik keçisibunlar ın pe şini bırakmaz. Sürekli olarak feryat edip ba ğ ırmaktad ır. Onlar ilerde, elik keçisi arkada köye kadar gelirler.

Ne yapsalar elik keçisini köyden uzakla şt ıramazlar. Bakarlar olacak gibi de ğ il. Bebe ğ i be şikle birlikte her gün yak ında bulunan bir da ğ ın zirvesine çıkar ı p bırak ırlar. Elik keçisi gelip her gün bebe ğ i emzirir, sever,ok şar, geri gider. Bir sonraki gün tekrar geri gelir. Aile de her gün aynı i şiçocuk büyüyene kadar yapar. Çocuk büyüyünce keçi kaybolup gider.

Bu çocuk, Bayraktar ailesinin devamını sağlar. Keçinin emzirmesi için bebeğin beşiğini bıraktıklar ı yerin ismi “ Be şikda ğ ı” olur. Bu isim günümüzekadar kalmıştır. Beşikdüzü ilçemizin hemen güneyinde yer alan dağın adı,Beşikdağı’dır. Kutsal dağ keçisi ve kutsal dağın Uluğ Türkistan’dan binlercekm uzaklıkta Kara Deniz Bölgesi’nde kar şımıza çıkması ilginç değil midir?

27 Apalak : Gürbüz, sevimli, tombul.



ZfWT



ZfWT Vol. 2, No. 2 (2010)

17

Foto ğ raf 19: Beşikdağı’nın Beşikdüzü İlçesinden Görünüşü(Fotoğraf: Necati Demir)

Yak ın zamanlarda Beşikdağı’nın eteklerinde yerleşim yeri kurulur.Beşikdağı’nın eteklerinde olduğu için buraya “ Be şikdüzü” ismi verilir. YaniTrabzon’a bağlı Beşikdüzü ilçemizin isminin kaynağı bu efsaneyedayanmaktadır.

Foto ğ raf 20: Beşikdüzü İlçesinin Beşikdağı’ndan Görünüşü(Fotoğraf: Necati Demir)





ZfWT Vol. 2, No. 2 (2010)

18

Aynı efsane 5 Temmuz 1997’de taraf ımızdan Ordu ili Ulubey ilçesiDurak köyünde ikamet etmekte olan Rasim Elikçioğlu’ndan da derlenmiştir:

Ordu ve yöresinde, hemen hemen her köyün yaylada bir obası vard ır. Eskiden köylüler; k ı şın köylerinde otururlar, yazın topluca yaylaya göçederlermi ş.

Yaylacıl ı ğ ın canl ı oldu ğ u yıllarda, birkaç yüzyıl önce UlubeyHata!Başvuru kaynağı bulunamadı.’e ba ğ l ı Durak köyü halk ı yaylaya

göçmü ştür. Bir aile, köydeki i şlerini toparlayamad ı ğ ı ve hazırl ıklar ını tamamlayamad ı ğ ı için birkaç gün gecikmi ştir. Toparland ıklar ında, hemenalelacele Aynek Yaylası’na gitmek üzere yola çıkarlar.

Ailenin, biri bir haftal ı

k olmak üzere, dokuz o ğ lu vard ı

r. Her biri yaylada kullanılacak e ş yalar ı yüklenmi ştir. Yükleri çok a ğ ırd ır. S ırtlar ındakia ğ ır yüklerle saatlerce yürüdükten sonra Karadere ormanlar ına çıkarlar.

Hepsi çok yorulmu ştur. Fakat hem yük hem de bir haftal ık bebe ğ i ta şıd ı ğ ı için anne, daha çok yorulmu ştur. Art ık gidecek gücü kalmamı şt ır.

Daha fazla bu hâlde yola devam edemeyece ğ ini anlayan anneninakl ına bir fikir gelir. Biraz tereddüt ettikten sonra kocasının kula ğ ına:

—Nasıl olsa yeti şkin sekiz o ğ lumuz var. Ben bu çocu ğ u ta şı yamı yorum.Ş uracıkta bir a ğ acın dibine bırakal ım. Bu da olmayıversin, der. Kocası öncekabul etmez. Çaresizlik… Bakar ki olacak gibi de ğ il. Kar ı sının söylediklerinikabul etmek zorunda kal ır. Uygun bir a ğ aç bulurlar. Küçük bebe ğ i buraya

bırak ı p yollar ına devam ederler, yaylaya çıkarlar.Yaylada o yıl bir salg ın hastal ık görülür. Bu salg ın hastal ık; genç

ihtiyar demez, çok sayıda insanın ölümüne sebep olur. Bu ailenin sekiz erkek evlad ı da ölür. Aile çok üzülür. Aynı yıl içerisinde dokuz çocu ğ ukaybetmenin üzüntüsüyle çaresiz, köylerine dönmeye karar verirler.

Dönerken Karadere ormanlar ına ula şt ıklar ında burada bırakt ıklar ı enküçük çocuklar ı ak ıllar ına gelir. Oturup hem di ğ er çocuklar ı hem de buradabırakt ıklar ı bebek için feryat ederek a ğ larlar. Sakinle şince:

—Gidip bebe ğ imizin kemiklerini olsun görelim, derler.

Kar ı koca bebe ğ i bırakt ıklar ı a ğ acın yanına yakla şınca a ğ acın

dibinden bir yapalak ku şu kalkar. Anne: —Eyvah! Bebe ğ imi şimdi bu ku ş yedi, gidiyor. Ke şke birkaç dakika

önce gelseydik, der. Derken oradan bir de elik keçisi kalk ı p kaçmaya ba şlar. Bu arada, bebe ğ in a ğ lama sesini duyarlar. Ko şarlar, bakarlar ki bebek ya şı yor. Hemen çocu ğ u al ı p sevinerek yola devam ederler. Fakat biraz önceçocu ğ un yanından kalkan elik keçisi, bunlar ın pe şini bırakmaz. Feryat edipba ğ ırmaktad ır. Onlar ilerde, keçi arkada köye kadar gelirler.



ZfWT



ZfWT Vol. 2, No. 2 (2010)

19

Keçiyi köyden uzakla şt ıramazlar. Bakarlar olacak çaresi yok. Bebe ğ ibe şikle beraber evin üst taraf ına koyarlar. Keçi gelip onu emzirir, sever,ok şar, geri gider. Bir sonraki gün tekrar geri gelir. Aile de aynı i şi, çocuk büyüyene kadar her gün yapar. Çocuk büyüyünce keçi kaybolup gider.

Bu çocuk, sülalenin devamını sağlar. Ordu ili Ulubey ilçesi Durak köyünde oturan bu ailenin soyadı elik keçisinden dolayı “ Elikçio ğ ullar ı”kalmıştır. Oturduklar ı mahallenin ismi ise “ Elikçio ğ ullar ı Mahallesi”dir.Bebeği keçinin emzirmesi için bıraktıklar ı yerin ismi, “ Be şikçiavlusu”dur.Buradan köye giden yola da “ Be şikçibo ğ azı” denmektedir 28.

Bu efsanenin bir benzeri, Ana Geyik adıyla Giresun’un Çanakçı ilçesinde de derlenmiştir 29.

“Ana Elik Keçisi/ Ana Geyik Efsanesi” Hacıemiroğullar ı Beyliği’niniskâna açtığı bölgede anlatılması, tesadüf olmasa gerektir. Bu konunun tarihî

bir alt yapısının olduğu da ortaya çıkmaktadır. Muhtemelen Gökçeköy’dekiBayraktar Ailesi, Giresun’un Çanakçı ilçesindeki aile ve Ulubey’in Durak köyündeki Elikçioğullar ı aynı kökten gelmektedir. Zaman içerisindeŞalpazar ı’nda oturan aile Osmanlı ordusunda aldığı görevden dolayı Sancaktar ismini almış olmalıdır. Bu efsaneye bağlı olarak aileler arasındakitarihî bağlar ı ortaya çıkarabilmek için yeni araştırmalara gerek vardır.

Konunun bir başka yönü de Orta ve Doğu Karadeniz’de anlatılan Elik

Keçisi / Ana Geyik Efsanesi ile Türeyi ş Destanı’ndaki benzerliklerdir. Çinkaynaklar ında şöyle bir efsane geçmektedir:

“ Wu-sun’lar ın K ıral ına Kun-mo derler. İşitti ğ imize göre, bu k ıral ınbabasının, Hunlar ın bat ı sınır ında küçük bir devleti varmı ş. Hun

Hükümdar ı , bu Wu-sun Kral ına taarruz etmi ş ve Kun-mo’nun babası olan bukral ı öldürmü ş. Kun-mo da, o sıralarda çok küçükmü ş. Hun Hükümdar ı onak ı yamamı ş. Çöle at ılmasını ölümü ile kal ımının, kendi kaderinebırak ılmasını emretmi ş. Çocuk çölde emeklerken, üzerinde bir karga dola şmı ş ve gagasında tuttu ğ u eti, ona yava şça yakla şarak vermi ş veuzakla şmı ş. Az sonra çocu ğ un etraf ında, bu defa di şi bir kurt dola şma ğ aba şlamı ş. Kurt da çocu ğ a yana şarak memesini çocu ğ un a ğ zına vermi ş veiyice emzirdikten sonra yine oradan uzakla şmı ş. Bütün bu olan biten şeyleri,

Hun Hükümdar ı da uzaktan seyredermi ş. Bunlar ı görünce, çocu ğ un kutsal

bir yavru oldu ğ unu anlamı ş ve hemen al ı p adamlar ına vermi ş. İ yi bir bak ımla da büyütülmesini emretmi ş. Çocuk büyüyerek bir yi ğ it olmu ş. Hun

Hükümdar ı da onu ordular ından birine komutan yapmı ş. Gittikçe geli şen ve

28 Elik Keçisi Efsanesi, memur emeklisi olan ve hâlen Ulubey ilçesi Durak köyünde ikamet eden RasimElikçioğlu’ndan 5 Temmuz 1997 tarihinde taraf ımızdan derlenmiştir. Adı geçen kaynak şahıs ilkokulmezunu olup 1941 doğumludur.

29 Bilgehan Atsız Gökdağ-Cengiz Coşkun, “Giresun Efsaneleri”, Giresun Kültür Sempozyumu (30-31Mayı s 1988) Bildirileri, İstanbul 1988, s. 211-212.





ZfWT Vol. 2, No. 2 (2010)

20

ba şar ı kazanan çocu ğ a gönül ba ğ layan Hun Hükümdar ı , babasının eskidevletini ona vererek, onu Wu-sun Kral ı yapmı ş ...”30.

Her iki efsanedeki benzerlikler gerçekten dikkat çekicidir. Uluğ Türkistan’da yalnız kalan çocuğa ku ş ve kurt yardım eder. Orta ve DoğuKaradeniz Bölgesi’ndeki bu ailenin yaşamasını ise ku ş ile da ğ keçisi / elik sağlar. Türk kültürünün binlerce yıl sonra bir başka coğrafyada bilinçaltınınortaya çıkması gerçekten ilginçtir.

Dağ keçisinin kutsal ve önemli olması Türkiye’nin tamamındageçerlidir. Doğal olarak, Karadeniz Bölgesi’nde de kar şımıza çıkmaktadır.Karadeniz Bölgesi’nde da ğ keçisini rahatsı z etmek, ona zulüm yapmak ve

zarar vermek hiç de iyi sayılmaz . Hatta ona kur şun atan kişinin bütün

işlerinin uğursuzluğa ve olumsuzluğa gideceğine inanılır. Dağ keçisiniherhangi bir şekilde öldüren kişinin ise evindeki herkesin öleceğine,sağlığının bozulacağına, öldürenin felç olacağına inanılır. K ısacası keçiavlayan veya öldüren kişinin çok büyük belalarla kar şı kar şıya kalınacağınainanılır. Bu konu ile ilgili taraf ımızdan onlarca efsane derlenmiştir.Bunlardan bazılar ı şöyledir:

Elik Keçisi: Eskiden bu ğ dayın ve mı sır ın olmad ı ğ ı zamanlardainsanlar; av yaparlar, onlar ın etleriyle beslenirlermi ş. Eli mı zrak, ok tutanlar erkenden ava giderler; av avlarlar, ku ş ku şlarlar, ak şam eve

getirirlermi ş.

Vaktiyle Ordu iline ba ğ l ı Ulubey ilçesinin Çubuklu köyünde ya şayaninsanlar da aynı şartlarda ya şamaktad ır. Bu köyün kar şı sında bulunan

Karatepe, av hayvanlar ı bak ımından zengindir. Yani av bak ımından çok caziptir.

Rivayete göre bu çevrede ya şayan bir ki şi; yine sabahtan kalkar,malzemelerini hazırlayı p ava çıkar. Karatepe’ye geçer. Çok geçmeden bir elik keçisine rastlar. Keçi kaçar, avcı takip eder. Arada keçi geri döner,meleyerek:

—Benim yavrular ım var. Ne olur, bana k ı yma. K ı smetini ba şka yerdeara, der. Fakat avcı , yanık yanık dalgalanan bu sese hiç ald ırmaz. Okunuçeker, keçiye atar.

Elik keçisi, gelen okun kendisini öldürece ğ ini anlar. Ölümden kurtulu ş yoktur. Asl ında niyeti o ana kadar avcı ya kar şı kötü de de ğ ildir. Avcınınacıması z oldu ğ unu anlayınca son kez acı acı meleyerek:

—Benim neslim tükenecek, seninki de tükensin, der.

Avcı yine anlamaz. Keçiyi yüklenip zafer kazanmı ş komutan gibikibirlene kibirlene eve gelir. Çocuklar ına müjdeyi verir. Keserler, yüzerler,

30 Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi, C. I, Ankara 1993, s. 14.



ZfWT



ZfWT Vol. 2, No. 2 (2010)

21

keçiyi afiyetle yerler. Fakat yedikten sonra hepsi hastalanır ve k ı sa süredeevdeki herkes ölür. Avcının da nesli kesilmi ş olur 31.

Keçi Avı: Yabani keçi, Türkiye’nin pek çok yerinde kutsal sayıl ır. Onakur şun atmanın ve zarar vermenin büyük u ğ ursuzluklar getirece ğ ine inanıl ır.

Vaktiyle iki avcı , Trabzon’un Kad ırga Yaylası’na yak ın ormanlara ava giderler. Ak şama kadar keçileri kovalarlar. Fakat hiç keçi avlayamazlar. Ak şam olunca uygun bir yer bulup yatmaya karar verirler.

Ak şam karanl ık olduktan sonra keçiler, tepeden tepeye birbirilerineinsan gibi seslenirlermi ş:

—Avcılar geldiiiii, ne yapal ıııııımm? Kar şı tepedeki di ğ er keçiler, hep

bir a ğ ı zdan:

—Kör tekeyi verelim de kör olsunlaaarrr… Bir ba şka grup, ba şka bir gruba tekrar seslenir:

—Avcılar geldiiii, ne yapal ııııımm? Di ğ er keçiler:

—Topal tekeyi verelim, onlar da topal olsunnnn!

Avcılar korkmaya ba şlar. Gece hemen geri dönmek için yola çıkarlar.

Yolda gelirken karanl ıkta çı ğ gelir. Avcının birini al ı p gider. Bir taneside tek gözü kör ve ayaklar ı k ır ık bir şekilde, köye sürünerek dönebilir 32.

Sonuç

Türk Dünyasının tamamında, doğal olarak Türkiye’nin her bölgesinde,her yöresinde dağ keçisi / elik kutsal sayılmaktadır. Bu yüzden binlerceyıldır Türk halk ı; elik keçisi / dağ keçisi ile ilgili inanış ve gelenekleri gittiğiher yere götürmüş ve nak şetmiştir. Bunun en önemli delillerinden bir tanesiTrabzon ilimizin sınırlar ı içerisinde kalan Be şikda ğ ı ve Beşikdağı adındankaynaklanan Be şikdüzü ilçemizin adıdır.

MÖ 2000’li yıllardan beri Türkistan’ın her köşesinde, Köktürk kağanlar ının damgası olarak, Köktürk Yazıtlar ı’nın üzerinde, Türkistan’ınhemen her yöresinde bayraklar ın tepesinde, mezar taşlar ında, hatunlar ıntaçlar ı gibi önemli yerlerde kar şımıza dağ keçisi / elik motifi, resmi, heykeliçıktığına göre bunun bir tarihî derinliği bulunmalıdır.

Araştırmacılar ın keçi için verimliliği, cesareti, kararlılığı, sembolizeettiği görüşüne katılmanın mümkün olmadığı bilinmelidir. Dağ keçisini

31 Elik Keçisi, Ordu ili Ulubey ilçesi Çubuklu köyünde oturan 55 yaşındaki Niyazi Karaoğlan’dan 7Temmuz 1996 tarihinde taraf ımızdan derlenmiştir. Adı geçen kaynak şahıs ilkokul mezunu olupçiftçilikle geçinmektedir.

32 Keçi Avı, Trabzon’un Şalpazar ı ilçesi Kabasakal köyünde oturmakta olan 52 yaşındaki AliYılmaz’dan 19.7.2003’de taraf ımızdan derlenmiştir.





ZfWT Vol. 2, No. 2 (2010)

22

onlarca kez görmüş olan bu satırlar ın yazar ının, özellikle cesaret ve karalılık ile dağ keçinsin yan yana koymakta zorluk çektiğini belirtmem gerekir.

Türkiye’nin tamamında dağ keçisi / elik’i rahatsız etmek, ona zarar vermek, zulüm yapmak hatta kur şun atmak muhatabının ailesinindağılmasına vesile sayılır. Dağ keçisinin üzerine bu kadar titrendiğine göreTürk dünyasının haf ızasında tutamadığı ya da bizim tespit edemediğimiz,

belki tespit edildiği hâlde ulaşamadığımız bir sır bulunmaktadır.

Daha önce yapılan araştırmalarda Köktürk alfabesindeki harflerin bir k ısmının kaynağı, şekillere benzediği görüşü ileri sürülmüştür. Bunlardan

bazılar ı:

Harf Benzediği Unsur Harfin Karşılığı

Ev/Çadır (e)b

Süngü s

At veya Dağ (Tağ) (a)t

Ok (o)k

Köktürk alfabesindeki işaretlerin petroglif, ideogram, piktogram,damga, hece, yar ı hece yolculuğundan sonra harfe geldiğini dikkate alarak

kendimizi biraz zorlar isek, (k)’nin, dağ keçisi / elik benzetmesindenkaynaklandığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu harfin diğer coğrafya veyazıtlardaki şekillerine de göz attığımızda önerideki cesaretimiz biraz dahaartmaktadır. “ke, ek”i kar şılayan harfin diğer coğrafya kitabelerdekişekilleri:

Tablo 1: Köktürk Alfabesinde “k(e)”, “(e)k” sesi33

Önemli ve kutsal bir unsur olarak efsanelerde, mitolojilerde,masallarda; resim olarak binlerce kez kaya üstünde, levhalarda, mezar taşlar ında; küçük heykelcik olarak tokalarda, at tak ımlar ında, bayrak

33 Talat Tekin, “Göktürk Alfabesi”, Harf Devriminin 50. Y ıl ı Sempozyumu, Ankara 1981, s. 35.



ZfWT



ZfWT Vol. 2, No. 2 (2010)

23

direklerinin tepesinde dağ keçisi / elik’e rastlamamız, bilmediğimiz veyaçözemediğimiz bir inceliğin olduğunu göstermektedir.

Bizden önce konuyu inceleyen, emek harcayan ve kaynaklar ı didik didik eden araştırmacılar ın bu meseleyi net bir sonuca götürdüğünü kabuletmek zordur. İtiraf etmeliyim ki bizden önce çok k ıymetli araştırma yapanaraştırmacılar ın birikimi üzerine çalışmamıza rağmen konuyu bu satırlar ınyazar ı da çözememiştir. Fakat bizden önce konuyu inceleyen, araştıranlar ın

birikimine bizim katk ılar ımız da eklendiğinde hiç değilse çok küçük de olsaışıklar ın göründüğünü düşünmekteyiz. Bu küçük ışıklar ın aydınlattığı kadar ıyla “ Acaba Çin kaynaklar ında geçen Türeyi ş Destanı’nın, tespit

edilemeyen bir varyant ı var mıd ır?” sorusunu sormaktan kendimi men

edemiyorum.Köktürk Yazıtlar ı’nda bile kurttan süt emen çocuk ile dağ keçisi

damgasının yan yana duruşu gözümün önüne geldiğinde ve KaradenizBölgesi’nde bir ailenin dağ keçisi / elik vasıtasıyla tekrar hayata tutunuşunuhatırladığımda ise yeni bir soru aklıma gelmektedir: “Türeyi ş destanının bir

ba şka varyant ında Türklerin tarih sahnesine tekrar tek bir çocuk

vasıtası yla dönü şü, da ğ keçisi / elik vasıtası yla mı olmu ştur ?” Bu sorularacevabı olan herkesi katk ı sağlamaya davet ettiğimizi de belirtmek isterim.

Necati DEMİR - Kaya Üstü Resmi (Rock Art) Olarak Dağ Keçisi / Elik ve Tarihî Altyapısı

Documents