Mustafa ULUÇAKAR Alternatif Politika, 2018, 10 (3): 349-373alternatifpolitika.com/.../3/3-Ulucakar-Muhafazakar-Demokrasi-Soylemi.pdf · ilişkin olarak gözlenen iktidar pratiklerinin

Mustafa ULUAKAR Alternatif Politika, 2018, 10 (3): 349-373

349

MUHAFAZAKR DEMOKRAS SYLEM ZERNE BR

NCELEME

AN ANALYSIS ON CONSERVATIVE-DEMOCRACY

DISCOURSE

Mustafa ULUAKAR*

Z

almann temel amac, 2002 ylndan bugne dein

Trkiyenin siyaset gndemini belirlemede etkili olan

muhafazakr demokrasi syleminin, muhafazakrlk ve

demokrasi kavramlaryla ilikisini irdelemek ve

tartmaktr. almada ncelikle konuyla ilikili kavramlar

ve kuramsal yaklamlar ele alnmtr. Daha sonra,

muhafazakrlk ve demokrasi kavramlarnn birletirilmesiyle

ortaya kan bu melez siyasal kimlik tanmnn,

muhafazakrlk, Hristiyan demokrasi, sa poplizm

rnekleri ile rtmeleri ve farkllklar irdelenmitir.

Mteakiben, muhafazakr demokrasi syleminin, ne kadar

muhafazakr ve ne kadar demokrat olduu sorularna

aklk getirilmeye allmtr. almada, muhafazakr

demokrasi syleminin, bir ideoloji arayndan ziyade,

eklektik bir ekilde oluturulmaya alld, zamanla

milliyeti/maneviyat muhafazakrl ve/veya slami

gr merkeze alan bir siyasi durua dnecei sonucuna

varlmaktadr.

Anahtar Kelimeler: Muhafazakrlk, Demokrasi, Hristiyan

Demokrasi, Poplizm, slamclk.

* Yrd. Do. Dr., Avrasya niversitesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Ynetimi Blm,

[email protected], [email protected], [email protected], +90 532 776

75 80, ORCID ID: https://orcid.org/0000-0002-1607-1802.

* Makale Geli Tarihi: 18.01.2018 Makale Kabul Tarihi: 05.03.2018

AP

AP Mustafa ULUAKAR

350

ABSTRACT

The main purpose of the study is to examine and discuss the

relationships among the conservative-democracy discourse,

which has been effective to set the political agenda in Turkey

since 2002, and the concepts of conservatism and

democracy. Firstly, related concepts and theoretical

approaches are covered. Thereafter, the overlapping and

varying aspects of the hybrid political identity, generated by

unification of the concepts of conservatism and

democracy, with the samples of conservatism, Christian

democracy and populism are scrutinized. Subsequently, the

questions to what extent the conservative-democracy

discourse could be conservative and democrat is tried to be

clarified. The study concludes that, the conservative-

democracy discourse is tried to set eclectically, rather than

seeking an ideology and in due course, will turn into a

political attitude, which is centering the nationalist/ spiritual

conservatism and/or Islamic vision.

Keywords: Conservatism, Democracy, Christian Democracy,

Populism, Islamism.

GR

Muhafazakr ideoloji ve bu ideolojinin siyasal alandaki temsilcileri, siyaset

tarihinin hemen her dneminde, dine ve onun toplumsal yaamdaki ilevlerine

byk nem atfetmilerdir. Demokrasinin din ile ilikisi, Antik Yunandan beri,

siyaset bilimi alanndaki almalara konu olmakla birlikte Arap Bahar

gelimeleri aratrmaclarn, nispeten daha dar bir alana -slamiyet ile demokrasi

ilikisine- odaklanmasna neden olmutur. Bu aratrmalarn konusunu,

ideolojilerini dini kural, norm ve prensiplerden reten ve/veya bu erevede

biimlendiren siyasi partilerden ziyade, siyasi sylem ve pratiklerinde dini

deerlere vurgu yapan buna karn, yerleik sistem ve rejimlere muhalif olmayan

muhafazakr partiler oluturmaktadr. Alfred Stepan ve Juan Linz bu

aratrmalarda incelenen partilerin demokrasiye ynelik kavramlatrmalar ve

siyasal tutumlarnn mulak ideolojik karakteristikler gsterdiini belirtmektedir

(Stephan ve Linz, 2013: 15-30). Trkiyede 2002 Ylndan bu yana iktidarda olan

Adalet ve Kalknma Partisi (AK Parti) temsilcileri, muhafazakr demokrasinin

yaygn demokratik norm ve prensiplerle uyumlu olduunu ve demokratik


351

geliimi desteklediini ne srmektedir.1 Buna karn, Trkiyede ayn dneme

ilikin olarak gzlenen iktidar pratiklerinin Batda yaygn liberal demokrasi

rneklerinin gerektirdii ltlerden uzak olduu da ne srlmektedir

(Szymaski, 2013: 19-20).

Bu incelemenin temel amac, 2002 ylndan bugne dein Trkiyenin

siyaset gndemine damga vuran muhafazakr demokrasi syleminin,

muhafazakrlk ve demokrasi kavramlaryla ilikisini incelemektir. Konuyla

ilgili ikincil kaynaklarn taramasndan istifadeyle yaplan bu nitel almada,

ncelikle, ideoloji, siyasal kimlik, muhafazakrlk, muhafazakrlkta siyasal

alan ve demokrasi tasavvuru, muhafazakrlkta din, Hristiyan demokratlk,

siyasal slam ve sa poplizm kavramlar ele alnm ve incelenmitir. Daha

sonra, muhafazakrlk ve demokrasi kavramlarnn ne lde

uzlatrlabilecei hususu aratrlmtr. Bu kapsamda, muhafazakrlk ve

demokrasi kavramlarnn birletirilmesiyle ortaya kan bu melez kimlik

tanmnn, muhafazakrlk, Hristiyan demokratlk, poplizm rnekleri ile

rtmeleri ve farkllklar irdelenmitir. Mteakiben, bu sylemin ne kadar

muhafazakr ve ne kadar demokrat olduu sorularna aklk getirilmeye

allmtr.

1. KAVRAMSAL VE KURAMSAL EREVE

Kavramsal ereve

deoloji terimi2 ilk kez Fransz filozofu Destutt de Traccy (17551836)

tarafndan ve onun deolojinin Unsurlar adl eserinde; fikirleri, dnceleri

inceleyen bilim anlamnda kullanmtr.3 George Politzer ise, Felsefenin Balang

lkeleri adl eserinde ideoloji terimini u ekilde tanmlamaktadr:

deoloji her eyden nce fikir (idea) demektir. deoloji, bir btn, bir teori, bir sistem, hatta bazen yalnzca bir zihniyet

oluturan fikirlerin tmdr. Cumhuriyeti bir ideoloji, bir cumhuriyetinin kafasnda bulacamz fikirlerin btndr. Keza, Marksizm de, bir btn biimlendiren ve btn sorunlar iin bir zm yntemi sunan bir ideolojidir. Ama bir ideoloji,

yalnzca fikirlerin, -her trl duygudan ayrld varsaylacak fikirlerin- toplam deildir (zaten bu, metafizik bir anlaytr),

1 Trkiye Gazetesinin 7 Temmuz 2005 tarihli nshasnda yaymlanan, Din zerinden siyaset

olmaz balkl haberde, 5 Temmuz 2005 tarihinde icra edilen, Sun Valley Konferansnda konuan dnemin Babakan R. Tayyip Erdoann bu zellikleriyle Trkiye, nfusunun ounluu slm inancn benimsemi bir toplumun, laiklik temelinde demokrasiyi yaatabileceinin ve ileri demokratik normlar yerletirebileceinin en gzel rneini vermektedir... dedii belirtilmektedir (Din zerinden siyaset olmaz, Trkiye Gazetesi 07.07.2005). 2 Daha fazla bilgi iin bkz. Politzer (1974). 3 Daha fazla bilgi iin bkz. Kzlelik ve Erjem (1994: 213).

AP Mustafa ULUAKAR

352

bir ideoloji, zorunlu olarak, duygular, gnl yaknlklarn,

holanmazlklar, umutlar, korkular vb. ierir (Politzer,1974: 232).

Gnmzde, neredeyse ana akm siyasal ideolojilerde geen, snf

kavramna e anlaml biimde kullanlan siyasal kimlik kavram, Hakan

Grsese gre snf kavramna kyasla daha deiken, daha ok boyutlu bir

kavram olup, belirleyici gce sahip ve siyasal nemdedir (Grses, 2000: 221).

Benedict Anderson, siyasal kimliklerin aslnda toplumsal iletiimin bir rn

olarak ortaya km kurgusal tanmlamalar olduunu belirtmektedir (Anderson,

1993: 21). Benzer biimde Kemal Karpat da, siyasal kimliin sosyalleme

sreleriyle sonradan edinildiini ve ulus-devletlerin ortaya kmasndan itibaren

daha fazla nem kazandn belirtmektedir (Karpat, 2006: 67-69). Martin Lipset

ve Stein Rokkana gre, Avrupada siyasal kimlikler, sanayileme ya da

uluslama srecinin bir sonucu olarak ortaya km, sosyal yapdaki blnmeler

ya da deer atmalarna bal olarak biimlenmitir (Lipset ve Rokkan, 1967:

5-6).

Etimolojik olarak incelendiinde; Trkede saklamak, korumak, bellekte

tutmak anlamlarnda kullanlan muhafazakrlk terimi,4 Arapa hfz (korumak,

ezberde tutmak) kknden tretilmi olan muhafaza (koruma, saklama) ve

Farsa bir kelime olan kar (eden, eder) szcklerinin birleiminden olumutur.

lk kez 1818'de Fransa'da karlan yerel bir gazeteye Muhafazakr ad verilmi,

daha sonra 1832'de ngiltere'de Muhafazakr Parti adyla bir parti kurulmutur.

Daha sonraki yllarda siyasal bir ideoloji hviyeti kazanan muhafazakrlk;

ksaca, mevcut durumun muhafazasn savunan ve toplumsal yaamda radikal

deiimlere kuku ile bakan bir siyasal tutum olarak tanmlanabilir. Bir baka

ifadeyle muhafazakrlk; geleneksel kurumlara (aile, eitim, din vb.) sayg

duyulmas gerektiini benimseyen ve bu kurumlarda yaplacak deiikliklerin ya

da reformlarn deformasyonlara yol aabilecei kaygsn vurgulayan bir

ideolojidir (Aktan, 2007: 1).

Dinin teolojik, ahlaki, felsefi, psikolojik ve sosyolojik manada ortaya

konmu pek ok tanm olmakla birlikte en geni anlamda din; yaam biimi,

hayatn nasl ynlendirilmesi gerektii konusunda benimsenen dnce, inan,

ilke ve deerler btndr. Dar anlamyla din, evrendeki dzeni ve hayat ancak

yaratc bir tanrnn ya da bir ksm tabiatst manevi glerin varl ile

anlamlandrarak insanl doru bir yaama, bir anlamda, kurtulua davet eden

soyut arlara verilen addr (Demir ve Acar, 2005: 98). Din kelimesi, etimolojik

anlam itibariyle birbirine balamak anlamna gelmekte ve ilh olanla insan

arasndaki ilikiyi dzenlemektedir. lh olanla insan arasndaki ilikiyi 4 Muhafazakrlk konusunda ansiklopedik referans bilgileri ile szlk bilgileri iin bkz. Minogue

(1967); Quinton (1993); Vierhaus (1968); zn (1961).


353

dzenleyen din, 20. Yzyl ortalarndan itibaren ykselie geen birok siyasi

hareketi dikine kesen bir zellik arz etmektedir. Muhafazakrlar dini bireysel bir

inan olmann tesinde, toplumsal manada birletirici ilevleri olan bir kurum

olarak da grrler. Muhafazakrlara gre din; sembolleri, kurumlar ve otoritesi

araclyla toplumun birlikteliini korumaya katkda bulunur. Bu balamda

muhafazakrlar asndan din, toplumun istikrarnn korunmas asndan da

nemli bir ilev stlenmektedir (Safi, 2005: 54). Bu durum her dnemde

muhafazakrln olmazsa olmaz olarak grlen dinin, siyasal alanda

pragmatist bir yaklamla, bir tr manivela olarak kullanabilmesine de imkn

vermektedir. Bu erevede din, kitleler nezdinde yaygnlatrmak maksadyla;

dnyev saiklerle ve farkl biimlerde yeniden yorumlanabilmektedir.

Hristiyan demokrasi; en geni anlamyla, Hristiyan teolojisi

prensipleriyle demokrasinin yntemlerinin kaynatrlmasn amalamtr.

Hristiyan demokrasinin k noktasn; Fransz Devrimini mteakip Kta

Avrupasnda yaygnlaan modern devlet kurgusunun kilise ve Hristiyanlk

deerlerine dman olduu inanc ve buna dayal olarak kitlelerin kurtuluunun

Hristiyan teolojinin kabul ettirilmesiyle mmkn olabilecei dncesi

oluturmutur.5 20. yzyln ortalarndan itibaren modernitenin evrensel

dorular hakknda yaygn kukular uyanmaya balam, ayrca bu dnemde

Stalinist yaylmacla kar tepkiler de artmtr. Bu gelimelere paralel olarak

Hristiyan demokrasi; Hristiyanln -bata aileye ilikin deerler olmak zere-

deerleri, sosyal refah politikalar, kltr ve eitimde dzenleme ihtiyalar gibi

sylemlere bavurarak ykselie gemitir (Vandermotten ve Lockhart, 2000:

101).

slamclk kavram, slam kavramndan farkl olarak, siyasal bir sistemi

ifade etmektedir. Necdet Subaya gre slmclk, slm merkeze alan

dnce ve eylem faaliyetlerini, geleneksel slami vurgulardan ayrmak ve bir

anlamda Mslman bireyi tanmlamak iin kullanlmtr. Subann Tanl Bora

(1999)dan aktardna gre, Batl akln saldrlarna kar zgven kazanm bir

Mslman tasavvuru zerine bina edilen slamclk: mmetin sorunlarna

ortaklaa bir sorumlulukla yaklama bilinci, bu balamda btn bu sorunlar

kararllkla karlayabilecek ve asla kendini romantizme kaptrmamas gereken

btnlkl bir idrak biimidir (Suba, 2013: 572).

Trkiye leinde, muhafazakrlk ve slamclk, alternatif ideolojik

yaklamlar olarak, modernitenin baarszlklarna iaret eden post-modern

eletirel bir sylemin yan sra yozlam elit, gariban halk, kendi vatannda

paryalk ve maduriyet gibi poplist sylemlere bavurarak taraftar kazanmaya

balamtr. Her trden siyasi harekete eklemlenebilen bir tarz olarak, Souk

5 Daha fazla bilgi iin bkz. Okutan (2006).

AP Mustafa ULUAKAR

354

Sava Dneminin sona ermesiyle ykselie geen poplizm, en geni

tanmyla, devlet organlarnn elitlere deil de, halka hizmet etmesi gerektii

dncesi zerine bina edilmi bir sylem biimidir. Halkn karlarnn

toplumdaki elit bir tabaka tarafndan bastrld/engelledii temel varsaym ve

maduriyet algs zerine bina edilen poplizm, siyaset tarihinin hemen her

dneminde hem solda hem de sada konumlanan siyasal ideolojilerin elinde bir

ara olmutur.6 Poplizmin siyaset eksenini; yabanc dmanl, aznlklara

fke, ie kapanma, dini deerleri ne karma, reformlar ve liberal politikalar

reddetme, gibi tutumlar oluturmutur (afak, 2006). Trkiye rneinde ise;

Kemalist Modernleme ve Laiklie kar bir tr pasif ve ounlukla rtl

direni tasviri tarznda -basklar, maduriyeti gze alarak mukaddeslerine sahip

kan, ancak bunu, keza bir mukaddes olan devlete zeval vermeme kaygsyla,

krp dkmeden yapan bir tarz olarak- muhafazakr ideolojinin iinde yer

almtr (Bora ve Erdoan, 2003). Tanl Bora ve Necmi Erdoann muhafazakr

ideoloji tanmlamasndan hareketle bir sonraki blmde, ideoloji olarak

muhafazakrlk konusu ele alnmaktadr.

Bir deoloji Olarak Muhafazakrlk

Bazlar muhafazakrl bir ideoloji deil de, her siyasal rejimde grlebilir

nitelikte genel bir tutum ve tavr al olarak tarif etmektedir (Ergil, 2015: 19).

Bu erevede Levent Kkere gre; deimenin deil, varlm olan noktann

mmkn olann en iyisi olduunu savunan, daha teye gemenin sakncal

olduunu vurgulayan ve bunu dnsel ya da eylemsel olarak engelleyen her

siyasal gr/iktidar, muhafazakr olmaktadr (Kker, 1989: 43). Bazlar ise

muhafazakrl, Fransz Devriminin felsef ve fikr temellerini oluturan

Aydnlanma dncesine yneltilen eletirilerin vcuda getirdii bir dnce

gelenei ve bu erevede bamsz bir siyas ideoloji olarak ele almaktadr

(idem, 1997: 32). Muhafazakrln; arlklara kar olmak anlamnda

sergiledii bu tedirginlik tutumu muhafazakrln ruhunu, deyim yerindeyse

varlk nedenini tekil etmektedir (Argn, 2003: 468-469). almada

muhafazakr demokrasi tanm ierisinde yer alan muhafazakrlk anlaynn,

siyaset bilimi literatrnde bamsz bir siyasi ideoloji olarak tanmlanan

muhafazakrlk ile rtme ve ayrlma noktalar da bu anlayla

deerlendirilmitir. Bu balamda, muhafazakr demokratlnn yeni bir ideoloji

tanmlamasna karlk gelip gelmediini anlamak iin, izleyen blmde

6 Poplizmin btn koullara uyabilmesinin nedenini bir temel deerler kmesine ballktan yoksun olmasyla aklanabilir. Gerekten de siyasal ideolojiler eitlik, zgrlk ve toplumsal adalet gibi bir dizi deere zmnen veya alenen balyken, poplizmin bu tr bir ekirdei bulunmamaktadr. Bu durum, nasl olup da bu kadar farkl siyasal konumlanlarn poplizmi sahiplenebildiini aklamaktadr.


355

balangta ksaca tanmlanan ideoloji kavram daha geni bir biimde ele

alnmtr.

Girite de ksaca deindiimiz gibi, ideolojiye, isim babas Destutt De

Traccy tarafndan yklenen anlam, zaman ierisinde pozitiften, negatife doru

bir seyir izlemitir. Nitekim Cemil Meri (2007) ideolojiyi irdelerken keskin

slbuyla, Aptallar karsna kan ilk ideolojiye iffetini teslim eder... deoloji

bir bakma mistifikasyon, bir bakma ise jstifikasyondur demektedir (Meriten

aktaran Kk, 2005:2). Yani ideolojiler baz dnemlerde, salt hegemonyann

tatbiki iin gerekli bir ara olarak alglanmakta ve bu ynyle hegemonyann

merulatrlmasna (justification) ynelik bir aldatmaca (mistification) olarak

ortaya kmaktadr. Negatif anlamlar yklense de, ideolojilerin, dnce

hayatnn ve siyasi yaplanmalarn vazgeilemeyen i dinamiini oluturduu

deerlendirilmektedir. Nitekim Meri; ideoloji scaktr, vaitkardr, insanidir

demekten de kendini alamamaktadr (Meriten aktaran Kk, 2005: 1).

deoloji terimi birbiri ile elien pek ok anlama karlk gelecek biimde

kullanlmaktadr. Frat Caner (2002: 7)e gre, bu ok anlamll grnr

klabilmek iin Terry Eagelton (1996)un, deoloji Nedir adl eserinde yer verdii

farkl ideoloji tanmlarna gz atmakta yarar grlmektedir.7 Kavrama ilikin

zerinde en ok anlamaya varlan nitelik; bir grup ya da snfn iktidarnn

merulatrmas niteliidir. deolojinin tanmlanmasyla ilgili birbirlerinden

farkllaan yaklamlardan hareketle, almann amacna uygun den zet bir

ideoloji tanmn u ekilde yapmak mmkndr. deoloji: bir btnlk arz

etmek kaydyla ve bir zihniyete dayal olarak belirli bir sistem oluturan,

toplumsal znesi olan insan bu sistem yoluyla egemen retim ilikilerine

balayan, bu ilikileri dzenleyen fikirler ile duygulardr.

Esasen bir dnce biimi ve/veya bir tutum olarak ok daha eski bir

gemie sahip olan Muhafazakrlk kavramnn siyas literatre 17. yzylda

girdiini ancak, zaman ierisinde farkl biimler kazandn syleyebiliriz. Siyas

7 Hegel ve Markstan George Lukcs ve baz ge dnem Marksist dnrlere kadar uzanan bir kol ideolojiyi, bir tr arptma ve mistifikasyon anlamnda ele almtr. Keza Edward Shilse gre ideolojiler, kesin, kapal, yenilie direnen, byk lde, insanlarn duygularna hitap ederek yaylan ve kendisini savunanlardan mutlak ballk isteyen eylerdir. Benzer biimde Louis Althussere gre ise ideoloji, bir gereklii betimlemekten ok, bir istek, bir umut ya da bir nostaljiyi ifade etmektedir. deoloji, insanlar toplumsal zneler olarak kuran, bu zneleri egemen retim ilikilerine balayan, yaanan ilikileri anlamlandrmaya dair pratikleri dzenleyen bir aratr. Buna karn, Emile Durkheim ideolojik yntemi, fikirlerin, olgularn niteliklerini belirlemek zere kullanmak olarak tanmlamaktadr. Martin Heiddegere gre n

kabul olmakszn bir dnce retilemez; bu nedenle de her dncenin ideolojik olduu iddia edilebilir. M. Seliger ise, ideolojinin insanlarn, rgtl toplumsal eylemin ve zellikle de siyasi

eylemin ara ve amalarn; bu tr bir eylemin, verili bir toplumsal dzeni koruma, deitirme, ykma, ya da yeniden ina etme amac tayp tamadna bakmakszn, belirleme, aklama ve dorulamada kullandklar fikirler kmesi olduunu sylemektedir (Eagelton, 1996: 17-58).

AP Mustafa ULUAKAR

356

bir doktrin ve bir ideoloji olarak ortaya k ise 18. Yzylda gelimeye

balayan toplumsal olaylarn sonucunda gereklemitir. Karl Mannheime gre,

Muhafazakrlk, 1789 Fransz Devriminin dnsel temellerine ve zellikle

tepeden inmeci pratiine kar oluan bir tepki biiminde ortaya kmtr

(Mannheim, 1969: 13). Muhafazakrln kurucusu olarak da kabul edilen

ngiliz dnr Edmund Burke (17291797), jakobenlerin bireysel zgrlk ve

eitlik dncesine kar, muhafazakrlk kavram yerine koruma kavramn

kullanmtr (Akka, 2000: 12). mer ahaya gre, Kta Avrupasnda

Frankofon, biri de Germenofon olmak zere iki tr muhafazakrlk

gelimitir (2001: 102). Fransz muhafazakrl, Fransz Devriminin etkisiyle

daha radikal, kat, uzlamaz ve reaksiyoner zellikler tamasyla dierinden

ayrlmaktadr. zellikle Fransz Devriminin, gelenekleri, monariyi, Kiliseyi

karsna almasna tepki gsteren Fransz Muhafazakrl; Kilise eksenli cemaat

yaplanmasn savunan, devrim ve ilerleme dncesini iddetle reddeden bir

yaklam gelitirmitir (Safi, 2005: 20). Almanyann tarihsel ve toplumsal

geliimi ise, farkl bir geliim izgisi izlemitir (aha, 2001: 103). Alman

Muhafazakrlar, Kendine zg Yol (Sonderweg) adl bir teori erevesinde

Alman ulusal karakterinin evrensel doru ve Alman rknn da dnyada en gl

olduuna dayal bir ideoloji yaratmlardr. Bunun en somut izleri olan devrimci

muhafazakrlar, ulusun deerlerini referans alarak, Hitlerin dnce

biimleniminin meruiyet kazanmasna yardmc olmulardr (Akka, 2000:

149).

Kukusuz, dier ideolojiler gibi muhafazakrlk da ierisinde yeerdii

toplumsal koullardan, (kltrel, siyasal, ekonomik vb.) ve g ilikilerinden

bamsz deildir. Bu koullar ve ilikiler, her tarihsel dnem ve toplumda

dnce ve deerleri, felsef tartmalar ve siyasal tutum allar etkilemitir. Bu

anlamda muhafazakrlk, ierisinde bulunduu tarihsel dnem ve meknlarda

farkl kurulmakta ve farkl arm ve anlamlara sahip olmaktadr (idem,

1997: 7). Bu nedenle, muhafazakr demokratl ele alrken, Kta Avrupas

muhafazakrlndan ziyade, Trk muhafazakrl ablonunu kullanmann

daha doru olaca deerlendirilmektedir.

Muhafazakrln Osmanlda yaygn bir dnce biimi olduu

sylenebilir. Ancak, Batya benzer siyasal ve felsef zellikler tayan bir

muhafazakrlk anlaynn, Osmanl mparatorluunda ve Trkiyede, en

azndan 20. yzyln ikinci yarsna dek, gl bir etkiye sahip olmad

sylenebilir. Trk siyasal yaamnda modernleme abalaryla birlikte

muhafazakrlk kavramnn, genel kullanmda tutuculuk, ktmserlik, arzlik,

irrasyonellik gibi negatif anlamlar ile ilikilendirilmesi, onun genellikle deiime

kar olmak veya mevcut durumun savunuculuunu yapmakla

zdeletirilmesine neden olmutur denebilir. Bunun sonucu olarak Trk


357

aydnna; Trk modernlemesine, kart/dman retmeyi zorunlu sayan bir

deerlendirme hkim olmutur (idem, 2001: 55). Farkl bir deyile, Trkiye

Cumhuriyetini kuran zihniyet; esinlendii Fransz Devrimi ve aydnlanma

dncesinin etkisiyle ortaya kan birok siyasal eilimi bnyesine tam

olmasna ramen, Batdakine benzer anlamyla -devrimlere ve devrimin dnce

sitemine kart olarak gelimi- kkl ve sistemli muhafazakr siyasi hareketin

alenen mayalanabilecei bir ortama izin vermemitir. Bu nedenle Trk

Muhafazakrl 20. yzyln ortalarna dek daha ok, milliyetilik ile

eklemlenerek, karma bir kimlik eklinde kendini gstermitir (Toprak, 1995: 39).

1960larda liberal bireycilii de kolektivizmi de tmden reddeden klasik

muhafazakrln evirilmesiyle, piyasa ekonomisi ve liberal-demokrasi anlay

ile onun kurumlarn sahiplenen yeni bir muhafazakrlk anlay tremitir.

Batdaki bu dnm; Trk Siyasi yaamnda da Trk modernlemesinin gzde

siyasi ideolojisi olan milliyetilii eviren bir tarz ile nce, 1970lerde Trk-slam

Sentezi ve daha sonra 1980lerde zal dncesiyle, milliyeti/maneviyat

muhafazakrlk ad altnda kendini gstermitir.

Yaygn ve yerleik yorumlarn aksine, Trk nklbn muhafazakr bir

proje olarak tarif edebilmek de mmkndr. rnein, Bora; muhafazakrlk ile

modernlik arasnda bir refakat ilikisi bulunduunu ve bunun modernlemeyi

gecikerek yaayan toplumlarda daha bariz grndn sylemektedir (Bora,

1999: 5356). Boraya gre: Medeniyet-hars ayrmnn belirledii bu izgi

erevesinde, medeniyeti Trk kltrn ihya edecek il olarak gren bu

zihniyeti, Trk nklbnda isel olan muhafazakr damar olarak tarif etmek

yanl olmayacaktr (Bora, 1999: 71). Keza Trk inklabnn fikir babalarndan

Ziya Gkalpn muhafazakrlkla ilgili aadaki grleri de bu tespiti dorular

mahiyettedir.

Milletlerin siyasal hayatnda muhafazakr partilerin de faydal

bir rol vardr nklplar ananeleri ykp onlarn yerine mefkreleri ikameye alrken, muhafazakrlar cansz ananelerin yklmasnda inklplarla beraberdir. Ancak canl

ananeler de yklmaya kalklacaksa, bu hususta mukavemet gsterirler. Osmanl medeniyeti denen mecmua, tamamen

cansz ananelerden ibarettir. Trk hars denen manzume ise

batanbaa canl ananelerden mrekkeptir Biz, Osmanl medeniyeti sahasnda inklpyz, Trk hars sahasnda da muhafazakrz Trklk ancak harsta muhafazakrdr. Bu

muhafazakrlk inklpla mnf deildir.8

Trk modernlemesinin muhafazakrla kar olumsuz bak biiminin,

muhafazakrln Trk aydnnca, genellikle, dinsel gelenekilie indirgenmesi

sonucu ortaya kt sylenebilir. Gelenekilik, siyasette srekliliin 8 Daha fazla bilgi iin bkz. Gkalp (1972: 118-124).

AP Mustafa ULUAKAR

358

savunulmasn ngrr, topyekn deiim aleyhtar bir anlay olmamakla

birlikte, kukucudur. Bilhassa byk apl ve ani deiiklie, hepsinden ok da

sistematik devrimci deiiklie kardr. Gelenekilere gre, deiim de tedrici

olmaldr (Helvac ve Demirtepe, 1998: 113). lk bakta benzer gibi grnse de

muhafazakr dnce ile dinsel gelenekilik birbirleriyle rtmemektedir. Zira

geleneki davrann biimsel anlamda reaksiyoner, yar-gerici doasndan tr

izlenebilir bir tarihi yokken, muhafazakr davran, somut koullara bal olarak

doup gelien belirgin bir tarihsel ve toplumsal sreklilie sahip olmutur

(Quinton, 1993: 244, Gkmen, 2003: 134). Muhafazakr demokrasi syleminin

poplizm ile ilikisine k tutabilmek maksadyla bir sonraki blmde sa

poplizm konusu daha geni bir biimde ele alnmaktadr.

Sa Poplizm

Muhafazakr birikim, 20. yzylda da geliimini srdrerek modern

dnyann teknik geliimini alp kltrn reddetme zerine kurulu reaksiyoner

tutum ile eklemlenerek, Marksizm ve liberalizmin karsnda bir nc yol

arayna yol amtr. Ayrca, bireysellemenin cemaat balarn ykarak

yaratt, yabanclam ve giderek daha fazla proleterleen kitle insan, yeni bir

etnik ve kltrel kolektif kimlik aramaya srklenmitir. Farkl bir deyile,

birok lkede endstri devrimiyle ortaya kan hzl deiim ve modernleme

olgusunun, beklendii gibi demokrasinin deil faizmin dinamiini oluturduu

da sylenebilir. Muhafazakr birikim ayn zamanda sa poplist partilerin

mayalanmasna elverili bir ortam yaratmtr. Marksizmden ve modernitenin

getirdii deiimden korkanlar harekete geiren poplist sa partiler; bilindik

olan korumak veya yitirilmi bir gemie dnme projesiyle ve gerekirse ak ya

da rtl iddet esini n planda tutarak, modernliin getirdiklerinin

biroundan arnmay hedeflemitir. rnein, Fransz ar sa, byk lde,

modernlemenin yaratt deiim srecine tepki arlkl bir entelektel siyasal

direniin ve monariimparatorluk yanls muhafazakr birikimin rn olarak

ortaya kmtr. Poplist sa partiler ar sa tipolojisi ile balantlar

kurulabilecek partiler olmalarna ramen; marjinallikten kurtulmak iin,

saygnlk ve meruiyet araylar erevesinde sistem iinde ve usulne uygun

oynama yolunu seerek semen kitlelerini srekli geniletmilerdir (Vardar,

2001).

Muhafazakr dnce ile poplizmin birletii nemli noktalardan birisi,

poplizmin entelektel dmanl ile muhafazakr dncenin aklclk

kartldr. Poplizm jargonunda aklclk, entelektellere zgdr, buna karn

halk akln yerine igdleriyle duygu ve ihtiraslaryla hareket eder. Bu temel

yaklama bal olarak, ortak gelenek, aile hayatnn yceltimi, gariban halk,

yozlam elit ve siyasal yozlama gibi muhafazakrlkla poplizmin


359

btnletii sylemler retilir. Farkl bir deyile poplizm, sofistike ve

entelektel beenilere kar halkn beenisini yceltir. Kadercilik, etnik/dini

kkenin insan belirledii ve insann igdsel bir biimde buna baland gibi

temalar ise ulustan cemaate dnn hedefindeki muhafazakr-poplist

kaynaklar oluturmaktadr.

Poplist sa, ar sadan ayran balca zellik, kapitalizm ve/veya

demokrasi kart sylemi terk ederek sistem iine kaym olmasdr. Poplist sa

partilerin kendilerine kar gelitirilen muhalefete ramen ykselmelerini,

endstri sonras toplumun ve kresellemenin temsili demokrasi ile ortaya

kard uyum sorunlarnn sarsnts gibi grebiliriz. rnein Fransada Ulusal

Cephe (UC); dlanmlarn partisi olmay baarmak, daha geni kitlelere de

ynetimin zaaflarn yakalayarak ulama kurgusu zerine siyaset yapmaktadr.

UCde poplist sa sylemin tm zelikleri Fransa gndemine uyarlam

biimde grlmektedir. Le Pen ska kendi lkelerinde aznlkta kalm

Franszlar sylemine bavurmaktadr. UCnin demokrasi anlayna yakndan

baknca, youn bir referandumu yceltme eilimi ile karlarz. UC iin

referandum, halkn dorudan katlm yolu ile yozlam eliti dlama isteidir.

UC ite ve dta Hristiyanlarn sorunlarna ncelik verilmesini istemekte ve

ska Fransz hkmetlerinin bunun aksine bir yol izlediklerini tekrarlamaktadr.

UC siyaset anlaynda devleti politikalar Neo-liberal politikalara dnmtr.

Bu balamda UC, devletin kltlmesini ve korumac politikalara son

verilmesini istemekte ve gl vurgularla serbest piyasa ekonomisini

savunmaktadr. Parti muhafazakr kimliki ve lm bir imaj sunarak;

dayanmaclar, kktenci Katolikleri, pagan yeni sa, kralc-reaksiyoner

muhafazakrl da bnyesinde toplamaktadr (akr, 2011: 79; Vardar, 2001).

Bora ve Erdoan; Biz, Anadolunun Bar Yank ocuklar... Muhafazakr

Poplizm adl makalelerine Mustafa ekip Tuntan (1956) alnt yaptklar bir

mecazla balamaktadr. Benzetmek caizse millet hayat bir aa gibidir Kk,

milletin mazisi, gelenek ve detleridir, kklere dorudan doruya bal olan

gvde umumiyetle halk topluluudur; gdasn da daha ok dorudan doruya

bu kklerden alr (2003: 1). Bora ve Erdoann bu mecazdan karsamalar

aadaki ekildedir.

Milliyeti/Muhafazakr Poplizmin ayrt edici vasf, halk,

gelenein koruyucusu, organik bir varlk, bir uzviyet, yani bir cemaat olarak tahayyl etmesidir. Cemaat ise, ounlukla, seklerlememi, dinsel referansl cemaattir Istrap anlats, muhafazakr poplizmin belkemiini oluturan antagonistik toplum tahayylne dayanak oluturur Halkn amaz bir igdye sahip olduunu syleyen smayl Hakk Baltacoluna (Yeni Adam, Ocak 1934: 12), gre sorun, aydnlarn halk aa grmeyip, onlarla onlarn anlayabilecei

AP Mustafa ULUAKAR

360

bir dille konuabilmeleri, dilde halka doru gidebilmeleridir (Bora ve Erdoan, 2003:1).

1940larn ortalarndan itibaren, Mslmanln Trkl dikine kesen bir

cevher olarak tasviri, gl bir poplist sylem olarak kurulmaya balamtr. Bu

poplist sylem milliyeti-muhafazakrln zemininde gelimi, zenginlemi

ve yaygn biimde bavurulan bir kaynak oluturmutur. Milliyeti-muhafazakr

poplizmin bu poplerleme srecini ve bu sreteki temel motifleri, en iyi

Osman Yksel Serdengeti rneinde gzlemlenmektedir. Osman Yksel

Serdengeti, 1968 Maysnda Cumhuriyeti Kyl Millet Partisi (CKMP)

milletvekili aday olarak yapt radyo seim konumasna u hitapla

balayacaktr: Karnzda Meclisin doru mu doru, kravatsz milletvekili:

Osman Yksel Serdengeti! Bar yank kardeiniz, sizlere sesleniyor. (Ylmaz,

1998: 173). Bir sonraki blmde aratrmann amacyla balantl biimde

muhafazakrlkta siyasal alan, din ve demokrasi konusu ele alnmaktadr.

2. MUHAFAZAKRLIKTA SYASAL ALAN, DN VE DEMOKRAS

Tanrsal egemenliin yerine akl esas alan ve tarihsel kklerini Rnesans,

Reform ve Aydnlanmaya dayandran modern dnce liberalizm ve sosyalizm

gibi ideoloji biimleriyle birey ve toplumlar yeniden tasarlamtr. Bu erevede

liberalizm, zgrle vurgu yapp dnyann hesaplanabilir olduunu

savunurken; sosyalizm snfsz toplumu, yabanclamadan kurtarlm insan,

mutlu/yetkin yaam ve bu erevede eitlik kavramn ne karmtr.

Muhafazakrlk ise insann doal olarak snrl olduundan hareketle zgrlk

ve eitliin toplumsal yap ve kurumlarda gerekletirilemeyeceini ileri

srmtr (Akka, 2000: 164).

Muhafazakrlara gre, otoritenin kaynan szleme kuramlaryla

temellendiren liberal filozoflar, toplumun doasn ve siyasal ykmll

aklamada baarsz olmulardr. Siyaseti, olan ile olmas gerekenler arasndaki

mcadele olarak okuyan modern siyasetin karsna muhafazakr siyaset iin en

iyi dzen, sregelen dzendir. Zira muhafazakrlar, akln bunlar

kefedemeyeceini, bunlarn zaman iinde toplumsal eilim yoluyla olutuunu

ve toplumun akln otoritenin oluturduunu dnrler (Schultz ve

Tannenbaum, 1998: 219). Muhafazakr dnce, toplumsal dzenin

devamllnn ancak, gl bir otorite ile mmkn olabileceini ngrr.

Muhafazakr dnceye gre otoritenin temeli szlemeye deil sadakate

dayanr. Sonuta, muhafazakrlar iin her eyden nce gerek otorite, insandan

stn ve akn vasflara sahip olmaldr. Bu anlaya gre, toplumda dzenin

devamlln salayan otorite, eninde sonunda, ilh kkenlidir. Otoritesiz bir

toplum olamayacana gre din, toplum dzenini salayan temel unsurdur.


361

Keza, otorite bir gven ve meruiyet kayna olarak; doas gerei tektir ve

blnemez olmaldr (aha, 2001: 109).

Tarihsel olarak, demokrasi byk toplumsal mcadeleler, i savalar ve

ynetilenler ile ynetenler arasndaki ekimeler sonucunda bir uzlama rejimi

olarak ekillenmitir. Halkn (demos) iktidar, ynetimi anlamna gelen ve Batya

zg felsef temelleri olan demokrasi rejiminin temel zellii, iktidarn belli

evrelerde zor ve iddet kullanmakszn seimle el deitirmesidir (Aaoullar,

1994: 38). Ramazan Akkr, muhafazakrln demokrasiyle ilikisine ynelik

olarak aadaki tespitleri yapmaktadr:

Eer demokrasi siyasal iktidarn barl el deitirmesine ilikin kurallar ve yntemler btn olarak tanmlanrsa, muhafazakrlkla uyum ierisinde olduundan sz edilebilir. Ancak katlm olgusunu temel alan, demokrasiyi bir ama

olarak gren ve onun halk egemenlii boyutunu ne karan anlay erevesinde ele alrsak bu demokrasiye uzak bir genel tutumdan sz edilebilir. zellikle kitlelerin egemenliinin n plana kt dnemlerde, muhafazakrln bu demokrasi anlayndan daha uzakta durduunun altn izmekte fayda vardr (Akkr, 2006: 24).

Muhafazakrln liberalizme ve liberal demokrasiye endie ile bakmasnn

temel nedeni, demokrasinin katlm ve oy verme gibi aralarla nceki ile sonraki

arasndaki ba koparma tehlikesini tamasndandr. Demokrasi birilerini

zgrletirirken ve kullandklar haklar merulatrrken, dierlerini bu zgrlk

alanna uymaya zorlamaktadr. Demokrasi yoluyla gller gcn devam

ettirmeye, yoksullar da daha ok zayflamaya devam etmektedir. Eitlik ve

zgrlk uruna bireyler, topluluklar ve kurumlar birbirleriyle mcadele ederek

kimlik kaybna uramaktadrlar (Akka, 2000: 89). Sonu olarak, Batl klasik

muhafazakrlarn balangta tiranla yol ama ihtimalini ierisinde

barndrd iin demokrasiye kar olumsuz bir tutum takndklarn, fakat

zamanla tehlike olarak grdkleri sosyalizm ve komnizm gibi ideolojiler

glendike demokrasiye daha yakn durma gerei duyduklarn deerlendirmek

yanl olmayacaktr.

Muhafazakrlarn dine verdikleri nemin bir boyutu da cemaatle ilgilidir.

Cemaat ve cemaati deerler toplumsal yaam iinde, dinin hissedilen en nemli

deerleri olarak dikkat ekmektedir. Cemaatler, din deerlerin yaatld,

ayakta tutulduu, dolaysyla dayanma ve birlik ruhunun beslendii sosyal

ortamlardr. Hem dnyay anlamlandran hem de denetimi salayan bir kurum

olarak din; sa ideolojilerin tamamnda ve zellikle muhafazakrlkta son derece

nemli bir yer tutmaktadr (aha, 2004: 23). Oysaki Aydnlanma a

dnrlerinin ideolojik platformda verdikleri en nemli mcadele, din dnce

kalplarnn krlmas ynnde olmutur. Esasen, aydnlanma dncesi ve

AP Mustafa ULUAKAR

362

gelenei ile muhafazakrl birbirine dman eden asl etken de; insann

dnyay anlamlandrmada akln kullanmasn ngren aydnlanma geleneinin,

dinn dnyay aklama ve anlamlandrma matuf ilevine vurduu darbe

olmutur.

Hristiyan Demokrasi kavram, almann banda da belirtildii zere,

greceli olarak nemini yitiren Hristiyan teolojisiyle demokrasinin prensiplerini

uzlatrmaya ynelik bir gayret olarak ortaya kmtr. 19. Yzylda hzla

gelimeye balayan endstri, daha youn bir igc ihtiyac ve buna paralel

olarak, retim srecine tevekklle katlan, sakin birey tipinin oluturulmas

ihtiyacn ortaya karmtr. Bu durum, burjuvazinin feodaliteye kartl

ekseninde demokrasi talepleriyle Hristiyan inanlar buluturmutur. Nitekim

Katolikler, balang dnemlerinde ii ve sendika hareketine destek

vermilerdir. Ancak daha sonra, burjuvazinin yerletirmeye alt deerler

sisteminin Kiliseye ve Hristiyanlk deerlerine dman olduu kanaatinin

yaygnlamasyla, Katoliklerin durular daha farkl siyasi formlara ynelmeye

balamtr. Bu gelimeler Hristiyan Demokrasinin temel k noktasn

oluturmutur. II. Dnya Savana kadar geen dnemde ise; ii cretlerinin

drlmesi gereine iaret eden liberal politikalar eletirilirken, dier yandan

zel mlkiyet ve ailenin korunmas saikiyle sosyalist bak alarna kar sert bir

tavr taknlmtr. II. Dnya Sava sonras faizmin yenilgiye uratlmas

sonucunda ortaya kan durum; bir yandan lml sa siyasi hareketler iin gayet

uygun bir ortam yaratrken, te yandan sosyalizmin Sovyet Komnizminin

askeri baarsyla Merkezi Avrupa iin bir tehdit haline geldii algs, sosyalizm

kart dnceleri Hristiyan Demokrat eksene toplamaya balamtr.

Hristiyan Demokrat Partilerin tmnde var olan sylemler; ailenin kutsiyeti,

hayrseverliin kurumsallatrlmas, devletin mdahalesinin zel mlkiyeti ve

piyasa ekonomisini engelleyici vasf olmamas, yaanlan lkenin tm

yurttalarna eit mesafede durmak, farkllklar ortak deerler oluturarak telafi

etmektir.9

Bu tasniften grlecei zere, Hristiyan-Demokrat Partilerin siyasi

sylemlerinin pek ounun klasik muhafazakr sylemlerle mutabakat halinde

olduu grlmektedir. Ancak Hristiyan-Demokratlar klasik muhafazakrln,

eitsizlii doal gren yaklamn kategorik olarak reddetmektedirler ki,

Huntington ve Balee gre bu husus; Hristiyan-Demokratlar muhafazakrlara

nispetle daha oulcu uzlatrc ve demokrat klmaktadr (Huntington ve Bale,

2002: 45). Bir sonraki blmde 2000li yllarda Trkiyede etkili olan

muhafazakr demokrasi syleminin; muhafazakrlk, demokrasi, poplizm ve

slamclk ile ilikileri ele alnarak deerlendirilmektedir.

9 Daha geni bilgi iin bkz. Okutan (2006).


363

3. MUHAFAZAKR DEMOKRAS SYLEM

Trkiyede muhafazakr demokrasi syleminin; liberalizmin ve

muhafazakrln dnsel erevesinden olduu kadar, Hristiyan

demokrasiden, poplizmden ve hatta slamokrasi anlayndan10 da esinler

ald da ne srlmektedir (Mazrui, 2013). Muhafazakr demokrasi syleminde

kukusuz Hristiyan demokrasinin baz izlerine rastlamak mmkndr. Dahas,

Hristiyan-Demokrat Partilerin siyasi sylemlerinin pek ounun klasik

muhafazakr sylemlerle mutabakat halinde olduu da sylenebilir. Ayrca her

iki siyasi izgide de temel belirleyici unsurun din olmas nedeniyle muhafazakr

demokrasi sylemini Batdaki Hristiyan-Demokrat hareketlere benzetebilmek

mmknse de dikkatli bakldnda muhafazakr demokrasi ile Hristiyan

demokrasiyi arasnda belirgin farklar olduu kolayca grlecektir. Bunlarn en

bata geleni muhafazakr demokrasi sylem ve eylemlerinde kuvvetli vurgularla

tekrarlanan Batyla birleme ve deiim arzusudur.

Muhafazakr demokrasi sylemi zerinde, Kta Avrupas

muhafazakrlndan daha ziyade, Cumhuriyet dnemi muhafazakrlarndan

Mehmet Akif Ersoy ve Necip Fazl Ksakrekin grlerinin etkili olduu

sylenebilir. Her iki dnrn sylemlerindeki ortak tema, slm dininin

ilerlemeye ve modernlemeye engel olmad tezidir. Ayrca her ikisinde de var

olan hamaset vurgular, muhafazakr demokrasi syleminin sa poplizm ile

ilikisine iaret eder mahiyettedir. rnein, Necip Fazln Sakarya adl iiri;

muhafazakr-milliyeti evrelerin siyasal toplantlarnda itibar grmekte;

hararetle okunarak topluluun ruhunu ve duygularn beslemektedir. iirde, yer

alan bir msra z yurdunda garipsin, z vatannda parya! ifadesi; gerek

muhafazakrln gerekse slmcln z yurdunda garip z vatannda parya

edildii vurgusuyla Fransadakine benzer poplist ve diasporik bir gre k

tutmaktadr. Nitekim Trkiyedeki muhafazakrlarn oundaki hkim inan,

z yurdunda garipsin, z vatannda parya msrann kendi konumlarn ifade

ettii eklindedir (Safi, 2005: 108-110).

Bu balamda ilk bakta muhafazakr demokrasi syleminin poplist sa

ve milliyeti/muhafazakr poplizmin sylemleriyle pek ok noktada rtt

grnmektedir. rtme noktalarna rnek olarak; sylem ve grnt

deitirme abas, kimliki politika, cemaat ve cemaatine bal insann etnik-

dinsel mirasnn korunmas, entelektel beenilere kar halkn beenisini

yceltme, entelektel dmanl, aklclk kartl, referandumu yceltme

10 slamokrasi kavram ilk kez Ali A. Mazrui tarafndan dile getirilmi bir kavramdr: Liberal demokrasi ile slamiyetin ilke ve prensiplerinin znde uyumlu olduu dncesinden hareket eden Mazrui, slamokrasiyi slamiyet ve demokrasinin ilke ve prensiplerinin birlikte pratie aktarlabilecei bir siyasal sistem anlamna karlk gelecek ekilde kullanmaktadr (Mazrui, 2013).

AP Mustafa ULUAKAR

364

eilimi, karizmatik lider tipi, devletin kltlmesi ve korumac politikalara

son verilmesi gibi rnekler saylabilir. Keza yozlam elit, gariban halk,

kadercilik, mazlumluk, halk diliyle konuabilme, kravatsz siyaseti tipi,

bar yank kardeiniz, dik duru, kendi vatannda yabanclk, paryalk gibi

temalarn kullanlmas da ikisi arasnda zmni bir balant kurulmasna neden

olmaktadr. Ayrca siyasal slamn temsilcileri ve UC; 70lerde marjinal

konumlardayken, 80lerden, zellikle de 90lardan beri ykselie geen oy

oranlar bu siyasi hareketlerin giderek daha fazla merkeze kayma stratejilerinin

bir sonucu olarak grlebilir ve bu ynyle de birbirine benzetilebilir. Buna

karn UCnin karsnda rgtlenen muhalefet UCnin ykseliini tehdit

ederken, muhafazakr demokrasi sylemi Trkiye siyaset sahnesinde srekli bir

ykseli ierisinde olmutur. Bu durum; ksmen iki partinin kendi lkelerinde

alglanma farklar, iki demokrasinin devlet-sivil toplum ilikilerindeki farkla

aklanabilir. Ancak, ayn zamanda daha ak biimde, ikisi arasnda belirgin

farklar bulunduuna da iaret etmektedir Bunlarn en nde gelenlerini de

deiimin kabul/reddi, Bat kartl/taraftarl, rk vurgularn

varl/yokluu, yabanc kartlnn varl/yokluu, dinlere kar

hogr/hogrszlk olarak sralayabiliriz.

Muhafazakrln Cumhuriyet dnemindeki seyrine ilikin bir zetleme

yapmak gerekirse, Trkiyede muhafazakrlarn devleti modernleme yanls ve

jakoben elit (tepeden inmeci) bir kuan rn olarak algladklar ve 1950lere

kadar, devlet ile bir trl baramadklar sylenebilir. Ancak, 1950lerde

yaanan gelimeler, zellikle de Demokrat Parti (DP) ve Adalet Partisi (AP)nin

pratikleri iktidar muhafazakrlarn nezdinde devletin esasen dman deil de

kim ele geirirse onun amalarna hizmet eden bir ara olduunun anlalmasna

vesile olmutur. Keza ayn dnemde; bata anti-komnizm dncesi olmak

zere, ordu ile bu grubu birbirlerine yaknlatran gelimeler de olmutur. Ayrca

1950 muhafazakrlarn iktidar pratikleri onlara orduya kar olmann siyasetin

meru zeminlerde yaplma olanaklarn daraltt gereini retmitir (Uluakar

ve alar, 2017: 3). Ancak Milli Grn -inancnn tabii bir sonucu olarak-

bavurduu diskur, gerek ordunun gerekse yarg kurulular ve niversitelerin bu

grupla atmasn ortadan kaldrmam ve siyasal slam temsil eden deiik

isimlerdeki partiler, Anayasa Mahkemesince, laiklik kart sylem ve eylemleri

nedeniyle eitli kereler kapatlmtr (Zrcher, 2003). smail Safiye gre de,

Batda toplumun Fransz Devrimine verdii siyasal tepki Kta

muhafazakrlnda asl belirleyici olurken; Trkiyede muhafazakrln siyasal

olmaktan ok, ahlk, kltrel kurum ve deerlerin korunmasna ynelik olmas

sonucunda siyasal sylemi ve pratii zayf kalmtr (Safi, 2005: 257-258).

Genelde ayr siyasal ve ideolojik pozisyon olarak grlen; milliyetilik,

muhafazakrlk ve slamcl, ruh hli, duru biimi ve slup olarak gren


365

Boraya gre muhafazakrlk, Trk sann gaz hlini (buharlaabilme zelliini)

temsil etmektedir.

nerdiim, milliyetilik, muhafazakrlk ve slamcl, pozisyonlar olmaktan ziyade haller' olarak anlamaktn

Fizikteki maddenin halleri" gibi: kat, gaz, sv... Milliyetilii, muhafazakrl ve slamcl, Trk Sann birbirine dnebilir olu biimleri olarak yorumlamaya alyorum. Bunlardan birinde veya tekinde Trk Sann maddesini grmek istiyorsak, o maddenin bir bileeni veya kanadyla falan deil bir hliyle kar karya olduumuzu hesap edersek, durumu daha iyi anlarz, diye dnyorum Muhafazakrlk, ieriklerin ve zihniyet kalplarnn tesinde bir

ruh hali, duru/duyu biimi, slptur; Trk Sann havasdr. Burada maddenin halleri mecazn ok gzel

istismar edebiliriz: muhafazakrlk, -hele buharlaana dknlyle-, Trk Sann gaz hlidir. (Bora, 1999: 8).

Ayrca Borann belirttii geikenlik erevesinde, Trkiyenin siyasal

gemiindeki muhafazakr kimlikli iktidar pratiklerinde, siyasi karar ve tavrlar

zerinde; genel anlamda, slamc dnce ve yorumlarn etkili olduunu

sylemek yanl olmayacaktr. slamn Cumhuriyet Dneminde siyaset

sahnesine tanmasnda en bata, Nakibend Tarikat ve zellikle, onun

Trkiyedeki en nde gelen kolu olan skender Paa Dergh etkili olmutur.

Keza, Mill Gr, siyaset sahnesine ilk cidd kn bu tarikatn dn

yapsnda kendini gsteren iki slogan zerinde temellendirmitir: nce ahlk ve

maneviyat ile muhafazakr bir perspektif belirleyen Milli Nizam Partisi (MNP),

dier yandan ar sanayi hamlesi sloganyla da kalknmac bir syleme

bavurmutur. MNPnin 12 Mart ynetimince laiklie aykr tutumlar

nedeniyle 21 Mays 1971 tarihinde kapatlmas zerine, 12 Mart 1972 tarihinde

Milli Selamet Partisi (MSP) kurulmutur. 1990l yllarn sonlaryla birlikte,

slamn siyaset sahnesindeki temsilcisi Refah Partisi (RP)nde yeniliki olarak

adlandrlan bir grup tarafndan kategorik bir deiim ve dnm balatlmtr.

Murat akr, 28 ubat 1997 tarihindeki, dokuz saatlik Milli Gvenlik Kurumu

(MGK) toplantsnda alnan 18 kararn nemli bir ksmnn siyasal slam

dncesine kar alnmas gereken nlemlerle ilgili olduu ve 28 ubat sreciyle

birlikte Mill Gr Hareketinin, kendi iradesinin dnda zorunlu bir dnme

srklendiini ne srmektedir (akr, 2004: 549). akr (2004: 571)a gre,

Mill Grler o gne kadar Avrupa Birlii (AB) yeliine kar ak bir tavr

alm iken, bu yeni dnemde yenilikiler birdenbire AB taraftar olmaya ve

demokrasi, insan haklar, hukuk devleti ve sivil toplum gibi kavramlar

savunmaya balamlardr. William Halee gre de, yenilikilerin Milli Gr

Hareketinden ayrlmalarndaki temel neden, btnyle dini merkeze alan

slamn temsilcisi siyasi hareketlerle zdeletirilen ve bunun doal bir sonucu

AP Mustafa ULUAKAR

366

olarak da, Bat ve Yahudi kartlyla karakterize olan profilini deitirme istei

olmutur. Yenilikiler, Mili Gr izgisinden ayrl takiben, merkez sada

konumlanarak, demokrasinin nde gelen kriterlerinden olan, kiisel hak ve

zgrlkleri, gl vurgularla savunmaya balamlardr (Hale, 2006: 3-5).

lk bakta yeni bir ideoloji aray gibi grnen bu deiim ve

dnmde, Anadolu burjuvazisinin ykselii, Mslman aydnlardaki bak

biimi deiiklii, 28 ubat deneyimleri ve AB Uyum Sreci gibi pragmatik

nedenlerin etkili olduu ne srlmektedir (Yavuz, 2009: 78; nar ve Duran,

2008: 17-40). Keza bu dnm sonrasnda, bireysel hak ve zgrlklerin gl

vurgularla savunulmas da yukarda sz edilen pragmatik tutuma ilaveten Trk

sanda yerleik poplist karakterle de ilikilendirilmektedir (Szymaski, 2013:

16-17). rnein, Adam Szymaski muhafazakr demokrasi syleminin

kanlmaz bir paras olan komunteryen yaklamn, poplizm faktrnn

ilavesiyle, demokrasiyi bsbtn ilevsiz hale getirdiini, esasen komunteryen,

ounluku, kolektivist deerlere ballk yaklamlar ile liberal demokrasi

dncesinin birbirleriyle elitiini ne srmektedir. Ayrca Szymaskiye gre,

Trkiyede de muhafazakr demokrasi sylemi; liberal demokrasi pratikleriyle

bir elit sultas (brokratlar, askerler, yarg mensuplar, niversiteler ve

Kemalistler) yaratld, vatandalarn sistem dna itilerek marjinalletirdii vb.

hem komunteryen hem de poplist karakterli bir sylem zerine ina

edilmektedir (Szymaski, 2013: 16-17).

Muhafazakr demokrasi syleminde, siyasal katlm, milli irade ve

seimler demokratik deerler kapsamnda yceltilmektedir. Buna karn, Hakan

Yavuza gre muhafazakr demokratlarn iktidar pratikleri, kolektif deer ve

prensipleri bireysel hak ve zgrlklere stn tutuklarn; sylemlerinde gl

vurgularla savunduklar bireysel hak ve zgrlklerle ilgili kastlarnn, bireysel

inanlar zerindeki devlet basksnn kaldrlmas ve seme hakkyla snrl

olduunu iaret etmektedir (Yavuz, 2009: 94). Kukusuz seimler siyasal

katlmn ve bu balamda demokrasinin en temel ve vazgeilmez gesidir.

Ancak, vatandalarn siyasal katlm sadece belirli aralklarla sanda giderek oy

vermekten ibaret bir ey deildir. Vatandalar siyasal alana ilikin rol ve

ilevlerini -seimler arasndaki dnem de dhil olmak zere- iktidarn, ou

zaman, snrl bir danma mekanizmas yoluyla dikte ettii kurallar dizinine tabi

olmakszn yerine getirebilmelidir (Tepe, 2006: 117-118; Wysocka, 2009).

mit Cizre (2008: 10)ye gre, muhafazakr demokratlarn siyasal karar

alma mekanizmalar, Trk siyasal yaamndaki dier muhafazakr

partilerdekine benzer zellikler gstermektedir. Keza Metin Heper (2013: 145)e

gre de, siyasal kararlarn neredeyse tamam, liderin danmanlar, bakanlar ve

parti temsilcilerinden oluan dar bir gruba danmak suretiyle ald kararlardr.


367

Benzer biimde Yavuz, siyasal karar alma sitemindeki merkezileme ile karar

alma sisteminin danma elemanlarnn lidere mutlak bamllnn, ok partili

demokrasi anlayyla badamad ve sistemin bu ekliyle eletirel grlere

izin vermediini belirtmektedir (Yavuz, 2009: 99-105).

zetlemek gerekirse, Trkiyede muhafazakr demokratlk syleminin,

ak biimde, siyasal slama ve Milli Gr geleneine resmi aidiyet beyannda

bulunmayan bir siyasal duru olarak ortaya kt sylenebilir. Dahas bu siyasal

duru, gl vurgularla, slam kltryle demokrasinin btnletirilebileceini

ispata niyetli sylem ve pratiklerle kendini gstermitir. Nitekim dikkatli

bakldnda bu sylem balang aamasnda slamiyeti kapitalist dnyayla

uyumlatrma ilevini yerine getirmeye matuf bir yol haritas da izlemitir.

zaknc (2005: 365-370)ya gre, Trkiyedeki pek ok evrenin daha fazla

demokratikleme ve siyasal slam sistem ve rejim bakmndan bir kriz dinamii

olmaktan karma ynndeki talepleri, muhafazakr demokrat siyasal duruu

konjonktre ok uygun bir potansiyel yap ta yapmtr. Ayrca, slamn Trk

Halk nezdindeki ykselen itibar da bu muhafazakr demokratlarn sylem ve

pratiklerinin benimsenmesine uygun bir zemin hazrlamtr. slami akmn halk

nezdindeki ykselii tek bir deikene bal kalnarak aklanamayacak kadar

ok katl sosyal bir oluumdur. Bu ykseliin ivme kazanmaya devam edeceini

ve bu durumun slam-Siyaset ilikilerini daha scak tartma ortamlarna

tayacan sylemek pek de yanl olmayacaktr. Keza, slam toplumda

yerlemi kkl ve kapsaml bir reti olduundan, ona kktenci manada

sahiplenenler mutlaka var olacaktr. Zira uygar bir toplum olma iddiasnn tabii

bir gerei olarak herkesin siyasi olarak rgtlenmeye ve grlerini serbeste

ifade edebilmeye hakk vardr.

4. SONU

Muhafazakr demokrasi, sylemsel bazda, demokrasiyi; siyasetin

yaplaca, bir mekanizma ve deerler btn olarak grmekte ve

sahiplenmektedir. Bu balamda, temel insan hak ve zgrlkleri, hukuk devleti,

ok partili siyaset, siyasal katlm, seim sistemi, siyasal meruiyet, siyasetin

vesayetten arndrlmas, oulculuk vb. deerler savunulmaktadr. eriinde yer

alan gl demokrasi vurgular, gerek anlamda demokratik alm ve deiim

beklentisi ierisinde olanlarn da, zgrlk ortamn siyasal slam iin bir ara

gibi grenlerin de, muhafazakr demokrasi kavramna olumlu boyutlar

vehmetmesine neden olmutur. Ancak, Trkiyede muhafazakr demokrat

kimliini tanmlarken bavurulan kimlik parametreleri ve bunlarn birbirleriyle

olan uyumu, birok adan mulakln hl korumaktadr. Dahas, sylemin

kendi isel elikileri ve danklnn yan sra iktidar pratiklerinin de

AP Mustafa ULUAKAR

368

muhafazakr demokrasi sylemini bsbtn mulaklatrdn sylemek de

yanl olmayacaktr.

alma konusu ile ilgili kaynaklardan elde dilen veriler, muhafazakr

demokrasi dncesinin, hem Bat tipi muhafazakrlk ve Hristiyan

demokratln temel dncelerinden, hem de Batda ykselie geen sa

poplizmden farkl ancak, eklektik ve mulak bir biimde oluturulmaya

alldn iaret etmektedir. Bu mulaklk, belki de; teoriden hareketle pratie

gitmekten ziyade, zaman iinde, kamuoyunun katklar ile siyasal ve toplumsal

olaylarn geliimi sonucu siyasal alanda retilen pratiklere dayal bir

biimlendirme gayretleri olarak da grlebilir. Muhafazakr demokrasi sylemi

ve bununla ilikili siyasi kimlik meselesi; youn bir ekilde kamuoyunda

tartlmasna ramen, birok adan mulaklk ve belirsizlik tamasnn yan

sra, teorik adan da birtakm elikiler iermektedir. Ayrca, her ne kadar

sylemin Batda yaygn demokratik norm ve prensiplerle uyumlu olduu ve

demokratik geliimi destekledii ne srlse de, iktidar pratiklerinin Trk

toplumunun azmsanmayacak bir kesiminde demokrasinin zn oluturan

egemenliin nihai kaynana dayanan kayglar bertaraf etmekte yetersiz kald

da sylenebilecektir.

Sonuta, Trkiyenin siyasal yaamnda 2000li yllarn bandan bu yana

gzlenen gelimeler ve alma verileri nda, muhafazakr demokrasi

syleminin, bir ideoloji arayndan ziyade, eklektik bir ekilde oluturulmaya

alld, zamanla milliyeti/maneviyat ve/veya slami gr merkeze alan

bir siyasi durua dnecei deerlendirilmektedir.

KAYNAKA

Aaoullar, Mehmet Ali (1994), Kent Devletinden mparatorlua (Ankara:

mge Yaymlar).

Akka, Hasan Hseyin (2000), ngiliz Muhafazakr Siyaset Dncesi ve

Edmund Burke, Yaynlanmam Doktora Tezi, (zmir: Dokuz Eyll niversitesi

S.B.E).

Akkr, Ramazan (2006), Trkiyede Din ve Muhafazakrlk, Yaynlanmam

Yksek Lisans Tezi, (Adana: ukurova niversitesi SBE).

Aktan, Cokun Can (2007), Muhafazakrlk ve Liberal Dnce, Kpr

Dergisi, 97: 51-57.


369

Anderson, Benedict (1993), Hayali Cemaatler, Milliyetiliin Kkenleri ve

Yaylmas (stanbul: Metis Yaynlar) (ev. skender Baarr).

Argn, kr (2003), Siyasetin Tarasndan Tarann Siyasetinin Tahayyl

Etmek, idem, Ahmet (Der), Modern Trkiyede Siyas Dnce -

Muhafazakrlk, Cilt: 5 (stanbul: letiim Yaynlar): 465-498.

Beneton, Philippe (1991), Muhafazakrlk (stanbul: letiim Yaynlar) (ev.

Cneyt Akaln).

Bora, Tanl (1999), Trk Sann Hli: Milliyetilik, Muhafazakrlk,

slmclk (stanbul: Birikim Yaynlar).

Bora, Tanl ve Necmi Erdoan (2003), Biz, Anadolunun Bar Yank

ocuklar... Muhafazakr Poplizm, idem, Ahmet (Der), Modern

Trkiyede Siyas Dnce - Muhafazakrlk, Cilt: 5 (stanbul: letiim

Yaynlar): 632-644.

Caner, Frat (2002), Bir ideoloji olarak Murathan Mungan iiri, Yaynlanmam

Yksek Lisans Tezi, (Ankara: Bilkent niversitesi Edebiyat Fakltesi).

Cizre, mit (2008), Introduction: The Justice and Development Party: Making

Choices, Revisions and Reversals Interactively, Cizre, mit (Der.), Secular and

Islamic Politics in Turkey: The Making of the Justice and Development Party

(New York: Routledge): 1-14.

aha, mer (2001), Drt Akm Drt Siyaset (stanbul: Zaman Kitap).

aha, mer (2004), Muhafazakr Dncede Toplum, Liberal Dnce

Dergisi, 34: 1524.

akr, Murat (2011), Neoliberalizmin Egemenlik Arac Sa Poplizm

Avrupadaki Sa Poplist Parti ve Hareketler,

http://www.kozmopolit.com/sagpop1.pdf, (29.12.2018).

nar, Menderes ve Burhanettin Duran (2008), The Specific Evolution of

Contemporary Political Islam in Turkey and Its Difference, Cizre, mit (Der.),

Secular and Islamic Politics in Turkey: The Making of the Justice and

Development Party (New York: Routledge): 17-40.

idem, Ahmet (1997), Muhafazakrlk zerine, Toplum ve Bilim, 74: 32-51.

idem, Ahmet (2001), Tara Epii: Trk deolojileri ve slmclk (stanbul

Birikim Yaynlar).

AP Mustafa ULUAKAR

370

Demir, mer ve Mustafa Acar (2005), Sosyal Bilimler Szl (stanbul: Vadi

Yaynlar).

Din zerinden siyaset olmaz (2005, 7 Temmuz), Trkiye Gazetesi,

http://www.turkiyegazetesi.com.tr/Genel/a252776.aspx, (10.01.2018),

Eagelton, Terry (1996), deoloji Nedir? (stanbul: Ayrnt Yaynlar) (ev.

Muttalip zcan).

Ergil, Dou (198), Muhafazakr Dncenin Temelleri, Ankara niversitesi

SBF Dergisi, 41 (1): 29-292.

Gkalp, Ziya (1972), Trk Hars ve Osmanl Medeniyeti, Hars ve Medeniyet,

Yeni lvelerle 2. Bask (Ankara: Diyarbakr Tantma ve Turizm Dernei

Yaynlar): 118124.

Gkmen, zgr (2003), Tek Parti Dnemi Cumhuriyet Halk Partisinde

Muhafazakr Ynelimler, idem, Ahmet (Der.), Modern Trkiyede Siyas

Dnce - Muhafazakrlk, Cilt: 5 (stanbul: letiim Yaynlar): 132-153.

Glalp, Haldun (2005), Trkiyede Modernleme Politikalar ve slamc

Siyaset, Bozdoan, Sibel ve Reat Kasaba (Der.), Trkiyede Modernleme ve

Ulusal Kimlik, 3. Basm (stanbul: Tarih Vakf Yaynlar): 76-93.

Grses, Hakan (2000) Kimlik Kavram zerine Dnceler, Bora, Tanl

(Der.), Yeni Bir Sol Tahayyl in (stanbul: Birikim Yaynlar).

Hale, William (2006), Christian Democracy and the JDP: Parallels and

Contrasts, Yavuz, M. Hakan (Der.), The Emergence of a New Turkey (Salt

Lake City: The University of Utah Press): 66-87.

Helvac, Ahmet ve M. Turgut Demirtepe (1998), Muhafazakr Partinin

Dnm: Thatcherizm ve Yeni-Sa, Liberal Dnce, 2 (9): 96-115.

Heper, Metin (2013), Islam, Conservatism and Democracy in Turkey:

Comparing Turgut zal and Recep Tayyip Erdoan, Insight Turkey, 15 (2):

141-156.

Huntington, Nicholas ve Tim Bale (2002), New Labour, New Christian

Democracy, The Political Quarterly, 73 (1): 43-50.

Karpat, Kemal (2006) Aydnlar ve Kimlik: Tarihsel Bir Bak, Dou Bat

Dergisi, 9 (35): 35-73.

Kennedy, Emmet (1979) Ideology From Destutt De Traccy to Marx, Journal

of the History of Ideas, 40, (3): 353368.


371

Kzlelik, Sezgin ve Yaar Erjem (1994), Aklamal Sosyoloji Terimleri

Szl (Ankara: Gnay Ofset).

Kk, Recep (2005) deoloji, Mrai nsan Tipinin Ykselii ve On ki Eyll,

Dokuz Eyll niversitesi Arivi, http://kisi.deu.edu.tr/recep.kok/ideoloji.pdf

(29.12.2017).

Kker, Levent (1989), Liberalizm-Muhafazakrlk likisi zerine, Trkiye

Gnl, 9: 41-48.

Lipset, Seymour Martin ve Stein Rokkan (1967), Cleavage Structures, Party

Systems, and Voter Alignments: An Introduction, Lipset, Seymour M. ve Stein

Rokkan (Der.), Party Systems and Voter Alignments: Cross-National

Perspectives (New York: The Free Pres).

Mannheim, Karl (1969), Essays on Sociology and Social Psychology (London:

Routledge & Kegan Paul Ltd.).

Mazrui, A. Ali (2003), Islamocracy: In Search of a Muslim Path to

Democracy, Fourth Annual CSID Conference,

https://csidonline.org/documents/pdf/4th%20Annual%20Conference%20-

%20Maz rui%20Address.pdf, (29.12.2017).

Meri, Cemil (2007), Jurnal, C.2, 14. Basm (stanbul: letiim Yaynlar).

Minogue, Kenneth (1967), Conservatism", Edwards, Paul (Der.), Encyclopedia

of Philosophy (New York: O'Hear MacMillan).

Okutan, M. aatay (2006), AKP: Muhafazakr Demokrat m, Hristiyan

Demokrasinin bir versiyonu mu?, Dokuz Eyll niversitesi SBE, 8 (1): 307-

324.

zaknc, Cengiz (2005), Trkiyenin Siyasi ntihar: Yeni Osmanl Tuza

(stanbul: Otopsi Yaynlar).

zn, Mustafa Nihat (1961), Trke-Yabanc Kelimeler Szl (stanbul:

nklp Kitabevi).

Politzer, Georges (1974), Felsefenin Balang lkeleri (stanbul: Sol Yaynlar)

(ev. Sevim Belli).

Quinton, Anthony (1993), Conservatism, Goodin, Robert E. ve Philip Pettit

(Der.), A Companion to Contemporary Political Philosophy (London: Oxford

Blackwell): 244268.

AP Mustafa ULUAKAR

372

Safi, smail (2005), Trkiyede Muhafazakrln Dnsel-Siyasal Temelleri ve

Muhafazakr Demokrat Kimlik Araylar, Yaynlanmam Doktora Tezi,

(Ankara: Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Kamu Ynetimi ve

Siyaset Bilimi Anabilim Dal).

Schultz, David ve Donald G. Tannenbaum (1998), Inventors of Ideas: An

Introduction to Western Political Philosophy (New York: St. Martins Press).

Stephan, Alfred ve Juan J. Linz (2013), Democratization Theory and the Arab

Spring, Journal of Democracy, 24 (2): 15-30.

Suba, Necdet (2013), Devlet Cemaatler ve slamclk, Trkiyede slamclk

Dncesi ve Hareketi, Kara, smail ve Asm z (Der.), (stanbul: Zeytinburnu

Belediyesi Kltr Yaynlar, Sempozyum Teblileri): 568-578.

Szymaski, Adam (2013), Religion Oriented Conservative Parties and

Democracy. The Case of Turkish Justice and Development Party and Polish

Law and Justice, Paper for seventh ECPR General Conference 4-7 September

2013, Bordeaux, https://ecpr.eu/ filestore/paperproposal/429ec831-964e-44e6-

8fbc-480d6fdf4c77.pdf, (29.12.2017).

afak, Erdal (2006), Avrupallamak, Sabah Gazetesi, 15 Ekim 2006, stanbul.

Tepe, Sultan (2006), A Pro-Islamic Party? Promises and Limits of Turkeys

Justice and Development Party, Yavuz, M. Hakan (Der.), The Emergence of a

New Turkey: Democracy and the AK Parti (Salt Lake City: The University of

Utah Press): 107-135.

Uluakar, Mustafa ve Ali alar (2017) Gnmz Trklnn slamla

mtihan: Trk-slam Sentezi ve Aydnlar Oca, Hacettepe niversitesi

Trkiyat Aratrmalar Dergisi, 26: 120-140.

Toprak, Zafer (1995), Trkiye'de Aydn, Ulus-Devlet ve Poplizm, en,

Sabahattin (Der.), Trk Aydn ve Kimlik Sorunu (stanbul: Balam Yaynlar):

39-81.

Vandermotten, Christian ve Pablo Medina Lockhart (2000), An Electoral

Geography of Western Europe, GeoJournal, 52 (2): 93-105.

Vardar, Deniz (2002), Fransada Ulusal Cephe ve Trkiyede MHP, ngider,

Seyfi (Der.), 18 Nisandan 3 Kasma MHP (stanbul: Aykr Yaynclk).

Vierhaus, Rudolf (1968), Conservatism, Wiener, Philip P. (Der.), Dictionary

of the History of Ideas (New York: MacMillan).


373

Wysocka, Olga (2009) Populism in Poland: In/visible Exclusion, Freeman,

Lauren (Der.), In/visibility: Perspectives on Inclusion and Exclusion, IWM

Junior Visiting Fellows' Conferences, Vienna: Vol. 26, http://www.iwm.at,

(03.01.2018).

Yavuz, M. Hakan (2009), Secularism and Democracy in Turkey (Cambridge:

Cambridge University Press).

Ylmaz, Rasih (1998), Toros Yzl Adam (stanbul: Tima Yaynlar).

Zrcher, Erik Jan (2003), Terakkiperver Cumhuriyet Frkas ve Siyasal

Muhafazakrlk, idem, Ahmet (Der.), Modern Trkiyede Siyas Dnce -

Muhafazakrlk, Cilt: 5 (stanbul: letiim Yaynlar): 40-53.

Mustafa ULUÇAKAR Alternatif Politika, 2018, 10 (3): 349-373alternatifpolitika.com/.../3/3-Ulucakar-Muhafazakar-Demokrasi-Soylemi.pdf · ilişkin olarak gözlenen iktidar pratiklerinin

Documents