-
Mustafa Yldrm MECZUP YARATMAK yzyllk yanltma ustal Ankara 2006
Meczup yaratmak Temmuz 2006 Selcenli Veli Yldrm Hoca'nn ansna
saygyla "Bilakis, cennete gitmek zere slam'a dahil olan
topluluklarn karsna, engel ve mania olarak kan kfr ynnn bana
darbeyi vurma, nn alma, darbeyi vurup onu sarsnca, hemen onu terih
(ameliyat) masasna yatrma, kalbine ve kafasna iman enjekte etme;
sopay sadece onun iine iman sokabilmek iin tepesine vurup
bayltma... Budur slamn uuru."1 1 Fethullah Glen, Hitap iekleri,
s.95 Giri "nandm" diyen kiiyle, inand konularda bilimsel bir
tartmaya girmek kadar hatal bir giriim olamaz. nk o kii, "inandm"
demekle her trl tartmann nn kesmi olmaktadr. nanlan bir dnce deil
de bir kiiyse, o kiiye ball da tartamayz, ama inanlan kiinin yaam
stne yaynlananlar, onu yceltmek uruna yaylan bilgileri
snayabiliriz. nk inanlan kiinin etkisi byk ve ballarnn says ne
kadar oksa, onun hakknda o kadar ok yayn yaplr. Bu yaynlardan
manevi ya da ticari medet umanlar, gerekleri tersyz edebilirler. Bu
ii yle bir kerteye getirebilirler ki, kendi karlar uruna para
vererek tannm kiilere kitap yazdrtabilirler. Bununla da
ye-tinmezler, inanlan kiinin yazdklarn deitirebilir, grup karlar
uruna ya da rgtlenecek genleri kazanmak iin inanlan kiinin
yazdklarnn bir blmn kitaplardan karabilirler. Her inan odakl grup,
be zellik tar: (1) ye kazanmak, fikir alamak ve yelerini bal tutmak
iin ruhsal (psikolojik) bask uygular; kiilerin varolan yaam
ilkelerini, toplumsal balarnn dayand inanlarn siler ve yerine kendi
grup inanlarn yerletirir. (2) Sekinci tek boyutlu bir topluluk
oluturur. (3) Kurucu lideri kendi kendini tayin etmi, dogmatik
(dnce 1 saplantl), kendini dinsel kurtarc sayan (Mesihi),
so-rumluluk tayan ve etkileyici bir kiidir. (4) Gruba gelir salamak
iin "Ama uruna her ey geerlidir" ilkesiyle yeni yeler kazanr. (5)
Mal varlklarndan ve zenginliklerden grup yelerinin ounluu ve toplum
yararlanamaz. Hakknda en ok yayn yaplan kiilerin banda Saidi Nursi
(Krdi) gelmektedir. Onun kendi yaam stne yazdklarnn (yaynladklarnn)
yaratt kark-la yukarda sz edilen zel abartmalar da eklenince,
gerekler duman altnda kalm ve maksatl ya da mak-satsz yanltc
bilgiler yeni kuaklarn gzlerini ve basi-retlerini balar olmutur.
Gerek onun yazdklar (yayn-ladklar) ve gerekse onun yaam stne
yazlanlar b-yk bir ticari olanak yaratmaktadr. Bu kitap, Said-i
Nursi (Krdi)'nin ve ona inananlarn dinsel inanlarn tartma ya da
eletirme amacn tamamakta ve safsata ile gerei ayrmsamaya yardmc
olmay denemektedir. Denemektedir, nk u ya da bu inanca kaplma
zgrlne karlamaz. Ne var ki, yalan ile gerei ayrmsadktan sonra
kiinin, istedii seimi yapmas; u ya da bu inan bei iinde yer almas
ve hatta bir faniye balanmas daha salkl olabilir. Ancak o zaman
gruplara gz kapal girmek yerine, dnerek bir seim yapabilir ya da
baland gruptan ayrlabilir. Bu dncelerle Said-i Nursi (Krdi) stne
ya-zanlarn yaptlarndan yararlanlarak O'nun yaam y-ks zetlenirken,
elikiler ve yanltc bilgiler yans-tlm ve tahrifat vurgulanmtr. 2
Kant gerektirmeyecek kadar ak olmasna karn, yazanlarca bilerek
deitirilmi, siyasal-ticari karlar uruna arptlm olan tarihsel
olaylar yeniden gzden geirilmitir. Ayrca, baz nl yazanlarn
arptmakla yetinmeyerek ne ok uydurma yazabildikleri de
sergi-lenmitir.
-
Kitabn okurlar bir yandan Said-i Nursi'nin yaam zetini tarihsel
dizin iinde okurken, te yandan safsa-talar, uydurmalar da
irdeleyebileceklerdir. Uzun sredir hibir kuku duymadan inandklarnn
tersini okuyunca ilk aknlklarnn yaratt tepkiyi bir yana
brakabildikten sonradr ki, isterlerse senaryonun tmn gzden
geirebilirler. Ayrca, dinsel anlatmlarn altna gizlenmi olan
si-yaset-ticaret-istihbarat balantl ve ounlukla yabanc devletlerce
gdmlenen bir an iinde yer alp almamay yeniden deerlendirerek bir
karar verebilirler. Ankara, 24 Nisan 2006 Mustafa Yldrm 3 Said-i
Nursi, Bitlis ilinin Hizan ilesine bal Nurs (Nors) adndaki kk bir
kyde, 1873 ylnda, kendi yazmna gre 1877 ylnda dodu. Babas yoksuldu.
Gbek ad Rza olan Said-i Krdi, kklerinin Hz. Mu-hammed'e dayandn
ileri srmektedir.1/2 17 Kasm 1921 tarihli "hal tercmesi"nde
kimliini aklar: "smim Said, hretim Bedizzaman'dr. Pederimin ismi
Mirza'dr. Bir slale-i ma'rufeye nisbetim yoktur. Mezhebim afii'dir.
Devlet-i Aliye-i Osmaniye tebaiyetindenim. Tarih-i veladetim 1293
(1877)'tr" 3/4 Sonraki yllarda mezhebini de u szlerle
belirt-mektedir: "Mezheb-i Hanef'nin ulviyetine ve safiyetine m-naf
bir surette, vicdann dnyaya satan bir ksm lema-s s'un (kt limler)
yanl fetvalaryla, benim gibi afi-l Mezheb adamlara, hangi usl (hak)
ile teklif ediyorsunuz? Bu meslekte milyon- 1erif Mardin, Trkiye'de
Din ve Toplumsal deime Bedizzaman Said Nursi Olay, (Religion and
Social Change in Modern Turkey, The Case of Bedizzaman Said Nursi
'den eviren: Metin ulhaolu), s.109 2 Aytun Altndal ise doum yeri
Nors'un kasaba olduunu sylemekte dir. Aynann Arkas program, Haber
Trk TV, 8.2.2006. 3 Sadk Albayrak, Son Devrin slam Akademisi,
s.185. 4 Mektubat, Yeni Asya neriyat, s. 417. 5 lar etba (ballar)
bulunan afi Mezhebini kald-rp, btn afileri Hanefletirdikten sonra,
bana zulm suretinde cebren teklif edilse, sizin gibi dinsizlerin
bir usuldr denilebilir. Yoksa keyf bir alaklktr! ylelerin keyfine
tabi deiliz ve tan-mayz!" Bruinessen'e gre, ocukluunda Hizan Gavs
(Byk eyhi) Seyyid Sibgatullah'a balyd. Bu veriye dayanarak
yazanlar, bu konuda belirgin bir kaynak gstermiyorlar. 5/ 6 Said-i
Krdi, talebelerine; 8-9 yandayken Kadiri Tarikat'nn kurucusu
Abdlkadir Geylani'ye bal ol-duunu anlatmtr.7 1882'de, daha nce
yazdrd Emirda Lahikasna gre, Said-i Krdi dokuz yandayken Tag kyne,
Molla Mehmet Emin Efendi'nin yanna gittiini belirtiyor. Ayn
kitapkta "Ustam" dedii eyh Abdurrah-man Tagi ile tantn sylyor. Bu
kii Mevlana Ha-lid'in yredeki ilk teblicisi olarak biliniyor.8/9 5
erif Mardin, agk, s. 109 (van Bruinessen'den 1978, 350'den) ve
Necmeddin ahiner, Bilinmeyen Taraflariyle Bedizzaman Said Nursi,
Yeni Asya, 1979, s.47 6 Seyid Sibgatullah Arvasi: Bitlis'e bal
Hizan ilesinde yaad. Van'da eyh Muhyiddin'in talebesi oldu. Daha
sonra Cizreli eyh Halid'in yanna geti. Daha sonra eyh Salih-i
Sipiki, Bitlisli eyh Musa ve Bitlisli eyh Abdlkadir'den ders ald.
Hizan Gasvs (Byk eyhi) olarak tannd. 1876'da Hizan'a bal Gayda'da
ld. 7 erif Mardin, agk. s.109 ve Sikke-i Tasdiki Gaybi, Redoks,
s.116 8 erif Mardin, agk. s. 110 ve Emirda Lahikas, Redoks, s. 59.
9Abdurrahman- Tagi (irvan 1831-1886): Sibgatullah Arvasi'nin
halifesidir. Babasna vakfedilen Isparit'teki medresede ders verdi.
Sibgatullah Arvasi (1870), Hizan'da yaad. Taha el-Hak-kri'nin
halifesidir ve "Gavs- Hizan" olarak tannmaktadr. Abdurrahman Memi,
Halidi Badadi ve Anadolu'da Halidilik, s.160-162. 6 Said-i Krdi, ok
kk yata bir kydeki hoca-sndan ayrlp bir baka kydeki hocasna
gitmesine yol aan anlamazlklar, "On yandayken byk bir kahramanlk
tavrn" taknmasyla aklyor.10
-
O yl, Tag kynden de ayrlp kendi ky Nurs'a dnd. Ksa sre sonra
Pirmis'e gitti. Ksa srede oradan da ayrlp Hizan'a geti. Daha on
yandayd. Mevlana Halid'in ikinci halifesi, "Nakibend stad" Seyyid
Nur Muhammed'in rencisi oldu.11 Bu rencilii de ksa srd. nk teki
renci-lerle kavga etmiti. Kardeini de alp eyhan yaylasna gitti.
Orada da kardeiyle kavga etti. ABD'de yerleik Prof. erif Mardin'in
ve ahi-ner'in kitaplarna gre Said-i Krdi, hocas Mehmet Emin
Efendi'ye kar km ve hocasnn kendisine ka-ramayacan, nk "gcn aslnda
eyh Abdur-rahman'dan aldn" sylemi. Bu durumda hocas da onu kyden
uzaklatrm.12 ok sonraki yllarda ballarnn en nde geleni olacak olan
Mustafa Sungur, onun eitim durumunu, "Ksa sre Molla Mehmet Emin'in
mahalle mektebinde okumu fakat tahsilini yarm brakmtr" diyerek
zet-leyecektir.13'14 10 Emirda Lahikas,Redoks, s. 52-53. 11
Necmeddin ahiner, Bilinmeyen Taraflariyle Bedizzaman Said Nursi,
12. Basm, Yeni Asya, 1996, s.53 ve ualar, s. 370 12 erif Mardin,
agk., s.113 ve N. ahiner, agk., s.53 13 Mustafa Sungur, "Muhterem
Bedizzaman Said'i Nursi kimdir?", Hilal Mecmuas, Mays 1960, s.2'den
aktaran Dr. Neda Armaner, "slam Dininden Ayrlan Cereyanlar -
Nurculuk, s. 16. 7 lm-i Kur'an verilmi oldu Nurs kyne dnen 10
yandaki Said-i Krdi bir d grr. Dnde, Srat kprsnn banda bekler. Btn
peygamberlerle grr ve onlarn ellerini per. Hz. Muhammed
Peygamber'den "ilim talep eder." Peygamber de "mmetimden sual
sormamak kaydyla sana lm-i Kur'an verilecektir" diye mjdeler.15
"lm-i Kur'an verilecektir" sznden "ilm-i" szc karlrsa geriye
"Kur'an verilecektir" kalyor. Bu szler, Kuran indirildii iddiasnn
rtl aklan olabilir mi? Ya da "vahiy" denilemedii iin mi,
'verilecek' deniliyor? Ancak o, "verilmek" szcyle de yetinmez;
"De-mek ihtiya vard ki yle yazdrld" diyerek "vahiy"i artrr.16 Buna
benzer rneklere Risale-i Nur adyla anlan kitaplarda ska
rastlanmaktadr. Said-i Krdi, dolayl anlatmla peygamber mucizelerine
benzer du-rumlar anlatr: "Dn, birdenbire bir sere kuu pencereye
geldi, pencereye vurdu. Biz uurmak iin iaret ettik, gitmedi. Mecbur
olduk, dedim: 'Pencereyi a, o ne diyecek?' Girdi, durdu., t bu
sabaha kadar; sonra o oday ona braktk, yatak odama geldim. Bu sabah
ktm, kapy atm; yarm dakikada dndm, baktm, "kudds kudds" zikrini
yapan 14"Talebeliimin hepsini toplasanz iki sene ancak yapar. O
devrede talebeye i'lal idgam (ezberleterek vakit israf ediliyordu.
Ve ciddi rehberlik yapan da yoktu." F. Glen, Kk Dnyam, s.44. 15 N.
ahiner, agk., s.58 16 Ayet-l Kbra, Redoks, s.10. bir ku odamda
grdm, glerek dedim: "Bu mi-safir ne iin geldi?" Tam bir saat bana
bakt, umad, rkmedi. Ben de okuyordum. Bir saat bana bakt; ekmek
braktm, yemedi; yine kapy atm, ktm, yarm dakikada geldim; o misafir
de kayboldu."17 Said-i Krdi yllar sonra kitap yazmaya (yazdrma-ya)
balaynca Kur'an- Kerim ayetlerinin kendisini an-lattn ileri
srecektir. Nurculuk stne yazan Ali Gztok bu konuyu deerlendirirken,
Nur suresinin 35. ayeti ile Said-i Krdi'nin yazdklarn kyaslar. Sz
konusu ayet yledir: "Onun nuru iinde k bulunan bir kandil yuvasna
benzer. O k bir cam iindedir, cam ise, sanki inci gibi parlayan bir
yldzdr, bu, ne yalnz Dou'da ve ne de Batda bulunan bereketli zeytin
aacndan yaklr. Ate demese bile neredeyse yan kendisi aydnlatacak!
Nur stne nurdur. Allah dilediini nuruna kavuturur. Allah insanlara
rnekler verir, o her eyi bilir." Said-i Krdi bu ayette kendisinin
iaret edildii anlamn karr: "Hem iaret eder ki: Resil-in Nur mellifi
(Said-i Nursi) dahi atesiz yanar, tahsil (eitim) iin klfet ve ders
meakkatine muhta olmadan kendi kendine nurlanr, lim olur. Evet bu
cmlenin bu mu'cizane irt elektrik (3 mucize elektrik iareti) ve
Resil-in-Nur hakknda 17 Sikke-i Tasdiki Gaybi, Redoks, s. 209.
9
-
hak (doru) olduu gibi, mellif (Said-i Nursi) hakknda dahi ayn-
hakikattir (ak bir gerektir.) Tarihe-i hayatn okuyanlar ve
hemehrileri bilir-ler ki, (Said-i Nursi) "zhar" kitabndan sonraki
medrese usulnce (eitimiyle) onbe sene ders almakla (grlerek) okunan
kitablar Resil-in-Nur mellifi (Said-i Nursi) yalnz ayda tahsil etmi
(okuyup renmitir.)" 18 Said-i Krdi yalnzca Hz. Peygamber'in ryada
verdii grevle ve ayetlerle yetinmeyecek, Hz. Ali'den de grev alacak
ve 'Ceculutiye' kasidesine dayanarak, "Hz. Ali: 'Ey deeri yce olan
sm-i Azam- (Byk ad) tayan kii! Dv, korkma! Sava, ekinme!' diye
seslenmiti bana" diyecektir.19 Ryada grevlendirilmeye dnlrse,
Said-i Krdi, daha ocuk yata dnyadaki grevini renmi oluyor. Dlerinin
bir kayd olmayacana gre bu satrlar ya-zanlara inanmak gerekiyor.20
18Sikke-i Tasdiki Gaybi, s.74 ve Said-i Nursi, Sikke-i Tasdiki
Gaybi (Arap harfleriyle teksir,s.6)'dan Ali Gztok, Mslmanlk ve
Nurculuk, s.11-2. 19 Sikke-i Tadiki Gaybi (Arap harfleriyle teksir
s.119-120)'den Ali Gztok, agk., s. 19. 20"1978 yllarndayd
(ylndayd.) amarlarm birikmiti. Akam ykarken baya canma tak etti.
Bir ara iimden 'Acaba evlense miydim?' diye geti... Ertesi gn ge
vakitlerde bir arkada geldi ve bana unu nakletti: Akam ryamda
Efendimiz (Hz. peygamber olmal)i grdm. Size selam syledi ve
'evlendii gn lr ve cenazesine de gelmem' buyurdu. Bu bir ryayd. Rya
ile amel edilmeyeceini biliyordum ama ahsm adna bu iarete saygl
olmaya altm." F. Glen, Kk Dnyam, s.63. 10 Yazlmayan 5 yl Cumhuriyet
dneminde yazdrd kitaba gre 10 yana, Dar'l Hikmet-il slamiye iin
verdii "hal ter-cmesi"ndeki doum tarihine gre 6 yana dek sren
yaamndan ayrntlar yazanlar, Said-i Krdi'nin 10 ile 15 ya arasnda ne
yaptna deinmiyorlar. 1888 ylna, yani 15 yanda nce, Arvas'a, daha
sonra da Bitlis'e gittiini belirten Said-i Krdi, orada eyh Emin
Efendi'nin yanna gider. Ksa sre sonra bu hocasna da kar gelir ve
ayrlr. Mks (Bahesaray)'e giden Said-i Krdi, Mir Hasan Veli
Medresesine girer. Kendi anlatmasna gre bu eitimine ok hzl balar.21
lk yedi kitab atlar ve seki-zinci kitapla balar. Yazarlar bu
kitaplarn hangi kitaplar olduunu belirtmiyorlar. Sekizinci kitapla
balad belirtilen bu eitim de birka gnde sona erer ve Said-i Krdi,
Geva (Vastan / Van)'a gider ve orada bir ay kalr. Geva'tan Molla
Mehmet ile birlikte Bayezit (Erzu-rum)'a giderler. eyh Mehmet
Celali'nin rencisi olurlar. ahiner ve Prof. erif Mardin'e gre bu
eitim ay srer ve Said-i Krdi, "eyhinden icazet" alarak "mezun"
olur. Her iki yazar da bu mezuniyetin okulunun niteliini
aklamyorlar. Said-i Krdi'nin kendi azndan yazlan zyaam yksnde, "20
yllk eitimi ayda tamamlad" belirtilmektedir.22 21 Mir Hasan Veli
medresesi, Bahesaray ilesi giriindeki mezarlk iinde XVI. yzylda
yaplmtr. 22 erif Mardin, agk. s.115; ahiner, agk. s.143 ve Sikke-i
Tasdiki Gaybi, s.143. 11 Gerek Prof. erif Mardin ve gerekse ahiner,
bu 20 yllk eitimin kapsamna bir aklk getirmiyorlar. Ayrca Said-i
Krdi, bu aylk sre iinde, gecelerini "Krt ozan" Ahmede Xani'nin
trbesinde, mum nda kitap okuyarak geirir. 15 yandaki Said-i Krdi,
eitim grmek iin en uzun dnem, yani ay, kald Geva'tan Bitlis'e geer.
Orada iki gn boyunca eyh Mehmet Efendi'nin dersine girer. Ksa
konukluunun ardndan irvan'a, kardei Molla Abdullah'n yanna gitti.
Aabeyine "Ben seksen kitap okudum" deyince, Molla Abdullah da "onu
imtihan etti. Neticede hakikaten ilmi kudretini takdir ederek,
sekiz ay nce talebesi olan Molla Said'in Ustad-ln kabul etti ve
ondan ders ald."23 ahiner ilgin bir olay aktarmaktadr: Said-i Krdi,
medresede ayaklarn duvara dayayarak ykseltir. Ayaklaryla kitaplar
yukarda tutmaktadr. Hocas, "yle ne yapyorsun fakih Said?" diye
sorar.24 Said-i Krdi yantlar: "Bugn benim bam ok gururlanm,
ayaklarm bamdan yukar kaldryorum ki, biraz kafamdaki gurur krlsn
"25 Buraya dek onun eitim yaam, yine onun anla-tmna dayanan, bazen
da eklentiler yapan sevenlerinin yazdklarndan zetlendi. Hem o
yazanlarn, hem de 23 ahiner, agk., s.62. 24 Fakih: lminin stad. F.
Develliolu, Osmanlca-Trke Ansiklo pedik Lgat, s. 249.
-
25 ahiner, agk., s.63. 12 p Said-i Krdi'nin kendisinin,
Cumhuriyet dneminde yazdrdklar ile 17 Kasm 1921 tarihli ve "Dar-l
Hik-met-il slamiye azasndan Bedizzaman Said" imzal u satrlar
birbirine hi benzememektedir: "Bideyet-i tahsilimde mezkur sparit
Nahiyesinde biraderim nezdinde (yannda) mebadi-i ulumu iki sene
kadar okudum. Sonra Erzurum'a tabi Ba-yezit Kasabasnda eyh Muhammed
Celali Hazretlerinin tedris halkasnda, tedrisi mu'tad olan dersleri
ikmal ile nshalar tamamladm. Sonra Van'da tedrise baladm. Onbe sene
kadar fnun-i ettaya (muhtelif ilimlere) ait tedrisat ile itigal
eyledim."26 Bu durumda Said-i Krdi'nin nerede hangi ei-timden getii
karmaklam oluyor. Bu tr elikili, bazen birbirini yalanlayan
bilgilere sonraki yaamnda da rastlanacaktr. Doum tarihindeki drt
yllk fark da eklenince iinden klmaz olacaktr. Onu yazanlara ve
kendi anlatmna gre, Said-i Krdi onbeinci yln ge-ziler ve aylk
eitimle geirir. 16'nc yanda aama kaydettiini gryoruz. 1889'da
Siirt'e, Molla Fethullah Efendi'nin yanna gider. Siirt alimlerini
dnce-bilgi tartmalarnda (mnazara) yendii yazlan Said-i Krdi, burada
"dervi" giysileri giyer ve Bitlis'e giderse de, orada rencilerle
anlaamaz.27 26 S. Albayrak, agk., s. 185. 27 erif Mardin, agk.
s.118; ahiner, agk. s.67-69 13 Binlerce sayfa szlk ezberi Bu
yazarlara gre, Kurey camisinde bir vaaza gider. Daha sonra Bitlis
Valisi onu kovar. O da Tillo (Siirt)'ya varr. Prof. erif Mardin
onun Tillo'ya sndn yazyor, ancak kimden katn ve bu kan nedenine
deinmiyor. Tillo'daki bir tepede "Kubbe-i Hasi-ya" diye bo bir yap
vardr. ahiner, onun bu yapda yaadn ve Arapa byk szlk olan Kamus-u
Okyanus'u ezberlediini yazyor.28 Kamus stne ksa bir bilgilenme
yararl olacaktr: "Okyanusu'l-Basit fi Tercemeti'l Kamusi'l Muhit"
adl yaptn yazar, 'Ebu Tahir Muhammed bin Yakub bin Mecduddin
e-Firuzabadi'dir. 'Mtercim Ahmed Asm'dr. 'stanbul Takvimhane-i
Amire' basm olan 'Kamus', 33 cm, 3 cilt ve toplam 2761 sayfadr.
Said-i Krdi'nin hangi basm ezberledii yazldna gre, 'stanbul Matbaat
Bahriye' basmnn da, 18 cm, 4 cilt ve toplam 5296 sayfa olduunu
belirtmekte yarar var. Said-i Krdi bu byk kitab ezberlerken,
yerdeki karncalar da izledii ve onlarn "cumhuriyeti" oldu-una karar
verdii vurgulanmaktadr.29 Bu olay, Trkiye Cumhuriyeti kurulduktan
uzun yllar sonra, yandalarn-ca Said-i Krdi'nin gerek bir
cumhuriyeti olduuna kant olarak gsterilecektir. Delikanl Said-i
Krdi, ikinci nemli dnde, Kadi-ri tarikatnn kurucusu Abdlkadir
Geylani ona nemli 28 Kamus: Szlk. (Develliolu, s.486.) 29 ahiner,
agk. s.68. 14 bir grev verir ve Miran Aireti reisi Mustafa Paa'nn
yamaclna engel olmasn emreder.30 Dnde emir aldn syleyen Said-i
Krdi, hemen Cizre'ye gider ve yazanlara gre, Airet reisi Mustafa bu
delikanlnn nasihatlerini dinler, ona artk namaz klacana sz verir ve
hatta bir de kl hediye eder. Yanna Molla Salih'i alan Said-i Krdi
de Biro'ya gider. Oradayken Mustafa Paa'nn yeniden "zulme" baladn
duyar duymaz hemen Cizre'ye dner. Mus-tafa Paa'y karsna alr ve
zulmn srdrrse onu ldreceini syler.31 Prof. erif Mardin ise, iin bir
baka boyutunu ileri srerek, airet reisinin olunun Said-i Krdi'yi
kov-duunu, daha sonra Araplardan oluan Biro Airetinin bu gen adama
saldrdn, ancak onun kim olduunu anlaynca ldrmekten caydklarn
yazmaktadr. Prof. erif Mardin "kim olduunu anlama" beceri-sini nasl
gsterdiklerini ve airet adamlarnn ondan ekinmelerinin nedenine bir
aklk getirmiyor. O sralarda Said-i Krdi, kendi verdii doum
ta-rihine gre, daha 12 yandadr. Yazanlarn belirttii doum tarihine
greyse 16 yandadr. 30 Abdlkadir Geylani, Hazar denizi gneybatsnda
Gilan eyalet merkezinde 1077'de dodu, ilk vaazlarn 1127'de Badat'ta
50 yanda vermeye balad. Klliyesi Badat'tadr. 1165/6'da dnyadan
ayrld. 31ahiner, agk. s.72. 15
-
Vali elini pt ve "stadm sensin" dedi 1889'a dek, aa yukar onun
yaad her yl anlatan bu yazarlar, sonraki yl iin tarih
verme-mektedirler. Bu duruma gre, 16-19 ya arasnda Said-i Krdi'nin
bandan u olaylar geer: Said-i Krdi, Sufi bn el-Arab'nin etkisi
altnda kalr.32 Bu arada Bitlis Valisi onu srarla yanna arr. O da,
istei yerine getirerek Bitlis'e gider ve valinin kzlarna ders
vermeye balar.33 ahiner, ilgin aklamalarda bulunmaktadr: Valinin
kzlarndan biri, bir gn Said-i Krdi'nin odasna girer. Said-i Krdi de
kz kovar. Yazar, ders alan kzn odaya ne amala girdiini ve hangi
nedenle kovulduunu aklamyor, ama valinin Said-i Krdi'nin ellerini
perek "Hocam ve stadm sensin" dediini yazmaktadr; Said-i Krdi ise,
iki yl boyunca, ders vermekte olduu kzlara bakmadn, bakmamasnn
nedenini "ilmin izzetini muhafaza etmek beni baktrmyor" diyerek
aklyor. Valinin kzlarna bakmaktan ne anlatlmak istendii ak
olmamakla birlikte; sonraki yllarda stanbul'a git-tiinde de,
"Hali'in iki yanna" dizilmi olan "Binler 32 bn'l-Arabi Muhyiddin:
1165'de Endls'te dodu. Tunus'ta, Fas'ta, Mekke'de, Dimak (am)'da
yaad. Seluklu sultanlarn Eyyubilerle ilikisi oldu. am'da yaarken
"Hz. Peygamberin elinde bir kitapla zuhur ederek (grnerek) 'Bu
elimdeki, hikmetlerin yuvalarn gsteren bir kitaptr, bunu al ve
faydalanacak kimselere akla dediini" belirtir. "Bu iaret zerine"
1230'da Fuu'l-hikem'i yaynlar. 1240 ylnda am'da dnyadan ayrlr, slam
Ansiklopedisi, c. 20, Trkiye Diyanet Vakf, 1999. 33 erif Mardin,
agk., s.124. ve ahiner, agk. s.73. 16 ak sak Rum ve Ermeni ve
stanbullu kar ve kzlarda da bakmamasnn nedenini tpk genliindeki
gibi aklayacaktr. Ayrca "Lzumsuz, geici, gnahl zevklerin akbeti,
elemler, teessfler olmasndan iste-miyorum" diyecektir. Yeri
gelmiken Said-i Krdi'nin kadn ilikileri konusundaki yaklamn, yllar
sonra yazdrd satrlardan okuyalm: "Ben bir snnet-i seniye olan
evlenmek detini terk ettim ki; t ok haramlara girmeyeyim ve ok
vacipleri ve farzlar yapabileyim. "34 Kadnlar, Said-i Krdi'nin
anlayna gre giyin-memise kendilerini satmaya almakta oluyorlar. Kz
akirdler Nurcu erkeklerle evlense iyi olur: "te bu iaret ettiimiz
hakikata binaen, bekr kalmak isteyen Nur akirdlerinden olan kzlara
derim ki: Tam muvafk ve dindar ve ahlkl bir zevc (e) bulmadan
kendilerini ak-saklkla (alp salarak) satmasnlar. Eer (e)
bulunmadysa); Nur'un bir ksm fedakr akirdleri gibi mcerred kalp t
ona lyk ve ebed bir arkada olacak ve terbiye-i slmiyeyi alm vicdanl
bir mteri ona ksn.35 Valinin "stad" olarak kabul edildiini ileri
sren Said-i Krdi, Bitlis'te eyh Mehmet Kfrevi'den ders ald.36 Prof.
erif Mardin'e gre ise, ders almam, tam tersine Kfrevi, Said-i
Krdi'ye danmanlk (mavirlik) yapmtr. 34 Hanmlar Rehberi, Redoks, s.
26. 35agk., s. 21. 36 ahiner, agk. s.73. 17 Ne bu derslerin
hangileri olduu ve sresi, ne de hangi olaylarda ne gibi bir
danmanlk hizmeti alnd aklanmamaktadr. Byk cesaret Said-i Krdi 19
yana gelmitir. Onu yazanlar, Bitlis'ten ayrlnn nedenini
bildirmezken, Mardin'de eyh Eyyb Ensari'ye konuk olduunu
belirtmektedir-ler.37 Yazanlara gre, Mardin'de ehide Camisi'nde
ders vermeye balayan Said-i Krdi, her soruyu cevap-landrabilecek
denli bilgilidir. Mardin'de ne kadar "alim" ve "talebe" varsa,
onlar tartmalarda yenmektedir. Bu arada Hseyin elebi Paa kendisine
hediyeler verirse de, o kabul etmez, ama hediyeler arasndaki
"ehane" tfei alr.38 Said-i Krdi, yalnzca alimleri deil,
Mardinlileri de artacak davranlar gsterir. Gnlerden bir gn
mi-nareye kar ve erefenin stne geirilmi olan "drt parmak" enindeki
demirin stnde, kollarn ip cambaz gibi iki yana aarak yrr.39 Uzun
yllar sonra, 1995'de, onun ardllarndan Fethullah Glen de, minare
erefesinde kendi yry-n u satrlarla anlatacaktr: "Minare erefesinin
zerinde yrmek ise ok
-
37 eyh Eyub Ensari: 38 ehane tfek: Alt keli ve alt yivli tfek.
Halk arasnda "eane" suretinde de kullanlrd. Namlusunun ii bo
olanlara "kaval" denir. Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, C.
III, s. 344. 39 ahiner, agk., s.73. 18 houma giderdi. Halbuki o
esnada beni seyre-denlerin kalpleri skr ve ok kere de bana
bakamazlard."40 Yazarlara gre, Said-i Krdi, Mardin'de Cemaled-din
Afgani ve Muhammed Abduh ile ve "Libya'da ulus-devlet oluturma"
giriiminde bulunan "Sunusi Tarikatna" bal bir renci ile tanr. Prof.
erif Mar-din, her zamanki gibi, apayr bir yorum yaparak, Saidi
Krdi'nin siyasete Mardin'de baladn yazyor.41 ahiner ise onun Mardin
ehrini dalgalandrdn ve kaymakamn da onu, herhalde dalgalanmann nne
gemek zere olsa gerek, jandarma eliinde Bitlis'e yolladn ileri
sryor. Ancak dalgalanmann nasl bir ey olduu, kaymakamn onu neden
ehir dna kard belirtilmiyor. ki d grerek nemli grevler stlenen
Said-i Krdi, kendi anlatmna gre ilk kerametini de Bitlis yolunda
gsterir: Elleri kelepelidir. Abdest almak ister. Ancak kelepeler
kendiliinden alr. Bunun nasl ol-duunu soranlara, "Olsa olsa namazn
kerametidir" gibi bir aklamada bulunur. Said-i Krdi kendinde
keramet grmediini yllar sonra yazdrd kitaplarnda yineleyecektir.42
erif Mardin ise onu, "Said Nursi bu konuda hi tavizkar deildi:
Kendisine keramet sahibi kii rol ve-rilmesini reddetti" diyerek
destekleyecektir.43 40 F. Glen, Kk Dnyam, s. 42. 41 erif Mardin,
agk., s.123. 42 ahiner, agk., 73; Emirda lahikas I, s.135. 43 erif
Mardin, agk., s. 296. 19 Oysa kitaplardan yalnzca Sikke-i
Tasdiki'deki ke-rametleri okumak yeterlidir. rnein siyah mrekkebin
salt Said-i Krdi seviyor diye birdenbire krmzya dnmesi, srgl
kaplarn konuarak kendi kendine almas, kularn konumas... Bir kuun
"Kuddus zik-rini" yapmas ve siyaseten "Anadolu'nun ikinci cihan
harbinde bir meydan harbi yerinde olmamasnn sebebi Risale-i nur"
olmas vb.44 Bunalm ve hastalk Said-i Krdi'nin yaam yksn yazanlar,
ska "Bunalma girdi" diyerek kesintiler yapmaktadrlar. Salkla ilgili
olduu ak olan bu bunalm kesintilerinin ilkini 1894'te, 21 yandayken
yaadn Prof. erif Mardin'den okuyoruz. Sosyolog Prof. erif Mardin
bunalmn niteliini aklamyor. Onun Van'a gittiini, vali Hasan Paa'ya
gelen gazeteleri okuyarak bilgisini genilettiini; corafya ve
matematik retmenleriyle girdii bilgi yarmalarn kazandn bir bilgi
kayna gstermeden ileri srmektedir. Bu baar yks, Said-i Krdi'nin be
gnde inorganik kimyay rendii ve bir retmeni yendii savyla daha da
zenginletirilmitir. erif Mardin, onun bir de "cebir" kitab yazdn
ileri sryor. Byle bir kitabn yazldna ilikin herhangi bir kant
gstermeyenlerden ahiner ise, kitabn bir yangnda yok olduunun
sylendiini belirtmekle yetiniyor.45 44 Sikke-i Tasdiki Gaybi el
yazmas, s. 45'ten aktaran Dr. Neda Armaner, slam Dininden Ayrlan
Cereyanlar- Nurculuk, s. 10. 45 ahiner, agk., s.77. 20 Sylenceye
dayanarak kitabn varln kabul eden ahiner, "bu harikulade zeka ve
baar" nedeniyle, Said-i Krdi'ye "Bedizzaman " denildiini ve
"Bedi-zzaman"n 'an gzellii' anlamnda olduunu belir-tiyor. Bunun
nedeni, Said-i Krdi'nin kendisini anlatrken "bir muaraza
neticesinde be gn zarfnda Kimyay Gayr- Uzvyi (norganik Kimya) elde
ederek, Kimya muallimiyle muarazaya giriir ve onu da ilzam eder. te
pek gen yandaki mezkr harikuladeliklere ve bahr- umman halinde bir
ilme malikiyetine ahid olan ehl-i ilim, Molla Saide "Bedizzaman"
lkabn vermitir" demi olmasdr.46 'Bedizzaman'n 'an gzellii' olarak
aklan-masna gelince: 'Gzel' sfatnn karl "Bedii"dir. "Bedi'nin karl
ise "ei ve benzeri olmayan, m-kemmel bir ey icat eden"dir.47 Bu
durumda 'Bedi z-zaman'n anlam 'an esizi' ya da "zamannn esizi' ve
"Bedizzaman Said-i Nursi" anlam da "an esizi Said-i Nursi" oluyor.
Yine ahiner'in yazdna gre, Said-i Krdi ileriki yllarda kendisini
yazanlardan daha alak gnlle dav-ranacak ve "Bedi"nin anlamnn
"Garip" olduunu be-lirtecektir.48/49 Said-i Krdi'nin kitaplarn
yaynlayan Yeni Asya-clarn ise, "Bedi" szcnn iine "Bedii" szcn
-
46 Tarihe-i Hayat, Redoks, s.47. 47 Bedi: Ei ve benzeri olmayan,
mkemmel bir ey icat eden; yeni, garip, esiz ve grlp iitilmemi.
Bedii: Gzel, gzellik. Develliolu, agk., s.77-8. 48 ahiner, agk.,
s.78. 49 Hutbe-i amiye, Redoks, s.90. 21 de katarak "an esiz
gzellii" diyeceklerdir.50 'Bedizzaman' an esizi anlamnda
kullanlmaktadr, ancak 'Bedizzaman' sann kullanan yalnzca Said-i
Krdi deildir. Kadircan Kafl, Tercman gazetesinde konuya aklk
getirmektedir: "Tarihte Bedizzaman unvann alm olan adam buluyoruz.
Birincisi Bedizzaman Hemadani diye mehurdur. Asl Ad: Ebulfadl Ahmed
bin Hseyin'dir. Makamat denilen hikayeler yazm; mehur Arap muhabiri
Harir de onu taklit ederek Makamat isimli eserini kaleme almtr.
922'de Hemadan'de domu, orada renimini yapm. 941'de Horasan
taraflarna gitmi oralarda okumu ve okutmutur. O srada Ebu Bekir
Harezmi edebiyatta mehur olmutu ve kimse ona cevap veremiyordu.
Bedizzaman Hemadan ona cevap vererek mektuplam bu olay mehur olmasn
salamtr. Bedizzaman Hemadin ondan sonra Herat'a yerlemi, evlenmi,
1007'de bir rivayete gre zehirlenerek, baka bir rivayete gre ise
kalb durmasndan lm." "Bedizzaman" adna sahip bir baka kii daha
vardr. Kadircan Kafl, Bedizzaman Ebulkasm Hibetullah Hseyin
Badadi'nin slam felsefecisi olduunu, matematik ve astronomide esiz
bir hekim-air olarak bilindiini; 1130 ylnda ldn belirttikten sonra
bir nc Bedizzaman' tantmaktadr: "ncs ise, Aksak Timur'un olu mer
eyhin slalesinden Hseyin Baykara'nn oludur; asl ad Mirza olup kk
kardei Muzaffer Mirza ile beraber Horasan'da bir sene hkmdarlk
etmi; zbeklere yenilmi, Irak'a kam (ve) ah ismail Safevi'ye snmt.
Yavuz Sultan Selim 1514 de aldran Ovasnda han ordusunu bozguna
urattktan sonra Tebriz'e gittii zaman Bedizzaman Mirza'y orada
buldu, sevgi gsterdi stanbul'a getirdi. Fakat Bedizzaman Mirza ksa
bir mddet sonra kun slgnnda hastaland ve ld, Farsa iirler
sylemitir."51 Cemal Kutay'n alafranga helas Said-i Krdi'ye "an
esizi" ya da "Zamann gzellii" sann yaktran yazarlar, onun
matematik, corafya ve hatta inorganik kimya bilgisinin derinliine
gerekeler bulurlar. Bunlarn en baarls olan Cemal Kutay, ahiner ile
yaptklar syleide aklamalarda bulunur: "Laboratuar tabirini kulland,
beyefendi aka deil... Bakn kitaplarna, eserlerine imendifer
tabirini kullanyor. Tayyare der, kimya tabirini kullanr."52 Cemal
Kutay'n szne gre "Laboratuar" teriminin kullanlmas 1894'te ok yeni
olmu oluyor. O zamanlar "imendifer" ve "tayyare" oktan icad edilmi
ve Said-i Krdi dahi imendiferlerin ektii trenlerde 51 Kadircan
Kafl, "Eski Bedizzamanlar, Tercman, 27.3.1960. 52 ahiner, Aydnlar
Konuuyor, s. 353. 23 yolculuk etmiken, Cemal Kutay ayn syleide ii
daha da ileri gtryor: "Adlon otelinde temiz bornoz istemi, 'yeni
ykanm ve tlenmi olsun' demi. 'Ben mikroplarn nasl izale edileceini
bilirim demi... Alaturka hela ile, alafranga helann bedenin
muhteviyatn darya atmas bakmndan mukayesesini yapm. Medeniyet
karsnda olan bir adam de-nizaltna biner mi? Batya dman bir adamn
Adlon Otelinde ne ii var? (...) Tabii efendim, corafya bilen adam,
kozmografya bilen adam. Kimya ile megul olmu. (...) Topografyay
biliyordu. "53 Cemal Kutay'n sylediklerine az da olsa kant
olabilecek; rnein Said-i Krdi'nin Almanya'ya gitti-ine; orada
"kalbini tedavi ettirdiine" ve Adlon Ote-li'nde kaldna ilikin bir
bilgi bulunmuyor. Cemal Kutay'n 'uak motoru' yks ise baka bir konu:
"Almanya'da kalbini tedavi ettirmi. (...) Uak motoru tetkik etmi.
Bunu anlatt. Ben kendisinden dinledim. Selanik'te daha Makedonya
Tahkikat Komisyonu gitmeden, mttefik devletlerinin uaklar varm.
Boao uaklar, 'Gidelim tetkik edelim' demi. Beraberinde Ali Fethi
Bey, Eyp Sabri Bey, kalkmlar uak tetkik etmeye gitmiler. Yani bir
adam ki diyor: 'imendiferlerimiz olacak, uaklarmz olacak.' Bunlar
syleyen bir 53 Agk., s.348-350 24
-
adamn medeniyet karsna kacan iddia et-mek?.."54 Cemal Kutay'dan
kant ya da belge beklemek ola-naksz. nk daha sonra greceimiz gibi,
Emirda'a gidip Said-i Krdi ile grtn, elini ptn ki-tabnda yazacak ve
yllar sonra Emirda'a gitmediini aklayacaktr. Tarihte gerekten var
olmu pilotlarn adlarn sralayp bir uak motoru yks yaratlm oluyor.
ahiner'in konutuu kiilerin anlarnda, efsa-neletirmek zere anlatlan
masalms olaylarda, Said-i Krdi'nin kendi anlatmlarnn hibir yerinde,
uak, denizalt szcklerine ve Cemal Kutay adna rastlanm-yor. Prof.
erif Mardin ise konuya bilimsel grnm vermeye abalar. Van kentinin o
dnemde (1894) kl-trel zenginliinin derinliini, reformculuun
(yeniliki-liin) ncs olduunu, bu zenginlikte Van Ermenileri-nin
paynn bulunduunu belirtir. Oysa Saidi Krdi, Van'da bilgili insan
bulunduu kansnda deildir: "Van'da mruf ulema bulunmadndan, Hasan
Paann daveti zerine Molla Said Van'a gitti. Van'da onbe sene
kalarak, airin irad iin aralarnda seyahatla tedris ve tederrs
vazifesiyle hayat geirdi. Vanda bulunduu mddet, vali ve me'murn ile
ihtilt ederek, bu asrda, yalnz eski tarzdaki lm-i Kelmn slm Dini
hakkndaki ek ve phelerin reddine kfi olmadna kanaat hasl etmi ve
fnunun tahsiline lzum grmtr." 54 Agk., s. 365. Sosyolog Prof. erif
Mardin tam tersini syleyerek, Said-i Krdi'nin yenilikiliine
gndermede bulunmu oluyor ve daha sonra stanbul'da bilimin
1870'lerden balayarak poplerlemesine deiniyor ve Said-i Kr-di'nin
bilimsel bilgisinin kaynan zenginletirerek ak-lyor: "1890'lara
gelindiinde Said Nursi' nin st dzey okullar iin hazrlanm olan
logoritma, telefon, kozmorafya, snai kimya, geometri, evrenin
olu-umu, inorganik kimya analizi, beslenme, zooteknoloji, doa
tarihi, fiziki antropoloji gibi ki-taplar inceleme imkanna
sahip.".55 Kitaplarda ve kitaplklarda bulunan tm basl malzemeyi
okuma imkanna sahip olmay, bilimsel bilgi-nin kayna olarak gsteren
Sosyolog Prof. erif Mardin, daha da bilimsel aklamalarda bulunur:
"Bunlarn yan sra Said Nursi, fizyoloji konusunda yazlm teknik
incelemelerden biri olan nsan'da, insan anatomisi konusunda verilen
bilgileri ya da Beer adl kitab okumu olabilir.(...) Atomlarn
Hareketlerinde Meydana Gelen Deiimlerin Kurallar balkl bir metine
de gz atm olabilir." Sosyolog Prof. erif Mardin, "olabilir" ve
"mmkn" szckleriyle Said-i Krdi'nin bilimsel bilgisini ge-niletmeye
kararldr: "Bu arada rnein Matbaa-y Amire tarafndan ba-slan
Meahiru'n-Nisa adl kitab bulmu olmas mmkndr" 55 erif Mardin, agk.,
124-5 26 Prof. erif Mardin, ngilizce olarak yaymlad ki-tabnda
zamann Van'daki Said-i Krdi'nin yenilikiliin kaynaklarn
zenginletirir: "Dnya tarihine ilikin eitli kitaplar da okumu
olabilir. Ahmed Rasim'in Araplarn Terakkiyat- Medeniyesi'nde yer
alan ve slamiyet'in gerileyi-ini aklayan tezleri izlemi olmas; nl
gazeteci Ahmed Midhat Efendi'nin Terakki'ye ilikin gr-lerine
bavurmu ya da ayn kiinin Draper'den yapt Niza- lm u Din evirisini
ya da materya-lizme kar 'Ben Kimim?' reddiyesini okumu olmas
mmkndr." Necmeddin ahiner ona 'matematik' ve erif Mardin de 'cebir'
kitab yazdrrken, Said-i Krdi yllar sonra yazdrd kitabnda yazma
bilmediini "burada yalnz, kimsesiz, garib, yarm mmi" diyerek
aklayacaktr. 56/57 Said-i Krdi'nin yar mmilii ballarnca da pek ok
kez onaylanmtr. Ancak, Sadk Albayrak'n aktar-masna gre o, 17
Terinievvel 1337 (1921) tarihli hal tercmesinde "Trk ve Krt
lisanlar ile tekellm ettiim gibi Arapa ve Farsa lisanlar ile okur
ve yazarm" diyecektir.58 Bu durumda Said-i Krdi'nin de kendi yar
mmilii konusunda kararsz olduu grlyor. 56 Lemalar, Redoks, s. 162.
57 Sadk Albayrak, Son Devrin slam Akademisi, s. 186. 58 Prof. Dr.
Neda Armaner konuya baka bir boyut ekliyor: "Eflatun ve bni Sina'nn
kltr tarihindeki nemli yerinden haberleri olmad iin, Sait Nursi'nin
ilimde Eflatun ile Sina'y getii iddia ediliyor. Dier taraftan da
risalelerin ilhamla yazld yolundaki ifadelerine halel gel mesin
diye olacak, yar mmi olduu hemen ileri srlyor (Barla haya t, s.35)
Bu kabil tezatlara pek ok rastlanacaktr." agk. s.4. 27 Fen
bilimlerinin tm
-
Said-i Krdi'ye fen bilimlerini okutup ezberletme abalarnn temel
nedeni, onun hayatn anlatt "Ta-riheyi Hayat" kitabndaki u blm
aklama zorun-luluu olabilir: "Bu kanaati hasl ettii o zamanda,
ulm-u msbete denilen btn fenleri tetebbua balayarak pek ksa bir
zamanda Tarih, Corafya, Riyaziyat, Jeoloji, Fi-zik, Kimya,
Astronomi, Felsefe gibi ilimlerin esasla-rn elde etmitir. Bu
ilimleri bir hocadan ders alarak deil, yalnz kendi mtalas sayesinde
hakkiyle anlamtr. Mesel; bir corafya muallimini, mbahese-ye
(konumaya) girimeden evvel, yirmi drt saat ierisinde eline geirdii
bir corafya kitabn hfzetmek (ezberlemek) suretiyle, ertesi gn Van
Valisi merhum Tahir Paann konanda onu ilzam eder. Ve yine ayn
surette bir muaraza neticesinde be gn zarfnda Kimya-y Gayr- Uzvyi
(inorganik Kimya) elde ederek, Kimya muallimiyle muarazaya giriir
ve onu da ilzam eder"59 Said-i Krdi'nin hayatn abartarak yazan
Prof. erif Mardin, Cemal Kutay ve Necmeddin ahiner, onun Van Valisi
kodral Tahir Paa'nn yannda grev aldn ve ona danmanlk yaptn
belirtiyorlar.60 ahiner danmanla yeni bir biim ekliyor ve onun
80-90 kitab ayda ezberden anlattn; Vali Tahir Paa'nn da onu kap
aralndan dinlemi oluyor.61 59 Tarihe-i Hayat, s.47. 60 ahiner,
agk., s.77 ve erif Mardin, agk., s. 127. 61 ahiner, agk., s. 81. 28
Yazarlara gre, 1894 yl Said-i Krdi iin renkli bir yldr. Van'dan ne
zaman ve niin ayrld belirtilmez. Kendisi "Bitlis Valisi mer Paa
bana kkn, bin altn para ve kzn vermek istedi. Ben yine bu keyfimi
(giyimimi) onlara deimedim" diyerek kendine zg gi-yimini ne karr.62
21-22 yandaki Said-i Krdi, yaz aylarn Basit, Ferrain, Beyt -ebap
yaylalarnda geirir. Airetler arasnda arabuluculuk yapar. Bu arada
bir keramet daha gsterir. Miram Aireti Reisi Mustafa Paa tvbesini
bozduundan onun Cizre'ye ulaamayacan syler ve adam yolda lr. 1895
yl, Said-i Krdi stne siyasal yorumlar ya-zlan bir yl oldu.
Yazarlara gre, ngiliz Koloniler Ba-kan slam' kk dren aklamalarda
bulunmu, Said-i Krdi bunu gazetelerde okumutu. Said-i Kr-di'de slam
iin savama (cihad) dncesi bu yzden olumu ve ngiliz bakana sert bir
yant vermiti.63 Ba-kann aklamas ve onun nerede, nasl yantland ise
belirtilmiyor. Yaamnn bu blm pek karmak grnmektedir. Yazanlarna gre
Said-i Krdi, 1894-1895 arasnda Van'da grnyor. Daha sonra Van'dan
ayrlyor. Oysa Said-i Krdi'nin kendisi, "Hasan Paann daveti zerine
Molla Said Van'a gitti. Van'da onbe sene kalarak, airin irad iin
aralarnda seyahatle tedris ve tederrs vazifesiyle hayat geirdi"
diyor. 62 ahiner, agk., s. 82. 63 ahiner, agk., s. 72; erif Mardin,
agk., s. 128. 29 Abdlhamit'e danmanlk ahiner, 1895-1899 arasn
yazmam; ama Prof. erif Mardin, Cemal Kutay'dan yararlanarak
ayrntlar verir. 1896'da Ermeni Ayaklanmas yaanr. Said-i Krdi de
Krdistan'da reform ister. Bu dnem iin onun yaam yksne ilgin katklar
yaplr: 1897'de sarayn gvenilir danmanlarndan Zor (Dir Zor/Suriye)
Kaymakam Yahya Nzhet Paa, Said-i Krdi'nin ngiliz Bakan'a yantn
duymu oluyor. Paa, Said-i Krdi'yi bir "tavsiye mektubu" ile Padiah
Abdlhamid'in Kuubas Mustafa Bey'e gndermi oluyor. Cemal Kutay yky
zenginletirmede kararldr. Ona gre Abdlhamid hkmetle yrtemedii baz
zel (gizli de olabilir) ilerini danmanlarna grdrr. Said-i Krdi de
padiaha danman olmu oluyor. Danmanlk sresince (1,5 yl) Kuuba
Mustafa Bey'in konanda yaam ve Mustafa Bey'in olu Eref o sralar Jn
Trkler ile iliki iinde olmu ve Said-i Krdi de onunla arkadalk kurmu
oluyor. Prof. erif Mardin, Cemal Kutay'n bu yazdklarn ciddiye
alarak ve hibir kant aramadan kitabna gei-riyor; ama Cemal Kutay'n
1979'da byle bir yk yazmasnn nedeni yllar sonra anlalacaktr. Cemal
Kutay'n yazdklar bir yana braklrsa sos-yolog Prof. erif Mardin'in
Said-i Krdi'yi padiaha "danman" olarak yazmasnn nedenini imdilik
bile-miyoruz. Saray evresinden kiiler, o dnemle ilgili ki-taplar
yazdlar. Bunlarn hibirinde danmanlar ara- 30 snda Said-i Krdi'den
sz edilmiyor. Geri II. Abdl-hamit, o dnemde saltanatn srdrmek iin
geni bir espiyonaj-muhbirlik a kurmutu, ama Said-i Krdi'nin bu zel
ilerde altn gsterir bir kaynak yok. ocukluu da iinde olmak zere
yaam stne pek ok ayrnty yazdran Said-i Krdi de bu danmanlk iinden,
Kuuba Mustafa Bey'den, Sencer Ereften sz etmiyor.
-
Yukarda sz edilen yky, belge ve kant sor-gulanmas yapmadan
kitabna olduu gibi ald grlen Prof. erif Mardin'e gre Said-i Krdi,
1899'da s-tanbul'dan Van'a dnmtr.64 Bu arada Kuuba Mustafa Bey de
Hicaz vilayetine srgn edilir. Eref Sencer ise Taif kalesinde
srgndedir.65 Van'a dnen Said-i Krdi, kalede dolarken metre
ykseklikten aa der. Dt yer, bir maa-rann ndr."Maara" simgesinin
derin anlamn din bilimcilere brakyoruz. Said-i Krdi ise bu olay
sonraki yllarda "srf bir hfz- ilahi, harika bir imdad- gaybi
telakki ettik" yani yalnzca Allah'n saknmas, ok gzel bir 'gaybn'
yar-dm olarak deerlendirdik, diye aklar.66 ok daha uzun yllar sonra
okullar hakknda olumsuz yorumlar yaplan ardl da, "nzivaya ekilirim"
diyerek maara simgesini anlamlandrmtr. 64 erif Mardin, agk., s. 129
65 P. Stoddard, Tekilat- Mahsusa, s. 134. 66 ahiner, agk., s. 86 ve
Sikke-i Tasdik-i Gaybi, Redoks, s. 126. 31 Bilinmeyen ya da
yazlmayan yllar 1899-1907 arasndaki yaklak 8 ylda neler oldu-unu ne
Said-i Krdi'nin Tarihe-i Hayat kitabnda, ne de onun hayatn en kk
ayrntlarna dek yazma id-dialarndaki ahiner'in ve Prof. erif
Mardin'in kitapla-rnda buluyoruz. Doumundan sonraki 15 yln
incelik-leri yazlrken, 26-34 ya arasnda geen 8 yl iin tek satr, tek
szck bulunmuyor. Yaklamndan Krt milliyetisi olduu anlalan Rohat
ise, Said-i Krdi'yi Krt milli hareketi iinde de-erlendiren satrlar
yazar. Ona gre Said-i Krdi, Krt klyla; boynunda drbn, belinde
tabanca ve kama, ayaklarnda lapin ve banda pou ile 1907'de
stanbul'a gelir. Mollalk giysilerini altn ve kz karlnda bile
de-itirmemi olan Said-i Krdi, yeni klyla boynunda drbnle fotoraf
ektirir. Krt airet reisleri tarzndaki bu giyimini stanbul'un teslim
dnemi olan 1919-1920 arasnda ekilen fotoraflarda da gryoruz Said-i
Krdi, ekerci Han'da bir oda tutar ve kapsna "Burada her mkil
hallolunur. Her meseleye cevap verilir. Fakat sual sorulmaz" yazl
bir levha asar. Her soruyu yantlayabileceim ise, "Sorularn n-ceden
malum olduunu ve bir gece nce btn kitaplar okuduunu" belirterek
aklar.67 Krt milliyetisi Malmisanij ve Rohat, ii daha da ileri gtrr
ve onun "Sait" imzal bir dilekeyi II. Ab-dlhamit'e vererek, "Krte
eitim" yaplacak okullar almasn istediini yazarlar. 67 ahiner, agk.,
s. 91 ve erif Mardin, agk., s. 130. 32 Necmeddin ahiner, erif
Mardin ve Cemal Kutay, onun 1897'de padiaha danmanlk yaptn ileri
srmekteydiler. Hatta Yahya Nzhet Paa'dan kendisini saraya tavsiye
eden bir mektup da getirmiti. Prof. erif Mardin, bu bilgileri Cemal
Kutay'dan alm. Cemal Kutay ise "Eref Bey'in bana anlattna gre" ya
da "Bedizzaman Saidi Nursi ile grme-mizde" gibi kaynaklar
gsteriyor. Grmelerde "ya-nnda pek kimseyi brakmad" diye de yazyor.
O "pek kimse"lerin adlarn da bildirmiyor. Cemal Kutay'n tan Eref
Sencer de imdi yaamda olmadndan gerek tank kalmam oluyor. Zaten
yllar sonra Cemal Kutay, tm yazdklarn yalanlayacaktr. Bu konuya
tekrar dneceiz. Krt yazarlara gre Krdistan'la ilgili isteklerde
bu-lunmak zere yola kan Said-i Krdi, II. Abdlha-mit'ten Van'da bir
niversite kurulmasn istemi oluyor. Trk taraflarna greyse, Van'da
din ile fenni bir-letirerek bir "Dar'l-Fnun" kurulmasn istemi
oluyor. Her iki taraf da, onun II. Abdlhamit gibi sert bir
Padiah'la tartma yrekliliini gsterdiinde birleiyor. Aldatmaca
ahiner, "Bilinmeyen Taraflariyle Bedizzaman Said-i Nursi"
Geniletilmi 12.basm, 1996 da dileke iini aklar: "Dou Anadolu'da
halkn perian, fakir ve cahil olduunu bizzat gren ve havalinin bu
durumdan 33 kurtulmasn istemek iin stanbul'a kadar gelen
Bedizzaman, Sultan Abdlhamit Han'a bir dileke ile mracaat eder."68
Bu yazarlara gre Padiah, Said-i Krdi'nin dilek-esine sert bir tepki
gsterir ve onun Topta Akl Has-tanesi'ne kapatlmasn emreder. Daha
nceki yllarda bir gnde 89-90 kitab ezberden okuduu ileri srlm olan
Said-i Krdi, hastanedeyken anatomi kitabn ezberler ve doktorlar
artr. Yllar sonra yazdraca Tarihe-i Hayat kitabnda, doktorlarn
"Sait bizden de aklldr" ya da "Eer Bedizzaman'da zerre kadar
mecnunluk eseri varsa, dnyada akll adam yoktur" diyen bir rapor
dzenleyerek taburcu ettiklerini belirtecektir.69 Ne ki, bu raporun
ne kopyas ne de kayna kitaplarda yer alacaktr.
-
Rohat'a gre Said-i Krdi bir komploya kurban olmutur: "Said-i
Krdi, 1908 ylnda stanbul'a giderek Sultan Abdlhamid'e bir dileke
halinde Krdis-tan'daki eitim sisteminin Krt halknn
gereksi-nimlerine yant vermediini ve Krdistan'n ayr yresinde baz
eitim kurumlarnn almas gereini iletmi, bu cesaretli kndan phelenen
saray evreleri onu tutuklayp Topta T-marhanesi'ne sevk
etmilerdir."70 Prof. erif Mardin ise, onun Halife Sultan
Abdl-hamid'e kar cesurca davrandn ve Krdistan'da ye- 68 ahiner,
agk., s. 95. 69 Cemal Kutay, Bedizzaman Said Nursi, s. 217. 70
Rohat, Unutulmuluun Bir yks: Said-i Krdi, s. 36. 34 ni okullar ve
Kahire'deki el-Ezher'e benzer bir nivesi-te'nin Van'da kurulmasn
talep eden bir dileke verdi-ini; Sultan'n da onu Topta Akl
Hastanesi'ne yolla-dn yazar. ahiner, dilekenin asldr diyerek, 19
Kasm 1908 tarihli, yani II. Merutiyet'ten 4 ay sonra "Molla Saidi
Mehur" imzasyla ark ve Krdistan gazetesinde ya-ynlanm olan "Krtler
yine muhta" balkl yazy kant olarak gsteriyor.71 Ancak bu yaz bir
dileke deildir.72 te yandan ayn ahiner, onun Temmuz 1908
ihtilalinden hemen nce Selanik'te hrriyet sylevi verdiini
yazmaktadr. Cemal Kutay da bu nutkun ihti-lalden gn sonraya ait
olduunu u satrlarla aklar: "Ben de, tesadflerle ve arivimdeki
belgelerle karlatktan sonra bu arzuyu duydum. Daha 1908'de, kinci
merutiyetin ilannn NC GNNDE prensiplerini, Selanik Hrriyet
mey-dannda ilan etmi. ...bir Hrriyet nizamndan beklenen nimetleri
bylesine ifade eden birisi km mdr?" 73/74 ounlukla olduu gibi,
Cemal Kutay, szn ettii ariv belgesinin ne kendisini, ne de kaynan
be-lirtecektir. Padiah'a kar kahramanca davranmak, yllar iinde
yceltilir. rnein, Nurculardan bir blm 1987'de ana rgtten kopar,
bunlardan Gneydou 71 ahiner, agk., s. 96. 72 Rohat, agk., s. 37. 73
Cemal Kutay, Tarih Sohbetleri, s. 207-8. 74 Byk harfler C. Kutay'a
aittir. 35 Anadolu kkenli olanlar bir dergi karrlar. Bu dergi
Said-i Krdi'nin Krt davasna slami hareket yolunda sahip ktn
kantlamak iin onun yaamn yaymlar. Dava dergisini karanlara gre
Topta Akl Hastanesi' maceras bir baka biimde gereklemitir.
Bedizzaman'n yle basite, bir anatomi kitab ezberlemekle iin iinden
syrlmasyla yetinmeyen Davaclar, bu iin kahramanlk dzeyine
ykseltirler. Dergide, "Devr-i stibdatta Tmarhaneden Sonra
Tev-kifhanede ken Zaptiye Nazr (ileri Bakan) efik Paa le
Muhaveremdir" bal ve "Bedizzaman Molla Said el-Krdi" imzasyla
yaynlanan belge, gerein bir baka yz gsterir. Zaptiye Nazr efik Paa,
Molla Said-i Krdi'ye Padiah'n selamn getirir ve hatta kendisine bin
kuru da maa balandn bildirir. stelik bu maa daha sonra yirmi-otuz
liraya ykseltilecektir. efik Paa bir baka mjde daha verir: "Senin
Krdistan'da ner-i maarif (Eitim-retimi yaygnlatrma) olan maksadn
Meclis-i Vkela' da (Bakanlar Kurulu'nda) der'dest-i tezekkrdr (Ele
alnp grlmektedir.)" Molla Said-i Krdi elbette bu rvete kanmayacak
ve "Ben hr yaamm. Hrriyet-i mutlakann meydan olan Krdistan dalarnda
bymm. Bana hiddet fayda vermez, nafile yorulmaynz. Beni nefy edin,
Fizan olsun, Yemen olsun razym" diyerek cesaretini gsterecektir. 36
Buradan da anlalaca zere nl tarihi, sosyolog ve yazarlar, ona kitap
ezberlettikten sonra doktorlarn akln artp akl hastanesinden taburcu
ederlerken, Molla Said-i Krdi'ye sahip kan Dava dergisi onu akl
hastanesinden nezarethaneye gtrr ve yeni bir kahramanlk sonucu
itibarn iade eder. Kahramanlk ve dehal birletiren bu anlatmlar
giderek efsaneleerek 2000'li yllarda da yaynlanr. 37 Ruh hastal ve
mektup Bu efsaneyi ykan ise ahiner'in kendisi oldu. Pa-diah II.
Abdlhamit Said-i Krdi'yi cezalandrmam, tam tersine, ona yardmc
olmutur.
-
Oysa Necmeddin ahiner, 'Bilinmeyen Taraflariy-le, B. Said Nursi'
adl kitabnda, "Babakanlk Arivi, Yldz Evrak" iinden ald bir belgeden
alntlar yapar ve belgenin eski yazl aslndan bir paray da kitabna
alr. Yazar, bu belgeyi sunarken, "1907 sonbaharnda stanbul'a gelen
Bedizzaman'n bu geliini Bitlis Valisi Tahir Paa, Sultan Abdlhamid
Han'a yazd 3. Terinisani. 1323 tarihli mektubunda yle
anlatmak-tadr" der. Bitlis valisinin Said-i Krdi'nin hastalyla
ilgili olarak saraya yazd mektup yledir: "Maruz-u akeranemdir:
Krdistan ulemas beyninde harika-i zeka ile mtehir, Molla Said
Efendi muhtac- tedavi olduundan, efkat ve merhamet-i Hazret-i
Hila-fetpenahiye iltica ederek bu kerre ol canib-i aliye azimet
eylemitir. Mumaileyh, bu havalide ilimce umumun merci-i hall-i
mkilat olduu halde, yine kendisini talebeden sayarak kyafetini
deitirmeye imdiye kadar muvafakat etmemitir. Kendisi Velinimet-i
Azam Hazretlerine hakikaten sadk ve halis duac olmakla beraber,
ftraten edip ve kanaatkar sadk ve fikr-i arekanemce imdiye kadar 38
Dersaadet'e gitmek bahtiyarlna nail olan Krt ulemas iinde gerek
ahlak- hasenece, gerek Zat- Hazret-im Hilafetpenahiye sadakat ve
ubudiyete en ziyade ayan- aqtfet bir zat- diyanetiar olmasna
nazaran, mumaileyhin emr-i tedavi hususunda maz-har- teshilat ve
nail-i iltifat- mahsusa olmas umum Krdistan talebesi hakknda
ilelebet unutulmaz bir insaniyet-i ail'1-al-i Hazret-i Padiah
telakki olunacann arzna cr'et klnd. Bu babda ve herhalde emr
ferman, Hazret-i Men Lehl Emrindir. 3 Terinisani 1323 Bitlis Valisi
Tahir"75 Mektubu Osmanl jargonundan Trkeye aktara-lm: "Dileklerim
Krdistan alimleri arasnda stn zekas ile tan-nan Molla Said Efendi
hasta olduundan, Padi-ahn merhametine ve ilgisine snarak bu defa
Padiaha bavurmak istemitir. Ad geen bu evrede ilimce herkesin
sorunlarnn zm iin bavurulacak bir kimse olduu halde, yine de
kendisini renci sayarak giysilerini deitirmeyi imdiye kadar kabul
etmemitir. Kendisi Padiaha gerekten bal ve iten duac olmakla
beraber; yaradltan terbiyeli, az eyle yetinen, klelik derecesinde
ballk gsteren; tm inancmla o, imdiye kadar stanbul 75 ahiner, agk.,
s. 90. 39 (Dersaadet)'a gitme mutluluuna erien Krt alimleri iinde
gerek iyi ahlak gerek Padiaha iten ball, kulluu iyilikseverlie
yakan dindarl ile bilinen bir kiidir. Ad geenin tedavi istei
konusunda gstereceiniz yakn ilgiye kavumas, btn Kr-distan rencileri
arasnda Padiahn yce kiilii ile ilgili, sonsuza dek unutulmaz anlayn
olumasn salayacaktr dncesi ile makamnza sunulmasna cesaret
edilmitir Bu durumda ferman Padiahndr. 3 Kasm 1907 Bitlis Valisi
Tahir" ahiner, Tahir Paa'nn bu mektubu nasl gnder-diini
belirtmiyor. Ancak mektubun daha giriinden de anlalaca gibi, mektup
"Molla Sait Efendi'yi saraya sunuyor. stanbul'a gidi amacnn, Molla
Sait Efen-di'nin Tarihe-i Hayat ve teki kitaplarnda anlatmlarna
dayanarak, onu kahramanlk dzeyine ykseltilmesinin yannda, pek az
bulunan belgelerden, belki de en nemlisi olan bu mektuba
deinilmemesi ve bir yorum yaplmamas ilgintir. Mektupta yer alan ve
alt izilmi olanlarn, yaa-mnn tarihsel dizini iindeki yerlerine
oturtulmas du-rumunda, baz abartmal anlatmlarla geitirilen salkla
ilgili olgular, az da olsa akla kavuabilir. Tahir Paa'nn saraya
yazd mektupta z olarak unlar an-latlyor: Molla Sait Efendi Krdistan
ulemasndandr. Molla Sait Efendi hastadr tedavi edilmelidir. 40
Hasta olan Molla Sait Efendi, Halife Sultan'n se-vecenliine ve acma
duygularna emanet edilmek-tedir. Molla Sait Efendi, Padiah II.
Abdlhamit Han'a sadktr. Bu nedenlerle, Molla Sait Efendi'nin tedavi
mas-raflarnn karlanmas Krdistan talebelerinde, pa-diahn insancllna
ilikin unutulmaz bir etki ya-ratacaktr. Padiah II. Abdlhamit Han'a
" ltimatom" vererek iyi bir reformcu, kahraman bir Krt milliyetisi,
bir deha olduu gibi iddialar bir yana brakrsak, sonuta olanlar
yalndr: Padiah, Molla Said Efendi'yi tedavi olsun diye skdar Ruh
Sal hastanesine yollam. Yani Tahir Paa'nn dileini yerine getirmi,
"Sadk bir kuluna" yardm etmi.
-
Onun yaamn yazanlar, bu hastaln nasl bir hastalk olduunu
soruturacak yerde, onun anatomi kitabn ezberden bildiini ne srerek
hastal unutu-yorlar. Hastaln hakkn temsil eden ballar da vardr.
Fethullah Glen "hastalk" yerine, akl ve inan karkl anlamnda
"vesvese" ve sonucunda "hafakan" demektedir: "nk inanm bir insan,
delalete srklenince yaamas mmkn deildir. Daha pek oklar da bu
durumdadr. (Cahit Stk) Taranc, Orhan Veli o hezeyanlar imekle
bertaraf etmeye alm- 41 lardr. Onlar kasp kavuran imanszlk,
inanszlk olmutur. stad Bedizzaman da bunlar grm (yaam), hissetmi ve
eserlerini yle yazmtr. Zira bakasndan duymak hibir zaman gzle grmek
gibi olmaz. (..) mam Gazali de, stad Hazretleri (Bedizzaman) de,
byle ruh haletleri geirmiler. Fakat hallerini gizlemiler."76/77 Krt
milliyetiliini ne karmak isteyenlerse, yaygn olarak satta bulunan
bir kitaptaki mektubu grmezden gelerek, "Molla Sait Efendi"yi,
Krdistan Azmi Kavi rgtnn kararyla padiaha gnderiyorlar ve "Krdistan
ltimatomu" verdiriyorlar.78 Daha sonra grlecei gibi, pek ok nl ke
yazar da bu ltima-tom ve hastanede mucize yaratma olayn gerekmi
gibi yazacaklardr. Bu yazarlar, Sosyolog Prof. erif Mardin dhil,
1899-1907 arasndaki sekiz yl nasl grmemilerse, mektubu da yle
grmemi olabilirler. Uydurmalarn temel kaynan hibir irdelemeye,
kukuya yer vermeksizin yazmalarnn bir nedeni de, Said-i Krdi'yi
ycelterek Trkiye Cumhuriyeti'ne rtl, ekingen muhalefet etmektir.
kinci nedeni ise Said-i Krdi'nin yazdrd her satr, batan doru bilip,
bir bakma kutsallatrarak dokunulmaz olarak kabullen-mektir. Bu iki
nedendir ki, tarihsel olaylardan birer para gerek alnarak Said-i
Krdi'nin yaam yksne 76 F. Glen, agk., s. 67-8. 77 Fethullah Glen,
Taranc ve Orhan Veli'nin imanszlk, inanszlk zelliklerine bir kant
gstermiyor. 78 Rohat, agk., 36-40 42 yerletirilerek, yars doru,
yars tutarsz bilgilerle, zellikle genlerin zihinlerine deimez
yanlglar yer-letirmek gibi bir ama gdld grlyor. Oysa Hanedan'n
yardm olsun diye akl hastanesine gnderdii Said-i Krdi, salk
bozukluu gereini yllar sonra dikte ettii kitabnda tersine evirmi ve
bu tersine anlatm yukarda sz edilen tm yanltmaclara da kaynaklk
etmitir: "Evet Said Nurs stanbul'a, rezr vilayat- arkyenin
maarifsizlikle ldrlmek istenilen Yldz siyasetlerine istikamet
vermek azmiyle gelmiti. Daha stanbul'a gelmeden Van'dan,
Bitlis'ten, Mardin'den defaatla nefyolmasmdan stanbul'a gelmesiyle
beraber Merhum Sultan Abdlhamid tarafndan suret-i ciddiyede
tarassud altna ald-rld. Birka kerre tevkif edildi. Nihayet bir gn
geldi, Said Nurs'yi skdar'a Topta'na yollad-lar. nki hapishanede
ikaz edilecek kimseler bulunmak muhtemeldi. Tmarhaneden ikide bir
kartlyor; maa, rtbe tebir ediliyor. Hazret-i Said: 'Ben
memleketimde mekteb-medrese atrmak zere geldim, baka bir dileim
yoktur. Bunu isterim, baka bir ey istemem' diyordu... Tabir-i herle
Bedizzaman iki ey istiyordu: Vilayat- arkyenin (Dou illerinin) her
tarafnda din mektebler, medreseler atrmak istiyor ve baka bir ey
almamak istiyordu..."79 Osmanl Devleti dneminde ne zaman nerede, ne
79 Divan- Harb-i rf, Redoks, s. 6. 43 iin tevkif edildii, yarglanp
yarglanmad bilgisine yer vermeyenlerin anatomi kitaplar ezberlettii
Said-i Krdi hakknda, dnemin en nemli tanna bavurmak gerekiyor.
Vahdettin'in eyhlislam Mustafa Sabri Efendi, Damat Ferit
hkmetlerinde bakan olarak grev alm ve yurtdna giden Damat Ferit'e
vekillik etmitir. "Krd Sait'in Mezhebi Hakknda Reddiye Armaan" adl
kitab srgnde olduu Kahire'deki El-Ezher niversitesindeyken yazar.
Said-i Krdi'nin yaamn aratranlarca ve Nurculuk stne ve onun yaamnn
derinlikleri stne bilimsel kitap yazan ABD'de nlenmi Prof. erif
Mardin'in nedense grmezden geldikleri Mustafa Sabri Efendi,
1950'lerin balarnda kaleme ald satrlarda, Saidi Krdi'yi kyasya
eletirir: "Saidi Krdi meselesini tetkik ederken balca iki nokta
zerinde durmak icabeder. Birincisi; mridlerinin Saidi i'zam edeceiz
(ululatracaz) diye kfre kadar varan szleridir. kincisi ise;
Sa-it'in izhar keramet etmesi ve sureyi Nur'un (Nur Suresinin) asl
muhatabnn kendisi olduu hak-kndaki zu'mu batl (bo inanc).. Belki de
bu szleri ifalat eytaniyyeyi (eytani ifali), ilhamat hakikiye
(Allahn ilham) zannedecek kadar
-
ihtiyar ve mau (kark) olmasndandr. (..) Krt Cemaatinde afii
mezhepli, naki tarikatl, okur fakat yazmaz, imla bilmez, seksen
sene, iinde yaad millet olan Trk'n lisanna hakkyla vakf olamam,
felaketten felkete srklenmi, bir hapisaneden dierine srlm ve 44
bugn seksen yan gemi bir ihtiyar adamdr..." Mustafa Sabri Efendi,
dinsel boyuta da deinirken, Said-i Krdi'yi siyaseten de "tehlikeli"
bir kii olarak deerlendirir. "Kendini Kuran aziymann mdafii gibi
gsteren Sait, bizzat kendisi Kuran azimyana muhalefet etmektedir.
Gayb (grnmez eyleri/bilinmezleri) yalnz Allah'n bileceini, Kuran
Keriymi ka kere tekrar etmi olmasna ramen Sait, Hazreti Ali'nin
Celcelutiyye kasidesinde risalei Nur ve Sira-cnnur'un getiini, bunu
kefettiine bizi inandrmak ister. (kinci ua, s.53) Risaleleri yazl
da pek acayiptir. Bilmem kanc Lem'ann kanc uasnn u meyvesi, zhre
yldzndan gelmi beinci noktas olarak yazlyor. Sonra bunlar birleerek
Kuran czlerine imtisal (benzetme) derecesine, Lemaat (Parltlar),
uaat (nlar, klar), Mektubat (yazlar) vs. olacakm. Szleri de 'Szcat'
olmasa bari. Damarnda bir damla Trk kan olan her msl-mana, bu adamn
Mason ve Komnist kadar teh-likeli olduunu ehemmiyetle hatrlatrm."80
Bu satrlardaki dinsel yorumlan bir yana brakrsak, Said-i Krdi'nin
80 kitab gnde, anatomiyi bir gecede hangi dilde okuyup ezberledii
merak konusu olmaldr. 80 Abdullah Manaz, Siyasal slamclk, s. 352.
45 5 ay iinde ihtilalcilikten muhalefet gei Ona ezberlettikleri
anatomi kitabnn hangi dilde yaynlanm olduuna da deinmeyenler,
yalnzca birka ay sonra, onu Selanik'te, II. Abdlhamit'e kar
ayaklananlarn saflarna katyorlar. erif Mardin ngilizce yazd ve daha
sonra Trk-e'de yaynlanan kitabnda, onun Selanik'te ortaya ktn ve
ihtilali ven bir konuma yaptn ileri s-ryor. Krt zerkileriyle de
dost olduunu ekliyor.81 Prof. erif Mardin, "Krt zerkileriyle
yaknla-ma"dan sz ederken, bir kaynak gstermedii gibi, bu zerkilerin
kimlerden olutuunu da belirtmiyor. Buna karlk M. kr Haniolu,
"Doktor Abdul-lah Cevdet ve Dnemi" adl kitabnda, "Bedizzaman
Krdi'nin Nutuklar, Ktbhane-i - tihad, 1324 (1908)" ve "Krdler Yine
Muhtacdr, ark ve Krdistan, 19 Terin-i sani 1908, 25 evval 1326" yi
kaynak gstererek Said-i Krdi'nin Krt rgtleriyle ilikisini aktaryor:
"Abdullah Cevdet, Msr'dan tekrar stanbul'a dnd srada yaklak iki
sene nce (1908) fa-aliyete geen Osmanl Krd Teavvn ve Terakki Kulb
evresinde bir Krt ulusuluk hareketi balamt. A. Cevdet de bu
harekete daha Msr'da iken Said-i Krdi'nin merutiyet dolaysyla
verdii hutbeleri tihad Matbaasnn stanbul'daki ubesinde bastrarak
katlmt. Geri, Krdi'nin stanbul'daki Krtlere verdii tlerde, Trklerin
Krtlerin akl, onlarn da Trklerin 81 erif Mardin, agk., s.137. 46
kuvveti olduklar, bunun iin birlik dnda baka yollarn dnlmemesi
eklinde ifadeler gze arpmaktadr". M. kr Haniolu, satrlarn sonrasnda
Said-i Krdi'nin Krt milliyetiliiyle ilikisini yorumluyor: "Ancak
onun Krdistan ulema ve eyhlerine ver dii tler ve (Prens) Sabahattin
Bey'in adem-i merkeziyet dncesine yapt vgler aa vu rulmayan etnik
bir boyutu gstermektedir. Ayrca, siyasal ve felsefi adan Abdullah
Cev det'in uyumasnn imknsz olduu Said-i Krdi gibi bir kiiye yardmc
olmasnn tek nedeni de bu boyut olarak ortaya kmaktadr." Daha sonra
Volkan gazetesi ve 31 Mart kalkmas, Krt Teali Cemiyeti, Teali-i
slam Cemiyeti v.b rgt lerle ilikilerinde de grlecei gibi, Said-i
Krdi'nin tutumu onun ballarn ve Krt etnik ayrlklar hep artacak,
asla bir ortak noktaya gelemeyeceklerdir. Bunun nedenini Said-i
Krdi'nin ya karmak yaa
-
mnda ya da bilinmek istenmeyen baka tr ilikilerin de aramak
gerekir. , Etnikiler ve ballarn bu ynleri grmezlikten gelmelerini
onlarn amalar asndan ve "Molla Said-i el-Krdi"yi yceltme abalar
izgisinden deerlendi-rilmesini olaan karlamak gerekir. Naci Kutlay
ise, Malmisanij ve Mahmud Lewen-di'den alnt yaparak, onun "ark ve
Krdistan" gaze-tesinde "Bedi z-Zaman Said-i Krdi" imzasyla Krtlere
ilikin yazlar yazdn belirtiyor.82 82 "Malmisanij, Mahmud Lewendi,
Li Kurdistana Bahur u li Trkiye, Rojna megeriya Krdi 1908-1981" den
Naci Kutlay, Krt Kimliinin 47 htilalden ve hrriyetten yana olduu
ileri srlen Said-i Krdi, 1908 ihtilalinin stnden daha birka ay
gemeden muhalefeti rgtleyen ttihad- Muhammedi Frkas'nn kurucular
Sheyl Paa, Mehmet Sadk, Ferik Rza Paa, Dervi Vahdeti ve arkadalarnn
arasnda yer ald. Bu frkann ynetim yeri 'Volkan' gazetesinin
binasdr.83 erif Mardin, frkann amacnn "eriat parlamenter yasama
faaliyetlerinin kayna haline getirmekti" diyerek akladktan sonra,
"gnmz ran slam Halk devrimini artrr" gibi ilgin bir yorum
ekliyor.84 24 ubat 1324 / 9 Mart 1909 tarihli ve 68 Numara'l Volkan
gazetesinde, "Ey mmet-i Muhammedi Me'yus Olmaynz!" balkl bayazda,
cemiyetin mahalde tesis edildii ve Msr zabitlerinin de cemiyete
dahil olduklar belirtildikten sonra Said-i Krd'nin yelii de u
szlerle aklanr: "Krd ulemsndan mehur 'Bedzzaman Molla Said-i Krd
ibni Mirza' hazretleri bu cemiyette bu-lunmakla mbhdir. u bir ay
zarfnda btn vilyt ile muhaberemiz iyi bir ehemmiyeti haizdir." Bu
aklamada Said-i Krd, Krd Vilayeti temsilcisi gibi sunulmaktadr. Ayn
gazetede, kurucular "cemiyet hakknda fevkalade mzakerede bulunmak"
zere arlrlar. "Bedizzaman Said-i Krdi ibni Mirza Efendi Hazretleri"
de arllar arasndadr. Anlalan Said-i Krdi frkann on bir st
yneticisinden biridir. Gelime Sreci, s. 94. 83 erif Mardin, agk.,
s.138 ve ahiner, agk., s. 127. 84 erif Mardin, agk., s.139. 48
Said-i Krdi'nin ilk yazs 26 ubat 1324/11 Mart 1909 tarihli
Volkan'da yaynlanr. Bu yaz, "Bu cmle-lerimin mabeynini rabt edecek
(arasn birletirecek) olan mukaddimat (ilk szleri) Trke bilmediim
iin mtailinin (okuyucunun) fikirlerine havale ediyorum" cmlesiyle
sona erer. Said-i Krdi'nin Volkan yazlarnda sz uzadka uzamakta,
anlam kargaalnda ak fikirler grlme-mekte, aka taraf olmaktan
kanlmakta, ortadan t verilmekte, cemiyetin fikirlerine yaknlk
gstermek iin "Yaasn eriat- garra" szyle yetinilmektedir. Belki de
hem ierde hem darda olmak gibi bir amala byle yazlmt bu yazlar.
ttihad- Muhammedi Cemiyeti Nizamnamesi 3 Mart 1325/16 Mart 1909, 75
Numara'l Volkan'da yaynlanr. Madde-1'de "Cemiyetin reisi Hazret-i
Mu-hammed Mustafa (s.a.v.)dir" denilerek peygamberin ad siyasi
partiye katlmakta ve "ttihad- Muhammedi Cemiyeti Dersaadet Merkezi
Meclis-i dare Azalar" bal altnda 25 kiinin ad verilmektedir.
Listenin 8. srasnda "Bedizzaman Said:i Krdi ibni Mirza" ad yer alr.
Partinin yapsna ve balantlarna k olmas iin listenin tmn
sergilemekte yarar var: "l.Sadetl siyadetl Sehl FazI Paa
hazretleri, 2.eyh Feyzullah Efendizade readetl Mehmed Sadk Efendi
hazretleri, 3.Bayezid dersiamlarndan faziletl Mehmed Emin Hayreti
Efendi, 4.bnnnafi' Ahmed Esad Efendi, 49 5.eyh el-Hac Mehmed Emin
Efendi, 6.Karagmrk Cami-i erifi ikinci imam Nevehirli Hafz Mehmed
Sabri Efendi, 7.Bandrma naibi Ethem Efendi, 8.Bedizzaman Said-i
Krdi ibni Mirza, 9.Hrka-i Saadet-i hazret-i Nebevi kethdas at-fetl
Hac Hayri Beyefendi, 10.Evkaf- Hmayun ser veznedar saadetl Raid
Efendi, 11.Debre-i Bala redif kumandanlndan mnfasl Ferik Rza Paa,
12.Volkan muharrirlerinden Faruki mer evki Efendi, 13.Tarikat-
Halvetiyyeden eyh Seyyid Mslim Penah Efendi, 14.Binba Refik
Beyefendi, 15.Kadiri eyhi readetl Veli Mehmed Efgani Efen- di,
-
16.Muciz dersiamlarndan faziletl Ahmed Nazif Efendi,
17.Feriklikten mtekaid Hac zzet Paa, 18.Sivas vilayeti nakibl eraf
kaymakam Seyyid Abdullah el-Haimi el-Makki Efendi hazretleri,
19.Me'murinden hsan Bey, 20.Me'murinden Hayri Bey, 21.Fatih
dersiamlarndan Divriki Kadzade faziletl Abdullah Ziyaddin Efendi,
22.eyh Yunus Dergah postniini eyh Ali Efendi, 23.Beylerbeyi Cami-i
erifi vaizi Hac Kazm Efendi, 50 24.Mderrisinden Tevfik Efendi,
25.Volkan muharriri Dervi Vahdeti" Said-i Krdi, 5 Mart 1325/18 Mart
1909 Numa-ra:77'de "Milletin kalb hastal za'f diyanettir, bunu
takviye ile shhat bulabilir" diye balayarak grevleri aklar:
"Mesleimiz ise ahlak- Ahmediye ile tahalluk ve snnet-i
Peygamberi'yi ihya etmektir ve rehberimiz eriat- Garra ve klmamz da
berahin-i kata ve maksadmz i'la- kelimetullahtur. (...) En evvel
mrid-i umumi olan ulema ve talebeyi eriat namna ittihada davet
ederiz.." Daha sonra gazetecileri de, "htar- mahsus- gazeteci
denilen hutaba-y umumi iki kyas- fasidle milleti batakl-a drtmtr"
diyerek hedef gsterir. Volkan ve ttihad- Muhammediye Cemiyeti
evresinde rgtlenenler yasal hkmeti devirmek iin, 1908 ihtilalinden
yalnzca sekiz ay sonra 31 Mart 1909'da ayaklanrlar, cana kyarlar.
Devletin ordusu duruma el koyarak ayaklanmay bastrr. Ayaklanmay
rgtleyen frkann kurucular ara-snda yer alan ve ayaklanmay kkrtan
yaynda yazan Said-i Krdi, 31 Mart olayna karmadn ileri sr-mektedir.
Tarihe-i Hayat kitabnda kendi anlatmna gre, sorgulanmasnda, olaylar
aslnda yattrmak is-tediini ancak klndan dolay tannp, kitleyi
arkasna takmaktan ekindiini ileri srer. 51 Kim kimi kulland? Bu
kark gnlerde onun ttihat Terakki Frkas ilikisinden de sz
edilmektedir. Bu konuda Malmi-sanij, Bezmi Nusret Kaygusuz'dan,
"Gya Krt meselelerinde ondan istifade edeceklerdi" szlerini
aktaryor. Ayrca ttihat Terakki ilikisini vurgulamak iin onun
ihtilalin nllerinden Resneli Niyazi iin, "Ey zamann Rstem-i Zali"
dediine de deinilir.85/86 Bezmi Nusret Kaygusuz, Abdlhamit ve
ttihat Te-rakki dnemlerini ve sonrasn anlatt "Bir Roman Gibi" adyla
1955'te yaynlanm olan anlarnda, Volkan gazetesi ve ttihad-
Muhammediye Partisinin ku-rucularyla ilgili olduka arpc bilgiler
vermektedir. Bu bilgiler iinde en dikkat ekici olan Dervi
Vahdeti'den sonra Said-i Krdi ile ilgili olan blmdr. Bezmi Nusret
Kaygusuz onun ittihatlar tarafndan kullanldn belirtir: "ttihatlar
bu adam ok martmlard. ptidada (nceleri) Said-i Krdi'ye byk bir paye
verdiler. Gya Krt meselelerinde ondan istifade ede-ceklerdi. Hlbuki
gsterilen saygy o kendi hakk zan etti. Ve ykseklerden tmeye balad.
Zamann kutbu ve mehdisi tavrn taknd. Maaza senelerden sonra da akl
bana gelmemitir. Yeni bir tarikat ihdasna ve onun piri olmaa alt
ii-tilmektedir. Halen "Nurcu" diye maruftur." 85 Malmisanij, Said-i
Nursi ve Krt Sorunu, s. 33. 86Zal Rstem, Krtlerin mitolojik
kahraman. 52 31 Mart kalkmasnda ak kkrtmann ttihad- Muhammediye
Cemiyetince yapld ve Volkan gazetesi kullanlarak gerekletirildii ak
olmakla birlikte, perdenin arkasnda asl planlayclarn kimler olduu
tartmaldr. Dervi Vahdeti'nin ngiliz eliliindeki grevlilerle ili
dllndan ve ngilizlerin Ortadou'daki karla-rndan hareket edenler,
olayn ngilizlerce ynetildiini ileri srlmektedirler. ttihad
Terakki'ye kar zafer pe-inde kotuundan II. Abdlhamit'in ayaklanmada
parma olmasnn yan sra, komplo teorilerine de yer verilir ve ttihat
Terakki'deki yandalarnn iktidara t-myle sahip olmalarn salamak zere
Almanlarn da ayaklanmay kkrtt savunulmaktadr. . Aslna baklrsa
Said-i Krdi'nin kullanld sav, birok karanlk noktay aydnlatabilir.
31 Mart 1909 kalkmas ile ilgili kitaplarda Said-i Krdi'nin
skyne-tim mahkemesinde yarglandna dair bir bilgiye rast-lanmyor.
Yarglandn syleyen Said-i Krdi'nin kendisidir. Yarglanrken yapt
savunmay anlatan da kendisidir. Ballar ve u ya da bu karlar iin onu
yceltenler, onun bu mahkemelerde yaptn syledii savunmann, Said-i
Krdi'nin ne denli bilgili bir kii olduunu gsterdii gibi, bu kanl
kalkmaya da
-
katlmadnn, aksine kalkmaya katlanlar sakinletirmeye abalad-nn
bir kant olarak ileri srmektedirler. Bunlarn en ilgin olan Cemal
Kutay'n savdr: "Ortada bir adli hata vard: nk Bedizzaman'a Hurit
Paa Divan- Harbi'nde sadece bereat etme- 53 miti, bununla iktifa
etmemi, adem-i mes'uliyet (so-rumsuzluk / iliiksizlik,) istemi, bu
hakkn da almt: nk Said Nursi, btn hayatnda olduu gibi, o hadisede
de dinin siyaset stnde kalmasn savunmu, stanbul sokaklarnda masum
cesedler st ste ylrken, ayaklanmann ncs Dervi Vahdet'ye ihtillin
gazetesi Volkan'da: 'Din iraddr, silh deildir. ..' diyebilmiti. "87
Bazlarna gre, 31 Mart olay gerek bir kalkmadr ve Said-i Krdi'nin bu
kalkmayla ilgisi olama-yabilir. Bazlarna gre de, 31 Mart olay bir
kalkma bile deildir. Med-Zehra Ltd. tarafndan yaymlanan "Dava" adl
dergide yazar Mehmet Metiner, 'Giriim Yayn Ynetmeni' unvanyla ilgin
bir deerlendirme yaparak tarihi bir baka yere koyuyor:88 "31 Mart,
ttihat ve Terakki'nin despotluuna ve eriata lakayt uygulamalarna
kar mslman as-ker ve halkn bir protesto sudur. Bu protestonun ok
bilinli ve organizeli bir protesto olmadn Bedizzaman Said Nursi 'ki
Mekteb-i Musibetin ehadetnamesi'nde gzel bir biimde ortaya
koy-maktadr. Bedizzaman Said Nursi, 31 Mart olay-larna fiilen
itirak etmi deildir. Bu olay tasvip etmi de deildir."89 Mehmet
Metiner'e gre, ihtilal sonucunda iktidara 87 C. Kutay, agk., s.
156. 88 Mehmet Metiner: Refah Partisi iinde yer ald. Daha sonra
DEHAP (Demokratik Halk Partisi) kurucusu ve Genel Bakan Yar dmcs
oldu. Recep Tayip Erdoan'n RP stanbul l bakanl ve Be lediye Bakanl
dnemlerinde danmanln yapt. 89 Dava, Haziran-Temmuz 1990, s.7. 54
ortak olmu olan ttihat Terakki be ay gibi ksa bir dnemde
despotlavermitir. Said-i Krdi de, bu durum karsnda tmyle iktidarda
bile bulunmayan ttihat Terakki yandalndan ayrlp, hemen kar saflara
gemi. Mehmet Metiner'e gre, 31 Mart'ta 'Mslman as-kerler' ve
'Mslman halk' kendiliinden protestoya balamtr. Yani, iin arkasnda
bir komplo, bir rgt ya da Volkan gibi kkrtc bir gazete de yoktur.
Bylece kalkmann kanlsn da kanszn da anlamak mmkn oluyor. Bu arada
teki askerlerin Mslman olmadn da saptam oluyoruz. Dindar(!)
askerlerin protestosu despotlua kar yapldna gre, Said-i Krdi'nin
onlarn saflarnda yer almasnda ne gibi bir ktlk olduu da anlalamyor.
Said-i Krdi'nin kalkmayla ilgisiz olduunu ileri sren bu tr
tarihiler, onun yaamnn en zel ynlerini bile kaleme alrlarken, 31
Mart kalkmas gibi ciddi ve sonularyla tarihin aknda nemli bir yere
sahip olan bir siyasi olayn iinde Said-i Krdi'nin nerede olduunu ve
kalkmay izleyen gnlerde ne yaptn ortaya karsalard, tarihe nemli bir
katkda da bulunabilirlerdi. Bu nl tarihi, sosyolog ve aratrmaclar
dein-meseler de, Molla Dervi Vahdeti ve onun izinden gi-derek bir
ok sivilin ve bu arada gen Harbiyelinin kann dken isyanclar,
Harekat Ordusu'nun stanbul'a girmesiyle birlikte bozgun halinde
zmit'e doru ka-mlar, kendilerine yakn bulduklar kylerde gizlenmeye
almlard. Ancak zmit'teki gvenlik glerince 55 izlenen Dervi Vahdeti
nce Gebze'nin Kalburcu ky-ne, daha sonra da Takpr'ye kam ve zmit
Muta-sarrfl'nca yakalanarak stanbul'a gnderilmitir. Said-i Krdi
ise, "31 Mart hdisesinde isyan eden sekiz taburu itaata getiren ve
musibeti yzden bire in-diren iki derstir ki, din ceridelerde
1325'de ne-redilmitir. Miladi: 1909" diye balad satrlarda is-yanc
askerleri yola getirdiini ileri srmektedir.90 Oysa 'Bedizzaman Said
el-Krdi bin Mirza da, kalkmann bastrlmaya balanmas zerine, Dervi
Vahdeti'nin ardndan zmit'e kamtr. zmit'te grevli bulunan Rfat Yce,
Said-i Kr-di'nin "mrtecilerin bir aleti" olduunu ve hkmetin emri
zerine onu zmit'te gzaltna aldklarn belirti- yor.91 Bundan sonra ne
olduuna ilikin bir bilgiye rast-lanmyor. elikili, kantsz bunca
bilginin yaygnlat-rlmas, her ne denli belirli siyasal amalara uygun
dse de, asl yanltmann ve bilgi bulanklnn kayna da Said-i Krdi'nin
olaylardan yllar sonra "Yar Cinayet" bal altnda yazdrdklardr:
-
"yle ki: Daire-i slmn merkezi ve rabtas olan nokta-i hilfeti
elinden karmamak fikriyle ve sabk Sultan merhum Abdlhamid Han
Hazretleri, sbk itima kusuratn derk ile nedamet ederek (piman
olarak) kabul- nasihata istidat kesbetmi zanniyle ve 'Aslh tarik,
msalhadr' mlhazasiyle, imdiki 90Hutbe-i amiye, s. 102. 91 Rifat
Yce, Kocaeli Tarihi ve Corafyas. 56 en ok araz (niyet / garez) ve
infilta mebde (co-kunluklara balang) ve tohum olan bu vukua gelen
iddet suretini daha ahsen (gzel) surette dndmden, merhum Sultan-
sabka, ceride lisaniyle (gazete diliyle) syledim ki: 'Mnhasif (ksz
kalan j Snkleen / Kr olan / Yerde srnen) Yldz darlfnun et; t,
Sreyya kadar l olsun! Ve oraya seyyahlar, zebaniler yerine, ehl-i
hakikat melike-i rahmeti yerletir; t cennet gibi olsun! Ve Yldzdaki
milletin sana hediye ettii servetini, milletin ba hastal olan
cehaletini tedavi iin byk din darlfnunlara sarf ile millete iade et
ve milletin mrvvet ve muhabbetine itimad et. Zira, senin hne
idarene millet mtekeffildir. Bu mrden sonra srf hireti dnmek lzm.
Dnya seni terk etmeden evvel sen dnyay terket! Zekt-l-mr mr- sni
yolunda sarfeyle. imdi muvazene edelim: Yldz, elence yeri olmal
veya darlfnun olmal? ve iinde seyyahlar gezmeli veya ulem tedris
etmeli? Ve gasbedilmi olmal veyahut hediye edilmi olmal? Hangisi
daha iyidir? nsaf sahipleri hkmetsin."92 Said-i Krdi kalkmann
neresinde? Said-i Krdi ii, II. Abdlhamit'e nasihat verme kertesine
getirmektedir. Hastaneye yatrlmas olayn nasl bir bakaldr karl
cezalandrlma olarak ak-tardysa, 31 Mart olayna kararak ttihat
Terakki'den kopuunu da u satrlarla aklyor: 92 Tarihe-i Hayat,
Redoks, s. 71. 57 "edid bir istibdad ve tahakkm, cehalet cihetiyle
imdi hkmfermadr. Gya istibdad ve hafiyelik te-nash etmi. Ve maksad
da Sultan Abdlhamid'den istirdad- hrriyet deilmi. Belki hafif ve az
istibdad, iddetli ve kesretli yapmakm!"93 31 Mart kalkmas ve Said-i
Krdi yazanlarn uy-durmalar bir yana braklrsa, asl sorular unlardr:
1- Said-i Krd, zamann en sert muhalefet partisi ve eriat hukukunu
yeniden geerli klmay ama edindiini kurulu belgesinde aka belirtmi
olan ttihad- Muhammedi Frkas'nn kurucularndan deil midir? 2- Said-i
Krd, kalkmay kkrtan Volkan gaze-tesinde kalkma gnne yakn, hatta
Volkan'n son saysnda (7 Nisan 1325/ 20 Nisan 1909, say 110) bile
niin yazlar, yazmtr? Kalkmay nlemek gibi bir amac var idiyse, bunu
nasl gerekletirmitir? 3- Said-i Krd kalkma sresince nerededir ve
kalkmann iinde deilse neresindedir? 4- Said-i Krd'nin o nl savunmay
yapt yerin penceresinden daraalarnda aslanlar grd ve buna karn
cesurca davrand yazlmaktadr. Dara-alar nerede kurulmutur ve Said-i
Krdi nerede yar-glanmtr? 5-htilal Mahkemesi ya da Skynetim
Mahkemesi kalkmay rgtleyen partinin yneticilerinin idamna karar
verirken Said-i Krd'yi niin serbest brakmtr? Bu karar salt laflar
dizininden baka bir ey olmayan savunmaya bakarak m almtr? dam karar
yerine hi 93Bedizzaman Cevap Veriyor, Redoks, s. 138. 58 olmazsa bu
ie gazete de yazarak bulam olmas ne-deniyle bakaca bir ceza
verilemez miydi? syanlara bulam kiilerin, bylesi bir dnemde,
skynetim mahkemelerinde lafla savunma karsnda aklanmalar bu denli
kolay m? 6- Said-i Krd'nin bu savunmasnn varln ken-disinden baka
belgeleyen, kendisinden bakasnn an-latmna dayanarak rivayet eden
var mdr? 7- Said-i Krd'nin eriat ve slam adna, yeniliklere kar olan
bir cephede yer alm olmas niin olumlu olmasn? Said-i Krdi ballar ve
talebeleri 31 Mart kalkmasn olumlu bir giriim olarak vmektedirler.
Ayn kiiler II. Abdlhamit'i "Ulu Hakan Abdlha-mit Han" olarak da
anmaktadrlar. yleyse Said-i Krd'nin II. Abdlhamit'in saflarnda yer
alm olmasnda ne gibi bir ktlk olabilir? Tm bu karkln ve Said-i
Krdi'nin ok ksa aralklarla ztlarn saflarnda yer almas konusunda
ya-ratlan bulankln nedeni, yine onun kendi aklama-lardr. "ttihatlar
onu kullanmlard" aklamalaryla Said-i Krdi'nin yazdklar birbirini
tutuyor:
-
"Bitlis vilayetine tbi Nurs kynde doan ben; talebe hayatmda
rasgelen limlerle mcadele ederek, ilm mnakaalarla karma kanlar
ina-yet-i lahiye ile malub ede ede stanbul'a kadar geldim.
stanbul'da bu fetli hret iinde mcadele ederek nihayet rakiblerimin
ifsadatyla merhum Sultan Abdlhamid'in emriyle tmarhaneye kadar
srklendim." 59 Said-i Krdi, yine Abdlhamid karsnda kahra-manlk
gsterdiini yineledikten sonra, ok ciddi ve nemli bir aklamayla 31
Mart kalkmasnda yararl iler yaparak ttihat terakki tarafndan
dllendirildiini belirtiyor: "Hrriyet ilanyla ve '31 Mart
Vak'as'ndaki hizmetlerimle 'ttihad ve Terakki' hkmetinin nazar-
dikkatini celbettim. Cmi-l Ezher gibi 'Medreset-z Zehra' namnda bir
slm niversitesinin Van'da almas teklifi ile karlatm."94 Son cmle,
yani Van'da niversite kurulmasn kendisinin deil de ttihat Terakki
ynetiminin istediini belirtmesi, 31 Mart olayndaki roln bir bulutu
altnda kaldn gsteriyor. Oysa, onun ve ardllarnn anlatmna gre,
Said-i Krdi, Van'da niversite almas iin II. Abdlhamit'e dileke
verip cezalandrlm idi. Tm bu zt aklamalara karn, hkmetin byle bir
ey istediine hibir yerde rastlanmyor. Tpk 31 Mart nedeniyle mahkeme
yapt sylenen savunmasna rastlanmad gibi. 31 Mart 1909 kalkmasnn,
skynetim mahke-melerinde gerekletirilen ve idamlara karar verilen
yarglamasndan kurtulan Said-i Krdi'nin, ilk kez "Said-i Nursi" adn
kullandn Malmisanij yazyor.95 Onun sevenleri ise, bu ad Cumhuriyet
dneminde kullanmaya baladn ileri srmektedirler. Zaten onlar, Said-i
Krdi'nin yaamn Cumhuriyet ncesi ve sonras olarak ikiye ayrmaktalar
ve Cumhuriyet sonras d- 94ualar, Redoks, s. 495. 95 Malmisanij,
agk., s.12. 60 neme "2. Said Dnemi" demektedirler. Bu dnemde,
Risale-i Nur (Nur Risaleleri) adn verdii kitaplarn ya-zlmasyla
birlikte 'Nursi' adn kullanmaya baladn" zenle belirtiyorlar. Krt
yazarlaryla, Said-i Krdi talebeleri arasndaki ayrlklarn en nemli
rneklerinden olan "Nursi" ad ya da 'Krdi' adlar, ayrln
belirleyicisi olacaktr. Bu aamada Cemal Kutay konuya ilgin yorumlar
katacak-tr. 61 Ziya Gkalp ile grt m? Said-i Krdi, 1910 ylnda
nebolu'ya giderek "alimlerden" Hac Ziya ile grt. Oradan Tiflis'e
urad ve eyh Sanan tepesine kt. ahiner, Said-i Krdi'nin kendi
anlatmna dayanarak, onun yanna gelen Rus polisine, tepedeki
medresenin plann izdiini, slam leminde nurun doacan, Rusya'da
zulmetin balayacan, istibdat (bask) perdesinin yrtlacam ve Tiflis'e
gelerek kendi medresesini yapacan, sylediini belirtiyor.96 Said-i
Krdi, ayn yl Van'a gider ve airetlere konuk olarak "ilmi dersler"
verir. Prof. Mardin ve ahiner onun daha sonra Diyarbakr'a giderek
Ziya Gkalp ile tantn ve ona "Bir kelle soan bir kzl elmaya deimem"
dediini yazyorlar.97 Ancak bu tartmaya ve Ziya Gkalp'e
sylediklerine ilikin bir belgeden, yazl ya da szl bir anlatmdan,
grme srasnda herhangi bir tann varlndan sz etmiyorlar. Bu yazanlara
gre; Ziya Gkalp ile grm ya da tanm olan Said-i Krdi, Urfa'ya gidip
Yusuf Paa camisinde "konferans" verdi ve blgede nemli bir "eyh"
oldu.98 96 ahiner, agk., s.143-145. 97 erif Mardin, agk., 147.
98Camide "konferans verme" nitelemesi olduka artc. zenle "vaaz
verdi' diyenlerin birdenbire "konferans verdi"' demelerinin
nedenini daha sonraki yaam yllarnda verilecek olan konferanslarn
bir habercisi olarak grmekte yara var. Belki de "vaaz vermek"
genellikle eitim ve bilgi dzeyi ne olursa olsun her cami imam,
hocas tarafndan gerekletirildii dnlerek Molla Said-i Krdi'nin bu tr
kiilerden din konusunda derinlii ve bilim konusunda yetkinliiy- 62
1910 ylna, Karadeniz, Kafkasya, Dou Anadolu gezilerini, Urfa'da
eyhlik dnemini sdran Said-i Krdi, 1911'de stanbul'a dner ve Sultan
Mehmet Re-at'n Kosova gezisine katlan Erzurum heyetinin arasna
girer. Onun yaamn yazanlar bu gezinin ayrntlarna deinmiyorlar.
Onlarn yazmasna ya da tek kaynaklar Said-i Krdi'nin anlatmlarna
gre, Said-i Krdi hep padiahlarn yaknndadr. Yine onlara gre Said-i
Krdi, heyetten biri deil, dorudan Sultan Reat'n maiyetinde
(kadrosunda) yer alr. 'Maiyette' olan Said-i Krdi'nin ayn zamanda
Erzurum heyetinde yer alm olmasn aklamamaktadrlar. Bu yaklam daha
nce,
-
1896'da II. Abdlhamid'in maiyetine girmesi yksnde de tank
olmutuk. Said-i Krdi'yi padiahlarn 'ma-iyeti'ne sokup karmann yan
sra onu Krt kuvvetleri kumandan yapan lhan Bardak unlar yazar:
"Merutiyetten sonra Saidi Krdi zerindeki devlet kontrol kalkmtr,
ama kendisi nemini muhafaza etmitir. Tarihimizin en ac yenilgisine
uradmz 1911/1912 Balkan Sava srasnda memleketin ve mparatorluun drt
bir yannda gnll alaylar tekil edilirken, Saidi Krdi de dou
blgesinden toplanan askerlerin bir nevi kumandasn alm ve savaa
katlmak zere hizmete girmitir." le ayrldn ve sra diiliini
belirtmenin incelikli bir yntemi de olabilir. 63 lhan Bardak, onu
kumandan yapmakla yetinmez, bir de silah kuandrp saray nnde ssl ata
bindirip poz verdirir: "Ancak Saidi Krdi, kendi blgesinin insanlar
ile birlikte silahlanp Dolmabahe saraynn saat ku-lesi nnde yerli ve
yabanc basn mensuplarna poz vermitir." lhan Bardak, Balkan Sava'nn
askeri belgeli bir sava olduunu elbette bilmektedir. Ancak o, Saidi
Krdi'yi savaa gndermez: "Ne ki o zamanki hkmet belki yenilginin ok
abuk geliinden, belki de istememesinden olsa gerek bu alaylar sava
hatlarna gndermemi-tir. lhan Bardak ynetimindeki 'Tarih Dnyas' adl
derginin kapana bir fotoraf yerletirerek, szde kant oluturulur.
Resimde Said-i Krdi olarak atn stne kondurulan kiinin ereti montajn
ayrmsamak iin zel bir fotoraf olmaya gerek yok. Ayrca fotorafta
"Said-i Krdi" olarak gsterilen kii ile ayn dnemden ok sonra ekilmi
olan fotorafn kyaslanmasyla 1912-13'de ata bindirilen kiinin ne
kadar yal olduu da ayrmsanabilir." lhan Bardak onu, Balkan Sava'na
gidecek alaya komutan yaparken, Cemal Kutay da bo durmaz ve "Said-i
Nursi 1913'te Bat Trakya hareketi olunca et-rafndaki adamlarn
toplam, gelmi Tekilat- Mahsu- 99 Tarih Dnyas say: 4-3 Kasm-Aralk
1979) 64 sa'nn emrine girmi ve Bat Trakya Hkmeti'nin ku-ruluunda
emek vermi" aklamasn yapar.100 Selanik gerei Montajlarn ve
yaktrmalarn karmaklndan kurtulmak iin bir an olsun gereklere
dnmekte yarar var: Sultan Reat'n gezisi hafta srer. 7/8 Haziran
1911'de Selanik'te onuruna bir gece elencesi dzenlenir. mer Naci,
Erzurum heyetini iki masasnda konuk eder. mer Naci'nin arkada Nazm
ren de oradadr. Nazm ren ilgin giysili Saidi Krdi'yi o gece tanr ve
unlar yazar: "O, Erzurum Heyetine stanbul'dan katlmt. Ben-den baka
arkadalarn hibirisi kendisinden ho-lanmyor, temas etmek
istemiyordu, onlar bu adama dpedz bir arlatan diye bakyorlard. Hele
Erzurum Mfts smail Efendi Hoca ok kzyor, 'Kendisine evliya ss veren
bu adam Cehenneme atlacak bir odun ktdr!' diyordu. Benim fikrimce
bu zavall adam, bir akl hastas idi. Bize yapmak, bizden ayrlmak
istemiyordu. Ona acyordum. Nihayet dayanamadm, yalvardm, yakardm,
bizim gruba yamanmasn temin ettim." Nazm ren, Said-i Krdi kendine
zg giyimine deinir: "Otuz be yanda grnr krk belik bir adamd. Banda
beyaz uzun bir klah vard. Klahn alt ksmna siyah ipek postunun ksa
saaklar yz- 100 Nebil zgentrk, "Cemal Kutay ve Said-i Nursi, Sabah,
13.11.1999. 65 ne sarkyordu. Siird veya Van el tezghlarnda, o
blgeye mahsus bir cins kei klndan dokunan alacal bulacak kumalardan
bir elbisesi vard. Her paasna iki bacak girebilecek genilikte olan,
fakat krmz ukurluu akta bulunan bir alvar giyinmi, kol azlar
yrtmal, gs ak, krmz ileinin stne yine hareli ve renkli alvarnn
kumandan kolsuz bir cepken geirmiti. Ayaklarnda izmeler vard. alvar
alvar para-larnn ular, izmelerin stne dklmt. B-yklar ksa, gzleri
parlak, boyu, klahl olduu zaman ok uzun, klahsz bulunduu zaman orta
idi. Beyaz tenli, yakkl, heybetli bir genti. Elinden altun
satavatl, erkes yapmas kamsn, belinden fildii sapl hanerini hi
drmez-di. Daima Krte konumak isterdi. Trke de konuabilirdi. Arapay
bilir gibi grnrd. Trke okuyup yazdn hi grmedim. stnl esreli sar
yaprakl Arapa risaleler okuduunu grdm." Said-i Krdi'nin davran
zellikleri ve temel d-nceleri de ilgintir: "Arkadalar kendisiyle ar
pazarda gezmek iste-mezlerdi. nk onu grenler, hele ocuklar,
ti-yatrodan frlayp kam birinin arkasna taklr gibi, etrafn evirmek
isterlerdi. Geri stanbul'da Krd elbisesi vard.
-
Fakat gsterilisi, byle m-balaals yoktu; o ise kalabalktan ok
holanrd. Hatta yanna yaklaanlara, byk kk, ken- 66 disini Bedizzaman
Molla Said-i Krdi diye takdim ederdi. Muhatabnn en kk alakasn
ka-rmaz, hemen pek az medrese grdn, adeta mmi olduu halde zamann en
byk alimleri ile akaidde, fkhda, hadisde, kelam ve mantkta imtihana
girebileceini ve dnya yuvarlak olup mstakar olan (sabit duran)
Gne'in etrafnda dndn ve bu kainat hadisesini ayetle, hadisle isbat
eylemek gibi yepyeni ve adeta Allah vergisi bir keifte bulunduunu
uzun uzadya anlatr, asl tuhaf bir takm zavalllar aldatmaa, onlarn
hayranln ekmee de muvaffak olurdu. Zama-nnda gelmemiti yahut
yerinde domamt. Bu hali ile ancak Afrika llerinde Mehdilik
taslaya-bilir di". Said-i Krdi yakn evresiyle atr. Nazmi ren, bu
konuda da tanktr: "O da benim gibi yetim bydn sylerdi. Dalgn ve
hlyal idi. Baz budalaca ve ocuka hareketlerine gler geerdim.
Nihayet bu ide de ok aldandm anladm. Selanik'te kaldmz mddete bir
ilkokul ders-hanesinde hazrlanan karyolalarda yatp kalkardk. Bir gn
sabah vakti beni uyandrd: 'Veda iin geldim' dedi. 'Bugn ya kendi
kendimi ldrecek yahut senin kendin kadar sevdiin bir arkadana - mer
Naci'yi kastederek- kyacam' dedi. 'Bunlar yapamazsam buradan def
olup gideceim.' 67 imdiye kadar bir ocuk kadar saf sandm adamn
gzlerinin ateli karanlklarna bakarak titredim. Sebebini sordum.
Eilerek, 'Techil edildim (Cahil yerine konuldum) Daha dorusu tahkir
edildim, tahkir' diye (rek) kapy arpp kt gitti. Uyuyamadm. Sokaa
ktm. Bulunmas ihtimali olan yerlere baktm, bulamadm. mer Naci'nin
evine gittim. Meseleyi olduu gibi anlattm. mer Naci gld: 'O ne
hinolu hin ol... Ne ip kakndr ol... Burada gz altnda olduunu anlar
anlamaz zehirlerini kim bilir hangi yerlere samak zere ilk trenle
svp gitmitir. Sana syledikleri ise blften ibaret, merak etme!'
dedi."101 Yaananlarn nemli bir tan olan Nazm ren'in anlattklarna
kendilerini aratrmac olarak tantan teki yazarlarn sayfalarnda
rastlanmyor. Said-i Krdi'nin gzaltnda olmasyla, yazarlarn onu
sultann maiyetine sokmalar eliiyor. Bu eliki yalnz maiyetle de
kal-myor. Onlar Said-i Krdi'ye Erzurum'dayken sultan tarafndan
stanbul'a davet ettirmi ve Van Dar l-Fnununun yapm iin "fon
(tahsisat)" aldrtm olu-yorlar. Onun yaamnn en ince ayrntlarn
yazanlarn satrlarnda "tahsisat almak" ya da "maiyet girmek" gibi
tarihsel neme sahip konularda herhangi bir kant ya da tanktan sz
etmiyorlar. 101 Nazm ren, Krdi veya Nursi hep O.., Dnya, 27 Aralk
1952, say 297, s. 2,6'dan naklen Dr. Fethi Tevetolu, mer Naci,
Milli Eitim Basmevi, st. 1973, s.143-149. 68 Cemal Kutay denizaltya
bindiriyor Sultan Reat'tan niversite iin "tahsisat" alm ol-duu
belirtilen Said-i Krdi, 1913 ylnda Van'daki Horhor medresesine
gitti. Ayn yln Temmuz aynda Bitlis'e urad ve "Krdistan Krtlerindir"
parolasn airetten airete, tekkeden tekkeye yayan eyhler ayak-lanma
balatt.. Bu harekete katlanlarn banda Said-i Krdi'nin hocas Nur
Mehmet'in olu eyh ehabeddin bulunmaktayd. syanclardan Hizan eyhi
Seyyid Ali, Bitlis'i ele geirdi. Said-i Krdi, 31 Mart olaynda olduu
gibi, bu ayaklanmaya da katlmadn belirtirken "ayaklanma dindar
kiiler tarafndan ynetildi; blgedeki Trk ku-mandanlarn ateizmine
(Tanr tanmazlna) tepkiydi" der.102 erif Mardin onun bu ayaklanmadan
hemen nce gizli servise, Tekilat- Mahsusa'ya katldn yazyor.103 Bu
denli ciddi bir bilgiyi neye dayanarak verdiini ise belirtmiyor.
Said-i Krdi bu arada am'a gittiini ve Ortado-u'nun en byk
camilerinden Umeyye (Emevi) Cami-sinde hutbe okuduunu
belirtmektedir: "Krk sene evvel am'daki Cmi-i Emev'de am ulemasnn
sraryla iinde yz ehl-i ilim bulunan on bin adama yakn bir azm
cemaate verilen bu Arab ders risalesindeki hakikatlar bir hiss-i
kabl-el vuku' ile Eski Said hissetmi, kemal-i 102 . Mardin, agk.,
s.81. ve ualar, s.302. 103 . Mardin, agk., s.144. 69 kat'iyyetle
mjdeler vermi ve pek yakn bir za-manda o hakikatlar grnecek
zannetmi. Halbuki iki harb-i umum ve yirmibe sene bir istibdad-
mutlak, o hiss-i kabl-el vukuun krk elli sene tehirine sebeb olmu
ve
-
imdi o zamandaki verdii haberlerin aynen tezahrleri lem-i
slmiyette balam. Demek bu pek ehemmiyetli ders, zaman gemi eski bir
hutbe deil, belki dorudan doruya 1327'ye bedel, 1371'de ve Cmi-i
Emev yerine lem-i islm camiinde yz yetmi milyon bir cemaate
hakikatli ve taze bir ders-i itima ve slmdir, diye tercmesini
neretmek zamandr tahmin ederim."104. Onu sevenlerin yaptlarnda ve
Risale-i Nur'da Hutbe-i amiye (am Hutbesi) denilen ve on bin kiilik
bir toplulua Arapa olarak okunduu belirtilen metnin, o zamanlar
nerede yaynlandna ve basldna deinilmemektedir. 1915 ylnn Nisan ayna
gelindiinde, Cemal Ku-tay onu Tekilat- Mahsusa yesi olarak
denizaltna bindirip Trablusgarp'a (Libya'ya) gnderecektir. ehzade
Osman Fuad bakanlnda denizaltna bir heyette eyh Salih Tunusi,
Bingazi mebusu Yusuf etvan Bey'in kardei Muhsin etvan da
bulunmaktadr.105 ahiner her nedense kitabnn 1996 basksnda bu
ilikiden sz etmiyor. Zaten Cemal Kutay da bu Tekilat- Mahsusa yelii
iin bir tank gstermiyor. Deni- 104 Hutbe-i amiye, s. 5-6. 105
ahiner, agk., s.146-156 ; Malmisanij, agk., s.34. 70 zalt ile gitmi
olan kiilere de bavurmak olanaksz. Cemal Kutay da, onu Austos aynda
Trablus'tan Tr-kiye'ye dndrr. Yazanlarna gre, Bitlis'e giden Said-i
Krdi, orada "yerel milisler" safnda Ruslara kar savar. ahiner onu
milisler, yani gnll kuvvetler komutan yapar. Said-i Krdi'nin
Tekilat- Mahsusa yesi olduu iddiasnn kayna belirtilmemektedir.
Cemal Kutay, bu savlara dayanak olarak Eref Sencer Kuuba'nn
kendisine anlattklarn gstermektedir. Ancak Said-i Krdi her muhalif
olayn balarnda grlmekte ve fakat eylemlerde kendisine
rastlanma-maktadr. 1908'de birden Selanik'te ortaya kar ve Hrriyet
taraftan olur. ttihad Terakki, iktidara ortak olunca ttihad-
Muhammediye Frkas'na katlr. Frkann gazetesinde yazlar yaynlanr.
Ancak kendisi isyan eylemlerinde bulunmaz. 1909-1915 arasnda nerede
bulunduu ve ne yaptyla ilgili somut bir veri de yok-tur. 1918'de
stanbul'dadr, Krt Teali Cemiyeti kuru-cusudur, Teali-i slam
kurucusudur ve hatta Yeilay ku-rulu toplantsna katlr ve ayni
zamanda ulusal kurtulu mcadelesini destekledii iddia edilir.
Trablus'a gidenlerle ilgili yaynlarda da Said-i Krdi' ye
rastlanmamaktadr. Mritler, sempatizanlar ve rkdalar da bu konuda
somut bir kaynak gster-memektedirler. Yalnzca Cemal Kutay, "Eref
Kuuba- bana dedi ki" gibi kaynaklar gstermektedir. Yazarlarn buraya
dek anlattklarnda bir zet yapmak gerekirse; Said-i Krdi, her
muhalefet olaynn iinde grlyor. Abdlhamit'e kar Krdi Azmi Kavi 71
temsilcisi olarak gsteriliyor. Daha sonra ttihat Terakki saflarnda,
hemen sonra da ttihat Terakki'ye kar ttihad- Muhammediye Frkas'nda,
31 Martlarla omuz omuza... Bitlis isyannda Tanr tanmaz Trk
subaylara kar dolayl olarak "dindar" ayaklanmaclarn yannda yer
almaktadr. Birbirine zt bu oluumlarn iinde yer ald ileri srlyor.
stelik bu olaylarn arasnda yllar deil, yalnzca aylar bulunmaktadr.
'Yarbaylk' uydurmas Birinci Byk Sava'n anakkale, Balkan, Hicaz,
Filistin, Irak cephelerinde yer alp almad bilinmeyen Said-i Krdi,
1915 Austos'unda Cemal Kutay'a gre denizalt ile gittii Trablus
cephesinden geri dnerek Bitlis'e gitti. ahiner'e gre (Krt)
milislerin komutan olarak Ruslara kar savat. teki yazanlar ise,
Almanlarn ona Fahri Kaymakamlk (Yarbay) rtbesi verdiini saysz kez
yazdlar. Ancak bu nemli savala ilgili belgelerde onun adna ve gnll
Krt alaynn varlna rastlanamyor. Alay kumandanl yksnn inanlr kayna
ise yine Cemal Kutay'dr. Sonradan kitabn 100 bin lira karlnda yazdn
itiraf edecek olan Cemal Kutay, Said-i Krdi'nin, "General Mustafa
Kemal'in emrinde" sa-vam olmasn onurla anlatyor. Said-i Krdi
cephede Mustafa Kemal'in emrinde savamad gibi, onun cephede savam
olduu stne kendi talebelerinin anlatmlarndan baka bir kaynaa da
rastlanmyor. Talebelerinden biri, onun at stnde Kur'an okuyarak
dolatn belirtiyor. 72 Said-i Krdi ise, Bitlis yerine bir baka cephe
y-ksnde, Erzurum'dan Pasinler'e gittiinde kerametle-rinden ve
kendisinin yksek cesaretinden sz etmektedir: "Eski Harb-i Umum'de
Pasinler Cephesinde ehid merhum Molla Habib'le beraber Rusya'ya
hcum niyetiyle gidiyorduk. Onlarn topular bir-iki da-kika fasla ile
bize top gllesi atyordu. glle tam bamzn iki
-
metre stnden geip, arkada dere iine saklanan askerimiz
grnmedikleri halde geri katlar. Tecrbe iin dedim: "Molla Habib ne
dersin, ben bu gvurun gllesine gizlenmeyeceim." O da dedi: "Ben de
senin ar-kandan ekilmeyeceim." kinci top gllesi pek yaknmzda dt.
Hfz- ilah bizi muhafaza etti-ine kanaatle Molla Habib'e dedim:
'Haydi ileri! Gvurun top gllesi bizi ldremez. Geri ekilmeye tenezzl
etmeyeceiz." "Gavur" gllelerinin demedii Said-i Krdi, kendi
szleriyle yar mmi (yar okur-yazmaz) olduunu aklamtr, ama Pasinler
cephesinde kitap yazdn talebelerine yazdryor: "Fakat Birinci Harb-i
Umum'nin patlamasyla Er-zurum'un Pasinler'in da ve derelerine dtk.
O kyametlerde, o