-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
MYIHTOI YOELA & AMO YAN A MUNGGA(LACHYUM HPYAN LAIKA)
Kalajang ai,
Lahpai Awng Li(B.Sc (Q), M.Div, D.Min, Ph.D)
Dip Shabra ai : Hpaji Sut Htingnu189 Yuzana, Myitkyina.
November 10, 2008.
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
NUM HTET GAGA NHPAW
YOELA LAIKA
I. SHINGDU LABAU NI (A) Myihtoi wa (B) Myihtoi htoi ai
shaningII. MYIHTOI LAIKA A GA HKRANG MASA
III. AHKYAK AI GA LAMYI NI(A) Ru yak shoihpa hte hten za na
lam(B) Myit Malai Lu Ra Ai Lam(C) Yehowa Bai Hkye Hkrang Shaw La
Na
Lam
VI. KARAI MASA MUNGGA (A) Yehowa gaw shingra tara a madu re (B)
Myit malai lu na matu shaga ai lam (C) Yehowa a nhtoi du wa na
lamV. CHYUM GA NI HPE LACHYUM HPYAN AI LAM (A) Daw Kaba 1 (B) Daw
Kaba 2 (C) Daw Kaba 3VI. SHARIN LA NA LAM NI
MALAWM NI LAIKA MAN
112
3
5556
7789
10
101829
35
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
AMO LAIKA
I. SHINGDU LABAU NI (A) Myihtoi wa (B) Mung Masa (C) Makam
Masham Masa (D) Nga Pra Masa hte Sut Masa
II. MYIHTOI LAIKA A GA HKRANG MASA
III. AHKYAK AI GA LAMYI NI (A) Masha shada tara rap ra lam (B)
Tara jeyang na lam (C) Myit mada lam
VI. KARAI MASA MUNGGA(A) Ga shaka hte seng ai ga sadi hte
jahkrit sharim ai lam(B) Israela hkrat sum na re ngu jahkrit
sharim ai lam(C) Yehowa gaw mungkan ting a Karai
hte shingra tara a madu re.
V. CHYUM GA NI HPE LACHYUM HPYAN AI LAM
(A) Daw Kaba 1 (B) Daw Kaba 2 (C) Daw Kaba 3 (D) Daw Kaba 4 (E)
Daw Kaba 5 (F) Daw Kaba 6 (G) Daw Kaba 7 (H) Daw Kaba 8 (I) Daw
Kaba 9
VI. SHARIN LA NA LAM NI
MADI SHADAW AI LAIKA NI
MALAWM NI LAIKA MAN
38
3838394042
43
45464647
4747
49
50
51
MALAWM NI LAIKA MAN
52586672798996102107
115
117
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
Myihtoi Yoela hte Myihtoi Amo laika lahkawng yan gaw,Karai
Kasang a kashu kasha langai a hpungda hpe, madi madunai mungga re.
Karai Kasang gaw, shingra tara a madu, hpungshingkang rawng ai wa
hte, tara rap ra ai lam hpe sharawngawng ai Karai re ai lam hte,
Karai Kasang lata la ai kashu kashani hku nna, Karai Kasang a man e
gara hku asak hkrung nga raai lam ni hpe, htawn tsun dan ai myihtoi
ga ni re. Dai majaw,dai ni na prat masa hta, anhte myu Wunpawng sha
ni gara hkuasak hkrung ra ai ngu ai, mahtai hpe lu la mai ai mungga
ni re.Rai tim gum wai ga ni hte ka da ai mungga ni re majaw,
chyumlaika hpe hkrai sha hti yang, lachyum chye na na yak la nga
ai.Dai re ai majaw n dai lachyum hpyan shaleng ai laika hpe
kalajang dat ai re.
Shawng daw de shingdu labau ni hpe sang lang da nna,hpang daw
de, daw kaba, daw kaji ma hkra hpe lachyum shalengai, ladat hte ka
da ai lachyum hpyan laika re. Chye chyangkunghpan ai, chyum
ninghkrin ni a matu n rai, Jinghpaw ga hkuhti hka ja mayu ai, hpung
up, hpung sara, chyum jawng ma nihte, hpung masha ni, ta tut asak
hkrung lam hta jai lang na matu,yaw shada nna, ka shalat ai she rai
nngai. Myu Wunpawng shani, ndai Karai mungga, lachyum hpyan laika
hpe hti nna, YehowaKarai a sharawng awng ai lam hpe grau chye na lu
let, Hkristungu ai baw hta rawt galu kaba wa ga ngu yaw shada
let,
Dr. Lahpai Awng Li
NUMHTET GNUMHTET GNUMHTET GNUMHTET GNUMHTET GAAAAA
Anhte Jinghpaw Wunpawng sha ni, Ji Nat ni a mayamtai nna, ganoi
htum mat, mat mat hkyen nga ai ni hpe Sh.K14:2; 53:2 hta, Zai
Byeng-ya rawng ai wa nga ai, n nga ai,Karai Kasag hpe tam ai wa nga
ai kun? Mada yu na nga,Yehowa lamu de nna, masha kasha ni hpe gum
yu nga ai,nga nna, ka da nga ai hte maren, gum yu ai shaloi, anhte
JinghpawWunpawng sha ni hpe mu mada nna, anhte hpe sa tam na
matu,anhte na mung n na yu, mu mung n mu yu, chye mung n chye
aiAmerican shan hpraw Sara Kaba, Ma Ma ni hpe panglainammukdara ni
hpe rap nna, sa tam shangun sai. Dai Sara KabaMa Ma ni asak nawng
hkra sasana galaw ai majaw, 1882, March19 ya shani, Manmaw Ginwang,
Bumwa Kahtawng, NammawkHka kaw Jinghpaw Wunpawng sha ni hta na,
shawng ningnanmarai 7 myit malai hkalup, hkam la nna, Jinghpaw
WunpawngHkalup Hpung ngu ai de hpang sai.
Ya, ndai tsa ban 21 de du shang wa ai shaloi, anhteJinghpaw
Wunpawng sha ni, Hkalup Hpung masha tai aiasak (126) ning de shang
wa saga ai. Hebre 5:12 hta, Atenhpe tau yu yang gaw, nanhte sara
tai ram manit dai; rai ti mung,Karai Kasang a mungga hta na, shawng
na ga kanu hpe pyi marailangai ngai e, naw sharin ya ra ai ni rai
nga myit dai nga nna kada ai hte maren, anhte a lagaw a pyending,
hkrun lam a nhtoi taiya nga ai Karai Kasang a Mungga (Sh.K.
119:105) hpe grai,sharawng awng ai an hte hti hka ja ra saga ai.
Dai n rai yang,(Mt. 11:12; 12:30; Ehpesu 4:13-14) hta tsun da ai
hte maren,makam masham hpyen ni a lata de shang mat wa na ga
ai.
Ya, anhte a Nawng Nang KTC kaw na, Professor Dr.Lahpai Awng Li
hpe Karai Kasang shadut ai hte maren, anhte
iiv
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
GGGGGA NHPA NHPA NHPA NHPA NHPAWAWAWAWAW
Shawng ningnan, Karai Kasang a chyeju hpe na chyingwa dum
shakawn n ngai. Chyinghkai Nu yan Wa hte, ngai hpechyum hpaji hta
Ph.D jan mau lu gup la hkra, moi ma kaji pratkaw nna, ya dai ni du
hkra sharin achyin, pawn ba garum shingtaula lai wa sai Sara/num ni
yawng hte jinghku jingyu ni yawnghpe mung chyeju dum ai lam ka
masat da n ngai. Ningrumningtau kaja langai hku, kangka sadi dung
ai hte, nye a prat,ngai galaw ai magam bungli ni hpe myit galu kaba
hte, chye namadi shadaw ya nga ai, nye a garep n ra, Sarama Maraw
Ji Wawmhpe mung ndang tsun hkra chyeju dum nngai.
Hpan wa Karai gaw, anhte myu Wunpawng sha ni hpe,Karai Kasang a
amyu hku lata la ai gaw, anhte a asak hkrunglam hte n dai mungkan
hta Karai a mying ningsang grau danhkung wa hkra, shadan shadawng
na matu rai nga ai.
Karai Kasang she anhte myu Wunpawng sha ni hpe hpanda ai re
majaw, Karai a mungga hpe hti hkaja ai hku nna sha,Yehowa Karai
Kasang shinggyim masha ni a ntsa tawn da ai,yaw shada ai lam hte,
shani shagu bau sin makawp maga, chyejujaw nga ai lam ni hpe chye
na la mai nga ai. Dai sha n ga, KaraiKasang a mungdan a kashu kasha
a manu hte, nam chyim ni hpemung chye na lu nga ai. Dai hku nna,
Hkristu Yesu hte rau,mungkan hpe awng dang ai, asak hkrung lam gaw
de lu ga ai.Dai re ai majaw, Hkristu Yesu hpe tinang a hkye la madu
hkuhkap la kam sham ai, anhte Jinghpaw Wunpawng sha ni yawngmung,
Karai a mastun maroi mungga hpe hti hka ja nna, anhte amakam masham
hpe shangang shakang la let, Hkristu Yesu hta,bawng ring galu kaba
wa ra ga ai.
Hkrsitan Hpung masha ni hti hka ja sharin la nna, tinang a
matumung, masha kaga ni a matu mung, nli tum kaja tai let,
makammasham lam hta kung hpan, su hprang ai Hkrsitan
(MatureChristian) tai nga na matu yaw shada ai hte, Myihtoi Yoela
hte,Myihtoi Amo laika hpe alak mi lachyum shaleng ka lajang ailaika
re.
Ndai Myihtoi yan gaw, dai ni anhte a asak hkrung lam amatu, n
myit yu n mai, n chye na mai, n hkap la n mai re ai lamni hpe madi
madun (focuss) nna, sadi jaw nga ma ai. Amu amarai nna hkum pyaw
len taw nga mu, amyu sha ni kaw hkrit hparuyak shoi hpa kaba du na
ra ai, rai tim aten dep myit malai luai ni, Karai Kasang matsan dum
ai hte hkye hkrang la ai hkrumna re ai lam, tsun ndau nga ai (Yoela
1:1-3,21; Amo. 5:18-20;Zehpani 1:2-18).
Myihtoi Amo gaw, shi a aten na, hkawhkam hkawsengni, du magam
ni, lu su ai sahti kunmi ni hku nna, ahkaw ahkangn lu ai, matsan
mayan ni, kabai kau hkrum ai masha ni hpe, tararap ra ai lam n nga
hkra, hkrawt sep sha nga ai ni hpe, sadi jawnga ai (Amo. 5:21-24).
English ni tsun ga ai ga malai Historyrepeats itself- labau gaw shi
hkrai shi bai nhtang byin byin rainga ai nga ai hte maren, dai ni
mung, anhte a mungkan hta byinnga ai. Dai majaw, Karai Kasang a
tara jeyang ai lam, anhtekaw n du u ga, ndai Dr. Lahpai Awng Li ka
ai laik hpe hti nna,Karai Kasang ra ai lam hpe hkan sa asak hkrung
ga ngu nna,numhtet numra hte, madi shadaw dat nngai law.
Rev. Dr. Maji LajaHpung Up
Behtela Buga Hkalup Hpung, Myitkyina.
ii iii
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
YOELA LAIKAYOELA LAIKAYOELA LAIKAYOELA LAIKAYOELA LAIKA
(JOEL)
I. SHINGDU LABAU NI (THE BACKGROUNDFOR UNDERSTANDING JOEL)
A. Myihtoi Wa (The Prophet Joel)Yoela ngu ai mying a lachyum
gaw, "Yehowa gaw
Karai Kasang rai nga ai" (Yahweh is God) ngu ai lachyumre.
Pehtuela a kasha re (1:1), ngu ai hta lai nna myihtoiwa a part
labau hpe, atsawm n chye lu ga ai. Shi a daidaw buga gaw Rubin
ginwang hta re ngu, I HkawhkamLabau 15:7 hpe lakap nna, chyum htai
sara nkau mi,sawn la ma ai. Shi tsun mat wa ai, mungga chyum dawni
hta, Yuda mung Yerusalem mare hpe madi madun daai majaw, Yerusalem
hpe dinggam yaw ni sha jahten ai aten hta, Yoela Yerusalem kaw nga
ai re ngu sawn la ma ai."Yehowa a nta" ngu ai nawku htingnu a,
nawku daw jauai lam hpe, grai myit shang sha ai wa re majaw,
nawkuhtingnu hte seng ai myihtoi ngu nna, mying gumhkawngai wa re
(1:9,13; 2:12, 15-17). Karai Kasang a jeyangna lam hte Karai Kasang
a nhtoi ngu ai hpe, grau madungdat htawn tsun ai wa re.
prat a lam du hkra shaleng da ai. Madu a nhtoi ashawng e byin
pru wa na lam ni hpe tsun da ai. Shi amyuntsa, Wenyi ru jaw bang na
lam, mungdan ni hpe dawdan
jeyang na lam hte, Israela a jahtum na shagrau sha a,hkrum na
lam ni hpe tsun da nga ai (2:18-3:21).
I. Ga Nhpaw 1:1II. Dinggam yaw ni a jahten shaza ai lam
(1:2-12)III. Du sat ni a jahten shaza ai gaw, Karai Kasang a
nhtoi du wa na a kumla re ai lam (2:1-11)IV. Myit malai lu na
matu shadum ai lam (2:21-
17)V. Yehowa matsan dum lama ai hte, bai mawai la
na lam (2:18-27)VI. Karai Kasang kaw na Wenyi lu la shangun
nna,
mawai hkrang shaw la hkrum na lam (2:28-32)
VII. Yehowa Karai Kasang tara jeyang na lam (3:1-16)
VIII. Israela hpe bai gram lajang la na lam (3:17-21).
14
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
B. Myihtoi Htoi a Shaning (Date)Yoela laika hta gara shaning,
gara shara, kadai hkaw
-hkam wa up ai aten hta, tsun ai mungga re ngu ai lam ni,
n lawm ai majaw, gara shaning ladaw laman hta, tsun aimungga re
ngu ai hpe, hkrak n chye lu ga ai. Chyumninghkrin ni sawn la ai lam
ni mung shai hkat ma ai.
Chyum ninghkrin nkau mi gaw, BC 835-830 daramhta myihtoi htoi ai
wa re nga ma ai.Dai hku sawn la aigaw:
(1) Suri, Asuri, hte Babelon ni a lam, myihtoi laika htan lawm
ai hpe yu nna, Israela mungdan, lahkawngbrang rai garan ngut ai
hpang, Suri, Asuri hteBabelon ni, Yuda mung hpe gasat gala,
dingbaidingna n jaw ai aten hpe lakap nna, sawn la ai re.
(2) Up hkang ai hkaw hkam a lam, myihtoi Yoela laikahta n mu lu
ai majaw, Yuda mung hpe hkinjawngYehoiada wa, mungdan a up hkang
lam ma hkrahpe, hparan ai aten rai na re ngu, sawn la ai lam re(II
Hkaw Hkam Laika 11:1-21).
Bai nna, chyum ninghkrin nkau mi gaw BC 432 htaka ai laika buk
re nga ma ai. Dai hku hkam la ai lamgaw,
(1) myihtoi wa a mungga hta nawku htingnu a,nawku daw jau ai lam
hte seng ai lam nihpe, grai myit shang sha ai lam, rawng aihpe
lakap nna, bawng dung ai kaw nna,
bai wa ai hpang, Yerusalem htingnu gawgap la ngut ai aten hta,
myihtoi htoi ai wa rengu sawn la ma ai (1:9,13; 2:14).
(2) Yoela a mungga hta, dingdung hte dingdaIsraela garan ginhka
ai lam n rawng ai shan ga, Yerusalem kaw nga ai ni hpe, Israelangu
shamying ai hpe, lakap nna, bawngdung ai kaw nna, bai wa ai hpang
na lam nishe re ngu, sawn la ai lam re ( 3:16-17).
(3) Hkawhkam hte seng ai lam ni, n rawng aisha n ga, hkinjawng
ni hte, salang ni(elders) ni hpe, myu a ningbaw ni hku tsunai majaw
( 1:13-14; 2:9, 16-17), Yerusalemmare bunghku bai gaw gap ngut ai
hpangna lam hpe tsun ai ngu, sawn la ma ai.
II. MYIHTOI LAIKA A GA HKRANG MASA(OUTLINE)
Shawng na daw hta, dinggam yaw hpyen hte lamumarang hkun hkraw
lam ni, bai nna Israela hpe myitmalai lu na matu shaga ai hte akyu
hpyi ai ga hpe, KaraiKasang mahtai jaw ai lam ni ka da ai (1:2-
2:27). Hpangna daw hta gaw, myihtoi wa a prat kaw nna, htawm
hpang
2 3
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
III. AHKYAK AI GA LAMYI NI (KEY WORDS)
A. Ru yak shoihpa hte hten za na lam.Yoela gaw, dik hkra tsinyam
tsindam hkrum hkra
ai aten hta myihtoi htoi ai wa re. N dang tsun hkra lawla ai,
shingtai, dinggam- yaw, hkakrit, shingchyut ni ajahten shaza ai
majaw, shawng de n byin yu ai ruyakshoihpa, Israela mungdan hta
laning mi jan byin hkrum
hkra ai re. Dai majaw, mungdan hta hkai nmai kata rai,Yehowa a
nta kata e lusha hkungga hte, dumhpung (drinkoffering) hkungga htum
mat ai aten du mat ai. Dai zawntsinyam tsindam hkrum ai gaw,
Israela ni a yubak mara amajaw, Karai Kasang jeyang ai lam re. Dai
gaw, Yehowaa nhtoi du wa na hpe kumla, madun ai re ngu, Myihtoiwa
shaleng dan let, sharin shaga wu ai.
1. Htenza ai lam 1:22. Shingtai, dinggam-yaw, hkakrit,
shingchyut ni
jahten shaza ai lam 1:4,6-7; 2:2-103. Dumhpung hkungga gadawn
ganawn rai mat ai
lam 1:9, 13; 2:14.4. Hku wa wa ai lam 1:10-12, 16-20.5. Yehowa a
nhtoi 1:15, 2:1-2,11,31; 3:4.
B. Myit Malai Lu Ra Ai LamYehowa a jeyang ai lam a majaw, tsabyi
lu len ai
ni, yi hkauna galaw ai ni, hkinjawng ni hte, Israela myu
yawng dang hta hpe hpan da ai wa rai nna, shingra taramabyin
masa ma hkra a npawt mung re, ngu hkam la dama ai. Dai majaw,
shingtai, dinggam-yaw, hkakrit,shingchyut ni a sha jahten ai lam
ni; hkai nmai n ngai ailam ni, lamu marang n htu mat nna, hkun
hkraw ai lamni gaw, Yehowa a pawt sindawng ai lam hpe, madun
aikumla re ngu, shi a amyu sha ni chye na, na matu,Yehowa hpaw
madun dan ai lam re ngu, myihtoi washaleng dan wu ai ( 1:3-20).
Bai nna Yehowa gaw, shingra tara a jahten shaza ailam ni yawng
hpe, shazim kau lu ai sha n ga, shamanchyeju hte hkai nmai ni bai
ngai shangun lu ai hte, hkrukat shangun ai Karai Kasang re lam,
htawn tsun shalengdan ai mungga re (2:18-19).
B. Myit malai lu na matu shaga ai lamShingra tara hku nna,
Yehowa jeyang daw dan ai
gaw, myu sha ni a nawku daw jau ai lam hta, ningra aimajaw re.
Nawku htingnu hta hkungga nawng ai lam nnga rai, katsi katsang rai
mat ai lam gaw, Yehowa htehtinglu htinglai matut mahkai lam, hkring
mat sai kum lare (1:9,13,17). Tinang a mara ni hpe yin la let, myit
malaiai hte, Yehowa hpang de hpyi nem sit shang ra ai.
Shingganshingni hku, bu hpun palawng gang je ashep let, hpyinem sit
shang ai lam n rai; myit masin hpe gang je ashepkau nna, hkrap ngu
hkrap ngoi hte, lu sha gam let hpyinem sit shang ra ai ( 2:12-17).
Myit masin kata na, tengman
58
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
sha ni yawng, myit malai nna, Karai Kasang hpang debai nhtang wa
na matu, shadum sharin ai lam rai nga ai.Shoihpa tsin yam kaw na
lawt na matu, hkrap ngu hkrapngoi hte lu sha gam let, Yehowa hpe
hpyi jahtau na matu,myihtoi wa shadut wu ai. Myit malai ai hte
Yehowa hpangde sit shang ai lam chyu sha, tsinyam kaw na lawt lu
nare, hpe tsun shaleng dan ai mungga re.
1. Myit malai lu ra ai lam 2:13-14
2. Hkrap shabam let myit malai lu ra ai lam 1:8,13;2:12-17.
3. Lu sha gam let myit malai ra ai lam 1:4; 2:12, 15-16.
C. Yehowa Bai Hkye Hkrang Shaw La Na LamMyit malai hte bai n
htang wa yang, Yehowa Karai
Kasang bai mawai hkrang shaw la na re, ngu myihtoi washingran lu
la wu ai. Israela hpe jahten shaza ai lam ni mahkra hpe, yeng seng
kau ya nna, marang jahtu ya let, naimam, tsabyi jahku hte, sau ni
bai shaman ya na re. Daihta n ga, Yehowa a Wenyi, Israela myu ni a
ntsa ru jaw yanna, Israela ni gaw Yehowa hte htinglu htinglai ai
asakhkrung lam nnan hpe lu la na re. Hpyen ni yawng hpe,yeng seng
kau ya nna, Yehowa a mungdan bai gaw gapna re. Dai zawn mawai shaw
la ai gaw, Yehowa a matsandum lama ai, tsaw ra myit a majaw re, ngu
nna, myit
mada shara, nhtoi hpe shingran lu la let, Yoela shi amyusha ni
hpe n-gun jaw wu ai.
1. Htenza nga ai mungdan hpe bai gaw sharawt nalam
2:19-26,32.
2. Yehowa Karai Kasang rai nga ai lam chye luna 2:26-27,
3:17.
3. Wenyi hte ningnan bai shalat la na 2:28-30.4. Maigan amyu ni
hpe yeng seng kau na 3:1-16.5. Yehowa a mungdan npawt de ai lam
3:17-21.6. Yehowa a matsan dum lama ai lam 2:13-18.
IV. KARAI MASA MUNGGA (THEOLOGICALMESSAGE)
Shingtai, dinggam-yaw, hkakrit, shingchyut ni, Yudamung hta, sha
jahten ai hte, lamu marang kata rai, hkunhkraw mat wa ai mabyin hpe
la kap nna, Karai Kasangkaw na shingran lu la let, Karai mungga
htawn tsun ai re.Shingtai dinggam-yaw, hkakrit, shingchyut ni sha
jahtenai lam hpe, lu na sha na hte sut masa hkra machyi wa aihku
sha n myit la ai sha, makam masham ningmu hku,Karai Kasang jeyang
daw dan ai lam re, ngu shadumjahprang ai mungga re.
A. Yehowa gaw shingra tara a madu reYehowa gaw, shingra tara a
madu re ai sha n-ga,
shingra tara hte seng ai mabyin masa ni hte, shi a myit raai lam
ni hpe shadan shaleng nga ai. Yehowa gaw, nga
6 7
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
ai myit malai lu ai lam hte hpawn rai, nawng jau ai hkunggani
hpe sha, Yehowa hkap la na re. Dai shaloi, nga mu ngamai ai chyeju,
Yehowa bai jaw na re ngu, tsun shadumwu ai (2:14).
C. Yehowa a nhtoi du wa na lamShingra tara a, jahten shaza ai
lam ni gaw, Yehowa
a nhtoi du wa magang ra ai, ngu ai hpe kumla madun ailam re, ngu
myihtoi wa htawn tsun wu ai (1:1-12; 2:1-
11). Dai nhtoi gaw, jeyang ai nhtoi rai na re (1:15; 3:14).Dai
ladaw ningnan hta shingra tara, jan, shata ni pyi,Yehowa a
hkringmang tai wa na ra ai (1:18-19, 3:15). Daiaten hta, tara
maigan amyu baw sang ni hpe, ninghkaplet, Yerusalem hta Zi-un Bum
hpe shagrau shatsaw namatu, Karai Kasang du sa na ra ai. Dai lam
gaw, KaraiKasang shi a amyu masha ni hpe, hkye hkrang la na
matu,shinggyim labau kata de, du shang wa let, mungkanningnan hpe,
bai hpan hpajang da na lam rai nga ai (3:20).
Yehowa a nhtoi du ai shaloi, Israela hpe,Yehowaalak myi shaman
ya na lam, Wenyi shaman chyeju mungIsraela amyu ni hkam la lu na.
Israela ni Yehowa a Wenyilu la nna, Yehowa a sharawng awng ai lam
ni hpe chye nahkawn hkrang let, myihtoi ga ni hte, Yehowa a lam sak
sehkam na mara ai ( 2:28-31).
e, nanhte lu na matu, dwi ai tsabyi jahku htummai sai majaw,
sharung shayawt nga mu.
Ru kru (drunkards) ngu ai gaw, lu su nga mai let,pyaw poi ni hte
lu len, sha len nga ai ni hte, Karai Kasanghpe pyi n myit dum hkra,
lu nang, pyaw len nga ai nihpe, ngu mayu ai re. Tsabyi lu lai ai
ni, ngu ai ga hpeEnglish chyum laika hta drinkers of wine (King
James,New International Version, Today English Version) ngulang da
ai hpe yu yang, tsabyi lu sharawng ai ni hpe ngumayu ai re. Dwi ai
tsabyi jahku gaw tsabyi ningnan (newwine) hpe ngu mayu ai re.
Shingtai, dinggam- yaw, hkakrithte shingchyut ni sha jahten ai gaw,
tsabyi rai n lu shu laai aten, rai nna, tsabyi sun ting hpe a krin
atsai sha jahtenkau sai majaw, tsabyi ningnan n nga mat sai. Dai
majawmarit maroi ai hte yawn madai ra na re. Dai gaw KaraiKasang a
jeyang ai lam re ngu, shadum ai re.
Daw Kaji 6-7 Kaning rai nme law, hti n danglaw ai, n-gun ja ai
amyu, nye a mungdan ntsade lung wa sai: de a awa gaw hkanghkyi yi
akawng zawn rai nga ai. 7 Shi gaw nye a tsabyiru hpe shaza kau nna,
nye a lakum hpun hpeagrawp kau nu ai: shi dai hpe atsai awai
hpyigaw kau nna, kabai kau nu ai; de a lakunglakying ni hpraw nga
ai.
912
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
V. CHYUM GA NI HPE LACHYUM HPYAN AILAM (COMMENTARY ON THE
TEXT)
DDDDDAW KABAW KABAW KABAW KABAW KABA 1A 1A 1A 1A 1
Daw Kaji 1 Da ndai gaw, Pehtuela a kashaYoela kaw du ai, Yehowa
a mungga rai nga ai.
Yoela ngu ai mying shamying ai masha, ga shakadingsa prat hta
grai law ai majaw, myihtoi wa hpe atsawmginhka chye lu na matu,
kawa a mying Pehtuela hpe kabang da ai re. Bai nna, shi htawn tsun
ai, mungga gaw shihkrai myit sawn la nna, htawn tsun ai n rai,
Yehowa KaraiKasang kaw na shingran lu la ai, Karai Kasang jaw
aishingran mungga majing re ai lam, sang lang dan ai, raimali
ai.
Daw Kaji 2-4 Dingla ni e, n dai ga madatmara mu; mungdan hta
shanu ai ni nlanghte gaw, na la mu. Ndai zawn re ai amu nanhtea
apart e, shing n rai, nji nwa ni a apart e,byin yu a ni? 3. Dai lam
nanhte a nshu nshani hpe hkai dan mu; shanhte gaw tinang akashu
kasha ni hpe, hkai dan mu ga; baishanhte gaw shu mashi, shu masha
prat na nihpe hkai dan mu ga. 4 Shingtai ngam da aigaw, dinggam-
yaw sha kau sai; dinggam-yaw ngam da ai gaw, hkakrit sha kau
sai;
hkakrit ngam da ai gaw, shingchyut sha kausai.
Shawng de rai nbyin yu ai, hten za ai lam Yudamung hta Karai
Kasang jeyang ai lam hku nna, du ai re.Mungdan ting shingtai,
dinggam- yaw, hkakrit hteshingchyut ni sha jahten kau sai majaw
akrin ahkrawrai mat sai. {Lachyum hpyan sara nkau mi, n dai
mabyingaw, kaga mungdan ni Israela mung hpe jahten shazakau ai
lachyum hku htai la ma ai ( Ga shadawn NewBible Commentary hta gaw
Asuri, Babalon, Greek hteRoma ni Israela hpe jahten shaza kau ai
hku tsun da ngaai)}. Dai lam hpe moi dep ai, asak kaba sai, kashu
kashani hpe hkai dan let, ban hte ban hkai dan hkrat mat wana matu
hkang da ai lam re. 'Dingla ni', ngu ai ga hkumhpe English hku The
New King James hte NewInternational version hta, elders ngu ai ga
hkum lang daai. Dai majaw, lachyum hpyan laika nkau mi hta,
Israelaamyu sha ni hpe, woi awn ai ni hpe tsun mayu ai re, ngama
ai. Hpa majaw nga yang, bawngdung ai kaw nna,Yuda mung de bai wa ai
hpang, Israela amyu ni hkawhkam n lu ai sha, asak kaba sai ni
(elders) woi awn aimajaw re ( I Sam 30:26-31; II Sam 19: 11-15;
GaShagawp 31:23; II Hkaw HKam Laika 23:1; Yeremia26:17).
Daw Kaji 5 Ru kru ni e, yup hprang nna,hkrap ngu hkrap ngoi mu;
tsabyi lu lai ai ni
10 11
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
Shingtai, dinggam-yaw, hkakrit hte shingchyut nigaw, hti n dang
hkra law nna, n gun ja ai amyu zawnYuda mung de du shang wa sai.
Hkang hkyi ni a awahte akawng lu ai ni zawn san hkra rai, shingtai,
dinggam-yaw, hkakrit hte shingchyut ni tsabyi hpun hpe ru htehpawn,
sha agrawp kau nna, lakum hpun ni hpe mung,matut asak n hkrung lu
hkra, hpyi ni hpe atsai awai, gawsha kau ya ma ai.
Daw Kaji 8:- Hkawn ram prat e si mat aimadu wa matu, lachyit nba
bu hpun nnasharung shayawt ai hkawn sek zawn, sharungshayawt nga
u.
'Hkawn ram' ngu ai gaw, Yuda mung ting hpe ngumayu ai re.
Lachyit nba ngu ai gaw, Israela amyu ni ahtunghking hta, yawn hkyen
ai aten, hpun ai nba re. Israelani a htunghking hta, rai n hkungran
shi yang, mahtan daai htung nga ma ai. Dai mahtan da ai aten hta
madu jan,madu wa, zawn rai n nga, num la ngang (sex) ganawn ailam
rai n nga tim, madu jan madu wa tai wa na masat dahkrum sai re
majaw, madu jan, madu wa ngu ai myinghpe lang hpang ma ai. Dai
majaw, shawng lam de graingwi pyaw ai, dinghku hpe de lu na re ngu,
myit mada daai rai tim, mahtan da ai madu wa si mat nna,
sharungshayawt nga ai, hkawn sek zawn, Israela ni mung shawnglam de
myit htum myit chyum na zawn re ai hkrai rai nga
yam hkrum hkra ai hpe, myit dum nna, Karai Kasanghpang de myit
malai ai hte, hpa manoi let, sit shang namatu myihtoi wa shadut ai
re. Karai Kasang hte htingluhtinglai ai lam hpe, woi awn nga ai,
hkinjawng ni hpemung, shawa yawng hpe shaga zuphpawng nna, lu
shagam let, lachyit nba bu hpun rai, Yehowa hpang de hpyisit shang
mu ngu, shadut ai re. Karai Kasang a man e,myit malai ai kumla hpe,
lu sha gam let, hpyi nem sitshang ai htung Israela ni hta nga ma ai
( I Sam 7:6; Neh9:1-2; Yona 3:5).
Daw Kaji 15-18 Ala, dai nhtoi du ra ai;Yehowa a nhtoi ni magang
wa nna, dai gawhten byak ai shani zawn, Chyahtum ChyalaiN-gun rawng
ai wa kaw na, du na ra ai. 16Anhte a man e lusha shahpa mung, anhte
aKarai Kasang a nta na kabu gara ai htesharawng awng hpa mung, htum
mat sai, nrai ni? 17 Nli ni gaw ga kata e krau mat sai;nai mam ni
kan mat ai majaw, mam dum niman mat nna, ulawng ni daw mat ma ai.
18Yam nga ni grai nbaw nga ma ai; dumsuhpung ni udat shara n nga ai
majaw, myithtum ma ai; gaja wa, sagu hpung ni htummat ma ai.
Shinggyim masha nlu shingdang da lu ai, tsinyammajaw hkai nmai,
yam nga ni htum mat sai. Ndai lam
1316
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
sai majaw, lachyit nba hpun let, sharung shayawt nga ungu,
myihtoi wa tsun shadum ai lam re.
Daw Kaji 9-10 Yehowa a nta kata e, lushakumhpa hte dumhpung
hkungga, htum mat sai:Yehowa a amu gun hpai ai hkijawng ni gaw,yawn
hkyen nga ma ai. 10 Yi hkauna ni hkamnga ai; mungdan gaw yawn nga
ai: kaning rainme law, nai mam san mat sai, asau hkyet matsai.
Mungdan ting hku wa wa ai hte, hkai nmai n ngaimat sai majaw,
nawku htingnu hta, hkungga nawng jau ailam n nga mat sai. Lusha
hkungga hte, dumhpunghkungga (grain offering and drink offering)
gaw shanishagu, htingnu hta nawng jau ai, hkungga ni rai ma
ai.Naimam, tsabyi, asau ni, ma wa sai. Hkungga shatai namatu mung,
hpa n ngam sai majaw mungdan ting yawnhkyen nga ma ai. Hkinjawng ni
mung bungli kata rai,hkrap ngu hkrap ngoi yawn hkyen nga ma ai, ngu
myihtoiwa shingran ga tsun ai re.
Daw Kaji 11-12 Yi hkauna galaw ai ni e,mak mat mu; tsabyi sun
lajang ai ni e, hkrapshabam mu: hkaulan mam, muk yaw mamhte pa ga
na hkai nmai hten mat sai. 12 Tsabyiru gaw nyui mat sai, lakum hpun
gaw hkrawmat sai; hkainu si hpun, maun hpun, magaw
si hpun hte pa ga na hpun mahkra nyip matsai: gaja wa, shinggyim
masha ni hta kabugara ai lam wai mat sai.
Yi hkauna galaw ai ni hte, tsabyi lajang ai ni, duhkra ladaw
hten ai majaw, mau mahka let hkrap shabamra sai. Hkaulan mam, muk
yaw mam hte, nam si hpun nihten za mat sai majaw, kabu gara let,
shu la dan la na,hpa mung n ngam sai majaw, shinggyim masha a
gabugara ai lam wai mat sai.
Daw kaji 13-14 Hkinjawng ni e, lachyit nbabu hpun nna, hkrap
shabam mu; tawnhkungri a amu gun hpai ai ni e, sharungshayawt mu:
nye a Karai Kasang a man e dawjau ai ni e, sa ma rit; lachyit nba
bu hpun let,shana tup taw nga mu: kaning rai nme law,lusha hkungga
hte dumhpung hkungga hpe,nanhte a Karai Kasang a nta e, n nawng
yanga myit hka. 14 Lusha gam ai aten san damu; dingla ni hte mung
masha ni mahkrahpe, nanhte a Karai Kasang Yehowa a nta htajahpawng
nna, Yehowa hpe hpyi jahtau mu.
Tsinyam hkrum ai lam ni gaw, majoi lachyum npru ai, byin pru wa
ai n rai. Dai gaw Karai Kasang ajeyang ai lam re. Hkungga n nawng
ya lu mat hkra, tsin
14 15
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
gaw, lak lai ai tsin yam re. Dai gaw, Yehowa a nhtoi ni wamagang
ra ai, ngu ai kumla re. Moi shawng de Israela nichye na ai, 'Yehowa
a nhtoi' ngu ai gaw, Israela hpeYehowa hkye mawai la ai n htoi hte,
Israela hpe hpyen taiai amyu ni hpe Krai Kasang ari jaw na nhtoi
ngu ai hku,chye na hkam la ai re. Rai tim mung, n dai chyum dawhta,
Yehowa a nhtoi gaw hten byak kau shangun ai nhtoihku she tsun dan
da ai re. Yehowa, hkai nmai htenza aihku nna, kum la madun ai hpe,
myit n malai jang, KaraiKasang je yang ari jaw na, myit malai jang
hkye mawai laai chyeju bai jaw na ngu ai masa re.
Daw Kaji 19-20 Yehowa e, ngai nang hpeshaga nngai; gaja wa awan
gaw nam malina udat shara ni hkru kau nu ai; wan shingletgaw, pa ga
na hpun ni mahkra hpe hkru kaunu ai. 20 Pa ga na yam nga ni pyi, ba
galawplet nang hpe marit nga ma ai; kaning rai nmelaw, hka shi hka
gai ni hkyet mat nna, nammali na udat shara ni, hkru mat sai.
Shingtai, dinggam- yaw, hkakrit, shingchyut ni asha jahten ai
hpe, awan hte wan shinglet ni hkru kau aihte bung ai hku, shingdaw
nna tsun ai re. Mungdan tingakrin atsai rai mat sai majaw, yam nga
ni pyi, tsinyamkaw na shalawt ya lu ai madu, hkai nmai hpun kawa
hte,lamu marang du hkra ladaw, jahtuk ya lu ai Yehowa hpe
hte shingdaw nna, sang lang dan ai re. Dinggam-yaw nin-gun ja ai
hpyen hpung ni a wu kadu ai nsen zawn,mungdan ting hta gumtawng
shingtawt hkawm nga maai. Dai majaw, mung masha ni myit htum myit
chyum rai,hkrit gari nga ma ai.
Daw Kaji 7-9 Shanhte gaw share ninghkrinzawn gat nna, hpyen
masha zaw, mare bunghkuhpe lung ma ai; langai hte langai n shai
ai,tinang lam ang ang hkan hkawm ma ai. 8 Kadaimung manang wa hpe n
hkra ai: ri nhtu hkra timung, hkala nba an hkrum ma ai. 9 Dai ni
gawmarebunghku ntsa e shingtawt hkawm ma ai;mare bunghku ntsa e gat
hkawm ma ai; nta nihta lung shang ma ai; lagu lagut zawn,hkuwawt
hku shang bang wa ma ai.
Rip kawp tara hte hkrak shaman shakyang da ai,share shagan hpyen
la ni zawn, Yerusalem bunghku hpetawt lai let, mare ting de, du
shang wa ma ai. Ninghkaptim, n dang lu, shingdang tim n dang lu
rai, nta kata depyi shang bang wa ma ai.
Daw Kaji 10-11 Dai ni a man e lamu ga ashunawam nga ai; sumsing
lamu ni gari nga ai;ajan hte shata sin mat nna, shatgan ni a
nhtoimat ma ai: 11 Yehowa gaw shi a luksuk ni aman e, shi a nsen
sharawt nga ai; shi a hpyen
1720
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
marit nga masai, ngu nna, myihtoi wa Yehowa hpe hpyinem ai, ga
re.
DDDDDAW KABAW KABAW KABAW KABAW KABA 2A 2A 2A 2A 2
Daw Kaji 1-3 Ziun mare hta e, pahtau dummu; nye a chyoi pra ai
bum ntsa e garu jahtaumu; mung masha ni yawng hkrit gari nga muga;
kaning rai nme law, Yehowa a nhtoi du raai, dai gaw ni magang ra
ai: 2 dai nhtoi gawnsin sin ai hte sin mak nna, sumwi mung aihte
chyang htat ai nhtoi, rai nga ai; bum ni antsa e jahpawt manap
nhtoi pri rai nga ai zawn,law la ai hte n-gun atsam rawng ai amyu
dura ai: dai zawn re ai gaw, shawng de galoi nbyin yu ai; shanhte a
hpang e mung, pratshaning law law du hkra, byin yu na n rai.
3Shanhte a shawng e wan hkru nga ai, shanhtea hpang e wan shinglet
grung nga ai:mungdan gaw, shanhte a man e Eden sunzawn rai nga nna,
shanhte lai ai hpang, katsikatsang re ai zaibru jang, tai nga ai:
gaja wa,shanhte a lata na lawt lu ai, hpa mung n ngaai.
Pahtau dum u ngu ai gaw, hkrit hpa lam du nahpe tau nna, shadum
ai lam re. Mung masha ni yawngYehowa a ari jaw ai lam hpe, dum
hprang shangun ai re.Yuda mung gaw, shawng de Edin sun zawn, tsit
lali aishara rai tim, ya gaw sin mak ai sum mwi ka-up da ainhtoi
zawn, tsin yam du nga sai. Hti n dang ai jahtenshaza ai dusat ni,
jahpawt manap pru wa ai, jan shingkangzawn du wa sai. Shawng de
Edin sun zawn, tsit lali aishara yawng, wan e hkru shakrin kau ai
zawn, sha shakrinkau nna, zai bru jang zawn, rai mat sai. Moi
shawng demung, htawm hpang prat e mung byin yu na n re ai,mabyin
byin pru wa sai.
Daw Kaji 4-6 Shanhte a hpraw nsam gawgumra hte bung nna, shanhte
gaw gumrajawn ai ni zawn, gat nga ma ai. 5 Dai ni gaw,bum pungding
ntsa e, ngoi ai hpyen lengzawn, yi hku hkru ai wan shinglet zawn,
hpyenhtim na matu hkyen tawn ai n-gun ja ai amyuzawn, wu nna,
gumtawng shingtawt nga maai. 6 Shanhte a man e masha amyu ni
myithtum mat nna, myi man yawng chyang matnga ai.
Dinggam-yaw ni a baw hte, gumra ni a baw hkrangbung ai majaw
mung, gumra lagaw zawn shamu shamawtgahkan hkawm lu ai majaw,
Dinggam-yaw hpe, gumra
18 19
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
dap gaw, nachying gaba nga ai; shi a munggahpajang ai wa gaw,
n-gun ja nga ai: kaningrai nme law, Yehowa a nhtoi gaw, galu kabaai
hte grai hkrit mai ai nhtoi rai nga ai; kadaiwa hkam lu na rai
ta?
Ninggawn tawa a, n ru n ra byin ai lam gaw, Yehowaa ari jaw
jeyang nga ai kum la re. Dai gaw, Yehowa KaraiKasang jeyang ai
hkrit hpa tsin yam re ngu ai kumla re.Yehowa gaw hpyen jaw bu wa,
hpyen luk suk hpe woiawn ai zawn, shingra tara, ninggawn tawa yawng
a ntsaup hkang nga ai. Dai majaw, Yehowa a jeyang ai nhtoigaw hkrit
hpa nhtoi rai na rai nna, dai hpe hkam jan lu aishinggyim masha nga
na n rai, ngu tsun shadum ai re.
Daw Kaji 12-14 Ya rai ti mung, Yehowa gaw,Lusha gam let, hkrap
ngu hkrap ngoi nna,sharung sharawt let, nanhte a myit masinmahkra
hte ngai hpang de nhtang wa marit: 13nanhte a hpun palawng nrai,
myit masin hpegang je kau nna, nanhte a Karai Kasang Yehowahpang de
bai wa marit: shi gaw matsan dum aihte chyeju jaw ai myit, galu
kaba ai hte n-gawnwai ai myit, rawng nna, ari jaw na lam myitmalai
nga ai. 14 Nanhte a Karai Kasang Yehowahpe, lusha kumhpa hte
dumhpung hkungga,naw nawng ya lu hkra, shi myit malai lu nna,
shara re (see. Bible Background Commentary). Dai sharahta,
Hkinjawng ni yawng mahkawng na, Yehowa hpangde, hpyi nem shangun ai
re. Israela ni a mara hpe raw datkau ya nna, matsan dum lama na
matu, maigan amyu ni aup sha, roi rip ai kaw nna shalawt na matu
hte, Isreala aKarai a hpung shing kang hpe maigan ni asawng
asangtsun jahpoi ai lam n di lu mu ga, lapran masha ni tai let,hpyi
nem shangun ai re.
Daw Kaji 18-20 Shaloi Yehowa gaw shi amungdan a lam lahpawt lama
dum nna, shi aamyu masha ni hpe matsan dum nga ai. 19 Daihta kaga
Yehowa gaw shi a amyu masha ni hpehtan nna, Yu mu, ngai gaw nanhte
hpang denai mam, tsabyi jahku hte sau shangun dat nna,nanhte hkru
kat na marin dai: maigan amyuni hta, ngai nanhte hpe, htawm hpang
de aroiarip jahkrum na, n rai: 20 dingdung magana luksuk laba ni
hpe, ngai nanhte kaw natsan tsan de jahtaw kau nna, akrin akraw
htekatsi katsang re ai mung de, shachyut kau nanngai: dai ni a man
maga sinpraw nawngde, shingdu maga sinna nawng de dep nna,de a
manam ai hte hpu hkying ai gaw, mawngpru na ra ai: kaning rai nme
law, Yehowaamu kaba galaw nu ai.Israela myu sha ni a myit malai ai
hte hpyi nem ai
nsen hpe, Yehowa htan ya na. Shaman chyeju ni jaw let2124
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
nanhte hpang de nhtang wa let, shaman aichyeju nanhte hpe n gam
jaw na, kadai wachye lu a ta? nga nna tsun ai.
Yehowa Karai Kasang a nhtoi gaw, hkrit hpa nhtoirai na re majaw,
shut hpyit ai lam ni hpe, tengman ai myitmalai hte, lu sha gam let
hpyi nem sit shang yang, Yehowagaw, matsan dum lama ai hte, chyeju
bai jaw na. Hpunpalawng ni hpe, gangje ashep ai hte Karai Kasang
hpangde sit shang ai hpe Yehowa Karai sharawng awng ai nrai, myit
masin dingsa hpe gangje ashep kabai kau nna,Yehowa hpe sha , kam
hpa manoi manat ai myit masinhte, Yehowa Karai hpang de sit shang
na hpe, Yehowasharawng nga ai. Lusha kumhpa hte dumhpung hkunggani
bai jaw jau let, Yehowa hte bai htinglu htinglai lu na rainna, ari
jaw ai lam dawm la kau na re, ngu myihtoi watsun shadum ai re.
Daw Kaji 15-16 Ziun mare hta e, pahtau dummu; lusha gam ai aten
san da mu; shawahpawng zup hpawng mu: 16 mung masha nihpe jahpawng
mu, shawa hpung hpe shachyoishapra mu; dingla ni hpe jahpawng mu;
ma kajini hte chyu chyu ai ni hpe hpawng shangun mu:la ningnan wa
gaw shi a gawk kaw na, numningnan gaw shi shim ai shar a kaw na,
prumu ga.
Pahtau dum ai hpe majan rawt na matu, hpyen hteseng ai kaw mung
lang ai re. Rai tim, n dai chyum daw nihta gaw, Yehowa hpang de
myit malai ai myit masin hte,lusha gam let, sit shang na matu, myit
dum shangun ai re.Ma chyangai, dinggai dingla, mung shawa yawng na
ralet, shang lawm na matu tsun ndau ai re. Yuda ni ahtunghking hta,
la ningnan gaw, hpyen majan n sa ra aisha, laning myi tup, tinang a
madu jan hte rau nga nga luai (Tara jahprang 24:5). Pyaw pyaw nga
ra ai aten rai tim,la ningnan hte num ningnan ni mung, lusha gam
let hpyinem sit shang ai kaw, shang lawm ra na ngu, tsun ndau
aire.
Daw Kaji 17 Yehowa a amu gun hpai aihkinjawng ni gaw, nta jan
hte tawn hkungrilapran e hkrap ngu hkrap ngoi let, Yehowa e,na a
amyu hpe matsan dum e law; maiganamyu ni anhte a ntsa e up nga nna,
na a saliwunli masha ni aroi arip hkrum hkra, shanhtea lata hta
anhte hpe hkum ap kau et: Shanhtea Karai Kasang kanang nga a hka?
Nga nnamasha amyu ni hta, hpa majaw tsun shajangna ma ta? nga nna
tsun mu ga.
Hkinjawng ni gaw, Yehowa hte Israela amyu ni alapran, htinglu
htinglai ya ai lit hpe shatsam da hkrum aini re. Yehowa a nta a jan
hte, hkungga nawng ai hkungrilapran na shara gaw, hkinjawng ni sha
mai pru shang ai
22 23
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
bai mawai la na re. Karai Kasang a amyu hku nna, maiganamyu ni a
man hta, shatsaw sharawt la na. { Dingdungmaga na luksuk kaba ni
ngu ai hpe dinggam yaw hpungni hpe ngu mayu ai re, nga nna lachyum
hpyan ai ni ngaai zawn; lachyum hpyan sara nkau mi gaw,
dingdungmaga hku shang wa let Israela hpe zingri sha ai Aram,Asuri,
Babalon, Persia, Greek hte Roma amyu ni hpengu mayu ai ngu, lachyum
htai la ma ai}. Hpyen ni yawnghpe, Sinpraw nawng 'Jum Nawng' de,
sinna nawng'Mediteranean pang lai' de du hkra shachyut kau ya nare.
Hti n dang hkra law ai dinggam yaw ni a yat manam aisama ni, mawng
pru na rai nna, dai gaw hkrit kajawnghpa n rai, Yehowa a mau hpa
amu kaba, galaw sai ngu ai,kum la she rai na ngu, myihtoi ga tsun
ai re.
{Naku mi Israela hpe, zingri ai, maigan amyu shani a moi mang
yat manam ai hpe tsin ai she re ngunna mung lachyum hpyan ma
ai}.
Daw Kaji 21-23 Mungdan e, hkum hkrit et;kabu gara ai hte
sharawng awng nga u:kaning rai nme law, Yehowa gaw amu kabagalaw nu
ai. 22 Pa ga na ashu ashan ni e,hkum tsang myit; kaning rai nme
law, nammali na udat shara ni tu prut nga ai; namsihpun ni, si si
nga ai; lakum hpun hte tsabyiru ni, ja kat nga ma ai. 23 Dai rai
nna, Ziun
Ga shaka dingsa aten hta, Yehowa a Wenyi gaw,lak san masha ni
hpe, lak san mabyin masa hta, lak sanmagam lit a matu jaw ai re. N
dai chyum daw hta, 'shayishading sha ni, dingla ni, brang ram ni,
ngu ai gaw', Israelaamyu sha yawng Karai Kasang a Wenyi lu la na
ngu ai re.'Karai Kasang, Wenyi ru jaw ai' ngu ai gaw, Karai Kasanga
lam hte, shi a sharawng awng ai lam ni hpe, asan apramu mada,
shangun ai hte, chye na hkawn hkrang shangunai lam re. Ga shaka
Ningnan hta kasa ni Pentikoti shaniWenyi lu la nna, Karai Kasang a
lam hte, Karai Kasang ayaw shada ai lam ni hpe grau chye na lu nna,
Karai Kasangjaw ai n gun atsam hte, gwi gwi Yesu Hkristu a lam,
sakse hkam ma ai re (Kasa 2:16f)
Daw Kaji 30-32 Sumsing lamu hta e mung,ginding aga ntsa e mung,
mauhpa amu nguai, asai awan hte wan hkut shadaw hte hpe,ngai madun
na nngai. 31 Galu kaba re aihte, hkrit mai ai, Yehowa a nhtoi garai
n duyang, ajan hpe nsin hte, shata hpe asai hte,galai kau na ra ai.
32 Dai shaloi e, Yehowa amying ningsang hpe gang shaga ai wa
kadaimung, mawai hkrang la ai kaw du na ra ai:kaning rai nme law,
Yehowa tsun da sai htemaren, Ziun bum hte Yerusalem mare hta
e,shanglawt ni nga nga na mara ai; naw ngam
2528
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
a kashu kasha ni e, kabu gara nga mu; anhtea Karai Kasang Yehowa
hta, sharawng awngnga mu: kaning rai n me law, shi gaw marangnhpaw
hpe, ram ai hte maren, anhte hpe jawmanit dai; gaja wa shi gaw
shawng shata kawnna, marang nhpaw hte marang shadoi anhtea ntsa e
jahtu nu ai.
Hkum hkrit et ngu ai gaw, Yehowa myit shalanshabran ya ai ga rai
nga ai. Israela mungdan hpe Yehowabai shaman chyeju jaw na. Ashu
Ashan yam nga ni amatu mung nam si nam saw bai ja kat shangun na.
Hkunhkraw mat sai mungdan hpe, marang jahtu ai hte, hkainmai bai
ngai shangun na. Dai majaw, Israela amyu shani e, kabu gara ai myit
hte Yehowa Karai Kasang lajang ailam hpe sharawng awng nga mu, ngu
myihtoi wa tsunsharin wu ai.
Daw Kaji 24-17 Shingrai mam chyarang nihkaulan mam hte hpring
nna, htumbyen nitsabyi jahku hte asau kabrat na ra ai. 25
Ngainanhte hpang de shangun dat ai, nye a hpyenluksuk kaba ngu ai,
dinggam-yaw, hkakrit,shingchyut hte shingtai sha kau ai shaning
ni,ngai nanhte hpe bai hkin ya na nngai. 26 Shaloinanhte gaw lusha
law nna, hkru hkru kat katsha let, nanhte hte mauhpa amu galaw
ai,nanhte a Karai Kasang Yehowa a mying
ningsang hpe, shakawn kungdawn na marindai; nye a amyu masha ni
mung, htawm hpangde kaya kahpa galoi n hkrum na masai. 27 Daihta
n-ga, ngai gaw Israela amyu kaang e rainga ai mung, ngai nan nanhte
a KaraiKasang Yehowa rai nga nna, ngai hta shaje nnga ai mung,
nanhte chye lu na marin dai:nye a amyu masha ni mung, htawm hpang
dekaya kahpa galoi n hkrum na masai.
Dinggam yaw, hkakrit, shingchyut hte shingtai nisha jahten kau
ai yawng hpe bai wa ya ai hku nna, Yehowanai mam, tsabyi hte asau
ni bai shaman ya na. Hkru hkrukat kat sha lu ai kaw nna, Yehowa a
mau hpa magambungli hpe mu mada na. Yehowa Karai Kasang sha,
Israelaa Karai, Israela hte rau nga ai, ngu ai sak se mu madanna,
Yehowa a mying ningsang hpe shakawn na mara ai.Karai Kasang a
shagrau la ai amyu ni bai tai na ra ai.
Daw Kaji 28-29 Dai hte a hpang e ngai gaw,ashan yawng a ntsa e
nye a Wenyi hpe ru jawnna, nanhte a shayi shadang sha ni
myihtoihtoi na mara ai; nanhte a dingla ni yup mangmu na mara ai;
nanhte a brang ram nishingran mu na mara ai; 29 rai sa, dai
nhtoihte yang, nye a nchyang la ni hte, nye anchyang jan ni a ntsa
e mung nye a Wenyihpe, ngai ru jaw na nngai.
26 27
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
nga ai ni hta, Yehowa shaga la ai ni, lawmna mara ai.
Yehowa a nhtoi rai n du yang, sumsing lamu htegingding aga hta,
mau hpa amu ni hpe, kum la hku, KaraiKasang madun na re. Asai awan
hte wan hkut shadawni hpe madun na hte, ajan hpe nsin hte, shata
hpe asai htegalai na ngu ai gaw, Yehowa yawng mayawng hpe dangdi lu
ai wa re ngu ai kum la rai nga ai. (Ga shadawn,Egutu hte nam mali
hkrun lam kaw madun ai kumla nigaw, Karai Kasang yawng mayawng a
ntsa up hkangnga ai ngu ai sakse re). Dai shani nhtoi ni hta,
Yehowahpe kam hpa nna, hpyi jahtau ai ni yawng, Karai Kasanga mawai
la ai, hkye la ai hkrum na. Ziun bum hteYerusalem mare gaw, Karai
Kasang a bum hte mare ngunna, shadawn shabung let, Ziun bum hte
Yerusalem marehta shalawt na, ngu tsun ai re. Rai tim, n kam sham
ai nihpe gaw, jahten kau na, ngu nna myihtoi wa htawn tsunwu
ai.
DDDDDAW KABAW KABAW KABAW KABAW KABA 3A 3A 3A 3A 3
Daw Kaji 1-3 Kaning rai nme law, yu u, Yudamung hte, Yerusalem
mare na, bawng dunghkrum ai ni hpe ngai nhtang wa shangun ailadaw
aten e, 2 maigan amyu ni yawng hpe
mung Sheba amyu sha ni a lata de ( Arabian Ezek 27:22-23) mayam
bai tai shangun na nga nna, Yehowa tsun aire.
Daw Kaji 9-11 Maigan amyu ni hpe ndailam tsun dan mu; hpyen
majan matu, nhtandi dun mu; share ningghkrin ni hpe jasu mu:hpyen
masha ni yawng sit sa nna, lung wamu ga. 10 Nanhte a najawn ni hpe,
nhtu,nhkyau ni hpe, ri, dup mu: n-gun n ja ai wagaw, Ngai n-gun ja
nngai, nga nna tsun uga. 11 Grup yin e nga ai maigan amyu niyawng
hte e, alawan sa nna, hpawng nga mu:Yehowa e, na a share ninghkrin
ni hpe dai deyu wa shangun u.
Maigan amyu ni hpe, hpyen majan a matu, hkyenlajang mu, najawn,
nhkyau ngu ai tinang a arung arai nihpe, ri nhtu dup nna, maja nga
mu, n-gun n rawng ai wan-gun jahpring nna, hpyen majan a matu hkyen
mu. N-gun gahkyin nna hpyen majan a matu hpawng nga mu,ngu tsun ai
sha n rai, Yehowa hpe mung, shi a shareninghkrin lamu kasa dap ni
hpe dai maigan amyu ni hpangde dat dat nna, kasat shangun ya rit
ngu, myihtoi wa hpyishawn ai re. Dai gaw, Yehowa gaw Israela hpe
makawpmaga nga ai, ngu ai hpe maigan amyu ni hpe chye shangunmayu
ai lam rai nga ai.
2932
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
ngai jahpawng nna, Yehosahpat kadit de yuwa shangun na nngai:
shanhte gaw nye a saliwunli amyu, Israela masha ni hpe, maiganamyu
ni hta bra wa shangun ai majaw, daiyang e ngai shanhte hpe daw dan
na nngai:shanhte gaw nye a mungdan hpe karan nna,3 nye a amyu masha
ni a matu hpaida da maai; lasha ma hpe shawa num hte, tsabyi
jahkulu na matu, numsha ma hpe tsabyi jahku hte,galai ma ai.
Yehowa Israela amyu hpe bai gaw sharawt la ai nhtoi hta, maigan
mungdan ni de bawng dung hkrum matwa ai, Israela amyu ni hpe bai
mawai la ai lam munglawm na re. Dai aten hta Israela hpe zingri
zingrat ai,dut sha ai, n gawn n sawn di ai, maigan amyu ni
yawnghpe. Karai Kasang je yang na. Yehosahpat kadit gawYerusalem
hte Tsanlun bum lapran na, Kidron kaditlayang (Kidron valley) kaw
nga ai shara re nga, chyumhpyan sara malawng htai la ma ai. N dai
chyum daw nihta Yehosahpat kadit de ngu ai gaw Yehowa jeyang aide
(Yahweh judges) ngu ai lachyum hku tsun ai re. Lashama hpe shawa
num hte, tsabyi jahku hte num sha ma hpegalai ai, ngu ai gaw, mayam
shatai ai, masha n sawn ai,arung arai langai zawn jai lang ai hpe,
ngu mayu ai re.
Daw Kaji 4-8 Gaja wa, Turu, Sidon hteHpilisti ginwang mung daw
ni e, nanhte ngaihte hpa seng a ta? nanhte ngai hpe matai dawpna
rai myit ni? Ngai hpe matai dawp yang,nanhte a matai dawp ai lam,
ngai nanhte a bawntsa e alawan a kajawng sha nhtang dat nanngai. 5
Nanhte gaw nye a aja gumhprawkashun la nna, nye a hpu ai arung arai
hpe,nanhte a nawku nta ni hta hpai tawn da aimajaw mung, 6 Yuda hte
Yerusalem a kashukasha ni hpe, tinang a buga na tsan tsan de
htawtkau na matu, Heleni masha ni hpang de dut kauai majaw mung, 7
yu mu, nanhte dut kau aishara kaw na ngai, shanhte hpe sharawt
nna,nanhte a matai dawp ai lam, nanhte a baw ntsade nhtang dat na
nngai. 8 Ngai nanhte a shayishadang sha ni hpe, Yuda kashu kasha ni
a latahta dut kau nna, shanhte gaw tsan tsan e shanunga ai, Sheba
amyu masha ni hpang de,shanhte hpe bai dut kau na mara ai:
kaningrai nme law, dai lam Yehowa tsun da sai.
Turu, Sidon hte Hpilisti ni, Yuda mung na Israelamyu sha ni hpe,
kasat nna, Yerusalem htingnu na, arungarai ni hpe kashun la ai ni
rai ma ai. Israela ni, Babelon demayam tai hkra, lam amyu myu hku
zingri ai, dut sha ailam ni galaw sai. Dai majaw, de a shabrai hku
nna, shanhtea ntsa hta, Yehowa matai bai htang na re. Shanhte
hpe
30 31
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
Daw Kaji 12-13 Maigan amyu ni rawt nna,Yehosahpat kadit e lau
lung wa mu ga: kaningrai nme law, dai yang e ngai dung nga nna,
grupyin na amyu ni mahkra hpe, daw dan na nngai.13 Nmut ta du sai
majaw, nhkyau hpe dat datmu; tsabyi htumbyen hpring nna, yam ni
kabratnga ai majaw, sa marit, tsabyi si hpe kabyemu: kaning rai nme
law, shanhte a n hkru nhkra ai lam law la nga ai.
Maigan amyu ni Yehosahpat kadit e lau lung washangun mu ngu ai
gaw Yehowa a jeyang ai hkam la namatu hkyen nga shangun mu ngu ai
re. Shanhte a nhkrunhkra ai lam hpe, Yehowa jeyang na re. Nai mam
hpenhkyau hte dan ai zawn, shanhte hpe dan kau na, tsabyisi hpe
prip kabye ai zawn, shanhte hpe prip kabye kauna ngu, tsun ai
re.
Gaw Kaji 14-15 Jeyang shangut ai kadit htae, Yehowa a nhtoi du
magang ra ai majaw,wunawng wuwa ni, wunawng wuwa ni,jeyang shangut
ai kadit hta e de nga ma ai. 15Ajan hte shata sin mat nna, shagan
ni n htoimat ma ai.
Masha wunawng wuwa ni, Yehowa a jeyang ai nhtoi hta, jeyang
hkrum na ra ai. Yehowa a jeyang ai nhtoia kumla hku nna, ajan hte
shata sin mat nna, shagan ni n
Yehowa a shaman chyeju hte,bai hpring na ra ai. Yehowaa
nta,(Yerusalem) kaw nna, Karai Kasang a hkye la ailam pru wa nna,
hkun hkraw ai shara yawng hpe maditya na.{ Bala hpara hpe nawku ai
ni, Bala hpara a htingnukaw nna, shaman chyeju len pru wa ai ngu
kam ma ai.Dai majaw, Yoela gaw, Yehowa Karai she grau hpungrawng ai
karai ngu ai hku nna, Yehowa a nta kaw na,hkye la ai lam hte shaman
chye ju hkum sum hpa, shamanya nga ai lam, shangang shakang ai hku,
myihtoi ga tsunai re}. Israela ni hpe mayam shatai lai wa sai hte
tut nawnghpyen tai nga ai Egutu mung hte, Israela ni tsin yam
hkrumhkra shang lawm ai hte, Israela ni a tsin yam hkrum ailam hpe,
kabu ai, Edom hpe mung Karai Kasang dingnyejaw na re.
Daw Kaji 20-21 Yuda mung chyawm gaw,htani htana, Yerusalem mare
gaw, prat mi hteprat mi agrin nga na ra ai. 21 Jahkaw kau aiasai
majaw matai garai ndawp ti mung, yangai dawp na nngai: kaning rai
nme law,Yehowa gaw, Ziun bum e shanu nga ai law.
Makau grup yin mungdan ni, htenza mat ai hkrumtim, Yuda mung gaw
grin nga na ra ai. Karai Kasang ahpung shingkang hpe, shadan ai
mare ngu ai, Yerusalemmare gaw prat mi hte prat mi a grin nga na ra
ai. Chyumhpyan sara, nkau myi gaw, n dai chyum daw gaw,
Yesulahkawng lang bai yu sa ai shaloi na, htani htana grin nga
3336
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
htoi mat ai lam ni byin na. Dai gaw, Yehowa gaw jan,shata shagan
ni yawng hpe up hkang nga ai ngu ai kumlare. Asuri ni Jan nat hpara
Shamash, Egutu ni Jan nathpara Amon hpe naw ku ma ai. Babelon ni
gaw shatanat Sin hpe nawku ma ai. Myihtoi wa gaw, dai Israelani a
hpyen ni rai nga ai, Asuri, Egutu hte Babelon ni hpeshading nna,
Yehowa gaw jan shata, shagan ni yawng antsa up hkang nga ai wa,
hpung shaing kang arawngsadang hte hpring ai wa re ngu tsun dan
mayu ai lammung rai nga ai (see. Bible Background Commentary).
Daw Kaji16-17- Yehowa gaw Ziun bum kawna shabam nna, Yerusalem
mare kaw nna,nsen sharawt na ra ai; sumsing lamu hteginding aga
ashun awam na ra ai: rai timung, Yehowa gaw, shi amyu a
shingbyishingwung shara, Israela kashu kasha ni angang ai hpyen dap
tai na ra ai. 17 Shingrai,nye a chyoi pra ai Ziun bum ntsa e shanu
ngaai, nanhte a Karai Kasang Yehowa, ngai rainga ai hpe, nanhte
chye lu na marin dai: daishaloi e Yerusalem mare chyoi pra ai shara
tainna, tsasam masha ni dai mare hpe htawmhpang de kabye lu na, n
rai.
Israela ni Babelon kaw bawng dung ai aten hta,Yehowa gaw
Yerusalem kaw n nga sai, Babelon kawshanhte hte rau nga ai ngu ai,
makam masa nga lai wa
sai ( Ezek 40-48){ see. The New Interpreters StudyBible}. N dai
chyum ga ni hta, Yoela gaw, Yehowa gawYerusalem mare, Ziun bum hta
ningngai nga nna, shichyu sha Yehowa Karai Kasang re ai lam shadan
dan nara ai, ngu Israela hpe, tsun dan ai lam re. Dai shani
eIsraela hpe makawp maga la na re. Yerusalem mare hpebai shachyoi
shapra nna, maigan amyu ni, n shang madula lu hkra, Yehowa makawp
maga na, ngu myihtoi gatsun ai re.
Daw Kaji 18-19 Dai aten e, bum ni gaw, dwiai tsabyi jahku yun
nna, kawng ni gaw, ngachyu lwi na ra ai: Yuda hka lawng hkahkawng
ni yawng, hka lwi na ra ai: Yehowaa nta kaw nna, hkahpawk hpaw pru
nna,Shitim kadit hpe madit na ra ai. 19 Yudamung na, kashu kasha ni
hpe zingri zingratnna, shanhte a mungdan hta mara n kap aisai
jahkaw kau mu ai majaw, Egutu mungkatsi katsang shara, Edom mung
shingrankatsi ai zai bru jang tai na ra ai.
Shitim kadit gaw, Kidron layang, Yerusalem asinpraw maga, pang
lai si de sa wa ai lam kaw nga ai re(see. Bible Background
Commentary).Yehowa a Israela hpe bai gaw sharawt la na nhtoi
hta,Pru Mat Wa ai laika 3:8 hta tsun da ai , nga chyu hte
lagatjahku lwi ai ga, ngu ai hte maren, bum ni, kawng ni yawng
34 35
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
na, Yuda mung hte Yerusalem mare hpe tsun mayu aishe re, nga ma
ai.
VI. SHARIN LA NA LAM NI (LESSONS FROMTHE BOOK OF JOEL)
1. Ruyak tsinyam hkrum hkra wa ai shaloi, KaraiKasang anhte hpe
tsun shadum mayu ai lam ni ngaai hte, Karai Kasang hte htinglu
htinglai kanawnmazum lam , ningnan bai gaw gap ra ai hpe, myitdum
ra ga ai.
2. Yehowa a man de shagrit shanem ai hte, mara yinla let hpyi
nem sit shang yang, Yehowa KaraiKasang gaw, mara raw dat ya nna,
shaman chyejuningnan ni bai jaw ai Karai Kasang re.
3. Karai Kasang gaw, matsan dum lama ai Karai rainna, anhte a
hpyi nem ai lam ni hpe, madat ya letmahtai jaw ya nga ai Karai
re.
4. Karai Kasang a Wenyi anhte a ntsa, shanu ai shaloi,Karai
Kasang jaw na, shingran lu la na ga ai rainna, Karai Kasang a yaw
shada ai lam hpe, chyena lu let Karai Kasang hta myit dik ai asak
hkrunglam hpe lu la na re.
Hkawhkam jan Yezebela gaw Karai Kasang hpe n chyeai jan re ai
hte maren, Israela mungdan hta, shi a Balanawku htung hpe woi nawku
wu ai. Dai hpe Yehu ngu aiwa woi awn nna, rawt malan ai hte Ahab
aru arat ma hkrahte, Bala hpara hpe nawku ai ni hpe atsai awai
shamyitkau nu ai ( II Hkaw HKam 9, 10). Dai mabyin a majaw,shawng
de jinghku hku da ai, Yuda hte Hpiniki(Phoenicia) mungdan ni a madi
shadaw ai lam n lu la matsai. Bai htingbu mungdan rai nga ai, Suri
ni mung shangdingsa bang wa sai. Suri hkaw hkam Hazaela gaw shi
amare daju Damasku kaw nna, Israel masha ni hpe ahkunhkanse ni hta
la nna, adip arip hte, lamu ga nkau myi hpekashun daw la ya ma ai.
Rai tim, BC 805 hta Asuri hkawhkam Adadnirari III, Suri hte Israela
mungdan ni hpegasat dang la kau sai. Rai tim, Asuri ni mung BC 802
htatinang mungdan kata, yak hkak lam ni nga wa ai majawshi a hpyen
dap ni hpe Israela mungdan kaw na bai dawmla kau sai. Dai majaw,
Israela mungdan gaw hkawhkamYosha hte Yeroboam II ni a lak htak hta
mungdanshanglawt bai lu sai. BC 787 hta Yeroboam II gaw
Arabiapanglai du hkra mungdan hpe maden jat let Samari maregaw, sut
su nga mai ai mare tai wa sai. Dai zawn, Israelamungdan ting sut
masa rawt jat kalu kaba ai hte hpagayam ga grai ngai ai aten hta
Amo myihtoi htoi ai re.
C. Makam Masham Masa (Religious Background) Israela myu ni sut
su nga mu nga mai lam hta rawtjat galu kaba wa ai rai tim, Karai
Kasang hte tawn da ai
3740
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
AMO LAIKAAMO LAIKAAMO LAIKAAMO LAIKAAMO LAIKA
(AMOS)
1. SHINGDU LABAU NI ( THE BACKGROUNDFOR UNDERSTANDING AMOS)
A. Myihtoi Wa ( The Prophet)Amo gaw lungrawk hte bum ni
shinggrup da ai,
Tekoa kahtawng kaji na re. Tekoa mare gaw Yudamungdaw hta nga ai
rai nna, Yerusalem mare a dingdamaga deng 12 tsan ai shara hte,
Belehem mare a dingdamaga deng 6 tsan ai shara hta nga ai re. Amo
ngu aimying a lachyum gaw lit li gun ai wa (burden-bearer) nguai
re. Dingda Yuda mungdan masha rai nna, dingdungIsreala mungdan hta
myihtoi ga tsun na matu shaga lahkrum ai wa re (7:12-13, 15).
Myihtoi dinghku na pra aimasha n re ai sha n-ga, myihtoi htoi sha
ai wa mung n re.Yu maya sagu rem ai wa rai nna, lakum si hte kan
bau aiwa re (7:14). Dingdung Isreala mungdan Behtela marekaw
myihtoi htoi ai wa re ngu nna chyum ninghkrin lawmalawng hkap la ma
ai. Behtela mare gaw hkawhkamYerobom II wa, hpara jawng de ai shara
rai nna, kagamaigan hpara ni law law hpe mung nawku ai shara
re.Kyang lailen hten za ai hte ngang gayut pyaw len ai sharare. Dai
zawn re ai mare hta, Amo Karai Kasang a munggahtawn tsun ai re.
Sagu rem ai wa sha rai tim, Hebrew gaatsawm chye shaga ai hte ga
num suk rawng ai (ga shaga
ram ai) wa re. Labau htunghkying ni hpe hka ja da ai warai nna,
makam masham ngang kang ai wa re (1:3-8, 13;2:3,9,7). Sagu ni hpe
zingri htim sha ai, nam du sat nihpe gwi gwi gasat hkinghkap ai wa
re ai hte maren, mashashada n tara ai hku dip sha roi sha ai hpe
gwi gwi tsunshaga ninghkap ai wa mung re. Behtela mare na
hkinjawngAmaziah wa shi hpe gumhpraw lu na matu myihtoi htoishakut
ai wa ngu nna mara shagun ai shaloi, dai hpe ndang let, shi a
myihtoi ga gaw Karai Kasang kaw na lu laai hte, Karai Kasang htawn
tsun shangun ai mungga majingre ngu gwi gwi bai nighkap tsun ai wa
re. Dingdung,Israela mungdan hta hkawhkam Yeroboom II up ai
atenhte, dingda mungdan Yuda mung hta hkawhkam Uzia uphkang ai aten
BC 760-759 laman myihtoi ga tsun ai ware.
B. Mung Masa Shingdu Labau (PoliticalBackground)
Dawi gaw gap da ai Israel mungdan gawShawlamon hkawhkam a lak
htak hpang e lahkawng branggaran mat sai. Ndai mungdan lahkawng hta
na YeroboamI, gaw gap sa wa ai dingdung mungdan gaw grau n-gunja
nna, Omri wa hkaw dung ai aten hta n-gun ja dik tai wasai. Omiri
gaw Samari mare hpe BC 879 hta de tawn danna mare daju shatai da
sai. Omri gaw, Hpiliki (Phoenicia)mungdan hte mung jinghku hku nna,
shi a kasha Ahab amatu hkaw hkam a shayi sha Yezebela hpe la ya wu
ai.
38 39
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
ga shaka hpe hkan shadik shatup ai lam hta ning ra wasai. Hkik
hkam ai nawku htingnu ni hta, nawku mashalaw law wa n rau n htau
rai nawku nga ma ai (4:4f; 5:21-24). Rai tim, nawku htingnu ni hkan
maigan hpara ni hpeadan aleng tawn let, nawku jaw jau wa ma ai
majaw,Yehowa hpe chyu sha nawku ai lam n rai mat sai ( 4: 11-14).
Israela ni gaw shanhte hkum shanhte, hpungshingkang kaba dik ai
Yehowa a nawku masha ni nguhkam la let, shaning ting a du hkra
ladaw ni hpe masatnna, hkungga nawng poi ni, hkik hkam ai lu sha
poi nigalaw rai, nawku ma ai (4: 4f; 5:5, 21-24). Yehowa Karaihpe
mahkawn mangwi hte shakawn ai hta mung, Karaishe shanhte hpe nga mu
nga mai shangun ai hku shakawnai lam n rai, shanhte a nga mu nga
mai ai lam hta YehowaKarai hpe shang lawm shangun ai hku mahkawn
shakawnma ai. Mahkawn mangwi hte tinang hkum hpe KaraiKasang hta
grau shagrau shakawn la ma ai. Yehowa hpemam man hkungga nawng jau
ai rai yang, Karai a manhta kangka sadi dung ai ni tai sai ngu hkam
la ma ai.
Dai lam ni hpe Amo tsun sharai ai gaw, shingganshingni hku n tsa
lam hkungga sak nawng ai lam htekyang lai len hten za ai hpe,
Yehowa n dawng n yawtnga ai ngu tsun sharin wu ai. Yehowa gaw
dinghpring aiKarai rai nna, mungdan yawng a ntsa up hkang nga ai
ware. Dai majaw, n ding n man, n hkru n kaja ai, n tara ai niyawng
a ntsa je yang na ra ai. Israela ni hpe sut su ngamai ai gaw,
Yehowa makawp maga chyeju jaw nga ai nguai sakse re ngu tsun shadum
wu ai. Rai tim, Israela ni
hkan e kapik kapawk sha mu chye lu ai. Amo laika hpentsa lam daw
mali hku garan nna, chye na la mai nga ai.
A. Mungdan matsat a ntsa Karai Kasang jeyang nalam (1:1
2:16)
(1) Damasku 1:3-5 (2) Gaza 1: 6-8 (3) Turu 1:9-10 (4)Edom
1:11-12 (5) Ammon 1:13-15 (6) Moba 2: 1-3 (7)Juda 2:4-5 (8) Israela
2:6-16.
B. Israela ni a yubak mara hte Karai Kasang ari jawna lam (
3-6)
(1) Israela ni a yubak mara a majaw Yehowa ari jaw nalam (
3:1-15)
(2) Israela ni a n madat mara ai lam a ntsa Yehowa arijaw na
(4:1-13)
(3) Yehowa hpang de bai n htang wa na matu Israela hpelajin ai
lam (5:1-17)
(4) Sharung shayawt ai ga hte myit malai lu na matushaga ai lam
(5:18-27)
(5) Isralea hpe jahten sharun kau na lam (6:1-14)
C. Myihtoi wa mu ai shaingran (7:1 9: 1-10)(1) Dinggam yaw
(7:1-3)(2) Wan (7:4-6)(3) Shadawn sumri (7:7-9)(4) Hkinjawng Amazia
hte Amo ga htai lai hkat ai lam
(7:10-17)(5) Namsi ka tawng (8: 1-14)
4144
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
gaw, Karai Kasang hpe malap mali di nna, Karai Kasanga sharawng
awng ai hku asak n hkrung sai. Dai majaw,Yehowa Karai Kasang gaw
jasam mungdan ni hpe jailang nna Israela hpe daw dan je yang na ra
ai. Kade n nayang Israela hpe daw dan je yang na matu mungdan
langairawt galu kaba wa na ra ai ngu Amo myithtoi ga tsun wuai. Amo
a myihtoi ga hte maren, Asuri ni n-gun ja wanna, Israela mungdan
hpe BC 721 ning hta kasat dang lakau nna, Israela myu ni hpe bawng
hku rim la mat wa aihkrum sha sai.
D. Nga Pra Masa hte Sut Masa Shingdu Labau(Social and Economic
Background)
Myihtoi Amo a aten hta Israela mungdan gaw sutmasa ring chying
ai hte maren, ja gumhpraw sut gan htapyaw len nga ai ni law law re.
Sut gan gaw masha hpe githkang da ai hte, sut gan a mayam tai nga
ai ten re. Lu sukun myi ni gaw, kashung ta na nta, n lum ta na n ta
nigap da ma ai. Magwi kawng yupku hta galeng let, sagudumsu shan ni
sha let, tsabyi n tsin ni hte, poi ni galawrai, nga lu tim, matsan
masha ni a akyu ara hpe kachyimyi pyi n yu ya ma ai (6:4-6). Num ni
mung tsabyi lu lenma ai. Lu su ai ni matsan mayan ni hpe adip arip
htezingri zingrat di ma ai (4:1). Hkawhkam hkawseng ni aaru arat ni
hte, hpaga ga ai htinggaw na ru sai ni sha, lu sunga mai nna, mung
masha malawng maga gaw matsanma ai. Dai majaw, lu su ai ni hte
matsan ai ni a lapran
mala hka ai lam grai kaba wa ai hte, n tara ai, dip sha roisha
ai lam ni, ja gumhpraw hte matsan ai ni a ntsa, gamyetzingri ai lam
ni grai law wa ai.
Yi hkauna galaw sha ai yu maya masha ni gaw, lusu kun myi ni
matsan dum yang she nga pyaw ai masarai nga ai. Matsan masha ni, du
hkra ladaw a jahten shazalam ni a majaw lu su ai ni hpe, shamyet
shanat ra aishaloi, n tara ai hku bawdaw la ai zawn, hka n lu jaw
aishaloi mung matsan dum lama ai lam n nga ai sha, yi sunhkauna ni
hpe zing la ya ma ai ( 2:6f; 5:11; 8:4-6). Daimajaw, n tara ai amu
ni shara shagu hta nga nga nna, taraagyi ni mung mayun kum hpa la
let, kyang lai len hten zanga ai aten re (5:10,12). Dai re ai
majaw, matsan ai ni gawmakawp maga la na kadai n nga rai, lu su ai
ni a roi sha ainpu e, baw gum dagup taw nga ra ai aten Amo
myihtoigat sun ai re.
II. MYIHTOI LAIKA A GA HKRANG MASA(OUT LINE)
Amo laika gaw myihtoi kaji ni a laika buk htanumbat masum hta
bang da hkrum ai laika re. Rai tim,myihtoi laika ni yawng hta laika
buk hkrang hku shawngnnan ka da ai myihtoi laika re. Amo a shawng
daw deMoshe, Samuela, Nahtan, Gad, Elia hte Elisha zawn re
aimyihtoi law law nga lai wa sai rai tim, shahte a myihtoi gani
laika buk hkrang hku n mu lu ai sha, labau maumwi
42 43
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
(6) Hkungri (9:1-10)
D. Yehowa Israela hpe bai gram lajang la na lam(9:11-15)
III. A Hkyak ai ga lami ni (key words)
A. Masha shada tara rap ra lamMyihtoi Amo gaw shinggyim masha
shada lapran
na, tara rap ra, ra ai lam hpe ndau shana ai myihtoi re.Mungkan
sut gan ni hte pyaw len nga ai sahti kun myi,matsan chyaren ni hpe
dip sha, roi sha rai, n tara ai hku,ja gumhpraw tam ai lam ni hte
tara rung hta, mayu kumhpa la let matsan masha ni hpe dip sha ai
lam ni galawnga ma ai. Grau nna, Karai Kasang a masha ni re ngutim,
tinang hkum shagrau la nna, kaga masha wa a ntsan tara ai hku amyat
htuk la ai lam galaw ai majaw, KaraiKasang a man e n shawp ai amu
ni rai mat ai lam, shadumsharin ai re.(1) Sahti kunmyi ni a pyaw
hpa lam hta len ai lam (3:15;
4:1; 5:11; 6:1,4-6; 8: 4-6)(2) Matsan mayan ni hpe roi rip, dip
sha ai lam (2:6-8;
3:9; 4:1; 5:7, 11; 8:4-6)(3) N tara ai hku ja hpaga tam ai lam
(8:5)(4) Tara rung ni a n tara ai lam (2:7; 5:10, 12, 15)
tsun wu ai. Mungga madung gaw, Israela hpe Egutukaw nna shaga
shapraw la ai mabyin masa hpe a hkyakkaba hku hkai ai mungga re
(3:1-8). Yehowa Karai Kasanggaw, Israela hpe, Egutu kaw bawng dung
nga ai kaw nnashalawt la ai Karai, nam mali hkrun lam kaw bau maka
aiKarai, ga sadi jaw da ai mungdan lamu ga hpe madu lashangun ai
Karai re ( 2:9-10; 9:7; 5:25). Yehowa gawIsraela hpe lata la nna,
chyeju jaw ai zawn, Israela gawYehowa hta sadi dung let sak hkrung
ra ai, ngu ai, gashaka hta, mahta nna Yehowa Israela hpe woi lakawn
waai re ( Pru. 19:1-6). Dai majaw, Israela gaw Yehowa hpechyu sha
nawku daw jau ra ai (3:3), dai gaw Karai Kasanghte Israela lapran
tawn da ai ga shaka hte seng ai ganawnmazum lam re. Dai gashaka hta
sadi dung nga jang,Yehowa gaw Israela ni a Karai rai nga na rai
nna, Israelamung Karai a amyu rai na, ngu ai Karai a ga sadi grin
ngana re. N dai kaw, Karai a ga madat let sadi dung jangshaman
chyeju lu na, ga n madat ai sha sadi n dung jangdingnye lu na ngu
ai jahkrit sharim ai lam lawm ai. Raitim, Israela gaw yubak galaw
ai hku nna Karai hte tawnda ai ga shaka hpe jahten sharun kau ai.
Ga sadi n dungai lam gaw, ga shaka hte seng ai matut mahkai lam
(covenant relationship) hpe hkra machyi shangun sai. Daimajaw,
Yehowa shaman chyeju dawm la kau sa na rainna, dagam dala hte mara
jaw jeyang ai hkrum sha ran angu nna, Amo htawn tsun ai re.
4548
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
(5) Sawt ai myit masin hte nawku daw jau ai lam (4:4-5;5:21-23;
8:5)
(6) Tara rap ra ai lam hpe asak hkrung ra ai lam hta tutlwi nga
ai hka shi zawn lwi nga shangun ra ai lam(5:24).
B. Tara jeyang na lamIsraela ni a yubak mara a majaw Karai
Kasang
kaw na jeyang ai lam du na re ngu nna, myihtoi wa ajaawa htawn
tsun ai re. Yehowa Karai gaw mungdan yawnghte, nga yawng danghta
hpe hpan shalat ai Karai re. Daimajaw, tara maigan amyu ni hpe
mung, shanhte a n hkrun kaja ai lam hta hkan nna, Yehowa jeyang na
re. Graunna, Israela ni gaw, hpan madu hpe chye nga ninglen, nhkru
n kaja ai lam hpe galaw ai majaw grau kaba ai arijaw hkrum na, re
ngu nna tsun shadum ai re. Hkai n maini htenza ai, ana zinli ni
byin ai, grai gumshem ai hpyen nishang gasat hkrum ai hte mungdan
hpe jahten sharunnna, mung masha ni hpe, bawng hku woi mat wa ai
zawnre lam ni gaw, Karai a tara jeyang ai kum la ni rai nga ai.Kaba
dik ai jeyang ai lam gaw Israela ni Karai Kasanghpe shaga yang
nhtan ya ai, Karai garum hpyi yang atsinsha nga mat ai lam ni mung
tara jeyang ai kum la ni rainga ai. Shinggyim wuhpawng hpe n tara
ai hku (sh) n rapra ai hku maw mawn ai ni yawng gaw Karai kaw na
jeyangai lam ni du wa shangun ai lam ni re ngu, Amo aja awahtawn
tsun wu ai.
(1) Nga yawng danghta a Karai (4:13; 5:8; 9: 5-6)(2) Mungkan
mungdan yawng a Karai ( 1:3- 2: 16; 3: 6-7:
9:7)(3) Mungdan ni hpe tara jeyang na lam (1:3-2:3)(4) Du wa na
tsin yam ni ( 3:14-15; 6:8, 11; &:9, 11, 17;
9: 1-4)
C. Myit mada lamMyit malai ai hte Yehowa hpe teng man ai hku
tam
let, hpyi sit shang yang Yehowa gaw myit mada shara baijaw na,
bai mawai la na re ngu nna, Amo wa htawn tsunai re (9:11-12).
Maigan amyu ni a lapran na, n -gu hpehkying hta hkying ai zawn ,
naw ngam nga ai Israela nihpe hkying la let chyeju bai jaw na.(1)
Yehowa hpe tam ra ai lam ( 5:4-6, 14-15)(2) Ngam nga ai Israela ni
hpe bai mawai la na (5:15;
9:9-10)(3) Israela hpe shaman chyeju bai jaw let bai gram
lajang
la na (9:11-15)
IV. KARAI MASA MUNGGA (THEOLOGICALMESSAGE)
A. Ga shaka hte seng ai ga sadi hte jahkrit sharimai lam (
Covenant promise and Threats)
Israela amyu gaw Karai Kasang lata la ai amyu rengu ai, Moshe a
matsun ga hta mahta nna myihtoi ga
46 47
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
B. Israela hkrat sum na re ngu jahkrit sharim ailam ( the threat
of doom)
Yehowa tawn da ai ga shaka hta mahta nna, la ra ailit hpe ahkyak
n shatai ai sha, sut su ai ni matsan chyarenni a ntsa dip sha roi
sha ai lam galaw sai. Hpaga yamgalam hta n dingman ai joi jang ni
lang rai, amyat tam sai.Tara agyi ni mung mayun kumhpa ni hkap la
rai, n tara aihku tara jeyang ai lam ni galaw sai ( 8:7; 5:11-15;
6:12; 8:4-6). Lu su ai, ni tinang a tinggyeng matu sha myit
nna,matsan mayan ni hpe n garum shingtau la ma ai. Ndingman ai, n
tara ai, hku asak hkrung nga ai hpe Yehowamu nga , chye nga ai hpe
Israela ni n dum ma ai. Yehowahpe hkungga nawng, nawku daw jau jang
Yehowa myitdik sai ngu hkam la ma ai (4:4,5; 5:4, 21-24). Jep ai
tarahpe shadik nna, Yehowa sharawng awng ai hku asak nhkrung ai lam
rai nga ai. Mung up salang ni mung, Yehowahpe malap mali rai
mungkan lam hta pyaw len hten za maai. Dai majaw Amo gaw, Yosep a
hkala n ba hkrum ailam hpe hpa n yawn ma ai( 6:6)" ngu tsun wu ai.
Dai lamni gaw, Yehowa a man e sadi n dung ai lam rai mat sai.Yehowa
a amyu hku lata la ai hpe, n gawn n sawn di aiang sai. Si ging ai a
na shabyin na maka kum la rai ngaai. Israela ni a n ding n man ai,
n tara ai, n rap ra ai lam nigaw dingman ai Karai Kasang a man e,
nju n dawng hparai sai majaw (2:6), Karai a jeyang ai n htoi
Israela ni antsa du wa magang ra ai ngu tsun shadum wu ai.
Israelani a matu, Karai Kasang gaw hkye la ai wa, ngu nna
Daw Kaba IDaw Kaba IDaw Kaba IDaw Kaba IDaw Kaba I
Daw Kaji 1-2 Yuda hkawhkam Uzia hte,Israela hkawhkam Yosha a
kasha Yeroboama lakhtak e, dai nnang nawn garai n nawnyang, nining
a shawng e, sagu rem ai ni htalawm ai, Tekoa masha Amo gaw, Israela
hpelakap nna mu ai mungga, da ndai rai ngaai. Shi tsun ai gaw,
Yehowa Ziun bum kawna shabam let, Yerusalem mare kaw na nsensharawt
na ra ai; sagu rem ai ni a udat sharani yawn nga nna, Hkarmela bum
pungdingnyip nyui mat na ra ai.
Yuda mung hta hkawhkam Uzia hte Israela munghta hkawhkam
Yeroboam up ai aten, Amo ngu ai, Tekoamare na sagu rem sha ai wa
,Israela mung e myihtoi gatsun ai re. Shi tsun ai gaw, Yehowa a
tara jeyang ai lamIsraela hte, dai mungdan na shingra tara ni hta
du na raai. Ziun hpe Ga shaka dingsa a chyumga malawng htaYerusalem
hpe ngu ai re. Rai tim , n dai kaw gaw Yehowaningngai nga ai shara
hpe ngu mayu ai re. Yehowa pawtsindawng kaba hte tsun nga ai,
Hkarmela (Carmel) gawga sau nam hpun kaja ai shara rai nna, tsit
lali ai udatshara re. Rai tim, Karai Kasang gaw kade nna yang
daishara hpe hkun hkraw ai shara shatai kau na re.
4952
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
labau hta hkai hkrat wa tim ya gaw, jeyang ai labau byinwa
magang ra ai ngu daru shadum wu ai. Asuri masha nihpe dat dat let,
Karai Kasang gaw Israela hpe dingnyejaw jahten sharun kau na re,
ngu nna sharung sharawtmahkawn hte shadum sharin ga tsun wu ai. Dai
majaw,nanhte a mahkawn mangoi ni hpe jasim kau mu, na atinges ni a
mahku, ngai n na ra n ngai. Tara malang ai lamhka zawn, dinghpring
ai lam tut lwi ai hka nu zawn lwinga u ga (5:23-24) ngu nna,
Israela hpe tsun shadum aimungga mung re.
C. Yehowa gaw mungkan ting a Karai hte shingratara a madu re (
Yahweh is God of nations andnature)
Yehowa gaw n dai mungkan rai n nga shi a ai atenkaw nna, nga ai
karai rai nna, mungkan ting hpe hpan dalet, up hkang nga ai Karai
re. Shi a up hkang ai hte hkyehkrang la ai labau gaw, Israela sha n
rai mungkan amyushagu hte mung seng nga ai. Myu shagu a labau
shaguhta Karai Kasang shi a hpung shingkang hpe shadan dannga ai
lam mu lu nga ai (1:3- 2:3). Yehowa gaw mungkana mai kaja lam hpe
makawp maga nga ai wa rai nna, nhkru n kaja lam a ntsa tara jeyang
nga ai wa re. Mungdanlangai ngai hpe jai lang nna kaga mungdan ni
hpe jeyangnga ai (6:14). N dai mungkan gaw Karai Kasang up hkangai
npu hta tsaw ra myit hte tara rap ra ai hku, asak hkrungna matu
hte, Shi a shrawng awng ai lam hta daw jau letasak hkrung na matu
hpan da ai re ( 7:1, 4; 4: 6-11).
Shingra tara hpe mung Yehowa jum tek nga ai rainna, shingra tara
ni gaw Karai Kasang a hpungshingkang hpe shadan shapraw nga ai lam,
Amo htawntsun nga ai (4:6-11). Shingra tara hpe jai lang akyu
jashawnnna mung, mungkan shinggyim masha ni hpe je yang ngaai. Ga
shadawn - hku hku shangun let, sha hpa taw ailam shabyin timung
nanhte ngai hpang de n wa ma ai(4:6,7,8), ngu nna, shingra tara hp
jai lang let, shadumsharin ai lam hpe tsun da nga ai.
D. Myit malai lu na matu shaga la ai lam ( a call
torepentance)
Yehowa gaw Israela ni a lapran hta bungli galawnga ai wa rai
nna, Yehowa ari jaw jeyang ai lam gawIsraela hpe jahten shaza kau
na matu n rai, Israela hpemyit malai let, Shi hpang de n htang wa
na matu she re.Ari jaw tim, Yehowa a yaw shada lam madung gaw,
Israelani myit malai lu na matu re lam shadum nga ai (4:6-12).Ya
dai ni jang, tengman ai myit malai hte Yehowa hpangde bai wa nna,
Yehowa hte tawn da ai ga shaka hpekalang bai shangang shakang na
matu, Israela hpe tsunshadum ai mungga rai nga ai ( 5:14-15).
V. CHYUM GA NI HPE LACHYUM HPYAN AILAM (COMMENTARY ON THE
TEXT)
50 51
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
Daw kaji 3-5 Yehowa ning nga ai: Damaskumare a yubak masum hta
n-ga, yubak malimajaw, ngai ari n jaw ai, nga na n rai; kaningrai
nme law, shanhte gaw, mam dup ai hprirai hte, Geliad mung hpe dup
manu ai. 4 Dairai nna ngai gaw, Hazaela nta nhku de wanjahkrat dat
nna, Benhada a hkawhkamhtingnu ni hpe hkru kau na ra ai. 5 Damaskua
chying hka htinggrang hpe ngai agrawp kaunna, Awen kadit e shanu
nga ai hte, Eden ntana du sumdoi lang ai wa hpe, shamyit kau
nanngai: Suri masha ni g aw, Kira mung debawng dung sa wa na mara
ai, nga nnaYehowa tsun ai.
"Yubak masun hta n-ga, yubak mali ngu ai gawyubak grai law ai
ngu ai hpe tsun mayu ai re. Damaskugaw Suri munga mare daju re.
Suri mung gaw shi a gumshem n hkru ai lam a majaw, Karai Kasang ari
jaw na.Geliad gaw Damasku mare makau e nga ai Israelamungdaw re.
Geliad gaw Damsaku mare hte ni ai re majaw,jahkring hkring suri ni
a gasat gala lam the zingri ai lamhpe hkam sha ra ma ai.
Benhada II gaw Suri hkaw hkam Hagaela (841-801) a kasha re. Awen
kadit ( Damasku a ding dungmaga de nga nna, jan nat nawku ai shara
daju re) namasha ni hpe 'wan hte nat hkru ai zawn', hkam sha
hkrashaza kau na. Edin nta (Suri mung a sinpraw maga shara
kahpu kanau wa hpe nhtu hte hkan shachyutlet, pawt sindawng ai
hte tut tut amya je kaunna, masin galoi n si hkraw ai. 12 Dai
rainna ngai gaw, Teman ntsa e wan jahkrat nna,Bozra htingnu ni hkru
mat na ra ai.
Edom mungdan gaw Yawdan hka wo ra hkran kawde nga ai mungdan re.
Teman gaw, Edom a mungdawlangai rai nna, n dai chyum daw kaw, Teman
ngu ka da aigaw Edom mung ting hpe ngu mayu ai re. Bozra maregaw
Edom mung a dingdung daw de na ahkyak ai marelangai myi re.
Edom gaw Esau a aru arat ni rai nna, Yaku a aruarat Israela hte
n ju n dawng rai tut gasat hkat ai lam nilabau hta nga ai. Israela
ni Egutu mung kaw nna Hkanande hkawm sa wa ai shaloi, Edom mung hku
lai di namatu ahkang hpyi tim Edom hkawhkam wa ahkang n jawai(
Buhkawm 20:14-21; 21:4 ; Tara Agyi 11: 11:17-18).Kahpu kanau shada
she rai tim, tsaw ra myit n madun aisha, gasat shamyit hkat mayu ai
myit masin galoi n kawphkraw ai amyu re majaw, de a yubak ntsa
Yehowa ari jawna ngu ai re.
Daw Kaji 13-15 Yehowa ning nga ai: Ammona kashu kasha ni a yubak
masum hta n-ga,yubak mali majaw, ngai ari n jaw ai nga na,n rai:
kaning rai nme law, shanhte gaw tinanga lamu ga hpe maden jat na
matu, Gelead
5356
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
rai nna, nga pyaw ai shara re) hpe shamyit kau na. Surimung ting
Kira mung e bawng dung ra na. Amo tsun saihte maren, Suri ni Asuri
ni a lata hta BC 732 hta bawngdung hkrum masai (II Hkaw Hkam
16:9).
Daw Kaji 6-8 Yehowa gaw ning nga ai: Gazamare a yubak masum hta
n-ga, yubak malimajaw, ngai ari n jaw ai nga na n rai: kaningrai
nme law, shanhte gaw amyu ting hpe, Edommasha ni a lata hta ap ya
na matu, bawng rimwa mu ai. 7 Dai rai nna ngai gaw, Gaza
bunghkuntsa e wan jahkrat nna, de a htingnu ni hkrumat na ra ai. 8
Ashdod shara e shanu nga aini hte, Ashkelon mare na du sumdoi lang
aiwa hpe, shamyit kau na nngai: Ekron hpe ngaihkap gasat nna, naw
ngam nga ai Hpilisti mashani gaw, hten byak hkrum na mara ai, nga
nnaMadu Yehowa tsun ai.
Hpilisti mung gaw Egutu hte Israela mung lapran enga ai shara
rai nna, hpaga yamga ngai ai shara re. Hpilistimung gaw panglai
hkin gau shara rai nna, Gaza, Ashdod,Ashkelon hte Ekron mare ni
lawm ai. Gaza gaw tinang akahpu kanau ni hpe mayam shatai na matu,
Edom mungde dut sha ai mara majaw, Karai Kasang gaw Hpilistimung
hpe jahten kau na nga tsun ai. Uzia lak htak htaHpilisti mung hpe
shamyit jahten kau sai (II Hkaw HkamLabau 26:6).
Daw Kaji 9-10 Yehowa ning nga ai: Turumare a yubak masum hta
n-ga, yubak malimajaw, ngai ari n jaw ai, nga na, n rai:kaning rain
me law, shanhte gaw kahpukanau shada tawn da ai ga shaka n hkan
ai,amyu ting hpe, Edom masha ni a lata de apkau ma ai: 10 dai rai
nna ngai gaw Turu abunghku ntsa e wan jahkrat nna, de a htingnuni
hkru mat na ra ai.
Turu mare gaw Phoenicia mung dingda de nga airai nna, hpaga ngai
ai mare re. Dai mung na hkawhkamHiram gaw Dawi a nta htingnu gaw
gap ai ten hte,Shawlamun hkawhkam nawku htingnu gaw gap ai hkangrai
garum lai wa sai (II Sam 5:11; I Hkaw hakm 5:1-12;9:11-14). Gara
Israela hkaw hkam mung Turu hte sidonmare ni hte gasat gala n galaw
hkat ga ai. Rai tim Turugaw kahpu kanau zawn tsaw ra hkat nga ai,
ga shaka hpen hkan sai sha, Israela hpe mayam shatai ai yubak a
majawYehowa je yang na re. Amo tsun ai hte maren, Turu gawAsuri ni
a up hkang ai npu de du sai. Dai hpang Babulonhkaw hkam
Nebuchadnezzar bai up sha sai. BC 332 htaAlexander wa Turu mare hpe
gasat dang la sai.
Daw kaji 11-12 Yehowa ning nga ai: Edomamyu a yubak masum hta
n-ga, yubak malimajaw ngai ari n jaw ai nga na, n rai: kaningrai
nme law, shi gaw matsan hpa n dum ai,
54 55
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
mung na na-um nasin re ai num ni hpe ahkriga kau manu ai: 14 dai
rai nna, ngai gawhpyen majan shani garu jahtau ai hte, larubungshi
hte rau, Raba bunghku ntsa e wanshachyi nna, de a htingnu ni hkru
mat na raai. 15 shanhte a hkawhkam, shi hkum hte dusalang ni gaw,
bawng dung mat wa ai hkrumna mara ai, nga nna Yehowa tsun ai.
Ammon gaw panglai si ( Dead Sea) a sinprawdingdung maga de nga
ai mungdan re. Ammon masha nigaw galoi mung tinang a lamu ga jarit
maden jat la lu namatu, Moab hte Suri mung ni hpe jinghku hku la
nna,makau grup yin mungdan ni a lamu ga ni hpe gasat la larai ma
ai. Israela mungdan n gun yawm ai ten, hkawhkamYerobom, Israela
mung hpe rai n up ai ten ni hta, Israelamung na lamu ga, grau nna
Gelead (Yodan hka a sinpraw maga de na ginwang rai nna, Gad hte
Manasseh aaru arat ni nga ai shara re) hpe grai mazut ai ladat
hkushang gasat, sat rai ma ai. Na-um nasin re ai num ni hpeahkri ga
kau manu ai gu ai gaw masha n sawn, du sat(sh) arung arai langai
hku ahtum kadaw, sat sharu ai hpengu ai re. Raba gaw Ammon mungdan
a mare daju re.Rai tim, kade nna yang, wan the nat kau hkrum ai
zawn,hten za kaba hkrum na ra ai. 'Laru bungsha', ngu ai gaw
tara ai, shinggyim sari sadang hpe n gawn n sawn di ai,ru hka
amu ni hpe tara jeyang nga ai, ngu ai lam re.
Daw Kaji 4-5 Yehowa ning nga ai: Yuda ayubak masum hta n-ga,
yubak mali majaw, ngaiari njaw ai, nga na, n rai: kaning rai nme
law,shanhte gaw Yehowa a tara hpe kau da nna, shia matsun maroi ga
hpe, hkan nang ma ai, nrai; shanhte a kaji kawa ni hkan nang yu
aimasu ga gaw, shanhte hpe mung shut kaushangun mu ai: 5 dai rai
nna ngai gaw, Yudantsa e wan jahkrat nna, Yerusalem a htingnuni
hkru mat na ra ai.
Yuda mung gaw, Yehowa a tara hte matsun maroiga ni hpe nhkan ai
majaw, ari jaw hkrum na. Dai tara htematsun maroi ga ni gaw,
Israela hte Yehowa a laprantawng da ai, Prumat wa ai laika 20-24
hta rawng ai Ngaihta kaga Karai shaje hpe hkum naw hkum ku (Pru.
20)matsan mayan ni hpe roi sha dip sha n galaw lu na (Pru.22:21-24;
Amo. 2:7, 4:1; 5:11; 8:4) amyu sha matsanmayan ni hpe amyat hte
gumhpraw n mai hkoi shap ai (Pru. 22:25; Amo 5:11) ngu ai tara hte
matsun maroi gani rai nga ai. Yuda mung masha ni gaw moi na kaji
kawani Yehowa a ntsa sadi n dung ai zawn, karai shaje ni hpenawku
ma ai. Karai shaje hpe nawku ai lam gaw Yuda a,Yehowa tawn da ai
tara hpe tawt lai ai lam rai sai. Dai reai majaw, kaga maigan myu
sha ni hpe ari jaw ai zawn,
5760
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
Yehowa a pawt sindawng ai lam rai nna,Ammon mungdangaw
Nebuchadnezzar a lak htak hta jahten shaza hkrumai hte, Babalon
mung de bawng dung hkrum sai.
DaDaDaDaDaw kw kw kw kw kaaaaaba 2ba 2ba 2ba 2ba 2
Daw Kaji 1-3 Yehowa ning nga ai: Moba ayubak masum hta n-ga,
yubak mali majaw, ngaiari njaw ai nga na n rai: kaning rai nme
law,shi gaw Edom hkawhkam a nrut nra hpe,namhtun ju nga ai: 2 dai
rai nna ngai gaw,Moba ntsa e wan jahkrat nna, Keriot a htingnuni
hkru mat na ra ai: Moba gaw, wu kadu ai,garu jahtau ai, pahtau dum
ai hte rau, si matna ra ai; 3 de a kaang e tara agyi wa hpe
ngaijahtum kau nna, shi hte rau du ni yawng hpe,sat kau na nngai;
nga nna Yehowa tsun ai.
Moba amyu gaw 'Lawt' hte shi a shayi sha kabakaw na shaprat ai
shadang sha a aru arat ni rai ma ai(Ningpawt Ninghpang 19:37).
Israela hkawhkamYehoram, Yuda hkawhkam Yehoshaphat hte Edomhkawhkam
ni n gun mahkawng nna, Moba hpe gasatdang la lai wa yu masai (2
Hkawhkam 3). Amo htawntsun ai Moba a mara gaw, Edom hkawhkam a nrut
nra nihpe, namhtun ju ai ngu ai mara re. Ga shaka dingsa prathta
hkawhkam hkawseng ni hte n ta masha ni a moi manghpe hkungga la ra
lup makoi ai htung nga malu ai ( 2
Hkawhkam 9:34). Masha hpe wan hte nat nna, ari jaw aigaw, sawng
dik ai hku ru hka amu hte seng nna mara jawai lam (criminal
punishment) rai nga ai (Ningpawt 38:24;Jawjau 20:14;21:9). Rai tim,
n dai chyum daw ni kawnrut nra hpe nat ai ngu ai gaw, langai ngai a
marai hkumsari sadang hpe aroi ara di ai (mara jaw ang ai hta lai
janhkra di nna, Karai a hpan da ai lam hpe n hkungga ai,aroi ara di
ai) majaw, mara nga ai ngu nna, Amo tsun aire.
Keriot gaw Moba mung a mare daju rai nna(Yerimiya 48:24), Moba
ni a Chemosh nat Karai a hparajawng nga ai mare re. Ndai chyum daw
kaw gaw 'Keriothtingnu' ngu ai gaw Moba mung ting hpe ngu mayu ai
re.Yehowa gaw Keriot hpe hpyen majan jahkrum nna jeyangna re. Hkru
mat shangun na wu kadu ai, garu jahtauai, pahtau dum ai ngu ai ni
gaw hpyen majan byin nakum la ni hpe tsun ai re. Shinggyim masha a
Karai hpanda ai sari sadang ni hpe aroi ara di ai lam hpe, tara
agyi nimung n hkum pat ai, tara n je yang ai majaw tara agyi nihte
du ni yawng hpe si ari jaw na, ngu ai re. Asurihkawhkam Tiglath-
Pileser III wa BC 734 BC hta Mobamung hpe gasat shamyit dang la
sai. Dai hpang Babelonni n-gun ja wa ai shaloi Babelon hpe a hkun
hkase jaw rarai, Nebuchadnezzar a lak htak hta gaw Moba hpe
kasatshamyit ka-up la kau sai. N dai chyum daw a munggamadung gaw,
Yehowa gaw mungdan yawng a, n tsa uphkang jeyang nga ai. Shinggyim
wuhpawng kata na, n
58 59
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
Yuda hpe mung wan jahkrat nna (majan hpe ngu mayuai) jahten
sharun kau na, ngu Amo tsun ai re.Amo tsunsai the maren, Babelon ni
Yerusalam hpe BC 587 htashang gasat dang la kau, nna Babelon de
bawng dung rasai.
Daw Kaji 6-8 Yehowa ning nga ai: Israela ayubak masum hta n-ga,
yubak mali majaw,ngai ari njaw ai, nga na, n rai: kaning rainme
law, shanhte gaw, ding hpring ai wa hpegumhpraw hte, matsan mayan
wa hpe kyepdinman mi hte, dut kau ma ai; 7 shanhte gawmatsan mayan
ni a baw hpe, ga n hpu htemagap kau na ndawt nga nna, sumnung aini
a lam hpe shanut kau ma ai; nye a chyoipra ai amying ningsang awu
asin hkrum hkra,kawa hte kasha gaw mahkawn langai sha htejawm
kanawn ma ai: 8 shanhte gaw tang daai nba hpe tawn hkungri shagu
makau e nepnna yup ma ai: shawa la ai gumhpraw htemari ai tsabyi
jahku hpe, shanhte a KaraiKasang a nta hta lu ma ai.
Sut masa hte makam masham masa a, n tara ai,shut shai ai yubak
ni a majaw Yehowa ari jaw na. Israelani tawt lai ai yubak mara ni
gaw, Ja gumhpraw kadawnkanawn re ai ni hte matsan mayan ni hpe
mayam hku dutsha ai (6b). Matsan mayan ni a baw hpe ga nhpu hte
aingu ai gaw, Yehowa Israela ni Hkanan mung hpe madula lu ngut
ai hpang mung jahkrai zawn n kabai da ai, yunga, lahku nga, lam
matsun madun nga ai ngu ai hpe tsundan ai lam re. Yehowa Shi a hkye
hkrang la ai magambungli, Israela a ntsa matut galaw nga ai ngu ai
hpe tsundan ai lam re.
Nazari masha ngu ai gaw, chyoi pra ai masha,Yehowa a matu ngu
nna, ga sadi da ai (vow), ap nawngda ai (consecrate), lak san san
da ai (separate) ni re.Nkau myi n htoi kadun, nkau myi prat tup
Nazari mashatai ma ai (Bu Hkawm 6:1-12). Num rai tim, la rai tim
maiai. Nazari ni gaw tsabyi hte nang ai baw lu hpa sha hpayawng koi
gam ma ai. Tsabyi hpun hta na lu la ai hpabaw mung n lu n sha ai,
kara n zen ai, si ai mang hpe nkahtep, n hkra ai ni re. Shanhte gaw
Yehowa a matsun gahte n htan shai ai hku asak hkrung ai lam hte,
tara maiganni a htung tara ka-up sha wa ai lam ni hpe, hkan
ninghkapai ni rai ma ai.
Daw Kaji 12 Nanhte chyawm gaw Nazarimasha ni hpe tsabyi jahku lu
shangun nna,myithtoi ni hpe, Myihtoi hkum htoi myit, nganna jet
myit dai.Israela ni Yehowa a matu ngu ap nawng da ai Nazari
ni hpe, shanhte tawn da ai ga sadi jahten shangun nna,tsabyi
jahku lu shangun ma ai. Yehowa Israela a matumai kaja dik ai hku
lajang da ya ai hpe, n gawn nsawn diai hte, Yehowa a man e awu asin
shabyin ai lam re. Myihtoi
6164
-
M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y
U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A
M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )
magap kau sharawng ai { nhpu baw ntsa mara ai ngu aigaw tsin yam
hkam sha ai a kum la re (2 Sam 1:2, Yawba2:12)}hte, matsan mayan ni
a tara rap ra lam hpe shanutshanat di kau ya ai (7a). San seng ai
hte sadi dung ai nguai Karai Kasang a lata la ai kashu kasha ni a
kum la hpe, ngawn n sawn, awu asin di ai hku Kawa hte kasha,mahkawn
langai hte sha ganawn ai lam ni galaw sai. Daigaw Karai a mying
ningsang hpe awu asin di ai hku angsai (7b). Matsan chyaren ni a
ntsa gumhpraw hte sengnna, tinggyeng akyu ara tam la ma ai (8). Moi
na Israelani a tara hta, hka hte ting la ai nba hpe jan rai n shang
shiyang madu hpe bai jaw ra ai, hpa majaw nga yang nbagaw shana na
matu masha a shim lam hpe jaw ya lu aimajaw re ngu, hkam la ma ai.
N tara ai hku lu la aigumhpraw hte mari