1 İÇİNDEKİLER A-YUNAK MERKEZ ÇEŞME RÖLÖVE RAPORU........................................................... 2 1. GİRİŞ..................................................................................................................................... 2 1.1. Röleve Proje ve Raporunda Kullanılan Yöntem, Ölçme ve Çizim Tekniği ................... 2 1.2. Konya’nın Tarihi, Coğrafyası ve İklim Özellikleri ......................................................... 3 1.3. Yunak Tarihçesi .............................................................................................................. 6 1.4.Çeşmeler Hakkında Yapılan Araştırmalar ....................................................................... 8 2. KONYA SUYU-ÇEŞMELERİNİN TARİHİ VE GENEL ÖZELLİKLERİ .................. 9 2.1.Çeşmenin Tanımı ve Bölümleri: .................................................................................... 11 2.2.Çeşmenin Yeri ve Genel Tanımı .................................................................................... 13 2.3.Çeşmenin Mimari Özellikleri ......................................................................................... 13 2.3.1. Yapım Malzemesi ve Yapım Tekniği .................................................................. 13 2.3.2. Plan Tipi ve Plan Elemanı .................................................................................... 13 3. KARŞILAŞTIRMA............................................................................................................ 14 B-YUNAK MERKEZ ÇEŞME RESTİTÜSYON RAPORU ............................................. 17 1.1.Yeri ve Tarihçesi: ........................................................................................................... 17 1.2.Tespitler ve Orijinal Yapı Özelliği ................................................................................. 18 C- YUNAK MERKEZ ÇEŞME RESTORASYON RAPORU…………………………...19 4-KAYNAKLAR .................................................................................................................... 21 ÇİZİM LİSTESİ RESİM LİSTESİ ÇİZİMLER RESİMLER
42
Embed
İÇİNDEKİLER A-YUNAK MERKEZ ÇEŞME RÖLÖVE RAPORU 2kudeb.konya.bel.tr/kudeb/pdf/3.pdf · 2 A-YUNAK MERKEZ ÇEŞME RÖLÖVE RAPORU 1. GİRİŞ Şehirlerin, semtlerin ve köylerdeki
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
1
İÇİNDEKİLER
A-YUNAK MERKEZ ÇEŞME RÖLÖVE RAPORU ........................................................... 2
Şehirlerin, semtlerin ve köylerdeki dokunun bir parçası olan çeşme mimarisi,
sokakların, meydanların simgesi halindedir. Sivil mimarlık örneklerinden olan tarihi
çeşmelerin bakım ve onarımlarının yapılarak gelecek nesilllere aktarılmaları hedeflenmiştir.
1.1. Röleve Proje ve Raporunda Kullanılan Yöntem, Ölçme ve Çizim Tekniği
Çeşmede sabit bir nokta belirlenmiştir. Çeşmeyi sabit bir noktaya bağlayarak
duvarların ölçüleri alındıktan sonra her bir birim ayrı ayrı metre ve lazer metre ile
ölçülmüştür.
Kot ve yükseklik ölçüleri, lazer terazi ve şerit metre yardımıyla alınmıştır. Her katta
sıfır kotu belli oranda aşağı yahut yukarı taşınmıştır. Detay ölçüleri alınırken şerit metre
kullanılmıştır. Sıfır kotunun altında kalan ölçümler eksi değer olarak belirlenmiştir.
Çalışma sırasında yapının çok sayıda ve yüksek çözünürlükte dijital fotoğrafı
çekilerek çalışmanın tespit aşaması sonuçlandırılmıştır.
Metre ve lazer metre ile tüm cephelerin çizimi milimetrik kağıda çizimi yapılmış
alınan tüm ölçüler bilgisayar ortamına birebir ölçekli olarak çizilmiştir. Ortaya çıkarılan plana
göre kesit ve cephelerin görünüşleri çizilmiştir. Çizimler yapılırken fotoğraflardan da
yararlanılmıştır. Planda ve kesitte duvarlar taranarak ölçü ve kotlar verilmiştir.
Yapılan incelemelerle birlikte fotoğraflar ve çizimler sonucunda, kaynaklardan
yararlanarak, yapı mevcut durumu, malzeme, plan mimari özellikleri ve sorunları raporda
detaylı bir şekilde açıklanmıştır. Röleve raporu çizim ve fotoğraflarla rapor desteklenmiştir.
3
1.1. Konya’nın Tarihi, Coğrafyası ve İklim Özellikleri
Konya, adını binlerce yıl sürdüren nadir bir şehirdir. Hititlerden önce bölgeye hakim
olan Luviler, Konya bölgesine kendi isimlerini vermişlerdir. Hititler zamanında ise buraya
“Lugga” deniyordu. Bundan sonraki devirlerde “Lycoanya” ismiyle anılır1. Bu bölgenin
merkezi olan Konya şehrine Frigler zamanında “Eikonion” ve ikonium” diye anılıyordu.
Türkler Konya şehrini Geç Bizans dönemindeki “İkonium” dan Türkçeleştirmişlerdir. Latin
kaynaklarında da aynı asırda iconium şeklinde geçer. Arap İslam coğrafyasında ise “Kunıyye”
olarak isimlendirilmiştir2.
Konya, geçmişi bakımından çok eskiye dayanan bir şehirdir. Konya, MÖ. 7000’lere
kadar gitmektedir3. Konya özellikle çevresinde yer alan Çatalhöyük’te yapılan kazılardan da
bunu anlamaktayız. Konya’da ilk iskanın Frigler döneminde başladığı frig dönemine ait
seramik parçalarından anlaşılmaktadır. Alaaddin tepesi üzeri hiçbir zaman boş kalmamış ve
kat kat üstüne eklenerek bir höyük meydana gelmiştir. Friglerden sonra Lidya egemenliğine
girmiş, Konya’da temel kazılarında ortaya çıkan mezar stelleri, lahitler, kitabeler, mimari
parçalar ve heykellerin büyük bölümü M.S. 2-3 yüzyıla aittir. Bu bilgilere göre Roma
döneminde de Konya önemli bir konuma sahiptir. Hristiyanlığın ilk yıllarında Hz.İsa’nın
havarisi St. Paul, dini yaymak için Konya’ya gelmiştir4.
7. Yüzyılda Anadolu’ya İslam akınları başlamış İstanbul’a yönelen İslam ordusu sık
sık Konya’dan da geçerek yağma ve tahrip etmişlerdir5. Tam olarak Malazgirt zaferinden
sonra gerçekleşmiştir. 1097’de Süleyman Şah’ın Konya’yı almasıyla Oğuz boyları buraya
akın akın yerleşmiştir6. Konya’nın Selçukluların başkent olmasından sonra şehir daha da
önem kazanmıştır. Alaaddin Keykubat döneminde en parlak dönemini yaşayan Konya’ya,
1223’lerde Büyük Mutasavvuf Mevlana Celaledin Rumi ve babası Sultanü-l Ulema Bahaddin
Veled’le birlikte Konya’ya yerleşmişlerdir. Daha sonra devletin yöneticisi olarak Celalettin
Karatay ve Sahip Ata Fahrettin Ali’nin getirilmesi Konya şehrinin kültür şehri olmasında çok
büyük öneme sahip olmuşlardır. Alaeddin Keykubat’tan sonra önce iç, daha sonrada dış
tehlikelerle savaşmakla geçti. Sadettin Köpek’in ortaya çıkması ve devleti karıştırması, bu
karışıklıktan da istifade eden Mogollar 1243 yılında Selçuklular, Moğol kumandanı Baycu
1 SOYMAN, Faik-TONGUR İbrahim, Konya Eski Eserler Klavuzu, Konya, 1944, s.1. 2 ÖNDER, Mehmet, Mevlana Şehri Konya, 1971,s.13. 3 ALKAN, Ahmet, “Selçuklu Başkenti Konya” , Milli Mücadeleden Günümüze Konya,Cilt:1, Konya, 1999,
Mehmet Önder kitabında 12Konya su ihtiyacı için yapılan çalışmaları anlatarak,
çeşmelerin genel özelliklerinden bahsetmiştir. Konya’nın Selçuklulardan günümüze kadar su
yapılarına kısaca değinerek tarihi su yolları hakkında kısa bilgiler vermiştir. Konya Çeşme ve
Şadırvanlar13 kitabında ise Örneklerle Konya çeşme ve şadırvanlarını anlatmıştır.
Hasan Özönder; “Konya’nın Su Teşkilatı Tarihinde; Çayırbağı suyu ve Canbaz Deli
Osman ağa”adlı makalesinde14 19.yy Konya’da su ihtiyacından ve probleminden bahsederek,
bu sorunun giderilmesi için yapılan çalışmaları anlatır.
Sefa Odabaşı; kitabında şehrin Selçuklular döneminden günümüze kadar ki zamanda
su kaynaklarından bahsetmiş, 20. yy başlarında şehrin su ihtiyacına yönelik çalışmaları dile
getirmiştir15.
M. Sabri Doğan; ”Konya Su Yapıları” makalesinde çeşmenin ayrıntılı tanımını
yaparak, su yapılarını gruplandırmıştır16. “Konya’nın Su ile İlgili Efsaneleri” makalesinde,
Konya bölgesinde su ile ilgili efsaneleri derleyerek, suyun önemine dikkat çekmiştir.
Efsanelerde gerçeklik payı olan bölümleri kaynaklara dayandırarak anlatmıştır17.
Osman Özyurt; yüksel lisans tezinde Konya ve çevresindeki tarihi su sarnıçlarını ele
almıştır. 11 örnek üzerinde yaptığı çalışmasında sarnıçları malzeme, teknik ve mimari
özellikleri bakımından incelemiştir18.
Haşim Karpuz- Osman Nuri Dülgerler;” Konya Çeşmeleri Üzerine bir Tipoloji
Denemesi” adlı makalelerinde19 Türklerde su kültürü ve Konya çeşmelerinden bahsederek,
Konya Çeşmeleri ile ilgili yapılan çalışmalara kısaca değinmişlerdir. Konya Çeşmelerini;
kaynaktan beslenme durumuna, bulundukları yere ve cephe özelliklerine göre 3 ana grupta
incelemişlerdir.
12 Önder, M.,Mevlana Şehri Konya, Konya, 1962, s.221 13 Önder. M., Konya Çeşme ve Şadırvanları, Konya,1955, s.10-30. 14 Özönder, H., “Konya’nın Su Teşkilatı Tarihinde; Çayırbağı suyu ve Canbaz Deli Osman Ağa”, Yeni İpek
Yolu Konya I, Konya, 1998, s. 195-210 15 Odabaşı, S., 20.Yüzyıl Başlarında Konya’nın Görünümü, Konya, 1998, s.74-75 16 Doğan, M. Sabri, “Konya Su Yapıları” Yeni İpek Yolu Konya Kitabı VII, Konya,2005,s.358 17 Doğan, M.Sabri, “Konya’nın Su ile İlgili Efsaneleri” Yeni İpek Yolu Konya Kitabı V, Konya, 2002,s.89-96 18 Özyurt, Osman, Konya ve Çevresindeki Tarihi Su Sarnıçları, Konya, 1988, s.20-50 19 Karpuz, H.,- Dülgerler, O.Nuri, “Konya Çeşmeleri Üzerine Bir Deneme”, Sanatta Anadolu Asya Tebliğleri
Erkan AYGÖR, bildiri de Küresel İklim Değişiklikleri ve Tarihi Konya Çeşmeleri
hakkında Uluslararası İklim Değişikliği Sempozyumunda bilgi vermiştir20.
2. Konya Suyu-Çeşmelerinin Tarihi ve Genel Özellikleri
Konya Su ve Çeşme’lerinin tarihte geçmişi olan, aynı zamanda farklı dönemlerde
önemli icraatların yapıldığı bir yer olarak karşımıza çıkmaktadır. Konya konumu itibariyle
önemli bir yerde olması, Kral Yolu’nun buradan geçmesi farklı uygarlıkların burada
kurulması İkonium şehri olarak döneminin önemli bir yeri olması, Konya’nın diğer yönlerde
de olduğu gibi bu anlamda da stratejik durumunu yükseltmiştir.
Konya Su ihtiyacı farklı dönemlerde farklı kaynaklardan getirilerek ihtiyaç
karşılanmaya çalışılmıştır. Konya ve Çevresindeki Tarihi Su Yapıları: Neolitik Çağda;
Çatalhöyük’te, Hitit Çağında; Konya-Kadınhanı Köylütolu Bendi, Konya Ilgın Yalburtsu
Toplama Havuzu, Konya Beyşehir Eflatunpınar Su Anıtı ve Göleti, Geç Hitit; Konya Ereğli
İvriz Su Anıtı, Frigya; Konya Akşehir Ulupınar’da :Midas Pınarı, Roma Döneminde; Konya
Sarayönü Ladik kenti Su Yolları, Konya Ereğli Alanark Sulaması, Konya Karapınar
Karacadağ üzerinde Hyde kenti sarnıçları gibi daha birçok şehirde ve semtlerde benzer su
yapıları mevcuttur21.
Roma Döneminde kentlere su getirilmesi çoğu zaman suyun yokuş aşağı döşenmiş
borulardan basınçsız olarak indirilmesi ile gerçekleşirdi. Su kentin en yüksek noktasında
kuleye veya makseme verilerek dağıtımı yapılırdı22 .
Konya ilk Hristiyan devrinde Aziz Paulos’un Konya’ya gelişi sırasında Hristiyanlığa
giren Aya Tahekka’nın hayat hikayesinden, Konya’yı sık sık sel bastığı anlaşılmaktadır. Bu
sebeple bazı yörelere “sel basan” ismi verilmiştir23. Bu sorun Selçuklu devrinde de devam
etmiştir ve Konya, dış surlarının 1221 yılında inşa edilmesiyle bu surlar kenti set gibi
sellerden korumuştur24.
20 Aygör, E., Küresel İklim Değişiklikleri ve Tarihi Konya Çeşmeleri Uluslararası İklim Değişikliği
Sempozyumu Bildirileri, 18-20 Ekim, Konya, 2007 21 Bildirici, M.- Bildirici, Ö., “Konya ve Çevresinde Çağlar Boyu Tarihi Su Yapıları”, Türkiye İnşaat
Mühendisliği Teknik Kongresi, 1997,İzmir,s.1116-1118. 22 Kretzschmer, Fritz, Resimlerle Antik Romada Mimarlık ve Mühendislik, İstanbul, 2000, s.74. 23 Eyice, S., “Aya Thekla Efsanesi ve Sanat Tarihinde Aya Thelka”, Anıt Dergisi, 1962, Sayı: 30, s. 1-24. 24 Önge Y., “Alaaddin Keykubat Döneminde Konya’da inşa edilmiş Mimarlık Eserleri”, S.Ü. Selçuk Dergisi 1.
Alaaddin Keykubat Özel Sayısı, Konya, 1988, Sayı: 3, s. 50.
10
Bizans döneminde batıya giden batıya giden yollar ve bu yollar üzerinde bulunan
şehirler önemini yitirmesine ragmen Konya, imparatorluk başkentine giden yol üzerinde
bulunduğu için varlığını sürdürmüştür25.
Konya’lı zenginler, devlet adamlarının yaptırdıkları cami, medrese, hankah, mescid vb
gibi yapılarda hayır eserlerinin bitişiğine veya avlularına çeşme ve sebiller yapmışlardır.
Vezir Sahipata Fahrettin Ali 1258 yılında yaptırdığı Sahip Ata Cami taç kapısındaki
sebiller, farklı semtlerde yaptırdığı çeşme, buzhaneleri, Meram Çayından getirdiği sularla
içme suyu ve bağ-bahçe işlerinde de harcamışlardır. Yine Sadrettin Konevi yaptırdığı cami,
hankah civarına bir çeşme akıtmıştır26.
Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat Beyşehir kıyısında yaptırdığı Kubadabad
Sarayına su getirtmiştir. Yapılan kazılardan anlaşılmaktadır27
Karamanoğlu Devrinde ise, su yollarında bazı değişiklikler yapmış Meram ve Dese
çayları su değirmenleri kurarak akarsulardan istifade etmiştir. Ayrıca 1424 yılında yaptırılan
Meram Hamamı için de su getirilmiş ve şehir için de bazı çeşmelere akıtılmıştır28.
Konya’nın 1467 yılında Osmanlıya geçtikten sonra yeni menbaalar bulunmuş, Fatih’in
oğlu Sultan Cem Valiliği sırasında Konya Kalesinin dışına bir köşk yaptırmış ve çevredeki
bağ ve bahçeleri sulatmıştır29.
Osmanlı Devrinde Konya’ya bizzat su getiren padişah Yavuz Sultan Selim’dir30. İran
Seferi sırasında Konya’ya gelmiş Mevlana Türbe’sinin ihtiyaçları için Dutlu Suyu (Türbe Su)
da getirmiştir31. Bu devirde yine Konya eşrafları da çeşme, hamam, gibi su yapıları
yaptırmışlardır. Kanuni Döneminde de Konya içme suyu çoğaltılmış, su fiyatı Kanunnamelere
bağlanmıştır32.
17. Yüzyılda Seyahatnamelerde de Konya Suyu ve Çeşmelerine ait bilgiler
verilmektedir. Evliya Çelebi, Kala Haricindeki kubbeli bir depodan şehre su getirildiği,
buradan 360 lüleye su verildiğini ayrıca bu suların cami, mescid, han, hamam ve saraydaki
çeşmelere dağıtıldığını, şehirde mevcut 2700 su kuyusu bulunduğu yazmaktadır. Katip Çelebi
de yine aynı bilgileri vermektedir. Bu yüzyılda da çeşmelerin inşaasına devam edilmiştir.
25 Ramsay W. M., Anadolunun Tarihi Coğrafyası, İstanbul, 1961, s.77. 26 Ferid, M. - Mesud, M., Selçuk Veziri Sahip Ata ile Oğulları’nın Hayat ve Eserleri, İstanbul, 1934, s.80. 27 Bildirici, M.- Bildirici, Ö., “Konya ve Çevresinde Çağlar Boyu Tarihi Su Yapıları”, Türkiye İnşaat Mühendisliği Teknik Kongresi, 1997,İzmir,s.1126. 28 Önder, M., Konya Çeşme ve Şadırvanları, Konya, 1955, s.9. 29 Önder, M., Konya Çeşme ve Şadırvanları, Konya, 1955, s.10. 30 Konyalı, İ.H., Abide ve Kitabeleri ile Konya Tarihi, Konya, 1964, s.987 31 Erdoğan, M., “Yavuz Selim Devrinde Konya”, Anıt Derğisi, Cilt:2, s.15. 32 Önder, M., Konya Çeşme ve Şadırvanları, Konya, 1955, s.13.
11
18. yüzyılda da Konya Müftüsü Nakıb Ülkaç Seyit İbrahim Efendi bugün mevcut olan
üç çeşmesini ve Nakiboğlu Cami avlusundaki şadırvanıu hayır eserleri arasına katmıştır. Yine
dönemin Konya Valisi de, Konya Suyunu çıoğaltmaya çalışmış, 1769 yılında Mevlevi
Dergahı Postnişi’ni Ebubekir Çelebi ve Konyalı bazı kimseler tarafından yeni çeşmeler
yaptırılmıştır33.
19. yüzyılda da Konya Valisi Kel Hasan Paşa’nın Zindankale semtinde yaptırdığı Şevk
Abad köşküne su deposunda su almış çeşme ve sebiller yaptırmıştır. Bu yüzyıllarda Konya’da
akan çeşme adedi 81 olarak tespit edilmiştir34.
Yine dönemin Valisi Ferit Paşa Konya’nın içme suyunu karşılamak için 1900 yılında,
Kızılviran Dağlarında bulunan dereden Çayırbağı Suyunu halktan belli miktar para toplayarak
işe başlamıştır. Bu suyu borularla İstasyona buradan da Alaadin tepesinde inşa edilen Su
deposuna aktarmış, bu depodan da elli kadar çeşmeye su vermiştir35.
Konya’da Osmanlı Devrinde yapılmış, çeşme ve şadırvanların en eskileri 16. Yüzyıla
aittir. Bu yüzyıla ait olanların da kitabeleri kaybolmuş ve tamir sırasında yenilenmiştir36.
Şehir suları belediyeye geçtikten sonra, Konya Belediyesi, Alaaddin Tepesindeki su
deposunu genişletmiştir. İlerki dönemlerde nüfusun artmasıyla su ihtiyacı da artmıştır. Yeraltı
sularından yararlanmaya çalışmış, 1936 yılında ilk defa Dede Bahçesinde 285 m’lik sondaj
yapılmıştır. 1954 yılında Konya Belediyesi, Zindankale, İstasyon semtlerinde iki kuyu daha
açtırmıştır ve şehrin su ihtiyacı karşılanmaya çalışılmıştır37.
2.1.Çeşmenin Tanımı ve Bölümleri
Çeşme:Bir genel su sağlama sisteminden gelen suyun kamunun kullanımına
sunulduğu yapı38.
Ayna Taşı: Osmanlı çeşmelerinde musluğun takıldığı yerde yer alan mermer levha39.
Lüle: Su akıtılan boru şeklindeki kısımdır. Lüle madeni veya taştan, kapalı bir boru
veya yarım oluk şeklinde olabilir.Eski mühendislik hesapları lüle birimine göre yapılırdı40.
Köşelik: Kemerle saçak silmesi arasında kalan kısımdır.
33 Önder, M., Konya Çeşme ve Şadırvanları, Konya, 1955, s.17. 34 Erdoğan, M., “Kel Hasan Paşa”, Konya Mecmuası, Sayı: 99-100-101. 35 Odabaşı, S., 20.Yüzyıl Başlarında Konya’nın Görünümü, Konya, 1998, s.74 36 Önder, M., Konya Çeşme ve Şadırvanları, Konya, 1955, s.28. 37 Önder, M., Konya Çeşme ve Şadırvanları, Konya, 1955, s.23. 38 Sözen M.,- Tanyeli, U., Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul,2012,s.75. 39 Sözen M.,- Tanyeli, U., Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul,2012,s.41. 40 Önge, Y., Osmanlı ve Selçuklu camilerinde Çeşme Sebil ve Şadırvanlar, Ankara,1997, s.5
12
Seki: İnsanların oturması veya testi koyması için yapılan yükseltilere denir.
Taslık Nişi: Kemer aynalığında bulunan insanların su içtiği tas ya da bardağın
konduğu niştir.
Yalak: Çeşmeden akan suyun biriktirilerek, hayvanların su içmesi için yapılmış
genellikle çeşmeye parallel uzanmış su hazneli taştır.
Kitabe: Çeşmede kullanılan malzemeye veya farklı taşların ve de levhaların üzerine
işlenmiş metinlerdir. Burada çeşmeyi yaptırana övgü vardır ve çeşmenin inşa tarihinin
kaydedildiği metinlerdir. Kitabe üzerine harflar kabartma olarak işlenir ve bazen de yazı
içlerine motiflerin işlendiği de görülmektedir.
Çeşmeler yapıldıkları yere ve konumlarına göre iki gruba ayrılır.
A. Muttasıl Çeşmeler: Herhangi bir yapıaya ya da duvara bitişik olarak yapılan
çeşmelerdir.
B. Munfasıl Çeşmeler: Köşe başlarında veya meydanlarda bağımsız (müstakil) olarak
yapılan çeşmelerdir.
13
2.2.Çeşmenin Yeri ve Genel Tanımı
Osmanlı Geç Dönemine ait çeşme Konya İli, Yunak İlçesi, Karataş Mahallesi de yer
alan bir sokak çeşmesidir. Konya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Müdürlüğü tarafından
18.09.1997 gün ve 2977 sayılı kararı ile II. grup yapı olarak tescil edilmiştir.
Mülkiyeti bugün Yunak Belediyesi’ne ait olan çeşme kullanılmamaktadır. Kitabesi
olan çeşme mimari ve cephe özelliklerine bakılarak 19. Yüzyıla tarihlendirilmektedir.
Müstakil bir sokak çeşmesi niteliğindedir. Konumu itibariyle Yunak merkezine çok yakın
olan Yunak Merkez Çeşme 46-50-2 pafta, 278 ada, 4 parsel üzerinde yolun bitişiğinde
bulunan bir sokak çeşmesidir.
2.3.Çeşmenin Mimari Özellikleri
2.3.1. Yapım Malzemesi ve Yapım Tekniği
Yapım malzemesi olarak kesme taş, moloz taş ve mermer kullanılarak yapılmıştır.
Çeşmenin ön cephelerinde kesme taş, yan duvarlarda kesme taş ve moloz taş kullanımı
görülmektedir. Cephede kemeri taşıyan ayaklar parça taşların birleştirilmesiyle yapılmıştır.
Mermer kullanımı aynalıkta devşirme malzeme de karşımıza çıkmaktadır ve bu
malzeme üzerine Osmanlıca kitabe işlenmiştir. Yine lülelerde mermer çörtenler kullanılmıştır.
Yan duvarlar taşlar arasına derz yapılarak kesme taş ve moloz taş malzemeyle yığma
tekniğinde örülmüştür.
Çeşmenin üst örtüsü hariç sıvasızdır. Onarımlar sırasında çeşmede çimento ile
yapılmış müdahaleler vardır.
2.3.2. Plan Tipi ve Plan Elemanı
Müstakil olarak yapılmış çeşmelerde; hazneliler ve haznesizler olarak iki farklı plan
şeması görülür. Haznesiz müstakil çeşmeler grubuna giren Yunak Merkez Çeşme, enine
düzenlenmiş dikdörtgen plan şeması görülmektedir.
Ön cephede genel olarak plan elemanları; nişi meydana getiren kemer, kemeri taşıyan
ayaklar, ayakların kaideleri ve yalak taşından oluşmaktadır. Yalak taşı dikdörtgen planlıdır.
14
3. KARŞILAŞTIRMA
Yunak İlçesinde Bulunan Çeşmeler
Yukarı Karataş Cami Çeşmesi Turgut Çeşmesi
Yunak Merkez Çeşme
15
Adı: Yunak Merkez Çeşme
Yeri: Yunak İlçesi, Karataş Mh.
46-50-2 pafta, 278 ada, 4 parsel
Yapım Tarihi: -
Dönem: Geç Osmanlı Dönemi (19.Yüzyıl)
Banisi: -
Bugünkü Sahibi: Yunak Belediyesi
Kullanım Durumu: Kullanılmıyor.
Tescil Tarihi: 18.09.1997 gün ve 2977 sayı
Grubu: II.
Çeşmenin Genel Tanımı: Konya İli, Yunak İlçesi, Karataş Mahallesinde yolun bitişiğinde
yer alır. Çeşme kullanılmamaktadır.
Haznesiz müstakil çeşmeler grubunda yer alır. Tek cepheli bir sokak çeşmesidir.
Kareye yakın dikdörtgen formlu olan çeşme stil kritiği ile 20. Yüzyıl başlarına tarihlendirilir.
Kesme taş malzeme ile yapılan çeşmenin üst bölümü hafif sivri kemerli taş saçaktır.
Çeşmenin üzeri yer yer betonarme sıva ile kaplanmıştır. Çeşmenin ön cephelerinde kesme taş,
yan duvarlarda kesme taş ve moloz taş kullanımı görülmektedir. Aynalık taşı ve iki lüle
devşirme malzeme olup mermerden malzemeden yapılmıştır.
Yunak Merkez Çeşme, 211x351 cm ölçülerindeki çeşme kareye yakın dikdörtgen
formlu, hafif sivri kemerli, iki lüleli, aynalık taşlı bir sokak çeşmesidir. Çeşme sivri kemerli
ve kemeri taşıyan ayaklar birisi yalak dışında diğeri ise yalak duvarı ile aynı hizada yer
almaktadır. Ayaklar dikdörtgen formlu ve ayakların üzeri silmelidir.
Sivri kemer niş içerisinde iki lüle ve aynalık taşı bulunmaktadır. Iki lüle aynalık
taşının her iki yanına yerleştirilmiştir. Aynalık taşı ise devşirme bir malzeme mezar stelidir.
Mezar steli dikdörtgen formlu olup yanlarda korint sutunceler ile ortada yuvarlak kemerli bir
niş bulunur. Üst bölümü ise üçgen alınlıklı ortasında kitabesi, yanlarda ise “S” kıvrımları ile
akantus yaprakları ile taçlandırılmıştır. Lüleler ise dışarıya doğru şekil verilerek taşırılmıştır.
Çeşmenin yalak bölümü ise taştan dikdörtgen formlu olarak iki bölüm halinde
düzenlenmiştir.
16
SORUNLAR –ÇÖZÜMLER
Arka cephede duvarda derz boşalmaları ve taş eksilmeleri vardır.
Ön cephede sıvalarda dökülme ve çatlaklar görülür.
Çimento harçlı müdahaleler yapılmıştır.
Saçak taşlarında kırılma ve bozulmalar vardır. Kemerin üstünde ve saçakta yıkılma
olmuş ancak orijinale uygunsuz şekilde doldurulmuştur. Çeşmenin saçağının ortasında
belli kısım yok olmuştur.
Zeminde oluşan farklı oturmalardan dolayı kemer formunu oluşturan bazı taşların derz
aralarının açılmasına sebep olmuştur.
Musluk aynalığındaki mezar stelli üçgenalınlıkta yer alan kitabede dökülme ve
bozulmalar meydana gelmiştir.
Betonla sıvanmış üst örtü üzerinde moloz taşlar görülür.
Kemer formunun üst kısmında, kemeri oluşturan kesme taşların arasında açılmalar
meydana gelmiştir ve kemer formunda bozulmalar olmuştur.
Arka cephenin olduğu kısımda suyun gelişini sağlayan üzerinde kanal bulunan
duvarda deformasyonlar meydana gelmiştir.
Çeşmenin bazı cephelerinde bulunan taşlarda bitkilenmeler olmuştur.
Çeşmenin lülelerinde yer alan çörtenlerde deformasyon ve kırılmalar vardır.
17
YUNAK MERKEZ ÇEŞME RESTİTÜSYON RAPORU
1.1. Yeri ve Tarihçesi
Yunak’ın Karataş Mahallesi 46-50-2 pafta, 278 ada, 4 parselde bulunmaktadır.
Konya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Müdürlüğü tarafından 18.09.1997 gün ve
2977 sayılı kararı ile II. grup yapı olarak tescil edilmiştir.
Mülkiyeti bugün Yunak Belediyesi’ne ait olan çeşmenin stil kritiğine göre 19. Yüzyıla
tarihlendirilebilir.
Mimari özellikleri ve yapılış tarihi itibariyle 19. yy çeşmelerindendir. Konya Türk
Kültür Varlıkları Envanter Kitabında çeşmeye yer verilmiştir41. Kitapta çeşmenin kitabesinin
olmadığı belirtilmiş ancak çeşmenin aynalığında bulunan mezar steli üçgeninde kitabesinin
olduğu tespit edilmiştir. Kitabede:
Üçgen Alınlıkta yer alan kuşak okunmamakta olup alınlığın içerisinde ise;
Sahibül-
Hayrat-i Vel
Hasenat.
Elhacc. Ali…
…..Ağa
Sene 1235- ?
1275 ?
Fi gurre-i …..?
Ayrıca çeşmenin üç lüleli bir çeşme olduğu yazılmış fakat yerinde yapılan incelemede
çeşmenin iki lüleli olduğu anlaşılmaktadır.
41 K., Haşim, Türk Kültür Varlıkları Envanteri, C:3, Ankara, 2009,s.2222
18
Yapının Mezar Stelinde Bulunan Kitabesi
1.2. Tespitler ve Orijinal Yapı Özelliği
Varlığı bilinen izlerden, karşılaştırma ve mimari gereklilikler göz önünde
bulundurularak restitüsyon projesi çizilmiştir. Çeşme ayaktadır.
Plan şeması olarak değişime uğramamıştır.
Eski resimlerden mevcut çeşmenin saçak kısmında kemere kadar yıkılma olmuştur.
19
Üst örtüsü zaman içerisinde yıkılmış ve saçak kısmı göz önüne alınmadan uygunsuz
moloz taşlarla doldurulmuştur.
Musluk deliği iki adettir ve çörten şeklinde tasarlanmış olup kırılmalar mevcuttur.
Zeminde oluşan kot değişikliğinden dolayı çeşme ön cephesindeki taşların arasında
sonradan açılmalar olmuştur. Burası bitişik ve sıvalıydı.
Çeşme, ilk yapıldığı haliyle deformasyonlara rağmen formunu korumuştur.
Yapının özgün derz harcı horasan ya da kireç harç olmalıdır.
Yalak taşı ve teknesi özgün olarak günümüze gelebilmiştir.
Yapıda devşirme malzeme görülmektedir.
Yunak Belediyesine ait çeşme için hazırlanan rölöve, restitüsyon projesi ve raporunun
değerlendirilmesi için gereğini arz ederim.
Mimar Sanat Tarihçi
Şenay BAYKAL Burhan ÖZTÜRK
20
YUNAK MERKEZ ÇEŞME RESTORASYON RAPORU
Yunak Belediyesi mülkiyetinde olan çeşme tescillidir. Çeşmenin mevcut durumuyla
ilgili bilgiler rölöve raporunda verilmiştir. Yapının yıkılan, bozulan ve değiştirilen unsurları
rölöve raporunda ve çizimlerde detayl bir şekilde ifade edilmiştir.
Restitüsyon Raporu ve çizimde ise çeşmenin ilk yapıldığı haline değinilmeye
çalışılmıştır. Restitüsyon çalışmasında karşılaştırmalı elde olan bilgi, belge ve izlere
dayanılarak yapılan değişiklikler anlatılmış ve çizimlerde gösterilmiştir.
Rölövede saptanan bozulma ve yok olmalar, restitüsyonda orijinal plan elemanları ve
diğer unsurlar birlikte dikkate alınarak restorasyon projesi hazırlanmıştır.
Geleneksel su mimarisi örneklerinin korunmasındaki temel yaklaşım sürekli