This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Tavdapirvelad muSaobda: quTaisis (1920 _ 23) da baTumis TeatrebSi, Semdeg (1924 _ 26) goris muSaTa centraluri klubis dramwris reJisori da msaxiobia. dadga: al. ostrovskis „udanaSaulod
1 statiebis avtorTa inicialebi gaSifrulia `durujis~ bolo gverdze, xolo Tu statia saerTod xelmouwerelia, tradiciulad es imas niSnavs, rom igi saredaqcio kolegiaSi momzadda.2 dabadebis dRe da Tve, jerjerobiT, ar mogvepoveba.…aseTi sqolioebi enciklopediaSi, saerTod, araa miRebuli, magram raki e. w. sagazeTo variants vaqveynebT, rac muSaobis process gulisxmobs, amitom vaZlevT Tavis amis uflebas.
`qarTuli Teatraluri enciklopedia~(gagrZeleba. dasawyisi wina or nomerSi (#5, 31. V. da #6, 30. VI. 2017)
saxelwodeba, rogorc imTaviTve mieTiTa, pirobiTia da mogvianebiT dazustdeba, roca naSromis saxe sabolood gamoikveTeba. igive iTqmis anbanuri Tanmimdevrobis mwyobr sistemaze da avtorTa xelmowerebzec. vimeoreb, yovelive es dalagdeba, rogorc ki sabolood damTavrdeba aso-bgera „a“. axla mTavaria, is statiebi mainc gamoqveyndes, romlebSic maqsimalurad SevZeliT, amogvewura dReisaTvis arsebuli informacia.
„durujSi“ gamoqveyneba sulac ar niSnavs, rom statia sabolood aris damTavrebuli. piriqiT, axla, dRis sinaTleze gamotanis Semdeg, iwyeba misi namdvili daxvewa-Sevseba-redaqtireba da amis nimuSia statia „Tamar abakelia“, romelic „durujSi“ (#5, 31. V. 2017) gamoqveynda, magram momdevno nomerSive (#6, 30.VI.2017), cxadia, saTanado komentariT, isev mivawodeT mkiTxvels, imdenad Seivso da daixvewa igi. aseTive, SeiZleba iTqvas, sruliad axleburi redaqciiT, ̀ durujis“ momdevno nomerSi daibeWdeba statia „vaxtang abaSiZe“, miTumetes, rom, RvTis wyalobiT, movipove marjaniSvilis TeatrSi v. abaSiZis erTaderTi damoukidebeli dadgmis (v. kirSonis „liandagi gugunebs“, 1931) afiSa, romelic marjaniSvilis Teatrs saerTod ar gaaCnia _ didi madloba amisaTvis cnobili qarTveli momRerlis _ niko qumsiaSvilis (1892-1942) SviliSvils, baton niko qumsiaSvils, saxelovani babuis sexnias... am afiSas Semdeg nomerSi vaqveynebT, yovelive es ki imas miuTiTebs, rom Cveni saredaqcio kolegia intensiur reJimSi muSaobs da am siaxleebSi, upirveles yovlisa, pativcemuli mkiTxvelis, kolegebisa da oponentebis gamoxmaurebis imedi gvaqvs.
a-s ukanaskneli speqtakli iyo SiukaSvilis „suleli~, romelic mis benefisad daidga (2. V. 1926) gorSi, mT. rols Tavad asrulebda. rogorc J. „T. da cx.` werda, piesa kargad iyo dadgmuli da sazogadoeba kmayofili darCa. speqtaklSi monawileobdnen: S. korinTeli, i. maxaraSvili, v. muradovi, al. gverwiTeli, nino erisTavisa, k. kvaliaSvilisa da sxv.
mT. rols asrulebs mxatv.-dok. filmSi „berikaoba-yeenoba~ (1909, scen. S. dadianisa, reJ. m. kvaliaSvili, konsultanti reJ. al. wuwunava, operatori ki S. dadianma sagangebod moiwvia moskovidan). samwuxarod, es, erTob sainteresod Cafiqrebuli, filmi jerjerobiT dakargulad iTvleba, Tumca presam dadebiTad Seafasa.
lit.: J. „T. da cx.~, 1926, # 14. gv. 17 (saTeatro mimoxilva); iqve, 1926, # 15 (ra xdeba provinciis TeatrebSi), gv.17 ; g a r i y u l i m., Teatraluri mogonebani, Tb., 1959, gv. 108-113; x u c i S v i l i s., daviT abduSeli, J. „Tm~, 1973, #3.; b u x n i k a S v i l i g., Teatraluri quTaisi, Tb., 1976.
g. m.
`abesalom da eTeri~ _ zaqaria faliaSvilis „abesalom da eTeri~, pirveli qarTuli klasikuri opera, Sedgeba oTxi moqmedebisgan. libretos (xalxuri eposis „eTerianis~ mix.) avtoria p. mirianaSvili. manve miawoda kompozitors operis daweris idea. libretos Tavdapirveli varianti p. mirianaSvilma gamoaqveyna 1908 Jur. „faskunjSi~. kompozitorma opera erTaderT daRupul mcirewlovan Svils miuZRvna, rasac adasturebs warwera notebze: „Zeglad dediserTa yrmis _ iraklis umanko sulisa, mamamisis zaqaria petres Ze faliaSvilisagan~.
opera iwereboda 1909_1918. pirvelad nawyvetebis saxiT Sesrulda qarTuli filarmoniuli sazogadoebis koncertze (27. IV. 1913). premiera _ 21. II. 1919. speqtaklis reJisori _ aleqsandre wuwunava, diriJori _ avtori, mxatvari _ al. zalcmani, baletmaisteri _ s. vakareci. Semsruleblebi: abesalomi (tenori) _ b. zalipski, eTeri (soprano) _ o. baxutaSvili-Sulgina, murmani (baritoni) _
s. inaSvili, abio-mefe (bani) _ g. qurxuli, naTela (meco-soprano) _ o. morozova, marixi (kolorat. soprano) _ graneli, dedinacvali (meco-sop.) _ T.
gurji, naana (meco-sop.) _ s. mandenova, Tandaruxi (tenori) _ a. WumburiZe, beliar-eSmaki (bani) _ v. lorTqifaniZe; stumrebi: I moZaxili (tenori) _ a. kurbatovi, II moZaxili (bani) _ s. orliuki, prima-balerina _ m. bauer-zaqsi, solo „lekuri~ _ e. andronikaSvili. ramdenime speqtaklis Semdeg abesalomi imRera v. sarajiSvilma. „abesalomis~ mease speqtakli gaimarTa 21. X. 1923. v. sarajiSvilis gardacvalebis Semdeg opera daidga uabesalomod (22. IX. 1924, reJ. k. marjaniSvili), gmiris nacvlad scenaze moZraobda Suqi, abesalomis partias asrulebda Celo (e. kapelnicki).
„abesalomis~ premiera erovnul dResaswaulad iqca. igi Tavidanve aRiarebuli iqna fuZemdeblur nawarmoebad, magram aseve daimsaxura kritikuli SeniSvnebic, rac ZiriTadad mis xangrZlivobas Seexeboda (opera xuT moqmedebasa da eqvs suraTs Seicavda). speqtakli daiwyo saRamos 8 sT-ze da damTavrda Ramis 2.30 sT-ze. gansakuTrebiT mniSvnelovani iyo recenziebi, romelTac xels awerda „ineni~ (SemdgomSi gairkva, rom es iyo cnobili literatori _ ilia zurabiSvili). z. faliaSvilma gaiTvaliswina recenziebSi gamoTqmuli TiTqmis yvela miTiTeba da operis axali redaqcia warmoadgina 4 moqmedebad da 5 suraTad. amis Semdeg opera am saxiT damkvidrda.
kompozitorma pirvelad „abesalomSi~ moaxdina erovnuli da zogadevropuli musikis sinTezi. nawarmoebi mravalmxrivi da mravalferovania Janruli TvalsazrisiT, raki ramdenime, sxvadasxva Janris niSn-Tvisebebs moicavs: lirikuli, epikuri, dramatuli, tragikuli operis niSnebs. operis I moqmedeba lirikuli xasiaTisa, II _ epikuri, III _ dramatul-tragikuli, IV _ tragikuli. arsebiTad es aris etapobrivi svla tragediisaken.
v. donaZe nawarmoebs ganixilavs, rogorc antikuri stilis tragedias. saerTod, mkvlevarebi operaSi sxvadasxva Janris niSnebsac aRniSnaven: oratorulobas (S. aslaniSvili, v. donaZe, g. CxikvaZe, n. Wiaureli, a. wulukiZe, m. xvTisiaSvili), pasionurobas (S. aslaniSvili, n. qavTaraZe), miTologiurobas (m. qavTaraZe).
operis dramaturgia or, urTierTgansxvavebul, principzea agebuli. aq aris, erTi mxriv, dasrulebuli musikaluri nomrebi da, meore mxriv, uwyveti, gamWoli moqmedeba. musikis erTianoba da organuloba miRweulia aramarto intonaciuri kavSirebiT, aramed uwyveti ganviTarebiTac. am niSan-Tvisebebis gamo operas qarTuli simfoniuri musikis saTavedac miiCneven.
operis erovnulobas gansazRvravs uwinaresad misi musikaluri ena, romelic efuZneba qarTul glexkacur simReras, saxeldobr, qarTl-kaxurs. vxvdebiT, agreTve, svanur simReras, qalaqur simReras da qarTuli sagaloblis niSnebs. garda amisa, operis erovnulobas ganapirobebs misi literaturuli wyaro _ qarTuli xalxuri eposi da, Sesabamisad, nawarmoebis gmirebi da garemo.
Tbilisis operis TeatrSi „abesalomis~ 13 dadgma ganxorcielda, sezonis gaxsna tradiciulad xdeba am operiT:
„abesalomiT~ gaixsna quTaisis operis Teatric (27.XII.1969, dir. T. kobaxiZe, reJ. g. gaCeCilaZe. mxat. i. askurava);
aRdgenili Tbilisis z. faliaSvilis sax. operisa da baletis saxelmw. akademiuri Teatri (06. XII. 1977, dir. g. azmaifaraSvili, reJ. g. Jordania, mxat. m. malazonia);
ganaxlebuli Tbilisis z. faliaSvilis sax. operisa da baletis saxelmw. profesiuli Teatri (30. I. 2016, dir. z. azmaifaraSvili, reJ. g. Jordania, mxatv. g. aleqsi-mesxiSvili);
baTumis operis Teatric (03.X.1993, dir. d. muqeria, reJ. g. Jordania, mxatv. m. SveliZe, u. imerliSvili).
saqarTvelos garda opera daidga: ukrainaSi (xarkovi, 1931 dir. i. veisenbergi, reJ.
a. faRava, mxatv. s. nadareiSvili); ruseTSi (moskovi, didi Teatri, 1939, dir. a.
meliq-faSaevi, reJ. r. simonovi, m. kvaliaSvili, mxatv. v. rindini);
poloneTSi (loZi, 1971, dir. j. kaxiZe, reJ. g. meliava, mxav. h. puleni);
ruseTSi (peterburgi, 1972, dir. k. simeonovi, reJ. r. tixomirovi, mxatv. i. sevastianovi);
ukrainaSi (kievi, 1972, dir. s. turCaki, reJ. d. smoliCi, mxatv. f. nirodi);
germaniaSi (saarbriukeni, 1976, dir. d. mircxulava, reJ. g. Jordania, mxatv. i. sumbaTaSvili);
aSS-Si (bostoni, 1990, amerikulma dasma opera warmoadgina sakoncerto SesrulebiT, dir. a. mamacaSvili).
gamoica „abesalomis~ klaviri, qarTuli operis I beWduri klaviri, qarT. da rus. enebze, Tb., 1941,
red. da Semdg. _ S. aslaniSvili, rusuli Targ. _ r. ivnevi, a. yanCeli, m. kvaliaSvili, frang. teqsti _ e. orbeliani;
me-2 gamoc.: Tb., 1961, qarT. da rus. enebze, teqsti moamzada l. faliaSvilma, winasity. _ v. donaZe, rusuli teqsti _ m. kvaliaSvili;
me-3 gamoc. qarT. da ingl. enebze: Tb., z. faliaSvilis memor.-saxl-muzeumi, 2015, red. r. takiZe, z. azmaifaraSvili, k. cabaZe, ingl. Targ _ T. jafariZe;
me-4 gamoc. qarT. da ingl. enebze: Tb., operisa da baletis Teatri, 2016, red. r. takiZe, z. azmaifaraSvili, ingl. Targm. _ T. jafariZe.
z. faliaSvilis dabadebidan 100 wlisTavze moskovSi, firma „melodiam~, 1971 gamouSva firfita: dir. d. mircxulava, Semsr.: abesalomi _ z. sotkilava, eTeri _ c. tatiSvili, murmani _ S. kiknaZe, abio _ i. SuSania, marixi _ l. Wyonia, naTela _ l. RvedaSvili, naana _ o. kuznecova, Tandaruxi _ k. fircxalava, moZaxili _ n. gelaSvili.
wlebis manZilze „abesalomis~ damdgmeli diriJorebi iyvnen: z. faliaSvili, i. faliaSvili, i. veisenbergi, a. nasiZe, e. miqelaZe, a. meliq-faSaevi, g. kilaZe, o. dimitriadi, d. mircxulava, T. kobaxiZe, j. kaxiZe (loZi, Tb.), s. turCaki (kievi), k. simeonovi (peterburgi), g. azmaifaraSvili, d. muqeria (baTumi), a. mamacaSvili (quTaisi), r. javaxiSvili (quT.), z. azmaifaraSvili diriJorobdnen agreTve: T. jafariZe, r. takiZe, T. WumburiZe (quT.);
damdgmeli reJisorebi: al. wuwunava (Tb. op., saop. studia), k. marjaniSvili, s. axmeteli, a. faRava (Tb. op., xark.), S. aRsabaZe [Tb. op. (2), saop. st], r. simonovi (mosk.), m. kvaliaSvili (mosk., Tb., op.), i. TumaniSvili, v. tabliaSvili (Tb. op., quT.), a. CxartiSvili, g. gaCeCilaZe (quT.), g. meliva (Tb. op., loZi), d. smoliCi (kievi), r. tixomirovi (peterb.), g. Jordania (saarbrukeni, Tb. op. 2, baT.), m. TumaniSvili, m. gaCeCilaZe (quT.);
damdgmeli mxatvrebi: a. zalcmani, d. SevardnaZe (Tb. op., saop. st.), s. nadareiSvili (Tb. op., xarkovi), i. gamrekeli, v. rindini (mosk.), e. axvlediani, s. qobulaZe, s. virsalaZe (2), i. askurava (Tb. op., quT.), h. puleni (loZi), f. nirodi (kievi), i. sevastianovi (peterb.), i. sumbaTaSvili (saarbrukeni), m. malazonia. g. aleqsi-mesxiSvili (Tb. op., 2), T. arseniZe (quT. 2), u. imerliSvili (baT.), m. SveliZe (baT.);
qoreografebi: s. vakareci, i. suxiSvili, d. javriSvili, v. Wabukiani, j. bagrationi, v. gunaSvili da sxv.
mT. partiebs asrulebdnen:abesalomi: b. zalipski, v. sarajiSvili, v. (l.)
kavsaZe, n. qumsiaSvili, d. andRulaZe, n. sereda (xar.), g. janaSia, m. caguria (saop. st.), n. xanaevi (mosk.), g. bolSakovi (mosk.), n. belaqneli, g. geguCaZe, v. kekelia (saop. st.), S. lorTqifaniZe (saop. st.), j. lorTqifaniZe, z. anjafariZe, n. andRulaZe, z. sotkilava, k. fircxalava, v. glunCaZe, i. kavsaZe, v.
kublaSvili (quT.), S. qebaZe (quT.), a. xomeriki (Tb. op., baT.), T. guguSvili, v. gamgebeli, r. kublaSvili (quT.), g. WolaZe, b. maisuraZe (baT.), a. daraSvili, g. sturua (quT.);
eTeri: o. baxutaSvili-Sulgina, s. mandenova, o. risi, t. bokova. m. eqsaniSvili, b. mamamTavriSvili (mravali), r. bogolepova, n. brexman-Stengeli, a. danieliani, o. gilberti, romanovskia, e. kruglikova (mosk.), n. Spileri (mosk.), e. meJeraupi (mosk.), T. takiZe, T. TaqTaqiSvili, c. tatiSvili, o. kuznecova, n. qajaia. m. amiranaSvili. l.Wyonia, T. joxTaberiZe, g. cipola (kievi), n. Subina (peterb.), a. kankia, z. berulava (quT.), m. TomaZe, m. maRlaferiZe, m. daviTaSvili, m. zviadaZe (baT.), m. miqaZe (baT.), m. kasraZe (baT.), m. jaxutaSvili (baT.), f. jinjixaZe (quT.), n. stefaniSvili (quT.), m. qobaliani, T. javaxiSvili, x. WoxoneliZe, m. aspaniZe;
murmani: s. inaSvili, g. venaZe, n. elioziSvili, g. qurxuli, g. qarcivaZe, v. qaSakaSvili, p. amiranaSvili, bundeviCi (xar.), S. cirRilaZe, g. yifiani (saop. st., Tb. op.), p. selivanovi (mosk.), b. kraveiSvili (mosk., Tb. op.), d. gamrekeli (mosk.), S. kiknaZe, n. jafariZe (saop. st.), r. kakabaZe, a. mokrenko (kievi), d. gnatiuki (kievi), n. kaloSini (peter.), a. fxakaZe (quT.), g. lomTaZe (quT.), g. wulukiZe (saop. st., Tb. op.), m. donaZe (saop. st.), e. gewaZe, j. mdivani, l. asaTiani, g. gegelaSvili (baT.), a. mamalaZe (baT.), g. feiqriSvili (baT.), a. qavTaraZe (baT.), l. aTaneli, n. lagvilava, v. jaSiaSvili, b. kvirikaSvili (quT.), l. TuTberiZe (quT.);
marixi: o. kalandaZe-aRasova, s. RambaSiZe, m. viSemirskaia-cagareli, m. blakmani, o. ninua-caguria, olovenikova (xark.), n. xaraZe, i. faliaSvili, n. tuRuSi (saop. st., Tb. op), l. Wyonia, m. bogotelova-nadibaiZe, t. Wanturia, o. WurRulia (quT.), n. kudelia (kievi), e. zimenko (peterb.), l. kalmaxeliZe, i. iosebiZe, n. glunCaZe, r. meqvabiSvili, n. kikolaiSvili (baT., quT.), n. WeiSvili (baT.), s. beriSvili (quT.), m. maCitiZe.
lit.: a s l a n i S v i l i S., abesalom da eTeri, klaviri, winasityvaoba, Tb., 1941; k a S m a Z e S., zaqaria faliaSvili, Tb., 1948; m i s i v e , Tbilisis operisa da baletis Teatri, t. 1, t. 2, Tb., 1955, 2015; g v a x a r i a v., qarTuli musikis mSveneba, Tb., 1971; w ul u k i Z e a., zaqaria faliaSvili, Tb., 1971; x u W u a p., zaqaria faliaSvili, Tb., 1974; qarTuli musikis enciklopediuri leqsikoni, avt.-Semdg. r. quTaTelaZe r., jafariZe m., Tb., 2015. z. faliaSvilis memorialuri saxl-muzeumi, bukleti, Tb., 2015; d o n a Z e v. zaqaria faliaSvili, Tb., 2016.
T. w.
abesaZe marex mirzas as. (7. V. 1976, zestafoni) _ msaxiobi.
saSualo skolis damTavrebis-Tavnave (1992), swavla gaagrZela zestafonis u. CxeiZis sax. saxelmw. dram. T-ris studiaSi („mermisi~, xel. z. waqaZe) da am droidanve muSaobs kidec
Txz.: ramdeni weli gasula... J. „raindi~, 2017.lit.: c q i t i S v i l i g., mSvidobiT, TeTro dedakaco!
J. „T. da cx.~ 2006, # 3 _ 4; a b e s a Z e T., „...anu griSa da mTavari~, iqve, 2013, # 2; o C i a u r i l., Teatraluri imereTi _ dResaswauli maTTvis, visac Teatri uyvars, iqve, 2015, # 3.
n. g.
abesaZe rene daviTis Ze (8. XII. 1941, zestafoni _ 28. II. 2011, iqve) _ msaxiobi, reJisori. saq. dams. art. (1990), u. CxeiZis sax. pr. laureati (2011).
gadaRebulia qarT. mxat. filmebSi: ̀ male gazafxuli mova~ (1967) da `Cveni qalaqis varskvlavi~ (1970) _ orives reJ. o. abesaZe; ̀ premiera~ (reJ. g. levaSov-TumaniSvili, 1977).
Txz.: vcdilobiT qarTuli suli warmogveCina, g. `lenineli~ (zest.), 13. VI. 1987.
lit.: m T i s p i r e l i J., mze nekerCxlis tyeSi, g. `gamarjvebis droSiT~ (lagodexi), 19. VII. 1977; g o m a r T e l i n., tradiciebis kvalze, g. „soflis cxovreba~, 1. VIII. 1978; W u m b u r i Z e i., nabiji ocnebisken, g. „Tb.~, 5. IV. 1986; f o c x v e r a S v i l i a., didi aRiareba saerTaSoriso asparezze, g. `lenineli~, 6, . VI. 1987; m a W a v a r i a n i m., Teatris burji, g. „zestafonis moambe~, 22. II. 2011.
g. m.
abesaZe Salva vladimeris Ze (10. I. 1911, quTaisis mazris sof. Wognari _ 13. VII. 1990, Tbilisi) _ msaxiobi, saq. dams. art. (1967).
1931 daamTavra rusTavelis T-is st. da 1948-mde amave T-is msaxiobi iyo.
rolebi: omari (naxucriSvilis „SaiTan xixo~, 1970, reJ. a. yvinCia); polkovniki (gewaZis „Tofi da siyvaruli~, reJ. s. vaCnaZe, 1971); napoleoni (buaCiZis „mkacri qaliSvilebi~, 1974) da SoSia (dumbaZis „sabraldebo daskvna~, 1975) _ orives reJ. m. furcxvaniZe; tarasi (g. qelbaqianis „Cemi piradi saqme~, 1975), levani (d. kvicariZis „adamianebi da bilikebi~, 1976), gamomZiebeli (baTiaSvilis „lali, siyvaruli da sxvebi~, 1978), Carli (b. tomasis „milioneri deida~, 1978) da rolandi (n. wuleiskiris „msxverpli~, 1990) _ xuTives reJ. t. xaJalia; jemala (v. kandelakis „maia wyneTeli~, 1993), yvaryvare (p. kakabaZis „yvaryvare TuTaberi~, 1994) da merabi (n. areSiZis „me, coli da sidedri~, 2008) _ samives reJ. g. ratiani; Temuri (m. doliZis „mdgmurebi~, reJ. T. marjaniSvili, 1999); miSa (l. mitrofanovis „mkvleloba sadgurze~, reJ. al. torotaZe, 2004); xristo (dumbaZis „heladosi~, 2009), levan gurieliZe (dumbaZis „me vxedav mzes~, 2010), calTvala bazieri (l. TabukaSvilis „aTviniereben miminos~, 2014) da kalatozi (l. TabukaSvilis „nataZralze~ reJ. 2015) _ oTxives reJ. p. CargeiSvili...
a. gadaRebulia qar. mxat. filmebSi: n. mWedliZis „imeruli eskizebi~ (1979) da n. managaZis „angelozis gadafrena~ (2000); dajildoebulia Rirsebis ordeniT, miRebuli aqvs diplomi mamakacis rolis (zemoxsenebuli „yvaryvare~, reJ. g. ratiani) saukeTeso SesrulebisaTvis (festivalze „Teatraluri imereTi _ 2002).
Txz.: wlebis mateba arc maSinebs da arc guls mtkens... g. „Taoba~, 28. II. 2011.
lit.: b a x t a Z e g., „wulukiZis saxalxo Teatris scenaze~ g. „komunizmis gziT~, 22. VIII. 1974, s a m s o n a Z e a., Cveni cxovrebis amsaxveli speqtakli, iqve, 27. III. 1975, v a S a k i Z e g., heladosi, g. „xoni~, 13. VII. 2010, b a x t a Z e q., „yoCaR, Tqven gaimarjveT!~ g. „xoni~, 28. X. 2010; c a g u r i a g., speqtaklis „aTviniereben miminos~ premieram gulwrfeli emociebisa da cremlebis fonze Caiara~, g. „Taoba~, 31. I. 2014; S v a n g i r a Z e c., mainc ra aris samSoblo gauTaveblad msxverpls rom moiTxovs? g. „Taoba~, 29. VII. 2016.
andronikaSvili, quTaisSi arCil CxartiSvilisa da vaxtang abaSiZis speqtaklebSi, TelavSi _ vaxtang garikis (vaCnaZis) dadgmebSi~ (n. RvinefaZe).
gansakuTrebiT nayofieri da dauviwyari iyo misTvis k. marjaniSvilTan gatarebuli wlebi da misi speqtaklebi („komuna velze~, „kakal gulSi~, „puri~, „xatije~, „arsenas leqsi~. damaxasiaTebelia, rom mas vaJad gardasaxvac SeeZlo da xSirad uwevda xevsuri, zangi Tu mezRvauri biWebis rolebis Sesruleba („lamara~, „sami bRenZi~, „eskadris daRupva~), TelavSi ki („suramis cixe~) sxvadasxva dros zurabic uTamaSnia da misi sveubeduri dedac...
lit.: gulisxmieri aRmzrdeli da niWieri Semoqmedi, g. „gazafxuli~, 20. XII. 1957; „SromiT daimsaxures~, iqve, 31. V. 1961; R v i n e f a Z e n., jadosnuri Rimili, J. „Tm~., 1975, # 6; b u x n i k a S v i l i g., Teatraluri quTaisi, Tb., 1976; nekrologi, g. „sg~, 14. XII. 1980; g o g ol a u r i i., duSeTis saxalxo Teatri, 1983.
g. d.
abramiSvili mixeil
vladimeris Ze (16.VI. 1892, saCxeris r-is s. argveTi _ 16. IV. 1939, Tbilisi) _ mkvlevari, kritikosi, pedagogi.
quTaisisa da Tbilisis sasuliero seminarebis damTav-rebis Semdeg, 1911-dan v. kotetiSvilTan erTad swavlobda
peterburgSi fsiqo-nevrologiur in-Si, 1915 oriveni gadavidnen q. dorpatis (dRevandeli tartu, estoneTi) universitetSi. studentobis droidanve TanamSromlobda qarTul presasTan kulturisa da lit-ris sakiTxebze. saintereso gamokvlevebi uZRvna i. griSaSvils (J. „T. da cx.~, 1914, # 3,4), g. tabiZes (iqve, 1916, # 28-31), g. wereTels (J. „kavkasioni~, 1925, # 1-2). 1917 aqtiur propagandas uwevda qarTuli universitetis mniSvnelobas, rac Seexeba mis wigns „Zveli qarTuli Teatri~ (1925), mokrZalebuli formatis miuxedavad (26 gv.), igi im droisaTvis sakmaod didi tiraJiT (10.000) gamoica, da, arsebiTad, pirveli monografiaa Cvens erovnul Teatrze: „masSi Tavmoyrili cnobebi Zveli qarTuli Teatris Sesaxeb, naTlad mowmoben, Tu qarTuli kulturis am Cum, uangaro da Tavdadebul muSaks, ra farTod da guldasmiT hqonda Seswavlili Tavisi sagani` (g. buxnikaSvili).
lit.: i m e d a S v i l i i., wigni qarTul Teatrze, J. „T. da cx.~, 1926, #14; b e g i a S v i l i T., mixeil abramiSvili, g. „lg~, 19. II. 1960; b u x n i k a S v i l i g., mixeil abramiSvili, iqve, 29.VI.1962; g a C e C i l a Z e m., Zveli qarTuli Teatris mkvlevari, J. „Tm~, 1978, #3;
g. d.
abulaZe roman aleqsandres Ze (8. IX. 1932, quTaisi _ 26. IX. 1986, Tbilisi) _ reJisori.
1951_56 swavlobda da daamTavra ssTi dramis sareJisoro f-ti. muSaobda, rogorc dedaqalaqis, is sxva qalaqebsa da raionebis T-bSi: 1956_59 mozardi, 1959_60 rusTavis saxalxo T-ri, 1960_71 saq. televizia, 1971_72 gori,
1972_75 foTi, jer reJisori, Semdeg mT. reJ. da dir-ri. misi direqtoroba daemTxva metad rTul periods, roca foTis T-ri saraionTaSoriso gaxda, rac imas niSnavda, rom igi sam, axlomdebare raionsac (xobi, cxakaia, abaSa) unda momsaxureboda... 1975_85 isev televizia, 1985_86 Tbil. saxelmw. dram. T-ri, romelsac Semdgomi axmetelis T-ri ewoda.
dadgmebi: mozardi _ s. zaickis „robin hudi~, prem. 15. IX? gori _ e. braginskisa da e. riazanovis „gaamoT!~ (Targ. v. WeliZisa, prem. 12.IX. 1970), a. suasunas „ZaRlis anderZi~ (Targ. v. kupravasi), 15. IV. g. SatberaSvilis „mkvdris mze~ da m. baijievis „dueli~ (4. XII).
yvelaze xangrZlivad da gansakuTrebuli nayofierebiT imoRvawa foTSi: T. WilaZis „daviwyebuli ambavi~ (27. V. 1971); o. ioselianis „eqvsi Sinabera da erTi mamakaci~ (27.VI.1971); v. evtimiusis „sikvdilgamovlili adamiani~ (Targ. m. gogolaSvilisa, 3. XII. 1971); o. CxeiZis „giorgi~ (29. XII. 1971), fletCeris „espaneli mRvdeli~ (Targ. g. yifSiZisa, 19. V. 1972); baTiaSvilis „oqros Tevzi~ (28. VII. 1972) da „serobis Semdeg~ (27. VI. 1973); r. tomas „rva mosiyvarule qali~ (Targ. l. paqsaSvilisa), 23. XI. 1972; i. dolbaias „macxovris freska~, 29. III. 1973; puSkinis „don Juani~, 30. V. 1973; naxucriSvilis „kalmasoba~, 21. XII. 1974; „novelebis saRamo~ (dumbaZis „didro~, „umaduri~ da „mze~), 12. VIII. 1974.
sicocxlis bolo wlebSi maSindel axmetelis T-rSi (1983_85) muSaobda: arbuzovis „Zvelmouri komedia~, 30. XI. 1983 da naxucriSvilis „WinWraqa~ l. paqsaSvilTan erTad, 16_17. III. 1985.
Txz.: Cveni Teatri, misi saqmeebi da saWiroebani, g. „axali kolxeTi~ (foTi), 22. XI. 1973; diskusia _ Teatri da mayurebeli, Jur. „sx.~, 1974, # 10.
lit.: i n j i a j., gaamoT! g. „gamarjveba~ (gori), 28. XI. 1970; C i t a i a g., saxeli darCeba samaradisod (g. SatberaSvilis „mkvdris mze~ gorSi), iqve, 17. VIII. 1971; e d i S e r a S v i l i n., speqtakli cxovrebis simaxinjeze (goris T-ris speq. a. suaxunas „ZaRlis anderZi~ kaspSi), g. „ganTiadi~ (kaspi), 30. III. 1972; e s a k i a k., qaravans CamorCenili gedebi (o. ioselianis „eqvsi Sinabera da erTi mamakaci~ foTis TeatrSi~), g. „axali kolxeTi` (foTi), 3. X. 1972; q o i a v a i., erTi kargi speqtaklis Sesaxeb (r. tomas „rva mosiyvarule qali~ foTSi), iqve, 11. XII. 1973; amxanagebis jgufi _ „megobris xsovnas~ (r. abulaZeze), g. „ls~, 3. X. 1986.
agumaa qiazim yaramanis Ze (18. IV. (1.V). 1915, sof. Rvada, oCamCiris r-n. _ 10. XII. 1950, soxumi) _ afxazi poeti, mwerali, dramaturgi, mTargmneli.
samwerlo asparezze gamovida 1934. pirvel leqsebs male mohyva poemebi (,,tariel raSba~, ,,balada salamurze~) da moTxrobebi (,,dauRvreli cremlebi~, ,,tyve~).
misi leqsebi qarTul enaze gamoqveynda cnobili qarTveli poetebis TargmaniTa da redaqciiT afxazeTis literaturisa da xelovnebis dekadisaTvis TbilisSi, 1971. Targmnili aqvs qarTveli poetebis leqsebi, somx. eposi ,,daviT sasunci~, t. SevCenkos poema ,,sizmari~ da sxv.
a-s mosvla dramaturgiaSi iyo im nacadi SemoqmedebiTi TanamSromlobis gagrZeleba, romelsac ase nayofierad warmarTavdnen afxazuri dramis cnobili reJisorebi a. agrba da S. faCalia adgilobriv avtorebTan, raTa mayureblisaTvis droulad miewodebinaT axal-axali piesebi Tanamedroveobis saWirboroto sakiTxebze. specialur literaturaSi sagangebodaa xazgasmuli, rom swored frontel poet q. agumaasTan (igi 1939_44 wiTeli armiis rigebSi imyofeboda da belarusiis tyeebSi ibrZoda Capaevis sax. partizanul razmSi) SemoqmedebiTi TanamSromlobiT ganaxorciela gamocdilma reJisorma S. faCaliam (erT-erT rols Tavadac TamaSobda) faSistebTan brZolis mrisxane dReebSi uaRresad patriotuli, 4-moqmedebiani speqtakli ,,didi miwa~ (mxat. i. kaimovi, musika a. pozleevisa. premiera _ 23. III. 1945). mogvianebiT piesa iTargmna rusulad da Sevida mis krebulSi.
Txz.: ,,Родная земля~, Сух., 1962.lit.: ,,qse~, 1975, t.1; А р г у н А., ,,Абхазский Театр~,
Сух., 1981; enc. ,,saq-lo~, 1997, t. I; А р г у н А., Ш. Пачалиа., Сух., 1989.
g. d.
`alale~ _ piesis avt. _ r. inaniSvili, reJ. _ a. (nukri) qanTaria, mxat. _ T. rostomaSvili, komp. _ g. sixaruliZe, qoreog. _ b. monavardisaSvili, Telavis
T-ri, premiera _ 28. VI. 1987. sakuTari novelebis (`Cemi wyal-Walis xmebi~) inscenirebis msgavsad, inaniSvilma es piesac reJ. qanTarias TxovniT dawera. qanTaria studentobidanve cdilobda qarT. mwer. nawarmoebTa meSveobiT erov. prob-bis warmoCenas, `alalec~ am tendenciis gagrZelebaa. speqtakli uaRresad cocxali da damajerebeli personaJebiT iyo savse. reJisorisaTvis prioritetuli aqac msaxiobTa xelovnebaa. swored maT mier Seqmnili saxeebiT saubrobda qveynis saWirboroto sakiTxebze. scenaze gacocxlebuli inaniSvilis sisxlsavse, individualobiT gamorCeuli, personaJebi laRad da Zaldautaneblad damkvidrdnen Telavis T-ris scenaze. speqtakli komediuri Janris iyo, tragikuli finaliT. mT. gmiris alales-iantbeliZis mier erTgvari xumrobiT wamowyebuli TamaSi, gasarTobi da salaRobo sanaxaoba, misi daRupviT mTavrdeboda; es ki warmoaCenda im mankierebebs, r-ebic mis saarsebo garemosa da maxlobeli adamianebis sulebSi iyo Casaxlebuli da xelsayrel Jams eloda samzeoze gamosasvlelad. SesaniSnav saxeebs qmnidnen mT. gmiris _ alales Semsrulebeli v. iantbeliZe, z. anTelava (abrami), n. araviaSvili (daro), v. feiqriSvili (wewiko-maSo), T. xunaSvili (doRriela daTa) da sxv. speqtakli XX s. 80-iani wlebis II naxevris Teatr. cxovrebis mniSvnelovani movlena gaxda da ara erTi premiiT iqna dajildoebuli.
lit.: m a l a R u r i a g., Teatri iZens dramaturgs: r. inaniSvilis ,,alale~ Telavis TeatrSi, J. ,,sx~, 1987, #9; m a n i J a S v i l i i., revaz inaniSvilis dramatuli piesa ,,alale~ da misi mxatvruli xorcSesxma scenaze, J. ,,pirveli sxivi~, 1998, # 27.
Txz.: msaxiobis mogoneba, Tb., 1975.lit.: u r u S a Z e n., caca amirejibi , Tb., 1958;
x o n e l i S., Cveni caca, g. `quTaisi~ 24. III. 1964; j a f a r i Z e e., qarTuli scenis amadgari, J. `sx~, 1966, #2; C x e i Z e d., gauxunari elvareba, g. `quTaisi~, 16. V. 1969; g a C e C i l a Z e a., caca amirejibi, ,,Tm~, 1977, #1; kr. ,,sT~, 2009, gv. 27.
l. R.
anjafariZe vera (veriko) ivlianes as. [6. IX. (23. X), 1900, quTaisi _ 30. I, 1987, Tbilisi] — msaxiobi. saq. (1943) da ssrk sax. art. (1950), ssrk saxelmw. (1943, 1946, 1952), marjaniSvilisa (1975) da rusTavelis (1979) sax. pr. laureati.
a. dakrZalulia mTawmindis mweralTa da sazogado moRvaweTa panTeonSi.
Txz.: mogonebaTa TiTo furceli Tb., 1988 da Teatraluri werilebi (orives Semdg. k. ninikaSvili), Tb., 1968; uSangi CxeiZe, Tb., 1972; 1979.
lit.: a f x a i Z e S., veriko anjafariZe, Tb., 1956; ,,veriko anjafariZe“ (kreb., Sedmg. n. uruSaZe), Tb., 1957; Г у г у ш в и л и Э., Д ж а н е л и д з е Д., “Грузинский гос. драматический театр им. К. Марджанишвили“, Тб., 1958; ,,veriko anjafariZe“ (albomi, Semdg. k. ninikaSvili), Tb., 1968; u r u S a Z e n., veriko anjafariZe, Tb., 1968, Г у г у ш в и л и Э., `Театральные портреты“, Тб., 1968; qse, t. 1, Tb., 1975; n i n i k a S v i l i k., veriko anjafariZe, Tb., 1979; `veriko anjafariZe~ (alb. Semdg. k. ninikaSvili), Tb., 1984; enc. „saq.lo“, t. 1, Tb., 1997; u r u S a Z e n., veriko anjafariZe, Tb., 2001, n i n i k a S v i l i k., veriko anjafariZe, Tb., 2010.
arabiZe ana (aniko) ivanes as. (25. II. 1922, zestafoni _ 18. XII. 2002, iqve) _ msaxiobi. saq. dams. art. (1990).
saSualo skolis damTavrebis Semdeg, 1943-dan muSaobda zestafonis e. w. zonalur saxelmw. T-rSi, romelic 1949 daixura.
1959-dan zestafonis kult. saxlis Teatr. dasSia. 1962 dasi gadakeTda saxalxo Teatrad da a-mac aq gaagrZela moRvaweoba.
1981 a. u. CxeiZis saxl-muzeumis direqtoria. 1987 gadavida zestafonis mxareTmcodneobis muzeumSi mecnier-muSakad. paralelurad moRvaweobda u. CxeiZis sax. zestafonis saxelmw. T-rSic. 1969 saq. kulturis saministrosa, sTs da raionis xelmZRvanelobis iniciativiT a-sa da mis meuRles _ aseve msaxiob p a p u n a k a x i Z e s jer zestafonSi mouwyves Semoq. saRamo, Semdeg TbilisSi (msaxiobis saxlSi). dajildoebulia Rirsebis ordeniT.
Txz.: „rac droTa bindiT ar iZireba~, g. „lenineli~ (q. zest.), 1999, seqtemberi.
lit.: g v e l e s i a n i d., „suramis cixe~ zestafonelaTa saxelmwifo TeatrSi, g. „lenineli~, 28. XII. 1940; f o c x v e r a S v i l i a., amagi daufasdaT, iqve, 17. X. 1969; a n T a Z e d., Teatraluri zestafoni, Tb., 1978; s x v i t a r i Z e T., zestafonelTa speqtaklze, g. „axalgazrda komunisti~, 15. IV. 1986; d u gl a Z e e., ojaxi, romlis Rvawli xelovnebaSi fasdaudebelia, preseqspresi, 16-22. 01. 2006.
n. g.
arCvaZe Tengiz grigolis Ze (3. VIII. 1932, Tbilisi) _ msaxiobi, saq. dams. art. (1967), saq. sax. art. (1979), ssrk saxelmw. (1981) da rusTavelis sax. (1985) pr. laureati.
bavSvobidanვვ monawileobda pionerTa sasaxlis dramwreSi, sadac ara erTi, SemdgomSi gamoCenili xelovani aRizarda. 1956 daamTavra ssTi fak-ti (pedagogebi: l. ioseliani, a. xorava, a. vasaZe) da umal marjaniSvilis T-rSi miiwvies. 1956_67 marjaniSvilis T-ris, 1967_72 rusTavis, xolo 1972-dan kvlav marjaniSvilis T-ris msaxiobia. I mniSvnelovani roli iyo musa vaJa-fSavelas `mokveTilSi~. ukve aq gamoCnda msaxiobis niWi, misi SemoqmedebiTi bunebis ZiriTadi
Taviseburebani. SesaniSnavi garegnoba, Sinagani kultura, metyveli nakvTebi, Zunwi gamomsaxvelobiTi xerxebi, gamokveTili moqalaqeobrivi pozicia, Sinagani Zala mis yvela gmirs ganumeorebel xibls aniWebs. a. yovelTvis sworad xsnis gmiris Sinagan bunebas, didi simarTliT warmoadgens yvela rols, iqneba es cxovrebis fskerze moxvedrili baroni (gorkis `fskerze~), r-sac aqac ar daukargavs keTilSobileba da siamaye, tragikuli bedis jou pini (cao iunis `taifuni~), Seyvarebuli poeti napoleon WinWileiSvili (buaCiZis `mkacri qaliSvilebi~), gulgrili, udardeli milioneri jilbert grifiti (draizeris `amerikuli tragedia~) Tu sxv. gmiris xasiaTSi Rrma wvdomam, garegnulma monacemebma da Sinaganma kulturam ganapiroba ser riCard ratklifis (Seqspiris `riCard III~) epizoduri, magram STambeWdavi saxis Seqmna. am periodis rolebidan aRsaniSnavia britanusi (Sous ̀ keisari da kleopatra~), anatoli (dumbaZis `me vxedav mzes~), haleni (smitisa da duglasis `gadajaWvulni~), mixeil iarovoi (treniovis `liubov iarovaia~), korneli (Capekis ̀ deda~), daTo (sumbaTaSvil-iuJinis `Ralati~) da sxv.
1967 sxva axalgazrda msaxiobebTan erTad tovebs marjaniSvilis T-rs da rusTavSi midis. aq maT, reJ. g. lorTqifaniZis meTaurobiT, axali T-ri Camoayalibes. a-m brwyinvaled Seasrula vaska pepelis roli (gorkis `fskerze~, misi siyvaruli, adamianuri siTbo Taviseburi sxiviT anaTebda fskeris wyvdiads), msaxiobi (skovrinskis piesaSi ̀ maestro~).. a. qmnida speqtaklis saerTo ganwyobilebas da WeSmarit tragikul siZlieres aRwevda. 1971 ungreTis dramaturgiis festivalze Teatrma waradgina katinas piesa `ban-bani~, sadac moxetiale avantiuristi raindis bibaraxis SesaniSnavi saxe ganaxorciela.
Txz.: Tengiz arCvaZis monologi. gaz. ,,qarTuli Teatris dRe~, 2013.
lit.: ,,qse~, Tb., t. I, 1975; x o s i t a S v i l i m., Tengiz arCvaZe, J., „T. da cx.“, 1975, 6; x e t e S v i l i s., Tengiz arCvaZe, Tb; 1979; S a l u t a S v i l i n., azri naTeli, suli qarTuli (60 wlis T. arCvaZe), „T. da cx.“, 1992, #5; „Tengiz arCvaZe“, kr. Semd. e. weroZe, Tb., 2008. enc. ,,Tbilisi~, 2002. a r C v a Z e n., is erTi simRera mxolod me da mamas unda dagvrCes, J. ,,sarke~, 2011, # 7; b a q r a Z e e., Tovlis fifqSi gamxelili mze. J. ,,gzajvaredini~, 2015, #3.