NaraՀայաստանի կարմիր գիրքում նշված կենդանիները

Տարածված են Հայկական լեռնաշխարհում` Հայաստանում, ինչպես նաև հյուսիսային Իրաքումև հյուսիս-արևմտյան Իրանում: Մոտ 3,000 տարիառաջ հանդիպում էր նաև Ղրիմում ևԲալկաններում: Մուֆլոններ կան նաև Կիպրոս, Կորսիկա և Սարդինիա կղզիներում, սակայն պարզչէ դրանք վայրենացած ոչխարներ են, թե իրականմուֆլոններ: Մուֆլոնը գրանցված է ՀայաստանիԿարմիր գրքում:

Տարածված է Արարատի և Արմավիրի մարզերում` Արարատյան հարթավայրի կերային բույսերիառկայությամբ աղուտներում: 20-րդ դարի կեսերինարեալը կազմում էր 10000 հա, 1990 թ. տվյալներովընդամենը 2000 հա, որը բաղկացած է իրարիցտարանջատված փոքր (մինչև մի քանի հեկտար) և2 համեմատաբար մեծ հատվածներից:

Բուսակեր տեսակ է, որը սնվում է միայն երկու տեսակիբույսերով՝ որդանախոտով և եղեգով , ունի զարգացմանբարդ ցիկլ: Վտանգման հիմնական գործոններ.աղուտների ինտենսիվ յուրացում: Արեալիառանձնահատկությունները` դրասահմանափակ, մասնատված և հողահանդակներովշրջապատված լինելը, կլիմայի հնարավորփոփոխությունները ապագայում կարող են առավելվտանգել այս տեսակի վիճակը: Տեսակիպահպանության նպատակով 1986 թ-ին ստեղծվել է«Որդան կարմիր» արգելավայրը: Մշակված էարհեստական պայմաններում միջատի բազմացմանմեթոդ:

Հայտնի են առանձին պոպուլյացիաներ Արաքսգետի հովտում: Պահպանվել է Արմավիրի մարզիԲաղրամյանի, Արմավիրի, Էջմիածնիտարածաշրջաններում և Արարատի մարզիառանձին տեղամասերում: Հայաստանից դուրսհանդիպում է Հյուսիս-Արևելյան Թուրքիայում ևԱրևելյան Անդրկովկասում: Բնակվում էավազուտային և աղուտային անապատներում ծ.մ.800-1050 մ բարձրության վրա:

Ձմեռումից դուրս են գալիս մարտի սկզբին, ևակտիվությունը շարունակվում է մինչև նոյեմբեր: Սնվում են մանր հոդվածոտանիներով (մրջյուններ, մանր բզեզներ, նեպուկներ, թրթուրներ, սարդեր ևայլն): Մեկ տարում ձվադրում է 2-3 անգամ: Բնության մեջ կյանքի տևողությունը` մինչև 3 տարի:

Պահպանվում է «Գոռավանի ավազուտներ» և«Որդան կարմիր» արգելավայրերում: Անհրաժեշտէ ցանկապատել արգելավայրերի տարածքներնանասունների արածեցումը կանխելու համար ևանցկացնել միջոցառումներ` քայքայվածպոպուլյացիաների վերականգնման ուղղությամբ:

Նեղ արեալով տեսակ է, տարածաշրջանումանհետացած: Արաքս գետի հովտի էնդեմիկ է, Հայաստանում հայտնի էր Արարատյանհարթավայրից` Գոռավանի, Շիդլուի, Փոքր Վեդու, Ռանչպարի, Մարգարայի շրջակայքում` ռելիկտային ավազուտներում: Գտնվել էրՆախիջևանում (սահմանամերձ գ. Սադարակիշրջակայք), հավանաբար, ապրում է ԹուրքիայիԱրալիխյան ավազուտներում:

Տիպիկ ավազասեր է: Հայաստանի սահմաններումապրում էր ծ.մ. 600-1000 մ բարձրություններում: Կենդանիներն ակտիվ են կլոր տարի: Բները, սովորաբար, տեղադրվում ենավազուտային բլուրներում: Սնվում ենապրելավայրերի շրջակայքում աճող տարբերμույսերով: Ամռանը և ձմռանը հիմնական կերըսերմերն են: Սնվում են նաև միջատներով: Բազմացումը տեղի է ունենում մարտի վերջին-ապրիլի սկզբին: XX դարի վերջինտասնամյակներում նկատվել է տեսակիթվաքանակի խիստ անկում և վերջին տարիներինավազամկան պոպուլյացիաներ չեն հայտնաբերվել:

Դալի ավազամուկը «Գոռավանի ավազուտներ» արգելավայրում պահպանվող օբյեկտներից մեկն է: Տեսակի պահպանության համար առաջին հերթինանհրաժեշտ է ճշգրտել Դալի ավազամկան արդիվիճակը երկրում, ներկա պոպուլյացիաներիհայտնաբերման դեպքում` սահմանել դրանց խիստպահպանությունը: Անհրաժեշտ է նաև ստեղծելկայուն լաբորատոր պոպուլյացիաներ:

Բազեանմաններ

46. Գառնանգղ (մորուքավոր անգղ) — Խոցելի տեսակ է:

Հանդիպում է Արմավիրի մարզի ամբողջ տարածքում:

47. Գիշանգղ— Վտանգված տեսակ է:

Հանդիպում է Արմավիրի մարզի ամբողջ տարածքում:

48. Սպիտակագլուխ անգղ— Խոցելի տեսակ է:

Հանդիպում է Արմավիրի մարզի ամբողջ տարածքում:

49. Տափաստանային արծիվ— Խոցելի տեսակ է:

Հանդիպում է Արմավիրի մարզի ամբողջ տարածքում:

50. Քարարծիվ— Խոցելի տեսակ է: Հանդիպում է Արմավիրի մարզի ամբողջ տարածքում: 51. Ջրարծիվ— Խոցելի տեսակ է: Հանդիպում է Արարատյան հարթավայրի Արաքս գետիհովտի լճակներում:

52. Տափաստանային հողմավար բազե— Խոցելի տեսակ է: Տեղ-տեղ բնադրում է Արաքսի հովտում: 53. Կարմրավոտ բազե— Խոցելի տեսակ է: Դասվում է Հայաստանի բնադրող, չվող թռչունների թվին: Հանդիպում է Արմավիրի և Էջմիածնի նախկին շրջաններիվարչատարածքներում:

54. Աղավնաբազե— Պատկանում է «Տվյալներիանբավարարություն» կատեգորիային:

Տառեղանմաններ 33. Քաջահավ— Խոցելի տեսակ է: Մինչև 1950–ականները լայնորեն տարածված է եղելԱրաքս գետի հովտում, ներկայումս հանդիպում էմիայն Մեծամոր գետի հովտում:

34. Տարգալակտուց— Վտանգված տեսակ է: 1930-40–ականներին հանդիպում էր Արաքս գետիհովտում, ներկայումս Արմավիրի մարզիվարչատարածքում չի հանդիպում:

Գարնանային և աշնանային չուի շրջանում հանդիպումէ Արարատյան հարթավայրում:

64. Մեծ արորիկ— Խոցելի տեսակ է:

Փոքր ճագարամուկ—Վտանգված տեսակ է: Հանդիպում էԱրմավիրի մարզիամբողջ տարածքում` 800-1200 մբարձրության վրա:

Ներկարար— Խոցելի տեսակ է:

Հանդիպում է Արմավիրի մարզիկիսաանապատային գոտում:

Ջրասամույր— Վտանգված տեսակ է:

Հանդիպում է Արմավիրի մարզի գրեթե բոլորտարածաշրջաններում:

Խայտաքիս— Խոցելի տեսակ է:

Հանդիպում է Արմավիրի մարզում` 1000 մ բարձրտարածքներում: